50plus

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΑΝΔΡΕΣ & ΓΥΝΑΙΚΕΣ

‣ Aφιέρωμα: Billie Holiday ‣ Πίνετε αρκετό νερό; ‣ Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων ‣ Καρκίνος του προστάτη: τι πρέπει να γνωρίζετε

2|

περιεχόμενα

6.

Εditorial

9.

Billie Holiday: η κυρία που τραγούδησε τα μπλουζ του έρωτα

18.

Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης

34.

θαλασσογραφίες

40.

Ο Santana επιστρέφει με νέο άλμπουμ!

42.

Κράνα: ένας «άγνωστος» καρπός

με σημαντικά οφέλη για την υγεία

52.

Πίνετε αρκετό νερό;

62.

Tο τσάι

78.

Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων

84.

20 πράγματα που οι γιαγιάδες (και οι παππούδες)

κάνουν καλύτερα από τους γονείς

88.

Ανακαλύψτε τα 5 μυστικά ομορφιάς της... γιαγιάς!

90.

Καρκίνος του προστάτη τι πρέπει να γνωρίζετε...

ταυτότητα

Παραγωγή- έκδοση εντύπου: «Όψεις πολιτισμού» Κομνηνών 17, Θεσσαλονίκη Τ: 2310-257218, F. 2310-257219 Διευθυντής: Θανάσης Κατσίκας (atha.kats@yahoo.gr) Διευθυντής Περιοδικών Εκδόσεων: Ελισάβετ Κελέση (elisavet54@gmail.com) Αρχισυντάκτης: Νίκος Θεοδωράκης (stylcafe@otenet.gr) Creative Art Director: Xρήστος Ματσικίδης | Art director: Bίκη Σπανού Eπιμέλεια Έκδοσης: Νικολέτα Νικολιού Επιμέλεια Κειμένων: Παρασκευή Κατσίκα Σύμβουλος Διαφήμισης: Βασίλης Ψαρόπουλος, Βιβή Κατσαούνη, Kατερίνα Δάλλα, Γιώτα Λεπιτσά Οικονομική διαχείριση: Θανάσης Γούλας, Γιώργος Ψάρρης Γραμματεία: Δώρα Αργυρούδη, Γιώτα Γιδαροπούλου | Λογιστήριο: Νίκος Ιατρού

Για το Γιάννη που έφυγε τόσο βιαστικά για τη γειτονιά των αγγέλων. Για το Γιάννη που θα ζει πάντα μέσα στις καρδιές μας.

Το περιοδικό διατίθεται δωρεάν

4|

Για τη δική τους

γιορτή…

editorial

Η Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων, γνωστή και ως «Παγκόσμια Ημέρα για την Τρίτη Ηλικία» εορτάζεται κάθε χρόνο 1η Οκτωβρίου.

6|

Ποτέ δεν έχεις δώσει ιδιαίτερη σημασία σε αυτή τη μέρα. Ίσως γιατί ποτέ μέχρι τώρα δεν έχεις αισθανθεί τη ζωή σου χωρίς αυτούς. Ξέρεις, μερικές φορές κάποιους ανθρώπους τους θεωρείς πολύ δεδομένους στη ζωή σου και είσαι πεπεισμένος πως θα είναι πάντα δίπλα σου. Ξεχνάς την ηλικία τους ή μάλλον καλύτερα θες να την ξεχάσεις. Η γιαγιά και ο παππούς είναι οι άνθρωποι που σε έχουν μεγαλώσει. Είναι τα πρόσωπα που κρύβονται πίσω από κάθε ελληνική οικογένεια και ευελπιστείς να φτάσουν τα... χίλια. Μέχρι, να πάθουν κάτι ενώ δεν είχε περάσει ποτέ από το μυαλό σου πως η γιαγιά σου ή ο παππούς δε θα είναι για πάντα εδώ. Εκεί αρχίζεις να σκέφτεσαι και να αισθάνεσαι τύψεις. Τους έχεις πάντα τόσο δεδομένους στη ζωή σου που ξεχνάς τα απαραίτητα. Αναβάλλεις διαρκώς τις επισκέψεις σου και ποτέ δε φαντάζεσαι πόσο ανάγκη έχουν μία αγκαλιά. Μακάρι να μπορούσες να γυρίσεις πίσω το χρόνο, για μια αγκαλιά και να τους θυμίσεις πόσο πολύ τους αγαπάς. Είναι αυτοί που κάθε φορά που θα σε δουν θα ρωτήσουν αν έχεις λεφτά ή αν χρειάζεσαι κάτι. Θα σε βάλουν κρυφά κάποια χρήματα μέσα στην τσέπη. Έχουν περάσει πολλά στην ηλικία σου και τώρα θέλουν να κάνεις ότι δεν κατάφεραν να κάνουν εκείνοι στα νιάτα τους. Θέλουν να σε δουν φοιτητή, επιτυχημένο επαγγελματία και μετά από χρόνια να φτιάχνεις τη δική σου οικογένεια. Μη ξεσυνερίζεσαι, λοιπόν, όταν σε ρωτούν διαρκώς γιατί δεν έχεις παντρευτεί ακόμη. Αυτή είναι η χαρά τους. Να τους λες, λοιπόν, συχνά «σας αγαπώ» γιατί αυτοί σε αγαπούν αληθινά. Να τους λες «σας αγαπώ» γιατί αισθάνονται ήδη κουρασμένοι από τα χρόνια και το μόνο που χρειάζονται είναι... ασφάλεια. Να τους αγκαλιάζεις, γιατί αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο για αυτούς. Να τους λες «σας αγαπώ» γιατί σε γέμιζαν και σε γεμίζουν με αυτοπεποίθηση. Στις αποτυχίες σου λένε δεν πειράζει, στους χωρισμούς σου υπενθυμίζουν πως θα βρεθεί κάποιος καλύτερος για εσένα και γενικώς βρίσκουν πάντα μία καλή δικαιολογία για να χαμογελάσεις. Μη τα θεωρείς, λοιπόν, όλα δεδομένα! Να τους λες σε αγαπώ, όπου και να είναι. Μην ανησυχείς, σε ακούνε ...

8|

Billie Holiday:

η κυρία που τραγούδησε τα μπλουζ του έρωτα Η φωνή της ήταν ψίθυρος, δάκρυ, κάλεσμα ερωτικό, κεραυνός σε αργή κίνηση, περήφανη θλίψη, βραχνή προσευχή στο κενό της ημέρας και, κυρίως, της νύχτας ενός βίου αλλόκοτου, ενός βίου ταραχώδους και ταραγμένου, ενός βίου απόλυτα συνεπούς και πείσμονος.

Billie Holiday

Ήταν μια φωνή που υπηρετούσε πιστά την ανάγκη της να παρηγορήσει αφού προηγουμένως είχε η ίδια παρηγορηθεί. Ήταν μια φωνή που σήμαινε, με κάθε της κυμάτισμα και κάθε της ρυτίδα, ότι η ανιδιοτέλεια είναι μέγιστη αρετή και ότι η γενναιοψυχία δεν ραγίζει και δεν λυγίζει όσα χτυπήματα και αν δεχτεί. Ήταν ένα είδωλο που σύρθηκε αρκετές φορές στο εδώλιο. Το πραγματικό της όνομα ήταν Eleanora Fagan, η καλλιτέχνης που ζέσταινε και ακόμα ζεσταίνει τις καρδιές μας. Εμείς την ξέρουμε με το όνομα Billie Holiday ή Lady Day. Η Billie Holiday ήρθε σ’ αυτόν τον όχι και τόσο μάταιο κόσμο, σ’ έναν κόσμο που έμελλε να την ταλαιπωρήσει όσο εκείνη φρόντισε να τον γλυκάνει, να τον απαλύνει και να τον τραγουδήσει, στις 7 Απριλίου του 1915, στη Βαλτιμόρη. Στις φλέβες της κυλούσε ιρλανδικό αίμα, και ίσως

10 |

γι’ αυτό η Μεγάλη Κυρία μπόρεσε κάποτε να πει ότι ακριβώς αυτή η καταγωγή της την κάνει να πιστεύει ότι δίχως φίλους δεν πας πουθενά. Ο πατέρας της Clarence Holiday ήταν μόλις δεκαπέντε ετών εκείνο τον Απρίλιο, ενώ η μητέρα της ήταν δύο χρόνια μικρότερή του. «Η μαμά και ο μπαμπάς ήταν παιδιά ακόμη όταν παντρεύτηκαν. Αυτός ήταν δεκαοχτώ χρονών, εκείνη δεκάξι, κι εγώ τριών», γράφει η Billie στην αυτοβιογραφία της, «Lady sings the blues». Η μητέρα της ήταν θυγατέρα μιας σκλάβας και ενός Ιρλανδού γαιοκτήμονα, και δούλευε ως υπηρέτρια στη Νέα Υόρκη, στη Φιλαδέλφεια, στη Βαλτιμόρη. Ο άνδρας της Clarence ήταν τρομπετίστας, που τα πνευμόνια του ρημάχτηκαν από τα δηλητηριώδη αέρια στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Λάτρης της μουσικής, έπαιζε αρχικά

στην ορχήστρα του Fletcher Henderson, μετά έγινε κιθαρίστας στο Παρίσι και έζησε μια μποέμικη ζωή, προσηλωμένος στη τζαζ και στην κραιπάλη. Η μικρή Βilly θα ζήσει τα παιδικά της χρόνια μες στην ανασφάλεια, τη φτώχεια, και τη βία. Θα παίζει μπέιζμπολ με τα αγόρια, θα παίζει μποξ, θα κάνει πατινάζ, και ήδη από τα έξι της χρόνια, εξοπλισμένη με βούρτσα, κουβά και σαπούνι, θα σφουγγαρίζει τα πατώματα των λευκών της γειτονιάς. Και, φυσικά τραγουδάει, αυτό ήταν η μεγάλη της παρηγοριά, η μουσική. Μπαίνει στη δούλεψη της Alice Deen, ιδιοκτήτριας ενός πορνείου της περιοχής, κι εκεί μαγεύεται και ονειρεύεται ακούγοντας τα τραγούδια του Louis Armstrong και της Bessy Smith. Εκείνη την εποχή την τζαζ τη συνόδευε ο χαρακτηρισμός «μουσική για μπορντέλα» Μια άλλη παρηγοριά της μικρής Βilly ήταν το σινεμά, και είχε μηχανευτεί τρόπους να ξεγλιστράει και να μην πληρώνει εισιτήριο, ξετρελαμένη με τη

λευκή ηθοποιό Βilly Dove, τόσο πολύ ώστε πάσχιζε να μιμηθεί το χτένισμά της ενώ φρόντισε να πάρει το μικρό της όνομα, σημειώνοντας πάντως ότι ο πατέρας της είχε ήδη αρχίσει να τη φωνάζει «Βill» επειδή ήταν αγοροκόριτσο. Ο οποίος πατέρας δεν άργησε να εξαφανιστεί, αμέσως μόλις έπιασε δουλειά ως κιθαρίστας στην μπάντα του Fletcher Henderson και άρχισε τις περιοδείες. Μάλιστα, ενόσω βρισκόταν σε μια τουρνέ, πήρε διαζύγιο και παντρεύτηκε μιαν ερωμένη του από τις Δυτικές Ινδίες, τη μητέρα των ετεροθαλών αδελφών της Βilly. Στα δέκα της χρόνια, η Βilly θα πέσει θύμα βιασμού, θα εγκλειστεί σε ένα ίδρυμα Καθολικών, αργότερα θα πάει στη Νέα Υόρκη κι εκεί θα πιάσει δουλειά και πάλι σε μπορντέλο, όχι όμως για σφουγγάρισμα αυτή τη φορά αλλά για να ικανοποιεί τις σεξουαλικές ορέξεις των θαμώνων. Απηύδησε, ξεσηκώθηκε, αρνήθηκε, εξεγέρθηκε βρέθηκε στη φυλακή. Μετά τη φυλακή, η Billie θα δουλεύει εδώ και

Billie Holiday εκεί ως υπηρέτρια, θα χτυπάει την πόρτα κάθε ξενυχτάδικου ζητώντας, απελπισμένα, να την προσλάβουν ως χορεύτρια. Η Billie θα επιμείνει ώσπου ένας πιανίστας, απηυδισμένος από τον χορό της (ήταν χάλι μαύρο», όπως παραδέχεται και η ίδια), την καλεί να δοκιμάσει να τραγουδήσει. Η μικρή το κάνει, τραγουδάει το «Trav’lin All Alone», και παίρνει τα μυαλά όλων των παρόντων. Μοιράζεται στο τέλος της βραδιάς τριάντα οχτώ δολάρια με τον πιανίστα και αρχίζει την εκθαμβωτική όσο και σκοτεινή σταδιοδρομία της στο πεντάγραμμο. Θα εμφανίζεται σε μια ξύλινη καλύβα, θα γοητεύσει με τη φωνή της το θρυλικό John Hammond, τον άνθρωπο που «ανακάλυψε» όχι μονάχα την Billie Holiday αλλά και τον Count Basie, την Aretha Franklin, τον Bob Dylan και τον Bruce Springsteen, και αυτός θα τη συστήσει στον Joe Glazer, τον ατζέντη του Louis Armstrong και της Bayley. Η Billie θα αφεθεί στα χέρια του Glazer και θα του μείνει πιστή συνεργάτης σε όλη της τη ζωή. Ο μαέστρος Beni Goodman θα μαγευτεί από τη φωνή της και θα της προτείνει να κάνει τον πρώτο της δίσκο μαζί της. Η εμπειρία θα μείνει αλησμόνητη στην Billie, που είναι μόλις δεκαοχτώ χρονών. Θα ακολουθήσει

12 |

άλλη μία ηχογράφηση, με τον πιανίστα Tedi Wilson, μόνιμο συνεργάτη σε όλα τα σχήματα με τα οποία εμφανίστηκε και ηχογράφησε η Lady Day. Πριν προλάβουν να την συγκρίνουν με άλλες τραγουδίστριες, οι κριτικοί και οι ειδήμονες της τζαζ και του μπλουζ, άρχισαν να συγκρίνουν τις άλλες με μέτρο αυτήν. Μεταξύ των θαυμαστών και, συνάμα, εφήμερων εραστών της, ήταν και ο Louis McKay, ομορφόπαιδο και μπράβος του υπόκοσμου. Χρόνια αργότερα έμελλε να συναντηθούν και πάλι, να σμίξουν παράφορα, να παντρευτούν, να καβγαδίσουν και να φιλιώσουν πάμπολλες φορές. Ο McKay ήταν αυτός για τον οποίο η Billie ένιωσε μεγάλο σεβασμό, μιας και αποτέλεσε το τελευταίο της αποκούμπι και μόχθησε, άλλοτε τρυφερά και άλλοτε βάναυσα, να την κρατήσει μακριά από τον όλεθρο της ηρωίνης. Όταν τραγούδησε γι’ αυτόν το αριστούργημά της, το «My Man», με μια φωνή που είχε τραχύνει από τις καταχρήσεις, αλλά και γλυκάνει απίστευτα από το συνδυασμό της οδύνης και της αγάπης, ένας από τους πάμπολλους αστυνομικούς του Τμήματος Ηθών που είχαν κατακλύσει την αίθουσα «βρέθηκε με ένα δάκρυ πάνω στο κασμίρ παλτό του». Η Billie γνωρίζει το θρίαμβο σε κάθε κλαμπ που

εμφανίζεται και ακόμα πιο σημαντικό, γνωρίζει τους θρύλους της τζαζ, τον Benny Carter, τον Roy Eldridge, τον Ben Webster, τον Lester Young. Είναι πια και η ίδια θρύλος, ισότιμη μαζί τους, πλάι τους, στις ηχογραφήσεις τους, στις ζωντανές εμφανίσεις. Ο Lester θα της χαρίσει το παρατσούκλι Lady Day, και αυτή θα του χαρίσει το δικό του, το «Προ», από το «Πρόεδρος». Θα αλωνίσουν τη χώρα, ταξιδεύοντας με το ένα πούλμαν μετά το άλλο, παίζοντας χαρτιά και ζάρια έως και δώδεκα ώρες, σε μία περίπτωση η Billie βγήκε κερδισμένη κατά χίλια εξακόσια δολάρια σε μιαν εποχή που το βδομαδιάτικό της ήταν πενήντα δολάρια. Θα γνωρίσει τον Orson Welles και θα δει αρκετές φορές τον «Πολίτη Κέιν», προτού βγει στις αίθουσες. «Είναι φίνος μάγκας», θα πει για τον Orson. «Ίσως ο πιο φίνος που ξέρω. Και ταλαντούχος. Το κυριότερο όμως, είναι φίνο άτομο». Θα γνωρίσει τον Clark Gable, τυχαία, και αυτός θα της επιδιορθώσει το αμάξι, και θα ρίξει μια ωραιότατη γροθιά για χάρη της σε έναν ηλίθιο ρατσιστή. Θα φοράει πάντα μια λευκή γαρδένια στα μαλλιά. Και θα κάνει ένα μεγάλο πρωτοπόρο βήμα προς την άρση των φυλετικών διακρίσεων, όντας μια από τις πρώτες μαύρες τραγουδίστριες που έμελλε να εμφανιστούν με αμιγώς λευκές μπάντες! Ήταν στα 1937, όταν ο μαέστρος Artie Shaw, με δεκάξι λευκούς μάγκες και τη rolls royce του, περιόδευσε στη Δύση και

στο Νότο, έχοντας στο πλάι του την Billie. Σχεδόν σε κάθε πόλη απειλούνταν σκάνδαλα και ταραχές, αλλά ο λευκός τζαζίστας δεν πτοήθηκε στιγμή και πάντα επέμενε στους μαγαζάτορες, «αν η Κυρία δεν μπει από την είσοδο δεν μπαίνει ούτε η ορχήστρα». Το 1941, από πείσμα, όπως λέει η ίδια, η Billie θα παντρευτεί τον τρομπετίστα Jimi Monroe. Λίγο αργότερα, θα δει το κραγιόν της ερωμένης του πάνω του και θα γράψει, κυριευμένη από το μπλουζ της λύπης, ένα από τα αριστουργήματά της, το «Don’t Explain», με τους αθάνατους στίχους, «Τράβα να κάνεις ένα μπάνιο, και μη μου εξηγείς». Ένας άλλος τρομπετίστας θα κερδίσει την καρδιά της, ο Joseph Luke Guy, θα είναι ο άνθρωπός της έως το 1957, οπόταν η Billie θα διαζευχθεί επισήμως τον Monroe και ταυτοχρόνως θα κόψει τις σχέσεις της με τον Guy. Η δεκαετία του ’40 μπήκε για την Billie με τις καλύτερες προοπτικές: όλα τα καμπαρέ της Νέας Υόρκης την ήθελαν για πρώτο όνομα στις πιστές τους, αλλά το Cafe Society ήταν τελικά αυτό στο οποίο έγραψε ιστορία. Ένα πολυτελές κλαμπ στην περιοχή του Μανχάταν, ίσως το μοναδικό το οποίο επέτρεπε να βρίσκονται λευκοί και μαύροι στον ίδιο χώρο και το μέρος όπου για πρώτη φορά ακούστηκε το γνωστότερο τραγούδι της, το "Strange Fruit", ένα κομμάτι-κόλαφος ενάντια στο ρατσιστικό καθεστώς του Αμερικανικού Νότου -και όχι μόνο.

Billie Holiday Είναι η εποχή όπου η προσωπική της ζωή βρίσκεται σε μια στοιχειώδη αρμονία και η Βillie έβγαινε στη σκηνή με τις χαρακτηριστικές λευκές γαρδένιες να μπλέκονται στα μακριά της μαλλιά με τη συνοδεία της ορχήστρας του Frankie Newton. Μια πενταετία με σπουδαίες ηχογραφήσεις στην εταιρεία Decca - "Fine and Mellow", "God Bless the Child", "Lover Man", "Don't Explain," "Good Morning Heartache", "Ain't Nobody's Business If I Do,", "Them There Eyes", "Crazy He Calls Me."- αλλά και με πρωτοφανή εμπορική επιτυχία. Πρόλαβε ακόμη και να παίξει στην ταινία New Orleans, στο πλευρό του νεανικού της ειδώλου του Louis Armstrong, υποδυόμενη τη μαύρη υπηρέτρια ρόλο που μετέπειτα παραδέχτηκε ότι καθόλου δεν χάρηκε. Από το σημείο εκείνο και έπειτα αρχίζει ο προσωπικός, καλλιτεχνικός και εμπορικός της κατήφορος. Τα χρόνια κυλάνε ανάμεσα στην ερμηνεία σπουδαίων κομματιών, όπως το «Lover Man» του Jimmy Davis και του Ram Ramirez, και στη συσσώρευση οδυνηρών εμπειριών, ανάμεσα στις ιαχές και τα χειροκροτήματα στις σάλες όπου εμφανιζόταν και στην αγωνιώδη μοναξιά, ανάμεσα στην εύθραυστη ευαισθησία και στην εύφλεκτη ευπάθεια. Μαζί με τους θριάμβους, τις ηχογραφήσεις, τα ζάρια, τα λούσα, τα αυτοκίνητα και τους εφήμερους έρωτες, θα έρθει και η λαίλαπα των ναρκωτικών. Η αρχική μαριχουάνα δεν θα αργήσει να δώσει τη σκυτάλη στην ηρωίνη. «Είχα άσπρες τουαλέτες και άσπρες γόβες», λέει η Billie. «Και κάθε βράδυ, μου φέρνανε άσπρες γαρδένιες και άσπρη πρέζα». Το 1947, θα συλληφθεί επεισοδιακά και εν μέσω πυροβολισμών, θα συρθεί στο εδώλιο, θα καταδικαστεί, και θα κλειστεί για καιρό στη φυλακή όπου θα βιώσει τη στέρηση, τον εξευτελισμό, τις ρουφιανιές, τη βαναυσότητα, αλλά και τις αλλόκοτες χαρές που μονάχα οι εγκλωβισμένοι ξέρουν να απολαμβάνουν έντονα, όπως την εξασφάλιση ικανών τσιγάρων ημερησίως ή την παραγωγή ουίσκι από πατάτες. Μετά το εξιτήριο ακολουθεί η γνωστή και μοιραία τεθλασμένη διαδρομή: θρίαμβος στο Carnegie Hall, ηχογραφήσεις, ο προστάτης-εραστής κύριος John Liwie, το πρώτο παλτό μινκ, εκ νέου παρακολούθηση και σύλληψη για κατοχή και χρήση ναρκωτικών, και πάλι το είδωλο στο εδώλιο, αθώωση αυτή τη φορά, απανωτές εμφανίσεις,

14 |

επανασύνδεση με τον Louis McKay, άσπρες Κάντιλακ, κι άλλες γούνες μινκ, γάμος με τον Louis McKay, θαυμάσιες πονεμένες και γλυκές ερμηνείες. «Μου έχουνε πει ότι κανείς δεν λέει τη λέξη "πείνα" σε τραγούδι όπως εγώ», γράφει προς το τέλος της σύντομης ζωής της. «Ούτε τη λέξη "αγάπη"… Όλες οι Κάντιλακ και οι μινκ γούνες - και είχα μπόλικες στη ζωή μου - δεν μπορούν να με κάνουν να ξεχάσω την πείνα και την αγάπη. Και παντού, και απ’ όλο τον κόσμο, ό,τι έμαθα τα λένε τούτες οι δύο λέξεις. Πρέπει να έχεις φαΐ να φας, πρέπει να έχεις λίγη αγάπη στη ζωή για ν’ ανεχτείς του καθενός τις συμβουλές για το πως πρέπει να φέρεσαι σωστά». Το 1954, η Billie θα περιοδεύσει, επιτέλους, στην Ευρώπη, στις ωραίες μεγαλουπόλεις όπου η τζαζ δεν είναι «μουσική για τα μπορντέλα», αλλά αναγνωρίζεται ανέκαθεν ως σημαντικό μουσικό είδος και εξυμνείται από σοβαρούς μουσικολόγους, ενώ λατρεύεται από ολοένα και μεγαλύτερους αριθμούς φανατικών φίλων της μουσικής. Η Billie θα αισθανθεί, συνομιλώντας με τον έξοχο συγγραφέα και κριτικό της τζαζ Max Jones, ότι είναι πιο ζωντανή από ποτέ, ότι είναι μια σπουδαία μορφή της τέχνης. Θα αισθανθεί ότι, συγκριτικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο κόσμος στην Ευρώπη είναι πολιτισμένος, ξέρει να φέρεται άψογα, σέβεται και εκτιμά. Θα γνωρίσει ευρωπαίους ταλαντούχους τζαζίστες. Θα θριαμβεύσει και, κυρίως, θα νιώσει απαλλαγμένη από τις ενοχές και από τις σκιές των αστυνομικών της πανταχού παρούσας Δίωξης Ναρκωτικών. Θα νιώσει ευδαιμονία και βαθιά ευγνωμοσύνη που θα τη δείξει έμπρακτα στέλνοντας ωραία και συμβολικά δώρα στους φίλους που έκανε εκεί. Ήταν ίσως οι τελευταίες αναλαμπές της ευτυχίας της. Η επάνοδος στην Αμερική σήμαινε επιστροφή στον κυκεώνα των προβλημάτων. Ξανά φυλακή, το 1956. Ξανά το πάντα σε επιφυλακή, πικρό το χιούμορ της Lady Day: «Οι εφημερίδες για ένα πράγμα είναι καλές - οι φίλοι σου μαθαίνουνε ότι σ’ έχουνε δέσει». Αποφυλάκιση με εγγύηση. Ηχογράφηση δύο διαμαντιών της τζαζ και της παγκόσμιας μουσικής εν γένει, του «Lady Sings The Blues» και του «Lady in Satin», με μια βραχνή Billie να συνοδεύεται από μια πλειάδα σπουδαίων μουσικών. Ακολουθεί νέα περιοδεία στην Ευρώπη και εμφάνιση στο διάσημο Olympia στο Παρίσι, εκεί όπου έχουν θριαμβεύσει

Billie Holiday

οι μεγαλύτεροι τζαζίστες, από τον Αρτ Μπλέικι έως τον Τσετ Μπέικερ. Και λίγο μετά, η τελευταία της εμφάνιση στο Μανχάταν, σε μια φιλανθρωπική συναυλία, μετά η κατάρρευση, το Νοσοκομείο Μετροπόλιταν, οι αστυνομικοί που έρχονται ακόμα και εκεί να την συλλάβουν, και, τέλος, η ύστατη φυγή απ’ όλους και απ’ όλα. Πέθανε στα 44 της χρόνια στις 17 Ιουλίου του 1959 στο δωμάτιο 6 Α12 στο Καθολικό Νοσοκομείο της Νέας Υόρκης στις 3.10 το μεσημέρι από κίρρωση του ήπατος σε ηλικία 44 ετών και σε δεινή οικονομική κατάσταση, έχοντας απωλέσει τα κέρδη της από τη μουσική. Στo δεξί της πόδι είχε δεμένα 750 δολάρια προκαταβολή από εκδοτικό οίκο για την έκδοση της βιογραφίας της. Η τραγουδίστρια Annie Ross και ο δημοσιογράφος και ιστορικός της τζαζ Leonard Feather φρόντισαν να την θάψουν στο Μπρονξ, κοντά στην μητέρα της, όπως είχε ζητήσει.

