8 minute read
ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ
Ταξίδι στον χρόνο
Advertisement
1929: Ο Παρθενώνας δεσπόζει στην πρώτη αφίσα του ΕΟΤ, από τον φακό της Nelly's, κατά κόσμον Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη. Εκτύπωση: Ασπιώτη-Έλκα.
1934. Ειδυλλιακή Αιδηψός, με τον ρομαντισμό μιας άλλης εποχής. Εκτύπωση: Ασπιώτη-Έλκα.
1947. Ο χρωστήρας του Σπύρου Βασιλείου απεικονίζει έναν ψαρά έτοιμο να σηκώσει πανιά, μέσα στα μπλε του ου ρανού και της θάλασσας. Μακραίωνη ιστορία και φυσική ομορφιά, μνημεία και αγαπημένοι τόποι συνυπάρχουν διαχρονικά στην Ελλάδα. Γι' αυτό και μόνο η λέξη Greece αρκεί για να μας φέρει στον νου χιλιάδες συνειρμούς μοναδικών στιγμών. 1956. Ο Γιάννης Μόραλης απαθανατίζει την Ύδρα με σχεδιαστική και χρωματική καθαρότητα. Εκτύπωση: Ασπιώτη-Έλκα.
Ηιστορία της ελληνικής τουριστικής αφίσας ξεκινά το 1929, όταν ένα ασπρόμαυρο ενσταντανέ της Nelly’s, το οποίο απεικονίζει τον Παρθενώνα, μετατρέπεται στην πρώτη χρονολογημένη αφίσα του ΕΟΤ. Τότε ο Οργανισμός ονομαζόταν «Γραφείο Ελληνικού Τουρισμού» και οι επιβλητικές σκιές των κιόνων που πέφτουν πάνω στο ναό της Αθηνάς, εγκαινιάζουν με ιδανικό αλλά και κλασικό τρόπο την προώθηση του ελληνικού «περιηγητισμού» μέσω των εικόνων.
Η πρώτη δεκαετία της ζωής της ελληνικής τουριστικής αφίσας χαρακτηρίζεται από απολύτως ζωγραφικό σχεδιασμό, αν και ανήκει σε καλλιτέχνες με σχετική γνώση της γραφιστικής τέχνης. Ζωγράφοι όπως οι Doris (Μιχαήλ Παπαγεωργίου), Σελέστ Πολυχρονιάδη και Μίμης Βιτσώρης «ανατρέχουν» σε μυθολογικά στοιχεία, γραφικά τοπία και παραδοσιακές φορεσιές για να δημιουργήσουν εικόνες που παραπέμπουν ευθέως στον ελληνικό πολιτισμό. Κυρίαρχη θέση στη θεματολογία της δεκαετίας κατέχουν λουτροπόλεις όπως η Αιδηψός και το Λουτράκι, οι οποίες παρουσιάζονται ως εφάμιλλες ανάλογων ευρωπαϊκών. Η αξία των έργων της συγκεκριμένης περιόδου ενισχύεται από την ποιότητα εκτύπωσης που παρέχει το λιθογραφείο Ασπιώτη-Έλκα, το οποίο ιδρύθηκε από τον Γεράσιμο Ασπιώτη στην
Κέρκυρα το 1873. Όπως σημειώνει η Ιστορικός Τέχνης,
Ίρις Κρητικού, στο λεύκωμα «Ελληνική Τουριστική Αφίσα: Ένα Ταξίδι στον Χρόνο μέσα από την Τέχνη» (έκδοση του ΕΟΤ, 2007): «Ο εκλεκτικιστικός σχεδιασμός, η διευθέτηση της φόρμας και η προσεκτική χρήση του πλακάτου χρώματος, καθιστούν τις αφίσες αυτές εξέχοντα δείγματα της τέχνης της χρωμολιθογραφίας».
