Prawnik 3/31 2013

Spis treści

PRAWNIK Nr 3/31/2013

Wydawca: Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie 20-607 Lublin ul. Konrada Wallenroda 2E tel. (081) 532-06-95 fax (081) 534-44-96 e-mail: poczta@oirp.lublin.pl

PRAWNIK

Biuletyn Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie Nr 3/31 2013

W numerze między innymi: INFORMACJE I KOMUNIKATY

numer konta: 66 1240 2500 1111 0010 0399 5559 w Banku PeKaO S.A. IV Oddział w Lublinie oraz 51 1050 1953 1000 0023 0708 6344 w ING BANK ŚLĄSKI O/Lublin Redakcja: redaktor naczelny Tomasz Woś, redaktorzy: Sławomir Pilipiec, Anna Fermus-Bobowiec. tel. (081) 532-06-95 e-mail: poczta@oirp.lublin.pl www.oirp.lublin.pl Komisja Wydawnicza (Rada Programowa): przewodniczący Anna Fermus-Bobowiec, członkowie: Arkadiusz Gil, Anna Łacek-Sękowska, Mariusz Nowachowicz, Sławomir Pilipiec, Tomasz Woś.

Materiałów niezamówionych Re­dak­cja nie zwraca i rezerwuje sobie pra­wo do skracania, poprawiania oraz uzu­peł­nia­nia otrzymanych tekstów, a także do­da­wa­nia i zmiany tytułów.

Druk i łamanie: Drukarnia EMBE Press Lublin, ul. Tokarska 9A tel.: (81) 710 17 00 e-mail: akceptacje@embepress.pl

Od Dziekana......................................................................................................2 Z posiedzeń Rady..............................................................................................5 X Krajowy Zjazd Radców Prawnych.............................................................13 Uhonorowanie zasług Dziekana Arkadiusza Berezy medalem Prezydenta Miasta Lublin...................................................................................................15 Z życia Klubu Seniora: Wycieczka do Sandomierza........................................................................16 Fundusz Seniora...........................................................................................18 Turniej brydżowy.........................................................................................19 Harmonogram spotkań Klubu Seniora.....................................................20 Fundacja Radców Prawnych ,,Subsidio Venire”..........................................21 Konferencja szkoleniowa OIRP na Morawach 2013 r...............................22 Program szkoleń w I kwartale 2014 r. ..........................................................23 VII Europejskie Forum Pro Bono w Warszawie.........................................24 Udział radców prawnych w rajdzie samochodowym.................................25 Karnawałowy Bal Choinkowy.......................................................................27

WARTO WIEDZIEĆ WIĘCEJ

Jaromir Miaskowski, Maciej Zabawa Art. 446 § 4 Kodeksu Cywilnego jako podstawa przyznania zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę .....................................................28 Arkadiusz Wagner Pracownik samorządowy jako „funkcjonariusz publiczny”, o którym mowa w art. 115 § 13 pkt 4 i 5 Kodeksu Karnego - próba definicji .........43 Monika Lejcyk Reżim odpowiedzialności zawodowej i karnej strony podejmującej się pośrednictwa w obrocie nieruchomościami ...............................................52 Paweł Witkowski Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych .........63 Renata Flis Przegląd orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego ..................65

Dyżury członków Prezydium Rady Dziekan Rady – Marek Pawłowski - wtorek w godz. 800 - 1000 - piątek w godz. 1300 - 1500 Wicedziekan Rady – Sławomir Bartnik - poniedziałek w godz. 800 - 1000 - czwartek w godz. 1500 - 1700 Wicedziekan Rady – Hanna Chabros - środa w godz. 1200 - 1600 Wicedziekan Rady – Arkadiusz Bereza - poniedziałek w godz. 1400-1600 Ośrodek Szkoleniowo-Dydaktyczny

Sekretarz Rady – Anna Fermus-Bobowiec - poniedziałek w godz. 1400 - 1600 Rzecznik Dyscyplinarny – Patrycja Kozłowska-Kalisz - poniedziałek w godz. 900-1100 Rzecznik Funduszu Seniora – Irena Kopiec - każdy I piątek miesiąca w godz. 1000 - 1200 Skarbnik Rady – Bartosz Gdulewicz - środa w godz. 800 - 1000

1

PRAWNIK Nr 3/31/2013

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

Od Dziekana

Szanowni Państwo, Koleżanki i Koledzy; Przeszło od trzech miesięcy pełnię funkcję Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie.

Dziękując za zaufanie i wybór, chciałbym z tej perspektywy podzielić się kilkoma refleksjami dotyczącymi funkcjonowania samorządu radcowskiego.

Przede wszystkim chciałbym podziękować za stworzenie sprzyjającej (w domyśle spokojnej) atmosfery związanej z wyborami i rozpoczęciem wykonywania obowiązków w samo2

rządzie. Jest to bardzo ważne, gdyż umożliwia skupienie się na działaniach merytorycznych w newralgicznym okresie związanym z przejmowaniem obowiązków.

Chciałbym podziękować poprzedniemu Dziekanowi Arkadiuszowi Berezie za pomoc we wprowadzeniu mnie w zakres spraw naszego samorządu, gdyż do tej pory, działając przez kilka lat w strukturze samorządu, nie znałem tak szczegółowo pełnego spektrum zagadnień, które są przedstawiane samorządowi do zajęcia się.

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

Zadaniem moim, jako reprezentanta Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie, jest zapewnienie, by samorząd radcowski był widziany na terenie działania Izby oraz by nasz samorząd był postrzegany jako podmiot opiniotwórczy i mający wpływ na życie społeczno–kulturalne regionu. Zabezpieczeniem interesów radców prawnych w sprawach strategicznych na szczeblu krajowym zajmuje się Krajowa Izba Radców Prawnych (co robi efektywnie i z dobrym skutkiem, o czym świadczy choćby ostatnia nowelizacja kodeksu postępowania karnego). Natomiast OIRP w Lublinie ma zajmować się reprezentacją samorządu na szczeblu lokalnym. Dlatego będę starał się, by nasza Izba była reprezentowana na różnych spotkaniach branżowych oraz na wydarzeniach mających regionalny charakter. Oczywiście samorząd, jako gospodarz terenu, na którym działa będzie się również włączał w imprezy mające charakter ogólnopolski.

Obowiązkiem Izby jest zadbanie o właściwy poziom kształcenia dla radców prawnych w ramach szkoleń zawodowych oraz aplikantów w ramach zajęć na aplikacji. Szkolenia dla radców prawnych w Izbie są prowadzone przez praktyków, którzy z jednej strony są osobami doświadczonymi z uwagi na stosowanie prawa, a z drugiej strony mają doświadczenie w przekazywaniu i dzieleniu się posiadaną wiedzą. Dlatego zachęcam do brania udziału w szkoleniach organizowanych

PRAWNIK Nr 3/31/2013

w Izbie. Szkolenie na aplikacji jest udoskonalane, wprowadzane są coraz to nowe wersje programu. Kładą one nacisk na praktyczne stosowanie przepisów prawa, które w założeniach zostały przez aplikantów poznane na studiach.

Obowiązkiem Izby jest zapewnienie szkoleń, jednakże pamiętać należy, iż samoistnym obowiązkiem każdego radcy prawnego i aplikanta jest samokształcenie się w celu wykonywania spraw zawodowych z większym pożytkiem dla klientów oraz ku większej własnej satysfakcji z podejmowanych czynności.

Widzę potrzebę współpracy Izby z organizacjami społeczno – gospodarczymi, których efektem będzie dostrzeganie faktu wykonywania przez radców prawnych usług związanych ze świadczeniem pomocy prawnej. Celem tego jest ukształtowanie w świadomości potencjalnych klientów konieczności zasięgnięcia porady prawnej przed zdarzeniem, z którego wynikają konsekwencje prawne, a nie po jego zaistnieniu, i to na etapie zbliżającego się terminu do działania w procesie sądowym. Uświadomienie potencjalnym zainteresowanym korzyści w nawiązaniu kontaktu z radcą prawnym na początkowym etapie przedsięwzięcia klienta ma na celu otwarcie nowego rynku. Kwestia ta szczególnie dotyczy radców prawnych, którzy w ostatnich latach uzyskali uprawnienia zawodowe i ciągle szukają swojego miejsca w wykonywaniu czyn3

PRAWNIK Nr 3/31/2013

ności zawodowych. Potencjał widzę we współpracy z organizacjami skupiającymi przedsiębiorców.

Samorząd ma być „miejscem spotkań” wszystkich radców prawnych. Izba dysponuje środkami, które umożliwiają integrację naszej grupy zawodowej. Organizowane przedsięwzięcia mają zapewnić możliwość uczestniczenia w formach integracji wszystkim członkom samorządu. Dla osób, które okres wykonywania zawodu w sposób czynny mają już za sobą ofertę swoją w strukturach samorządu ma Klub Seniora, dla osób młodszych Izba ma ofertę aktywnych zajęć wspierających kondycję fizyczną. Ten aspekt działalności będzie w dalszym ciągu kontynuowany i mam nadzieję, że będą organizowane nowe imprezy, które urozmaicą ofertę władz samorządowych dla członków naszej społeczności. Ważne jest, by zadbać również o aktywizację radców prawnych, którzy tytuł uzyskali w okresie ostatnich kilku lat i którzy stanowią znaczną część naszego samorządu. W razie zainteresowania tymi aspektami funkcjonowania Izby, proszę o śledzenie wydawnictwa Izby, prowadzonych stron internetowych lub też o kontakt telefoniczny z sekretariatem.

Zwraca uwagę fakt dużej ilości interwencji podejmowanych przez mocodawców w sprawach prowadzonych przez radców prawnych przed organami wymiaru sprawiedliwości. Dlatego 4

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

proszę o pieczołowite utrzymywanie kontaktów z klientami, którzy ustanawiają pełnomocników spośród członków naszego samorządu. Szczególnie prośba ta dotyczy wywiązywania się ze składanych deklaracji i uzgodnień, skrupulatności w rozliczeniach finansowych i związanych z przekazywanymi dokumentami.

Do zapewnienia należytego funkcjonowania Izby ma być zapewnione stosowne zaplecze organizacyjne. Dotyczy to nie tylko pracowników i współpracowników, lokali, sprzętu biurowego, ale również właściwego podziału obowiązków pomiędzy osoby działające w samorządzie naszej Izby.

Samorząd radcowski z uwagi na zmieniające się przepisy, ma nakładane coraz to nowe obowiązki. Wynikają one z aktów wewnętrznych samorządu (np. obowiązek samokształcenia się mierzony punktami), jak również przepisów rangi ustawowej (np. obowiązek prowadzenia list radców prawnych w celu zapewnienia pomocy prawnej przyznawanej z urzędu). To powoduje, iż sposób organizacji Izby wymaga działań dostosowujących istniejące rozwiązania do zmieniającego się otoczenia i stawianych wymagań. Z tego powodu w najbliższym czasie zostaną podjęte działania mające na celu usprawnienie funkcjonujących procedur i organizacji Izby jako instytucji. Celem tych usprawnień jest pewność ich działania oraz „przyjazność” dla członków samorządu. Dlatego jeśli w najbliższym

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

czasie spotkacie się Państwo z nowymi aspektami działania Izby, które będą dotyczyć każdego z członków samorządu indywidualnie (np. przyporządkowanie każdemu radcy prawnemu i aplikantowi numeru rachunku bankowego), to proszę o okazanie wyrozumiałości i współpracę przy wdrażaniu nowych rozwiązań.

Skokowe zwiększenie się w ostatnich latach ilości radców prawnych i aplikantów skutkuje tym, iż coraz więcej osób jest angażowanych w funkcjonowanie Izby. Dlatego bardzo proszę o to, by w razie posiadania inicjatyw zarówno poprawiających dotychczasowe formy działalności Izby, jak również wprowadzających nowe przedsięwzięcia w Izbie, zainteresowane osoby przedstawiały swoje pomysły.

Zostaną one rozważone, być może nie

PRAWNIK Nr 3/31/2013

wszystkie będzie można wdrożyć, lecz stosownie do posiadanych możliwości będę dążył do włączenia w ich realizację nowe osoby, które do tej pory w samorządzie nie działały, a takie chęci posiadają.

Sytuacja zawodu radcy prawnego i jego samorządu jest dynamiczna i wdzięczny będę za inicjatywy Koleżanek i Kolegów w przedstawianiu spraw, którymi będę mógł zająć się jako Dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie, a z których to inicjatyw pożytek odniosą członkowie naszego samorządu.

Z koleżeńskim pozdrowieniem Dziekan Rady Marek Pawłowski

Z posiedzeń Rady W dniu 12 września 2013 r. odbyło się I posiedzenie Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie IX Kadencji.

Na początku zebrania Dziekan Rady Marek Pawłowski powitał serdecznie zgromadzonych, pogratulował im wyboru na członków Rady OIRP w Lublinie i poinformował, że Rada

ukonstytuowała się przez fakt zebrania i uzyskania wymaganego quorum.

Następnie Rada przystąpiła do ustalenia liczby członków Prezydium Rady i podjęła uchwałę, w której przyjęła, że Prezydium Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie składać się będzie z Dziekana, trzech Wicedziekanów, Sekretarza, Skarbnika 5

PRAWNIK Nr 3/31/2013

oraz dwóch Członków Prezydium. Odbyły się wybory, w wyniku których do Prezydium Rady OIRP w Lublinie wybrani zostali: Na Wicedziekanów Rady: 1. Hanna Chabros; 2. Sławomir Bartnik.

Na Sekretarza Rady: 1. Anna Fermus-Bobowiec.

Na Skarbnika Rady: 1. Bartosz Gdulewicz.

Na Członków Prezydium Rady: 1. Halina Ejsmond-Zając; 2. Irena Kopiec.

W kolejnej uchwale Rada upoważniła wszystkich członków Prezydium do zaciągania zobowiązań i składania oświadczeń w zakresie zwykłego zarządu, oraz podpisywania dowodów księgowych.

Następnie Rada podjęła uchwały w sprawie wpisu na listę radców prawnych dwóch osób, które uzyskały pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego, a mianowicie: Agnieszki Głowackiej i Bogumiła Postawskiego.

W ramach kolejnego punktu porządku obrad Dziekan Rady poinformował zebranych o śmierci radcy prawnego Kol. Mariana Wiącka, a wszyscy obecni, na prośbę Dziekana, uczcili pamięć Zmarłego minutą ciszy, który w związku ze śmiercią został skreślony z listy radców prawnych.

Z listy radców prawnych zostały skreślone także 4 osoby na ich wniosek, tj. Renata Niezgoda, Grzegorz Otkała, 6

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

Marcin Pytka i Joanna Samulak-Lowe.

Natomiast 12 radcom prawnym Rada zwiesiła prawo do wykonywania zawodu w związku z ich pracą w organach wymiaru sprawiedliwości lub w organach ścigania.

Następnie Dziekan Rady przedstawił postanowienia Rzecznika Dyscyplinarnego o skierowaniu wniosku do Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego OIRP w Lublinie o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego w odniesieniu do 3 radców prawnych, o wszczęciu dochodzenia w sprawie radcy prawnego, o odmowie wszczęcia dochodzenia w sprawie ze skargi na zachowanie radcy prawnego oraz o 3 przypadkach umorzenia dochodzenia w sprawie ze skargi na postępowanie radcy prawnego.

W grupie spraw wniesionych przez Skarbnika Rady, były Skarbnik Rady, a obecnie Wicedziekan, Hanna Chabros przedstawiła wniosek o umorzenie wszczętego postępowania o skreślenie z listy radców prawnych na podstawie art. 29 pkt 4a ustawy o radcach prawnych z powodu całkowitej, częściowej lub umorzenia spłaty zadłużenia w ramach wszczętego postępowania, w stosunku do 52 osób.

Następnie Dziekan Rady poinformował, iż w związku z przeniesieniem wpisu Pani Joanny Jesionek na listę radców prawnych prowadzoną przez Radę OIRP w Warszawie zachodzi konieczność podjęcia stosownej uchwały w sprawie usunięcia wpisu z listy prowadzonej przez tut. Radę,

PRAWNIK Nr 3/31/2013

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

którą Rada podjęła zgodnie z wnioskiem Dziekana.

Na tym obrady zakończono, a Dziekan podziękował wszystkim za przybycie.

2.

3.

