Optimus SamenZien 13 jan 2024

SamenZien Nr. 13 | Januari 2024

P4 - Optimusdag Fotocollage

P16 - Met

het hele team werken aan vakmanschap

P20 - W erkconcept Critical Skills

Tekeningen De Bolster, Sambeek

Xing Lei, groep 3

Vianne, groep 4

Romy, groep 3

Xavi, groep 4

2

OPTIMUS SAMENZIEN

Inhoudsopgave 3

Voorwoord

Voorwoord

4 Optimusdag: Fotocollage 5 Coaching brengt balans en perspectief 8 Hoe kun je op een praktische manier stress het hoofd bieden?

10 Kerstmarkt: Fotocollage 11 Goed rekenonderwijs voor alle leerlingen 14 Van binnenuit de kwaliteit van de scholen versterken

16 Met het hele team werken aan vakmanschap 18 Unieke dagindeling op basisschool Lindekring 20 Werkconcept Critical Skills Een grondhouding die verbindt

Beste collega’s, We zijn inmiddels gestart in het nieuwe jaar, maar vast nog niet te laat om jullie allemaal een heel goed 2024 te wensen. Het wordt een jaar met veranderingen. Bij het schrijven van dit voorwoord is de nieuwe coalitie nog niet bekend, we zijn benieuwd wat de politiek ons gaat brengen, wat het ons onderwijs gaat brengen. Onze Optimus-koers is in ieder geval duidelijk en is per school mooi doorvertaald in schoolvisie en -plan.

Dit magazine is onderdeel van die koers, zo is het volgende te lezen in het koersplan: De school in 2026 is een netwerk van samenwerkers, waarbij scholen onderling en met de wijk of buurt verbonden zijn. Dit magazine, de PLG’s en netwerken, WOOW…het zijn allemaal manieren om het contact tussen scholen te bevorderen, ideeën te delen, vragen te stellen en zo samen te komen tot nog beter onderwijs.

Deze editie is weer vele mooie verhalen rijk, blader en lees vooral verder. De ruimte die nog rest op deze pagina, gebruiken we graag voor een krachtig citaat uit het koersplan. Dit gaat over wat we voor onze kinderen willen en natuurlijk moeten we dit zelf voorleven: We zijn en blijven in gesprek met elkaar, luisteren naar de waarde en de bedoeling achter de woorden. Waar het kan, vinden we de schoonheid van het midden, in het ontmoeten van tegenstellingen. We respecteren diversiteit, anders denken en doen. Nodigen uit om onbevangen en met andere ogen te kijken, verdiepen en verkennen.

22 Optimus Academie Vergroot je kennis en netwerk en laat je inspireren

Een hartelijke groet, De redactie Voor ideeën mail p.dgroot@optimusonderwijs.nl

JANUARI 2024

3

Fotocollage Optimusdag Marycke

meegenomen warm onthaald Op een stormachtige dag werden we een ander perspectief. Met om ons onder te laten dompelen in workshop. Een heerlijke lunch indrukkende verhalen en een goede een succes! en lekkere borrel achteraf, de dag was

Danny Indrukwekkende lezing va n Joseph Oubelkas; Hoe bli jf je mentaal sterk en houd je de regie bij tegenslag.

Ruud

verbondenheid zorgde.

Ik vond het mooi om te zien hoe deze dag voor olteam, maar juist ook met Zowel met mij duo-collega als met mijn scho gevoel van thuiskomen. alle mensen binnen Optimus. Dat gaf een sterk

4

OPTIMUS SAMENZIEN

KARIN WILLEMS EN NANCY VERHEIJEN, BOVENSCHOOLSE COACHES OPTIMUS

Coaching brengt balans en perspectief In dit derde artikel over coaching staat de begeleiding van leerkrachten centraal. Niet de startende leerkracht, maar de leerkracht die al jaren voor de klas staat. Soms lopen zij ergens tegenaan, soms zijn ze benieuwd naar nieuwe mogelijkheden binnen het onderwijs. Je bent immers nooit uitgeleerd en het kan prettig zijn om in dat leerproces begeleid te worden door een professional. Karin Willems en Nancy Verheijen vertellen er graag over. Zij vormen, samen met Els de Marcas, het kernteam bovenschoolse coaching binnen onze stichting.

De laatste 10 jaar heeft coaching een flinke vaart genomen. Zowel het oude Optimus als Peelraam waren mooie slagen aan het maken en toen de twee organisaties samen verder gingen is het beleid sterk doorontwikkeld. Er is een duidelijke structuur opgezet, formulieren zijn uniform gemaakt en alles is verweven met het Huis van Werkvermogen; het kernconcept binnen HRM. Er wordt ingezet op vroegtijdige signalering en met de korte lijnen van directeuren naar Monique Stevens, hoofd HRM, is dat ook de praktijk.

Nancy Verheijen

De hulpvraag De hulpvragen waarmee leerkrachten bij een bovenschoolse coach belanden zijn divers. Karin en Nancy benadrukken dat het niet altijd zo hoeft te zijn dat iemand helemaal vastloopt. “Mensen zijn soms ook benieuwd naar wat het onderwijs ze nog meer te bieden heeft. Wat de vraag ook is, in principe komt deze van de leerkracht zelf. In enkele situaties gooit de directeur een balletje op, maar de leerkracht moet het zelf wel echt een ontwikkelpunt vinden. Alleen vanuit een intrinsieke motivatie van de coachee is coaching en dus verandering mogelijk.”

Voorbeelden van hulpvragen zijn: • Hoe zorg ik voor een goede balans tussen werk en privé?

• Hoe krijg ik meer grip op timemanagement?

• Hoe zorg ik dat mijn perfectionisme me niet in de weg zit?

• Ik wil meer dan alleen voor de klas staan, maar wat dan?

• Is leerkracht zijn nog wel iets voor mij?

• Wat kan ik nog meer?

• Ik heb te maken met verplichte mobiliteit, hoe kun je zorgen dat de overgang soepel verloopt?

Wat de hulpvraag ook is, hij staat centraal en de aandacht erop blijft scherp. De coachees geven ieder gesprek een score aan de hulpvraag. Iedere hulpvraag is ook onder te brengen in het Huis van Werkvermogen. Dit model is een treffend hulpmiddel om inzicht te krijgen in de balans of disbalans van een leerkracht.

Nancy Verheijen was in het verleden bij Stichting Peelraam leerkracht en ib’er en in de laatste jaren interne coach. Dit laatste bleef haar functie na de fusie. Destijds werkte ze alleen, nu werkt ze samen met meerdere (beeld)coaches, wat haar veel brengt: “Plezier, kwaliteit, structuur, scherpte, intervisie, genieten!”

JANUARI 2024

5

Karin Willems

Karin Willems is van leerkracht doorgegroeid naar intern begeleider en interne (beeld)coach, naar nu (beeld)coach.

Samen met alle collega coaches begeleidt ze met veel plezier zowel startende leerkrachten als collega’s met vragen over ontwikkeling en loopbaan.

Talenten Motivatie Analyse De Talenten Motivatie Analyse (TMA) kan een onderdeel zijn van een coachingstraject, deze wordt vaak ingezet bij een loopbaanvraag. De TMA-filosofie is ruim 20 jaar geleden ontstaan en wordt in verschillende sectoren gebruikt. Je gaat als coach via uitgebreide, vastgestelde onderzoeksvragen op zoek naar voorkeursgedrag.

Het gaat om de driehoek moeten-willen-kunnen. Als moeten (werk, omgeving), willen (drijfveren en motieven) en kunnen (competenties) niet met elkaar in balans zijn, ontstaat er vaak een minder prettige werksituatie.