16 |

Περισσότεροι από 3.000 άνθρωποι ήταν στην κηδεία της «Lady Day» στις 21 Ιουλίου 1959 για να πουν το στερνό αντίο σε μια από τις μεγάλες κυρίες της τζαζ. Πρώην συνάδελφοι και σύσσωμος ο κόσμος της τζαζ έσπευσαν να αποχαιρετίσουν τη γυναίκα με τη βελούδινη φωνή και τη μεγάλη καρδιά. Το 1986 ο Leonard Feather κατάφερε να μαζέψει χρήματα για να στήσουν ένα μνημείο για την κυρία που τραγουδούσε τα μπλουζ στο Χολιγουντ. Γνώρισα κάποια στιγμή την τραγουδίστρια Annie Ross στο Παρίσι, εκεί έμαθα μερικές λεπτομέρειες που σας είπα στο μικρό αυτό κείμενο για την Μπιλι Χολιντει. Τη Θυμάμαι αρκετές φορές, και όταν θέλω να ηρεμήσω βάζω ένα δισκάκι και αφήνομε στην φωνή της. Δεν ξέρω γιατί την αγαπώ ιδιαίτερα, ίσως γιατί μου θυμίζει ιστορίες με μερικές ρεμπέτισσες δικές μας, την Εσκεναζι,τη Νίνου, τη

Σωτηρία Μπελλου, τη Σεβας Χανουμ και άλλα κορίτσια, που στην άλλη άκρη του κόσμου πέρασαν σχεδόν τα ίδια με το κορίτσι από την Βαλτιμόρη. Σήμερα στα μουσικά πανεπιστήμια της Αμερικής υπάρχει έπαινος (Master) και διάκριση για νέους μουσικούς με το όνομα της. Δεν ξέρω αν εμείς έχουμε έπαινο με το όνομα «Εσκεναζι» η «Νίνου» στα μέρη μας. Ίσως κάποτε, που ξέρεις μπορεί. Η Billy Holliday είναι ίσως η μεγαλύτερη τζαζ τραγουδίστρια. Από τον θάνατο της το 1959 έως σήμερα οποιαδήποτε γυναίκα πήρε το μικρόφωνο να τραγουδήσει, συνειδητά η ασυνείδητα το έκανε κάτω από την σκιά της Billy Holliday. Ακουστέ δίσκους - διαβάστε την βιογραφία της. Ψάξτε το ιντερνέτ. Νίκος Θεοδωράκης.

Τι μας θύμισες τώρα...

Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης

Το Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης (επίσημη ονομασία: Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού) ξεκίνησε ως διαγωνισμός ελαφρού τραγουδιού το 1959 υπό την αιγίδα 18 |

του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας και οι τρεις πρώτες διοργανώσεις του διεξήχθησαν στην Αθήνα.

Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης Το 1962 η έδρα του μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου πλέον διεξάγεται με τη συνδιοργάνωση της Ε.Ρ.Τ. και της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, ενώ η αρίθμησή του ξεκινά εκ νέου από το 1962. Βασισμένο στα πρότυπα του αντίστοιχου Ιταλικού φεστιβάλ του Σαν Ρέμο, το Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης πέρασε από διάφορες διακυμάνσεις και αναζητήσεις (μέχρι το 1971 απαγορευόταν το μπουζούκι στην ενορχήστρωση των τραγουδιών αλλά και η ύπαρξη επί σκηνής συγκροτημάτων, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις στη δεκαετία του 1960 τα τραγούδια ερμηνεύονταν 2 φορές από διαφορετικούς καλλιτέχνες κάθε φορά, ώστε να τονισθεί η σύνθεση και όχι η ερμηνεία), έζησε στιγμές μεγάλης ακμής και παρακμής, ανέδειξε νέα ταλέντα τόσο σε επίπεδο ερμηνευτών όσο και συνθετών, αλλά δέχτηκε και πλήθος επικρίσεων. Η πορεία του διακόπηκε το 1997 μετά από 36 συνεχείς διοργανώσεις, οι φορείς όμως που το συντηρούσαν (Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης και Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση) προχώρησαν στην ανασύστασή του το 2005. Από τότε ισχύει νέα αρίθμηση, ενώ από το 2008 προστέθηκε και τρίτος συνδιοργανωτής, το Υπουργείο Μακεδονίας - Θράκης. Το 2009 το Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης σταμάτησε να διεξάγεται. Ένα πρόσωπο που συνέδεσε άμεσα το όνομά του με το Φεστιβάλ ήταν ο Άλκης Στέας, ο οποίος παρουσίασε μόνος ή με συμπαρουσιάστριες 20 φεστιβάλ.

20 |

Βραβεία 1959 - 2008 1959 Α’ βραβείο: «Κάπου υπάρχει η αγάπη μου» (Νάνα Μούσχουρη / Μάνος Χατζιδάκις) Β’ βραβείο: «Ξέρω κάποιο αστέρι» (Νάνα Μούσχουρη – Τρίο καντσόνε / Μίμης Πλέσσας – Κώστας Πρετεντέρης) Γ’ βραβείο: «Εσένα» (Γιάννης Βογιατζής / Γιάννης Σπάρτακος – Αλέκος Λιδωρίκης) 1960 Α’ βραβείο: «Κυπαρισσάκι» (Νάνα Μούσχουρη / Μάνος Χατζιδάκις), «Τιμωρία» (Νάνα Μούσχουρη / Μάνος Χατζιδάκις) Β’ βραβείο: «Καλοκαιράκι» (Γιοβάννα (Φάσσου) / Σπήλιος Μεντής) Γ’ βραβείο: «Καλή αντάμωση» (Μαίρη Λω / Νίκυ Γιάκοβλεφ) Δ’ βραβείο: «Ήταν κάποιο λούνα παρκ» (Νάντια Κωνσταντοπούλου / Τάκης Μωράκης – Ρέττη Ζαλοκώστα) Βραβείο στίχου: Γιώργος Οικονομίδης (Πρώτο χελιδόνι / μ: Γεράσιμος Λαβράνος / ερ: Ρένα Βλαχοπούλου – Γιάννης Βογιατζής) Βραβείο πρώτης εμφάνισης: Λιάνα Ρουσιάνου (Θυμήσου κι εσύ / μαζί με το Τρίο καντσόνε) 1961 Α’ βραβείο: «Απαγωγή» (Μαίρη Λίντα / Μίκης Θεοδωράκης) (8.000 δρχ. / 41.000 δρχ.) Β’ βραβείο: «Κουρασμένο παλικάρι» (Νάνα Μούσχουρη / Μάνος Χατζιδάκις) (7.000 δρχ. / 21.000 δρχ.)

Γ’ βραβείο: «Ήλιε μου, γιε της χαραυγής» (Γιώργος Κουρουπός σ / μ: Γιώργος Κουρουπός – στ: Κώστας Πολυμετάκης) (6.000 δρχ. / 9.000 δρχ. – 9.000 δρχ.) Δ’ βραβείο: «Γεράματα» (Τώνης Μαρούδας / Χρήστος Χαιρόπουλος) (4.000 δρχ. / 14.000 δρχ.) Βραβείο στίχου: Κώστας Πολυμετάκης ( Ήλιε μου, γιε της χαραυγής) (4.000 δρχ.) Βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συνθέτη: Γιώργος Κουρουπός ( Ήλιε μου, γιε της χαραυγής) (4.000 δρχ.)

1962 Α’ βραβείο: «Οι αλυσίδες» (Καίτη Μπελίντα / Κώστας Γιαννίδης – Στέλιος Χριστοφίδης) Β’ βραβείο: «Οι χαρές της ζωής» (Νάντια Κωνσταντοπούλου / Νάντια Κωνσταντοπούλου – Τάκης Μωράκης) Γ’ βραβείο: «Κι όμως υπάρχει χαρά» (Γιοβάννα Φάσσου / Σπήλιος Μεντής – Μίμης Πλέσσας) Δ’ βραβείο: «Ξέρω ένα δρόμο» (Νάντια Κωνσταντοπούλου / Γιώργος Οικονομίδης – Τάκης Μωράκης) Βραβεία ενορχήστρωσης: Κώστας Γιαννίδης – Μίμης Πλέσσας – Ζακ Ιακωβίδης – Τάκης Μωράκης 1963 Α’ βραβείο: «Πέταξε ένα πουλί» (Γιάννης Βογιατζής

– Νινή Ζαχά / Κώστας Κλάβας – Αλέξης Αλεξόπουλος) Β’ βραβείο: «Εδώ τελειώνει ο ουρανός» (Τζένη Βάνου – Ζωή Κουρούκλη / Κώστας Κινδύνης – Μίμης Πλέσσας) Γ’ βραβείο: «Άκου» (Τζένη Βάνου – Νίκη Καμπά / Τάκης Παναγόπουλος – Αλέκος Γεωργιάδης) Δ’ βραβείο: «Που πάτε κύριε» (Νάντια Κωνσταντοπούλου – Λόλα Τσακίρη / Νάντια Κωνσταντοπούλου – Τάκης Μωράκης) Α’ βραβείο ενορχήστρωσης: Μίμης Πλέσσας Β’ βραβείο ενορχήστρωσης: Τάκης Μωράκης Γ’ βραβείο ενορχήστρωσης: Αλέκος Γεωργιάδης Δ’ βραβείο ενορχήστρωσης: Τάκης Αθηναίος – Γιώργος Μαυρομουστάκης 1964 Α’ βραβείο: «Ποιός!» (Νάντια Κωνσταντοπούλου – Κλειώ Δενάρδου / Νάντια Κωνσταντοπούλου – Τάκης Μωράκης) Β’ βραβείο: «Τώρα» (Τζένη Βάνου – Νίκη Καμπά / Κώστας Πρετεντέρης – Μίμης Πλέσσας) Γ’ βραβείο: «Βοήθα Παναγιά» (Κλειώ Δενάρδου / Γιώργος Μαυρομουστάκης – Κώστας Καπνίσης) Δ’ βραβείο: «Ψιλόβροχο» (Γιάννης Βογιατζής – Κώστας Προκοπίου / Γιάννης Ρίτσος – Σπήλιος Μεντής – Κώστας Καπνίσης)

Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης 1965 Α’ βραβείο: «Ήταν μεγάλη η νύχτα» (Σούλα Μπιρμπίλη / Γιάννης Κακρυλίδης – Νότης Μαυρουδής – Γιώργος Κουρουπός) Β’ βραβείο: «Το φτωχόπαιδο» (Γιοβάννα Φάσσου / Γιάννης Ρίτσος – Σπήλιος Μεντής – Κώστας Καπνίσης) Γ’ βραβείο: «Θαλασσινό όνειρο» (Γιοβάννα Φάσσου / Γιάννης Λογοθέτης – Γιώργος Μαυρομουστάκης – Κώστας Καπνίσης) Ειδική διάκριση πρωτοεμφανιζόμενου συνθέτη: Γιάννης Ανδρεόπουλος (Θάλασσα πλατειά μου) 1966 Α’ βραβείο: «Πανηγύρι» (Κλειώ Δενάρδου – Μαίρη Αλεξοπούλου / Γιώργος Μαυρομουστάκης – Κώστας Κλάβας) Β’ βραβείο: «Δώσε μου» (Ζωή Κουρούκλη – Αλεξάνδρα Μπιλίκα / Ηλίας Ηλιόπουλος – Ζακ Ιακωβίδης) Γ’ βραβείο: «Ποτάμι» (Κλειώ Δενάρδου – Λίτσα Σακελλαρίου / Ηλίας Ηλιόπουλος – Πάνος Καψοκαβάδης – Μενέλαος Σπάθης) Ειδική διάκριση πρωτοεμφανιζόμενου συνθέτη: Δημήτρης Λυμπερόπουλος (Διπλή ζωή / Καίτη Χωματά – Αλέκα Μαβίλη) 1967 Α’ βραβείο: «Καλώς όρισες έρωτα» (Σώτος Παναγόπουλος – Άντζελα Ζήλεια / Γιάννης Φερμάνογλου – Γιώργος Μουζάκης) Β’ βραβείο: «Εκείνον» (Νάντια Κωνσταντοπούλου – Κρύσταλ / Φ. Μιχαλάτος – Γιάννης Φερμάνογλου – Τάκης Μωράκης) Γ’ βραβείο: «Έκανα βάρκα τον καημό» (Γιοβάννα Φάσσου – Νότα Μοντσενίγου / Απόστολος Αρμενάκης – Αλέκος Γεωργιάδης) 1968 Α’ βραβείο: «Το καλοκαίρι εκείνο» (Νίκος Αντωνίου – Τώνης Στρατής / Χριστίνα Ντουβή – Τώνης Στρατής – Μενέλαος Σπάθης) Β’ βραβείο: «Χτύπα καρδιά μου» (Μπελίντα – Άντζελα Ζήλεια / Γιάννης Φερμάνογλου – Γιώργος Μουζάκης) Γ’ βραβείο: «Θεέ μου» (Γιοβάννα Φάσσου – Λίτσα Σακελλαρίου / Ηλίας Ηλιόπουλος – Αλέκος Σπάθης – Κώστας Κλάβας) Ειδικές διακρίσεις ερμηνείας: Κλειώ Δενάρδου – Νίκος Αντωνίου (Το καλοκαίρι εκείνο) 1969 Α’ βραβείο: «Πικρό παράπονο» (Δημήτρης

22 |

Μπαξεβανάκης – Τζίμης Σταμπουλής / Αλέκος Σπάθης – Άκης Σμυρναίος) Β’ βραβείο: «Εκείνη» (Γιάννης Βογιατζής – Πάνος Κόκκινος / Ηλίας Λυμπερόπουλος – Τόλης Βοσκόπουλος – Ζακ Ιακωβίδης) Γ’ βραβείο: «Θα πάρω τ’ άλλο τραίνο» (Γιάννης Πετρόπουλος – Σάκης Παπανικολάου / Σάκης Παπανικολάου – Τάκης Αθηναίος) Ειδικές διακρίσεις ερμηνείας: Λίτσα Σακελλαρίου – Πάνος Κόκκινος (Εκείνη) – Τώνης Στρατής Βραβεία ενορχήστρωσης: Αλέκος Γεωργιάδης – Μενέλαος Σπάθης – Ζακ Ιακωβίδης 1970 Α’ βραβείο: «Αδέλφια μου αλήτες πουλιά» (Γιάννης Βογιατζής / στ: Ηλίας Λυμπερόπουλος – μ: Τόλης Βοσκόπουλος) Β’ βραβείο: «Εσπερινός» (Τώνης Στρατής / Γιώργος Χιντίρης – Γιώργος Παπαδάκης) Γ’ βραβείο: «Σαν προσευχή» (Πάνος Κόκκινος / Γιάννης Καστρινός) Βραβείο δημοσιογράφων για το καλύτερο τραγούδι και καλύτερη πρώτη εμφάνιση τραγουδίστριας : Μαρίνα (Οι αριθμοί ) -Γιώργος Ρωμανός-Δημήτρης Ιατρόπουλος 1971 Α’ βραβείο: «Παλιό κανόνι» (Γιάννης Πετρόπουλος / Γιώργος Μαυρομουστάκης – Αλέκος Γεωργιάδης) Β’ βραβείο: «Αλίμονο» (Κλειώ Δενάρδου / Νίκος Ελληναίος – Γιώργος Χατζηνάσιος) Γ’ βραβείο: «Άνεμος» (Πάνος Κόκκινος / Πάνος Κόκκινος – Τάκης Αθηναίος) 1972 Α’ βραβείο: «Αν ήμουν πλούσιος» (Δώρος Γεωργιάδης / Σώτια Τσώτου – Δώρος Γεωργιάδης) Β’ βραβείο: «Αγία Σοφία» (Κλειώ Δενάρδου – Μαστέλλου–Δημησιάνου / Νίκος Ελληναίος – Γιώργος Λημνιός) Γ’ βραβείο: «Γύρνα πίσω Αποστόλη» (Μιχάλης Βιολάρης / Γιάννης Κακουλίδης – Γιώργος Κριμιζάκης) Τιμητική διάκριση πρωτοεμφανιζόμενου συνθέτη και εκτελεστή: Στέλιος Φωτιάδης - Νοστράδαμος (Δως μου το χέρι σου) Τιμητική διάκριση πρωτοεμφανιζόμενου στιχουργού: Δημήτρης Κωνσταντάρας Βραβείο καλύτερου στίχου: Δημήτρης Κωνσταντάρας 1973 Α’ βραβείο: «Ο μπαρμπαλιάς» (Δημήτρης

Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης Κοντολάζος / στ: Δημήτρης Καραστάθης – μ: Πέτρος Ζέρβας) Β’ βραβείο: «Να μείνουμε πάντα παιδιά» (συγκρότημα The Charms / Κώστας Ρουβινέτης – Γιώργος Μελέκης) Γ’ βραβείο: «Σαν ένα φεγγάρι» (Φρύνη / Λίτσα Σταματοπούλου) Βραβείο καλύτερου στιχουργού: Ηλίας Ασβεστόπουλος – Ανδρέας Αγγέλου Βραβείο καλύτερης μελωδίας: Ανδρέας Αγγέλου Βραβείο καλύτερης ερμηνείας: συγκρότημα The Charms (Να μείνουμε πάντα παιδιά) 1974 Α’ βραβείο: «Ποιος να ξέρει στο βλέμμα του πίσω τι κρύβει ο Θεός για μας» (Τώνης Βαβάτσικος / Τώνης Βαβάτσικος) Β’ βραβείο: «Αν» (Μιχάλης Βιολάρης / Σώτια Τσώτου– Εμμανουηλίδου – Γιώργος Κριμιζάκης) Γ’ βραβείο: «Άσε με να φύγω» (Αλέκα Κανελλίδου / στ: Νίκος Ελληναίος – μ: Γιώργος Μανίκας) Βραβείο καλύτερου στίχου: Ανδρέας Αγγελάκης Βραβείο καλύτερης μελωδίας: Γιάννης Πηλιούρης Βραβείο καλύτερης ερμηνείας: Αλέκα Κανελλίδου (Άσε με να φύγω) 1975 Α’ βραβείο: «Σαν ένα όνειρο» (Ρόμπερτ Ουίλλιαμς – Μπέσυ Αργυράκη / Ρόμπερτ Ουίλλιαμς) Β’ βραβείο: «Κι όλο ψάχνω να σε βρω» (Δάκης / Γιώργος Μανίκας) Γ’ βραβείο: «Το δικό μου τραγούδι» (Λάκης Τζορντανέλι / Κώστας Νικολόπουλος) Βραβεία ερμηνείας: Ελπίδα – Βλάσης Μπονάτσος (Κάιν / στ: – μ: Εύη Ρουμελιώτη) – Ρόμπερτ Ουίλλιαμς (Σαν ένα όνειρο) –

24 |

Μπέσυ Αργυράκη (Σαν ένα όνειρο) 1976 Α’ βραβείο: «Άσπρα πουλιά» (Μαρία Δουράκη / Θανάσης Νανόπουλος), «Χίλιες φορές» (Κωστής Χρήστου / Ρόνη Σοφού - Αντώνης Πετρίδης) Γ’ βραβείο: «Παλιέ μου φίλε» (Δάκης / Σάκης Τσιλίκης) Βραβείο καλύτερου στίχου: Γιώργος Βεντουζάς Βραβείο καλύτερης μελωδίας: Σάκης Τσιλίκης (Παλιέ μου φίλε) Βραβείο καλύτερης ενορχήστρωσης: Τζικ Νακασιάν Βραβείο καλύτερης ερμηνείας: Δάκης (Παλιέ μου φίλε) 1977 Α’ βραβείο: «Ας κάνουμε απόψε μια αρχή» (Άννα Βίσση / Δώρος Γεωργιάδης) Β’ βραβείο: «Εσύ» (Αντώνης Πολίτης – Τζίνα Σπηλιωτοπούλου / Ρόμπερτ Ουίλλιαμς) Γ’ βραβείο: «Κι όμως αγαπιόμαστε» (Μιχάλης Βιολάρης / Ανδρέας Ζαχαρόπουλος – Γιώργος Κριμιζάκης) Πανελλήνιο βραβείο κοινού: «Ας κάνουμε απόψε μια αρχή» Βραβείο δημοφιλέστερου τραγουδιστή: Γιώργος Κοινούσης Βραβείο καλύτερου στίχου: Κώστας Τουρνάς Βραβείο καλύτερης μελωδίας: Στέλιος Ζαφειρίου Βραβείο καλύτερης ενορχήστρωσης: Σπύρος Καρδάμης Βραβείο καλύτερης ερμηνείας: Τζένη Βάνου (Να μ'αγαπάς) 1978 Α’ βραβείο: «Κράτα με» (Χριστιάνα – Τάκης Αντωνιάδης / Χρυσούλα Ιωαννίδου – Ζακ Ιακωβίδης) Β’ βραβείο: «Ετούτη την ώρα ας

γίνουμε ένα» (Σόφη Παπά – Γιάννης Πετρίτσης / Σόφη Παπά – Γιάννης Πετρίτσης) Γ’ βραβείο: «Λάφυρα πολέμου» (Σταύρος Σιδεράς / Ανδρέας Φαντίδης – Δώρος Γεωργιάδης) Πανελλήνιο βραβείο κοινού: «Ετούτη την ώρα ας γίνουμε ένα» Βραβείο δημοφιλέστερου τραγουδιστή: Τώνης Βαβάτσικος 1979 Α’ βραβείο: «Αν ξανακατεβείς Χριστέ τη γη» (Γιώργος Πολυχρονιάδης / Σάσα Μανέτα – Γιώργος Πολυχρονιάδης) Β’ βραβείο: «Η ελπίδα του κόσμου» (Μάνος / Γιάννης Πετρίτσης) Γ’ βραβείο: «Με μια κιθάρα» (Γιάννης Δημητράς / Κώστας Μπίγαλης) Βραβείο δημοφιλέστερου τραγουδιστή: Γιώργος Πολυχρονιάδης 1980 Α’ βραβείο: «Της γιαγιάς τα παραμύθια» (Τζίνα Σπηλιωτοπούλου / Σπύρος Ιωαννίδης) Β’ βραβείο: «Αν έρθεις» (Μπέτυ Δήμα – Μιράντα Δήμα / Νίκος Βρεττός) Γ’ βραβείο: «Αν η καρδιά σου» (Ελένη Δήμου / Κυριάκος Δασκαλόπουλος) Βραβείο δημοφιλέστερου τραγουδιστή: Στυλιανός Τσαμαδός – Γιάννα Κομνηνού 1981 Α’ βραβείο: «Μια αγάπη σαν κι αυτή» (Ελένη Δήμου / Σάσα Μανέτα) Β’ βραβείο: «Φύλλο – φύλλο» (Χαρούλα Ντάνου / Διονύσης Κομιώτης – Καλλιόπη Χάιδα) Γ’ βραβείο: «Και φύσαγε θεέ μου ένας βοριάς» (Αντύπας Μασλουμίδης / Νίκος Βρεττός)

Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης 1982 Δε δόθηκαν βραβεία 1983 Α’ βραβείου: «Ήλιε μου» (Πέτρος Καράλης / Βασίλης Τσερέλης) Β’ βραβείο: «Καράβια, πάρτε με» (Δημήτρης Καμσάρης / Δημήτρης Καμσάρης) Γ’ βραβείο: «Η πτήση» (Κώστας Θωμαΐδης / Γιώργος Παπάς – Ανδρέας Μικρούτσικος) 1984 Α’ βραβείο: «Χαμένη ισορροπία» (Σοφία Βόσσου / Σοφία Βόσσου) Β’ βραβείο: «Δυτικοί παράλληλοι» (Γιώργος Μεράντζας / Άκης Παράσογλου – Θανάσης Νικόπουλος), «Ανοχή» (Διονύσης Τσακνής / Διονύσης Τσακνής) Γ’ βραβείο: «Ένας δόκιμος στη γέφυρα εν ώρα κινδύνου» (Νότης Χασάπης – Ηλίας Κοκορομύτης / Νότης Χασάπης – Ηλίας Κοκορομύτης – Νίκος Καββαδίας) «Νανούρισμα» (Νένα Βενετσάνου / Ηλίας Χατζής – Θέμης Δημητρακόπουλος) Βραβείο καλύτερης σύνθεσης: Σοφία Βόσσου (Χαμένη ισορροπία)

26 |

1985 Α’ βραβείο: «Μελαγχολικές Κυριακές» (Χρήστος Δάλκος / Χρήστος Δάλκος), «Ελαφάκι μου» (Φωτεινή Βάζου / Θέμης Δημητρακόπουλος) Β’ βραβείο: «Κάρμεν» (Φωτεινή Βάζου / Θέμης Δημητρακόπουλος) Γ’ βραβείο: «Μονόλογος» (Δημήτρης Παναγόπουλος / Δημήτρης Παναγόπουλος), «Όνειρα χαμένα» (Πανίκος Χαραλάμπους / Πέτρος Γιαννάκης) Βραβείο ερμηνείας: Ελένη Τζαγκαράκη (Σ' είδα στα σύννεφα να πετάς) – Γιώργος Χατζηαντωνίου (Κατηφορίζω) 1986 Α’ βραβείο: «Σαλονίκη μου» (Νίκος Μωραϊτόπουλος – Τιμολέων Μωραϊτόπουλος / Νίκος Μωραϊτόπουλος) Β’ βραβείο: «Ήταν μια στιγμή» (Κώστας Πρατσινάκης / Σοφία Κατζούρη – Γιώργος Καζαντζής) Γ’ βραβείο: «Η μπαλάντα του μπαρ» (Ελένη Αντωνιάδου / Ηλίας Σταγκόλης) Βραβείο ερμηνείας: Ελένη Αντωνιάδου (Η μπαλάντα του μπαρ)