• W dniu 12 listopada 2013 r. odbyło się II posiedzenie Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie IX Kadencji, które otworzył Dziekan Rady Marek Pawłowski, witając wszystkich zgromadzonych. Po zapoznaniu zebranych z porządkiem obrad i po jego przyjęciu, przystąpiono do wyboru Wicedziekana Rady do ustalonego już przez Radę na poprzednim posiedzeniu składu Prezydium Rady. Została zgłoszona kandydatura Kol. Arkadiusza Berezy. Po dokonanym akcie głosowania i po przeliczeniu głosów, Komisja Skrutacyjna ogłosiła, że na Wicedziekana Rady wybrany został Arkadiusz Bereza.

Następnie Rada podjęła uchwałę w sprawie podziału czynności pomiędzy wicedziekanów, który przedstawia się następująco: SŁAWOMIR BARTNIK - Wicedziekan ds. funkcjonowania samorządu radcowskiego i jego pozycji w otoczeniu społecznym: 1. Prowadzenie spraw związanych z wpisami i skreśleniami na liście radców prawnych oraz za-

4.

5.

wieszaniem prawa do wykonywania zawodu; Nadzór nad ewidencją radców prawnych; Prezentowanie stanowisk Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie w kontaktach z samorządem radcowskim na szczeblu krajowym oraz realizacja działań w ramach akcji organizowanych przez Krajową Radę Radców Prawnych; Integracja środowiskowa; Nawiązywanie i koordynowanie kontaktów przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w Lublinie z innymi podmiotami.

HANNA CHABROS - Wicedziekan ds. wykonywania zawodu i doskonalenia zawodowego: 1. Sprawy związane z wykonywaniem zawodu radcy prawnego, nie objęte postępowaniem dyscyplinarnym; 2. Ocena pracy zawodowej radców prawnych (także w przypadku rozwiązania stosunku pracy z radcą prawnym); 3. Prezentowanie stanowisk dotyczących pracy zawodowej radców prawnych na forum Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie i w korespondencji z organami samorządu radcowskiego na szczeblu krajowym; 4. Szkolenie ustawiczne oraz spra7

PRAWNIK Nr 3/31/2013

wy związane z wykonywaniem przez radców prawnych obowiązku doskonalenia zawodowego; 5. Wyznaczanie radców prawnych do reprezentacji stron z urzędu.

ARKADIUSZ BEREZA - Wicedziekan ds. aplikacji: 1. Koordynacja i nadzór nad realizacją szkolenia aplikantów radcowskich; 2. Sprawy dotyczące statusu aplikanta (zaświadczenia, urlopy); 3. Prowadzenie spraw związanych z wpisami i skreśleniami na liście aplikantów radcowskich; 4. Sprawy dotyczące integracji aplikantów radcowskich; 5. Nadzór nad ewidencją aplikantów radcowskich.

Kolejny punkt porządku obrad obejmował wpis na listę radców prawnych następujących osób, które uzyskały pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego, tj.: Przemysława Pysiewicza, Konrada Słobodę oraz Marcina Ruska.

Następnie Dziekan poinformował, że wnioski o wpis na listę radców prawnych na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy o radcach prawnych złożyli: Mariusz Daca, Marek Kowalik, Magda Makarewicz-Kleszczyńska, Marcin Mazuryk, Agnieszka Wąsikowska i Adam Wójtowicz. Wnioski te zostały przedstawione przez Kol. Halinę Ej8

smond-Zając, która zreferowała je pod kątem spełnienia ustawowych przesłanek wpisu, po czym Rada podjęła stosowne uchwały o wpisie w/w osób na listę radców prawnych.

Dziekan Rady poinformował zebranych o śmierci radcy prawnego Marka Kopacza, a wszyscy obecni, na prośbę Dziekana, uczcili pamięć Zmarłego minutą ciszy. Rada natomiast skreśliła Zmarłego Kolegę z listy radców prawnych.

W ramach następnego punktu porządku obrad Rada podjęła uchwały w sprawie usunięcia wpisu z listy radców prawnych prowadzonej przez tut. Radę w związku z przeniesieniem wpisów następujących osób: Kol. Łucji Obszańskiej na listę radców prawnych prowadzoną przez Radę Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, Kol. Aleksandry Muszyńskiej na listę radców prawnych prowadzoną przez Radę Okręgowej Izby Radców Prawnych w Kielcach oraz Kol. Roberta Komperdy na listę radców prawnych prowadzoną przez Radę Okręgowej Izby Radców Prawnych w Kielcach.

Następnie Rada podjęła uchwałę w sprawie upoważnienia Dziekana Rady, Wicedziekanów Rady i Sekretarza Rady do wyznaczania radcy prawnego do prowadzenia spraw z urzędu oraz powołała Okręgowy Zespół Wizytatorów Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie IX Kadencji w składzie: 1) Adamczuk Urszula;

PRAWNIK Nr 3/31/2013

2) Bartnik Sławomir; 3) Bilkiewicz-Bańka Bożena; 4) Chmiel Zbigniew; 5) Cieślukowska Anna; 6) Czerwińska Grażyna; 7) Derwisz Dominik; 8) Dubiel Barbara; 9) Ejsmond-Zając Halina; 10) Fałdyga Piotr; 11) Fermus-Bobowiec Anna; 12) Filipek-Kraczek Zofia; 13) Fita Tadeusz; 14) Forenc Sławomir; 15) Franus-Wyrwich Beata; 16) Gdulewicz Bartosz; 17) Glazer-Kamińska Krystyna; 18) Górny Leszek; 19) Grabek Tomasz; 20) Grzyb Anna; 21) Grzyb Jan; 22) Jakubowska-Rybczyńska Anna; 23) Jastrząb Zbigniew; 24) Kaczor Edward; 25) Kamińska Maria; 26) Kopiec Irena; 27) Kozłowska Iwona; 28) Kozłowska-Kalisz Patrycja; 29) Kubicz Leszek; 30) Kucharska-Derwisz Marzena; 31) Magryta Anna; 32) Mazur-Strzępka Kamila; 33) Michniewicz Małgorzata; 34) Mik Szczepan; 35) Miszczak Jerzy; 36) Myśliwiec Marek; 37) Niebrzydowska Teresa; 38) Ogrodnik-Kołodziejczyk Beata; 39) Pachoł Krzysztof;

40) Pecyna-Bądos Katarzyna; 41) Piekarczyk Jolanta; 42) Piórecka Ewa; 43) Sobuś Rafał; 44) Uchaniuk Lech; 45) Mazurek Marek; 46) Janusz Maria Anna; 47) Żak Elżbieta.

Na Przewodniczącego Okręgowego Zespołu Wizytatorów wybrana została Kol. Halina Ejsmond-Zając, a na Zastępcę Przewodniczącego – Kol. Irena Kopiec.

Kolejny punkt porządku obrad obejmował podjęcie uchwały w sprawie wyznaczenia osób na stanowiska: Kierownika Szkolenia Aplikantów oraz Zastępcy/ców Kierownika Szkolenia Aplikantów, którymi zostali: Hubert Ząbek jako Kierownik Szkolenia i Sławomir Pilipiec jako Zastępca.

Następnie Rada powołała Komisje Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie IX Kadencji, wyznaczając jednocześnie ich skład: 1. Komisja ds. wykonywania zawodu i doskonalenia zawodowego w składzie:  Przewodnicząca: Hanna Chabros;  Członkowie: Piotr Fałdyga, Dag Makary Opolski, Iwona Perdeus.

2. Komisja ds. integracji środowiska radcowskiego i kontaktów międzynarodowych w składzie:  Przewodniczący: Marzena Kucharska-Derwisz;  Członkowie: Piotr Fałdyga, Kata9

PRAWNIK Nr 3/31/2013

rzyna Klech, Beata Ogrodnik-Kołodziejczyk.

3. Komisja ds. socjalnych w składzie:  Przewodniczący: Jan Grzyb;  Członkowie: Marzena Mazurek Sokoluk, Teresa Piekarczyk.

4. Komisja ds. aplikacji w składzie:  Przewodniczący: Arkadiusz Bereza;  Członkowie: Ewa Urbanowicz-Jakubiak, Małgorzata Dumkiewicz, Hubert Ząbek.

5. Komisja ds. wpisów na listę radców prawnych i aplikantów w składzie:  Przewodniczący: Sławomir Bartnik;  Członkowie: Magdalena Gnutek, Irena Kopiec, Bartosz Gdulewicz, Sławomir Bereza, Krzysztof Adamski.

6. Komisja wydawnicza w składzie:  Przewodniczący: Anna Fermus-Bobowiec,  Członkowie: Arkadiusz Gil, Anna Łacek-Sękowska, Mariusz Nowachowicz, Sławomir Pilipiec, Tomasz Woś.

Dziekan Rady przedstawił także postanowienia Rzecznika Dyscyplinarnego: o częściowym umorzeniu dochodzenia w sprawie radcy prawnego i o skierowaniu wniosku do Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego przeciwko radcy prawnemu w pozostałym zakresie, o trzech przypadkach wszczęcia dochodzenia w sprawie radcy prawnego, o odmowie wszczęcia dochodzenia w sprawie ze skargi na postępowanie radcy prawnego oraz 10

o umorzeniu dochodzenia w sprawie ze skargi na postępowanie radcy prawnego.

Następnie Wicedziekan Rady Arkadiusz Bereza poinformował, iż do siedziby tut. Izby wpłynęło 118 wniosków o wpis na listę aplikantów radcowskich, w tym 2 złożone przez osoby, które uzyskały wynik pozytywny z egzaminów wstępnych przeprowadzonych w 2011 i 2012 r., a Rada podjęła uchwały o wpisie następujących osób na listę aplikantów radcowskich: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

Abrahamowicz Aleksandra Arciszewska Anna Awgulewicz Łukasz Babiak Sławomir Baran Marek Baranowska Katarzyna Baron David Białek Karolina Bodejko-Mazur Beata Bodek Piotr Bogusz Dominik Bogusz Katarzyna Chomiarczuk Monika Chomicka Eliza Chorębała Paweł Cichocki Daniel Cieślik Joanna Doboszewicz Rafał Domańska Marta Drapała Katarzyna Dras Jowita Dryk Paweł Dubas Monika Duda Agata

PRAWNIK Nr 3/31/2013

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

58.

59.

60.

61.

62.

63.

Dziedzic Andrzej Gawrońska Anna Gębala Magdalena Głuszek Justyna Gorzelak Maciej Gruszkowski Karol Guillot-Ławnik Angelique Herda Natalia Husarz Renata Jarosz Piotr Kamińska Helena Kamiński Bartosz Kamiński Tomasz Kapica Marta Kaproń Mateusz Klejment-Nizio Katarzyna Kostecki Piotr Krochmalska Anna Król Beata Kulesza Olga Kuśmierczyk Piotr Kwiecińska Aleksandra Lepionka Dominika Lewandowski Adam Lewicka-Klech Agnieszka Leziak Magdalena Liszcz Agnieszka Łapińska Agnieszka Łobodziński Marcin Majchrzak Magda Makarewicz Konrad Małysza Amadeusz Mamełko Artur Markocka Anna Matysiak Michał Mąkosa Michał Mendel Anna Michałowska Maryla Misztal Piotr

64. Moskwa Karolina 65. Musiał Magdalena 66. Nakonieczny Artur 67. Nowak Klaudia 68. Ordyk Jakub 69. Orłow Ewelina 70. Paczuska Paulina 71. Pajdosz Katarzyna 72. Pakoś Łukasz 73. Piekarczyk Karol 74. Płecha Anna 75. Podoba Marta 76. Pyszniak Kamil 77. Rentflejsz Anna 78. Romanko Agnieszka 79. Romanowska Katarzyna 80. Rosiek Joanna 81. Rój Ilona 82. Rudko Piotr 83. Rusak Damian 84. Saweczko Anna 85. Sidor Anna 86. Sidorowska Emilia 87. Siedliska Paulina 88. Siwek Agnieszka 89. Skop Magdalena 90. Skrzypczyk Dawid 91. Skubiszewski Piotr 92. Sobczak Piotr 93. Sobczuk Mateusz 94. Sobolewska-Rubaj Katarzyna 95. Stępień Michał 96. Stolarska Dorota 97. Stypułkowska Dominika 98. Szafranek Jowita 99. Szczepaniak Anna 100. Szeląg Michał 101. Szewczak-Daniel Mariola 102. Szuba Angelika 11

PRAWNIK Nr 3/31/2013

103. Świątek Joanna 104. Tkačenko Mariana 105. Truszkowski Krzysztof 106. Wasilewski Michał 107. Wasiluk Agnieszka 108. Wawruszak Łukasz 109. Wermińska-Pelc Agnieszka 110. Wojdat Michał 111. Wojtan Ewelina 112. Wojtas Magdalena 113. Wołek Joanna 114. Zając-Suska Katarzyna 115. Zakrzewska Anna 116. Zarzycki Krzysztof 117. Zdybel Barbara 118. Żabiński Mateusz Rada zmieniała także patrona jednemu aplikantowi radcowskiemu.

W grupie spraw wniesionych przez Skarbnika Rady, Rada podjęła uchwałę określającą limit wydatków przeznaczonych na zakup nowego serwera dla potrzeb tut. Izby, podjęła siedem uchwał w sprawie umorzenia składek członkowskich z powodu trudnej sytuacji materialnej albo trudnej sytuacji materialnej i złego stanu zdrowia, a także umorzyła wszczęte postępowania w sprawie skreślenia z listy radców prawnych z powodu całkowitej, częściowej spłaty zaległych składek lub umorzenia zaległych składek w trakcie toczącego się postępowania, w stosunku do ośmiu osób. Ponadto, na wniosek Wicedziekan Rady Hanny Chabros, jedenastu radców prawnych zostało skreślanych z listy radców prawnych 12

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

w trybie art. 29 pkt 4 a ustawy o radcach prawnych następujących osób, tj. z powodu nieuiszczania składek członkowskich za okres dłuższy niż jeden rok.

Następnie Rada powołała Rzecznika Funduszu Seniora, którym została Kol. Irena Kopiec.

Na zakończenie obrad, Dziekan poinformował zebranych o zmianach organizacyjnych w tutejszej Izbie, a dotyczących utworzenia w niej działu księgowości, łącznie z pojawieniem się w jej strukturach głównego księgowego.

Sekretarz Rady Anna Fermus-Bobowiec

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

PRAWNIK Nr 3/31/2013

X Krajowy Zjazd Radców Prawnych W dniach 7 – 9 listopada 2013 r. w Warszawie odbył się X Krajowy Zjazd Radców Prawnych, podczas którego wybrane zostały nowe władze samorządu radcowskiego. Nowym Prezesem Krajowej Rady Radców Prawnych został Dariusz Sałajewski z okręgowej izby radców prawnych w Opolu, dotychczasowy I wiceprezes, który uzyskał poparcie 179 delegatów. Zastąpił on na tym stanowisku dotychczasowego Prezesa Macieja Bobrowicza, który pełnił tę funkcję przez dwie kadencje.

Podczas Zjazdu wybranych zostało 38 członków Krajowej Rady Radców Prawnych, którzy wraz z 19 członkami wybranymi podczas zgromadzeń okręgowych izb radców prawnych, tworzą jej pełen skład. Okręgową izbę radców prawnych w Lublinie reprezentują: Arkadiusz Bereza-stały członek KRRP oraz Teresa Stecyk i Sławomir Bartnik.

Zjazd dokonał także wyboru członków Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oraz Wyższej Komisji Rewizyjnej, do których mandaty otrzymali członkowie okręgowej izby radców prawnych w Lublinie - Sławomir Wasilewski oraz Hanna Habros. Stanowisko Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego objął Tomasz Scheffler z Wrocławia.

W tydzień po zakończeniu Krajowego Zjazdu, 16 listopada 2013r. wybrano Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych. W jego skład weszło 12 osób, łącznie z Prezesem KRRP. Arkadiusz Bereza - wicedziekan rady okręgowej izby radców prawnych w Lublinie, pełniący także funkcję Kierownika Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji KRRP wybrany został wiceprezesem. Funkcję wiceprezesa objęli również: Włodzimierz Chróścik - dziekan rady okręgowej izby radców prawnych w Warszawie, Zbigniew Pawlak - dziekan rady okręgowej izby radców prawnych w Bydgoszczy, Ewa Stompor – Nowicka - członek okręgowej izby radców prawnych w Łodzi, pełniąca w minionej kadencji funkcję sekretarza KRRP oraz Maria Ślązak - członek okręgowej izby radców prawnych w Gdańsku, wybrana w listopadzie na stanowisko wiceprezydenta Rady Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE).