De uitkomst van de TMA is een stuk bewustwording van welke kwaliteiten en drijfveren je hebt en waar je echt blij van wordt en waar er mogelijk disbalans is in energiegevers en -nemers. Dit geeft niet alleen de coachee inzicht en handvatten, ook voor directeuren is het goed om zicht te hebben op de talenten van teamleden en zich er ook bewust van te zijn dat niet iedereen dezelfde kwaliteiten heeft. Leerkrachten zijn na een TMA vaak beter in staat om te benoemen en uit te stralen waar hun kracht ligt en passende projecten naar zich toe te trekken. Dit zorgt voor balans in hun eigen werkzame leven.

of verbreding, door bijvoorbeeld ook beeldcoach te worden of zitting te nemen in het auditteam. Als iemand echt geen leerkracht meer wil zijn, dan is dat zo. Het doel is niet mensen te behouden voor het onderwijs, maar goed te zorgen voor de medewerkers.” Karin en Nancy vinden dat echt de kracht van Optimus, dat ook mensen die twijfelen toch de kans wordt geboden om een loopbaantraject in te gaan. Het zorg bieden staat hoog in het vaandel en daarbij kijkt het bovenschoolse coachingsteam ook graag voorbij de grenzen van de stichting. “We staan ervoor open om te delen met andere stichtingen. We zien daar ook wederkerigheid in.

Je kan veel leren van elkaar en we geloven er sterk in dat het onderwijs er in het geheel beter van wordt.”

Het traject De lengte van een coachingstraject is variabel. Wat wel standaard is, is de start met een intake, het bepalen van de hulpvraag, aan de hand daarvan het doel opstellen

Zorg bieden aan je medewerkers “Een coachingstraject kan bevestigen dat je als leerkracht op de juiste plek zit. Of misschien is de basis goed, maar heb je behoefte aan een stukje verdieping

6

OPTIMUS SAMENZIEN

en dit bespreken in een driehoeksgesprek met de directeur. De frequentie van de coachingsgesprekken wordt afgestemd op de hulpvraag en de mogelijkheden van de coachee en coach. Sommigen hebben behoefte aan een aantal gesprekken kort na elkaar, bij anderen zit er juist wat meer tijd tussen. Ook de locatie is in overleg, het is belangrijk dat de coachee zich op zijn gemak voelt. Vaak worden de coachingsgesprekken op vrije dagen ingepland, vanuit de wens van de coachee zelf.

Op dergelijke dagen heb je vaak meer de rust ervoor, ben je frisser. Nancy en Karin vinden het heel positief als coachees dit zelf voorstellen, dat betekent dat ze intrinsiek gemotiveerd zijn.

Bovenschoolse coaching is een belangrijke pijler binnen de HRM van Optimus. Nancy en Karin vinden het goed

I

k ben Marjo Boef, directeur van basisschool De Lens in Mill. Ik ben 15 jaar directeur en heb in deze periode meermaals een coachingstraject ingezet voor een leerkracht.

Dit altijd samen Marjo Boef in samenspraak met de leraar of onderwijsassistent. Het gaat over hen, ik vind het belangrijk dat zij eruit kunnen halen waar de behoefte ligt. Daarnaast ben ik van mening dat coaching alleen effect heeft als je ervoor openstaat.

In alle gevallen heb ik gemerkt dat coaching positief gewerkt heeft. Hoewel de reden om coaching te adviseren en in te zetten divers was, heb ik gemerkt dat alle betrokken collega’s er veel uitgehaald hebben. Voor hun werk op school, maar vaak ook ten aanzien van de persoonlijke ontwikkeling. Het heeft waardevolle inzichten opgeleverd voor teamleden die weer de balans terug gevonden hebben tussen werk en privé, hun werkplezier hervonden hebben of weer richting hebben gekregen ten aanzien van hun loopbaan. ‘Een cadeautje’ is een reactie die ik achteraf vaak hoor. Ik vind coaching een heel fijn middel om de medewerkers op school aan te kunnen bieden als er even een steuntje in de rug nodig is. Fantastisch dat Optimus hierin voorziet en dat ik er als directeur gebruik van kan maken in gesprekken met teamleden!

om te vermelden dat ook directeuren een belangrijke rol hebben in begeleiding en coaching, net als de ib’ers. “Het bovenschoolse coachingsteam springt bij op het moment dat de hulpvraag intensievere aandacht vraagt of wanneer er behoefte is aan een andere vertrouwensrelatie dan die van leerkracht-directeur of leerkracht-ib’er. Want vertrouwen en motivatie is de basis voor een succesvol coachingstraject waar de coachee echt mee vooruit kan.”

I

k ben Femke Peters en sinds augustus 2022 werkzaam binnen Optimus, op kindlandschap de Eiber. Ik geef les in Megen op basisschool Klim Op in groep 6/7 en de vrijdagen geef ik les aan de Femke Peeters groepen 7 van de 3 scholen van de Eiber. Dit is mijn 18e jaar in het basisonderwijs. Tijdens mijn loopbaan heb ik aan verschillende groepen lesgegeven, heb ik stagiaires begeleid, ben ik EDIcoach geworden en didactisch specialist. Waar ik dacht dat de overstap naar een nieuwe stichting en werkplek voldoende uitdaging zou zijn, merkte ik in maart 2023 dat ik meer/anders wilde. Op aanraden van onze directeur, Conrad Sommerdijk startte ik het TMA-traject bij Karin Willems. Mijn gesprekken met Karin waren heel waardevol, zij liet mij vertellen en stelde vragen waardoor ik over mezelf aan het denken werd gezet. De vragenlijst die bij dit TMAtraject hoort vulde ik in zonder er te veel over na te denken. Toen ik mijn talentenanalyse zag was ik verbaasd in hoeverre dat dit overeen komt met wie ik ben en hoe ik in het leven sta. Ik dacht wel te weten wat mijn kwaliteiten en valkuilen zijn, maar hieruit kwamen mooie eigenschappen naar boven die ik zelf niet snel zou noemen. Mede door de uitslag van dit traject en wat aanmoediging van Karin heb ik gesolliciteerd op de vacature tot versterking voor het auditteam van Optimus. De opleiding voor deze functie ben ik ondertussen aan het volgen en wie weet wat er nog meer op mijn pad komt. Dat is het mooie van het onderwijs, je kunt blijven groeien. Al heb je soms wat sturing en begeleiding nodig.

JANUARI 2024

7

THIJS LAUNSPACH, PSYCHOLOOG EN AUTEUR

Hoe kun je op een praktische manier stress het hoofd bieden?

Positief effect hersenen

BRAIN-CIRCUIT

Verlies je eigen mentale gezondheid niet uit het oog

Thijs Launspach

Klinisch psycholoog Thijs Launspach (1988) is een veelgevraagd spreker over het effectief omgaan met stress. Ook heeft hij inmiddels een groot aantal boeken geschreven: over stress, burn-out en millennials op het werk; bestsellers als Fokking Druk, Je bent al genoeg en Asociale Media. We waren in de gelegenheid om Thijs te spreken. Hij vertelt in dit interview hoe je stress op een praktische manier het hoofd kunt bieden en meer rust kunt creëren in je leven.

8

“Iedereen ervaart wel eens stress. Incidentele stress kan zelfs goed zijn. Je prestaties worden er beter van en het heeft een positief effect op je hersenen. Maar voor langere tijd in de stressstand staan, dat is niet zo gezond; daar kun je een burn-out van krijgen.

Voor het onderwijs geldt dat er sprake is van hoge werkdruk, van hard werken; er wordt veel van je verwacht. Bij het beroep van leraar hoort dus gewoon wel wat stress.”

Leerkrachten zijn gemotiveerd om hun werk goed te doen “Het goede nieuws is dat leerkrachten types zijn die dat over het algemeen ook heel goed aankunnen. Dat komt doordat leerkrachten hun werk ook heel graag willen

OPTIMUS SAMENZIEN

doen; het werk is van belang en heeft betekenis. Dat is een beschermende factor tegen stress. Het is ook een valkuil. Onderwijsmensen kunnen zozeer door hun werk in beslag worden genomen, dat ze soms vergeten voor zichzelf te zorgen. En dat voor jezelf zorgen is nodig om het voor langere tijd vol te houden.”

Jezelf niet uit het oog verliezen “Het aantal burn-outs in het onderwijs is aanzienlijk.

