Czy dopuszczalna jest waloryzacja sądowa spłaty pieniężnej zasądzonej prawomocnym orzeczeniem sądowym wydanym w sprawie „działowej”?

Problematykę tę zaprezentuję na przykładzie wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 10 kwietnia 2014 r., sygn. akt XVC1675/12, Przewodnicząca: SSO Ewa Tamowicz.

Powódka B. K. pozwem skierowanym przeciwko J. K. wniosła o zwaloryzowania wysokości świadczenia pieniężnego ustalonego postanowieniem Sądu Rejonowego Gdańsk Północ w Gdańsku z dnia 26 września 2011 r. w sprawie o podział majątku wspólnego, mocą którego została zobowiązana do zapłaty na rzecz pozwanego kwoty 203.557,47 zł do kwoty 148.065,54 zł.

W uzasadnieniu powoływała powódka szereg argumentów, w tym powoływała się na fakt, że podała, iż w okresie od dnia wydania postanowienia działowego do dnia wniesienia pozwu wartość lokalu mieszkalnego stron, który w wyniku postępowania działowego przyznany został na jej wyłączna własność wydanie się obniżyła, co jej zdaniem skutkować winno waloryzacją sądową – obniżeniem zasądzonej od niej na rzecz pozwanego spłaty pieniężnej.

Sąd Okręgowy powództwo oddalił.

W obszernym uzasadnieniu wyroku podniósł, między innymi, co następuje: /.../ wskazać należy, iż waloryzacji podlegają jedynie świadczenia pieniężne, przepis art. 358 ( 1) § 3 k.c. statuuje bowiem sądową waloryzację świadczeń w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania. Przedmiot tego zobowiązania określa przepis § 1 i jest nim wyłącznie suma pieniężna. Zgodnie z art. 358 (1) § 1 k.c., jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Taką inną regulację zawiera dyspozycja art. 358 (1)§ 3 k.c., a zawarta tam regulacja ma zastosowanie jedynie do świadczeń pieniężnych i odnosi się do takich zobowiązań, które były od samego początku zobowiązaniami pieniężnymi. Zarówno zasada nominalizmu z art. 358 (1) §1 k.c., jak i zasada waloryzacji przewidziana w art. 358 (1)§ 3 k.c., może mieć zastosowanie jedynie do zobowiązań pieniężnych w ścisłym tego słowa znaczeniu. Chodzi tu o pewną wartość wyrażoną przez określoną sumę pieniężną. Zobowiązania ściśle pieniężne charakteryzują się tym, że zapłata pieniędzy jest świadczeniem głównym od początku powstania stosunku zobowiązaniowego. W konsekwencji istotne jest to, czy omawiane roszczenie ma charakter świadczenia pieniężnego czy też niepieniężnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 czerwca 2013 r., IACa72/13, Lex1331066).

Zgodnie z art. 358 (1)§ 1 i 3 k.c. przedmiotem waloryzacji jest określone sumą pieniężną świadczenie pieniężne będące przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania występujące jako świadczenie główne (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 20 grudnia 2012 r., IACa380/12, Lex1254478). Inaczej sprawa się przedstawia, gdy mamy do czynienia z wszelkiego rodzaju zobowiązaniami kompensacyjnymi, to znaczy tam, gdzie chodzi o zobowiązania niepieniężne, w których występują świadczenia pieniężne np. odszkodowanie, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, zwrot wartości nakładów ipożytków (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2007 r., IVCSK360/06, 369193).

W ocenie Sądu zobowiązanie powódki nie ma charakteru pieniężnego od samego początku, albowiem stało się ono świadczeniem pieniężnym dopiero po określeniu składu i wartości majątku wspólnego byłych małżonków K.. W zamian za przyznanie prawa własności lokalu przy ul.(...) w G., powódka została zobowiązana do zapłaty na rzecz pozwanego kwoty równowartości m. in. połowy wartości tego lokalu, celem spłaty udziału pozwanego w tejże nieruchomości. a zatem pierwotnie nie było między stronami zobowiązania pieniężnego. Dopiero w wyniku dokonanego podziału majątku przez Sąd, została wprowadzona surogacja w zamian za określone prawo – prawo własności nieruchomości. Taka sytuacja nie została przewidziana normami możliwymi do wyinterpretowania z art. 358 (1) § 3 k.c., skoro musi to być świadczenie pieniężne od samego początku jego powstania.

Zgodnie z przepisami art. 46 k.r.o. w związku z art. 688 k.p.c. i art. 618 k.p.c. do podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku oraz odpowiednio przepisy o zniesieniu współwłasności, a w szczególności przepis art. 623 i 624 k.p.c. Zgodnie z nimi w pierwszej kolejności podział majątku powinien być dokonany w naturze. o ile taki podział jest niemożliwy, sprzeczny z prawem lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy, podziału dokonuje się przez przyznanie rzeczy jednemu z byłych małżonków z obowiązkiem spłaty tytułem wyrównania udziałów (art. 210 i 211 k.c.). Tak więc świadczenie – spłata jest świadczeniem uzyskanym

w miejsce przedmiotu – prawa wchodzącego w skład dzielonego majątku i tym samym nie było od początku świadczeniem pieniężnym. Żądana przez powódkę waloryzacja prowadzi bowiem najpierw do ustalenia nowej wartości prawa własności nieruchomości, które w naturze otrzymała powódka w postanowieniu działowym, a w konsekwencji takiego ustalenia do zmiany wysokości spłaty, co zgodnie z art. 358 (1) § 3 k.c. nie jest dopuszczalne. Do tego miał m. in. prowadzić zgłoszony przez powódkę wniosek o ustalenia aktualnej wartości nieruchomości, który został oddalony. Waloryzacja sądowa nie będzie miała zastosowania w odniesieniu do świadczeń wynikających z podziału majątku. W tym zakresie Sąd podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 9 września 2009 r. ( VCSK39/09, Lex578842 ), w którym wyrażono pogląd, iż art. 358 (1)§ 3 k.c. nie ma zastosowania przy podziale majątku wspólnego.”

Aczkolwiek omawiany wyrok dotyczył kwestii waloryzacji sądowej spłaty pieniężnej zasądzonej w sprawie o podział majątku wspólnego, to niedopuszczalność waloryzacji sądowej dotyczy także spraw o dział spadku i zniesienie współwłasności, a zatem wszystkich spraw tzw. „działowych”.

Tych z Państwa, którzy są szerzej zainteresowani prezentowaną problematyką, odsyłam do: a) POLEMIKA – „Uwagi krytyczne do artykułu Arnolda Pandera pt. Wyliczenie wartości wierzytelności z tytułu pokrycia wkładu jednego z małżonków w spółce cywilnej ze środków należących do majątku wspólnego „, Andrzej Koziołkiewicz, adwokat (Gdańsk) – Palestra 6/2013; b) „Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 9 września 2009 r., V CSK 39/09 i do postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku z 28 czerwca 2010 r., III Ca 1387/07”, Andrzej Koziołkiewicz, adwokat (Gdańsk) – Palestra 9/10/2012.

Adw. Andrzej Koziołkiewicz