Funkcję sekretarza KRRP objęła Barbara Kras, członek okręgowej izby radców prawnych we Wrocławiu, zaś stanowisko skarbnika Iwona Bendorf – Bundorf z okręgowej izby radców prawnych w Olsztynie. Na członków 13

PRAWNIK Nr 3/31/2013

Prezydium wybrano także: Krystynę Babiak - wicedziekana rady okręgowej izby radców prawnych w Poznaniu, Grażynę Grzmil - członka okręgowej izby radców prawnych w Kielcach, Wiesława Hudyma - członka okręgowej izby radców prawnych w Krakowie oraz Lecha Marka Skierczyńskiego dziekana rady okręgowej izby radców prawnych w Rzeszowie.

Prace Krajowego Zjazdu zaowocowały uchwaleniem kilku aktów. Podjęto między innymi uchwałę w sprawie wytycznych działania samorządu radców prawnych w latach 2013 – 2016, w których Zjazd wyraził zadowolenie w związku ze zmianami ustawowymi, rozszerzającymi uprawnienia zawodowe radców prawnych na obrony w sprawach karnych i jednocześnie opowiedział się za ochroną obecnych przepisów, umożliwiających radcom prawnym świadczenie pomocy prawnej również na podstawie stosunku pracy. Zobowiązał także rady okręgowych izb radców prawnych do doskonalenia modelu pomocy prawnej z urzędu, poprzez stworzenie mechanizmów przydzielania spraw zgodnie z zainteresowaniami i doświadczeniem zawodowym. KRRP została zobowiązana do podjęcia działań w kierunku zainicjowania prac legislacyjnych, które umocniłyby prawo radcy prawnego do zachowania tajemnicy zawodowej we wszystkich rodzajach postępowania. Zjazd wystosował zalecenia w kwestii doskonalenia zawodowego, a także 14

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

uznał aplikację radcowską za preferowaną drogę dojścia do zawodu radcy prawnego i zobowiązał KRRP i okręgowe rady radców prawnych do realizacji ustalonych w poprzedniej kadencji zasad jej prowadzenia, ukierunkowanych na zdobywanie umiejętności praktycznych. Zasygnalizowana została również potrzeba debaty samorządowej na temat zmiany ustawowego określenia organu wykonawczego rady okręgowej izby radców prawnych oraz Krajowej Rady Radców Prawnych, a także w zakresie sposobu wyborów członków Krajowej Rady Radców Prawnych.

Dokonano także zmiany ordynacji wyborczej oraz uchwalono regulamin obrad Krajowego Zjazdu Radców Prawnych. Podjęta została również uchwała w sprawie prac nad nowym Kodeksem Etyki Radcy Prawnego, w której wskazano na potrzebę kontynuowania środowiskowej debaty nad tym ważnym aktem, jak również określono tryb postępowania przy jego uchwaleniu, uwzględniający konieczność jego wejścia w życie równolegle z nowelizacją postępowania karnego, rozszerzającą uprawnienia radców prawnych o obrony w sprawach karnych.

W pracach wszystkich komisji X Krajowego Zjazdu Radców Prawnych czynny udział brali delegaci okręgowej izby radców prawnych w Lublinie.

Redakcja

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

PRAWNIK Nr 3/31/2013

Uhonorowanie Arkadiusza Berezy medalem Prezydenta Miasta Lublin

W dniu 12 listopada 2013 r. obradom Rady OIRP w Lublinie towarzyszyło szczególne wydarzenie. Posiedzenie zaszczycił bowiem swoją obecnością Wiceprezydent Miasta Lublin – Grzegorz Siemiński, który w imieniu Prezydenta Miasta Lublin - Krzysztofa Żuka wręczył Dziekanowi Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie VII i VIII Kadencji – Arkadiuszowi Berezie medal Prezydenta Miasta Lublin w uznaniu zasług na rzecz integracji lubelskiego środowiska prawniczego oraz upowszechnianie historii miasta i regionu.

Członkowie Rady także wyróżnili byłego Dziekana i mając na uwadze jego zainteresowania, obdarowali

go oryginalnym upominkiem w postaci unikalnej tapiserii. Dziekan Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie IX Kadencji - Marek Pawłowski podziękował koledze za jego dotychczasową pracę na rzecz samorządu i złożył w imieniu swoim i pozostałych członków Rady list gratulacyjny, w uznaniu za wkład pracy i zaangażowanie w działalność lubelskiego samorządu radców prawnych, przekazując jednocześnie najserdeczniejsze życzenia dalszej wytrwałości i konsekwencji w realizacji wszystkich planów i zamierzeń, służących całej wspólnocie samorządowej, a także wielu sukcesów w życiu osobistym i zawodowym.

Anna Łacek–Sękowska Radca prawny

15

PRAWNIK Nr 3/31/2013

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

Z życia Klubu Seniora: Wycieczka do Sandomierza Zgodnie z harmonogramem spotkań Klubu Seniora przy OIRP w Lublinie, w okresie od października do grudnia 2013 roku (PRAWNIK NR 2/30 z br.), w planie autokarowych wycieczek znalazł się Sandomierz nad Wisłą.

Wyruszyliśmy w dniu 17-go października w godzinach rannych (815). Mglisty i chłodny poranek szybko zmienił się w słoneczną pogodę, która towarzyszyła nam do końca pobytu. Czekająca na nas pani przewodnik oprowadzając, interesująco opowiadała o urokliwym, rozlokowanym na siedmiu wzgórzach mieście Sandomierzu, którego początek osadnictwa przypada na wiek VIII, a nadanie praw miejskich – XIII.

Położenie na kupieckich traktach prowadzących z północy i wschodu do Krakowa, zapewniało Sandomierzowi pomyślny rozwój. Centrum miasta stanowi pochyły Rynek z barokową Kamienicą Oleśnickich, z gotycko-renesansowym ratuszem. Z wieży ratusza patrzy na miasto żelazny orzeł.

16

Pierwszym na zwiedzanej trasie obiektem była Katedra Narodowa Narodzenia NMP, z czarną wieżą ufundowaną na początku XV-go wieku przez Kazimierza Wielkiego. Była to nakazana przez papieża pokuta królewska za utopienie księdza, który źle się o królu wyraził. Katedra w stylu barokowo-rokokowym ma szczególnie piękną i bogatą polichromią wnętrz. Ciekawostką jest, że w domku katedralnym kronikarza Kadłubka (którego prochy znajdują się w jednym z bocznych ołtarzy katedry), przechowały się białe rękawiczki Królowej Jadwigi. Z tego samego okresu tj. XV-go wieku pochodzi zamek królewski – również przez Kazimierza Wielkiego wzniesiony. Zburzony przez Szwedów w XVII wieku – mimo odbudowy nie odzyskał dawnej świetności.

W pobliżu Katedry, zwraca uwagę czerwony budynek z cegły znany pod nazwą „Dom Długosza” – to dom darowany przez Jana Długosza misjonarzom. Dalej, mijamy kościół pojezuicki oraz mieszkalne, zabytkowe domy starówki.

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

Po wyjściu z Katedry poszliśmy na przystań żeglugi rzecznej, ponieważ czekał nas rejs statkiem po Wiśle.

Słuchaliśmy tu relacji pani przewodnik, o tym, jak podczas ostatniej groźniej powodzi w naszym kraju, ludność Sandomierza i najbliższych okolic uratowała hutę szkła zlokalizowaną po drugiej stronie Wisły. To największy w tym rejonie zakład pracy, a tym samym główne źródło utrzymania wielu rodzin (oczywiście poza sadownictwem, z którego ziemia sandomierska słynie).

Samo miasto oparło się powodzi – dzięki swojemu położeniu mimo, że poziom Wisły sięgał wówczas wysokości filarów mostowych. Wiadomo bowiem, że lessowe podłoże kompletnie rozmaka pod działaniem wody razem z tym wszystkim co znajduje się na powierzchni.

Po zakończonym rejsie Wąwozem Królowej Jadwigi wracaliśmy do śródmieścia. Wąwóz ten był dawno temu drogą przejazdu ciężkich wozów, a powstałe koleiny pogłębiała woda aż do dzisiejszej postaci. Idąc w kierunku murów miejskich schodami, doszliśmy do wąskiego przejścia (jakby bramy) zwanego „uchem igielnym”, z którego skierowaliśmy się na podziemną trasę turystyczną o różnicy poziomów sięgającej 12-tu metrów.

Pierwotnie pomieszczenia podziemi wykorzystywane były przez kupców jako składy towarowe. W czasach

PRAWNIK Nr 3/31/2013

najazdów tatarskich stanowiły niezawodne schronienie ludności. Nad odbudową podziemi górnicy pracowali 10 lat, a ostatnie na podziemnej trasie pomieszczenie upamiętnia tablica dziękczynna informująca o tym górniczym trudzie.

Wśród wielu sandomierskich kościołów najstarszym i najcenniejszym jest kościół św. Jakuba. Na terenie przylegającym do kościoła, rosną drzewa orzechowe posadzone ręką św.

Jacka. Orzechy z tych drzew podobno są niepowtarzalne co do wielkości i świetnego smaku, a nazywają się „Jacki”. Okolice Sandomierza słyną z występującego wyłącznie na tym terenie jako kopalina, krzemienia pasiastego, używanego do wyrobu ozdób jubilerskich. Na dowód na jednej z ulic jest pomnik w postaci dużego pierścienia z pasiastym oczkiem.

Na zakończenie atrakcji turystycznych zwiedziliśmy Bramę Opatowską z tarasem widokowym, z którego podziwialiśmy rozległe widoki miasta i okolic. Dzięki dobrej organizacji program zwiedzania udało się zakończyć przed obiadem, a chętni zdążyli jeszcze wypić całkiem dobrą kawę.

Obok w restauracji „Pod ciżemką” zjedliśmy obiad. Ładny lokal, smaczny posiłek, dobra obsługa. W godzinach popołudniowych opuściliśmy Starówkę i za Opatowską Bramą, na zielonym terenie prywatnym w okolicach dworca PKS-u odpoczywaliśmy 17

PRAWNIK Nr 3/31/2013

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

przy wesoło płonącym ognisku i posilaliśmy się pieczonymi kiełbaskami.

Syci miłych wrażeń, bezpiecznie dowiezieni przez uważającego i uważnego pana kierowcę - byliśmy w Lublinie ok. godz. 1830. Biorąc pod uwagę i odległość i bogaty program – pora przyjazdu nie była późna.

Słowa podziękowania dla: - Koleżanki mec. Joanny Witkowskiej - wyjątkowo operatywnego Kolegi mec.

Krzysztofa Krzywonosa Aleksandra Złomańczuk Radca prawny

Fundusz Seniora Koleżanki i Koledzy - SENIORZY !

Pragnę poinformować, że przy Krajowej Izbie Radców Prawnych działa Kapituła Funduszu Seniora powołanego na mocy postanowienia VI Zjazdu KIRP i uchwały nr 223/V/2000 KIRP z dnia 15.12.2000 r. w sprawie utworzenia i organizacji Funduszu Seniora oraz pomocy socjalnej.

Źródłem finansowania Funduszu jest obecnie 4% odpisu składek wpływających od wszystkich OIRP.

Fundusz Seniora adresowany jest do emerytów, rencistów nie wykonujących już dziś pracy zawodowej, których dochód miesięczny netto nie przekracza średniej krajowej w jednostkach budżetowych (na rok 2013 tym granicznym kryterium dochodowym jest kwota 3.510-zł). Z pomocy funduszu mogą też korzystać, 18

będące niejednokrotnie w trudnej sytuacji materialnej, osoby owdowiałe po zmarłych radcach prawnych. Pomoc z Funduszu Seniora udzielana jest najczęściej w formie bezzwrotnej zapomogi pieniężnej, stałej bądź okresowej.

Przyznawane bezzwrotne zapomogi pieniężne nie przekraczają dla jednej osoby w skali roku kwoty 2280,00 zł tj. są udzielane w wysokości wolnej od podatku dochodowego od osób fizycznych w formie jednorazowej wypłaty lub też okresowej.

Oprócz zapomóg ze środków Funduszu dofinansowuje się turnusy rehabilitacyjno-lecznicze a odpłatność Seniora za pobyt kształtuje się w granicach od 100,00 zł do 500,00 zł.

W minionej kadencji w naszej Izbie z pomocy Funduszu Seniora skorzystało 59 osób, w tym 30 osób skie-

PRAWNIK Nr 3/31/2013

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

rowano do sanatorium.

Jeżeli jest to uzasadnione trudną sytuacją Seniora istnieje możliwość udzielenia wsparcia ze środków finansowych Izby, Fundacji „Subsido Venire”.

Jako Rzecznik Funduszu Seniora pełnię dyżur w siedzibie naszej Izby – w każdy pierwszy piątek miesiąca w godzinach 10.00-12.00 - zapraszam.

Rzecznik Funduszu Seniora Irena Kopiec

Turniej brydżowy W dniu 19 października 2013 roku odbył się tradycyjny Turniej brydżowy o Puchar Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie.

W turnieju startowały cztery pary brydżystów. Turniej został rozegrany systemem meczowym – cztery rundy po cztery rozdania. Każda para rozegrała 16 rozdań. Po pięciogodzinnych rozgrywkach zwyciężyła para Jan Łucjan – Władysław Rycyk, drugie miejsce zajęli Ryszard Michniczek – Zdzisław Wroński, trzecie miejsce Roman Biskup – Jan Wawryniuk, na czwartym uplasowali się Stefan Sałek – Jan Szołonik. Zawody sędziował sędzia okręgowego Związku Brydża Sportowego w Lublinie. Pierwsze trzy pary zostały nagrodzone pięknymi pucharami ufundowanymi przez Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie Marka Pawłowskiego. Puchary wręczał Skarbnik Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych kolega Bartosz Gdulewicz. Gratuluję

sportowej postawy wszystkim uczestnikom turnieju.

Serdecznie zapraszamy Koleżanki i Kolegów radców prawnych i aplikantów do udziału w spotkaniach brydżowo – szachowych w siedzibie OIRP w Lublinie. Ich terminy są zamieszczane w harmonogramach spotkań Klubu Seniora.

Zdzisław Wroński Radca Prawny

19

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

PRAWNIK Nr 3/31/2013

Harmonogram Spotkań Klubu Seniora okres: styczeń - marzec 2014 r.

Styczeń

*9, 16, 23, 30.01.2014

Dzień TEMAT I MIEJSCE Godzina Cykl Tygodnia SPOTKANIA czwartek 10.00 – Gry Spotkania brydżowo-szachowe 16.00 towarzyskie Miejsce spotkań: siedziba OIRP w Lublinie

*14.01.2014

wtorek

17.00

Spotkania Pogadanka na temat: z ciekawymi „Kulisy powstania samorządu radcowskiego w Lublinie ludźmi i początki jego działalności” Pogadankę poprowadzi 1-szy Dziekan OIRP mec. Aleksander Gutthy

*6,13,20,27.

02.2014 *18.02.2014

czwartek

10.00 – 16.00 15.00

Gry Spotkania brydżowo-szachowe towarzyskie Miejsce spotkań: siedziba OIRP w Lublinie.

Zdrowie Prelekcja na temat: Aktualne poglądy i praktyczne uwagi dotyczące odżywiania w XXI wieku (otyłość, cukrzyca i choroby układu krążenia).

Prelekcję poprowadzi: Dziekan Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Pani Prof. dr hab. nauk medycznych Irena Wrońska Miejsce spotkania: siedziba OIRP w Lublinie.

10.00 – 16.00 14.00

Gry towarzyskie Aktywizacja ludzi 3-go wieku

Termin

Luty

wtorek

Marzec *6,13,20,27.30. czwartek 03.2014 *11.03.2014 wtorek

Spotkania brydżowo-szachowe Miejsce spotkania: siedziba OIRP w Lublinie Pogadanka na temat: Procesy poznawcze u ludzi tak zwanego 3-ciego wieku dotyczące pamięci i uwagi oraz praktyczne ćwiczenia w tym zakresie.

Prelekcję poprowadzi psycholog mgr Monika Kitawska Miejsce spotkania: siedziba OIRP w Lublinie

Uwaga: - do spotkań oznaczonych gwiazdką ( * )zapraszamy także aplikantów oraz radców prawnych praktykujących, - ewentualne zmiany w spotkaniach ogłaszane będą na stronie internetowej OIRP w Lublinie i tablicy ogłoszeń Izby.