Ik vind dat geen toeval. Dat heeft zeker ook met het karakter van het werk te maken. Het is liefdewerk, je vindt het belangrijk om dat vak uit te oefenen. Het zijn vaak mensen die heel goed ingetuned zijn op wat er van ze nodig is; wat ze kinderen kunnen bieden. Dat is een onwijs mooie persoonlijkheidseigenschap. Maar, daarbij moet je jezelf niet uit het oog verliezen. En dat is wat er soms gebeurt.”

Gele vlaggen “Het hoofd koel houden in de dagelijkse drukte, doe je door heel goed te weten van jezelf wanneer het eigenlijk te veel is. Wat zijn je ‘gele vlaggen’? In de Formule 1 betekent een gele vlag dat er een gevaarlijke situatie aankomt. Gele vlaggen kunnen zijn: geïrriteerd doen naar anderen, dat je aan het einde van je werkdag zo moe bent dat je eigenlijk niets meer kan, hoofdpijn hebben en slecht slapen. Als je dit weet van jezelf kun je er vervolgens naar handelen. Ik geloof niet zo heel erg in het voorkomen van stressoren maar veel meer in een stappenplan dat voorhanden is, wanneer dat aan de hand is.”

Tips om stress te verminderen “Ik wil graag een aantal tips benoemen om je stress snel te verminderen: • Goed voor jezelf zorgen. Slaap je regelmatig en voldoende? Eet je gezond? Beweeg je genoeg? Ga WANDELEN in de natuur. Dit is heel effectief om je hoofd ‘uit’ te zetten; en om het gevoel van welbehagen te laten stijgen. Doe dat juist als je daar eigenlijk te weinig tijd voor hebt.

• Gebruik je werkgeheugen beter; belast het minder, het zit snel vol, met allerlei, vaak, triviale zaken en met dingen die gedaan moeten worden (things to do).

Productiviteitsgoeroe David Allen heeft gezegd: the mind is not for storing things. Je brein is geen kast waar je eindeloos dingen in kunt gooien; het is meer een soort bureau. Probeer je er dingen in te bewaren, dan eindig je met een hoop rotzooi en weinig werkruimte. De oplossing hiervoor: houd je hoofd zo

Thijs Launspach (1988) is psycholoog, schrijver en spreker. Hij studeerde klinische psychologie aan de UvA. Na zijn studie liet hij al vrij snel de klassieke psychotherapie achter zich. Nu is hij een veelgevraagd spreker op seminars en congressen, schrijver van bestsellers en docent.

leeg mogelijk. Daar zijn verschillende methoden voor.

Zelf gebruik ik de eenvoudige app Braintoss. Met deze app maak je een notitie, of een foto of spreek je een memo in. Braintoss verstuurt dit linea recta naar je mailbox, waar je het tegenkomt wanneer het jou schikt.

Wat je ook kunt doen is je dag eindigen met een braindump. Noteer alle losse eindjes die met je werk te maken hebben. Dan zijn ze uit je hoofd, zodat je die de andere dag niet hoeft mee te nemen.

• Haal adem. Ademen doe je dag en nacht. Maar door bewust te ademen kun je je stressniveau binnen enkele minuten laten zakken. Diep ademhalen zorgt voor een lagere hartslag en een lagere bloeddruk, en dus voor een rustiger hoofd. Je kunt met je ademhaling je stressreactie vertragen of tegengaan.

Je kunt hiervoor bijvoorbeeld de 4-7-8 techniek gebruiken: vier seconden inademen, zeven seconden je adem inhouden en acht seconden uitademen. Het werkt dus echt: even rustig ademhalen.

• Bepaal grenzen aan je eigen bereikbaarheid. Al die apparaten die de hele dag aanstaan wekken ook de suggestie dat je altijd bereikbaar moet zijn. Dat is niet goed voor je hoofd. Het uitzetten van je notificaties zorgt voor minder onderbrekingen, minder switchen en dus: minder stress. Je krijgt alle informatie nog wel, maar pas wanneer je dat zelf wilt. Let wel: sociale media zijn niet meer uit ons leven weg te denken; maar wees je ervan bewust dat ze van invloed zijn op je mentale gezondheid. Probeer je aan de macht van de socials te ontworstelen.

• Doe regelmatig iets niet. Als je niet uitkijkt, vult je week zich ongezien met belangrijke en interessante dingen.

Als je het idee hebt dat je al die afspraken koste wat kost moet aanhouden - ook al heb je er de energie niet voor of heb je er simpelweg geen zin in - raak je in de problemen. Experimenteer daarom met de edele kunst van het afzeggen.”

Noot: een uitgebreide versie van dit interview stond in NutsNotes, uitgave van de stichting Nutsscholen Breda

JANUARI 2024

9

Fotocollage kerstmarkt

10

OPTIMUS SAMENZIEN

PETER LANGERAK, ONDERWIJSPEDAGOOG BIJ HET NEDERLANDS MATHEMATISCH INSTITUUT (NMI)

Goed rekenonderwijs voor alle leerlingen door Mastery Learning en Math Leaders Peter Langerak is werkzaam bij het Nederlands Mathematisch Instituut (NMI). Hij begeleidt docenten van Foutloos Rekenen, adviseert scholen en geeft inhoudelijke input aan beleid van het NMI. Daarnaast is hij promovendus aan de Vrije Universiteit in Amsterdam waar hij onderzoek doet naar rekenonderwijs. Wat hem drijft? Goed rekenonderwijs voor alle leerlingen!

je dus niet verdergaat met een volgend onderdeel van rekenen als leerlingen de eerdere rekenvaardigheid nog niet beheersen. Het gaat dus uit van beheersing en kennen van de lesstof, en niet van het puur volgen van de methodeplanning. Het principe van Mastery Learning is overgekomen uit Engeland”

Foutloos Rekenen, wat is dat?

“Foutloos Rekenen is ontwikkeld door het NMI. Het is een compact programma om leerlingen van groep 6, 7 en 8 in een korte tijd goed en correct te leren rekenen.

Er zijn veel leerlingen die bij ons na schooltijd bijles volgen, maar we begeleiden ook scholen om daar leerlingen in een korte tijd foutloos te leren rekenen.”

Wat doen docenten van Foutloos Rekenen anders dan Nederlandse basisschoolleraren waardoor leerlingen in een korte tijd correct en foutloos leren rekenen?

“Eén van de belangrijkste principes die docenten bij onze programma’s hanteren, is Mastery Learning. Dit is een didactisch principe dat ervan uitgaat dat de lesstof bestaat uit een reeks opeenvolgende stappen en dat

Wat is er aan de rekendidactiek in Engeland anders dan in Nederland?

“Wat mij opvalt aan Engelse leraren is dat zij ervan uitgaan dat álle leerlingen kunnen leren rekenen. Ze stralen dat vertrouwen ook uit in de klas. Soms kost het aanleren van rekenen of sommige onderdelen daarvan wat meer moeite en tijd, maar men weet: elk kind kan dit leren. Dit is een belangrijke basishouding als je uitgaat van Mastery Learning. Wat ook anders is in Engeland ten opzichte van Nederland, is dat er op bijna elke Engelse school een Math Leader is. Math Leaders leiden het rekenonderwijs op scholen, maken keuzes in beleid, geven voorbeeldlessen, voeren lesobservaties uit en leren hun collega-leraren om rekenen te geven volgens de didactische principes die in Engeland gelden.

Nederlandse scholen kunnen daar een voorbeeld aan nemen: zorg voor leiderschap in rekenen.”

JANUARI 2024

11

Nederland is Engeland niet. Deze verandering is niet zomaar gedaan. Wat zijn de eerste stappen die gezet kunnen worden volgens jou?