1987 Α’ βραβείο: «Καληνύχτα παιδί» (Γιάννης Γαρδέλης / στ: Σέβη Τηλιακού – μ: Χρήστος Κωνσταντινίδης) Β’ βραβείο: «Η άγονη σχέση» (Ελένη Αντωνιάδου / Σοφία Κατζούρη – Γιώργος Καζαντζής) Γ’ βραβείο: «Κι όμως σ’ αγάπησα πολύ» (Σ. Δάρρας / στ: Σάσα Μανέτα – μ: Θωμάς Μητρόπουλος) Βραβείο επιτροπής: «Καληνύχτα παιδί» Βραβείο καλύτερου στίχου: Χρήστος Δάλκος (Εμπρός λοιπόν) Βραβείο καλύτερης ερμηνείας: Κατερίνα Σιάπαντα (Τελευταίο αντίο / στ: Χρήστος Μιχαηλίδης μ: Χρήστος Μιχαηλίδης) 1988 Α’ βραβείο: «Ερωτικό σύμπλεγμα» (Ματούλα Λάμπρου – Αθηνά Λάμπρου / στ: Ευαγγελία Παπαμιχαήλ – μ: Αθηνά Λάμπρου) Β’ βραβείο: «Μικρό ερωτικό» (Ελένη Μιχαλοπούλου / Βασίλης Τσερέλης) Γ’ βραβείο: «Πάμε μαζί» (Δημήτρης Νικολούδης / Θανάσης Τσίρος) Βραβείο καλύτερης μελωδίας: Αθηνά Λάμπρου (Ερωτικό σύμπλεγμα) Βραβείο καλύτερης ερμηνείας: Ελένη Μιχαλοπούλου (Μικρό ερωτικό) – Ξένια Ασημάκη – Πλατιά (Όταν σβήνουν τα φώτα)

1989 Α’ βραβείο: «Μοιρολόι» (Ελένη Μιχαλοπούλου / Βασίλης Τσερέλης) Β’ βραβείο: «Ήσουν το όνειρο» (ερμ: Πέγκυ Ροδουσάκη / στ: Ουρανία Μακρή / συνθ: Κώστας Ντινόπουλος / ενορx: Τζικ Νακασιάν) Γ’ βραβείο: «Καλημέρα μοναξιά μου» (Μανώλης Λιδάκης / στ: Ελένη Γιαννατσούλια – μ: Στέλιος Καρύδας) Βραβείο καλύτερης ερμηνείας: Μανώλης Λιδάκης (Καλημέρα μοναξιά μου) 1990 Α’ βραβείο: «Μοναξιά» (Γιάννης Δημητράς / Γιώργος Πιας – Κώστας Πρέντας) (1.200.000 δρχ.) (Το βραβείο ακυρώθηκε επειδή το τραγούδι είχε από πριν κυκλοφορήσει στην αγορά) Βραβείο καλύτερης μελωδίας: Νίκος Κασιμάτης (Η αγάπη δεν θέλει πολύ) Βραβείο καλύτερου στίχου: Παναγιώτης Γεωργιάδης (Χθεσινή φωτογραφία) – Ευαγγελία Παπαμιχαήλ (Μικρός προφήτης) Βραβείο καλύτερης ερμηνείας: Γιάννης Δημητράς (Μοναξιά) Βραβείο καλύτερης ενορχήστρωσης: Γιώργος Θεοφάνους (Ψηλά τα χέρια) 1991 Α’ βραβείο: «Ερωτικό» (Ανθή Τατσιούλη / στ: Πέλλα Γρηγοριάδου – μ: Ανθή Τατσιούλη) Βραβείο καλύτερης ερμηνείας: Γιώργος Αλκαίος

Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης 1992 Α’ βραβείο: «Δακρύζω» (Δημήτρης Νεζερίτης / στ: Μιχάλης Τουτουντζής – μ: Κώστας Παπαϊωάννου) Βραβείο σύνθεσης: Ζακ Ιακωβίδης (Δως μου την καρδιά μου πίσω) Βραβείο στίχου: Κική Σεγδίτσα (Δως μου την καρδιά μου πίσω) Βραβείο ερμηνείας: Κατερίνα Κουμαντάρου (Άσε με να σκηνοθετήσω) Βραβείο ενορχήστρωσης: Ζακ Ιακωβίδης (Δως μου την καρδιά μου πίσω) 1993 Α’ βραβείο: «Απόψε άργησα» (Κώστας Βρεττός – Γεωργία Ψωμά / Χρήστος Παπαδόπουλος – Αναστασία Δαραβίγκα) 1994 Α’ βραβείο: «Το μυστικό» (Κατερίνα Σιάπαντα – Χρήστος Μιχαηλίδης / στ: Έλσα Αμανατίδου – μ: Μανώλης Χρυσοστομίδης) Β’ βραβείο: «Χαμένο παιχνίδι» (Μαριάννα Νικηφόρου / στ: Δημήτρης Μπρούχος – μ: Αντώνης Θανούλης) Γ’ βραβείο: «Με ένα ζεμπέκικο» (Μόρφω Τσαϊρέλη / στ: Χρήστος Παπαδόπουλος – μ: Βαγγέλης Μπουσμαλής) 1995 Α’ βραβείο: «Δακρυσμένο φεγγάρι» (Σούλα Σταύρου / Βαγγέλης Σίμος) Β’ βραβείο: «Πως μεγαλώσαμε» (Μάκης Ελευθερίου / Πάνος Ματαράγκας) (ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας: Άκης Γεροντάκης) Γ’ βραβείο: «Ονειρευόμαστε» (Κώστας Βασιλιάγγος / στ: Κώστας Τουρνάς – μ: Φίλιππος Κουρίδης), «Έρωτας για την Άφυτο» (Κώστας Σμπυράκης / Χρήστος Κολοβός) 1996 Α’ βραβείο: «Θεσσαλονίκη» Πυροβάτες (Βασίλης Τσερέλης – Πέτρος Kαραλής) / Βασίλης Τσερέλης) Β’ βραβείο: «Στόμα και φιλί» (Μιχάλης Κλωντζάς – Νατάσα Σπυροπούλου-Ψαρουδάκη / στ: Παύλος Ανδρουλιδάκης – μ: Γιάννης Σπυρδιλάκης) Γ’ βραβείο: «Ας το φεγγάρι να μιλήσει» (Ευγενία Γρεντζέλου – Βασίλης Παπαδογιώργος / Βασίλης Παπαδογιώργος) 1997 Α’ βραβείο: «Σαν παραμύθι ελληνικό» (Νίκος Καραγιάννης / Δέσποινα Ασλανίδου – Γιώργος Τσαντήλας) Β’ βραβείο: «Πουλί θαλασσινό» (Βιργινία Βίκτωρος /

28 |

Μάριος – Χρήστος Δημητριάδης) Γ’ βραβείο: «Τα παλιά τα τρένα» (Κώστας Σμοκοβίτης / Παναγιώτης Αποστολίδης – Δημήτρης Μπρούχος) 2005 Α’ βραβείο: «Ξένο ρούχο» (Σταυρούλα Αρβανιτοπούλου / στ.: Χρήστος Σταυρακούδης – μ.: Δημήτρης Λίβανος) Β’ βραβείο: «Κομμάτια για σένα» (Δημήτρης Λασκαρίδης / Δημήτρης Λασκαρίδης) Γ’ βραβείο: «Χωρίς εσένα» (Ευσταθία / Ευσταθία) 2006 Α’ βραβείο: «Της Άρνης το νερό» (Σταύρος Σιόλας / Σταύρος Σιόλας) Β’ βραβείο: «Το τραγούδι των ψυχών» (Θοδωρής Μανωλίδης – συγκρότημα Εξαίρεσις / Θοδωρής Μανωλίδης) Γ’ βραβείο: «Τι ζητάς» (Μύρωνας Στρατής / Μύρωνας Στρατής) Ειδικό βραβείο στίχου: Κωνσταντίνος Πισιμίσης (Πόσο μελαγχόλησε αυτός ο τόπος) Ειδικό βραβείο ερμηνείας: Σταύρος Σιόλας (Της Άρνης το νερό) Ειδικό βραβείο σύνθεσης: Θοδωρής Μανωλίδης (Το τραγούδι των ψυχών) 2007 Α’ βραβείο: «Αγάπη είναι» (Κόμης Χ - Βασιλική Αλεξίου / στ.: Κόμης Χ - μ.: Diveno) Β’ βραβείο: «Ελεγεία» (Ειρήνη Τουμπάκη / στ.: Δ. Μαστρογιάννη - μ.: Αντ. Κυζούλης Γ’ βραβείο: «Αρετούσα » (Δ. Λιγοψυχάκη / μ.: Γ. Μελαμπιανάκης - στ.: Β. Κνήτου) Ειδικό βραβείο στίχου: Βασιλική Κνήτου (Αρετούσα) Ειδικό βραβείο ερμηνείας: Δήμητρα Λιγοψυχάκη (Αρετούσα) Ειδικό βραβείο σύνθεσης: Αντώνης Κυζούλης (Ελεγεία) 2008 Α’ βραβείο: «Φανταστικό τανγκό» (Αλέξανδρος Γούδας / μ., στ.: Αλέξανδρος Γούδας) Β’ βραβείο: «Αν χρειαστεί» (Μπάντα "18 παρά τέταρτο" / μ., στ.: Αντώνης Κεμανετζής) Γ’ βραβείο: «Χίλια χρόνια» (Βαγγέλης Καψάλης / μ., στ.: Κωνσταντίνος Κάλιας) Ειδικό βραβείο στίχου: Πάνος Γουργιώτης (Ναπάλ) Ειδικό βραβείο ερμηνείας: Λάμπρος Φιλίππου (Ο επιζήσας) Ειδικό βραβείο σύνθεσης: Αλέξανδρος Γούδας (Φανταστικό τανγκό)

Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης

Αναμνήσεις: Κυριάκος Ποζρικίδης "75 χρόνια επί 15 μέρες" Το 1962, για πρώτη φορά η ΔΕΘ σε συνεργασία με την Ελληνική Μουσική Εταιρία, διοργάνωσε ένα γεγονός που έμελλε να γίνει θεσμός της Θεσσαλονίκης. Το "Ελληνικό Φεστιβάλ Τραγουδιού" (διοργάνωση ΕΙΡ 1959 - 1961 στην Αθήνα που είχαν «σφραγίσει» ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Μίκης Θεοδωράκης κατακτώντας τα πρώτα βραβεία, δύο κι ένα αντιστοίχως) μετονομάζεται σε "Φεστιβάλ Ελαφρού Ελληνικού Τραγουδιού" και μετακομίζει στη Θεσσαλονίκη. Η Πρεμιέρα έγινε στην 27η ΔΕΘ. Περισσότεροι από 10.000 θεατές απόλαυσαν την πρώτη διοργάνωση στις 12 και 14 Σεπτεμβρίου στο γήπεδο της Χ.Α.Ν.Θ. Τα εισιτήρια κόστιζαν 15, 30 και 50 δρχ. ενώ η ορχήστρα ήταν 40μελής. Πρώτο βραβείο πήρε η Καίτη Μπελίντα με το τραγούδι "Οι αλυσίδες" (των Κώστα Γιαννίδη και Στέλιου Χριστοφίδη). Διαγωνιζόμενοι στο πρώτο φεστιβάλ εκτός άλλων ήταν ο Γιώργος Βογιατζής, η Τζένη Βάνου και η Ζωή Κουρούκλη. Τη δεύτερη θέση πήρε η Νάντια Κωνσταντοπούλου με τις «Χαρές της ζωής» του συζύγου της Τάκη Μωράκη και την τρίτη η Γιοβάννα με το «Κι όμως υπάρχει χαρά»

30 |

του Σπήλιου Μεντή (πατέρα της ηθοποιού Νένας) και του Μίμη Πλέσσα. Παράλληλα με την έναρξη του Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης, κάνει την εμφάνισή του ο άνθρωπος που θα αφήσει ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στην παρουσίασή του: Ο αείμνηστος Άλκης Στέας, ο κύριος "ευτυχείτε" που θα κρατήσει τη θέση του μέχρι και το 1980, με εξαίρεση το 1975 που το φεστιβαλ το παρουσιάσαν οι γνωστοί ηθοποιοί Γιώργος Τζώρτζης και Τόνια Καζιάνη. Μια φωνή που συνδέθηκε άρρηκτα με το θεσμό και που παρά τις καλές προσπάθειες που ακολούθησαν την αποχώρησή του, δε βρέθηκε ισάξιος διάδοχός του. Για την απονομή των βραβείων διοργανώθηκε χοροεσπερίδα στη Στρατιωτική Λέσχη με κόστος πρόσκλησης 100 δρχ. Την επόμενη χρονιά, ο γνωστός κονφερανσιέ της εποχής Γιώργος Οικονομίδης (αξέχαστη η ατάκα του «Φίλοι μου αγαπημένοι») βρήκε ένα πρωτότυπο τρόπο να προωθήσει το τραγούδι «Πιο πάνω από τα σύννεφα», του οποίου είχε γράψει τους στίχους, πέταξε διαφημιστικά φέιγ βολάν στο χώρο της εκδήλωσης και φαίνεται ότι το «κόλπο» έπιασε, αφού κέρδισε το δεύτερο βραβείο με ερμηνευτή τον «πολυνίκη» του θεσμού Γιάννη Βογιατζή!

Το 1963 βραβεύθηκε ο Μίμης Πλέσσας 1965: Η «αλλαγή» και το «νέο κύμα» Το 1965 ξεκινά η συνεργασία της Διεθνούς Εκθέσεως με το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας (πιο γνωστό ως Ε.Ι.Ρ.) για τη διοργάνωση του Φεστιβάλ, που από τούδε και στο εξής θα γινόταν χωρίς την υποστήριξη της Ελληνικής Μουσικής Εταιρείας. Η δεύτερη αλλαγή έχει να κάνει με το γεγονός ότι πλέον τα καλύτερα τραγούδια δεν επιλέγονται από το κοινό αλλά από ειδική επιτροπή. Σε αυτό το Φεστιβάλ κυριαρχεί η παρουσία εκπροσώπων του «νέου κύματος» που τότε είχε αρχίσει να κάνει τα πρώτα του βήματα. Το πρώτο βραβείο απονέμεται στη Σούλα Μπιρμπίλη για το «Ήταν μεγάλη η νύχτα» του Νότη Μαυρουδή σε στίχους του Γιάννη Κακουλίδη, ενώ τα δύο επόμενα κερδίζει η Γιοβάννα με το «Φτωχόπαιδο» του Σπήλιου Μεντή σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου και το «Θαλασσινό όνειρο» του Γιώργου Μαυρομουστάκη σε στίχους του Γιάννη Λογοθέτη (του γνωστού «Λογό»).

1972: «Φιάσκο» Βοσκόπουλου και αντιδικτατορικά μηνύματα Το Φεστιβάλ του 1972 έχει μείνει στην ιστορία για πολλούς λόγους. Από τη μια, λόγω του ότι ο Κύπριος Δώρος Γεωργιάδης κερδίζει το πρώτο

βραβείο με το περίφημο «Αν ήμουν πλούσιος» σε μουσική δική του και στίχους της Σώτιας Τσώτου και το τραγούδι σημειώνει μεγάλη επιτυχία τόσο στις 45 όσο και στις 33 στροφές. Ωστόσο, το μεγάλο γεγονός δεν είναι άλλο από την παταγώδη αποτυχία του σούπερ σταρ της εποχής Τόλη Βοσκόπουλου, ο οποίος ανεβαίνει στη Θεσσαλονίκη ως το απόλυτο φαβορί και με νωπή την τεράστια επιτυχία της θεατρικής παράστασης «Ερασταί του ονείρου», όπου συμπρωταγωνιστούσε με την τότε σύντροφό του Ζωή Λάσκαρη. Είναι η πρώτη φορά που θα τραγουδούσε ο ίδιος στο Φεστιβάλ, αφού άλλες δύο είχε συμμετάσχει ως συνθέτης με τα πασίγνωστα «Εκείνη» και «Αδέρφια μου αλήτες πουλιά» που είχε ερμηνεύσει ο Γιάννης Βογιατζής, παίρνοντας με το δεύτερο τραγούδι το πρώτο βραβείο το 1970. Ο Βοσκόπουλος γράφει σε στίχους του Ηλία Λυμπερόπουλου το «Ξανθή αγαπημένη Παναγιά» που εύκολα παραπέμπει στη Λάσκαρη, με την οποία - όπως έλεγαν τότε τα «κουτσομπολιά» - δεν τα πήγαινε και τόσο καλά. Βγαίνει λοιπόν να τραγουδήσει, αλλά δε μπορεί να βγάλει φωνή! Ξεκινά και πάλι η εισαγωγή, ίδιο αποτέλεσμα. Δεν τα καταφέρνει ούτε την τρίτη κι έτσι το κοινό που αρχικά είχε μείνει έκπληκτο, ξεσπά σε αποδοκιμασίες εναντίον του.

Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης Ωστόσο, αυτή η αποτυχία δεν έβλαψε στο ελάχιστο τη μεγάλη καριέρα του και στάθηκε η αφετηρία της σχέσης του με τη Μαρινέλλα, που ένα χρόνο αργότερα κατέληξε σε γάμο. Η σπουδαία τραγουδίστρια ήταν παρούσα στο «Αλεξάνδρειο» (όπως και η Λάσκαρη) και έσπευσε να του δώσει κουράγιο μετά το «πατατράκ». Δάκης Στο ίδιο Φεστιβάλ (1972) υπάρχουν και τραγούδια με έντονα αντιδικτατορικά μηνύματα, που όμως καμουφλάρονται για ευνόητους λόγους. Τρανταχτά παραδείγματα το πολύ γνωστό «Γύρνα πίσω Αποστόλη» («δυο ανθρώποι όλοι κι όλοι δεν την παίρνουνε την πόλη») του Γιώργου Κριμιζάκη σε στίχους Γιάννη Κακουλίδη που ερμηνεύει ο Μιχάλης Βιολάρης και το «Ας πούμε» του Γ. Γεωργιάδη και του Δ. Κωσταλένου με τη Ρένα Κουμιώτη. Διαβάστε ένα απόσπασμα: «Ας πούμε πως καθώς προσμένουμε μιαν αυγή, δεν θα 'ναι γκρίζα η πρώτη αχτίδα που θα βγει. Και θα 'ρθει να γελάσει πλάι στο παραθύρι καθώς θα πιούμε το στερνό πικρό ποτήρι».

1973: «Μπαρμπαλιάς» και αντιδράσεις Το Φεστιβάλ του 1973 αποτελεί την απαρχή της καριέρας ενός τραγουδιστή που έγραψε τη δική του ιστορία στο χώρο. Λέγεται Δημήτρης Κοντολάζος και με τον περίφημο «Μπαρμπαλιά» του Π. Ζέρβα και του Δ. Καραστάθη κερδίζει το πρώτο βραβείο ουσιαστικά «εντός έδρας», μια και κατάγεται από την Πυλαία. Ωστόσο δε λείπουν και οι αντιδράσεις για τη «λαϊκή» μορφή του τραγουδιού, αφού ίσως είναι το πρώτο ζεϊμπέκικο που ακούγεται στο θεσμό. «Τι το κάναμε το Φεστιβάλ; Νυχτερινό κέντρο με μπουζούκια;» είχε αναρωτηθεί τότε γνωστή και πολυβραβευμένη τραγουδίστρια που δεν είναι ανάγκη ν' αναφέρουμε το όνομά της. Στο ίδιο Φεστιβάλ κάνει το ντεμπούτο της η μόλις 15 ετών τότε - Μπέσσυ Αργυράκη με την «Ηλεκτρονική εποχή» σε στίχους και μουσική του δημοσιογράφου Δημήτρη Κωνσταντάρα!

1974: Τώνης Βαβάτσικος και «Άσε με να φύγω» Στο πρώτο Φεστιβάλ μετά τη μεταπολίτευση είναι έντονο το πολιτικό στοιχείο στα τραγούδια που συμμετέχουν και κερδίζει εκείνο που - κατά την κρίση των «ειδικών» της εποχής - αναφέρεται εμμέσως στον Κωνσταντίνο Καραμανλή: «Ποιός

32 |

να ξέρει στο βλέμμα του πίσω τι κρύβει ο Θεός για μας», σε μουσική, στίχους κι ερμηνεία του Τώνη Βαβάτσικου. Αλέκα Κανελλίδου Πάντως, τη μεγαλύτερη εντύπωση στην εκδήλωση προκαλεί μια νεαρή τραγουδίστρια με βραχνή αλλά βελούδινη φωνή που τραγουδά «Άσε με να φύγω» σε μουσική Γιώργου Μανίκα και στίχους Νίκου Ελληναίου. Το όνομά της, Αλέκα Κανελλίδου. Κερδίζει το τρίτο βραβείο και το βραβείο ερμηνείας και το τραγούδι αυτό θ' αποτελέσει την αφετηρία για τον πρώτο προσωπικό της δίσκο που θα κυκλοφορήσει τρεις μήνες αργότερα («12 ερωτικές στιγμές»). Η συνέχεια, γνωστή...

1976: Δουράκη - Χρήστου, σημειώσατε Χ Το 1976 έχουμε ισοψηφία δύο τραγουδιών στην πρώτη θέση: «Άσπρα πουλιά» του Νάσου Νανόπουλου που ερμηνεύει η υπέροχη (και κηρύττουσα το λόγο του Θεού εδώ και χρόνια) Μαρία Δουράκη και «Χίλιες φορές» του Νάκη Πετρίδη σε στίχους της Ρόνης Σοφού με τον Κωστή Χρήστου, που αν το όνομά του δε σας λέει κάτι, σίγουρα ξέρετε το πασίγνωστο «Αλίμονο σ' αυτούς που δεν αγάπησαν» που αποτελεί τη μεγαλύτερη επιτυχία της σχετικά σύντομης καριέρας του. Το πρώτο βραβείο λοιπόν μοιράστηκε στα δύο, ενώ δεύτερο δε δόθηκε! Για την ιστορία, την τρίτη θέση πήρε το «Παλιέ μου φίλε» του Σάκη Τσιλίκη τραγουδισμένο από τον Δάκη, που ψηφίστηκε ως ο καλύτερος ερμηνευτής της διοργάνωσης.

1977: Η ώρα της Άννας Βίσση Και φτάνουμε αισίως στο 1977, όπου είναι η σειρά της Άννας Βίσση να πάρει το πρώτο βραβείο αν και η ίδια - σύμφωνα με δική της αφήγηση - δεν πίστευε ούτε για μια στιγμή ότι θα κέρδιζε. Συνθέτης και στιχουργός ο νικητής του 1972 Δώρος Γεωργιάδης και το «Ας κάνουμε απόψε μιαν αρχή» ταιριάζει γάντι στην περίπτωση της τραγουδίστριας, αφού ένα μήνα μετά κυκλοφορεί ο πρώτος προσωπικός δίσκος της με τον ίδιο τίτλο. Η Βίσση ακόμη και σήμερα θεωρεί σταθμό στην καριέρα της το βραβείο του Φεστιβάλ, αφού αποτέλεσε το εφαλτήριο μιας μεγάλης πορείας που ωστόσο θα μπορούσε να περιλαμβάνει πολύ καλύτερα τραγούδια από αυτά που κατά καιρούς της δόθηκαν.

1980: Το «αντίο» του Άλκη Στέα και ο Μάνος Λοΐζος Το πρώτο Φεστιβάλ της δεκαετίας του '80 είναι και το τελευταίο που παρουσιάζει ο Άλκης Στέας (εξαίρεση η επαναφορά του το 1991 στο πλευρό της Ζωής Λάσκαρη), υπογράφοντας ουσιαστικά το τέλος ενός θεσμού που είχε ήδη αρχίσει να φθίνει και παρουσίαζε τα πρώτα σημάδια «γήρανσης». Ωστόσο, την εκδήλωση κοσμεί με τη συμμετοχή του ο Μάνος Λοΐζος με το «Καρτ ποστάλ» σε στίχους του Άκου Δασκαλόπουλου που ερμηνεύει η Ελένη Δήμου, η οποία ένα χρόνο αργότερα θα κερδίσει το πρώτο βραβείο με το «Μια αγάπη σαν κι αυτή». Το τραγούδι του αξέχαστου συνθέτη πέρασε στη δισκογραφία για πρώτη φορά το 1985 από τη Δήμητρα Γαλάνη στο δίσκο της «Χάνομαι γιατί ρεμβάζω».

Από εκεί και πέρα, το Φεστιβάλ πλέον «ψυχορραγεί» Ελλείψει μεγάλων ονομάτων και ενδιαφέροντος για την οργάνωσή του, καταντά να παίζει διακοσμητικό ρόλο στη φιέστα της Διεθνούς Έκθεσης και μοιραία το τέλος έρχεται το 1997. Αξίζει ν' αναφέρουμε ότι μεταξύ των παρουσιαστών του από τον Άλκη Στέα και μετά συγκαταλέγονται η Μαρία Αλιφέρη, ο Κώστας Καρράς με τη Νόρα Βαλσάμη, ο αείμνηστος Κώστας Ρηγόπουλος, ο Ανδρέας Μικρούτσικος, ο Δημήτρης Κωνσταντάρας και η Ζωή Λάσκαρη, ενώ από ερμηνευτικής πλευράς σημειώνουμε τη συμμετοχή του πρωτοεμφανιζόμενου Σάκη Ρουβά το 1991 με το «Παρ' τα». Η πορεία του διακόπηκε το 1997 έπειτα από 36 συνεχείς διοργανώσεις, ενώ ανασυστάθηκε το 2005. Ωστόσο, το 2009 σταμάτησε να διεξάγεται καθώς η φθορά, η αδιαφορία και η έλλειψη νέων ιδεών ήταν καταλυτικά στοιχεία στο οριστικό σβήσιμο του θεσμού.

ΘΑΛΑΣΣΟΓΡΑΦΙΕΣ Οι «Θαλασσογραφίες» του Μάνου Λοΐζου και του Λευτέρη Παπαδόπουλου, είναι ένας κύκλος τραγουδιών με συγκεκριμένο θεματικό περιεχόμενο. Η θάλασσα σε ταξιδεύει από την αρχή έως το τέλος του δίσκου.