Τη δεκαετία του ’40, ο Πόλεμος και η Κατοχή αναστέλλουν, όπως είναι φυσικό, κάθε δραστηριότητα που σχετίζεται με ταξίδια αναψυχής. Τον ενθουσιασμό από την απελευθέρωση καταλαγιάζει γρήγορα ο Εμφύλιος και θα πρέπει να φθάσουμε στα τέλη της δεκαετίας προκειμένου η Γενική Γραμματεία Τουρισμού να «αναβιώσει» τη σχεδίαση τουριστικών αφισών, αναθέτοντάς τη σε μια σειρά από σημαντικούς καλλιτέχνες. Οι Γιάννης Μόραλης, Σπύρος Βασιλείου και Παναγιώτης Τέτσης, μεταξύ άλλων, δημιουργούν το δέον αισιόδοξο καλλιτεχνικό σύμπαν, όπου τα ελληνικά τοπία αποκτούν μοναδικά χρώματα και αισθητική που φέρνει στον νου πίνακες ζωγραφικής. Η έμπνευση των καλλιτεχνών πηγάζει επίσης από μοτίβα της αρχαιότητας, την παράδοση της ελληνικής κληρονομιάς, της λαϊκής ζωγραφικής και της βυζαντινής αγιογραφίας. Καθαρά χρώματα και ευκρινή σχήματα αναδεικνύουν το κάλλος του ελληνικού τοπίου, με εικόνες που ταξιδεύουν τον θεατή από τα νησιά ώς την ηπειρωτική χώρα. Συμπληρώνει η Ίρις Κρητικού: «Ξεφεύγοντας από τη, μονήρη σχεδόν, απεικόνιση αρχαίων μνημείων, πολύχρωμα ειδυλλιακά τοπία, προβλήτες ελληνικών νησιών, καθημερινές σκηνές, ονειρικές θερινές εικόνες όπου πρωτοστατεί το φως κι όπου απλά χρηστικά αντικείμενα, όπως μια φρουτιέρα ή μια μικρή ψαρόβαρκα εξαίρονται, μετατρέπονται σε σημαίνοντα σύμβολα του μυθικού σχεδόν αυτού και διαχρονικά αγνού κόσμου που καλεί τους θεατές να τον ανακαλύψουν». Τον Ιανουάριο του 1951, ο ΕΟΤ επανιδρύεται (ο Ιωάννης Μεταξάς είχε καταργήσει τον Οργανισμό το 1936), αποκτά την ονομασία που διατηρεί έως και σήμερα και η καλλιτεχνική άνθιση στις αφίσες του συνεχίζεται. Η ανανέωση επιβάλλεται μετά τα δύσκολα προηγούμενα χρόνια και οι καλλιτέχνες την ενσωματώνουν
1961. Το παραδοσιακό ελληνικό τοπίο μεταμορφώνεται, χάρη στη σχεδιαστική έμπνευση του Φρέντυ Κάραμποτ και ενός ιδιαίτερου γεωμετρικού κολλάζ.
1976. Φεστιβάλ Επιδαύρου και ο Ε. Παπαπαναγόπουλος φωτογραφίζει τη Μάρω Κοντού. Σχεδιασμός αφίσας: Κ. Βίττου. Εκτύπωση: Ατλαντίς - Μ. Πεχλιβανίδης & ΣΙΑ.
1988. Κυκλαδίτικο τοπίο, όπως το απαθανάτισαν οι Ι. Βαχαρίδης και Κ. Βέργας. Σχεδιασμός αφίσας: Ν. Κωστόπουλος. Εκτύπωση: Χρ. Παπαδόπουλος ΑΕ.
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΘΕΜΑ
1990. Η παράδοση της Χίου στο παρόν του φακού του Ν. Κόντου. Σχεδιασμός αφίσας: Ν. Κωστόπουλος. Εκτύπωση: Γ. Δετοράκης ΑΕΒΕ.
2007. Το παρελθόν μέσα από νέα ματιά, υπό τη σχεδιαστική καθοδήγηση του Κ. Λάκη. Creative Design: Ashley Holmes - Karamella - Publicitas Joint Venture.
2018. Άποψη από την πανέμορφη Σύμη, στα Δωδεκάνησα. Σχεδιασμός - Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Μ. Χατζή. Φωτογραφία: Shutterstock. Εκτύπωση στην Ελλάδα: Pressious Arvanitidis.