“Ten eerste zijn de pabo’s aan zet. Zij zouden meer open moeten staan voor alternatieven naast het realistisch rekenen. Ook zou het uitgeverijen sieren om materiaal te leveren waar leerkrachten echt behoefte aan hebben. Dat zijn boeken met een doorlopend, zorgvuldig geordend curriculum, waarmee leraren in alle leerjaren goed uit de voeten kunnen. Ik ben me ervan bewust dat de veelal gehanteerde methodes voor een leraar veel houvast en structuur bieden, ze worden van les naar les aan de hand genomen. Maar binnen deze vaste structuur is het vrijwel onmogelijk om pas door te gaan met een rekenonderdeel totdat alle leerlingen in een klas dit beheersen. In plaats daarvan moet het tempo en de planning van de methode worden aangehouden waarin per week cq jaarklas een vaststaand aantal onderwerpen wordt behandeld en bekend wordt verondersteld. Bovendien zijn scholen en besturen zelf ook aan zet om effectieve interventies met betrekking tot rekenonderwijs in hun visie, strategie en aanpak te verankeren.”

12

Zo leer ik elk e dag weer en daa r word ik enorm gelu kkig van.

Waar word je blij van?

“Ik geniet ervan als leraren of ib’ers het Foutloos Rekenen programma in hun klas en op hun school goed neer kunnen zetten. Dat vraagt best iets van een schoolteam, maar als het dan lukt is dat heel mooi. Het scholenprogramma geeft leraren veel meer ruimte in hun taken en alledaagse bezigheden. Ik word er warm van als leraren dat beginnen te merken, dat het lucht geeft in hun werk en dat leerlingen rekenen leuk gaan vinden.

Ook word ik blij van mijn promotieonderzoek en de goede gesprekken met mijn promotor en co-promotor van de VU. Zij inspireren mij steeds weer met nieuwe inzichten en stimuleren me na te denken over mijn eigen ontwikkeling. Ik leer sowieso graag van anderen; zo kwam ik in de zomer in gesprek met een collega die onderzoek doet naar de geschiedenis van rekenen- en wiskundeonderwijs in Nederland. Hierdoor begrijp je de huidige stand van zaken ook veel beter. Zo leer ik elke dag weer en daar word ik enorm gelukkig van.”

OPTIMUS SAMENZIEN

Veel vragen over het programma

Foutloos Rekenen Het programma Foutloos Rekenen is geen methode maar een programma voor particulieren en voor een tijdelijke interventie voor groep 6/7/8, waarbij een docent van buitenaf dit programma gaat doen. Dat roept vragen op bij de rekenspecialisten. “Welke voorkennis is er van de methodes die wij gebruiken, hoe meten ze het niveau van de kinderen en hoe sluiten ze daar op aan?

Wat doe je met kinderen die traag zijn, moet iedereen daar op wachten? En wat doe je met kinderen die de stof al goed beheersen, krijgen die voldoende uitdaging?”

Er zijn veel ‘oneliners’ in het interview zichtbaar, maar te weinig inhoudelijke informatie over de aanpak, vinden ze. En er zijn veel twijfels over het idee om iemand voor een beperkte tijd in te laten vliegen. “Je schuift de docent opzij en die mag na afloop van dit programma de boel weer overnemen. Wat voor iemand zet je eigenlijk voor de groep, heeft diegene wel een pabo-diploma of een andere didactische achtergrond? Na die lesweken is zo iemand weg en ga je weer verder met je eigen methode. Wij hebben er moeite mee dat de leraar zo maar aan de kant wordt geschoven.”

Het principe van Mastery Learning spreekt hen wel aan.

Maar: we doen het eigenlijk al zo. “Als rekenkundig specialist kun je in grote lijnen meekijken met een docent en zeggen: stop even tot de stof goed beheerst wordt door alle kinderen. We werken aan een doel in een bepaalde tijdspanne en als dat niet goed beheerst wordt, ga je daar nog meer mee oefenen. Kinderen die de stof al beheersen, krijgen moeilijker oefeningen.”

Peter Langerak spreekt over de functie van een Math

Leader. Die lijkt die erg op de functie van rekenkundig specialist binnen Optimus. “Wij onderzoeken nieuwe rekenmethodes gedegen en zijn daar wel een jaar mee bezig: past die bij de kerndoelen en ons onderwijs? Als die methode ons aanstaat, scholen we liever de eigen docenten daarin, in plaats van iemand tijdelijk de groep laten overnemen. Onze groep van 30 rekenspecialisten begeleidt natuurlijk ook de docenten. Dat er scholing is voor rekenkundig coördinatoren, vinden we positief.

Je krijgt als coördinator meer verantwoordelijkheid en daarmee wordt rekenonderwijs steeds meer een aandachtspunt binnen de school.”

Een laatste kritiekpuntje is het feit dat Peter Langerak promotieonderzoek doet naar zijn eigen methode. “Je zou toch liever onafhankelijk onderzoek zien.”

Samenvattend: “We willen er zeker meer over weten, maar moeten dan toegang krijgen tot goede inhoudelijke informatie die antwoord geeft op onze vragen. Je gaat niet zomaar even een ander programma starten. We zien best positieve aanknopingspunten maar hebben onvoldoende informatie over deze aanpak.”

JANUARI 2024

13

MARISKA DRIESSEN, VOORZITTER IB-NETWERK EN IB’ER OP HET SBO PALET, BOXMEER

Van binnenuit de kwaliteit van de scholen versterken Omdat de PLG’s een belangrijke rol spelen binnen Optimus, geven we deze de volle aandacht in SamenZien. In deze editie een gesprek met Mariska Driessen, de voorzitter van het ib-netwerk.

Toen Mariska Driessen in 2021 Optimus binnenkwam na de fusie met schoolbestuur Peelraam, had ze al een aardige carrière achter de rug. Ze groeide van leerkracht naar ib’er, coördinator kwaliteitszorg en voorzitter van het ib-netwerk. Binnen Optimus kon ze haar taken voortzetten en werd ze de voorzitter van de twee samengevoegde ib-netwerken. Een begin van een uitdagend traject. “Toen in 2021 Peelraam en Optimus gingen fuseren, waren er dus twee leernetwerken bij de beide stichtingen die in elkaar geschoven moesten worden. We zaten middenin de coronatijd en konden elkaar de eerste tijd niet zien. Onze eerste bijeenkomst was in september: een wandeling in het park. Het was een energieke wandeling die we vooral gebruikt hebben om ervaringen uit te wisselen en kennis te maken.” Het bestuur vond dat de verschillen tussen de diverse ib’ers te groot waren. Ze moesten meer volgens één concept gaan werken en dezelfde taal spreken. De ib’ers zijn in drie groepen verdeeld van 12/13 mensen en zij zijn onder leiding van de externe docenten Francis van Haandel en Linda van Druijten geschoold in de nieuwe ib-standaard: de domeinen ondersteuning en zorg, data monitoring en reflectie, focus op het leren en brede ontwikkeling. “Er is vervolgens een voorbereidende groep geformeerd die meedenkt over wat we gaan doen op de ibbijeenkomsten, passend binnen die domeinen. Dit zijn de voortrekkers die ook presentaties geven, bijvoorbeeld over hoe we op iedere school het leren van kinderen binnen de teams onder de aandacht brengen.”

14

Twee culturen in elkaar schuiven Mariska Driessen Mariska vindt het fijn om de verantwoordelijkheid met dit groepje kartrekkers te kunnen delen. “In deze voorbereidingsgroep fungeer ik niet als voorzitter, deze wordt geleid door de twee docenten Francis en Linda.

Zij kunnen gemakkelijker als buitenstaanders de cultuur van de voorheen twee schoolbesturen doorbreken.

Het is belangrijk dat mensen niet blijven hangen in het oude stramien. Als dit wel het geval is, worden ze daarop aangesproken. De sfeer verandert en er komt meer eenheid in de groep. De begeleiders doen dit een jaar en daarna gaat de voorbereidingsgroep het overnemen. De contouren van een eenduidige cultuur en samenwerking zijn inmiddels al duidelijk zichtbaar.”