20

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

PRAWNIK Nr 3/31/2013

21

PRAWNIK Nr 3/31/2013

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

Konferencja szkoleniowa „Katowice-Cieszyn-Morawy” Doroczna wyjazdowa konferencja szkoleniowa naszej Izby miała odcień wczesnojesiennych kolorów.

Od dnia 2 do 5 października 2013 r.

Koleżanki i Koledzy zdobywali wiedzę podczas konferencji szkoleniowej „Katowice-Cieszyn” z możliwością wyjazdu na Morawy. Przedmiotem wykładu wygłoszonego przez pana sędziego SO Adama Czerwińskiego był „Nowy model procesu cywilnego. Próba oceny”. Z kolei Pani sędzia SO Marta Gierczak-Kobylarz przekazała uczestnikom wiedzę na temat: „Wnoszenie pism procesowych drogą elektroniczną. Podpis elektroniczny” oraz „Najczęściej popełniane błędy formalne w postępowaniu międzyinstancyjnym na tle aktualnego orzecznictwa SN”.

Atrakcją w programie szkolenia była możliwość zwiedzania Moraw, w tym między innymi: Pałacu Arcybiskupów Kromieryż – zabytku UNESCO, neogotyckiego zamku – posiadłości rodu Liechtensteinów – Valtice – Lednice, barokowego zamku - siedziby Muzeum Regionalnego w Mikulovie. Uczestnicy szkolenia zwiedzili przepiękny Morawski Kras - Jaskinię Punkevni z przepaścią Macochy. Jaskinia ta swoją popularność zyskała dzięki temu, że umożliwia odwiedzającym dostanie się na dno przepaści Macochy a także przeżycie romantycznego spływu łódeczkami po podziemnej rzeczce Punkvi. W programie był także przejazd kolejką linową nad przepaścią Macochy.

22

Kolejnym punktem zrealizowanego programu było zwiedzanie Pałacu Slavkov U Brna (dawniej Austerlitz), który należy do najstarszych zachowanych siedzib szlacheckich na Morawach.

Historia dzisiejszego barokowego pałacu zaczyna się już w XIII wieku, gdy zgodnie z zachowanymi pisemnymi wzmiankami istniała tu komenda zakonu krzyżackiego. Następnie uczestnicy szkolenia udali się do stolicy Moraw – Brna, które mieli okazję zwiedzić wieczorową porą i w którym spędzili nocleg. Następnego dnia w drodze powrotnej uczestnicy szkolenia mieli okazję zwiedzić Ołomuniec – jego rozległe Stare Miasto jest drugim, po centrum Pragi, największym zespołem zabytkowym w Czechach. Stojąca na Górnym Rynku kolumna Trójcy Przenajświętszej jest wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Niewątpliwą atrakcją szkolenia stała się także kolacja z degustacją win w Čejkovicach – mieście którego historia jest ściśle związana z historią templariuszy, którzy przynieśli tu ze sobą uprawę winorośli. Pozostałością po nich jest twierdza oraz ogromne piwnice powstałe w XIII wieku, które służyły i do dnia dzisiejszego służą magazynowaniu i dojrzewaniu wina. Degustacja została poprzedzona wykładem na temat najlepszych win morawskich do których zaliczają się Pálava i Ryzlin Ewelina Mitręga Radca prawny

PRAWNIK Nr 3/31/2013

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

Koleżanki i Koledzy

W ramach ustawowego obowiązku doskonalenia zawodowego, uprzejmie zapraszam do udziału w jednodniowych konferencjach szkoleniowych realizowanych w I kwartale 2014 r.

I szkolenie Błędy pełnomocników stron w postępowaniu apelacyjnym Wykładowca: sędzia Danuta Mietlicka – Sąd Apelacyjny w Lublinie Termin: 13 stycznia 2014 r., godz. 9 00– 14 00

II szkolenie Ostatnia nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego Wykładowca: sędzia Artur Żuk – Prezes Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku Termin: 20 stycznia 2014 r., godz. 9 00 – 14 00

III szkolenie 1. Postępowanie sądowo-administracyjne ze szczególnym uwzględnieniem postępowania wpadkowego: - prawo pomocy - wstrzymanie wykonania decyzji - przywrócenie terminu 2. Charakter prawny uchwał Naczelnego Sądu Administracyjnego 3. Pytania prawne do Trybunału Konstytucyjnego i pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Wykładowca: sędzia Józef Waksmundzki – Naczelny Sąd Administracyjny Termin: 27 stycznia 2014 r., godz. 9 00 – 1300

IV szkolenie Ochrona danych osobowych w działalności kancelarii radcy prawnego Wykładowca: dr hab. Paweł Fajgielski – prof. KUL Termin: 3 lutego 2014 r., godz. 9 00 – 14 00

V szkolenie Zmiany w systemie środków zaskarżenia orzeczeń w postępowaniu cywilnym wprowadzone ustawą z dnia 16.09.2011 r.

Wykładowca: sędzia Marta Romańska – Sąd Najwyższy Termin: 17 lutego 2014 r., godz. 10 00 – 1500

VI szkolenie Zmiany w podatku VAT od stycznia 2014 r.

Wykładowca: Grażyna Czerwińska – radca prawny Termin: 24 lutego 2014 r., godz. 9 00 – 14 00

VII szkolenie Aktualne problemy prawa spółdzielczego Wykładowca: dr Adam Stafaniak – radca prawny Termin: 3 marca 2014 r., godz. 9 00 – 14 00

VI szkolenie

Egzekucja sądowa w praktyce radcy prawnego. Najnowsze orzecznictwo.

Wykładowca: sędzia Alicja Zych – Sąd Okręgowy w Lublinie Termin: 17 marca 2014 r., godz. 9 00 – 14 00

Szkolenia odbywać się będą w sali konferencyjnej OIRP Lublin przy ul. Wallenroda 2E. Zgłoszenia telefoniczne lub e-mailowe na poszczególne szkolenia prosimy kierować do Biura OIRP najpóźniej na 7 dni przed wykładem. Jednocześnie przypominam Koleżankom i Kolegom o obowiązku doskonalenia zawodowego w ramach cyklu szkoleniowego 2012 – 2014. Prawie 45% radców prawnych, których dotyczy obowiązek szkoleniowy, nie uzyskało jeszcze ani jednego punktu na obowiązujące 40 punkty.

Dbając o wysoki poziom wykładów oraz zachowując poniedziałkowe terminy spotkań, serdecznie zapraszam do uczestnictwa w szkoleniach zawodowych radców prawnych organizowanych przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w Lublinie.

Z koleżeńskim pozdrowieniem Jolanta Piekarczyk Koordynator ds. Szkoleń

23

PRAWNIK Nr 3/31/2013

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

VII Europejskie Forum Pro Bono w Warszawie W dniach 24-25 października 2013 roku po raz pierwszy w Polsce, w Warszawie, odbyło się Europejskie Forum Pro Bono. Wydarzenie objęte było patronatem Krajowej Rady Radców Prawnych. Na czele Polskiego Komitetu Organizacyjnego stanęli Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych - Pan Maciej Bobrowicz oraz Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej - Pan Andrzej Zwara. Organizatorem corocznych międzynarodowych konferencji z zakresu działalności pro bono jest PILnet (The Global Network For Public Interest Law), który tworzy światową sieć podmiotów i osób aktywnie działających w obszarze ochrony praw człowieka, wykorzystujących prawne instrumenty do działania dla dobra publicznego. PILnet współpracuje z lokalnymi partnerami na całym świecie w celu rozwijania prawnego otoczenia niezbędnego dla społeczeństw zorientowanych na respektowanie praw człowieka. PILnet skupia społeczność, która dostrzega pilną potrzebę pomagania pro bono. Organizowane przez PILnet Europejskie Forum Pro Bono jest okazją do spotkania się uczestników z całego świata, zainteresowanych dyskusją nad możliwościami najbardziej efektywnej współpracy nad rozwiązywaniem istotnych, bieżących problemów dotyczących społecznej niesprawiedliwości. Poprzez 24

szeroką gamę interaktywnych warsztatów dla prawników i przedstawicieli organizacji pozarządowych, uczestnicy Forum mieli możliwość poznania społeczności pro bono od środka i nawiązania współpracy celem wsparcia niesienia sprawiedliwości oraz ochrony praw człowieka. Wśród warsztatów prowadzonych w ramach Forum warto wymienić, nie umniejszając pozostałym równie interesującym, warsztaty: Business and Human Rights: From Principles to Practice (dotyczące implementacji zasad gwarantujących nienaruszanie praw człowieka w ramach działalności prowadzonej przez firmy oraz kancelarie prawne - tzw. The Ruggie Principles), Raising the Bar (dotyczące wymiany doświadczeń samorządów prawniczych z różnych krajów – Francja, Niemcy, Polska, Hiszpania, Chiny w zakresie realizacji projektów pro bono), International Pro Bono by European Lawyers: Recasting Roles (prezentujący szeroki zakres międzynarodowych projektów pro bono realizowanych przez prawników europejskich zarówno w kraju pochodzenia, jak i za granicą). Warsztaty były znakomitą okazją do zaprezentowania innowacyjnych metod w zakresie działalności pro bono oraz do zdobycia wiedzy praktycznej. W trakcie Forum praktycznymi doświadczeniami zdecydowali podzielić się czołowi działa-

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

cze na rzecz praw człowieka i prawnicy wspierający organizacje poradami udzielanymi pro bono. Wśród grona znakomitych prelegentów znaleźli się m. in. Pani Shirin Ebadi - zdobywczyni Pokojowej Nagrody Nobla w 2003 roku, prawnik aktywnie działający na rzecz ochrony praw człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem naruszenia tych praw na terenie Iranu, Pan Andrzej Rzepliński – Prezes Trybunału Konstytucyjnego, Pan Adam Bodnar – Wiceprezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Pani Monica Macovei –

PRAWNIK Nr 3/31/2013

członek Parlamentu Europejskiego, prawnik działający w ramach Komisji Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych. Europejskie Forum Pro Bono zaliczyć należy do znaczących wydarzeń w obszarze międzynarodowej działalności pro bono realizowanej zarówno przez prawników indywidualnych, jak i firmy, kancelarie prawne oraz organizacje pozarządowe, udział w którym stanowi wartościowe doświadczenie.

Beata Ogrodnik-Kołodziejczyk Radca prawny

Udział radców prawnych w rajdzie samochodowym W sobotę 9 listopada 2013 r. odbyła się 7 runda Turystyczno-Nawigacyjnych Mistrzostw Okręgu Lubelskiego Polskiego Związku Motorowego. Organizatorem rajdu był - na zlecenie Okręgowej Komisji Sportów Popularnych i Turystyki PZM w Lublinie - Automobilklub Lubelski. Na start do siedziby Automobilklubu Lubelskiego przy ul. Północnej 22a w Lublinie stawiło się kilkanaście załóg, m. in. z Automobilklubów: bielskopodlaskiego, biłgorajskiego, chełmskiego, lubelskiego, KM Pionier. W rajdzie mogły wziąć udział załogi, czyli kierowca

i pilot. Warunkiem dopuszczenia do udziału w takiej imprezie jest posiadanie przez kierowcę ważnego prawa jazdy, natomiast zgłoszone samochody muszą posiadać ważny dowód rejestracyjny oraz polisę ubezpieczenia OC i NW. My reprezentowałyśmy Automobilklub Lubelski.

Rajd rozpoczął się od zwiedzania lubelskiego zamku, który w XIV w. za panowania Kazimierza Wielkiego wzniesiono jako murowany zamek otoczony murem obronnym. Nie każdy wie, że po wyzwoleniu spod okupacji hitlerowskiej w sierpniu 1944 r.

25

PRAWNIK Nr 3/31/2013

zorganizowano na zamku polityczne więzienie karno-śledcze, podległe władzom sowieckim, a następnie Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego. Można było również wejść na basztę-wieżę zamkową, która jest zabytkiem sztuki romańskiej i jedną z najstarszych budowli na Lubelszczyźnie. Zwiedzaliśmy także gotycki kościół zamkowy pod wezwaniem Trójcy Świętej, który pełnił funkcję kaplicy królewskiej. Z fundacji Władysława Jagiełły gotyckie wnętrza kaplicy pokryto malowidłami bizantyjsko-ruskimi. Dzięki malowidłom zachowanym do czasów współczesnych, Kaplica Trójcy Świętej stanowi zabytek na skalę międzynarodową.

Już na starcie zawodnicy musieli zmierzyć się z testem z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego, pierwszej pomocy, historii Automobilklubu Lubelskiego, PZM oraz lubelskiego zamku. Następnie uczestnicy rajdu wykonywali próbę sportową z ta26

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

lerzem Stewarta (na pokrywie komory silnika zamontowany zostaje talerz Stewarda z piłką tenisową), która polegała na jak najszybszym przejechaniu slalomu, jednocześnie nie pozwalając, żeby piłka wypadła z talerza. Po zakończeniu próby sprawnościowej, zgodnie ze wskazówkami itinerera (mapa z trasą), zawodnicy wyjechali na trasę rajdu, która liczyła około 40 km. Trasa rajdu przebiegała przez malownicze tereny Lubelszczyzny. Zawodnicy mieli możliwość zobaczenia m.in. wspaniałych ruin zamku Firlejów w Dąbrowicy oraz poznania historii Legionistów Polskich poległych w bitwie pod Jastkowem, która rozegrała się podczas I wojny światowej na przełomie lipca i sierpnia 1915 r.

Najciekawszym elementem rundy były próby sprawnościowe na torze w Lublinie przy ul. Zemborzyckiej, polegające na jak najszybszym przejechaniu wyznaczonej przez Or-

I N F O R M AC J E I KO M U N I K AT Y

ganizatorów rajdu trasy. Zawodnicy, uczestnicząc w tej próbie, mogli poczuć rajdową adrenalinę oraz niesamowite emocje, jakie towarzyszą zawodnikom na prawdziwych wyścigach samochodowych. W czasie rajdu załogi wykonywały także różne zadania turystyczne, polegające m.in. na odnalezieniu obiektów znajdujących się na trasie rajdu na podstawie otrzymanych zdjęć takich, jak przydrożne krzyże, kapliczki i umiejscowienie ich na mapie rajdu.

Meta rajdu znajdowała się w siedzibie Automobilklubu Lubel-

PRAWNIK Nr 3/31/2013

skiego. Po zakończeniu rundy, nastąpiło oficjalne jej zakończenie wraz z wręczeniem nagród. Najlepsi zawodnicy otrzymali puchary, dyplomy oraz atrakcyjne nagrody, a każda załoga - upominki. Nam też udało się zająć godną lokatę.

Małgorzata Milczek Radca prawny Joanna Głowala Radca prawny

Koleżanki i Koledzy, Rada Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie ma przyjemność zaprosić Państwa Pociechy na

KARNAWAŁOWY BAL CHOINKOWY Bal odbędzie się 1 lutego 2014 r. Rozpoczęcie o godz. 11:00, przewidywane zakończenie o godz. 14:00. Dokładne miejsce imprezy zostanie podane w terminie późniejszym, w zależności od ilości chętnych.

W ramach imprezy przewidujemy wizytę Mikołaja, poczęstunek i świąteczne paczki dla dzieci, tańce i zabawy choinkowe w towarzystwie Klaunów, Piratów, Krasnali i Wróżek z bajki.

Zgłoszeń należy dokonywać w siedzibie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie ul. Wallenroda 2E w terminie do dnia 31 grudnia 2013 r. na załączonym formularzu, wraz z wniesieniem wpisowego w wysokości 10 zł.

27

PRAWNIK Nr 3/31/2013

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

Art. 446 § 4 Kodeksu Cywilnego jako podstawa przyznania zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę

Śmierć zawsze wiąże się z bólem i cierpieniem osób najbliższych zmarłego. Ujemne przeżycia psychiczne i fizyczne tych osób, które przyjmują postać bólu i cierpienia, a które pozostają w związku ze śmiercią osoby najbliżej, są o tyle bardziej wzmożone, o ile śmierć przychodzi nagle i w sposób niemalże albo też w zupełności nie do przewidzenia. Tak najczęściej dzieje się w sytuacji, gdy śmierć następuje na skutek czynu niedozwolonego.