34 |

Το ταλέντο των δυο νέων δημιουργών ενώνεται και δίνει τραγούδια αξεπέραστα. Η «Γοργόνα», η «Τζαμάικα», το «Έχω ένα καφενέ», το «Δέκα παλικάρια» και ο «Σεβάχ ο θαλασσινός» εξακολουθούν να τραγουδιούνται μέχρι σήμερα. Η εποχή της χούντας έπαιζε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στα πολιτιστικά δρώμενα, στο ξεκίνημα της δεκαετίας του 70. Ο Μίκης Θεοδωράκης φυγαδεύεται στο Παρίσι όπου συνεχίζει την αντίσταση. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες που μένουν στη χώρα προσπαθούν, έστω και έμμεσα, να αντισταθούν και να εκφραστούν. Στη δισκογραφία αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να κυκλοφορήσουν αρκετά ενδιαφέρουσες και σημαντικές δουλειές. Από την Αμερική ο αυτοεξόριστος Μάνος Χατζιδάκις στέλνει μελοποιημένα τα τραγούδια του δίσκου «Επιστροφή». Η ηχογράφηση γίνεται στην Αθήνα με ενορχήστρωση του Δήμου Μούτση και ερμηνευτές τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη Δήμητρα Γαλάνη. Την πρώτη του δισκογραφική εμφάνιση κάνει ο Λουκιανός Κηλαϊδόνης με το δίσκο «Η πόλη μας». Ο Γιάννης Μαρκόπουλος που μόλις είχε επιστρέψει από το Λονδίνο, ηχογραφεί το «Χρονικό» με ερμηνευτές, το Νίκο Ξυλούρη και τη Μαρία Δημητριάδη. Το 1970 ο Μάνος Λοΐζος και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος παρουσίασαν το δεύτερο μεγάλο τους δίσκο «Θαλασσογραφίες». Τα τραγούδια τα γράφουν οι παρέες. Το 1968 είχε κυκλοφορήσει ο πρώτος τους δίσκος με τίτλο «Σταθμός». Τα τραγούδια «ΔελφίνιΔελφινάκι» «Το παλιό ρολόι, «Η δουλειά κάνει τους άντρες» γίνονται μεγάλες επιτυχίες. Ένα χρόνο αργότερα, ο Λοΐζος και ο Παπαδόπουλος αρχίζουν να γράφουν τα τραγούδια του δίσκου «Θαλασσογραφίες». Ο Παπαδόπουλος στο βιβλίο του «Μάνος Λοΐζος» αναφέρει: «βρισκόμαστε πια στις αρχές του 1969 και το σπίτι της Ροστοβίου είναι γεμάτο κάθε μέρα από νέους τραγουδιστές που βλέπουν στο πρόσωπο του Λοΐζου το συνθέτη τους. Τακτικότεροι όμως επισκέπτες είναι ο Καλατζής και ο Νταλάρας. Ο πρώτος γιατί περιμένει καινούργια τραγούδια και ο δεύτερος γιατί υπηρετεί στην ΥΕΝΕΔ, που είναι σε απόσταση διακοσίων μέτρων από το σπίτι του Μάνου»… Ο Μάνος αγαπάει τον Καλατζή, γιατί τον θεωρεί λαϊκό τραγουδιστή, σαν χαμίνι του δρόμου».

Θαλασσογραφίες

Συμπαθεί όμως και τον Νταλάρα - «είναι ευγενικός, σα φοιτητής», μου λέει. Και επάνω σε αυτούς τους δυο τραγουδιστές στηρίζει το δίσκο μας «Θαλασσογραφίες». Ο Γιώργος Νταλάρας θυμάται για εκείνη την εποχή: «Τότε τα τραγούδια τα γράφανε παρέες. Συναντιόμασταν σε σπίτια, πηγαίναμε σε ταβέρνες και πάντα τραγουδούσαμε. Στην παρέα τότε ήταν και ο ζωγράφος Γιώργος Βακιρτζής. Μας έπαιρνε και μας πήγαινε στο Πέραμα, στα καρνάγια και μας έδειχνε πως κατασκευάζουν τα καράβια». Στο Πέραμα τραβήξανε και τη φωτογραφία που υπάρχει στο οπισθόφυλλο του δίσκου. Ο Γιώργος Βακιρτζής, που επιμελήθηκε το φάκελο του δίσκου ήταν ένας από τους καλύτερους μακετίστες που υπήρχαν.

36 |

Επίσης ήταν ο άνθρωπος που είχε φτιάξει (ζωγραφίσει) τις περισσότερες κινηματογραφικές αφίσες της δεκαετίας του 60. Στις «Θαλασσογραφίες» ο Γιάννης Καλατζής ερμήνευσε τέσσερα τραγούδια, ο Γιώργος Νταλάρας τρία, η Μαρίζα Κωχ δύο. Από ένα τραγούδι ερμήνευσαν ο Γιάννης Πάριος και ο συνθέτης. Δεύτερες φωνές έκανε η Χάρις Αλεξίου. Δισκογραφικά το τραγούδι «Ένα γέρικο καράβι» είναι η μοναδική συνεργασία του Πάριου με τον Λοΐζο. Υπάρχει όμως κινηματογραφική συνεργασία μεταξύ τους. Ο Πάριος, για κινηματογραφικές ανάγκες, τραγούδησε δυο τραγούδια από τις «Θαλασσογραφίες», το «Μάνα δεν φυτέψαμε» και το «Έχω ένα καφενέ». Το ίδιο συνέβη με το τραγούδι «Νανούρισμα» που το τραγούδησε και η Αλίκη

Βουγιουκλάκη στην ταινία «Η Νεράιδα και το παλικάρι» Επίσης για τις ανάγκες του κινηματογράφου ηχογραφήθηκε δυο φορές η «Γοργόνα». Ο Γιάννης Καλατζής ερμηνεύει και στις δυο εκδοχές το τραγούδι. Η ηχογράφηση για τον κινηματογράφο έγινε στο στούντιο ΕΡΑ όπου ηχογραφούσαν τα ραδιοφωνικά σήριαλ. Η ηχογράφηση του δίσκου έγινε στο στούντιο «Κολούμπια» και ο παραγωγός του δίσκου Αχιλλέας Θεοφίλου θυμάται: «Γράφαμε ένα τραγούδι από το πρωί στις δέκα ως τις τέσσερις το απόγευμα. Μετά από τόση κούραση ο Μάνος μέσα από τον ήχο των πολλών μουσικών που έπαιζαν ενδιαφερόταν αν απ' όλη την ορχήστρα ακουγόταν ένα «τρίγωνο». Δηλαδή ένα γκλινκ…»

Η ιστορία του «Σεβάχ» Ο Λοΐζος ήταν δύσκολος στις ενορχηστρώσεις του. Έδινε σημασία στη λεπτομέρεια και ήθελε πάντα να κάνει αυτό που είχε σκεφτεί. Ο μουσικός Σωτήρης Ταχιάτης θυμάται: «Δεν άφηνε τίποτα στην τύχη ή στην έμπνευση των μουσικών όταν ηχογραφούσαμε. Είχε τις μουσικές γραμμένες σε παρτιτούρες και ήθελε συγκεκριμένα πράγματα» Το τραγούδι «Σεβάχ ο θαλασσινός» ο Λοΐζος ήθελε να έχει θεατρική ερμηνεία και προβληματιζόταν γι' αυτό. Ο Αχιλλέας Θεοφίλου αναφέρει: «Όταν ηχογραφούσαμε το «Σεβάχ» σκεφτόταν ποιον τραγουδιστή να χρησιμοποιήσει. Του είπα τότε πως μου άρεσε πολύ που άκουγα το τραγούδι με τη φωνή του. Έτσι σιγά-σιγά άρχισε να σκέφτεται στα σοβαρά αυτή την ιδέα. Το τραγούδι αυτό

έχει μια θεατρικότητα και του έλεγα αφού σκηνοθετείς τους άλλους γιατί δεν σκηνοθετείς και τον εαυτό σου. Κάποια στιγμή πείσθηκε, αλλά ντρεπόταν κιόλας. Τελικά βγήκαν όλοι έξω από το στούντιο και μείναμε μόνο εγώ, ο Μάνος και ο ηχολήπτης. Κάναμε τρεις μέρες να το τελειώσουμε...». Η πρώτη αυτή απόπειρα του Λοΐζου να ερμηνεύσει ο ίδιος τραγούδι του είχε ιδιαίτερη επιτυχία. Το γεγονός αυτό τον έκανε να ερμηνεύσει αρκετά από τα τραγούδια του στη συνέχεια. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος λέει για τον τραγουδιστή Λοΐζο και το «Σεβάχ»: «Η φωνή του Λοΐζου έχει πολύ ενδιαφέρον. Ξέρει να ερμηνεύει καλύτερα από πολλούς τραγουδιστές. Ο «Σεβάχ ο θαλασσινός» έχει μέσα του το χιούμορ και τη ψευτιά ενός ανθρώπου που λέει ανύπαρκτα παραμύθια, καθώς

είναι πια γέρος και ξέμπαρκος ναυτικός σε κάποιο λιμάνι. Θέλει μεγάλη ευαισθησία και υποκριτική ικανότητα για να πεις ένα τέτοιο τραγούδι. Οι περισσότεροι τραγουδιστές κατά κανόνα δεν έχουν αυτά τα προσόντα». Τα περισσότερα τραγούδια ο Παπαδόπουλος τα έγραψε στο σπίτι του στη Σαρωνίδα εμπνεόμενος από τη θάλασσα. Από τη θάλασσα είναι εμπνευσμένο και το κεραμικό της Αργυρώς Καριμπάκα που η φωτογραφία του υπάρχει στο εξώφυλλο του δίσκου. Τα τραγούδια από τις «Θαλασσογραφίες» παρουσιάστηκαν πρώτη φορά από το Μιχάλη Βιολάρη και την Αλέκα Μαβίλη στο θεατρικό έργο «Γη SOS». Οι «Θαλασσογραφίες» καθιέρωσαν το Μάνο Λοΐζο ως ένα από τους σημαντικότερους συνθέτες του έντεχνου τραγουδιού.

Θαλασσογραφίες Οι συντελεστές του δίσκου Μπουζούκια: Στέλιος Ζαφειρίου, Θανάσης Πολυκανδριώτης, Δημήτρης Χιονάς, Χρήστος Ψαρός. Δωδεκάχορδη κιθάρα: Σωτήρης Μαρίνος Ακουστική κιθάρα: Τώνης Αγάς Κλασική κιθάρα: Δημήτρης Φάμπας Μπάσο: Νήσος Πανταζής Ντραμς: Βαγγέλης Μεθυμάκης Κρουστά: Μέμος Κυριαζής Βιολιά: Παντελής Δεσποτίδης, Κώστας Καβάκος Φλάουτο: Θανάσης Αραπίδης, Στέλλα Γαδέδη Βιολοντσέλο: Σωτήρης Ταχιάτης Πιάνο: Χάρης Κακλέας, Χάρης Ανδρεάδης Άρπα: Αλίκη Κρίθαρη Σαντούρι: Τάσος Διακογιώργης Παραγωγή: Αχιλλέας Θεοφίλου Η ηχογράφηση έγινε στα studio Columbia και Polysound με ηχολήπτες τους: Στέλιο Γιαννακόπουλο, Γιώργο Κωνσταντακόπουλο, και Σήφη Σιγανό. Νίκος Θεοδωράκης

38 |

40 |

Ο Santana επιστρέφει με νέο άλμπουμ! Ο "μάγος" της κιθάρας επιστρέφει 45 χρόνια μετά με το νέο του άλμπουμ "Santana IV".

O Απρίλιος ήταν ο μήνας που σηματοδότησε την επιστροφή του Carlos Santana στη δισκογραφία. Στη δημιουργία του δεν ήταν μόνος, μαζί του η ίδια τετράδα. Ο Gregg Rolie (πλήκτρα, φωνητικά), ο Neal Schon (κιθάρα, φωνητικά), ο Michael Carabello (κρουστά) και ο Michael Shrieve (τύμπανα). Που 45 χρόνια μετά το «Santana III» που κυκλοφόρησε το 1971 ξαναβρίσκονται μαζί. Το «Santana IV» περιέχει δεκαέξι καινούργια κομμάτια σε afro-latin ρυθμούς, στο γνώριμο στυλ και ύφος του μεγάλου κιθαρίστα, τα οποία φέρουν την υπογραφή της τετράδας στη δημιουργία και παραγωγή ενώ διατηρεί την ίδια απαράμιλλη ενέργεια και την αξεπέραστη μουσικότητα που έκανε τον Santana μια πρωτοποριακή δύναμη στην παγκόσμια μουσική σκηνή, αλλά και γνωστό

σε όλη την υφήλιο. «Ήταν μαγικά. Δεν χρειάστηκε να πιεστούμε για να βρούμε τη χημεία μας, ήταν άμεσο» σημειώνει ο Carlos Santana. «Από εκεί και πέρα χρειάστηκαν οι πρώτες νότες απλά για να δημιουργήσουμε τραγούδια με στοιχεία που ο κόσμος θα αναγνώριζε αμέσως ότι είναι από εμάς». Το πρώτο single του δίσκου είναι το «Anywhere You Want to Gο» που σίγουρα θα μπει στο πάνθεον των κλασικών τραγουδιών του Santana. Το κομμάτι έχει γραφτεί από τον Gregg Rolie και είναι ένα τραγούδι που θυμίζει τους χορευτικούς ρυθμούς του κλασικού «Oye Como Va». Επιπλέον, σε δύο τραγούδια συμμετέχει και ο Ronald Isley, από τους «The Isley Brothers».

Κράνα: ένας «άγνωστος» καρπός με σημαντικά οφέλη για την υγεία

42 |

Εσείς ξέρετε τα κράνα; Αν όχι, θα πρέπει να κάνετε μια προσπάθεια, όχι μόνο να τα δοκιμάσετε, μιας και έχουν υπέροχη γεύση, αλλά και να τα εντάξετε στη διατροφή σας γενικότερα, αφού αυτά τα μικρά κόκκινα φρουτάκια, μπορούν να κάνουν «θαύματα» στην υγεία σας.

Κράνα: ένας «άγνωστος» καρπός με σημαντικά οφέλη για την υγεία

Ο Θεόφραστος αναφέρει τον καρπό αυτού του φυτού ως «κράνιον», ενώ ο Όμηρος παρομοιάζει τα κράνα με τροφή των χοίρων. Στην Ιλιάδα, βεβαιώνεται ότι η φοβερή Κίρκη προσέφερε στον Οδυσσέα και στους συντρόφους του για τροφή, «καρπόν κρανείας και άκυλλον βάλανον», κράνα δηλαδή και πουρναρίσια βελανίδια. Οι αρχαίοι Έλληνες μεταξύ άλλων πίστευαν και όχι αδίκως πως τα κράνα είχαν και μαγικές ιδιότητες. Σύμφωνα με τον Θεόφραστο, το ξύλο της κρανιάς ήταν τόσο σκληρό όσο και το κόκκαλο και το χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν κυνηγητικές λόγχες, πολεμικά ακόντια, τόξα και μπαστούνια. Σύμφωνα με τον Παυσανία, οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαξαν τον Δούρειο Ίππο με ξυλεία κρανιάς από το ιερό δάσος του Απόλλωνα. Από το ίδιο ξύλο φτιάχνονταν και τα μακεδονικά δόρατα, οι γνωστές «σάρισες».

44 |

Ήδη από την αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν οι καρποί της κρανιάς και για φαρμακευτικούς σκοπούς. Τα κράνα τα βρίσκουμε αυτοφυή στη χώρα μας σε δασικές περιοχές, ενώ τα τελευταία χρόνια καλλιεργούνται με σκοπό τη δημιουργία λειτουργικών τροφίμων από τους καρπούς αυτούς. Αν και θεωρείται «θαυματουργό» φυτό, οι χρήσεις και τα προϊόντα της κρανιάς δεν είναι ιδιαίτερα πολλά. Μόλις τα τελευταία χρόνια ένας παραγωγός από την Κυψέλη Ημαθίας, ο Κώστας Ντούλιας, ο οποίος θεωρείται από τους πρωτοπόρους της συγκεκριμένης καλλιέργειας, δημιούργησε στην Ελλάδα τον πρώτο πρότυπο συστηματικό βιολογικό κρανεώνα, 16 στρεμμάτων, και εδώ και χρόνια ασχολείται με την παραγωγή, την εμπορία και τη μεταποίηση της κρανιάς και των προϊόντων της (εκχύλισμα κράνων, κομπόστα, κρανοποτό, μαρμελάδα, γλυκό, αφέψημα κ.ά.).

Κράνα: ένας «άγνωστος» καρπός με σημαντικά οφέλη για την υγεία Η εκμετάλλευση αυτή επικεντρώνεται στην έρευνα της ανάπτυξης της κρανιάς και τη χρησιμότητα των καρπών διαφορετικών ποικιλιών της στη μεταποίηση και διαθέτει φυτώριο με δενδρύλλια κρανιάς, σπορόφυτα ή εμβολιασμένα. Αποτέλεσμα της χρόνιας ενασχόλησης του συγκεκριμένου καλλιεργητή ήταν και η δημιουργία παραγωγικών ποικιλιών, στις οποίες έδωσε το όνομά του και κατοχυρώθηκαν από το Κοινοτικό Γραφείο Φυτικών Ποικιλιών (CPVO). Στην Ευρώπη υπάρχουν διάφορες ποικιλίες, με κίτρινους, λευκωπούς και μοβ καρπούς. Η ποικιλία Jolico παράγει νόστιμους και γλυκείς καρπούς, μεγάλους σε μέγεθος. Η ποικιλία Pioneer φημίζεται για τους εύχυμους, γλυκείς και αρωματικούς, αχλαδόμορφους καρπούς της, που φτάνουν σε μέγεθος τα 35 χιλιοστά. Αλλά στο φυτώριο «Ντούλια» καλλιεργούνται και δοκιμασμένες ελληνικές ποικιλίες, με άριστα χαρακτηριστικά. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι Έλληνες καλλιεργητές παραλαμβάνουν τη σκυτάλη στην καλλιέργεια της κρανιάς. Καθώς η κρανιά αγαπά το υψόμετρο, οι περισσότερες καλλιέργειες εντοπίζονται σήμερα στη Ροδόπη, τις Σέρρες, την Ημαθία, την Κοζάνη, αλλά και την Ήπειρο, από παραγωγούς που έχουν εκτάσεις σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές, οι οποίες, κατά κύριο λόγο, ήταν ακαλλιέργητες επί σειρά πολλών ετών. Σε πολλές περιπτώσεις, αναφέρουν οι ειδικοί, η καλλιέργεια της κρανιάς λειτουργεί συμπληρωματικά με άλλες δραστηριότητες. Αυτό συμβαίνει καθώς πολλοί αγρότες διαθέτουν εκτάσεις σε ορεινά σημεία, οι οποίες ελάχιστα αξιοποιούνται. Έτσι, κάποιοι δοκιμάζουν την κρανιά, μεταπουλώντας στη συνέχεια τον καρπό της. Επίσης, τα τελευταία χρόνια η συγκεκριμένη καλλιέργεια κερδίζει έδαφος και σε γειτονικές χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σερβία και η Τουρκία. Η επιστημονική ονομασία της κρανιάς (Cornus mas L.) προέρχεται από τη λέξη κέρατο στα λατινικά, προδίδοντας τη σκληρότητα του ξύλου που προκύπτει από αυτήν. Όσοι έχουν κρατήσει γκλίτσα βοσκού στα χέρια τους, πιθανόν έχουν πιάσει κρανιά, μια και χρησιμοποιείται κατεξοχήν για το σκοπό αυτό. Το γεγονός ότι η κρανιά, ένα μακρόβιο φυλλοβόλο δέντρο-θάμνος, δεν προσβάλλεται από σοβαρές ασθένειες, την καθιστά ιδεώδη για βιολογική καλλιέργεια.

46 |

Διατροφική αξία Συγκριτική ανάλυση της ολικής αντιοξειδωτικής ικανότητας διαφόρων καρπών με τη μέθοδο ΡΡΑΡ*. ανέδειξε τη σημαντική υπεροχή διαφόρων ποικιλιών κρανών έναντι άλλων καρπών. Τα κράνα, σύμφωνα πάντα με τη συγκεκριμένη ανάλυση, φάνηκε να υπερτερούν σε επίπεδο ολικής αντιοξειδωτικής ικανότητας ακόμα και από φρούτα τα οποία έχουν χαρακτηριστεί εδώ και χρόνια ως αντιοξειδωτικά «όπλα», όπως το ρόδι και τα δαμάσκηνα. Όπως σχεδόν όλα τα φυτά, έτσι και η κρανιά εμφανίζεται σε διάφορες ποικιλίες. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να τονιστεί πως η αντιοξειδωτική ικανότητα των καρπών της κρανιάς εξαρτάται άμεσα από την ποικιλία και την εποχή συγκομιδής. Σε ελληνική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2007 στο επιστημονικό περιοδικό Food Chemistry φάνηκε ότι, μεταξύ διαφόρων ποικιλιών σμέουρων, βατόμουρων, φραγκοστάφυλων και κρανών, τα κράνα παρουσίασαν την υψηλότερη περιεκτικότητα σε βιταμίνη D και ανθοκυάνες (ισχυρά φυτικά αντιοξειδωτικά), αλλά και τη μεγαλύτερη αντιοξειδωτική προστασία στο πιο σημαντικό σάκχαρο του ανθρώπινου οργανισμού, τη δεοξυριβόζη, βασικό δομικό συστατικό του ΟΝΑ. Τα κράνα εμπεριέχουν μια σειρά πολύτιμων μεταλλικών στοιχείων και ιχνοστοιχείων, με ιδιαίτερα σημαντική την περιεκτικότητα τους σε κάλιο σε επίπεδα τέτοια, που μοιράζονται το βάθρο της πρωτιάς με την μπανάνα και τα ακτινίδια! Στην περίπτωση, λοιπόν, που κάποιος καταναλώνει αυτούσιους τους καρπούς της κρανιάς, φαίνεται να αποκομίζει μια σειρά από οφέλη που πηγάζουν από την πλούσια διατροφική τους αξία. Και επειδή κάποιοι θα παραπονεθούν για την ιδιόμορφη γεύση τους, αν αφήσουμε τους καρπούς για μία ή περισσότερες ημέρες σε θερμοκρασία δωματίου, αυτοί γίνονται πιο γλυκοί και απαλοί στη γεύση.

48 |

Κράνα: ένας «άγνωστος» καρπός με σημαντικά οφέλη για την υγεία

Παραδοσιακή χρήση των κρανών Ένα από τα παραδοσιακά σιρόπια των γειτόνων μας των Τούρκων, το σερμπέτι (sherbet), φτιάχνεται με βάση τα κράνα, το τριαντάφυλλο και μια σειρά από μπαχάρια. Σε αυτό το σιρόπι, οι Τούρκοι αποδίδουν θεραπευτικές ιδιότητες, ακόμα και προαγωγή της γαλακτοπαραγωγής στις γυναίκες. Στο απώτατο παρελθόν, τα κράνα χρησιμοποιήθηκαν ως χυμός έναντι του σακχαρώδους διαβήτη αλλά και ως σκόνη από αποξηραμένους καρπούς για την καταπολέμηση της διάρροιας και των αιμορροΐδων. Διάφορες μελέτες έχουν δείξει πως τα κράνα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε φλαβονοειδή, ανθοκυάνες και φαινολικά παράγωγα, κατά την περίοδο της

50 |

ανάπτυξης και της ωρίμανσης τους. Σε άλλες εργαστηριακές έρευνες βρέθηκε μεγάλη περιεκτικότητα σε σίδηρο, βιταμίνη C και ασκορβικό οξύ (περισσότερο από τις φράουλες, τα πορτοκάλια και τα ακτινίδια), καροτίνη και τανίνες. Μάλιστα, θα μπορούσαμε να πούμε πως τα κράνα είναι πολύ πιο πλούσια σε βιταμίνη C από άλλους καρπούς που έχουν εφάμιλλο σχήμα και χρώμα. Οι θεραπευτικές ιδιότητές τους ήταν γνωστές ήδη από τα παλιά χρόνια. Χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα ενάντια στη διάρροια και στις εντερικές παθήσεις, λόγω της στυπτικότητάς τους, που οφείλεται στις τανίνες. Ο φλοιός, οι βλαστοί και οι ρίζες τους χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν και ως αντιπυρετικά.

Στις ορεινές περιοχές της χώρας μας, τα κράνα χρησιμοποιούνται κατά των καρδιακών παθήσεων, του κοιλόπονου, κατά των πόνων της περιόδου, κατά των στομαχικών και εντερικών διαταραχών ή ακόμα και ως τονωτικό κατά τη διάρκεια της εργασίας. Εκχυλίσματα του φλοιού τους, θεωρείται ότι θεραπεύουν ακόμα και την ψώρα των σκύλων. Άλλο Κράνα, άλλο cranberries Είναι γεγονός πως στο διαδίκτυο υπάρχει μεγάλη σύγχυση ανάμεσα σε αυτά τα δύο είδη φρούτων καθώς πολλοί μεταφράζουν τα cranberries ως κράνα. Αυτό όμως δεν ισχύει. Τα cranberries είναι ένα είδος μύρτιλων, τελείως διαφορετικό φρούτο

από τα κράνα. Μάλιστα βοηθούν έναντι των λοιμώξεων του ουροποιητικού σε αντίθεση με τα κράνα που συμβάλλουν στην καλή λειτουργία του γαστρεντερικού και του πεπτικού συστήματος. Η κρανιά, (το φυτό δηλαδή από το οποίο προέρχονται τα κράνα), πέρα από τις «μαγικές» ιδιότητές της έχει και αισθητική αξία. Πρόκειται για ένα όμορφο καλλωπιστικό φυτό, αφού ανθίζει μέσα στο χειμώνα, ενώ και την περίοδο ωρίμανσης των καρπών είναι εξαιρετικά ελκυστική. Επίσης για όσους τα γνωρίζουν και ξέρουν που να τα βρουν, αρκετά συνηθισμένη είναι και η παρασκευή λικέρ από κράνα που θεωρείται από τα πλέον γνωστά, γευστικά, μυρωδάτα και ευεργετικά λικέρ.