Mariska vertelt dat alle ib’ers meedoen aan de ibnetwerkbijeenkomsten. “We zien elkaar vier keer per jaar 2,5 tot 3 uur in Mill, de meest centrale plek van het Optimus-gebied. Er bestond de wens om eens per jaar een bijeenkomst samen met de schooldirecteuren te doen en dit gaat plaatsvinden.”

Halen en brengen Mariska zegt dat voor de bijeenkomsten van het ibnetwerk onderwerpen kiezen waar iedere ib’er kan komen halen en brengen. “We gebruiken actieve werkvormen, wisselen af en houden ook pauze voor een informeel gedeelte. De presentaties zijn voor de grote

OPTIMUS SAMENZIEN

Meer volgens é én concept werke n en dezelfde taa l spreken.

groep en daarna gaan we in kleinere werkgroepen uit elkaar zodat ieder zijn inbreng kan hebben. Afgelopen september hebben we aandacht besteed aan hoe kinderen leren leren. Hoe brengen wij als ib’er die kennis binnen de school? Het domein waar we allemaal het meest mee te maken hebben, is de leerlingenzorg.

Hierbij wordt de rol van kwaliteitscoördinator steeds belangrijker. Want als je een goede schoolontwikkeling kunt neerzetten, zou het aantal kinderen met een zorgvraag moeten verminderen.”

We spreken dezelfde taal Twee jaar na de fusie begint ze mooie resultaten te zien van het ib-netwerk. “Je voelt dat je samen één stichting bent. We merken dat er verbindingen worden gelegd en mensen elkaar makkelijker kunnen vinden. We zijn een lijst aan het maken waarbij ieders expertise vermeld wordt, zodat je weet met wie je contact kunt opnemen.

We spreken meer eenzelfde taal en weten dat als we het over een onderwerp hebben, dat we op dezelfde manier werken en elkaar kunnen helpen. Het maakt dan niet uit op welke school je werkt.” Ze vertelt dat er nu binnen het netwerk twee collega’s de nieuwe ib’ers die van buitenaf komen, bijscholen. “Zo kunnen zij met dezelfde mindset en aanpak gaan werken.”

Ambities De ambitie voor de komende jaren: nog meer dezelfde taal gaan spreken. “En een van de doelen is dat

aan het eind van het schooljaar iedere Optimusmedewerker kan uitleggen hoe het leren leren van leerlingen verloopt. Daar werken we hard aan met het ib-netwerk. Onze overkoepelende ambitie is om de onderwijskwaliteit van scholen van binnenuit te versterken. Wij pakken hierbij eigenaarschap op inhoud en vorm. Dit wordt echt door mensen onderschreven en je merkt dat ze daar blij van worden.

De gezamenlijke scholing van de ib’ers heeft hen goed gedaan en hen kracht en energie gegeven. Je moet dit op je eigen school zien vol te houden en door bij de netwerkbijeenkomsten terug te komen op die leergang, kunnen ze elkaar in die energie houden.”

Mariska Driessen begon als leerkracht en werd daarna ib’er. Na haar scholing in begeleidingsvaardigheden en excellent coach, kreeg ze naast haar ib-functie taken op gebied van coaching. Vanaf 2013 was ze kwaliteitscoördinator en na de fusie werkt Mariska een dag per week binnen Dienst Onderwijs. Daarnaast is ze ook nog voorzitter van een van de twee samenwerkingsregio’s rond passend onderwijs waarin Optimus participeert.

JANUARI 2024

15

INGE DE WOLF, HOOGLERAAR CO-CREATIE EN EVALUATIE VAN HET ONDERWIJS, UNIVERSITEIT MAASTRICHT

Met het hele team werken aan vakmanschap "Essentieel voor kwalitatief goed onderwijs is de cultuur van de school, het schoolklimaat. Een sfeer waarin negativiteit een taboe is; waarin positief over leerlingen en elkaar praten de norm is. Een sfeer waarin er vertrouwen is, geen wantrouwen. Zinnen als kan niet of wil niet uit den boze zijn. Een cultuur van hoge verwachtingen. Er met z’n allen voor gaan. Dat maakt het vak ook veel leuker," aldus Inge de Wolf.

Kun je wat vertellen over je loopbaan in het onderwijs?

"Ik kom uit een onderwijsgezin en heb zelf ook altijd in de onderwijssector gewerkt. Na mijn studie politieke wetenschappen promoveerde ik op Effects of educational specialisation. Ik heb in mijn werk altijd de wetenschap met de publieke zaak gecombineerd. Lang heb ik bij de Onderwijsinspectie gewerkt, 22 jaar maar liefst. In mijn laatste jaren bij de inspectie was ik verantwoordelijk voor de Staat van het Onderwijs, het jaarlijkse rapport van de inspectie over wat er goed gaat in het onderwijs en waar verbeterpunten liggen. Tussendoor was ik ook nog werkzaam bij de Universiteit van Amsterdam (een dag in de week) en, heel waardevol, een jaar verbonden aan Stanford University (Cal.), waar ik werkte aan het opzetten van een best evidence in education website. Daar kwam ik in aanraking met het idee van de co-creatie labs en heb dat idee na terugkeer in Nederland, hier geïntroduceerd."

Die co-creatie labs zijn een pijler in een nieuw, ambitieus project: Ontwikkelkracht. Wat is de betekenis van dit project?

"Het Nationaal Groeifonds investeert de 332 miljoen in Ontwikkelkracht, een project (opdrachtgever is OCW) voor duurzame verbetering en innovatie van het onderwijs.

Ontwikkelkracht is uitgedacht door een alliantie van leraren, schoolleiders en onderwijsexperts (onder de naam Groeikracht), Education Lab (samenwerkingsverband UM/VU), het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) en de Transformatieve school. Ontwikkelkracht wil de kwaliteit van het onderwijs

16

duurzaam versterken, door de verbinding tussen onderwijs, ontwikkeling en onderzoek te verstevigen.

Een van de pijlers is het samen met onderzoekers ontwikkelen van kansrijke aanpakken in labs waarin wordt gewerkt aan de kenniscreatie voor beter onderwijs. Rode draad in alle activiteiten van Ontwikkelkracht is evidence informed werken.

In thematische co-creatielabs werken onderwijsprofessionals en onderzoekers op gelijkwaardige wijze samen aan nieuwe effectieve aanpakken. We zijn gestart met twee labs: het Taal Lab en het Teacher Lab. Ik vind dit een buitengewoon boeiend project, een unieke kans om grootschalig te investeren in het lerend vermogen van het onderwijs. Juist vanwege een gebrekkig lerend vermogen zijn de prestaties van leerlingen in de afgelopen twintig jaar geleidelijk gedaald."

Eind vorig jaar kwam het PISA-onderzoek uit; in de media werd vooral geschokt gereageerd; wat was jouw reactie?

"Van de uitslag van het internationale PISA-onderzoek (81 landen) van vorige maand werd ik letterlijk niet goed. PISA onderzoekt of 15-jarigen op zelfstandig functioneren zijn voorbereid. Zeg maar: de mate waarin 15-jarigen voldoende geletterd zijn. Voor de goede orde: het onderzoek vond plaats in 2022, in Nederland onder 5000 leerlingen op meer dan 150 scholen voor voortgezet onderwijs. In het onderzoek wordt niet alleen gekeken naar hun kennis en vaardigheden, maar ook naar hun welbevinden en de mate waarop zij met weerstand kunnen omgaan. Uitslag van PISA: inmiddels is één op de vier Nederlandse leerlingen

OPTIMUS SAMENZIEN

onvoldoende geletterd in wiskunde en natuurwetenschappen. Voor leesvaardigheid geldt dat voor één op de drie leerlingen. Er was al sprake van een gestage daling; nu werd een scherpe daling zichtbaar.

Wat ik met grote zorg constateer is dat de daling zich vooral in het (v) mbo voordoet; voor havo/vwo is er slechts sprake van een lichte daling. Ik moet dus erkennen dat het onderwijs voor de vmbo-leerlingen niet meer toereikend is. En dat deze leerlingen al in het basisonderwijs minder goed bediend zijn. Ik heb de indruk dat er nu een systeem ontstaat van winnaars (havo/vwo) en verliezers (vmbo). Wat ook heel opvallend is, zijn de extreme verschillen in kwaliteit tussen scholen. Dat zie je in andere landen niet. Dat komt door de doorgeschoten autonomie van de scholen.