W wyniku śmierci, osoby najbliższe zmarłego ponoszą więc szkodę niemajątkową, którą Kodeks cywilny określa pojęciem krzywdy. Fakt wyrządzenia takiej szkody stanowi samoistne źródło zobowiązania przy założeniu, że pomiędzy tym faktem, a powstałą szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy. Treścią tak powstałego stosunku zobowiązaniowego jest z jednej strony uprawnienie poszkodowanego do uzyskania odszkodowania, a z drugiej strony odpowiadający temu uprawnieniu obowiązek naprawienia szkody (reżim odpowiedzialności deliktowej, ex delicto). W stosunku do tego rodzaju szkody (szkody niemajątkowej, krzywdy) funkcję kompensacyjną pełni zadośćuczynienie, które powinno wynagradzać osobom 28

poszkodowanym cierpienie, utratę radości życia, a także ułatwić przezwyciężenie ujemnych przeżyć psychicznych i fizycznych związanych z utratą bliskiej osoby (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 15.03.2013, sygn. akt I ACa 1310/12).

Podstawą do przyznania zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, będącą następstwem śmierci osoby najbliższej, jest art. 446 § 4 k.c. Zgodnie z treścią tego przepisu, Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Wspomniany przepis został wprowadzony do polskiego sytemu prawnego stosunkowo niedawno, bo ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2008, Nr 116, poz.731) i obowiązuje od 3 sierpnia 2008 r. Nie oznacza to jednak, że norma objęta treścią art. 446 § 4 k.c. była polskiemu systemowi prawnemu wcześniej zupełnie obca. Bardzo podobną regulację przewidywał art. 166 Kodeksu zobowiązań.

Przywołany przepis stanowił, iż w razie śmierci poszkodowanego wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

rozstroju zdrowia, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego lub instytucji przez nich wskazanej stosowną sumę pieniężną jako zadośćuczynienie za doznaną przez nich krzywdę moralną. Pomimo faktu, że Kodeks zobowiązań obowiązywał do wejścia w życie Kodeksu cywilnego z 1964 r., to ze względu na zmiany ustrojowe, jakie nastąpiły w naszym państwie po drugiej wojnie światowej, art. 166 już wcześniej utracił swoje znaczenie. Sytuacja taka została ukształtowana wskutek podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały (w składzie siedmiu sędziów) z dnia 15.12.1951 r., sygn. akt C 15/51, OSNCK 1953/1/3, PiP 1952/12/877 na podstawie której uznano, że zasądzenie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę moralną na rzecz członków rodziny zmarłego uznać należy za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego w Państwie Ludowym. W powyższej uchwale wskazano jednak, że zadośćuczynienie może być tym osobom przyznane tylko w przypadku, gdy w związku z doznaną przez nie krzywdą moralną pozostaje szkoda majątkowa, niepodlegająca zasądzeniu na podstawie innych przepisów, a w szczególności art. 162 Kodeksu zobowiązań przewidującego możliwość zasądzenia renty. Wskazaną wyżej uchwałę Sąd Najwyższy starał się uzasadnić dominującym w pierwszej połowie XX wieku przekonaniem wyłączającym możliwość wynagrodzenia krzywdy powstałej na skutek śmierci przez za-

PRAWNIK Nr 3/31/2013

płatę na rzecz osoby trzeciej. W okresie tym uznawano za niestosowne, aby śmierć osoby bliskiej stała się źródłem korzyści majątkowej. W uzasadnieniu powyższej uchwały odwołano się również do aksjologii Państwa Ludowego i krytycznej wówczas oceny w stosunku do satysfakcji płynącej z wydatków konsumpcyjnych. Prawdziwych, a ściślej mówiąc, faktycznie istotnych motywów podjęcia uchwały z dnia 15.12.1951 r. nie sposób jednak ustalić. Ponadto, w doktrynie tamtego okresu widoczna jest silna krytyka w stosunku do zaproponowanej przez Sąd Najwyższy wykładni tego przepisu. Wykładnia ta została uznana za działanie contra legem o skutkach, które miały doprowadzić do faktycznego uchylenia art. 166 k.z. Zdaniem części doktryny – min. Z. Radwańskiego, takiej wykładni nie mogło uzasadniać słuszne skądinąd dążenie do zapewnienia najbliższym członkom rodziny zmarłego szerszej ochrony interesów majątkowych, której nie można było zrealizować przy ustalaniu renty odszkodowawczej. Dopiero przełom polityczny lat 1956 – 1957 umożliwił powrót do idei zadośćuczynienia opartego na art. 166 Kodeksu zobowiązań.

Sąd Najwyższy uchwałą całej Izby Cywilnej z dnia 29.01.1957 r., sygn. akt 1 CO 37/56, OSNCK 1958/1/2 przywrócił możliwość dochodzenia przez najbliższych członków rodziny zmarłego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. W tym miejscu wymaga jednak zasygnalizowania, że w świe29

PRAWNIK Nr 3/31/2013

tle wskazanej wyżej uchwały sama krzywda, uzasadniająca przyznanie zadośćuczynienia, nie mogła polegać tylko na cierpieniu najbliższych członków rodziny zmarłego, lecz musiała ona pozostawać w ścisłym związku z pogorszeniem się ich sytuacji życiowej. Ta dodatkowa przesłanka, dodana w nowej wykładni Sądu Najwyższego, dotycząca art.166 k.z. nadała zadośćuczynieniu, przewidzianemu w treści tego przepisu nowy – mieszany charakter. Z jednej strony miało ono na celu wynagrodzenie uszczerbku majątkowego (związanego z pogorszeniem sytuacji życiowej osób najbliższych zmarłego), a z drugiej strony uszczerbku o charakterze niemajątkowym.

Szczególne przypadki, w których możliwe było przyznanie tego świadczenia określała sama uchwała. Uszczerbki o charakterze niemajątkowym, zgodnie z treścią wspomnianej uchwały, mogły np. polegać na krzywdzie wynikającej z utraty pomocy i opieki osoby bliskiej, z uczucia osamotnienia, bezsilności wobec trudności życiowych.

Na gruncie wspomnianej uchwały widoczne jest łączenie przy wykładni art.

166 k.z. elementów, których na podstawie tego przepisu właściwie nie da się ze sobą pogodzić. Elementy, o których mowa powyżej, to po pierwsze potrzeba szerszej ochrony interesów majątkowych najbliższych członków rodziny zmarłego, a po drugie konieczność respektowania tekstu przepisu, który mówił o krzywdzie. W piśmiennictwie podkreślano, że wywody niniejszej 30

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

uchwały składały się na niespójną całość, która w konsekwencji doprowadziła do zamazania granicy istniejącej pomiędzy szkodą majątkową i niemajątkową, a ponadto, doprowadziła do konieczności dokonywania rozróżnień w obrębie szkody niemajątkowej (Z. Radwański, glosa, NP 1957, Nr 12, s.

135; A Szpanur, Wynagrodzenie szkody wynikłej wskutek śmierci osoby bliskiej, Bydgoszcz 2000, s. 140).

Na szczególną uwagę zasługuje jednak fakt, że uchwała z 1957 r. odcisnęła swe piętno na projektowanym wówczas Kodeksie cywilnym. Artykuł 446 § 3 k.c. wyraża zawartą w tej uchwale regułę. Zgodnie z treścią tego przepisu, jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

W odniesieniu do niniejszego przepisu zarówno w piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd o szerokiej interpretacji szkody i odszkodowania.

Za przykład może służyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.11.1977 r., sygn. akt IV CR 458/77, na podstawie którego uznano, że „odszkodowanie przewidziane przepisem art. 446 § 3 k.c. nie ogranicza się wyłącznie do naprawienia szkód majątkowych, lecz obejmuje również występującą łącznie z nimi krzywdę niemajątko-

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

wą”. Podobne orzeczenia popierające tę tezę zapadały również po 1989 r.

Przykładowo można wymienić wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2007 r., sygn. akt IV CSK 192/07 („rekompensacie w ramach stosownego odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. podlegają szkody majątkowe i niemajątkowe, doznane przez rodzica, którego stan zdrowia na skutek silnego wstrząsu psychicznego spowodowanego nagłą tragiczną śmiercią dziecka, uległ zmianie uzasadniającej przyjęcie znacznego pogorszenia jego sytuacji życiowej”), jak również wyrok z dnia 28 października 2003 r., sygn. akt I CK 185/02, w którym stwierdzono, że „w granicach znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, o której mowa w art. 446 § 3 k.c., będą się mieścić także ujemne odczucia psychiczne związane ze śmiercią osoby najbliższej.” Utrwalona linia orzecznicza Sądu Najwyższego, skupiona na szerokim pojmowaniu wyrażeń zawartych w treści art. 446 § 3 k.c. zyskała poparcie części doktryny.

Jako zaletę wskazywano, że przyjęcie szerszej interpretacji tego przepisu pozwoli chociażby częściowo osiągnąć cel zadośćuczynienia. Kwestia ta pozostawała jednak kontrowersyjna.

Tym niemniej praktyka sądów pierwszej instancji, w znacznej mierze wzorująca się na orzecznictwie Sądu Najwyższego, oparta była na szerokim, tj. mieszanym pojmowaniu pojęcia szkody, obejmującej zarówno uszczerbek o charakterze majątkowym,

PRAWNIK Nr 3/31/2013

jak i niemajątkowym.

W tak ukształtowanym stanie prawnym (tj. przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c.), najbliżsi członkowie rodziny zmarłego mogli na podstawie art. 446 § 3 k.c. dochodzić zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, zawartego w ramach szeroko rozumianego odszkodowania. Takie przypadki wymagały jednak spełnienia przesłanki pogorszenia się ich sytuacji życiowej. Nie można jednak pominąć faktu, że w ówczesnych realiach istniała także możliwość dochodzenia zadośćuczynienia za doznaną krzywdę powstałą wskutek śmierci osoby najbliższej w oparciu o przepisy regulujące instytucję dóbr osobistych.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 22.10.2010 r., sygn. akt III CZP 76/10, więzi o charakterze rodzinnym mogą być uznane za dobro osobiste, które podlega ochronie na podstawie art. 23 i 24 k.c. Jeśli zaś chodzi o tryb dochodzenia zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wynikłą z naruszenia dóbr osobistych, w tym także i więzi rodzinnej, to zostało to uregulowane w art. 448 k.c. W tym miejscu wspomnieć należy o nowelizacji Kodeksu cywilnego, na podstawie której doszło do zmiany treści niniejszego przepisu. Zmiana ta została wprowadzona wskutek uchwalenia ustawy z dnia 23.08.1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U.1996, Nr 114, poz.542). W pierwotnym brzmieniu art. 448 k.c. stanowił, że w razie umyślnego naruszenia dóbr osobistych 31

PRAWNIK Nr 3/31/2013

poszkodowany może żądać, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków wyrządzonej szkody, ażeby sprawca uiścił odpowiednią sumę pieniężną na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża. Natomiast w obecnym brzmieniu tego przepisu, w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny. Przed wspomnianą wyżej nowelizacją wymagano więc, aby dobro osobiste zostało naruszone z winy umyślnej, a źródłem satysfakcji pokrzywdzonego miało być okazanie postawy altruistycznej za pośrednictwem szanowanej instytucji – Polskiego Czerwonego Krzyża oraz dolegliwość wymierzona sprawcy (tak Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 08.12.1973 r., sygn. akt III CZP 37/73).

W tym miejscu jeszcze raz trzeba zasygnalizować, że przed dodaniem § 4 do art. 446 k.c. dochodzenie zadośćuczynienia przez najbliższych członków rodziny zmarłego mogło odbywać się w dwojakim trybie. Po pierwsze, mogło wchodzić w grę dochodzenie stosownego zadośćuczynienia opierającego się na koncepcji naruszenia dobra osobistego w trybie przewidzianym przez art. 448 k.c. Po drugie, możliwość taka mogła znaleźć uzasadnienie na podstawie art. 446 § 32

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

3 k.c. Wprowadzenie regulacji z art.

446 § 4 k.c. spowodowało odejście od szerokiej interpretacji odszkodowania, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c. Zatem § 3 art. 446 k.c. stanowi jedynie podstawę prawną do uzyskania kompensaty szkody o charakterze majątkowym, a § 4 tego artykułu podstawę do uzyskania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (szkoda niemajątkowa).

W związku z powyższym, każdorazowo zachodzi potrzeba poczynienia przez sąd bardzo precyzyjnych ustaleń faktycznych, które odnoszą się do jednego lub drugiego roszczenia, warunkujących uwzględnienie każdego z nich.

Na podstawie tak ukształtowanego stanu prawnego, dla najbliższych członków rodziny zmarłego pojawiła się możliwość dochodzenia dwóch niezależnych od siebie roszczeń – odszkodowania, po wyczerpaniu przesłanek z art. 446 § 3 k.c., tj. jeżeli wskutek śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowych oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, które jednak może mieć dwojaki charakter.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, którego dochodzić mogą najbliżsi członkowie rodziny zmarłego może wynikać albo z koncepcji naruszonego dobra osobistego – więzi rodzinnej (art. 24 § 1 i art. 448 k.c.), jeżeli śmierć nastąpiła przed 3 sierpnia 2008 roku, albo wprost z art. 446 § 4 k.c., gdy śmierć nastąpiła już po tej dacie. Przyjętą przez Sąd Najwyższy

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

granicą jest wejście w życie art. 446 § 4 k.c., wprowadzonego do Kodeksu cywilnego nowelą z dnia 30 maja 2008 roku.

Przepis art. 446 § 4 k.c. usunął ostatecznie wszelkie wątpliwości co do tego, czy śmierć poszkodowanego czynem niedozwolonym może uzasadniać kompensację szkody niemajątkowej, jakiej doznają najbliżsi członkowie jego rodziny. Na podstawie analizy treści art. 446 § 4 k.c. można dojść do następujących wniosków.

Po pierwsze, świadczenie, o którym mowa we wskazanym wyżej przepisie, jest świadczeniem jednorazowym.

Jednorazowy charakter zadośćuczynienia należy rozpatrywać w dwóch aspektach. Z jednej strony jednorazowość oznacza, że sąd przy zasądzaniu tego świadczenia i następnie przy określaniu jego wysokości musi uwzględnić wszelkie elementy krzywdy, tj. te istniejące już w chwili orzekania oraz te, które mogą się ujawnić w przyszłości. Niekiedy nie jest jednak możliwe ustalenie krzywdy w pełnym zakresie. Dzięki temu przed poszkodowanym otwiera się droga do wystąpienia z nowym roszczeniem i w konsekwencji przyznania mu dodatkowej sumy zadośćuczynienia z uwagi na ujawnienie się nowej, odrębnej krzywdy powstałej w wyniku postępującego rozstroju zdrowia. W niniejszej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21.11.1967 r., sygn. akt III PZP 37/67. SN w składzie siedmiu sędziów stwierdził, że przyznanie

PRAWNIK Nr 3/31/2013

dodatkowej sumy tytułem zadośćuczynienia jest dopuszczalne w razie powstania nowego schorzenia, które traktować trzeba jako nową krzywdę.

Nie może ujść jednak uwagi fakt, na który wskazuje część przedstawicieli doktryny, że granica między nowym zdarzeniem, a dalszym następstwem zdarzenia pierwotnego jest w istocie płynna. To zaś wynika najczęściej z faktu, że opinie biegłych pozostają mało precyzyjne i w znacznej mierze opierają się tylko na prawdopodobieństwie. Jednorazowy charakter zadośćuczynienia oznacza również, że świadczenie to nie może ulegać podziałom.

Nie może więc być ono wypłacane ani w formie świadczeń ratalnych, ani też świadczeń okresowych. Po drugie, zgodnie art. 446 § 4 k.c. zadośćuczynienie musi mieć charakter pieniężny. Na skutek uwzględnienia przez sąd orzekający roszczenia w sprawie o zadośćuczynienie, sprawca szkody zostaje zobowiązany przekazać osobie uprawnionej określoną wartość majątkową wyrażoną w jednostkach pieniężnych (sumę pieniężną). Po trzecie, cechą zadośćuczynienia jest osobisty charakter tego świadczenia, gdyż należy się tylko osobom uprawnionym, czyli najbliższym członkom rodziny zmarłego. W tym miejscu należy wyraźnie zaznaczyć, że roszczenia zgłaszane przez poszczególnych uprawnionych pozostają względem siebie niezależne. Podobnie rzecz ma się w odniesieniu do sytuacji, w której uprawnieni do żądania roszczenia 33

PRAWNIK Nr 3/31/2013

z art. 446 § 4 k.c., zgłaszają również roszczenia na podstawie art. 446 § 3 k.c. W orzecznictwie wskazuje się, że w związku z wprowadzeniem § 4 do art. 446 k.c. powstała konieczność wyraźnego rozróżniania szkody, która ma charakter majątkowy od krzywdy, która ma z kolei charakter niemajątkowy.