Λικέρ με Κράνα. Για να το φτιάξετε θα χρειαστείτε: 2 κιλά κράνα ½ κιλό ζάχαρη 1 κιλό κονιάκ. Βάζετε σε ένα μεγάλο σκεύος τα κράνα με τη ζάχαρη σε στρώματα εναλλάξ. Το τελευταίο στρώμα θα πρέπει να είναι η ζάχαρη. Αφήνετε το σκεύος στον ήλιο για 2 μήνες περίπου, ώσπου να λιώσει πολύ καλά η ζάχαρη. Ενδιάμεσα θα πρέπει να το ανακινείτε. Θα προσθέσετε το κονιάκ και θα το αφήσετε άλλες 15-20 μέρες στον ήλιο. Θα δοκιμάσετε να δείτε αν χρειάζεται λίγο κονιάκ ή ζάχαρη ακόμη και τέλος θα φιλτράρετε και θα βάλετε το λικέρ σε μπουκάλια. Σημαντική συμβουλή: τα κράνα πρέπει να είναι αρκετά ώριμα προκειμένου να έχετε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Μπορεί η παρασκευή του λικέρ να είναι λιγάκι μπελαλίδικη και χρονοβόρα, το μόνο σίγουρο όμως είναι ότι αξίζει τον κόπο αφού θα γλυκάνει τον ουρανίσκο σας και θα τονώσει τον οργανισμό σας. Η ζήτηση για προϊόντα κράνου αυξάνεται διαρκώς τα τελευταία χρονιά στην ευρωπαϊκή βιολογική αγορά, με την προσφορά όμως να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Αν και γνωστή από την αρχαία Ελλάδα, μόλις τα τελευταία χρόνια αρχίζει να κερδίζει μια θέση μεταξύ των πολλά υποσχόμενων καλλιεργειών, εντασσόμενη και σε χρηματοδοτικά προγράμματα του υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης.

Πίνετε αρκετό

νερό;

52 |

Πόσα ποτήρια νερό πίνετε καθημερινά; Έχετε σκεφτεί αν πίνετε τόσο νερό όσο χρειάζεται για την ενυδάτωση του οργανισμού σας;

Το νερό είναι απαραίτητο για την υγεία. Το ανθρώπινο σώμα μπορεί να λειτουργήσει εβδομάδες χωρίς τροφή, αλλά μόνο λίγες ημέρες χωρίς νερό. Ακόμα και αν δε διψάτε δε σημαίνει ότι ο οργανισμός σας δεν έχει ανάγκη από ενυδάτωση. Τα οφέλη του νερού στον οργανισμό είναι πολλαπλά γι΄αυτό αν αναγνωρίσετε κάποιο από τα παρακάτω σημάδια στον εαυτό σας, ξεκινήστε να πίνετε νερό! Το στόμα σας είναι στεγνό Μόνο με το νερό μπορείτε να ενυδατώσετε το λαιμό και το στόμα σας. Ακόμα και αν προτιμήσετε αναψυκτικά ή χυμό, το στόμα σας μετά από λίγο θα έχει «στεγνώσει».

Αφυδατωμένη επιδερμίδα Έλλειψη νερού σημαίνει έλλειψη ιδρώτα που έχει σαν αποτέλεσμα την ανικανότητα του σώματος να αποβάλει κάθε τι που συσσωρεύεται κατά την διάρκεια της ημέρας. Για το λόγο αυτό πιείτε όσο νερό μπορείτε. Νιώθετε τα μάτια σας στεγνά Η έλλειψη νερού έχει και επίδραση και στα μάτια που γίνονται στεγνά και κόκκινα. Η κατανάλωση νερού σε καθημερινή βάση θα βελτιώσει την κατάσταση. Έχετε πόνους στις αρθρώσεις Οι χόνδροι μας και οι σπονδυλικοί δίσκοι αποτελούνται από 80% νερό. Κρατώντας το σώμα ενυδατωμένο εξασφαλίζετε ότι οι αρθρώσεις

Πίνετε αρκετό νερό;

μπορούν να απορροφήσουν το σοκ από ξαφνικές κινήσεις όπως το τρέξιμο, το πήδημα ή το αδέξιο πέσιμο. Δεν αναρρώνετε γρήγορα Το νερό επιτρέπει στο σώμα να αποβάλει τοξίνες. Αν δεν πίνετε νερό, τα όργανα δεν μπορούν να λειτουργήσουν σωστά. Αισθάνεστε υπνηλία και κούραση Η έλλειψη κατάλληλα ενυδατωμένου αίματος οδηγεί σε έλλειψη οξυγόνου που προκαλεί υπνηλία και κούραση. Πεινάτε πολύ Όταν είστε αφυδατωμένοι το σώμα αρχίζει να σκέφτεται ότι θέλει φαγητό. Αυτό μπορεί να συμβεί την ημέρα αλλά και την νύχτα που ξυπνάτε και θέλετε απεγνωσμένα να φάτε. Πρόωρη γήρανση Η μειωμένη κατανάλωση νερού επηρεάζει το δέρμα αλλά και τη

54 |

λειουργία του οργανισμού. Η ποσότητα νερού που κρατά το σώμα μας καθώς μεγαλώνουμε, ελαττώνεται. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αυξήσουμε την πρόσληψη του νερού που παίρνουμε. Είναι τεκμηριωμένο ότι το νερό είναι απαραίτητο για την υγεία μας. Μας βοηθάει να αποβάλουμε τις βλαβερές τοξίνες από το σώμα, μεταφέρει θρεπτικά συστατικά και οξυγόνο στα κύτταρα, λιπαίνει τις αρθρώσεις, ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματος και προστατεύει τα όργανα και τους ιστούς του σώματος. Και σύμφωνα με νέα μελέτη, το νερό βοηθάει σημαντικά και στην σταθερή απώλεια βάρους, αφού, σύμφωνα με τους ερευνητές, η κατανάλωση 500 ml νερού 30 λεπτά πριν από κάθε γεύμα μπορεί να βοηθήσει σε πολύ σημαντικό βαθμό.

Στη μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Obesity, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι αν κάποιος πίνει μισό λίτρο νερό (όσο ένα κλασικό πλαστικό μπουκαλάκι) πριν από κάθε κύριο γεύμα (πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό) χάνει περισσότερα κιλά σε σύγκριση με εκείνους που δεν πίνουν νερό πριν τα γεύματά τους. Για τις ανάγκες της έρευνας, επιστήμονες από το πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ στην Αγγλία εξέτασαν τις περιπτώσεις 84 παχύσαρκων ενηλίκων, τους οποίους χώρισαν τυχαία σε δύο ομάδες. Τα μέλη της πρώτης ομάδας είχαν οδηγία να καταναλώνουν 500 ml νερού 30 λεπτά πριν από το πρωινό, το μεσημεριανό και το βραδινό τους γεύμα, κάθε μέρα για 12 εβδομάδες (3 μήνες).

Πίνετε αρκετό νερό; Οι υπόλοιποι συμμετέχοντες είχαν οδηγία απλά να φαντάζονται ότι το στομάχι τους ήταν γεμάτο πριν από κάθε κύριο γεύμα. Όλοι οι συμμετέχοντες έλαβαν συμβουλές διαχείρισης βάρους ως μέρος του πειράματος, για το πως να βελτιώσουν τη διατροφή και τα επίπεδα σωματικής τους δραστηριότητας. Σε σύγκριση με τη δεύτερη ομάδα, τα μέλη της πρώτης έχασαν κατά μέσο όρο 1,3 κιλά περισσότερο βάρος κατά τη διάρκεια των 12 εβδομάδων. Συγκεκριμένα έχασαν κατά μέσο όρο 4,3 κιλά, ενώ τα μέλη της πρώτης ομάδας έχασαν κατά μέσο όρο μόνο 0,8 κιλά. Δηλαδή, αν το αναγάγουμε σε απώλεια βάρους ανά μήνα, όσοι έπιναν 500 ml νερό πριν από κάθε κύριο γεύμα, έχαναν τουλάχιστον 1,4 κιλά/μήνα (4,3 κιλά σε 3 μήνες)

56 |

Η επικεφαλής της έρευνας, Dr. Helen Parretti, υποστηρίζει ότι αυτή η έρευνα παρέχει “πρώιμα αποτελέσματα” για τη θετική επίδραση του νερού στην προσπάθεια απώλειας βάρους και πως πρόκειται για μια πολύ απλή συμβουλή που ο καθένας μπορεί να ακολουθήσει. Εξαίρεση αποτελούν ορισμένα άτομα με συγκεκριμένες παθήσεις, όπως καρδιακή νόσο και νεφρική ανεπάρκεια, για τα οποία η κατανάλωση μισού λίτρου νερού πριν από κάθε κύριο γεύμα μπορεί να μην ενδείκνυται. Μπορεί να απολαμβάνετε ένα ποτήρι καφέ το πρωί, αλλά τίποτα δεν μπορεί να ξεπεράσει για το καλό του οργανισμού σας, το απλό, καθαρό νερό Και ενώ φυσικά ένα ποτήρι νερό είναι καλό ανά πάσα στιγμή, αυτό που λίγοι γνωρίζουν είναι πως είναι ευεργετικό για την υγεία σας, όταν το πίνετε το πρωί με το που σηκώνεστε από το κρεβάτι. Δείτε γιατί:

Γενικά οφέλη Το νερό είναι ένα απαραίτητο θρεπτικό συστατικό για τη ζωή. Το σώμα σας εξαρτάται από αυτό για κάθε χημική αντίδραση που πραγματοποιεί. Άλλωστε, είναι γνωστό ότι αντιστοιχεί σε περίπου 75% του συνολικού βάρους του σώματός μας. Ευκολία Η καθημερινότητα μπορεί να έχει τόσο γρήγορους ρυθμούς, ώστε απλά να ξεχάσετε να πίνετε υγρά, ακόμα και όταν διψάτε. Και το να πίνετε νερό μόνο μαζί με κάθε σας γεύμα δεν είναι ιδεατό, καθώς μπορεί να αποδυναμώσει τα πεπτικά υγρά και να διαταράξει το στομάχι σας, σύμφωνα με Dr. Don Colbert, συγγραφέα του “Eat This Αnd Live”. Αυτός είναι ο λόγος που το να πιείτε νερό μόλις ξυπνήσετε είναι τόσο ιδανικό. Το στομάχι σας είναι άδειο και έτσι το νερό δεν θα εμποδίσει την πέψη. Μπορεί να βοηθήσει στην μείωση της οξύτητας του στομάχου. Εκατομμύρια άνθρωποι

παγκοσμίως έχουν συχνές καούρες, μια κατάσταση που οφείλεται συνήθως στα υψηλά επίπεδα οξέων στο στομάχι. Το στομάχι σας είναι η κύρια πηγή υδροχλωρικού οξέος στο σώμα σας και το εκκρίνει όλη τη νύχτα. Χωρίς τροφές μέσα στο στομάχι, για να αραιώσουν το οξύ, η καούρα είναι πιο πιθανό να σας συμβεί κατά τις πρωινές ώρες. Αν πιείτε νερό αμέσως μόλις ξυπνήσετε, μπορεί να μειώσετε το επίπεδο της οξύτητας στο στομάχι σας και να ανακουφίσετε τυχόν συμπτώματα καούρας. Βοηθά να έχετε τακτική κίνηση του εντέρου Το νερό βοηθά στην πρόληψη της δυσκοιλιότητας, και όταν πίνετε τουλάχιστον ένα ποτήρι νερό μόλις ξυπνάτε το πρωί μπορεί να σας βοηθήσει στην τόνωση της κινητικότητας του εντέρου. Το σώμα σας εξαρτάται από τις τακτικές συσπάσεις που συμβαίνουν στο παχύ και λεπτό σας έντερο, προκειμένου οι τροφές να απορροφηθούν και να αποβληθούν.

Πίνετε αρκετό νερό; Αυτές οι συστολές εξαρτώνται από αυτό που είναι γνωστό ως γαστροκολικό αντανακλαστικό. Απλά, όταν γεμίζετε το στομάχι σας με φαγητό ή ποτό, το σώμα σας “ανιχνεύει” τις νέες ουσίες και στέλνει σήμα στο έντερο σας να προχωρήσει με την εκκένωση. Αυτό γίνεται μέσα από την κίνηση των εντέρων. Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεστε αρκετό νερό. Το νερό είναι το πολυτιμότερο αγαθό για την ανθρώπινη ζωή. Αυτό δεν μας κάνει και ιδιαίτερη εντύπωση, καθώς το 60% του σώματός μας αποτελείται από αυτό. Η δίψα είναι ένας τρόπος του οργανισμού μας να μας δείξει πως χρειαζόμαστε να πιούμε ένα ποτήρι νερό. Αν εξαιρέσουμε τις φυσικές αιτίες πρόκλησης δίψας, όπως η υψηλή θερμοκρασία ή η έντονη δραστηριότητα, υπάρχουν κάποιες αιτίες που κρύβουν σοβαρές παθήσεις. Αφυδάτωση Η δίψα είναι αποτέλεσμα της αφυδάτωσης. Τα συμπτώματα αυτής είναι να αισθάνεστε το στόμα σας ξηρό, να έχετε μειωμένη ούρηση, ενώ μπορεί να νιώθετε πονοκέφαλο ακόμα και να έχετε ξηροδερμία. Σε περίπτωση σοβαρής αφυδάτωσης μπορεί να παρουσιάσετε απώλεια συνείδησης. Κακή διατροφή Η διατροφή σας μπορεί να σχετίζεται με τη δίψα. Σε περίπτωση που προτιμάτε πικάντικα ή αλμυρά φαγητά, τότε η ανάγκη σας για νερό είναι μεγαλύτερη. Παράλληλα, ασθένειες που δημιουργούν ναυτία και διάρροια μπορούν να προκαλέσουν αφυδάτωση, η οποία προκαλεί δίψα. Ακόμα και ο καφές και το αλκοόλ μπορούν να σας κάνουν να διψάσετε. Διαβήτης Οι περισσότεροι διαβητικοί αισθάνονται έντονη δίψα, καθώς ο διαβήτης είναι μια έντονη διαταραχή του ενδοκρινικού συστήματος. Άλλα συμπτώματα είναι η κόπωση, η απώλεια ή αύξηση βάρους και οι συχνή ούρηση. Παθήσεις νεφρών ή ήπατος Τα σωματικά υγρά μπορούν να μειωθούν από την κυκλοφορία του αίματος και τους ιστούς του σώματος, εξαιτίας της ανεπάρκειας του ήπατος, των νεφρών ή της καρδιάς.

58 |

Επιτραπέζιο, φυσικό μεταλλικό ή νερό πηγής – ποιό εμφιαλωμένο νερό είναι το καλύτερο Όλο και πιο δημοφιλής γίνεται η κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού από τους Έλληνες, αν και η χώρα βρίσκεται πολύ κάτω από το μέσο όρο της Ευρώπης. Σύμφωνα με τα στατιστικά, ο μέσος Ευρωπαίος καταναλώνει 80-100 λίτρα εμφιαλωμένου νερού το χρόνο, με τους Ιταλούς να έχουν την πρωτιά, καταναλώνοντας έως και 150 λίτρα. Γνωρίζετε όμως τι πίνετε; Γιατί δεν είναι όλα τα νερά ίδια! Η «κατηγοριοποίηση» του νερού αναγράφεται στην ετικέτα. Βάσει των κανονισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχουν τρεις κατηγορίες: το επιτραπέζιο, το φυσικό μεταλλικό νερό και το νερό πηγής. Οποιοσδήποτε άλλος χαρακτηρισμός στα μπουκάλια απαγορεύεται. Ποια είναι, όμως, τα χαρακτηριστικά του νερού των παραπάνω τριών κατηγοριών; Επιτραπέζιο νερό Σύμφωνα με τη νομοθεσία, το επιτραπέζιο νερό επιτρέπεται να είναι οποιασδήποτε προέλευσης (π.χ. από γεώτρηση, από λίμνη, από ποτάμι, ακόμη και αφαλατωμένο νερό θάλασσας). Στο επιτραπέζιο νερό επιτρέπεται να γίνει οποιαδήποτε διαδικασία

απολύμανσης κρίνεται απαραίτητη, προκειμένου η σύστασή του να είναι σύμφωνη με την κοινοτική οδηγία (98/83) για το πόσιμο νερό. Και ποιο είναι το πόσιμο; Είναι αυτό που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση και πρέπει να είναι αβλαβές, άοσμο, άχρωμο, δροσερό, με ευχάριστη γεύση, ενώ τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά πρέπει να κυμαίνονται μεταξύ ορισμένων αποδεκτών ορίων που ορίζονται από τις αντίστοιχες κοινοτικές οδηγίες. Συνήθως τα επιτραπέζια νερά υφίστανται τη διαδικασία της μικροδιήθησης και του οζονισμού (απολύμανση με όζον). Πρακτικά, η σύσταση του επιτραπέζιου νερού και του νερού της βρύσης είναι ίδια. Με απλά λόγια, πρόκειται για νερά με τα ίδια ποιοτικά χαρακτηριστικά, με τη διαφορά ότι το επιτραπέζιο νερό είναι εμφιαλωμένο, ενώ της βρύσης τρεχούμενο. Φυσικό μεταλλικό νερό Το φυσικό μεταλλικό νερό έχει αποκλειστικά υπόγεια προέλευση και εμφιαλώνεται επιτόπου στην πηγή προέλευσής του (συνήθως γεώτρηση). Οι κοινοτικές οδηγίες απαγορεύουν οποιαδήποτε κατεργασία ή απολύμανση στο φυσικό μεταλλικό νερό σε αντίθεση με το επιτραπέζιο. Η υπόγεια προέλευση του φυσικού μεταλλικού

νερού, καθώς και η απαγόρευση οποιασδήποτε δραστηριότητας σε ικανοποιητική απόσταση γύρω από τη γεώτρηση (η απόσταση εξαρτάται από το είδος των πετρωμάτων της περιοχής), εξασφαλίζουν την προστασία του από τυχόν μικροβιακό φορτίο. Πρακτικά, η σύσταση του φυσικού μεταλλικού νερού μπορεί να διαφέρει από αυτήν του κοινού πόσιμου νερού (επιτραπέζιου), π.χ. να είναι πιο πλούσια σε διάφορα μέταλλα και ιχνοστοιχεία, όπως το μαγνήσιο, το ασβέστιο, το κάλιο κλπ. Με απλά λόγια, ένα φυσικό μεταλλικό νερό επιτρέπεται να μην πληρεί ορισμένες από τις προδιαγραφές του πόσιμου νερού (επιτραπέζιου). Για κάποιες παραμέτρους του δεν ορίζονται ανώτατα ­επιτρεπόμενα όρια ή ορίζονται όρια διαφορετικά από αυτά που ισχύουν για το κοινό επιτραπέζιο νερό. Η μόνη επεξεργασία που επιτρέπεται στο φυσικό μεταλλικό νερό είναι η αφαίρεση ή η προσθήκη διοξειδίου του άνθρακα, οπότε το νερό χαρακτηρίζεται «φυσικά ανθρακούχο», «με προσθήκη διοξειδίου του άνθρακα» ή «ενισχυμένο με αέριο της πηγής», αναλόγως την περίπτωση. Νερό πηγής Για να κατανοήσουμε τι σημαίνει «νερό πηγής», πρέπει να βγάλουμε από το μυαλό μας την

Πίνετε αρκετό νερό; εικόνα της πηγής και να το σκεφτούμε ως μια ενδιάμεση κατηγορία ανάμεσα στο επιτραπέζιο και το φυσικό μεταλλικό νερό. Το νερό πηγής μοιάζει με το φυσικό μεταλλικό νερό ως προς το ό,τι έχει οπωσδήποτε υπόγεια προέλευση, σταθερή σύσταση, δεν υφίσταται καμιά διαδικασία απολύμανσης και εμφιαλώνεται πάντα στην πηγή προέλευσής του. Διαφέρει, όμως, από το φυσικό μεταλλικό νερό ως προς το ό,τι οι φυσικοχημικές παράμετροί του (η σύστασή του) δεν ακολουθούν αυτές του φυσικού μεταλλικού νερού αλλά του επιτραπέζιου, δηλαδή του κοινού πόσιμου νερού.

60 |

Με άλλα λόγια, το νερό πηγής δεν είναι πλούσιο σε κάποιο μεταλλικό στοιχείο (π.χ. μαγνήσιο, ασβέστιο) ώστε να χαρακτηριστεί μαγνησιούχο, ασβεστούχο κλπ. Πάντως, το πιθανότερο είναι να δούμε το χαρακτηρισμό «νερό πηγής» σε κάποιο εισαγόμενο νερό, δεδομένου ότι τα ελληνικά εμφιαλωμένα νερά ανήκουν είτε στα φυσικά μεταλλικά είτε στα επιτραπέζια. Σκεφτήκατε ποτέ ότι ένα ποτήρι ή ένα μπουκάλι νερό μπορεί να «παλιώσει»; Πιθανώς όχι… Γνωρίζετε μήπως τι συμβαίνει αν πιείτε νερό που έχει ξεμείνει σε ένα ποτήρι μέσα στο σπίτι ή σε ένα πλαστικό μπουκαλάκι για δυο-τρεις μέρες;

Η ποιότητα και η ασφάλεια του νερού εξαρτώνται από τις συγκεκριμένες συνθήκες «συντήρησης», δηλώνει ο Δρ. Κέλογκ Σουάμπ, διευθυντής του Ινστιτούτου για το Νερό στο κορυφαίο αμερικανικό πανεπιστήμιο Johns Hopkins. Όταν πίνουμε μια γουλιά, μικροοργανισμοί μεταφέρονται από τα χείλη και το στόμα στο νερό. Σε συνδυασμό με τη θερμοκρασία δωματίου στο σπίτι ή το γραφείο αλλά και το φως του ήλιου που μπαίνει από τα παράθυρα, οι μικροοργανισμοί αυτοί μπορεί να αρχίσουν να αναπαράγονται με ταχύτατο ρυθμό. Όταν το νερό της βρύσης είναι πόσιμο, είναι συνήθως ασφαλές να μείνει στο ποτήρι για μία ή δύο ημέρες. Εάν έχει τύχει να πιείτε νερό από ένα ξεχασμένο ποτήρι στο κομοδίνο ή το γραφείο σας, θα έχετε πιθανώς διαπιστώσει ότι η γεύση του είναι λίγο περίεργη. Αυτό συμβαίνει επειδή μετά από 12 περίπου ώρες το διοξείδιο του άνθρακα αντιδρά με το νερό, με αποτέλεσμα να μειώνεται ελαφρώς το pH του. Χρησιμοποιώντας, όμως, ξανά και ξανά το ίδιο ποτήρι αυξάνεται ο κίνδυνος να εκτεθούμε σε παθογόνα βακτήρια – ειδικά αν τύχει να πιεί και

κάποιος άλλος από το ίδιο ποτήρι ή αν πιάσετε το ποτήρι με βρώμικα χέρια. Όσον αφορά τα πλαστικά μπουκαλάκια, οι κανόνες είναι λίγο πιο αυστηροί. Το πλαστικό και η ζέστη είναι κακός συνδυασμός. Μια χημική ουσία που ονομάζεται δισφαινόλη Α (ΒΡΑ), καθώς και άλλα υλικά που χρησιμοποιούνται στην παρασκευή των πλαστικών, μπορεί να περάσουν στο νερό εάν η θερμοκρασία είναι υψηλή ή το μπουκάλι εκτεθεί στον ήλιο. Η δισφαινόλη Α μπορεί να διαταράξει την ορμονική λειτουργία και συνδέεται με αρκετά προβλήματα υγείας, όπως η καρδιοπάθεια και ο καρκίνος. Ο Δρ. Σουάμπ επισημαίνει ότι το πλαστικό που χρησιμοποιείται για τα μπουκάλια του νερού προορίζεται για συσκευασίες μιας χρήσης, οπότε το μπουκάλι πρέπει να χρησιμοποιείται μια φορά και μετά να ανακυκλώνεται. Εάν συνηθίζετε να παίρνετε πάντοτε ένα μπουκαλάκι νερό μαζί σας φεύγοντας από το σπίτι, κάτι που επιβάλλεται να κάνετε άλλωστε τους ζεστούς μήνες του καλοκαιριού, φροντίστε να είναι γυάλινο ή μεταλλικό.

Το τσάι!

62 |

Το τσάι είναι ένα παγκόσμια διαδεδομένο ρόφημα και το πιο δημοφιλές ποτό στον κόσμο μετά το νερό. Το πράσινο, μαύρο, λευκό, και pu erh τσάι προέρχονται από τα φύλλα του δένδρου τσάι (Καμέλια η σινική - Camellia sinensis ή Καμέλια η θεά Camellia thea).

Οι διαφορετικές ποικιλίες προκύπτουν από την επεξεργασία που επιδέχονται. Η ονομασία και η προέλευση του τσαγιού είναι κινεζική. Το ανακάλυψε ο αυτοκράτορας Σεν Νουνγκ το 2737 π.Χ. κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην αυτοκρατορία του. Ο θρύλος λέει πως, την ώρα που έβραζε νερό, ένα ρεύμα παρέσυρε φύλλα από κάποιο γειτονικό θάμνο και αυτά κατέληξαν στο ξεσκέπαστο τσουκάλι. Πριν προλάβει κανείς να αντιδράσει, τα φύλλα άρχισαν να βράζουν και να χρωματίζουν το νερό. Ο Σεν Νουνγκ μύρισε το γλυκό άρωμα και δοκίμασε το πρώτο τσάι. Οι Πορτογάλοι έφεραν το 1610 το τσάι στην Ευρώπη για λογαριασμό των Ολλανδών. Λίγο αργότερα, οι Ολλανδοί ξεκίνησαν μαζική εισαγωγή τσαγιού. Ως νέα μόδα με φανατικούς οπαδούς, το τσάι τα πρώτα χρόνια ήταν πανάκριβο. Μετά το 1675 η τιμή του έπεσε σε λογικά πλαίσια, και το τσάι από την Ολλανδία πέρασε στη Γαλλία και από εκεί στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το πράσινο τσάι είναι το πιο διαδεδομένο στην ανατολική Ασία. Το μαύρο τσάι είναι ο πιο διαδεδομένος τύπος τσαγιού που καταναλώνεται στις δυτικές χώρες. Στην Ελλάδα είναι ενδημικό το τσάι του βουνού (γένος Sideritis). Στην Κρήτη, το βότανο Δίκταμο (Origanum dictamnus) χρησιμοποιείται αντί για τσάι. Στη νοτιοανατολική Ασία είναι διάσημο το μαύρο τσάι με γάλα και μπαχαρικά το οποίο ονομάζεται Μασάλα Τσάι. Συγκεκριμένα το μαύρο τσάι ρίχνεται σε βραστό γάλα και στη συνέχεια προστίθεται ζάχαρη και σε σκόνη αλεσμένα τα παρακάτω υλικά: πιπερόριζα (τζίνζερ), μαύρο πιπέρι, γαρίφαλο και κάρδαμο. Το τσάι περιέχει σε ποσοστό περίπου 3% το αλκαλοειδές καφεΐνη, όπως και ο καφές. Μερικές φορές χρησιμοποιείται ο παρωχημένος όρος «τεΐνη» όταν γίνεται αναφορά στην καφεΐνη του τσαγιού, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για την ίδια και την αυτή ένωση. Λόγω της ύπαρξης καφεΐνης, η κατανάλωση τσαγιού έχει παρόμοια επίδραση στον οργανισμό όπως και ο καφές, δηλαδή διεγείρει το νευρικό σύστημα και αυξάνει την αντοχή στην κούραση, σε μικρότερο όμως βαθμό.