στο έργο τους, το οποίο διατηρεί μεν έντονα στοιχεία πιο «κλασικής» ζωγραφικής, αλλά παράλληλα αρχίζει να «παίζει» με την έννοια της αφαιρετικότητας. Τα έργα του Μόραλη θυμίζουν λιτά σκηνικά, ο Τέτσης ισορροπεί με αρμονία χρώματα και όγκους, ενώ ο Βακιρτζής επιλέγει εκρηκτικά χρώματα για να «ντύσει» μοτίβα που μετατρέπονται σε σύμβολα. Στις αφίσες που πλέον εκδίδονται σε ελληνικά, αγγλικά και γερμανικά, παίρνουν επίσης περίοπτη θέση τα Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, τα οποία εγκαινιάζονται το 1955 και 1956, αντίστοιχα. Την επόμενη δεκαετία, η ελληνική τουριστική αφίσα αυτονομείται ακόμη περισσότερο, τόσο αισθητικά, όσο και θεματικά, καθώς ενσωματώθηκε στο πνεύμα της διαφήμισης. Η χώρα διανύει περίοδο ευημερίας και ο τουρισμός αντιμετωπίζεται πλέον ξεκάθαρα ως «επένδυση». Στο εικαστικό πεδίο, το ρεύμα της Αφαίρεσης επεκτείνεται ακόμη περισσότερο, χάρη σε καλλιτέχνες όπως οι Γιάννης Σπυρόπουλος, Γιάννης Γαΐτης, Κοσμάς Ξενάκης και Δημήτρης Περδικίδης, οι οποίοι εξερευνούν τη γεωμετρικότητα της φόρμας. Οι Παύλος, Αλέξης Ακριθάκης και Κώστας Τσόκλης καταπιάνονται με την «άμορφη» τέχνη και τα κινήματα της Ποπ Αρτ και της Οπ Αρτ, αναζητώντας όψεις ενός Νέου Ρεαλισμού. Εξπρεσιονιστικά στοιχεία είναι επίσης εμφανή στο έργο διάφορων καλλιτεχνών της εποχής, όπως και η «μελέτη» της σχέσης του φωτός με την ύλη του χρώματος. Ως προς τις αφίσες, η αφαιρετικότητα βρίσκει την τέλεια εφαρμογή της στο έργο του Σπύρου Βασιλείου, με τη γοργόνα-ακρόπρωρο, η οποία τοποθετείται σε ενιαίο μπλε καμβά που θυμίζει απέραντη θάλασσα. Ο Γιώργος Βακιρτζής, πάλι, δουλεύει με την τεχνική του κολλάζ και του τυπώματος αναγνωρίσιμα ιστορικά και παραδοσιακά ελληνικά μοτίβα, όπως ήλιους, λευκά αιγαιοπελαγίτικα σκαλιά και λαϊκά καραβάκια. Από το 1960 έως το 1967, η συνεργασία των Φρέντυ Κάραμποτ και Μιχάλη και Αγνής Κατζουράκη ως καλλιτεχνικών συμβούλων του Οργανισμού, κορυφώνει την καινοτομία του καλλιτεχνικού ύφους. Σύμφωνα με την Ίριδα Κρητικού, την περίοδο αυτή, «καθαρές γραμμές, γεωμετρικά σύμβολα, δραματικά χρωματικά κοντράστ από όπου εκλείπουν οι ενδιάμεσες αποχρώσεις, αρχαιοπρεπή στοιχεία ή μικροαντικείμενα, όπως πολύχρωμες κορδέλες, διαμορφωμένα σε στυλιζαρισμένα μοτίβα, αναπάντεχες οπτικές γωνίες και αποσπασματικά κλασικά αρχιτεκτονήματα ή αρχαία μέλη διαγωνίως φωτογραφημένα κοσμούν τις αφίσες του ΕΟΤ». Η δεκαετία του ’70 ξεκινά με την καταπίεση από το δικτατορικό καθεστώς, την ανατροπή του, αλλά και την αιφνιδιαστική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο και την απώλεια του νησιού, τον Ιούλιο του 1974. Είναι επόμενο, λοιπόν, οι αφίσες να κάνουν ξανά τα πρώτα σταθερά βήματα μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Στον Οργανισμό δημιουργείται πλέον ειδικό καλλιτεχνικό γραφείο με γραφίστες, οι οποίοι, μαζί με τις αφίσες, επιμελούνται και τα διαφημιστικά έντυπα, ενώ υπάρχουν συνεργασίες και με πολλούς φωτογράφους. Μεταξύ αυτών, οι Γ. Ασημακόπουλος, Κ. Δασκαλάκος, Ν. Δεσύλλας, Γ. Σκουρογιάννης και Ν. Τσελέντης. Η φωτογραφία αναζητά δημοφιλείς και αναγνωρίσιμες αισθητικές και θεματικές λύσεις, προκειμένου να προβάλλει τη χώρα στο εξωτερικό.
