ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Ή ΚΑΤΙ ΑΛΛΟ

ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Η ψυχοπαιδαγωγός και υπεύθυνη Προγραμμάτων Εκπαίδευσης Χαρισματικότητας, Δανάη Δεληγεώργη, μάς εισάγει στον κόσμο των χαρισματικών παιδιών.

Η κυρία Δανάη Δεληγεώργη

Φ - Κέντρο Ανάπτυξης Νόησης

Ηαλήθεια είναι ότι ο ορισμός για τη χαρισματικότητα δεν είναι ένας και μοναδικός κι αυτό, ίσως, διότι και οι χαρισματικοί άνθρωποι δεν έχουν απολύτως συγκεκριμένου είδους και μόνο κοινά μεταξύ τους χαρακτηριστικά. Υπάρχουν, ωστόσο, αρκετοί ορισμοί που συγκλίνουν σε κάποια στοιχεία και μοτίβα, τα οποία επαναλαμβάνονται στους περισσότερους χαρισματικούς.

Ας τα πάρουμε, λοιπόν, από την αρχή, σημειώνοντας έναν αρκετά κατανοητό και αποδεκτό ορισμό για το τί σημαίνει «χαρισματικότητα». Σύμφωνα με το Ινστιτούτο

Μελέτης της Προηγμένης Ανάπτυξης και τον ορισμό της

Annemarie Roeper, οι χαρισματικοί και ταλαντούχοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη συνειδητοποίηση, αντίληψη και ευαισθησία από το σύνηθες. Αυτό μπορεί να εκφραστεί μέσω των καλών τεχνών, των επιστημών, της μουσικής ή και του αθλητισμού. Όπως και αν εκφραστεί, όμως, υπάρχουν μερικά κοινά σημεία μεταξύ των χαρισματικών ανθρώπων.

Τα κυριότερα είναι: • Δυνατότητα να συλλογίζονται αποτελεσματικά και να απορροφούν γνώσεις γρήγορα • Δημιουργικότητα • Δυνατή φαντασία • Λεπτομερής μνήμη • Αφοσίωση σε δραστηριότητες που τους κινούν το ενδιαφέρον • Έντονη παρατηρητικότητα • Διαίσθηση

Επιπλέον, τα χαρισματικά παιδιά ενεργούν διαφορετικά από ό,τι ορίζουν οι «κανόνες» για τους συνομηλίκους τους και, μεταξύ άλλων, διαθέτουν προχωρημένο εννοιολογικό λεξιλόγιο για την ηλικία τους, ισχυρή αίσθηση της δικαιοσύνης γενικώς και της «δικής τους δικαιοσύνης» ειδικότερα, η οποία συχνά φέρνει συγκρούσεις. Επίσης, κρίνουν ως σημαντικά, ζητήματα που για τους άλλους είναι μικρά και δεν υποχωρούν όταν πιστεύουν ότι κάτι πρέπει να γίνει αλλιώς. Όπως εύκολα καταλαβαίνει κάποιος, η έννοια και η ουσία της «χαρισματικότητας» δεν περιορίζεται σε αυτό που οι περισσότεροι αναφέρουν ως «υψηλή νοημοσύνη», αλλά επεκτείνεται και στη νόηση, δηλαδή στον μηχανισμό επεξεργασίας και αξιοποίησης των ερεθισμάτων που δέχεται ο εγκέφαλος. Επίσης, είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η χαρισματικότητα αφορά έως και το 20% του πληθυσμού παγκοσμίως και είναι σαφώς κάτι με το οποίο κάποιος γεννιέται και ζει σε όλη του τη ζωή. Τί γίνεται με την αναγνώριση; Η πλειονότητα των ανθρώπων, λοιπόν, θεωρεί ότι τα τεστ IQ αποτελούν τα βασικά και καλύτερα εργαλεία αναγνώρισης ενός χαρισματικού ανθρώπου. Ωστόσο, στην εποχή μας, όσοι είναι γνώστες και πραγματικά ειδικοί στον χώρο, επισημαίνουν ότι αυτά τα κλασικά τεστ έχουν αρκετές αδυναμίες και δεν αρκούν από μόνα τους για την αναγνώριση της χαρισματικότητας. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, έχουν αναπτυχθεί σύγχρονα εργαλεία και μέθοδοι αναγνώρισης, που εξετάζουν ένα άτομο σφαιρικά, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τόσο το διανοητικό του επίπεδο όσο και ψυχοσυναισθηματικούς παράγοντες, αλλά και υποκειμενικά κριτήρια, όπως, για παράδειγμα, η περιγραφική αξιολόγηση ενός παιδιού από τους δασκάλους και συμμαθητές του.

ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Η αναγνώριση της χαρισματικότητας πρέπει να γίνεται σε βάθος, μελετώντας όσο περισσότερα στοιχεία μπορούμε για το παιδί, τόσο σε νοητικό όσο και σε κοινωνικοσυναισθηματικό επίπεδο

Οι προκλήσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπα τα παιδιά που ανήκουν στο φάσμα τής χαρισματικότητας –διότι περί φάσματος πρόκειται, αφού υπάρχουν διαβαθμίσεις– είναι πολλές, με πρώτη –και ενδεχομένως βασικότερη– το ότι σπάνια αναγνωρίζονται σωστά. Είτε πρόκειται για το περιβάλλον του σπιτιού είτε του σχολείου, είναι εξαιρετικά διαδεδομένο το φαινόμενο της εσφαλμένης διάγνωσης, εξαιτίας τού ότι παρεξηγούνται συμπεριφορές και χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν τα άτομα αυτά. Δυστυχώς –ιδίως στην Ελλάδα– είναι ακόμη ελάχιστοι εκείνοι οι επαγγελματίες στον τομέα της υγείας και της εκπαίδευσης που έχουν εκπαιδευτεί κατάλληλα για χαρισματικούς ανθρώπους. Είναι, λοιπόν, εξαιρετικά σημαντικό οι γονείς να ερευνούν την κατάρτιση των ειδικών στους οποίους απευθύνονται, μετά από παρότρυνση των δασκάλων του παιδιού τους ή δική τους ανησυχία, και να ενημερώνονται σχετικά με το πόση εμπειρία εκείνοι διαθέτουν πάνω σε χαρισματικά παιδιά και οικογένειες. Λάθη και αιτίες Λόγω της ισχυρής αντίληψης και ευαισθησίας τους, τα παιδιά που γεννιούνται χαρισματικά βιώνουν τη ζωή διαφορετικά και σε μεγαλύτερη ένταση από τους άλλους γύρω τους. Κι εδώ εισέρχεται η έλλειψη εξειδικευμένης και ουσιαστικής γνώσης για τη χαρισματικότητα και ο καθοριστικός της ρόλος, καθώς εκείνοι που παίρνουν τις αποφάσεις και οδηγούν τις εξελίξεις, δηλαδή οι γονείς και οι δάσκαλοι, αλλά και οι συνομήλικοι αυτών των παιδιών, δυσκολεύονται να αντιληφθούν και να κατανοήσουν αυτήν τη διαφορετικότητα. Εύκολα μπορεί ένα χαρισματικό παιδί να χαρακτηριστεί ως τεμπέλικο ή αντιδραστικό, χωρίς να είναι έτσι. Φυσικά, μία τέτοιου είδους «ταμπέλα» δημιουργεί σταδιακά μεγάλο χάσμα και αρκετές συγκρούσεις. Η αδυναμία τού περιβάλλοντος ενός χαρισματικού να αντιληφθεί πραγματικά και σε βάθος τον τρόπο με τον οποίο αυτό αντιδρά, φέρνει αναπόφευκτα το εξής αποτέλεσμα: τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά χαρισματικότητας που περιγράφηκαν πιο πάνω –κυρίως η υπερευαισθησία και η μη ελεγχόμενη ένταση– παρερμηνεύονται ως κάποιο συναισθηματικό σύνδρομο ή διανοητική διαταραχή. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι όσο πιο ψηλά βρίσκεται στη χαρισματικότητα κάποιος κι όσο πιο ταλαντούχος γίνεται σε ορισμένο τομέα, τόσο πιο πολύ αποκλίνει από τη μάζα και αποτελεί μειονότητα –άρα έχει και μεγαλύτερη ανάγκη από προσαρμοσμένη σε αυτόν υποστήριξη. Τι συμβαίνει, ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις; Αυτό που συναντούν τα χαρισματικά παιδιά, από πολύ μικρή ηλικία κιόλας, είναι αρνητική στάση και, πολύ πιθανό, εσφαλμένη διάγνωση. Μία τέτοια διάγνωση, φυσικά, συνοδεύεται και από εσφαλμένη θεραπεία, που, τις περισσότερες φορές, στοχεύει στο να κατευνάσει ή και να εξαλείψει τη συμπτωματολογία της χαρισματικότητας. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι επιστήμονες υγείας συγχέουν ένα χαρισματικό άτομο με ένα άτομο που χρήζει έως και φαρμακευτικής αγωγής.