Tο τσάι!

Άλλα κύρια συστατικά του τσαγιού είναι οι πουρίνες θεοφυλλίνη και θεοβρωμίνη, που είναι όπως και η καφεΐνη παράγωγα της ξανθίνης. Το τσάι περιέχει επίσης πολυφαινόλες, ταννίνες και κατεχίνες, στις οποίες αποδίδεται αντιοξειδωτική δράση. Το ελληνικό τσάι του βουνού είναι πολυετές φυτό, ανήκει στην οικογένεια χειλανθών (Lamiaceae) και στο γένος Sideritis.

64 |

Αυτοφύεται σχεδόν αποκλειστικά στις ορεινές περιοχές της Ελλάδας και περιλαµβάνει τα είδη: Sideritis athoa Pap & Kokkini, Sideritis clandestina Chaub & Bory, Sideritis scardica Gήseb, Sideritis raeseri Boiss & Heldr, Sideritis syriaca L και Sideritis euboea Heldr. Οι ξηροί ανθοφόροι βλαστοί του χρησιµοποιούνται για την παρασκευή ροφήµατος.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες αυξήθηκε η κατανάλωσή του και παρουσιάσθηκε δυσκολία στην ικανοποίηση των αναγκών από τα αυτοφυή φυτά. Έτσι άρχισε η συστηµατική του καλλιέργεια, η οποία µας ώθησε στη βελτιωτική προσπάθεια για αναζήτηση νέων γενοτύπων. Για το λόγο αυτό δηµιουργήθηκαν διειδικά υβρίδια, υπέρτερα σε απόδοση και ποιότητα από τους τοπικούς πληθυσµούς, προκειµένου να καλλιεργηθούν και

να αξιοποιήσουν τις φτωχές ηµιορεινές περιοχές της χώρας µας. Στην Ελλάδα είναι γνωστό από την αρχαιότητα και αναφέρεται από το Θεόφραστο (372-287 π.Χ.) και τον ∆ιοσκουρίδη (10 µ.Χ. αιώνα). Το επιστηµονικό του όνοµα Sideritis προέρχεται από τη λέξη σίδηρος και κατά µια εκδοχή δόθηκε στο φυτό, εξαιτίας της ικανότητάς του να θεραπεύει τις πληγές που προκαλούνται από σιδερένια αντικείµενα.

Tο τσάι! Σύµφωνα µε άλλη, επειδή αποτελεί φυσική πηγή σιδήρου, αφού στα ροφήµατα που παρασκευάζονται από αυτό περιέχεται αρκετός σίδηρος. Μια τρίτη άποψη υποστηρίζει ότι η ονοµασία του οφείλεται στο σχήµα των δοντιών του κάλυκα, που µοιάζουν µε αιχµή λόγχης. Τα είδη του Sideritis που µας ενδιαφέρουν, αυτοφύονται στις παραµεσόγειες περιοχές και κυρίως στη χώρα µας. Χρησιµοποιούνται από το λαό µας, γιατί δίνουν τα αγαπηµένα ροφήµατα µε το όνοµα ελληνικά τσάγια ή τσάγια του βουνού. Επειδή τις τελευταίες δεκαετίες αυξήθηκε η κατανάλωση αυτών των ροφηµάτων και οι παραγωγοί δυσκολεύονταν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της αγοράς σε τσάι του βουνού από τα αυτοφυή φυτά, αναγκάστηκαν να το καλλιεργήσουν. Σήµερα καλλιεργείται σε έκταση 3000 στρεµµάτων στα χωριά Βρύναινα,. Αγ. Ιωάwης, Κοκκωτοί Μαγνησίας και Κουφοί, που βρίσκονται στο βουνό Όρθρυς του Ν. Μαγνησίας, καθώς και στη Μεταµόρφωση του Ν. Κοζάνης. (Γκόλιαρης, 1984). Τσάι του Ολύµπου. (Sideritis scαrdicα Gseb) Είναι πολυετής πόα. Ο βλαστός του είναι λίγο ξυλώδης στη βάση, είναι απλός ή διακλαδισµένος µε δευτερεύοντες. Τα φύλλα του είναι πράσινα λογχοειδή, ακέραια ή ελαφρώς πριονωτά, µε λευκό χνούδι, τα κατώτερα έµµισχα και τα ανώτερα άµισχα. Ο κάλυκας είναι µάλλον κωδωνοειδής και καταλήγει σε δόντια, καλύπτεται από πυκνές τρίχες και τα πέταλα του άνθους έχουν χρώµα ζωηρό κίτρινο. Αυτοφύεται σε βραχώδη εδάφη του Ολύµπου, Κίσαβου, Πηλίου και Σκάρδου.

Τσάι του βουνού – Sideritis spp Ανάλογα με την προέλευση τους τα διάφορα είδη και υποείδη του γένους Sideritis έχουν διάφορα ονόματα όπως «τσάι του Ταύγετου», «τσάι του Ολύμπου», «τσάι του Δέλφι», «τσάι Βλάχικο», «τσάι της Κρήτης», «τσάι του βελουχιού», «του καλόγερου το χόρτο» κ.α. Απαντάται στα ελληνικά βουνά σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 1000 μέτρων. Υπάρχουν περισσότερα από 17 είδη σιδερίτη και η Ελλάδα είναι ο μόνος τόπος στον κόσμο μέχρι στιγμής, που καλλιεργείται συστηματικά και σύμφωνα με τα πρότυπα της βιοκαλλιέργειας.

66 |

Τα πιο γνωστά είναι: Το Sideritis athoa ή τσάι βλάχικο, στο Άγιο Όρος το μπεττόνικα το οποίο αυτοφύεται στον Άθω, στην Πίνδο και στην Σαμοθράκη. Το Sideritis clandestina ή τσάι του Μαλεβού ή τσάι του Ταΰγετου το συναντάμε σε περιοχές του Μαλεβού, του Ταΰγετου και της Κυλλήνης. Το Sideritis syriaca ή τσάι της Κρήτης ή μαλοτήρας ή καλοκοιμηθιά το συναντάμε στα βουνά της Κρήτης και κυρίως στα Λευκά Όρη και στον Ψηλορείτη. Το Sideritis euboea ή τσάι της Εύβοιας ή τσάι απ’ το Δέλφι το συναντάμε στην Εύβοια και κυρίως στα βουνά Δίρφυ.

Tο τσάι! Το Sideritis scardica ή τσάι του Ολύμπου το συναντάμε στον Όλυμπο, στον Κίσσαβο και στο Πήλιο. Το Sideritis raeseri ή τσάι του Παρνασσού ή τσάι του Βελουχιού το συναντάμε στο Νομό Μαγνησίας. Η αναγνώριση των διαφόρων ειδών και υποειδών του φυτού είναι εργασία δύσκολη και επίμονη επειδή το φυτό έχει μεγάλη τάση να υβριδοποιείται. Υπάρχουν πολλές ποικιλίες και οι διαφορές τους έχουν να κάνουν με το χρώμα, το μέγεθος των φύλλων και άλλα βοτανικά χαρακτηριστικά. Είναι αυτοφυές, πολυετής, πόα ύψους έως 50 εκατοστά, με βλαστό εύρωστο και τριχωτό. Έχει φύλλα αντίθετα, χνουδωτά και λίγο οδοντωτά, με έντονες νευρώσεις, τα άνθη του είναι κίτρινα ή λευκά και συνήθως σχηματίζουν στάχυ. Ευδοκιμεί σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο, σε ξηρά εδάφη με πέτρα και σε λιβάδια ασβεστολιθικών βιότοπων. Η ασύστολη συλλογή του σχεδόν το απειλεί με εξαφάνιση, γεγονός που οδηγεί στην απαγόρευση της συλλογής του στις περισσότερες περιοχές. Συλλέγεται το μήνα Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο που είναι και οι μήνες της ανθοφορίας του.

68 |

Κινδυνεύει με εξαφάνιση και σε καμιά περίπτωση δεν το ξεριζώνουμε, αλλά κόβουμε με μεγάλη προσοχή, με ψαλίδι, με λεπίδι ή με δρεπάνι το στέλεχος με τα άνθη, πάνω από το ξυλώδες μέρος του φυτού, αφήνοντας τουλάχιστον ένα μικρό μέρος του φυτού με αρκετά αναπτυγμένους, ανθοφόρους βλαστούς, για να συνεχίσει με τους σπόρους του να αναπτύσσεται και να πληθαίνει. Κατά την ωρίμανση των ανθών, συλλέγονται οι βλαστοί και τα άνθη, δένονται σε ματσάκια, όχι πολύ σφικτά για να αναπνέουν και κρεμιούνται ανάποδα. Η αποξήρανση γίνεται σε ξηρό, δροσερό και καλά αεριζόμενο μέρος, τα κακώς αποξηραμένα ματσάκια έχουν έντονο κίτρινο χρώμα και απώλεια των θρεπτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών. Καλλιέργεια: Όταν καλλιεργούμε ένα βότανο καλό είναι να μιμούμαστε τις φυσικές συνθήκες ανάπτυξής του για να πετυχαίνουμε ποιοτικό προϊόν. Σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 1000 μέτρων δεν προσβάλλεται από ασθένειες, είναι φυτό σκληροτράχηλο στις κλιματικές συνθήκες, αντέχει σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, ενώ σε μεγάλες περιόδους ξηρασίας χρειάζεται αραιά ποτίσματα.

Tο τσάι!

Εδαφολογικά θέλει ορεινά πετρώδη, ασβεστολιθικά, ξερικά και φτωχά εδάφη με καλή στράγγιση και pΗ 6-8. Πολλαπλασιάζονται πολύ εύκολα με σπόρο, με βλαστό ή με διαίρεση ριζώματος, αρκεί να βρίσκονται πάντα σε υψόμετρο 1000 μέτρων. Ένα στρέμμα καλλιέργειας παράγει 150 κιλά ξηρό προϊόν από τη δεύτερη χρονιά και για 12 χρόνια. Το έγχυμα του φυτού χρησιμοποιείται σαν χωνευτικό,

70 |

διουρητικό, σε πεπτικές διαταραχές και σαν διεγερτικό του εγκεφάλου και των μυών. Εξάλλου επιταχύνει την αναπνοή, ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, βοηθά στην καταπολέμηση του κρυολογήματος, της ρινικής συμφόρησης, στην πρόληψη της οστεοπόρωσης, της αναιμίας, βελτιώνει την καρδιαγγειακή λειτουργία, ενώ οι αντιοξειδωτικές του ιδιότητες βοηθούν στην πρόληψη του καρκίνου.

Στη μαγειρική χρησιμοποιείται για να αρωματίσει διάφορα πιάτα, κυρίως κρέατα. Ένα περιζήτητο βότανο, που φημίζεται για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, ανοίγει δρόμους για συμπληρωματική πηγή εισοδήματος. Το τσάι του βουνού μπορεί να είναι ευρέως γνωστό σε όλους μας ως εξαιρετικό ρόφημα με ευεργετικές για την υγεία ιδιότητες, ωστόσο η καλλιέργειά του εμφανίζει μεγάλες προοπτικές ανάπτυξης, με κάθε άλλο παρά

ευκαταφρόνητες αποδόσεις. Άλλωστε, τα τελευταία χρόνια σε όλες τις διεθνείς αγορές η ζήτηση για προϊόντα φυσικής προέλευσης είναι αυξανόμενη. Το τσάι βουνού ή σιδερίτης είναι ίσως ένα από τα πιο διαδεδομένα σε κατανάλωση αφεψήματα σε όλη την Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια γίνεται ολοένα και πιο γνωστό και στην Ευρώπη, όπου το αναζητούν για τις θαυμαστές ιδιότητές του. Το πλεονέκτημα της καλλιέργειας τσαγιού είναι ότι δεν

απαιτούνται γόνιμα εδάφη. Η καλλιέργεια μπορεί να γίνεται σε χωράφια που έχουν καταστραφεί από μακροχρόνια χρήση ή σε βραχώδη λιβάδια. Δεν πρόκειται για καλλιέργεια που γίνεται σε βάρος άλλων παραδοσιακών για την περιοχή καλλιεργειών. Το γένος Sideritis (προέρχεται από την ελληνική λέξη «σίδηρος», εξαιτίας της περιεκτικότητας του τσαγιού σε αυτό το στοιχείο) περιλαμβάνει περί τα 150 είδη και υποείδη, τα οποία ευδοκιμούν κυρίως στο

βόρειο ημισφαίριο. Περίπου δέκα φύονται στην Ελλάδα. Χρησιμοποιείται με τη μορφή αφεψήματος, που παράγεται με την προσθήκη μικρής ποσότητας ξηρής δρόγης σε νερό που βράζει. Το ρόφημα πλούσιο σε σίδηρο, τονωτικό, αποχρεμπτικό, με αντιθρομβωτική, αντιυπερτασική και αντιοξειδωτική δράση, καταναλώνεται κυρίως τη χειμερινή περίοδο για την αντιμετώπιση του κοινού κρυολογήματος.

Tο τσάι! Επίσης, θεωρείται σημαντικό μελισσοτροφικό φυτό. Τα τελευταία χρόνια σε όλες τις διεθνείς αγορές η ζήτηση για προϊόντα φυσικής προέλευσης είναι αυξανόμενη. Τα αρωματικά φαρμακευτικά φυτά, όπως είναι το τσάι του βουνού, αλλά και τα πολύ υψηλότερης οικονομικής αξίας δευτερογενή προϊόντα τους -αιθέρια έλαια/ εκχυλίσματα- έχουν ιδιαίτερα σημαντική θέση σε αυτήν την κατηγορία φυτικών προϊόντων, λόγω των πολλών και διαφορετικών χρήσεων και εφαρμογών τους σε τομείς όπως τη βιομηχανία τροφίμων και ποτών και τη φαρμακοβιομηχανία. Για τη σωστή ανάπτυξη του κλάδου αυτού, οι δράσεις θα πρέπει να βασίζονται και στη λειτουργία αντίστοιχων μεταποιητικών μονάδων (επεξεργασίας, τυποποίησης, μεταποίησης παραγωγής αιθερίων ελαίων - εκχυλισμάτων και άλλων υψηλής προστιθέμενης αξίας προϊόντων). Συμβουλές Ομάδα γεωπόνων που ασχολούνται με την εγκατάσταση καλλιεργειών αρωματικών φυτών παραθέτουν συμβουλές για όσους ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με τον συγκεκριμένο κλάδο: Δημιουργία μικρών ευέλικτων ομάδων, που θα θελήσουν να δοκιμάσουν την καλλιέργεια τσαγιού. Η καταγραφή των αυτοφυών φυτών στην ευρύτερη περιοχή μπορεί να αποτελέσει οδηγό, καθώς θα είναι πιο εύκολος ο εγκλιματισμός στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής. Εδαφολογικές αναλύσεις για τη γνώση της ποιότητας των εδαφών. Δοκιμαστικές καλλιέργειες σε μικρή έκταση σε διάφορες περιοχές με συμμετοχή και καθοδήγηση γεωπόνων. Καταγραφή ημερολογιακά του χρόνου απασχόλησης και προσδιορισμός του κόστους παραγωγής και του καθαρού εισοδήματος που μπορεί να προκύψει για τους παραγωγούς. Καταγραφή της απόδοσης σε χλωρό και ξηρό βάρος και ποσοτικές και ποιοτικές αναλύσεις των αιθέριων ελαίων. Έρευνα αγοράς σε Ελλάδα και εξωτερικό. Τα έσοδα αγγίζουν τα 800 ευρώ ανά στρέμμα. Διπλάσια είναι τα έσοδα όταν η καλλιέργεια είναι βιολογική. Καλλιέργεια περιορισμένων απαιτήσεων, ιδανική για φτωχά εδάφη, τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει αυξανόμενη ζήτηση. Αυτή η ανάγκη οδήγησε στη συστηματική καλλιέργεια του φυτού, καθώς τα αυτοφυή φυτά δεν ήταν δυνατό να καλύψουν τις ανάγκες της αγοράς.

72 |

Η καλλιέργειά του στο ίδιο χωράφι έχει διάρκεια ζωής από 5 έως 8 χρόνια. Οι αποδόσεις και η διάρκεια ζωής της καλλιέργειας εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις καλλιεργητικές φροντίδες. Σε χρονιά πλήρους παραγωγής οι αποδόσεις σε ξηρό προϊόν αγγίζουν τα 100-150 κιλά ανά στρέμμα. Οι περισσότεροι παραγωγοί το πωλούν σε μπάλες των 20-25 κιλών και, ανάλογα με τις διαπραγματεύσεις που κάνουν, πετυχαίνουν καθαρό πρόσοδο της τάξης των 500-700 ευρώ. Το φυτό ευδοκιμεί σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο, αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες, προτιμά τα πετρώδη ασβεστολιθικά εδάφη αλλά αναπτύσσεται σε ποικιλία εδαφών. Έχει ελάχιστες απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία, και αντοχή στην έλλειψη νερού. Το φυτό είναι ανθεκτικό σε εχθρούς και ασθένειες όταν καλλιεργείται σε υψόμετρο άνω των 800 μέτρων. Παρουσιάζει ιδιαίτερη αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες. Αναπτύσσεται σε ποικιλία εδαφών, ωστόσο προτιμά τα βραχώδη και ασβεστολιθικά. Επιδιώκοντας συνθήκες ανάλογες με τις φυσικές συνθήκες ανάπτυξης του φυτού αυξάνονται οι πιθανότητες παραγωγής ποιοτικού προϊόντος. Ο πολλαπλασιασμός της καλλιέργειας πραγματοποιείται είτε με σπόρο είτε με παραφυάδες. Ο σπόρος συγκεντρώνεται από το τσάι που φύεται στο βουνό. Μάλιστα για κάθε στρέμμα απαιτούνται περίπου 15 γρ. σπόρου. Αυτή η ποσότητα σπέρνεται σε σπορείο από τον Αύγουστο μέχρι αρχές Οκτωβρίου και τα σπορόφυτα που προκύπτουν μεταφυτεύονται. Το τσάι του βουνού, μετά το δεύτερο έτος, δίνει αρκετές παραφυάδες, βλαστούς με λίγες ρίζες στη βάση. Να σημειωθεί ότι το καλλιεργούμενο μπορεί να δώσει πολλές παραφυάδες, ενώ στην περίπτωση του αυτοφυούς είναι πολύ λιγότερες. Όταν οι παραφυάδες αφαιρεθούν από τα μητρικά φυτά, φυτεύονται στο χωράφι, όπως και τα φυτά των σπορείων. Σε περίπτωση που δε βρέχει την περίοδο της φύτευσης, ένα καλό ριζοπότισμα θα αυξήσει τις αποδόσεις της καλλιέργειας. Στη συνέχεια όμως δεν χρειάζεται πότισμα γιατί υποβαθμίζεται η ποιότητα του προϊόντος και κατ’ επέκταση η εμπορική του αξία. Η συγκομιδή γίνεται συνήθως τον Ιούλιο, όταν τα φυτά βρίσκονται σε πλήρη άνθιση και τα ανθοφόρα στελέχη αρχίζουν να ξυλοποιούνται, οπότε η περιεκτικότητα σε αιθέριο έλαιο είναι μεγαλύτερη.

Tο τσάι!

Κόβεται ολόκληρη η ταξιανθία και μέρος του βλαστού, μήκους 5-6 εκ., με μαχαίρι ή δρεπάνι. Στη συνέχεια μεταφέρονται για ξήρανση σε υπόστεγα ώσπου να αποκτήσουν το επιθυμητό πρασινοκίτρινο χρώμα. «Κλειδί» η εμπορία και η προώθηση του προϊόντος. Η καλλιέργεια αρωματικών - φαρμακευτικών φυτών, όπως είναι το τσάι του βουνού, είναι ένας κλάδος της αγροτικής παραγωγής που δείχνει ικανός να δώσει διέξοδο στις σημερινές δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζει η ελληνική γεωργία. Παρά το γεγονός ότι η καλλιέργεια των φυτών αυτών στην Ελλάδα είχε ξεκινήσει εδώ και δεκαετίες, εξακολουθεί να θεωρείται ένα νέο σχετικά πεδίο δράσης για τον ελλαδικό χώρο, προσφέροντας μια εναλλακτική δυναμική ανάπτυξης στον πρωτογενή τομέα, ενώ δίνει ώθηση και στον δευτερογενή τομέα της μεταποίησης. Πρόκειται, εξάλλου, για μια καλλιέργεια που παρουσιάζει μεγάλες προοπτικές ανάπτυξης στη βιομηχανία τροφίμων αλλά και στη φαρμακοβιομηχανία και την αρωματοποιία,

74 |

με την παρασκευή αιθέριων ελαίων. Βέβαια, εκτάσεις συνολικά τεσσάρων-πέντε στρεμμάτων είναι συνήθως πάρα πολύ μικρές για πραγματικά έσοδα, διαθέτοντας χύμα τσάι του βουνού. Για να είναι κερδοφόρες οι πωλήσεις, θα πρέπει να επεκταθεί η παραγωγή της καλλιέργειας. Το τσάι του βουνού χρησιμοποιείται ως ξηρό φυτικό υλικό όπως είναι ή έπειτα από σχετική κατεργασία, ή προορίζεται για περαιτέρω προϊόντα μεταποίησης υψηλής προστιθέμενης αξίας (αιθέρια έλαια, ή άλλες βιοδραστικές ουσίες). Όλοι οι πιθανοί χειρισμοί μετά τη συγκομιδή (ξήρανση, κοπή, διαλογή, αποθήκευση κ.ά.) έχουν ιδιαίτερη σημασία, γιατί προσδίδουν υπεραξία στο προϊόν, όμως πρέπει να γίνονται με ιδιαίτερη προσοχή και με τα σωστά μέσα ώστε το τελικό προϊόν να είναι υψηλής ποιότητας. Συμπερασματικά, το τσάι του βουνού είναι ένα προϊόν που αφήνει κέρδος, με την προϋπόθεση ότι ο παραγωγός θα ασχοληθεί σοβαρά και θα τηρηθούν οι κανόνες και οι αρχές για μια ποιοτική παραγωγή.

Tο τσάι! Η προώθηση και η εμπορία του προϊόντος είτε ως ξηρό φυτικό υλικό είτε ως αιθέριο έλαιο είναι ιδιαίτερα σημαντικές και καθορίζουν ουσιαστικά την οικονομικότητα του όλου εγχειρήματος. Αγορές υπάρχουν και μάλιστα με αρκετά περιθώρια ώστε να απορροφήσουν την όποια ελληνική παραγωγή. Η είσοδος σε νεόφερτους είναι σίγουρα εφικτή αλλά και δύσκολη. Βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχή είσοδο και εδραίωση σε αυτόν τον τομέα, ιδιαίτερα στις ξένες αγορές, είναι τα προϊόντα να είναι υψηλής ποιότητας και κυρίως με σταθερότητα και συνέχεια στην παράδοση. Κόστος Η αγορά ριζωμάτων και φυτωρίων από τα εξειδικευμένα φυτώρια συχνά κοστίζει αρκετά (αν υπολογιστεί κατά μέσο όρο ότι κοστίζουν περισσότερο από 0,15-0,25 ευρώ ανά φυτό στην Ελλάδα και 0,05-0,18 ευρώ σε εξειδικευμένα φυτώρια της Ευρωπαϊκής Ενωσης). Με μια τυπική πυκνότητα φύτευσης περίπου 4.000 φυτών ανά στρέμμα, η δαπάνη για το φυτικό υλικό εγκατάστασης μπορεί να είναι περισσότερο από 600-1.000 ευρώ ανά στρέμμα. Στις πολυετείς καλλιέργειες, όπως είναι το τσάι του βουνού, το κόστος για την απόκτηση πολλαπλασιαστικού υλικού βαρύνει κυρίως τον πρώτο χρόνο της καλλιέργειας, εφόσον τα επόμενα χρόνια ο παραγωγός μπορεί από τις έτοιμες φυτείες να δημιουργήσει το δικό του πολλαπλασιαστικό υλικό και να επεκτείνει την καλλιέργεια. Μπορεί πάντως η καλλιέργεια γενικότερα των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών να εμφανίζει μια δυναμική ανάπτυξης στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, ωστόσο δεν λείπουν τα προβλήματα που βάζουν εμπόδια στην προώθηση της εναλλακτικής αυτής επιχειρηματικής δράσης. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες παραγωγοί είναι η έλλειψη πιστοποιημένου ελληνικού πολλαπλασιαστικού υλικού αρωματικών φαρμακευτικών φυτών. Η δυσκολία εύρεσης γενετικού υλικού με σταθερά ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά από αυτοφυείς πληθυσμούς της χώρας μας αποτελεί ένα μείζον θέμα, που χρήζει αντιμετώπισης από την πολιτεία.