W związku z powyższym wskazuje się także, że zrodziło to potrzebę dokonywania każdorazowo bardzo precyzyjnych ustaleń faktycznych warunkujących uwzględnienie każdego z tych roszczeń. Kolejną, czwartą cechą jest jego fakultatywność. Cecha ta oznacza, że sądowi orzekającemu pozostawia się swobodę w zakresie przyznania i określania wysokości zadośćuczynienia. Po piąte, zadośćuczynienie musi wykazywać charakter kompensacyjny (tak też Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 14.02.2008 r., sygn. akt II CSK 536/07; z dnia 30.01.2004 r., sygn. akt I CK 131/2003 oraz z dnia 27.02.2004 r., sygn. akt V CK 282/2003). Cecha ta oznacza, że zadośćuczynienie ma stanowić przybliżony ekwiwalent za doznaną przez pokrzywdzonego szkodę niemajątkową (A. Ciosek [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2008, s. 794). Świadczenie to, ma więc na celu złagodzenie ogółu cierpień po utracie osoby najbliższej.

Ta próba złagodzenia negatywnych doznań przybiera postać satysfakcji pokrzywdzonego płynącej z możliwości dysponowania środkami pieniężnymi uzyskanymi od osoby odpowiedzialnej za krzywdę (A. Mączyński, Za34

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

dośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę spowodowaną naruszeniem dobra osobistego. Geneza, charakterystyka i ocena obowiązującej regulacji [w:] Odpowiedzialność cywilna.

Księga pamiątkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, Zakamycze 2004, s. 244). Po szóste, zadośćuczynienie, o którym mowa w przepisie art. 446 § 4, powinno być „odpowiednie”.

Problem „odpowiedniości” zadośćuczynienia polega na określeniu jego wysokości, przy jednoczesnym braku wskazania przez ustawodawcę odpowiednich kryteriów pomocniczych. Z uwagi natomiast na stosunkowo krótki czas obowiązywania przedmiotowej regulacji nie można też mówić o wypracowaniu tych kryteriów przez orzecznictwo. Powyższy problem rozpatrywać należy na trzech płaszczyznach. W pierwszej kolejności problem ten dotyczy sędziów, którym przypadnie orzekać w sprawach roszczeń z art. 446 § 4 k.c. Muszą oni najpierw ustalić, czy osoba zgłaszająca roszczenie rzeczywiście krzywdy doznała, a później w taki sposób określić wysokość zadośćuczynienia, aby spełniało ono swoją kompensacyjną funkcję. Wymóg „odpowiedniości” zadośćuczynienia stanowi również wyzwanie dla pełnomocników procesowych. To im właśnie przychodzi doradzać swoim klientom wysokość kwot w zgłaszanych przez nich roszczeniach. W przypadku dochodzenia kwoty zbyt niskiej, może zaistnieć ryzyko naruszenia interesów klienta, co

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

w konsekwencji narazić może pełnomocnika na ponoszenie odpowiedzialności względem niego. Wskazanie kwoty zbyt wysokiej może natomiast skutkować nieuwzględnieniem roszczenia albo wywoływać inne negatywne konsekwencje np. w zakresie kosztów procesu. Omawiany problem dotyczy w końcu ubezpieczycieli. Na podstawie zawieranych przez nich umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, przejmują oni na siebie ciężar finansowej odpowiedzialności.

Oczywistym pozostaje fakt, że powyższego problemu nie można sprowadzać tylko i wyłącznie do aspektu ubezpieczeniowego. Osoby nieubezpieczone także muszą zapłacić zadośćuczynienie, za wyrządzoną krzywdę, tyle że z własnego majątku. Nie ma podstaw do różnicowania wysokości zadośćuczynienia w zależności od tego, czy osoba odpowiedzialna zawarła umowę ubezpieczenia czy też nie, gdyż odpowiedzialność ubezpieczeniowa jest pochodną odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych.

Pomimo jednak braku kryteriów pomocniczych przy określaniu wysokości zadośćuczynienia nie ulega wątpliwości, że powinno ono być odzwierciedleniem doznanej krzywdy.

Na jej rozmiar wpływ mają m. in. takie czynniki jak: wstrząs psychiczny, poczucie osamotnienia po stracie bliskiej osoby, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, rola, jaką zmarły odgrywał w rodzinie, wiek pokrzywdzonego, jak również

PRAWNIK Nr 3/31/2013

jego zdolność do zaakceptowania śmierci bliskiej osoby i predyspozycje do odnalezienia się w nowej rzeczywistości. W związku z tym, każdy przypadek należy traktować indywidualnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy. Należy jednak pamiętać, że ocena ta powinna opierać się na kryteriach obiektywnych, a nie na wyłącznie subiektywnych odczuciach pokrzywdzonego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10.10.2012 r., sygn. akt I ACa 439/12). Często zdarza się, że różne przypadki występowania z roszczeniem o zadośćuczynienia są do siebie zbliżone. W innych natomiast mogłoby się wydawać, że są one wprost identyczne. W związku z tym należy postawić pytanie o możliwość standaryzacji kwot zasądzanych na podstawie art. 446 § 4 k.c. Takie rozwiązania są przyjmowane w niektórych obcych systemach prawnych.

Najczęściej są one przewidziane albo w ustawie, albo też wynikają z ustalonej praktyki orzeczniczej, przy czym w grę mogą tu wchodzić zarówno systemy prawa precedensowego, jak i systemy prawa stanowionego, np.

Włochy (T. Kwieciński, D. Pokrzywniak, Wstęp [w:] Zadośćuczynienie po nowelizacji art. 446 Kodeksu cywilnego na tle doświadczeń europejskich, Warszawa 2010, s.7). Kodeks cywilny nie przewiduje jednak żadnych kryteriów, które mogłyby pomóc w ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Podobnie sprawa wygląda w odniesieniu do orzecznictwa, choć w tym przypad35

PRAWNIK Nr 3/31/2013

ku na uwagę zasługuje chociaż kilka orzeczeń, które naszym zdaniem przynajmniej starają się przecierać szlaki w tym zakresie. Orzeczenia te otwierają drogę do wykształcenia się wypracowanego przez orzecznictwo katalogu kryteriów, na podstawie których powinna być ustalana wysokość zadośćuczynienia z art. 446 § 4 k.c.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 03.07.2008 r., sygn. akt IV CSK 113/08, w którym stwierdzono, iż indywidualizacja świadczeń przysługujących na podstawie art. 446 § 2 i 3 k.c. powoduje, że nie mogą odnieść żadnego skutku argumenty odwołujące się do rozstrzygnięć w analogicznych sprawach. Wyrok ten dotyczy co prawda świadczeń, które mają za zadanie wyrównanie uszczerbku o charakterze majątkowym, lecz w naszym przekonaniu uwaga ta znajduje również odniesienie do zadośćuczynienia (w tym też do art. 446 § 4 k.c.), które ma na celu złagodzenie doznanej krzywdy.

Podobne zapatrywanie wyraził też Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 29.05.2008 r. sygn. akt II CSK 78/08 Sąd Najwyższy stwierdził, że konfrontacja danego przypadku z innymi może dać jedynie orientacyjne wskazówki co do poziomu odpowiedniego zadośćuczynienia. To samo stanowisko wyrażono też w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 28.06.2005 r., sygn. akt I CK 7/05. Sąd Najwyższy uznał, że kwoty zadośćuczynienia zasądzane w innych sprawach mogą sta36

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

nowić jedynie wskazówkę dla sądu rozpoznającego daną sprawę, natomiast w żadnym stopniu sądu tego nie wiążą. Pierwszą wskazówką dla sądów orzekających, przy określaniu wysokości kwot zadośćuczynienia będzie więc posiłkowe posługiwanie się dotychczasową praktyką orzecznictwa.

Przy tym pamiętać jednak należy, że określanie wysokości zadośćuczynienia zawsze powinno być poprzedzone bardzo precyzyjnymi ustaleniami faktycznymi w konkretnej sprawie. We wspomnianym wyżej wyroku z dnia 28.06.2005 r., I CK 7/05 Sąd Najwyższy stwierdził, że na rozmiar krzywdy, a w konsekwencji na wysokość zadośćuczynienia, składają się cierpienia psychiczne i fizyczne, których rodzaj, natężenie i czas trwania należy każdorazowo ustalić przy uwzględnieniu okoliczności sprawy. Nie może to jednak w żadnym stopniu umniejszać dotychczas wypracowanej praktyce orzeczniczej. Jej rola w dalszym ciągu będzie rosnąć, a posługiwanie się nią zasługuje na aprobatę. Podobieństwo w podobnych sprawach jest bowiem uznawanym i oczekiwanym probierzem prawidłowości działania wymiaru sprawiedliwości (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 07.02.2005 r., SK 49/03, OTK – A 2005/2/13). W komunikacie prasowym, co do ww. wyroku można przeczytać, iż „Trybunał Konstytucyjny wskazał, że fakultatywny charakter orzekania zadośćuczynienia finansowego za poniesioną krzywdę moralną nie oznacza arbitralności

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

oceny sądu. Nie uprawnia także organów stosujących prawo do dowolnego zasądzenia zadośćuczynienia”. Zwrot ,,sąd może” nie wiąże się z wolnym wyborem sądu, a jedynie umożliwia swobodną ocenę przesłanek przyznania zadośćuczynienia. Sąd kieruje się wskazaniami obiektywnymi - nie może więc odmówić przyznania zadośćuczynienia, gdy spełnione zostały wszystkie niezbędne przesłanki uzyskania przez pokrzywdzonego rekompensaty za poniesioną krzywdę. Przesłankami przyznania zadośćuczynienia finansowego są rozmiar i intensywność krzywdy doznanej przez poszkodowanego. W uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. akt I ACa 519/12, Sąd stwierdził, iż ogólnie należy najpierw wskazać, że w doktrynie i orzecznictwie na tle art. 446 § 4 k.c. doniosłą rolę przy kształtowaniu wysokości zadośćuczynienia odgrywają takie czynniki jak: dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem tego odejścia, roli w rodzinie pełnionej przez osobę zmarłą, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy czy wiek pokrzywdzonego. Podkreśla się przy tym, że krzywdę tę trudno jest wycenić

PRAWNIK Nr 3/31/2013

a każdy przypadek powinien być indywidualizowany z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy. Ponadto, że „zadośćuczynienie określone w art. 446 § 4 k.c. jest odzwierciedleniem w formie pieniężnej rozmiaru krzywdy, a ta w istocie nie zależy od statusu materialnego pokrzywdzonego. Jedynie rozmiar zadośćuczynienia może być odnoszony do stopy życiowej społeczeństwa, która pośrednio może rzutować na umiarkowany jego wymiar i to w zasadzie bez względu na status społeczny oraz materialny poszkodowanego. Przesłanka przeciętnej stopy życiowej nie może pozbawić omawianego roszczenia funkcji kompensacyjnej i eliminować innych istotniejszych czynników kształtujących jego rozmiar i ma charakter tylko uzupełniający” (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 czerwca 2011r., sygn. akt III CSK 279/10). W uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 stycznia 2013 r., sygn. akt I ACa 706/12, Sąd stwierdził, iż przyznane Sądowi uprawnienie do przyznania ,,odpowiedniej sumy” tytułem zadośćuczynienia za krzywdy, które z natury rzeczy nie mogą być ściśle oszacowane, zawiera w sobie ten sam zakres swobody, który wprowadza art.

322 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.11.2010 r., sygn. I CSK 671/09). Kryteria ustalenia ,,kwoty odpowiedniej” na gruncie art. 446 § 4 k.c. jak wskazuje kształtująca się dopiero doktryna na tle tej stosunkowo nowej jeszcze regulacji, winny być 37

PRAWNIK Nr 3/31/2013

najwyższe na rzecz osób, które jako osoby najbliższe pozostały osamotnione. W każdym wypadku ocena wysokości zadośćuczynienia powinna zostać dokonana z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy i kompensować nie śmierć członka rodziny ale jego wcześniejszą utratę.

Samo powoływanie się na ,,ofiary tragedii smoleńskiej” i wskazywanie wysokości wypłaconego tam zadośćuczynienia nie oznacza, że każdemu kto utracił osobę bliską należy się identyczne zadośćuczynienie. W takim duchu wypowiedział się również Sąd Najwyższy w jednym z ostatnich orzeczeń (sprawa IV CSK 416/11) – z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 marca 2013 r., sygn. akt I ACa 807/12.

Kolejne kryterium pomocnicze przy ustalaniu wysokości kwot zadośćuczynienia na podstawie art.

446 § 4 k.c. stanowią przesłanki wcześniej wypracowane przez doktrynę i orzecznictwo, odnoszące się do kwestii ustalania wysokości zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dóbr osobistych (art. 23 i 24 w zw. z art. 448 k.c.). Na posiłkowy charakter tego kryterium wskazuje Sąd Apelacyjny w Białymstoku, w wyroku z dnia 30.10.2012 r., sygn. akt I ACa 479/12. Słusznym zdaje się pogląd wyrażony w tym orzeczeniu, że naruszenie dobra osobistego, jakim jest więź rodzinna (prawo do życia w rodzinie), stanowi znacznie większą dolegliwość psychiczną dla członków 38

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

rodziny zmarłego, niż w przypadku naruszenia innych dóbr osobistych, a jej skutki rozciągają się na całe życie tych osób. Fakt odejścia pewnej osoby ma niekiedy fundamentalne znaczenie dla najbliższych członków jego rodziny. Zdaniem Sądu zaistnienie ww. przesłanki powinno przekładać się na ustalenie wysokości zadośćuczynienia. Ustalenie wysokości zadośćuczynienia z art. 446 § 4 k.c. winno nastąpić według kryteriów branych pod uwagę przy zasądzaniu zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych (art. 23 i art. 24 w zw. z art.

448 k.c.), z uwzględnieniem jednak ciężaru gatunkowego naruszonego dobra (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14.04.2010 r., sygn. akt I ACa 178/10). W uzasadnieniu ww. wyroku Sąd stwierdza, iż „pewnych wskazówek, co do kryteriów ustalania zadośćuczynienia z art. 446 § 4 k.c. dostarcza uzasadnienie nowelizacji kodeksu cywilnego. Wskazano w nim m.in., że skoro zadośćuczynienie istnieje w sytuacji naruszenia dóbr osobistych, o których mowa w art. 23 k.c., to tym bardziej taka możliwość powinna istnieć w przypadku śmierci osoby bliskiej, co w istotny sposób narusza sferę psychicznych odczuć jednostki. Dlatego, zdaniem Sądu Apelacyjnego, uzasadniony jest wniosek, że polskie prawo idzie śladem tych systemów prawa cywilnego, których zasadniczym przedmiotem zainteresowania i ochrony jest człowiek i jego przeżycia psychiczne, a nie tylko majątek”.

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

W tym miejscu widocznym staje się zagadnienie wartościowania dóbr osobistych. Oczywistym wydaje się, że niektóre dobra osobiste przejawiają większą wartość od innych, a od wartościowania dóbr osobistych nie stroni przecież także praktyka sądowa. Przykładem może być wskazane wyżej orzeczenie z dnia 30.10.2012 r., sygn. akt I ACa 479/12, czy też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.07.1997 r., sygn. akt II CKN 273/97, w którym uznano, że zdrowie jest dobrem szczególnie cennym. Wyższa pozycja w hierarchii dóbr osobistych powinna wszelako uzasadniać ich bardziej wzmożoną ochronę, a co za tym idzie wymiar zadośćuczynienia w sprawach o naruszenie takich dóbr (w tym też prawa do życia w rodzinie) powinien być na znacznie wyższym poziomie.

W parze z wartościowaniem dóbr osobistych powinno iść także katalogowanie i klasyfikowanie powtarzających się w różnych sprawach okoliczności takich, jak: rodzaj uszkodzenia ciała, urazy psychiczne i neurologiczne, wiek i stopnień pogorszenia sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny. W doktrynie podkreśla się, że porządkowanie tych danych i przytaczanie w wiarygodnych zestawieniach uwzględniających również kwoty zasądzonych prawomocnie świadczeń pozwala w rzeczywistości uniknąć zbędnych trudów i kosztów związanych z długotrwałym procesem (Z. Strus, Zadośćuczynienie w razie śmierci osoby najbliższej [w:] Zadośćuczy-

PRAWNIK Nr 3/31/2013

nienie po nowelizacji art. 446 Kodeksu cywilnego na tle doświadczeń europejskich, Warszawa 2010, s. 29).