Η αδυναμία των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω του να το καταλάβουν και οι αντιδράσεις τους, συχνά προκαλούν σε ένα χαρισματικό παιδί: • Πλήξη και ανυπομονησία • Εσωτερικές συγκρούσεις και απογοητεύσεις όταν δεν μπορούν να αγγίξουν το, σύμφωνα με τις δικές τους απαιτήσεις, ιδανικό • Τάση ανυπακοής σε κανόνες και παραδόσεις • Υπαρξιακές ανησυχίες, οι οποίες συχνά οδηγούν σε έντονο άγχος και κατάθλιψη • Δυσκολία κατανόησης ορίων και ελέγχου έντασης για πειθαρχία και αυτοπειθαρχία • Έντονη αίσθηση ότι είναι μόνοι και ότι δεν ανήκουν στην «ομάδα» Οι πιο συχνές εσφαλμένες διαγνώσεις ΔΕΠΥ - Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ADHD): Χαρακτηριστικά όπως ψυχοκινητική ένταση, ανυπομονησία, ευερεθιστότητα και υψηλά επίπεδα ενέργειας είναι χαρακτηριστικά που μοιράζονται ως κοινά η χαρισματικότητα και η ΔΕΠΥ (ADHD). Η βάση τους, όμως, είναι διαφορετική. Οι χαρισματικοί άνθρωποι είναι σε διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης σε σχέση με τους υπολοίπους. Αυτό είναι δυνατό να προκαλέσει διάσπαση της προσοχής τους ή παρορμητικότητα, δημιουργώντας λανθασμένες εντυπώσεις στο περιβάλλον τους. ODD - Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή: Τα παιδιά με ODD είναι απόλυτα και με δυνατή θέληση. Ίδιο χαρακτήρα επιδεικνύουν και πολλοί χαρισματικοί, μόνο που, στη δική τους περίπτωση, αυτή η συμπεριφορά προκύπτει συνήθως εξαιτίας της υπερέντασης, της υπερευαισθησίας και του ιδεαλισμού τους. Η κριτική που δέχονται συχνά για τον διαφορετικό τρόπο σκέψης τους, δεν τους είναι ευχάριστη και τους κάνει να αντιδρούν. Συχνά αναρωτιούνται και αμφισβητούν τα πάντα, συμπεριλαμβανομένων κανόνων, εντολών και οδηγιών που τους δίνονται, ακόμη και για τα ίδια τα πρόσωπα εξουσίας. Κατάθλιψη και Διπολικότητα: Τα χαρισματικά παιδιά μπορεί να έχουν έντονες εναλλαγές διαθέσεων. Παρατηρούν ασυνέπειες στην κοινωνία και στους ανθρώπους γύρω τους. Μπορεί να νιώθουν αποξενωμένα και διαφορετικά από την πλειονότητα. Αντίστοιχα χαρακτηριστικά, όμως, συχνά αναφέρονται και για παιδιά με κατάθλιψη ή διπολική συμπεριφορά. Συμπτωματολογία, όπως εναλλαγές στη διάθεση, ευερεθιστότητα, αδιαχείριστες εκρήξεις θυμού, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το χαρισματικό παιδί έχει κάποια ψυχική / συναισθηματική διαταραχή. Χρειάζεται προσεκτική, πολύπλευρη και ενδελεχής μελέτη, για να μιλήσει κάποιος για το ένα ή το άλλο. Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (OCD ή OCPD): Η οργάνωση των πραγμάτων με περίπλοκους τρόπους αποτελεί για τα χαρισματικά παιδιά μία δραστηριότητα με μεγάλο ενδιαφέρον και γι’ αυτό έχει παρατηρηθεί ότι τους ελκύει ιδιαίτερα. Τείνουν να είναι τελειομανείς και ιδεαλιστές. Τους προκαλείται εκνευρισμός και αναστατώνονται όταν οι άλλοι δεν συμμερίζονται τον τρόπο οργάνωσής τους, δείχνουν ελάχιστα ανεκτικοί και αρκετά αυταρχικοί, συμπεριφορά που μπορεί να οδηγήσει σε λάθος διάγνωση, η οποία θα αποδίδει αυτές τις συμπεριφορές σε OCD ή OCDP, χωρίς όμως αυτό να αληθεύει. Σύνδρομο Άσπεργκερ (Asperger’s): Όσο προχωράμε πιο ψηλά στο φάσμα της χαρισματικότητας, τα χαρισματικά παιδιά συχνά έχουν διαφορετικούς τρόπους κοινωνικής συναναστροφής. Τα ασυνήθιστα σχόλιά τους, όπως και το ιδιαίτερο χιούμορ τους, μπορεί να παρεξηγηθούν ως σημάδια συνδρόμου Asperger’s. Άνθρωποι με αυτό το σύνδρομο μπορεί να είναι και χαρισματικοί, αλλά γενικότερα δεν ανταποκρίνονται όπως οι υπόλοιποι σε τυπικές κοινωνικές και συναισθηματικές καταστάσεις. Δεν τους είναι εύκολο να κάνουν φίλους και προτιμούν να κλείνονται μόνιμα στον εαυτό τους. Τα χαρισματικά παιδιά, από την άλλη, συχνά ανησυχούν ιδιαίτερα για τους άλλους και το εκφράζουν. Αν, λοιπόν, το χαρισματικό παιδί σας έχει φιλικές σχέσεις και επικοινωνεί με παιδιά και ενήλικες, είναι εξαιρετικά απίθανη η διάγνωση για σύνδρομο Asperger’s. Ποια είναι τα σωστά βήματα Στην περίπτωση που έχετε ανησυχίες ότι το παιδί σας μπορεί να πάσχει από κάποια διανοητική διαταραχή, είναι χρήσιμο και απαραίτητο, εκτός από τη γνώμη και τις συμβουλές που πρέπει να πάρετε το συντομότερο δυνατό από τον παιδίατρο και έναν παιδοψυχολόγο / παιδοψυχίατρο, να συμβουλευτείτε συμπληρωματικά κι έναν ειδικό υγείας ο οποίος έχει εξειδικευτεί στη χαρισματικότητα. Έτσι, θα μπορείτε να είστε πιο σίγουροι ότι θα γίνει διερεύνηση που θα αποκλείει κάποιο λάθος και, κατά συνέπεια, θα σας δώσει τη δυνατότητα να προσφέρετε στο παιδί σας τη στήριξη που χρειάζεται.

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Η Δανάη Δεληγεώργη είναι ψυχοπαιδαγωγός, απόφοιτη του Τμήματος Φ.Π.Ψ. του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στις Ηνωμένες Πολιτείες, πάνω στην εκπαίδευση και τις κοινωνικοσυναισθηματικές ανάγκες των χαρισματικών και ταλαντούχων παιδιών. Είναι ιδρύτρια του «Φ - Κέντρο Ανάπτυξης Νόησης» και επιστημονική υπεύθυνη Προγραμμάτων Εκπαίδευσης Χαρισματικότητας σε Ελλάδα και Ευρώπη.

Φ - Κέντρο Ανάπτυξης Νόησης: Δεινοκράτους 85, Αθήνα, τηλ. 213 0441216, www.centerfnoesis.com Επιμέλεια συνέντευξης: Αριστέα Σταυροπούλου