76 |

Παγκόσμια

Ημέρα των Ηλικιωμένων Η Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων, γνωστή και ως «Παγκόσμια Ημέρα για την Τρίτη Ηλικία» εορτάζεται κάθε χρόνο την 1η Οκτωβρίου. Υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1990, για να αποτίσει τον οφειλόμενο φόρο τιμής στους ηλικιωμένους, αλλά και να επισημάνει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Εκ των πραγμάτων, οι άνθρωποι της Τρίτης Ηλικίας, αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Παρά το ό,τι συνηθίζουμε να αναφερόμαστε σε αυτούς με τον όρο: «οι απόμαχοι της ζωής», οι ηλικιωμένοι σήμερα συμβάλλουν αποφασιστικά στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, αφού στην εποχή μας παίζουν έναν ολοένα σημαντικότερο ρόλο, μέσω του εθελοντικού έργου τους, της μετάδοσης των εμπειριών και των γνώσεών τους, της βοήθειας που δίνουν στα παιδιά τους αναλαμβάνοντας να φροντίζουν τα εγγόνια τους, αλλά και της αυξανόμενης συμμετοχής τους στην αγορά εργασίας. Η Ελληνική Κοινωνία και η Ελληνική Πολιτεία, έχουν βαθύτατη υποχρέωση απέναντι στους

78 |

ανθρώπους αυτούς, όχι μόνο για τη συνεχιζόμενη προσφορά τους, αλλά και για λόγους ευαισθησίας απέναντι σε μια ομάδα πολιτών που καθίστανται εκ των πραγμάτων όλο και πιο αδύναμοι. Έχουμε, λοιπόν, όλοι την υποχρέωση να φροντίζουμε για την ασφαλή και αξιοπρεπή διαβίωσή τους. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ηλικιωμένων, αισθανόμαστε την ανάγκη να υπενθυμίσουμε στην Πολιτεία τις δικές της υποχρεώσεις απέναντι στους ανθρώπους αυτούς. Σήμερα, τα άτομα της τρίτης ηλικίας, τα «Τιμημένα Γηρατειά», βιώνουν τη χειρότερη εποχή τους. Η σύνταξή τους δεν τους καλύπτει το μήνα. Δεν υπάρχουν δομές φιλοξενίας για μοναχικούς ηλικιωμένους ή είναι ελάχιστες. Το Πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» ήταν σημαντικό, αλλά τέλος... Η κοινωνική ασφάλιση έχει προβλήματα. Δεν έχουν σωστή Ιατρική, Φαρμακευτική και Νοσοκομειακή Περίθαλψη.

Οι ηλικιωμένοι, οι συνταξιούχοι και γενικά τα άτομα της τρίτης ηλικίας χρειάζονται σεβασμό. Σεβασμό στην προσωπικότητα και την αξιοπρέπειά τους. Δικαιούνται αξιοπρεπείς συντάξεις και σωστή ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη. Δικαιούνται να νιώθουν ασφάλεια που μόνο το Κράτος μπορεί να τους την παρέχει. Δικαιούνται τα αυτονόητα για κάθε άνθρωπο. Για να μπορούν χωρίς άγχος να γιορτάζουν αυτήν τη μέρα που τους είναι αφιερωμένη. Για να μπορούν με ελπίδα να βλέπουν την επόμενη μέρα. Για να μη νιώθουν ότι είναι βάρος στα παιδιά τους. Για να μπορούν να ζουν! Τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών αντιπροσωπεύουν στη χώρα μας ποσοστό πάνω από το 19,3% του πληθυσμού και σύμφωνα με τις προβλέψεις το 2020 θα είναι άνω του 20% και το 2030 περίπου το 30% του πληθυσμού! Εξάλλου, το αντίστοιχο ποσοστό των ατόμων ηλικίας 0-14 ετών είναι περίπου 14%. Αυτή η δημογραφική γήρανση -κοινή σε όλες τις δυτικού τύπου χώρες- οφείλεται αφενός στην επιμήκυνση του μέσου όρου επιβίωσης, αφετέρου στην ολοένα

και μεγαλύτερη υπογεννητικότητα. Το γεγονός της γήρανσης του πληθυσμού της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης γενικότερα, προκαλεί πολλά προβλήματα ιατρικά, κοινωνικά, οικογενειακά, οικονομικά, ασφαλιστικά, κ.ά. που θα προσλάβουν εκρηκτικές διαστάσεις στις προσεχείς δεκαετίες. Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Ευρωπαϊκό Έτος ενεργού γήρανσης και με βάση στοιχεία και προβλέψεις της Eurostat, υπολογίζεται ότι ενώ σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση αντιστοιχούν 4 άτομα σε παραγωγική ηλικία (15-64 ετών) ανά 1 συνταξιούχο άνω των 65 ετών, το 2060 θα υπάρχουν μόνο 2 άτομα για κάθε 1 συνταξιούχο! Το πρόβλημα αυτό είναι γενικό για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και θα προκαλέσει μεγάλα προβλήματα βιωσιμότητας στα ασφαλιστικά συστήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε γηράσκοντα πληθυσμό (ποσοστό αύξησης 21,4% έναντι μέσου όρου της Ε.Ε. 17,2%). Συγκεκριμένα, οι έξι πρώτες χώρες σε παγκόσμια

Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων κλίμακα που γηράσκουν ταχύτατα είναι κατά σειρά η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Ελλάδα και η Ιταλία. Υπολογίζεται ότι στη χώρα μας το 2050 θα υπάρχουν 3 εκατομμύρια Έλληνες ηλικίας άνω των 60 ετών. Ενώ οι άνω των 60 ετών αποτελούν το 27% το 2015, θα φθάσουν το 33,2% του ελληνικού πληθυσμού το 2030 και το 40,8% το 2050. Εξάλλου, πρόσφατα δεδομένα από την ετήσια έκθεση της διεθνούς οργάνωσης Help Age International για την ποιότητα της ζωής των ηλικιωμένων χαρακτηρίζει την Ελλάδα ως μια από τις χειρότερες χώρες για να ζουν οι πολίτες άνω των 60 ετών και κατατάσσει τη χώρα μας στην 79η θέση μεταξύ 96 χωρών, όσον αφορά στην κοινωνικο-οικονομική ευημερία, κάτω από τη Βενεζουέλα και τη Νότια Αφρική! Παρόλα αυτά όμως, σύμφωνα με την ίδια οργάνωση το προσδόκιμο ζωής των Ελλήνων ηλικίας 60 ετών είναι 24 έτη και το προσδόκιμο ζωής με καλή υγεία τα 17,4 έτη, πολύ κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Ταυτόχρονα, η Ελλάδα και η Ιταλία καταγράφουν τον τρίτο χαμηλότερο δείκτη γεννήσεων (9‰) στην ΕΕ, μετά τη Γερμανία (8,4‰) και την Πορτογαλία (8,5‰). Σαν αποτέλεσμα της υπογεννητικότητας και της γήρανσης του πληθυσμού αλλά και του αρνητικού ισοζυγίου μετανάστευσης, υπολογίζεται ότι θα έχουμε μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας από

80 |

τα 11 εκατομμύρια στα 8,6 εκατομμύρια το 2060. Συνέπεια της βαθμιαίας γήρανσης του πληθυσμού είναι η αύξηση των ποσοστών των νόσων φθοράς όπως είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης διαβήτης, η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, η χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, η καχεξία, η άνοια και άλλες διαταραχές της μνήμης, καθώς επίσης και ο καρκίνος. Υπολογίζεται ότι στη χώρα μας τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, αν και αποτελούν περίπου το 19,3% του πληθυσμού, καταναλώνουν δυσανάλογα μεγάλο ποσοστό των κρατικών πόρων για την Υγεία. Η Τρίτη Ηλικία σε αριθμούς: Στην Ελλάδα οι υπερήλικες αποτελούν το 19% του γενικού πληθυσμού. Κάθε 5 χρόνια προστίθενται στην προχωρημένη ηλικία πάνω από 100.000 άτομα. Από τους ηλικιωμένους ασθενείς που νοσηλεύονται σε γενικά νοσοκομεία το 40% είναι χειρουργικοί ασθενείς. Τα άτομα άνω των 70 ετών, ενώ αποτελούν το 10% του πληθυσμού, απασχολούν το 50% των νοσοκομειακών κλινών και ειδικότερα το 25% των κλινών για οξέα περιστατικά. Οι υπερήλικες καλύπτουν το 25% των συνολικών ημερών νοσηλείας στα νοσοκομεία. Το 70% των υπερηλίκων έχουν περισσότερες της μιας συνοδούς νόσους.

Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων

Πολυφαρμακία: Το 25% των υπερηλίκων παίρνουν περισσότερα από 5 φάρμακα. Από άνοια πάσχουν 150.000200.000 ασθενείς στη χώρα μας και λόγω της φύσης της νόσου συμπάσχει και ανάλογος αριθμός οικογενειών. Ο αντίστοιχος αριθμός για την Ευρώπη ανέρχεται σε 10.000.000 ενώ παγκοσμίως καταγράφονται 44.000.000 ασθενείς. Η κολπική μαρμαρυγή (μια συνήθης μορφή καρδιακής αρρυθμίας όπου ο ρυθμός συστολής της καρδιάς είναι ταχύς, ανώμαλος και αποδιοργανωμένος)

82 |

παρατηρείται σε ποσοστό 5% στα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών και σε 10% στους υπερήλικες άνω των 80 ετών και αποτελεί το κύριο αίτιο θρομβοεμβολικών αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Στην Ελλάδα καταγράφονται πάνω από 30.000 αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια κάθε χρόνο και με θνητότητα γύρω στο 30% τον πρώτο χρόνο. Οι περισσότερες μορφές καρκίνου διαγνώσκονται σε ηλικιωμένα άτομα: Το 50% των κακοήθων όγκων στις ΗΠΑ αφορά σε άτομα άνω των 65 ετών (NCI). Το 60% των θανάτων από καρκίνο αφορά σε

υπερήλικες. Μεταξύ 1968 και 1990: μειώθηκαν κατά 25% οι θάνατοι από νεοπλασίες σε άτομα κάτω των 55 ετών (χημειοθεραπείες, λεμφώματα, λευχαιμίες, καρκίνος όρχεως), αλλά αυξήθηκε κατά 18% η θνητότητα από καρκίνο στους υπερήλικες ασθενείς. Η ετήσια επίπτωση των κακοήθων νεοπλασμάτων αυξάνει με ταχύτατο ρυθμό σε ηλικίες άνω των 65 ετών. Το 52% όλων των καρκίνων στις γυναίκες και το 59% στους άνδρες διαγνώσκεται σε άτομα άνω των 65 ετών. Πάνω από το 66% των θανάτων από

καρκίνο συμβαίνει σε ασθενείς ηλικίας άνω των 65 ετών. Οι καρκίνοι είναι υπεύθυνοι σαν πρώτη αιτία θανάτου στο φάσμα ηλικίας μεταξύ 65 και 74 ετών και η δεύτερη αιτία θανάτου μετά τα 75 χρόνια. Έτσι προκύπτουν ηθικά και δεοντολογικά προβλήματα για την ιατρική περίθαλψη των ηλικιωμένων. Παρά την επικρατούσα άποψη σήμερα ότι οι προληπτικές εξετάσεις για καρκίνο στα άτομα τρίτης ηλικίας στοιχίζουν δυσανάλογα στο Σύστημα Υγείας σε σχέση με το πιθανό όφελος, αυτό δεν ισχύει, διότι η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου σημαίνει: λιγότερες βαριές χειρουργικές επεμβάσεις, λιγότερες χημειοθεραπείες και ακτινοθεραπείες, λιγότερες ημέρες νοσηλείας και τελικά προσφέρει μεγάλες πιθανότητες ίασης ή μακρότερης επιβίωσης με ικανοποιητική ποιότητα ζωής. Με βάση αυτά τα δεδομένα, η Ελληνική Γεροντολογική και Γηριατρική Εταιρεία αγωνίζεται πάνω από τρεις δεκαετίες για τη θεσμοθέτηση της ειδικότητας της Γηριατρικής και στη χώρα μας που είναι η μοναδική χώρα στην Ευρώπη στην οποία δεν είναι αναγνωρισμένη η Γηριατρική ως ιατρική ειδικότητα ή εξειδίκευση. Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας των Ηλικιωμένων θέλουμε να ευαισθητοποιήσουμε την Πολιτεία και όλους τους αρμόδιους φορείς, αλλά και την κοινωνία μας γενικότερα, για την κατανόηση και αντιμετώπιση των πολλαπλών προβλημάτων των υπερήλικων. Ωστόσο, η παρούσα οικονομική κρίση δυσχεραίνει την ανάληψη πρωτοβουλιών που θα συμβάλουν στην καλύτερη αντιμετώπιση των πολύπλευρων αναγκών της ευαίσθητης αυτής κοινωνικής και ηλικιακής ομάδας. Θα πρέπει όλοι μαζί, κράτος, φορείς, κοινωνία, ΜΚΟ, να ενώσουμε τις δυνάμεις μας δημιουργικά ώστε οι ηλικιωμένοι να έχουν τη φροντίδα και τη στοργή που τους αξίζει. Στόχος όλων μας πρέπει να είναι η υγιής και ενεργή γήρανση και η αξιοπρεπής διαβίωση των ατόμων της Τρίτης Ηλικίας μέσα σε ένα φιλικό και στοργικό ευρύτερο περιβάλλον. Η ευχή μας για τους ηλικιωμένους πρέπει να είναι χρόνια πολλά, μα πάνω απ’ όλα χρόνια καλά!

20 πράγματα που οι γιαγιάδες (και οι παππούδες) κάνουν καλύτερα από τους γονείς 1. Έχουν τεράστια υπομονή και μηδενική γκρίνια Δεν θα ακούσετε ποτέ τη γιαγιά ή τον παππού να παραπονιούνται ότι το εγγόνι τους κούρασε, ότι δεν έφαγε ή ότι δεν έκανε ό,τι του είπαν. Οι στιγμές μαζί του είναι για εκείνους πραγματική γιορτή!

2. Δεν έχουν Internet Παραδεχτείτε το, ανακουφίζεστε πάρα πολύ που το παιδί δε θα χρειαστεί να περάσει ακόμα περισσότερες ώρες μπροστά σε έναν υπολογιστή βλέποντας παιδικά. Αυτό σημαίνει ότι η γιαγιά και ο παππούς πρέπει να εφεύρουν άλλους τρόπους για να απασχολήσουν το παιδί. Και όλοι αυτοί οι τρόποι συμπεριλαμβάνουν παιχνίδι.

3. Έχουν πάντα φρεσκομαγειρεμένο και λαχταριστό φαγητό Και πάντα το φαγητό αυτό (τυχαίνει να) ταιριάζει στα γούστα του παιδιού! Τι θέλει το εγγονάκι τους; γαλακτομπούρεκο, παστίτσιο ή μήπως να δοκίμαζε λίγο τραχανά; Τα παιδιά στη γιαγιά και τον παππού απολαμβάνουν ζεστό, σπιτικό φαγάκι, με γεύσεις και μυρουδιές που θα τους μείνουν χαραγμένες στη μνήμη μέχρι τα δικά τους γεράματα. Αν μη τι άλλο λοιπόν, είστε σίγουροι ότι στη γιαγιά και τον παππού το παιδί θα φάει καλά (και με το παραπάνω!).

84 |

4. Λένε τις καλύτερες ιστορίες Και οι ιστορίες τους είναι οι καλύτερες όχι μόνο για τη γλαφυρότητα της αφήγησης, αλλά και για το περιεχόμενο. Και βέβαια οι ιστορίες αυτές συμπεριλαμβάνουν και «εσάς» όταν ήσασταν παιδιά! Τι κάνατε όπως εκείνα και τι όχι. Οι σκανδαλιές και τα ταλέντα σας αποτελούν απολαυστικά ντοκουμέντα για τα παιδιά και μία πτυχή της ζωής σας που δεν πρόκειται να γνωρίσουν ποτέ.

5. Παραδίδουν (δωρεάν) τα καλύτερα μαθήματα οικονομίας Οι παππούδες μαθαίνουν στο παιδί ότι όταν σκιστεί ένα ρούχο, το ράβεις δεν το πετάς. Όταν σπάσει μια κορνίζα, την κολλάς. Όταν χαλάσει μια συσκευή, την πας στον μάστορα –αλλά ρίχνεις και μια ματιά στο πρόβλημα, μήπως μπορέσεις να το διορθώσεις και εσύ. Γενικά οι παππούδες μαθαίνουν στο παιδί την πραγματική αξία των υλικών αγαθών (και των χρημάτων που ξόδεψες για αυτά), την οικονομία αλλά και την έννοια του μαστορέματος.

6. Έχουν ταυτόχρονα άπλετο και περιορισμένο χρόνο για το εγγόνι τους Η γιαγιά και ο παππούς ξέρουν (και ας μην το ομολογούν ποτέ), πως τόσο ο χρόνος τους με το παιδί όσο και ο χρόνος τους στην ενεργή ζωή είναι περιορισμένος. Ξέρουν πως τα παιδικά χρόνια περνούν σαν το νερό. Ξέρουν πως είναι δώρο για εκείνους να απολαμβάνουν έστω και λίγες ώρες με το εγγόνι τους.

7. Είναι πάντα έτοιμοι για μια περιπέτεια! Εκδρομές, επισκέψεις σε μουσεία, πικ νικ! Οι παππούδες μας λατρεύουν να βγαίνουν έξω τόσο όσο και τα παιδιά!

8. Ασχολούνται με τον κήπο Μποστάνια με λαχανικά, φυτά και λουλούδια! Ο κήπος είναι από τις αγαπημένες ασχολίες των παιδιών και μόνο οι γιαγιάδες έχουν την όρεξη και το χρόνο για να το κάνουν!

9. Ξέρουν τα πάντα! Κάθε παιδί πιστεύει ότι ο παππούς είναι κινητή εγκυκλοπαίδεια, ενώ αν κάτι δεν το γνωρίζει, τότε σίγουρα θα αφιερώσει χρόνο για να το βρει και να απαντήσει σε όποια ερώτηση του γίνει.

20 πράγματα που οι γιαγιάδες (και οι παππούδες)κάνουν καλύτερα από τους γονείς 10. Γίνονται παιδιά Ό,τι κι αν ζητήσει ένα παιδί από τη γιαγιά και τον παππού, όσο παιδικό ή ανόητο και αν είναι, εκείνοι θα το κάνουν. Να τους καβαλήσουν, να τους φορέσουν αστεία καπέλα, να τους βάψουν το πρόσωπο με μπογιές. Οι παππούδες ξέρουν πως είναι να είσαι παιδί και δεν το αλλάζουν με τίποτα!

15. Κάνουν δώρα Έχουν δεν έχουν χρήματα, αγοράζουν δώρα στα παιδιά ή τους χαρίζουν αντικείμενα της ιδιοκτησίας τους.

11. Δεν βιάζονται Δεν βιάζονται να ετοιμαστούν τα παιδιά για να πάνε στο σχολείο ούτε να κάνουν τα μαθήματά τους. Έχουν πολύ χρόνο και τους τον δίνουν απλόχερα.

17. Πιστεύουν τα πάντα Ακόμα και τα πιο απίθανα. Αν το παιδί τους πει: Είδα ένα φάντασμα έξω από το σπίτι, εκείνοι θα απαντήσουν: Άντε! Πώς έμοιαζε;

16. Χαρτζιλικώνουν Και μάλιστα χωρίς ποτέ να βλέπουν η μαμά και ο μπαμπάς. Χωρίς δηλαδή να το κάνουν θέμα!

12. Είναι το καλύτερο «κοινό» Όταν το παιδί μαθαίνει ένα ποίημα, μια χορευτική κίνηση, το πρώτο του κομμάτι στο πιάνο, η γιαγιά και ο παππούς είναι αυτοί που πραγματικά θέλουν να ακούσουν.

18. Δεν μαλώνουν ποτέ τα παιδιά (τουλάχιστον στα σοβαρά) Συνήθως οι παππούδες δεν περνούν όλη τη μέρα με τα παιδιά και έτσι όταν κάτι πάει στραβά, απλώς το προσπερνούν χωρίς να τους κάνουν παρατήρηση.

13. Ξέρουν ν' ακούν Χαίρονται πάντα να ακούν όσα έχουν να τους πουν τα παιδιά χωρίς μάλιστα να κρίνουν. Απλώς ακούν και βοηθούν.

19. Πάντα σκέφτονται τα παιδιά Ακόμα και αν βρίσκονται πολύ μακριά, πάντα θα πάρουν τηλέφωνο να δουν τι κάνουν και θα τους δείξουν ότι τα νοιάζονται και τα σκέφτονται.

14. Έχουν παράξενα και πολύ ενδιαφέροντα αντικείμενα στο σπίτι. Από γουδοχέρι μέχρι πορσελάνες, οι παππούδες έχουν κάθε λογής αντικείμενα που δεν βλέπουμε κάθε μέρα και τραβούν την περιέργεια των παιδιών. Αν πάλι χαλάσει κάτι δεν θα το κάνουν θέμα.

20. Των παιδιών μου τα παιδιά... Αν μη τι άλλο, αξίζουν την αγάπη των παιδιών γιατί τα λατρεύουν χωρίς όρους, χωρίς να περιμένουν κάτι από αυτά. Ακόμα και όταν αυτά περνούν την εφηβεία και τους ξεχνούν, η γιαγιά και ο παππούς δεν παραπονιούνται ποτέ.

86 |

Ανακαλύψτε τα 5 μυστικά ομορφιάς της... γιαγιάς! Μερικές φορές ακόμη και η πιο ακριβή και εξελιγμένη επιστημονικά κρέμα δεν μπορεί παρά να υποκλιθεί μπροστά στα μυστικά ομορφιάς των 88 |

γιαγιάδων μας. Έτσι, ας ανακαλύψουμε μαζί τα πιο παλιά, φυσικά και αγνά μυστικά που είναι τόσο εύκολο να τα εφαρμόσουμε στο πρόσωπο και στο σώμα μας.

1. Ανθόνερο για φρέσκο και λαμπερό δέρμα Ο καλύτερος τρόπος για να ενυδατώσουμε το πρόσωπό μας και να το κρατάμε φρέσκο και λαμπερό είναι να ακούσουμε εκείνη τη λαϊκή σοφία που μας προτρέπει να εμπιστευτούμε το γνωστό σε όλους μας ανθόνερο. Η διαδικασία; Πρώτα πλύνετε και καθαρίστε καλά το πρόσωπό σας. Στη συνέχεια ψεκάστε αρκετές φορές με ανθόνερο και αφήστε το να στεγνώσει μόνο του. Μη χρησιμοποιήσετε πετσέτα. Το δέρμα σας θα είναι όχι μόνο ενυδατωμένο αλλά απαλό και λαμπερό.

2. Χαμομήλι για καθαρισμό προσώπου Για ν΄ανακουφίσουμε το ταλαιπωρημένο μας δέρμα βράζουμε λίγο χαμομήλι και μ΄ένα βαμβάκι περνάμε το πρόσωπό μας με το χλιαρό ρόφημα. Μάλιστα, το χαμομήλι είναι ιδανικό και για να περάσουμε τα μάτια μας, μετά το ντεμακιγιάζ.

3. Γάλα για κουρασμένα μάτια Το γάλα έχει ευεργετικές ιδιότητες και για το πρόσωπο. Βουτήξτε δυο κομμάτια βαμβάκι σε κρύο γάλα και τοποθετήστε τα στα μάτια σας σαν κομπρέσες για λίγη ώρα. Τα μάτια σας θα δείχνουν πια... ξεκούραστα!

4. Βελούδινο δέρμα Μια μικρή πολυτέλεια όλες την αξίζουμε. Γεμίστε τη μπανιέρα σας με νερό και ρίξτε μέσα μισό φλιτζάνι μέλι. Βυθιστείτε σ' αυτό και όταν βγείτε η επιδερμίδα του σώματός σας θα είναι βελούδινη.

5. Απαλά χέρια και πέλματα Μια φορά την εβδομάδα πριν κοιμηθείτε περάστε με βαζελίνη τα χέρια και τα πέλματά σας. Φορέστε κάλτσες και γάντια και όταν ξυπνήσετε δεν θα πιστεύετε πόσο απαλά θα έχουν γίνει τα άκρα σας. Αν σας είναι δύσκολο να κοιμηθείτε με γάντια, απλώς περάστε με βαζελίνη τα χέρια σας, μείνετε για όση περισσότερη ώρα μπορείτε και ξεβγάλτε. Α... και αφού μιλάμε για βαζελίνη, θυμηθείτε πως μικρή ποσότητα στα χείλη σας τα κάνει απαλά και ενυδατωμένα!

Καρκίνος του προστάτη

τι πρέπει να γνωρίζετε...

Όταν κατά την επίσκεψη στον ουρολόγο ένας άνδρας ακούει ότι μπορεί να έχει πρόβλημα στον προστάτη, το μυαλό του συνήθως πάει στο κακό. Φοβάται μήπως πρόκειται για κακοήθεια.

90 |

Και όμως, η αλήθεια είναι ότι ο καρκίνος του προστάτη απειλεί λιγότερο από το 10% των Ελλήνων μετά την ηλικία των 50 ετών. Επιπλέον, θεωρείται ένας «καλός» καρκίνος, που σημαίνει ότι θεραπεύεται πλήρως. Από την άλλη πλευρά, τα προβλήματα του προστάτη είναι πιθανότερο να σχετίζονται με τη διόγκωση του αδένα (καλοήθης υπερπλασία του προστάτη), μια κατάσταση που αφορά τους περισσότερους άνδρες μετά τα 50.

O προστάτης υπερτρέφεται εκ φύσεως O προστάτης είναι ένας αδένας που έχει σχήμα κάστανου και ο ρόλος του είναι να ενισχύει το σπέρμα, αλλά και να συμμετέχει στο μηχανισμό εγκράτειας των ούρων. Χαρακτηριστικό γνώρισμά του είναι ότι μετά την ηλικία των 40 ετών αρχίζει να μεγαλώνει σε μέγεθος. Αυτή είναι μια φυσιολογική διαδικασία, η οποία όμως μπορεί να προκαλέσει ενοχλήσεις όταν ο άνδρας περάσει τα 50-60 χρόνια, επειδή, καθώς ο αδένας υπερτρέφεται, σταδιακά συμπιέζει την ουρήθρα και δυσκολεύει την ούρηση. Κατά συνέπεια, η κύστη δεν αδειάζει εντελώς και παρατηρείται συχνουρία. Η νυχτουρία αποτελεί το κύριο σύμπτωμα Τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της υπερτροφίας του προστάτη είναι η συχνουρία, ειδικά το βράδυ όπου ο άνδρας μπορεί να σηκώνεται, ακόμη και κάθε δύο ώρες, για να επισκεφτεί την τουαλέτα. Επίσης, συχνά αναγκάζεται να διακόψει κάποια κοινωνική δραστηριότητα, προκειμένου να ουρήσει, ενώ το πρωί περιμένει αρκετά (π.χ. 2 λεπτά)

μέχρι να ξεκινήσει η ροή των ούρων. Αυτά τα αποφρακτικά συμπτώματα παρουσιάζονται μετά τα 55-60. Δεν θα πρέπει να δημιουργήσουν υπόνοιες για ύπαρξη κακοήθειας, αλλά μπορούν να αντιμετωπιστούν φαρμακευτικά, ύστερα από υπόδειξη του ουρολόγου.