Innym jeszcze, pomocniczym kryterium, o którym wspomina się w orzecznictwie (np. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12.09.2002 r., sygn. akt IV CKN 1266/00, czy też w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10.10.2012 r., sygn. akt I ACa 439/12) jest tzw. „stopa życiowa” tj. poziom życia pokrzywdzonego. Kryterium to pozostaje w ścisłym związku z utrwaloną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego, że zadośćuczynienie musi być odczuwalne w taki sposób, aby w mniemaniu poszkodowanego, szkoda została naprawiona, a w związku z tym wywołała u niego pewne poczucie sprawiedliwości (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19.05.1998 r., sygn. akt II CKN 756/97). Oznacza to, że wysokość tego świadczenia należy odnieść do dóbr konsumpcyjnych oraz wysokości obecnych wynagrodzeń. Innymi słowy przy ustalaniu jego wysokości należy zwrócić uwagę na układ cen i dochodów w kraju zamieszkania poszkodowanego i porównać je z jego poziomem życia (tak Sąd Najwyższy we wspomnianym już orzeczeniu z dnia 29.05.2008 r., sygn. akt II CSK 78/08). „Stopa życiowa” jest przesłanką mającą na celu ograniczenie wysokości zadośćuczynienia, tak aby jego przyznanie nie doprowadziło do wzbogacenia osoby uprawnionej do zadośćuczynienia. W tym miejscu trzeba jednak zwrócić uwagę na fakt, że nie 39

PRAWNIK Nr 3/31/2013

może ona pozbawiać zadośćuczynienia jego fundamentalnej funkcji – tj. funkcji kompensacyjnej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że „stopa życiowa” pełni tylko funkcję pomocniczą przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Kwestię zasadniczą pełni zaś rozmiar doznanej szkody niemajątkowej. Stopa życiowa poszkodowanego czynem niedozwolonym nie może wyznaczać wysokości rekompensaty za wyrządzoną mu krzywdę (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.09.2010 r., sygn. akt II CSK 94/10).

Kończąc uwagi na temat „odpowiedniości” zadośćuczynienia, o którym jest mowa w treści art. 446 § 4 k.c., nie sposób pominąć kolejnego kryterium przydatnego przy ustalaniu wysokości tego świadczenia. Kryterium to stanowi zamożność lub wysokość dochodów osoby odpowiedzialnej za powstałą szkodę. Podobnie jak „stopa życiowa” pokrzywdzonego, również i to kryterium ma znaczenie drugorzędne. Stanowi ono miernik weryfikacji uwzględnionego świadczenia, pod względem nadmiernej dolegliwości dla osoby odpowiedzialnej. Innymi słowy chodzi o to, aby uniknąć zarzutu nadmiernej dolegliwości. Przykładem orzeczenia poruszającego tę kwestię jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.01.2008 r., sygn. akt I CSK 319/07.

Na zakończenie niniejszych rozważań jeszcze raz należy podkreślić, że zadośćuczynienie w pierwszej kolejności musi odzwierciedlać stopień doznanej 40

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

krzywdy. Nie może więc ono stracić swojego kompensacyjnego charakteru.

Z uwagi natomiast na fakt, że ustawodawca przywracając instytucję zadośćuczynienia w Kodeksie cywilnym - art.

446 § 4 - nie określił żadnych kryteriów istotnych z punktu widzenia jego „odpowiedniości”, należy przyjąć że kompetencja w tym zakresie przyznana została sądom orzekającym w takich sprawach. Te zaś powinny zbadać wszystkie okoliczności danej sprawy, przy uwzględnieniu dotychczas wypracowanych kryteriów pomocniczych, o których była mowa powyżej.

Kolejny problem, ściśle jednak związany z samą istotą „odpowiedniości” zadośćuczynienia, dotyczy możliwości dokonywania przez sąd drugiej instancji lub Sąd Najwyższy „korekty” zadośćuczynienia zasądzonego przez sądy pierwszej instancji. W odniesieniu do uwag poczynionych powyżej ustalenie zadośćuczynienia pozostaje w uznaniu sądu, który powinien uwzględnić wszystkie okoliczności danej sprawy. Przy jego ustalaniu należy też pamiętać, że ta forma rekompensaty musi być odzwierciedleniem doznanej krzywdy. Skoro więc zadośćuczynienie powinno być ustalane odrębnie dla każdej sprawy, w zależności od konkretnych okoliczności, które mają wpływ na możliwość jego przyznania oraz jego wysokość, określenie przez sądy wysokości odpowiedniej sumy z tytułu zadośćuczynienia na podstawie art. 446 § 4 k.c. musi niekiedy podlegać i często podlega weryfika-

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

cji przez sąd drugiej instancji lub Sąd Najwyższy. Sytuacja taka będzie mieć miejsce w przypadku gdy sąd pierwszej instancji dopuści się tzw. „błędu braku”, a więc gdy nie uwzględni wszystkich okoliczności przemawiających za przyznaniem w ogóle świadczenia, albo gdy sąd ten popełni tzw. „błąd dowolności”, polegający na niewłaściwej ocenie całokształtu należycie ustalonych i istotnych okoliczności (tak Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 10.05.2001 r., sygn. akt II Aka 81/01). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 18.11.2004 r., sygn. akt I CK 219/04, korygowanie zasądzonego zadośćuczynienia przez sąd drugiej instancji jest zaś dopuszczalne tylko wtedy, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, tj. albo rażąco wygórowane, albo rażąco niskie. Zasądzenie zbyt wysokiej kwoty zadośćuczynienia sprawia, iż świadczenie to traci swój kompensacyjny charakter w tym znaczeniu, że może nieść ono nieodwracalne ujemne skutki wobec osoby odpowiedzialnej za szkodę. W takim przypadku obowiązek wyrównania krzywdy przekształcałby się w instrument odwetu.

Zasądzenie zbyt niskiego zadośćuczynienia również nie realizuje jego kompensacyjnej funkcji. W związku z zasądzeniem kwoty nadmiernie skąpej może dojść do pogłębienia poczucia krzywdy, co oznacza, że w konsekwencji zostanie osiągnięty skutek

PRAWNIK Nr 3/31/2013

odmienny do zamierzonego, jakim jest satysfakcja pokrzywdzonego (Z. Strus, Zadośćuczynienie w razie śmierci osoby najbliższej [w:] Zadośćuczynienie po nowelizacji art. 446 Kodeksu cywilnego na tle doświadczeń europejskich, Warszawa 2010, s. 32).

Następne zagadnienie będące przedmiotem niniejszego opracowania, związane z wprowadzeniem przez ustawodawcę § 4 do art. 446 k.c., odnosi się do określenia kręgu podmiotów uprawnionych do wystąpienia z roszczeniem. Problem ten, dotyczy więc legitymacji czynnej najbliższych członków rodziny zmarłego. Rodzina stanowi grupę społeczną o szczególnym charakterze, w skład której wchodzą osoby związane ze sobą w najwyższym, najtrwalszym stopniu.

Nie wywołuje kontrowersji fakt, że większość roszczeń zgłaszanych jest przez osoby takie jak dzieci, rodzice, rodzeństwo lub małżonkowie (blisko 90%). Zdarzają się jednak przypadki zgłaszania roszczeń przez prawnuków, teściów, zięciów i synowe, byłych małżonków, a nawet i konkubentów osób zmarłych. W związku z powyższym należy postawić pytanie, czy i takie osoby mogą być uznane za najbliższych członków rodziny w rozumieniu art. 446 § 4 k.c. (T. Kwieciński, D. Pokrzywniak, Wstęp [w:] Zadośćuczynienie po nowelizacji art. 446 Kodeksu cywilnego na tle doświadczeń europejskich, Warszawa 2010, s.8-9).

Sąd Najwyższy orzekł, że konkretyzacja tego kto jest w danym wypadku 41

PRAWNIK Nr 3/31/2013

członkiem najbliższej rodziny, należy do sądu orzekającego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.12.1969 r., sygn. akt III PRN 77/69). Na szczególną uwagę zasługuje posłużenie się przez ustawodawcę przymiotnikiem „najbliżsi”. Sąd Najwyższy słusznie określił znaczenie tego pojęcia w wyroku z dnia 13 kwietnia 2005 r., sygn. akt IV CK 648/04, tj. uznał, iż błędnym jest wąska jego interpretacja ograniczona tylko do więzów krwi lub małżeństwa. Taka relacja zdaniem Sądu Najwyższego powinna być nadto uzupełniona o sprawdzalne więzi ekonomiczne i więzi emocjonalne. Może przecież zdarzyć się tak, że pomimo zaliczania się danej osoby do kręgu członków rodziny, to ze względu na brak utrzymywania więzi właściwych rodzinie, zadośćuczynienie takiej osobie nie zostanie przyznane. Wspomniane więzi przejawiać się mogą m. in. w prowadzeniu wspólnoty rodzinnej, uczuciowej, funkcjonalnej, czy też ekonomicznej (Z. Strus, Zadośćuczynienie w razie śmierci osoby najbliższej [w:] Zadośćuczynienie po nowelizacji art. 446 Kodeksu cywilnego na tle doświadczeń europejskich, Warszawa 2010, s. 39). Zawarcie związku małżeńskiego pociąga za sobą konsekwencje, o których mowa w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18.11.1961 r., sygn. akt 2 CR 325/61, a także ww. wyroku z dnia 10.12.1969 r., sygn. akt III PRN 77/69. W pierwszym z wymienionych orzeczeń stwierdzono, że zawarcie związku małżeńskiego włącza 42

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

w krąg rodziny również powinowatych.

W drugim orzeczeniu, także macocha została uznana za osobę najbliższą.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego zostało utrwalone stanowisko stawiające prawne formy tworzenia rodziny, takie jak przysposobienie i rodzina zastępcza, na równi z rodziną naturalną.

Nie ma też przeszkód do przyznania zadośćuczynienia osobom pozostającym w konkubinacie, a więc związku mężczyzny i kobiety o cechach trwałości (z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 22 lutego 2013 r., sygn. akt I C 189/12 jednoznacznie wynika, że za osoby najbliższe należy niewątpliwie uznawać również konkubentów, których pożycie ma charakter trwały. Naruszenie prawa do życia w rodzinie (trwałym związku faktycznym) stanowi dalece większą dolegliwość psychiczną dla członka rodziny zmarłego niż w przypadku innych dóbr, a jej skutki rozciągają się na całe życie osób bliskich).

Zaistnienie tego elementu przesądza o pozytywnej kwalifikacji takich przypadków, co w konsekwencji staje się podstawą do przyznania zadośćuczynienia przez Sąd.

Jaromir Miaskowski Radca Prawny Maciej Zabawa Student V roku prawa UMCS

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

PRAWNIK Nr 3/31/2013

Pracownik samorządowy jako „funkcjonariusz publiczny”, o którym mowa w art. 115 § 13 pkt 4 i 5 Kodeksu Karnego - próba definicji W art. 115 § 13 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553), dalej zw. „kk” zdefiniowano wyrażenie ,,funkcjonariusz publiczny”. Nastąpiło to poprzez kazuistyczne wyliczenie stanowisk lub funkcji, których sprawowanie pozwala uznać daną osobę za funkcjonariusza publicznego. Wymaga podkreślenia, że wyliczenie to ma charakter enumeratywny (wyczerpujący) i nie może być ono poszerzane w drodze zabiegów interpretacyjnych.

Poza sporem pozostaje, że definicja funkcjonariusza publicznego podana w art. 115 § 13 kk tworzy zamknięty katalog. Dokonując analizy pojęcia ,,funkcjonariusz publiczny”, należy przede wszystkim mieć na względzie doniosłe konsekwencje prawne, jakie wynikają dla sprawcy w razie uznania, że jest on podmiotem przestępstwa indywidualnego określonego w art. 231 § 1 kk. Z tych powodów, pamiętając o konstytucyjnej zasadzie nullum crimen, nulla poena

sine lege1, wykładnia kryteriów decydujących o uznaniu danej osoby za funkcjonariusza publicznego powinna być podporządkowana rygorom ścisłej wykładni”2.

Kodeks karny posługuje się pojęciem ,,funkcjonariusz publiczny” przede wszystkim w części szczególnej3. Pojęcie to zostało użyte także w przepisach części ogólnej4.

Wymienione w art. 115 § 13 kk kategorie funkcjonariuszy publicznych nie mają charakteru rozłącznego.

Niejednokrotnie bowiem sprawowanie danego stanowiska lub pełnienie określonej funkcji będzie pozwalało na zakwalifikowanie ich piastuna do kilku z tych kategorii. Na przykład in1 Art. 42 ust. 1 Konstytucji RP. 2 Zob. postanowienie SN z 8.12.2004 r., IV kk 126/04, OSNKW 2005, Nr 1, poz. 9 z glosą R.A. Stefańskiego, WPP 2005, Nr 2, s. 124 i n.

3 Zob. art. 148 § 3 kk, art. 222 § 1 kk, art. 223 § 1 i 2 kk, art. 224 § 2 kk, art. 226 § 1 kk, art. 227 kk, art. 231 § 1 kk, art. 231a kk, art. 246 kk, art.

247 § 3 kk, art. 266 § 2 kk, art. 271 § 1 kk, art.

272 kk.

4 Art. 25 § 4 kk, art. 105 § 2 kk, art. 111 § 3 kk, art. 112 pkt 2 kk, art. 115 § 19 kk.

43

PRAWNIK Nr 3/31/2013

spektor Inspekcji Handlowej jest pracownikiem zarówno organu administracji rządowej5 jak i organu kontroli państwowej6.

W rozumieniu art. 115 § 13 pkt 4 kk, funkcjonariuszem publicznym jest osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego. Aby zatem sprecyzować krąg osób, o których mowa w tym przepisie, konieczne jest ustalenie zakresu znaczeniowego pojęć: ,,organ administracji rządowej”, ,,inny organ państwowy” i ,,organ samorządu terytorialnego”.

Ogólnie rzecz ujmując, organ administracji rządowej powinien charakteryzować się czterema cechami: - stanowić wyodrębnioną część aparatu administracji rządowej, - działać w imieniu i na rachunek państwa, - działać w zakresie przyznanych mu kompetencji, - mieć uprawnienie do korzystania ze środków władczych7.

Organami samorządu terytorialnego są następujące organy: rada gminy i wójt (burmistrz, prezydent miasta) na szczeblu gminnym8, rada i zarząd powiatu na szczeblu powiato5 Art. 115 § 13 pkt 4 kk.

6 Art. 115 § 13 pkt 5 kk.

7 Zob. E. Ochendowski, Prawo administracyjne.

Część ogólna, Toruń 2009, s. 234.

8 Art. 11a ust. 1 usg – ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 poz. 594 z późn. zm.), dalej zwana „usg”.

44

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

wym9, sejmik i zarząd województwa na szczeblu wojewódzkim10. Do organów samorządu terytorialnego zaliczyć również należy organy związków międzygminnych i związków powiatów, tj. zgromadzenie związku i zarząd11. Nie są natomiast organami samorządu terytorialnego samorządowe kolegia odwoławcze, którym taki status przysługuje tylko na gruncie postępowania administracyjnego - art.

5 § 2 pkt 6 in fine kpa12.

W art. 115 § 13 pkt 4 kk wskazuje się, że funkcjonariuszem publicznym jest także - nie będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego - osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych. Pod pojęciem decyzji administracyjnej należy rozumieć jednostronne i władcze oświadczenie woli organu administracji publicznej13, oparte na powszechnie obowiązujących przepisach prawa, skierowane do konkretnego zewnętrznego adresata, rozstrzygające sprawę 9 Art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 5.06.1998 o samorządzie powiatowym (Dz.U.2013.595 j.t., ze zm.) dalej zwana „usp”.

10 Art. 15 ustawy z dnia 5.06.1998 o samorządzie województwa (Dz.U.2013.596 j.t., ze zm) dalej zwana ”usw”.

11 Art. 69 ust. 1 i art. 73 ust. 1 usg oraz art. 69 ust.

1 i art. 71 ust. 1 usp.

12 Zob. post. SN z 1.6.2000 r., III RN 179/99, OSNAPiUS 2001, Nr 9, poz. 294.

13 W rozumieniu ustawy z dnia 14.06.1960 Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2013 poz. 267, t.j.), dalej zwana „kpa”- art. 5 § 2 pkt 3 kpa.

PRAWNIK Nr 3/31/2013

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

indywidualną tegoż adresata, podjęte w trybie przewidzianym przez Kodeks postępowania administracyjnego oraz posiadające formę i strukturę ustaloną przez prawo procesowe14.