Waar ik me zorgen over maak is dat ik nog zo weinig het begin van een oplossing zie. Het is vaak de schuld bij de ander leggen: het vo legt de schuld bij het basisonderwijs; of het ligt aan de leerling, aan de opleiding, aan het lerarentekort etc. Niet van: we gaan met z’n allen er de schouders onderzetten. Er wordt heel veel over gepraat, maar er is nog geen stemming van: we gaan ervoor, we stappen over onze schaduw heen, we zullen het tij wel even keren, in een rijk land als het onze. We moeten ons daar toch niet bij neerleggen? Zeker niet. En ik ben ook hoopvol en positief gestemd. Er zijn scholen, die het matig deden, die binnen een paar jaar de prestaties van hun leerlingen drastisch weten te verbeteren. Ik heb met scholen verbeterrecepten ontwikkeld.

De kern: met het hele team werken aan vakmanschap.

Beter onderwijs met behulp van wetenschappelijk bewezen lesmethodes. Leraren zijn zo belangrijk. Een goede leraar in groep 7 en 8 zorgt ervoor dat een klas gemiddeld één schoolniveau hoger uitstroomt."

Je hebt het regelmatig over de gevangenis van de lage verwachtingen. Wat houdt dat in?

"We weten uit tal van onderzoeken hoe ongelooflijk belangrijk het is om hoge verwachtingen van leerlingen te hebben. Die zijn essentieel om kinderen verder te brengen. Maar ik heb op veel scholen in Nederland gezien dat het tegenovergestelde het geval is. Mijn collega Bowen Paulle (onderwijssocioloog Universiteit Amsterdam) omschrijft het Nederlandse onderwijs zelfs als een gevangenis van lage verwachtingen. De Onderwijsinspectie had het in 2018 al over bubbels van gelijkgestemden waar leerlingen nauwelijks uitkomen. Van die lage verwachtingen worden vooral kinderen met een lagere sociaaleconomische status het slachtoffer.

Verwachtingen doen ertoe, omdat ze invloed hebben op de hoeveelheid zelfeffectiviteit die je ervaart. Het is ongetwijfeld goed bedoeld dat we de lat voor kinderen steeds lager leggen. Vanaf

groep 3 zitten kinderen in speciale achterblijfgroepjes, om het ze gemakkelijker te maken. Daardoor nemen de verschillen tussen kinderen juist toe."

Optimus-bestuurder Harrie van de Ven heeft zich daar in een eerder interview in SamenZien ook over uitgelaten: ‘Ik vind dat de referentieniveaus gewoon te laag zijn. Dat betekent dat er te veel sprake is van lage verwachtingen. In het Nederlandse basisonderwijs moet 85 procent van de leerlingen 1F-niveau halen; dat is eind groep 6 niveau. Daar moeten we het niet eens over hebben.

De Optimus-scholen halen 1F uiteraard allemaal. Het 1F niveau moet gewoon uit het toezichtkader gehaald worden. We moeten afstappen van die minimumnormen. Ook de ondergrenzen voor het gevorderd niveau liggen veel te laag. Net alsof kinderen uit achterstandsgezinnen per definitie niet zouden kunnen uitkomen op een goed eindniveau op rekenen en taal."

"Dat de referentieniveaus te laag zijn, ben ik helemaal met Harrie eens. Ze institutionaliseren lage verwachtingen in de klas, in de school, en ook in het stelsel. Ze zijn dus al laag, maar ook naarmate je schoolgewicht hoger is, hoeven ook vanuit de inspectie nog minder leerlingen dat streefniveau te halen.

Dat vinden we blijkbaar niet erg. Het helemaal loslaten van referentieniveaus vind ik niet de oplossing; ze moeten wel hoger worden gesteld. En wat zeker ook moet, is de praktijk laten weten dat er referentieniveaus zijn. Want ik maak nog scholen mee die niet weten dat ze in groep 8 leerlingen afleveren op het niveau van groep 6. In die zin hebben de referentieniveaus wel een functie. Ik heb ook wel het idee dat hierover een discussie aan het ontstaan is; ook in de politiek. Ik denk dat er bij de overheid ook wel een gevoel van urgentie is.

Tenslotte wil ik nog dit kwijt: er wordt dikwijls gezegd: het accent ligt alleen maar op de basisvaardigheden; hoe is het dan met de brede ontwikkeling van kinderen? Je kunt nog zo in de brede ontwikkeling hebben geïnvesteerd, een kind laaggeletterdheid van school laten gaan, daar help je het kind echt niet mee. Ik durf de stelling aan dat scholen die goed zijn in de basisvaardigheden, ook goed zijn in de brede ontwikkeling."

Inge de Wolf is hoogleraar Co-creatie en evaluatie in het onderwijs, aan de Universiteit Maastricht. Ze is een van de initiatiefnemers van Ontwikkelkracht. Het project Ontwikkelkracht (OCW) is ontstaan in de onderwijspraktijk en is een duurzame investering in het funderend onderwijs. Daarnaast is ze lid van het MT van NRO.

JANUARI 2024

17

DANIELLE ANDRIEN, DIRECTEUR LINDEKRING, SINT AGATHA

Unieke dagindeling op basisschool Lindekring Danielle is in oktober 2022 begonnen op Lindekring. Na enkele maanden kwam de vraag ter tafel wat de wens is voor de toekomst van de school; hoe het een duurzame plek krijgt in de omgeving en in het

Danielle Andrien

onderwijslandschap. Franka Rops werd ingeschakeld, zij heeft ruimschoots ervaring met het begeleiden van dergelijke trajecten, ook binnen Optimus. Onder begeleiding van Franka werden, samen met het team, ouders en het dorp, verschillende scenario’s geanalyseerd.

Dit heeft geleid tot een concept dat bij het College van Bestuur is ingediend. Zij beoordeelde het als een sterk scenario met een duidelijk toekomstperspectief. Begin september van dit schooljaar is de implementatie gestart.

Onderzoek heeft aangetoond dat, rekening houdend met de toekomst, het aantal leerlingen vanuit Sint Agatha alleen te beperkt is. Des te belangrijker om een sterk en onderscheidend concept neer te zetten. Uitgangspunt is dat het onderwijs beter aan moet sluiten bij de behoeften van kinderen en te anticiperen op een veranderende wereld.

Jenaplan+ “Het concept jenaplan hadden we al en is overeind gebleven,” geeft Danielle aan. “Kinderen werken in een driejarige stamgroep en leren van elkaar. Ze werken, vanuit de rol jongste, middelste en oudste, aan de essenties, zoals leren plannen, presenteren, creëren en samenwerken. Jenaplanscholen werken met vier pijlers (spel, werk, viering en gesprek), wij hebben een vijfde pijler toegevoegd en zelfs centraal gezet. Deze pijler is die van stilte, vertraging, verwondering en in het hier en nu. Denk aan een moment van stilstaan bij jezelf en bewust taal geven aan je gevoelens. Dit doen we vaak bij de dagopening.”

18

Gehoord en gezien Danielle vertelt over het proces: “De mini-maatschappij met het democratisch handelen is een belangrijk gegeven in het jenaplanonderwijs. Daarom hebben we er bewust voor gekozen ouders en andere betrokkenen uit te nodigen om mee te denken over de scenario’s. Het uiteindelijke scenariovoorstel is verder vormgegeven

OPTIMUS SAMENZIEN

in een werkgroep, waarin het team en ouders van de medezeggenschapsraad zitting namen. Op het moment dat het duidelijk was dat het voorgestelde concept kon worden ingevoerd, zijn ouders uitgenodigd om consensus te geven en hebben ze meebeslist over de schooltijden.