Oι ηλικίες του προστάτη Στα 50: Σχεδόν όλοι οι 50άρηδες έχουν καλοήθη υπερπλασία του προστάτη, όχι όμως και ενοχλήματα εξαιτίας της. Στα 60: Oι περισσότεροι 60άρηδες έχουν ενοχλήσεις στην ούρηση, λόγω της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη, και πιθανόν να παίρνουν φάρμακα. Σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία, οι 3 στους 10 έχουν καρκίνο του προστάτη. Στα 70: Είναι βέβαιο ότι σε αυτή την ηλικία οι άνδρες έχουν ενοχλήσεις από τη διόγκωση του προστάτη και παίρνουν φάρμακα για τη διευκόλυνση της ούρησης. Εκτιμάται ότι οι 5 στους 10 έχουν καρκίνο του προστάτη. Στα 80: Σχεδόν όλοι οι 80άρηδες έχουν αναγκαστεί να πάρουν μέτρα για την αντιμετώπιση της υπερτροφίας του προστάτη (φάρμακα ή εγχείρηση). Επίσης, περίπου οι 8 στους 10 έχουν καρκίνο του προστάτη αλλά, όπως αναφέρουν οι ειδικοί, επειδή ο καρκίνος εξελίσσεται αργά, εκτιμάται πως αν γίνει νεκροψία σε εκατό 80χρονους, θα φανεί ότι οι 80 είχαν καρκίνο του προστάτη, όμως τελικά δεν ήταν αυτός η αιτία θανάτου τους.

O ρόλος της μεσογειακής διατροφής Μια διατροφή πλούσια σε ζωικά λίπη και φτωχή σε φρούτα, λαχανικά και ψάρι θεωρείται ότι αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του προστάτη. Αν και κατά καιρούς οι έρευνες προβάλλουν την ιδιαίτερη αξία ορισμένων ουσιών για την προστασία του προστάτη -όπως το λυκοπένιο που περιέχουν οι ντομάτες, η βιταμίνη Ε και το σελήνιο-, εντούτοις δεν υπάρχει συνιστώμενη δίαιτα η οποία προφυλάσσει τον προστάτη από την

κακοήθεια. Πάντως, είναι γεγονός ότι στις βόρειες χώρες η συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του προστάτη είναι κατά 20% υψηλότερη σε σύγκριση με την Ελλάδα, γεγονός που αποδίδεται κατά ένα μέρος στη διατροφή. Τέλος, έχει διαπιστωθεί ότι το αλκοόλ και ο καφές ερεθίζουν τον προστάτη και μπορεί να επιτείνουν τα συμπτώματα της υπερπλασίας του στους πάσχοντες, γι’ αυτό και οι ειδικοί συστήνουν την κατανάλωσή τους με μέτρο. Κάθε πενηντάρης πρέπει να εξετάζει τον προστάτη του Μετά την ηλικία των 45-50 ετών, οι άνδρες πρέπει να επισκέπτονται τον ουρολόγο σε ετήσια βάση, προκειμένου να εντοπιστεί εγκαίρως τυχόν κακοήθεια και να αντιμετωπιστεί. O ουρολόγος, με δακτυλική εξέταση από το ορθό, θα διαπιστώσει αν ο προστάτης είναι διογκωμένος ή σκληρός. Επίσης, θα ζητήσει να γίνει εξέταση αίματος για τις τιμές του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA), μιας πρωτεΐνης που παράγεται από τον προστάτη. Τις εξετάσεις συμπληρώνει ένα υπερηχογράφημα κύστης και προστάτη. Παράλληλα, ο ουρολόγος θα ρωτήσει για τυχόν αλλαγές στο συνήθη τρόπο ούρησης, προκειμένου να διαπιστώσει σε τι βαθμό η υπερπλασία του προστάτη έχει δημιουργήσει αποφρακτικά ενοχλήματα. Πως αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά Για την αντιμετώπιση της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη αρχικά χορηγούνται φάρμακα που διευκολύνουν την ούρηση. Με την πάροδο των χρόνων, εάν η ούρηση αρχίσει να γίνεται και πάλι δυσχερής, πιθανόν να συστηθεί η προστατεκτομή. Υπάρχουν διαφορετικές τεχνικές αφαίρεσης, που επιλέγονται κυρίως με βάση το μέγεθος του αδένα. Σήμερα το 80-85% των προστατεκτομών γίνεται διουρηθρικά (μέσω της ουρήθρας, χωρίς τομή).

Καρκίνος του προστάτη τι πρέπει να γνωρίζετε... Εάν, όμως, ο αδένας είναι πολύ διογκωμένος, αφαιρείται με ανοιχτό χειρουργείο (γίνεται τομή στην ηβική περιοχή). Τα τελευταία δύο χρόνια, εφαρμόζεται -με πολύ καλά αποτελέσματα- και η προστατεκτομή με λέιζερ, κυρίως για μικρού μεγέθους αδένες. Όταν υπάρχει κακοήθεια Υπολογίζεται ότι το 9,5% των ανδρών άνω των 50 ετών θα παρουσιάσει καρκίνο του προστάτη, αλλά μόνο για το 2,5% εξ αυτών θα είναι θανατηφόρος. Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι ο καρκίνος του προστάτη μπορεί να προληφθεί και να θεραπευτεί. Επίσης, συνήθως έχει αργή εξέλιξη. Εντούτοις, είναι σημαντικό να διαγνωστεί έγκαιρα, προτού γίνουν μεταστάσεις (συνήθως στα οστά και στους λεμφαδένες).

O μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι η ετήσια προληπτική επίσκεψη στον ουρολόγο μετά τα 45-50. Εάν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του προστάτη, τότε ο έλεγχος ξεκινά μετά τα 40. Η εξέταση του PSA δεν αρκεί Το PSA είναι ένας ευαίσθητος καρκινικός δείκτης, ο οποίος όμως μπορεί να είναι αυξημένος χωρίς να υπάρχει κακοήθεια. Η τιμή του PSA επηρεάζεται από φλεγμονές (προστατίτιδα), από τη δακτυλική εξέταση (γι’ αυτό και μεταξύ των δύο εξετάσεων καλό είναι να μεσολαβεί χρονικό διάστημα μιας εβδομάδας), καθώς και από τη σεξουαλική επαφή. Το υψηλό PSA, λοιπόν, δεν μπορεί από μόνο του να αποτελέσει μέσο διάγνωσης καρκίνου. O μόνος τρόπος για να διαπιστωθεί η ύπαρξη κακοήθειας είναι η

92 |

βιοψία (γίνεται από τον ορθό). Φυσιολογικά, πάντως, το PSA πρέπει να είναι κάτω από 3,5 ng/ml (πριν από τρία χρόνια το όριο ήταν το 4 ng/ml, αλλά διαπιστώθηκε ότι μεταξύ 3,5 και 4 ng/ml όλο και μεγαλύτερος αριθμός ανδρών έχει καρκίνο του προστάτη και έτσι τα όρια άλλαξαν).

Oι βιοψίες με το... σταγονόμετρο! Για την παρακολούθηση ενός άνδρα με υψηλό ή οριακά υψηλό PSA, απαιτείται σύνεση από τη μεριά του ουρολόγου ως προς το πόσο συχνά θα τον υποβάλλει σε βιοψία. Για το λόγο αυτό, ο ειδικός παρακολουθεί στενά το ρυθμό αύξησης του PSA, δεδομένου ότι ο χρόνος διπλασιασμού του (doubling time) θεωρείται σημαντικός. Επιπλέον, σήμερα γίνονται και εξετάσεις μοριακής βιολογίας (μέτρηση του RTPCR του PSA), που βοηθούν να διαπιστωθεί πόσο επιθετικός είναι ο καρκίνος, άρα και πόσο γρήγορα πρέπει να επαναληφθεί η βιοψία (οι εξετάσεις αυτές δεν αποτελούν ρουτίνα).

O καρκίνος του προστάτη θεραπεύεται Εάν ο καρκίνος του προστάτη εντοπιστεί έγκαιρα -κάτι που εξασφαλίζουν οι προληπτικές εξετάσεις και πρακτικά σημαίνει ότι δεν υπάρχουν μεταστάσεις-, τότε αντιμετωπίζεται. Oι θεραπευτικές επιλογές είναι δύο: αφαίρεση του προστάτη και ακτινοβολία. Η επιλογή της θεραπείας εξαρτάται από την ηλικία και τη γενικότερη κατάσταση του ασθενούς. Συνήθως επιλέγεται η λύση της εγχείρησης, όταν ο ασθενής είναι έως 75 ετών, ενώ όταν ο πάσχων

είναι μεγαλύτερης ηλικίας, προτιμώνται οι ακτινοβολίες. Τελευταία εφαρμόζεται και η βραχυθεραπεία, μια προηγμένη μέθοδος εστιασμένης ακτινοβολίας, η οποία συνίσταται στην εμφύτευση ραδιενεργών κόκκων στον προστάτη. Πως αντιμετωπίζονται οι επιπλοκές Η κυριότερη επιπλοκή της προστατεκτομής είναι η ανικανότητα, η οποία όμως αντιμετωπίζεται με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, αλλά και με επεμβάσεις, εάν κριθεί αναγκαίο (ενδοπεϊκές προθέσεις). Τελευταία, πάντως, εφαρμόζεται η προστατεκτομή με τη ρομποτική χειρουργική, χάρη στην οποία δεν βλάπτονται τα αγγεία που ελέγχουν τη στύση και έτσι μειώνεται σημαντικά η πιθανότητα πρόκλησης ανικανότητας (στη ρομποτική χειρουργική, το ρομπότ κάνει λεπτούς χειρισμούς, τους οποίους καθοδηγεί το χέρι του χειρουργού από μια ειδική κονσόλα). Η δεύτερη συχνότερη επιπλοκή της προστατεκτομής είναι η ακράτεια, η οποία όμως σταδιακά, μέσα σε 6-9 μήνες από την επέμβαση, μειώνεται. Αλλά ακόμη και αν επιμείνει, υπάρχουν φαρμακευτικές λύσεις για την αντιμετώπισή της. Μπορεί να είναι προστατίτιδα Εκτιμάται ότι 1 στους 3 άνδρες μετά την ηλικία των 50 ετών ταλαιπωρείται από συμπτώματα όπως η συχνουρία, ο πόνος κατά την ούρηση και η δυσκολία στην κανονική ροή των ούρων. Τα συμπτώματα όμως αυτά μπορεί να οφείλονται

σε φλεγμονή του προστάτη (προστατίδα), είτε οξεία είτε χρόνια. Ωστόσο, μπορεί να υποκρύπτουν και κάποιο άλλο ουρολογικό πρόβλημα (π.χ. πέτρα στα νεφρά), γι’ αυτό και πρέπει να εκτιμώνται από τον ουρολόγο. Συνήθως η προστατίτιδα αντιμετωπίζεται με φαρμακευτική αγωγή (αντιβίωση). Το σεξ δε βλάπτει τον προστάτη. Σήμερα έχουν καταρριφθεί ορισμένοι διαδεδομένοι μύθοι για τον καρκίνο του προστάτη, όπως ότι κινδυνεύουν περισσότερο όσοι έχουν έντονη σεξουαλική δραστηριότητα - αλλά και το αντίθετο! Ένας ακόμη μύθος είναι ότι απειλούνται περισσότερο όσοι έχουν συχνά φλεγμονές στον προστάτη (προστατίτιδα). Οι μισοί άνδρες πάνω από τα 60 θα εμφανίσουν κάποια στιγμή συμπτώματα καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη, ενώ το 50% ανεξαρτήτου ηλικίας θα εκδηλώσει προστατίτιδα. Όσον αφορά τον καρκίνο του προστάτη, κάθε άνδρας έχει μία στις οκτώ πιθανότητες να τον

παρουσιάσει μετά την ηλικία των 60 ετών. Μέχρι στιγμής, οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει γιατί ο προστάτης είναι τόσο ευαίσθητος, όλα όμως συμφωνούν ότι ο προστατικός αδένας γερνάει όπως όλο το σώμα και ότι η γήρανσή του αυξάνει τη ροπή στις διάφορες παθήσεις. Τι μπορείτε να κάνετε για να προστατέψετε τον προστάτη σας 1. Διατηρήστε υγιές σωματικό βάρος 2. Περιορίστε την κατανάλωση λιπαρών από κόκκινο κρέας και προϊόντα κρέατος, καθώς και από γαλακτοκομικά προϊόντα (να προτιμάτε τα άπαχα) 3. Μην κάνετε κατάχρηση ασβεστίου. Μην πάρετε συμπληρώματα εάν δεν τα συστήσει ένας γιατρός. 4. Να τρώτε τακτικά ψάρι (τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα) 5. Να τρώτε καθημερινά σαλάτες και τουλάχιστον τρία φρούτα 6. Μην πίνετε πάνω από 1-2 αλκοολούχα ποτά την ημέρα. 7. Να πίνετε πράσινο τσάι 8. Φροντίστε να είστε καλά ενυδατωμένοι και να

αδειάζετε συχνά την ουροδόχο κύστη σας 9. Να ουρείτε μετά την εκσπερμάτιση 10. Να γυμνάζεστε συστηματικά.

11. Αν έχετε οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του προστάτη, συμβουλευθείτε ένα γιατρό. Ίσως χρειάζεστε προληπτικό έλεγχο από νεαρή ηλικία. Με ποια συμπτώματα εκδηλώνονται τα προβλήματα του προστάτη • Καλοήθης υπερπλασία • Συχνουρία • Δυσχέρεια στην ούρηση • Αδυναμία αποβολής ούρων • Διακοπτόμενη ούρηση • Μείωση της ακτίνας ροής των ούρων Προστατίτιδα • Τα προαναφερθέντα προβλήματα ούρησης • Αίσθημα καύσου (τσούξιμο) κατά την ούρηση και την εκσπερμάτωση • Πυρετός (συχνά υψηλός) • Πόνος (στους όρχεις, χαμηλά στην κοιλιά ή/και στη μέση) Καρκίνος • Στα αρχικά στάδια συνήθως είναι ασυμπτωματικός

Καρκίνος του προστάτη τι πρέπει να γνωρίζετε...

• Στα πιο προχωρημένα παρατηρούνται διαταραχές της ούρησης • Σπανίως παρουσιάζονται πόνος κατά την ούρηση και αίμα στα ούρα ή στο σπέρμα Η εξέταση PSA Η μέτρηση της τιμής του PSA μπορεί να αποκαλύψει τα προβλήματα του προστάτη, καθώς αυξάνεται σε όλες τις παθήσεις του, αλλά κυρίως στον καρκίνο. Οι φυσιολογικές τιμές είναι: Έως 45 έτη=1,2-1,5, 45-55 έτη=1,6-2,5, 55-65 έτη =3 Τα πρώιμα συμπτώματα που πρέπει κάθε άντρας να γνωρίζει Ο προστάτης είναι ένας αδένας του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος. Ο προστάτης παράγει και αποθηκεύει ένα συστατικό του σπέρματος και βρίσκεται στην πύελο, κάτω από την ουροδόχο κύστη και μπροστά από τον ορθό. Ο προστάτης περιβάλλει τμήμα της ουρήθρας, του σωλήνα που αδειάζει τα ούρα από την ουροδόχο κύστη. Ένας υγιής προστάτης είναι περίπου στο μέγεθος ενός καρυδιού. Λόγω της θέσης του προστάτη, η ροή των ούρων μπορεί να επιβραδυνθεί ή να διακοπεί εάν ο προστάτης αυξηθεί πολύ σε μέγεθος. Ο καρκίνος του προστάτη δημιουργείται στους ιστούς του προστάτη. Μετά τον καρκίνο του δέρματος, εκείνος του προστάτη είναι η πιο θανατηφόρα μορφή καρκίνου στους άνδρες. Στην πλειονότητα των ανδρών με καρκίνο του προστάτη, η νόσος αναπτύσσεται πολύ αργά. Η πλειονότητα των ανδρών με χαμηλού βαθμού, πρώιμο καρκίνο του προστάτη (το οποίο σημαίνει ότι τα καρκινικά κύτταρα έχουν βρεθεί μόνο στον προστατικό αδένα και δεν έχουν κάνει μετάσταση) ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά τη διάγνωσή τους με τον καρκίνο. Πρώιμα συμπτώματα καρκίνου του προστάτη Ο καρκίνος του προστάτη συχνά δεν προκαλεί συμπτώματα για πολλά χρόνια. Μέχρι τη στιγμή που εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα, η νόσος μπορεί να έχει εξαπλωθεί πέρα από τον προστάτη. Όταν, ωστόσο, υπάρχουν πρώιμα συμπτώματα, αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν: • Δυσκολία στην ούρηση.

• Δυσκολία στην έναρξη της ροής των ούρων, στην διακοπή της ροής των ούρων. • Ανάγκη συχνής ούρησης, ιδιαίτερα τη νύχτα. • Ασθενής ροή των ούρων. • Ροή των ούρων που ξεκινά και σταματά.

• Πόνος ή κάψιμο κατά την ούρηση. • Δυσκολία

94 |

στύσης. • Αίμα στα ούρα ή το σπέρμα. • Συχνοί πόνοι στο κάτω μέρος της πλάτης, τους γοφούς, ή τους μηρούς. Αυτά μπορεί να είναι συμπτώματα του καρκίνου, αλλά πιο συχνά είναι συμπτώματα μη-καρκινικών παθήσεων. Εάν έχετε αυτά τα συμπτώματα είναι πολύ σημαντικό να ενημερώσετε άμεσα το γιατρό σας και να κάνετε τις εξετάσεις που εκείνος θα σας συστήσει. Τι άλλες παθήσεις του προστάτη μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα όπως αυτά; Καθώς οι άνδρες γερνούν, ο προστάτης τους μπορούν να μεγαλώσει και να μπλοκάρει τη ροή των ούρων ή να παρεμποδίσει τη σεξουαλική λειτουργία. Αυτή η κοινή πάθηση, που ονομάζεται καλοήθης υπερπλασίας του προστάτη (ΚΥΠ), δεν είναι καρκίνος, αλλά μπορεί να προκαλέσει πολλά από τα ίδια συμπτώματα όπως ο καρκίνος του προστάτη. Αν και η ΚΥΠ δεν αποτελεί απειλή για τη ζωή του ατόμου, μπορεί να απαιτεί θεραπεία με φάρμακα ή χειρουργική επέμβαση για να εκμηδενιστούν τα συμπτώματα. Μία μόλυνση ή φλεγμονή του προστάτη, που ονομάζεται προστατίτιδα, μπορεί επίσης να προκαλέσει πολλά από τα ίδια συμπτώματα, όπως ο καρκίνος του προστάτη. Μπορεί ο καρκίνος του προστάτη να εντοπιστεί, προτού ένας άνδρας έχει συμπτώματα; Ναι. Δύο εξετάσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη, ακόμα και όταν δεν υπάρχει κανένα απολύτως σύμπτωμα. Το ένα είναι η δακτυλική εξέταση, στην οποία ένας γιατρός αισθάνεται τον προστάτη μέσω του ορθού για να εντοπίσει τυχόν σκληρές ή παραμορφωμένες περιοχές στον προστατικό αδένα. Το άλλο είναι ένα τεστ αίματος που χρησιμοποιείται για την ανίχνευση μιας ουσίας που παράγεται από τον προστάτη και ονομάζεται ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA). Μαζί, αυτές οι δύο εξετάσεις μπορούν να ανιχνεύσουν πολλούς “σιωπηρούς” καρκίνους του προστάτη που δεν έχουν προκαλέσει ακόμα συμπτώματα. Γι' αυτό και είναι πολύ σημαντικό οι άνδρες άνω των 50 ετών να κάνουν τακτικά αυτές τις εξετάσεις. Αν ο καρκίνος του προστάτη εντοπιστεί εγκαίρως, προτού τα καρκινικά κύτταρα κάνουν μετάσταση, τότε οι πιθανότητες μακροχρόνιας επιβίωσης μετά τη διάγνωση είναι πολύ μεγάλες.

1

Γιατί το δέρμα χρειάζεται καθημερινή φροντίδα και έξτρα προστασία Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε το www.bayer.gr

Υγεία στο δέρμα, Ομορφιά στο πρόσωπο Το δέρμα επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες (ήλιο, ξηρασία, ατμοσφαιρική ρύπανση) αλλά και από το στρες ή τις δίαιτες, που εντείνουν τους ερεθισμούς, τη ξηρότητα και την αίσθηση τραβήγματος στο δέρμα. Επιπλέον, τα χαμηλά επίπεδα υγρασίας μπορεί να οδηγήσουν σε πρόωρη γήρανσή του. Η προστασία της κεράτινης στοιβάδας του δέρματος από την απώλεια υγρασίας και την επίδραση εξωτερικών παραγόντων και ερεθισμών, αποτελεί καθημερινή ανάγκη. Η νέα Κρέμα Προσώπου Bepanthol® είναι κατάλληλη για την καθημερινή περιποίηση του δέρματος του προσώπου. Προσφέρει κλινικά αποδεδειγμένη ενυδάτωση και βοηθά στην ανάπλαση του χάρη στη σύνθεσή της με 5% Προβιταμίνη Β5, ισχυρό σύμπλεγμα βιταμινών A, C & E και λιποσώματα. Η Προβιταμίνη Β5 βελτιώνει την ενυδάτωση της κεράτινης στοιβάδας του δέρματος και υποστηρίζει τη φυσική διαδικασία ανάπλασης της επιδερμίδας και τη σύνθεση του κολλαγόνου μέσω της ενεργοποίησης του πολλαπλασιασμού των ινοβλαστών. Το ισχυρό σύμπλεγμα βιταμινών Α, C και Ε δρα αντιοξειδωτικά και ενισχύει την παραγωγή κολλαγόνου, για δέρμα κατάλληλα προστατευμένο. Η βιταμίνη Α βελτιώνει την υφή του δέρματος και αυξάνει την παραγωγή κολλαγόνου, το οποίο έχει αντιγηραντικές ιδιότητες. Ο συνδυασμός των βιταμινών C και Ε: Προστατεύει το δέρμα από την επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων, έχει αντιοξειδωτικές, αντιγηραντικές, αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και προστατεύει από τις ελεύθερες ρίζες που προκαλούνται από τη UV ακτινοβολία. Τα λιποσώματα λειτουργούν ως ενεργός λιπιδικός φορέας των βιταμινών Α,C, E, ενισχύοντας τη διείσδυσή τους στο δέρμα και τη γρήγορη απορρόφησή τους. Επιπλέον βελτιώνουν την υφή του δέρματος, κάνοντάς το πιο λείο και πιο απαλό, ενισχύουν την ενυδάτωση του δέρματος και καθυστερούν τα σημάδια γήρανσης. Η νέα Κρέμα Προσώπου Bepanthol® είναι: • Κατάλληλη & για ευαίσθητα δέρματα • Υποαλλεργική • Δερματολογικά ελεγμένη και δεν περιέχει parabens

2 Collagen PRO-ACTIVE HEALTH & BEAUTY

Ζητήστε το από τον Φαρμακοποιό σας Αποκλειστική διάθεση για Ελλάδα & Κύπρο: COLLAGEN POWER A.E. Γραφεία: Λεωφ. Συγγρού 226, Καλλιθέα Τ. 801 300 3100 (αστική χρέωση) & 213 008 1013 Μάθετε περισσότερα στο www.collagenpower.gr

Αναζητάτε ένα προϊόν που θα σας προσφέρει υγεία και ομορφιά; Το Collagen Pro-Active, είναι το πρώτο αυθεντικό κολλαγόνο και το καλύτερο συμπλήρωμα διατροφής, ιδανικό τόσο για τον άντρα όσο και τη γυναίκα. Το κολλαγόνο είναι η βασική πρωτεΐνη στις αρθρώσεις και το δέρμα μας και σε συνδυασμό με το μαγνήσιο και το σύμπλεγμα βιταμινών Β, βοηθά στην ανάπλαση του χόνδρου των αρθρώσεων, ενώ ταυτόχρονα η επιδερμίδα ανακτά τη λάμψη της.

H συστηματική λήψη του, βοήθησε κατά 84,2% στην καλύτερη κινητικότητα και μείωση του πόνου των αρθρώσεων, καθώς το κολλαγόνο που περιέχει δρα αποτελεσματικά, κατανέμεται και συσσωρεύεται στον αρθρικό χόνδρο, ενώ η υγρή πόσιμη μορφή του κολλα­γόνου απορροφάται από τον ανθρώπινο οργανισμό σε ποσοστό πάνω από 95%. Ενισχύει, επίσης, τη σύνθεση του κολλαγόνου χαρίζοντας λάμψη στο δέρμα, δυνατά μαλλιά και αντοχή στα νύχια. Τέλος, ενυδατώνει το δέρμα και απαλύνει τα σημάδια της γήρανσης. Κυκλοφορεί πάνω από 20 χρόνια σε ευρωπαϊκές χώρες. Μόνο στην Ελλάδα έχουν ληφθεί πάνω από 35 εκατ. δόσεις, χωρίς αλληλεπιδράσεις με οποιαδήποτε φάρμακα ή άλλα συμπληρώματα διατροφής, με άμεσα αποτελέσματα από τις πρώτες τέσσερις εβδομάδες. Διατίθεται σε δύο γεύσεις, φράουλα και λεμόνι, και είναι το μόνο κολλαγό­νο με 20% περισσότερο προϊόν.

Δ Ε ΛΤ Ι Α Τ Υ Π ΟΥ

NEA Bepanthol® ΚΡΕΜΑ ΠΡΟΣΩΠΟΥ ΕΝΥΔΑΤΩΣΗΣ & ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ

96 |