Η αρχαιολογική σκαπάνη του Μανώλη Ανδρόνικου στη Βεργίνα, η οποία φέρνει στο φως ασύγκριτης αξίας ευρήματα, αναζωπυρώνει το ενδιαφέρον για τη μακραίωνη παράδοση του ελληνικού πολιτισμού και «τροφοδοτεί» τις αφίσες με νέες εικόνες. Ζευγάρια σε παραλίες, λαϊκά μοτίβα, αλλά και η προώθηση της ιστιοπλοΐας βρίσκονται στο επίκεντρο της θεματολογίας. Η ελληνική τουριστική αφίσα απομακρύνεται πια εμφανώς από την τέχνη της ζωγραφικής, ακολουθώντας τα διαφημιστικά πρότυπα της εποχής. Στα 1980, το στερεότυπο Ελλάδα ίσον ήλιος και θάλασσα γίνεται εντονότερο από ποτέ. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι ο τουρισμός είναι σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν και η τελειοποίηση της έγχρωμης φωτογραφίας ενισχύει ιδανικά την –πάντοτε διαφημιστικών προδιαγραφών– προβολή του. Παραλίες, αγάλματα, μνημεία, γραφικοί κάτοικοι αλλά και τουρίστες κυριαρχούν θεματολογικά. Οι επιγραφές από τα τοπωνύμια παραμένουν σταθερές, με μόνη διαφορά ότι, πέραν από την αγγλική και τη γαλλική γλώσσα των πρώτων χρόνων, πλέον «ομιλούν» και γερμανικά και ιταλικά. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, ο ΕΟΤ συνεχίζει τη συνεργασία του με φωτογράφους, ενώ, όπως σημειώνει η Ίρις Κρητικού, «μελετώντας τις αφίσες της τρέχουσας περιόδου μπορούμε να διαπιστώσουμε τις αλλαγές και τις διαμορφώσεις που έχουν συντελεσθεί σε σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, γεγονός που καθιστά τη μαρτυρία τους ιδιαίτερα σημαντική. Η οπτική γωνία των φωτογράφων και η αισθητική των καλλιτεχνικών σχεδιαστών έχει επίσης αλλάξει: και δραματικής φωτοσκίασης που καθιστά το κυρίως θέμα ακόμη πιο ελκυστικό, ενώ στις δυσδιάστατες επιφάνειές τους εμφανίζονται και πάλι νέα σημεία της ελληνικής επικράτειας». Στην αλλαγή της χιλιετίας, ο τουρισμός –ο οποίος ξεκάθαρα πλέον αντιμετωπίζεται ως μία από τις ισχυρότερες βιομηχανίες της χώρας– «ενισχύεται» από τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 και ο Οργανισμός αρχίζει να συνεργάζεται και με μεγάλες κοινοπραξίες διαφήμισης, οι οποίες δημιούργησαν καμπάνιες για το εξωτερικό, όπως τις “Live your myth in Greece” (2004-2006), “Explore your senses” (2007-2008) και “Kalimera” (2010) στις οποίες πασίγνωστα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς απεικονίζονται με σύγχρονη, καινοτόμα ματιά, που αναδεικνύει τη διαχρονική γοητεία τους. Τη διαχρονικότητα αγαπημένων προορισμών προβάλλει και το motto της καμπάνιας του 2018, “GREECE, A 365-day destination”, επιβεβαιώνοντας την έλξη που ασκούν η Ελλάδα και η τέχνη της σε κάθε επισκέπτη. Το πεδίο για καινοτομία και πειραματισμό παραμένει πάντα ανοικτό και ελεύθερο, έστω και αν «περιορίζεται» στις δύο διαστάσεις μιας αφίσας…
ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ
Η πανδημία του COVID-19 έφερε και τον Τουρισμό ενώπιον μίας πρωτόγνωρης κατάστασης. Ωστόσο, επιδεικνύοντας άψογα αντανακλαστικά, το Υπουργείο Τουρισμού και ο ΕΟΤ δημιούργησαν μία διαδικτυακή πλατφόρμα που επιτρέπει σε όλους μας να απολαμβάνουμε την Ελλάδα από το Σπίτι, γνωρίζοντας και νέα «μυστικά» της. Στο YouTube κανάλι του visitgreece.com απολαμβάνουμε βιντεάκια με διάσημους Έλληνες, όπως ο Στέφανος Τσιτσιπάς, η Ελεωνόρα Ζουγανέλη και ο Άκης Πετρετζίκης, ενώ στο site www.discovergreece.com της Marketing Greece, θυμόμαστε ξανά τις ομορφιές της χώρας μας. Υπάρχει δε και η δυνατότητα δωρεάν εκμάθησης νέων δεξιοτήτων, σε συνεργασία με το πρόγραμμα Grow Greek Tourism Online της Google. Τώρα που συναντιόμαστε ξανά όλοι έξω, το τρίπτυχο Βλέπω - Εξερευνώ - Μαθαίνω μάς θυμίζει πώς η Ελλάδα είναι τρόπος ζωής –είναι πάνω απ’ όλα μέσα στην καρδιά μας. Όπως, άλλωστε, πρεσβεύει και η καμπάνια επανεκκίνησης του ελληνικού τουρισμού: "Greek Summer is a State of Mind"!