Deze inspraak heeft ervoor gezorgd dat zij zich gehoord en gezien voelen en alle ouders hebben er vervolgens voor gekozen hun kinderen op Lindekring te houden.”

Vertraging en stilstaan “De verandering van schooltijden was een voorwaarde voor de vijfde pijler rondom vertraging. Er is gekozen voor nieuwe les- en pauzetijden. We sluiten hiermee aan op het bioritmemodel dat aangeeft dat kinderen tussen 10:00 en 12:00 uur en tussen 14:00 en 16:00 uur het meest ontvankelijk zijn voor leren. Er zijn drie lange dagen, tot 15:30 uur, en twee dagen tot 12:00 uur. Op de drie langere lesdagen is er een uur pauze. Er wordt eerst in rust geluncht, zonder digibord. De eerste vijf minuten is het daadwerkelijk stil en daarna mogen de leerlingen kletsen.

Dan is er tijd voor 45 minuten buitenspelen. Een beetje regen houdt ons niet tegen. Kinderen én stamgroepleiders komen nu fris en opgeladen de pauze uit.

Passend bij de theorie van het bioritme plannen we bij de kleuters van 13:00 tot 13:45 uur een rustmoment in.

De eerste 20 minuten liggen ze allemaal op een eigen stretcher en begeleidt de onderwijsassistent ze in hun rust met muziek, natuurgeluiden of een verhaal. Daarna gaan ze aan de slag met sensomotorische materialen of een knutsel- of tekenopdracht.”

Waarschijnlijk denken de meeste lezers nu “Hoe zit dat dan met de werktijden en de cao?”. Ook daar is over nagedacht. “Met de oplossing hebben we niet alleen deze uitdaging getackeld, maar ook een extra kwaliteitsslag aan ons onderwijs toegevoegd. Om te waken dat leerkrachten niet te lang voor de groep staan, nemen vakleerkrachten en de onderwijsassistent uren over. Ze verzorgen dan een kwalitatieve les binnen hun expertisegebied, passend bij het thema van onze methode wereldoriëntatie. Dit geeft nog eens extra tijd aan de stamgroepleerkrachten, omdat zij die specifieke vakken niet zelf hoeven voor te bereiden.

Wat heel fijn is, is dat we minder weglektijd lijken te hebben, alsof de rust ervoor zorgt dat we minder moeten corrigeren en opnieuw uitleg moeten geven. Natuurlijk puzzelen we ook wel, maar in zijn algemeen zijn we heel enthousiast.”

Danielle geeft aan dat het heel belangrijk was voor haar om dit budgetneutraal te doen. Ze wil niet iets moois neerzetten met behulp van subsidies en dan voor een

volgende directeur het mooie plan maar met minimale uitvoeringsmogelijkheden, want geen subsidie meer, achter te laten.

Een overkoepelende methode Vanzelfsprekend zijn ook op Lindekring rekenen, taal en spelling de belangrijkste vakken. Ze worden alleen wel ingepast onder een overkoepelend concept: wereldoriëntatie. Danielle: “Het fundament van wereldoriënterend onderwijs is de Da Vinci-methode, dit betekent dat we geen aparte begrijpend lezen of taalbeschouwingsles hebben, alles staat acht weken in dienst van het thema uit Da Vinci. De creatieve componenten worden dus door externe vakdocenten of de klassenassistent ingevuld. Met deze aanpak ontwikkelen onze leerlingen zelfkennis, creativiteit en veerkracht. Dit is wat ze nu en in hun toekomst nodig hebben. Da Vinci wordt veel gebruikt in het jenaplanonderwijs en hanteert een cyclus van drie jaar, vergelijkbaar met die van de stamgroepen. De vertraging, het mindfull werken past hier ook heel goed binnen. In onze snelle maatschappij is het belangrijk om af en toe even stil te staan.”

Vertraging voor welzijn De uitdaging ligt nu in het concretiseren van de visie en het definiëren van focuspunten, binnen het bestaande budget en formatie. Het doel is om zowel de visie als de opbrengsten te verhogen door een sterke basis te leggen voor effectief onderwijs. De interesse in het concept is er: “We krijgen nieuwe ouders op bezoek die kritisch nadenken over het onderwijs, over het systeem.

Wat we terugkrijgen van de ouders van huidige leerlingen is dat kinderen in meer balans en met meer energie thuiskomen. En de kinderen? De kinderen houden van de vertraging, een vraag als ‘Juf, gaan we dadelijk nog mediteren?’ komt hier geregeld langs.” Ook Danielle voelt zich op haar plek op Lindekring. “Dit is het onderwijs waar ik echt in geloof, wat kinderen echt nodig hebben.

Het gaat erom wie ze zijn als mens.”

Danielle Andrien, is sinds oktober 22 interimdirecteur op Lindekring. Naast haar interimwerk is ze trainer Human Dynamics (omgaan met verschillen tussen mensen) en werkt ze voor het Expertisepunt Burgerschap.

JANUARI 2024

19

DANE NABUURS, IB’ER, DE SPRANKEL, GRAVE | SOPHIE SENGERS, LEERKRACHT GROEP 8, DE SPRANKEL, GRAVE

Werkconcept Critical Skills

Er is een vaste opzet voor binn en het werkconce pt.

Een grondhouding die verbindt Een gezamenlijke koers met ruimte voor de eigen identiteit van de scholen, dat is waar we als stichting voor staan. Die ruimte wordt door vier scholen ingevuld met het Werkconcept Critical Skills (WCS). Een concept waarin niet alleen de leerlingen, maar ook de leraren blijven leren, over grenzen heen. Dane en Sophie uit het team van De Sprankel vertellen hoe dat in zijn werk gaat.

Het werkconcept Critical Skills is geen vaststaande methode, maar een flexibele benadering gericht op de ontwikkeling van kennis, houding en vaardigheden bij zowel leraren als leerlingen. Binnen WCS spreken we over een grondhouding die nodig is om tot leren te komen.

Het werkconcept is begin jaren tachtig van de vorige eeuw ontwikkeld in de Verenigde Staten, daar heeft een groep professionals uit het bedrijfsleven en het onderwijs zich gebogen over de vraag ‘Welke vaardigheden moeten leerlingen beheersen om succesvol te zijn in de maatschappij?’. Op basis van die antwoorden is het WCS vormgegeven. Het is een benadering die kennis, vaardigheden en houding integreert. Leerlingen worden gestimuleerd om complexe problemen aan te pakken door middel van gestructureerde uitdagingen, waarbij ze creatief moeten denken en innovatieve oplossingen moeten bedenken en opgedane kennis moeten integreren.

Het doel is om hen voor te bereiden op de eisen van de moderne wereld, waarbij ze in staat zijn om zich aan te passen aan veranderingen, nieuwe informatie te verwerken en problemen op te lossen in verschillende contexten.

Van US naar UK naar NL Het werkconcept werd al snel opgepakt in het Verenigd Koninkrijk en sinds 2007 is het door een paar Optimusscholen geadopteerd. Inmiddels zijn er, via een oud-

20

collega van onze stichting, ook twee scholen in Groningen die WCS omarmen. In het Verenigd Koninkrijk Dane en Sophie staat het bekend als Single Steps Learning en is het aanzienlijk groter dan in Nederland. Om ook in Nederland te blijven ontwikkelen is er geregeld contact met de twee boegbeelden van Single Steps Learning: Andrew Pearce en Lynne Williams. Ze zijn drie keer eerder in ‘het Optimusse’ geweest en afgelopen oktober was er met de komst van deze trainers weer een week vol ontmoeting en ontwikkeling. Voordat we daar induiken eerst nog even iets meer over de organisatie van het werkconcept binnen de scholen in Nederland.

Het Werkconcept Critical Skills vraagt om een nauwe samenwerking tussen de betrokken scholen. Het delen van ervaringen en het opleiden van nieuwe teamgenoten zorgt dat de visie is ingebed in de scholen en gedragen wordt door het complete team. De vier scholen van Optimus (De Kreek’l, Het Telraam, De Regenboog Cuijk en De Sprankel) en de twee scholen uit Groningen werken met een stuurgroep, waaronder drie werkgroepen vallen:

OPTIMUS SAMENZIEN

• Werkgroep kartrekkers • Werkgroep coördinatoren • Werkgroep leren De meetingen zijn, vanwege de afstand, meestal digitaal. Betrokken leraren en andere teamleden zijn zeer gedreven om het concept goed neer te zetten en door te ontwikkelen. De samenwerking daarin verloopt heel goed, men spreekt dezelfde taal en dat werkt prettig.

Train de trainer Andrew en Lynne begeleiden met name scholen in het Verenigd Koninkrijk, daar is het werkconcept breder geïntegreerd dan in Nederland. Ze trainen groepen leerkrachten. Kenmerkend voor het hele concept is dat je nooit zondermeer start met trainen. De eerste stap is altijd samen bouwen aan een leergemeenschap, het groepsgevoel dus. Daarna is er een basis om te gaan werken met de drie elementen: kennis, vaardigheden en houding.

In de week dat ze in Nederland waren hebben ze ieder van de zes scholen bezocht. Daarnaast was er een bijeenkomst voor de zes teams, 85 collega’s samen in Zwolle, een dag die in het teken stond van bijscholing en ontmoeting.

Op iedere school werd in de bovenbouw een challenge verzorgd door Andrew en Lynne. Een hele uitdaging om in 1,5 uur iets neer te zetten en dat dan ook nog eens in het Engels. Een challenge is een uitdaging of een probleem dat je geeft aan een klas. Er is een vaste opzet voor binnen het werkconcept. Je geeft een probleem en je geeft aan welke vaardigheden de leerlingen moeten inzetten (stappen naar succes). Er wordt een duidelijke structuur aangebracht in de opdracht, in vorm en inhoud.

En het is duidelijk voor de kinderen aan welke criteria het moet voldoen. Wat typisch WCS is, is het starten met een communitybuilder, dit is een betere benaming dan energizers omdat ze zo weloverdacht worden ingezet, zodat je eerst werkt aan groepsbuilding. De communitybuilder wordt zeer bewust geselecteerd, de aangesproken vaardigheden zijn dezelfde als die ook aangesproken worden bij het uitvoeren van een challenge erna.

Een veilige en inspirerende leeromgeving Alle teamleden konden de challenge observeren, dat werd netjes ingepland. Wat vooral uniek is om te zien, is hoe Andrew en Lynne, als vreemdelingen en in relatief korte tijd, direct aan een veilige basis werken.

Ze zijn zeer bewust bezig met alle stappen die ze zetten en alle vragen die ze stellen aan de kinderen.

De communitybuilders zorgen dat het groepje goed op elkaar ingespeeld raakt. Dan ligt er een mooie basis om aan de slag te gaan met de challenge. Voor Dane en Sophie, maar ook hun andere collega’s was het bijzonder om te zien hoe deze ‘vreemden’ zo snel een veilige leeromgeving creëerden voor de kinderen. Dit werd ook ervaren tijdens de studiedag voor de teams.

Het bezoek van Andrew en Lynne onderstreept hoe breedgedragen en inspirerende het onderwijs Terry van dersamenwerking Loop kan verrijken, voor de professional en, nog belangrijker, voor de leerlingen. De reis naar een school in Schotland wordt inmiddels gepland. Een kleine delegatie gaat daar scholen bezoeken die met het werkconcept werken. Dane en Sophie zien uit naar meer inspiratie, maar prikkelen ook graag collega’s. Mocht je benieuwd zijn naar het Werkconcept Critical Skills, ze vertellen er graag meer over.

Er is meer informatie te vinden op de website www.werkconceptcriticalskills.nl

Dane Nabuurs is nu ib’er op De Sprankel.

Op haar vorige school was ze al in aanraking gekomen met het WCS, tijdens haar stage zelfs al. Ze is een WCS-coördinator en zit in de stuurgroep. Naast de pabo heeft ze ook de master EN afgerond.

Sophie Sengers is nu groepsleerkracht op De Sprankel. Zes jaar geleden is ze in aanraking gekomen met WCS en het is voor haar belangrijk om op een school te werken waar het concept gebruikt wordt. Ook Sophie is en WCS-coördinator en ze zit daarnaast in de werkgroepen ‘leren’ en ‘kartrekkers’.

JANUARI 2024

21

22

OPTIMUS SAMENZIEN

A50

Klim Op

M

Megen Macharen

aa

Nijmegen

s

De Vier Heemskinderen

A73

Haren

De Linde

Deursen Ravenstein

Sint Lambertus SBO Het Baken

De Bogaard

Herpen

’t Schrijverke

Oss

Schaijk

Oss

Den Omgang De Regenboog

De Raamdonk De Sprankel De Wegwijzer

bestuurskantoor

Velp

Reek

De Kreek’l

De Bongerd

Escharen

Sint Jozef

Gassel

Langenboom Zeeland

A50

Ma as

Vianen

Dr. Jan de Quay

Vlasgaard

Lindekring

Cuijk

Beers

De Ester

Gemeente Landerd

De Regenboog De Waai De Zevensprong

Grave

St. Agatha

De Akkerwinde Haps

Mill

’t Stekske

Sint Hubert

Onze Bouwsteen

De Bongerd

De LenS

Beugen

De Schare Uden

De Klimop

Het Telraam

Oeffelt

Wilbertoord

De Bakelgeert De Weijerwereld SG SBO Palet

Rijkevoort

Wanroij

Klimop

De Sprong

Boxmeer

Leander

Sint Anthonis

De Bolster

Sambeek

Matthias Stevensbeek Oploo

De Zonnewijzer

A73

Pater Eymard

Westerbeek

Redactie:

Optimus Primair Onderwijs

Pleun de Groot, Justin Norman,

Stoofweg 2, 5361 HZ Grave

Harrie van de Ven, Hans Verboon

0485-318910 info@optimusonderwijs.nl

Eindredactie: Pleun de Groot, Brenda Guldemond

Vragen, opmerkingen of suggesties?

Auteurs in deze aflevering:

Neem dan contact op:

Pleun de Groot, Hans Verboon,

p.dgroot@optimusonderwijs.nl

Hannah Bijlsma, Marike Vroom Niets uit deze uitgave mag worden Vormgeving en drukwerk:

verveelvoudigd en/of openbaar

OJO Communications

worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, geluidsband,

Wij danken alle geïnterviewden voor

elektronisch of op welke wijze dan

hun medewerking.

ook, zonder schriftelijke toestemming van Optimus Primair Onderwijs.

23

Dit zijn wij: Comeniusgebouw

De Regenboog Schaijk

Het Telraam

Bestuurskantoor, Grave

Schaijk

Oeffelt

De Akkerwinde

De Schare

Klim Op

Vianen

St. Hubert

Megen

De Bakelgeert

De Sprankel

Klimop

Boxmeer

Grave

Rijkevoort

De Bogaard

De Sprong

Leander

Ravenstein

Wanroij

Sint Anthonis

De Bolster

De vier Heemskinderen

Lindekring

Sambeek

Deursen-Dennenburg

St Agatha

De Bongerd Gassel

De Waai

Matthias

Gassel

Cuijk

Oploo

De Bongerd Haps

De Wegwijzer

Onze Bouwsteen

Haps

Grave

Beugen

De Ester

De Weijerwereld

Palet

Escharen

Boxmeer

Boxmeer

De Klimop

De Zevensprong

Pater Eymard

Wilbertoord

Cuijk

Stevensbeek

De Kreek’l

De Zonnewijzer

St. Jozef

Reek

Westerbeek

Velp

De LenS

Den Omgang

St. Lambertus

Mill

Schaijk

Haren

De Linde

Dr. Jan de Quay

‘t Schrijverke

Macharen

Beers

Herpen

De Raamdonk

Het Baken

‘t Stekske

Grave

Oss

Langenboom

De Regenboog Cuijk

Vlasgaard

Cuijk

Zeeland