Z art. 115 § 13 pkt 4 i 5 kk wynika, że wskazani tam funkcjonariusze publiczni muszą być pracownikami administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego (nie dotyczy to innej osoby uprawnionej do wydawania decyzji administracyjnych). Użyte w tych przepisach wyrażenie ,,pracownik” trzeba rozumieć jako osobę pozostającą w stosunku pracy - o którym mowa w art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (Dz.U. 1998 Nr 21, poz. 94 t.j. ze zm.)15, - z podmiotem należącym do wskazanej w nich sfery państwowej lub samorządowej.

Przy czym podmiotem tym, a więc pracodawcą w rozumieniu Kodeksu pracy, może być zarówno sam organ, jak i jego aparat pomocniczy w postaci urzędu (czyli struktury organizacyjnej i majątkowej wyodrębnionej do realizacji zadań organu). Tytułem przykładu można wskazać, że urzędem obsługującym Radę Ministrów i Prezesa Rady Ministrów jest Kan14 Zob. R. Kędziora, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2011, s.

516.

15 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (Dz.U. 1998 Nr 21, poz. 94 t.j. ze zm.), dalej zwana „kp”.

celaria Prezesa Rady Ministrów, zaś urzędem obsługującym wójta - urząd gminy. Wymaga zauważenia, że stosunek pracy funkcjonariusza publicznego z art. 115 § 13 pkt 4 i 5 kk może zostać nawiązany na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę16.

Mając na uwadze powyższe, stwierdzić należy, że pracownikami, a tym samym funkcjonariuszami publicznymi, w rozumieniu art. 115 § 13 pkt 4 i 5 kk nie są osoby, które świadczą na rzecz podmiotów ze wskazanej tam sfery państwowej lub samorządowej usługi na podstawie umów cywilnoprawnych (np. zlecenia, o dzieło, agencyjnej). Zwraca uwagę okoliczność, że niekiedy mianowanie lub powołanie może rodzić nie stosunek pracy, lecz administracyjnoprawny stosunek służbowy (dla przykładu służby mundurowe).

Powyższe rozważania nie dają jednoznacznej definicji przedmiotowego pojęcia i nie udzielają odpowiedzi, którzy pracownicy samorządowi są funkcjonariuszami publicznymi w rozumieniu przepisów kk. Dla pełnego wyjaśnienia problemu konieczne stało się prześledzenie i zapoznanie z orzecznictwem Sądu Najwyższego w przedmiotowej materii. I tak zgodnie ze stanowiskiem SN „Funkcjonariuszem publicznym w rozumieniu art. 115 § 13 pkt 4 kk jest pracownik 16 Art. 2 kp.

45

PRAWNIK Nr 3/31/2013

samorządu terytorialnego w ujęciu określonym w ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych, Dz.U. Nr 223, poz. 1458 (poprzednio ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych, Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.), o ile nie pełni wyłącznie funkcji usługowych.”17.

Zgodnie z przedstawionym stanowiskiem judykatury funkcjonariuszem publicznym w rozumieniu art 115 § 13 pkt 4 kk jest pracownik samorządu terytorialnego, o którym mowa w ustawie z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych, (Dz.U. Nr 223, poz. 1458)18.

Artykuły 2 i 3 ps wyznaczają zakres podmiotowy przepisów ustawy o pracownikach samorządowych. Artykuł 2 ps w ujęciu pozytywnym enumeratywnie określa katalog osób poddanych jurysdykcji ustawy, natomiast art. 3 ps zawiera generalne z niego wyłączenie. W związku z powyższym wydaje się uzasadnione rozpatrywanie tych przepisów łącznie w celu kompleksowego odniesienia się do materii będącej przedmiotem ich regulacji.

Ustawę stosuje się do ,,pracowników samorządowych”19. Brak jest jednak definicji legalnej tego pojęcia, 17 Zob. postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 17 lutego 2010 r. III kk 333/09, postanowienie SN z dnia 17.05.2012 (zob. V kk 37/12).

18 Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych, (Dz.U. Nr 223, poz.

1458) dalej „ps”.

19 Art. 2 ps.

46

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

ustawodawca jedynie dookreśla jego charakter. W szczególności kluczowe postanowienia dla zdefiniowania wyżej podniesionej kwestii zawiera art. 4 ps, w którym zostały określone formy prawne zatrudnienia tych pracowników. Natomiast na podstawie regulacji art. 2 ps można stwierdzić, że nie jest pracownikiem samorządowym osoba związana stosunkiem pracy z inną niż wymieniona jednostką organizacyjną samorządu terytorialnego20. Jednocześnie należy mieć na uwadze postanowienia kp, w którym ustawodawca zdefiniował pojęcie ,,pracownik”.

I tak „pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę”21.

Jest chyba bezsporne i w pełni uzasadnione, że zakresowi pojęciowemu terminu „pracownik”, o którym mowa w art. 2 kp, podlega adresat normy art.

3 ps. Zauważenia wymaga, że w art.

3 ps ustawodawca posługuje się terminem ,,pracownik”, a nie ,,pracownik samorządowy”, tym samym, mając na uwadze zasadę domniemania racjonalności ustawodawcy, należy przyjąć, że ten zabieg legislacyjny ma charakter świadomy i przy zastosowaniu wykładni systemowej koresponduje w pełni z art. 2 kp, dlatego należy przypisać mu zakres znaczeniowy 20 Por. A. Giedrewicz-Niewińska, Wybór jako podstawa nawiązania stosunku pracy z pracownikami samorządowymi, Warszawa 2008, s. 110.

21 Art. 2 kp.

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

tożsamy z zakresem znaczeniowym pojęcia ,,pracownik”, zdefiniowanym w kodeksie pracy.

Zgodnie z art. 33 usg wójt wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu gminy. Organizację i zasady funkcjonowania urzędu gminy określa regulamin organizacyjny nadany przez wójta w drodze zarządzenia.

W regulaminie powinien zostać określony wykaz komórek organizacyjnych i stanowisk pracy oraz zakres ich działania. Każda gmina może swobodnie kształtować wewnętrzną organizację urzędu, co stanowi przejaw tzw. władztwa organizacyjnego samorządu22, przy czym może on powierzyć prowadzenie określonych spraw gminy w swoim imieniu zastępcy wójta lub sekretarzowi gminy.

Kierownik urzędu wykonuje uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do pracowników urzędu oraz kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. Ponadto zgodnie z art. 5 usg gmina może tworzyć jednostki pomocnicze, tj. sołectwa, dzielnice, osiedla i inne. Jednostką pomocniczą może być również położone na terenie gminy miasto.

Jednostkę pomocniczą tworzy rada gminy w drodze uchwały po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy. Zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostki pomocniczej określa statut gmi22 Por. B. Dolnicki, Samorząd terytorialny, Warszawa 2012, s. 91.

PRAWNIK Nr 3/31/2013

ny. W celu wykonywania zadań gmina na podstawie art. 9 usg może tworzyć jednostki organizacyjne (w tym zakłady administracyjne), a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarządowymi.

Gmina oraz inna gminna osoba prawna może prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza zadania o charakterze użyteczności publicznej wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie. Formy prowadzenia gospodarki gminnej, w tym wykonywania przez gminę zadań o charakterze użyteczności publicznej, określa ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz. U. z 1997 r. Nr 9, poz. 43 z późn. zm.). Zadaniami użyteczności publicznej są zadania własne gminy, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych. W urzędach gmin oraz w jednostkach pomocniczych gmin, oraz gminnych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych zatrudnieni są pracownicy samorządowi23.

Ustawodawca wskazał, że pracownicy samorządowi są zatrudnieni w biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych 23 Art. 2 pkt 3 ps, por. A. Giedrewicz-Niewińska, Wybór jako podstawa nawiązania stosunku pracy z pracownikami samorządowymi, Warszawa 2008, s. 154.

47

PRAWNIK Nr 3/31/2013

przez te związki24. Formy współdziałania jednostek samorządu terytorialnego określają tzw. ustawy samorządowe, tj. ustawa o samorządzie gminnym, ustawa o samorządzie powiatowym oraz ustawa o samorządzie województwa.

Ostatnią wskazaną w komentowanym przepisie kategorią miejsc pracy pracowników samorządowych są biura (ich odpowiedniki) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z literaturą jednostki administracyjne jednostek samorządu terytorialnego to struktury samorządowe, inne niż omówione wyżej, powołane w celu wykonywania zadań w zakresie administracji publicznej. Nie stanowią one elementu organizacyjnego urzędu gminy, powiatowego czy wojewódzkiego, aczkolwiek pozostają w ścisłym związku z funkcjonowaniem aparatów pomocniczych jednostek samorządu terytorialnego25.

Artykuł 3 ps zawiera generalne wyłączenie spod jurysdykcji ustawy pracowników zatrudnionych w urzędach i jednostkach organizacyjnych enumeratywnie wskazanych w art. 2 ps, których status prawny określają odrębne przepisy. Odmienność tych dwóch kategorii pracowników została podkreślona przez ustawodawcę poprzez zastosowanie odmiennej termi24 Art. 2 pkt 4 ps.

25 Por. A. Rzetecka-Gil, Ustawa o pracownikach samorządowych. Komentarz, Warszawa 2009, s. 18.

48

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

nologii, tj. ,,pracownika samorządowego”26 oraz ,,pracownika”27.

Artykuł 4 ps dookreśla znaczenie terminologiczne pojęcia ,,pracownicy samorządowi” poprzez enumeratywne wskazanie form prawnych, na których podstawie nawiązywany może być z nimi stosunek pracy. Na wstępie należy zauważyć, że kategoria pracowników samorządowych jest bardzo niejednorodna i obejmuje nie tylko osoby, które w samorządzie pełnią funkcje związane z prowadzeniem postępowań administracyjnych i wydawaniem rozstrzygnięć28. Na gruncie komentowanej ustawy przesłanką decydującą o objęciu pewnej kategorii pracowników jurysdykcją ustawy o pracownikach samorządowych jest nie rodzaj wykonywanej pracy, lecz miejsce zatrudnienia29. Natomiast z treści przywołanego wyżej przepisu wynika, że pracownikiem samorządowym jest każda osoba fizyczna, która pozostaje w stosunku pracy z wymienioną przez ustawodawcę jednostką samorządową.

Pracownicy samorządowi są zatrudniani na podstawie30: 1) wyboru; 2) powołania; 26 Art. 2 ps.

27 Art. 3 ps.

28 Por. P. Chmielnicki, Stosunek pracy pracownika samorządowego a jego funkcja publiczna (w:) Stosunki pracy pracowników samorządowych, red. M. Stec, Warszawa 2008, s. 93.

29 Por. Z. Góral, Prawo pracy w samorządzie terytorialnym, Warszawa 1999, s. 38.

30 Art 4 ust 1 ps.

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

3) umowy o pracę.

Wprowadzenie do ustawy o pracownikach samorządowych trzech odmiennych podstaw zatrudnienia implikuje funkcjonowanie w pragmatyce zawodowej pracowników samorządowych trzech wyżej wymienionych rodzajów stosunków pracy. Każdy z nich podlega odrębnemu reżimowi prawnemu, inaczej wyglądają kwestie nawiązania, zmiany treści i ustania tych stosunków, zróżnicowane są prawa i obowiązki pracowników, a z naruszeniem obowiązków łączą się odrębne rodzaje odpowiedzialności pracowniczej31.

Rozwiązanie prawne, w którym w ramach jednej pragmatyki zawodowej funkcjonują różne formy prawne nawiązania stosunku pracy, nie ma uzasadnienia merytorycznego i traktowane powinno być jako wyraz braku skrystalizowanej koncepcji stosunku pracy pracowników samorządowych u prawodawcy32.

Ustawa nie dookreśla wprost charakteru prawnego wymienionych w art. 4 ust. 1 ps form nawiązania stosunku pracy z pracownikiem samorządowym. Dlatego konieczne jest odniesienie się do podjętych rozważań z poziomu systemu prawa. Definicje legalne wskazanych form prawnych nawiązania stosunku pracy zostały za31 Por. B.M. Ćwiertniak, Podstawy zatrudniania pracowników samorządowych (uwagi de lege ferenda) (w:) Stosunki pracy..., red. M. Stec, s.

111.

32 Tamże s. 112.

PRAWNIK Nr 3/31/2013

warte przede wszystkim w kodeksie pracy. Jednocześnie charakter prawny tych stosunków pracy regulują akty wykonawcze do ustawy, jak również ustawy ustrojowe, tj. o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym, o samorządzie województwa, ustawa o ustroju miasta stołecznego Warszawy, jak również ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Ponadto swoistymi źródłami prawa pracy są statuty, regulaminy organizacyjne i regulaminy pracy oraz układy zbiorowe pracy.

Ostatnim możliwym trybem nawiązania stosunku pracy z pracownikami samorządowymi innymi niż ci, których stosunek pracy jest nawiązywany w formie wyboru lub powołania, jest umowa o pracę33. W tym zakresie ustawodawca nie dookreśla przedmiotowej umowy o pracę, w związku z czym, w celu scharakteryzowania tej instytucji prawnej, należy się odnieść do literatury przedmiotu oraz postanowień kodeksu pracy.

Umowa o pracę jest to dwustronna czynność prawna, w ramach której pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.

W wyniku zawarcia umowy o pracę powstaje zobowiązaniowy stosunek pracy34. Należy zauważyć, że umowa 33 Art. 4 ust. 1 pkt 3 ps.

34 Por. M. Barzycka-Banaszczyk, Kodeks pracy.

Komentarz, Warszawa 2011, s. 71.

49

PRAWNIK Nr 3/31/2013

o pracę stanowi powszechną, najszerzej stosowaną w praktyce podstawę nawiązania stosunku pracy. Jest dwustronną czynnością prawną (zgodnym oświadczeniem woli), kreującą i kształtującą stosunek pracy. Do jej zawarcia dochodzi w drodze rokowań lub przez przyjęcie oferty jednej ze stron. Zawarcie umowy następuje w formie pisemnej35.

W polskim porządku prawnym umowa o pracę nie jest źródłem prawa, jest natomiast źródłem praw i obowiązków stron stosunku pracy36. Znaczenie umowy o pracę jako źródła praw i obowiązków stron stosunków pracy jest szczególnie istotne w związku z postanowieniami art. 18 kp. Treść tego artykułu określa relację między postanowieniami umowy o pracę a przepisami prawa pracy na zasadzie uprzywilejowania. Przywołany art. 18 kp wskazuje wprost, że postanowienia umowy o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy prawa pracy, a postanowienia umów czy innych aktów, które są mniej korzystne dla pracownika niż przepisy kodeksu pracy, są nieważ-

35 Por. K.W. Baran (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. B. Wagner, Gdańsk 2004, s. 133; wyrok SN z dnia 16 stycznia 1979 r., I CR 440/78, OSP 1979, z. 9, poz. 168; wyrok SN z dnia 24 lipca 2001 r., I PKN 560/00, OSP 2002, z. 5, poz. 70).

36 Por. Z. Kubot, T. Kuczyński, Z. Masternak, H. Szurgacz, Prawo pracy. Zarys wykładu, Warszawa 2008, s. 61.

50

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

ne z mocy prawa37. Natomiast zastosowany przez ustawodawcę w art.

18 kp zwrot ,,korzystności” zgodnie z poglądami doktryny powinien być weryfikowany w sposób zindywidualizowany, dotyczący konkretnego pracownika, jego oczekiwań, żądań i ocen odnośnie do tego, co jest dla niego korzystne38. Dodatkowo ocena korzystności, o której mowa, powinna odnosić się do sytuacji w momencie zawierania umowy o pracę39.

Kodeks pracy określa również, że umowę o pracę zawiera się na czas nieokreślony, na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy (por. art. 25 kp). Natomiast jeżeli zachodzi konieczność zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, pracodawca może w tym celu zatrudnić innego pracownika na podstawie umowy o pracę na czas określony, obejmujący czas tej nieobecności. W związku z powyższym należy zauważyć, że postanowienia kodeksu pracy w tym zakresie ściśle i w sposób bezwzględnie obowiązujący określają rodzaje umów, jakie mogą stanowić podstawę stosunku pracy. Kodeks pracy nie dopuszcza możliwości powstania stosunku pracy na podstawie umów nienazwanych.

Ustawodawca dokonał podzia37 Por. K.W. Baran (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. B. Wagner, Gdańsk 2004, s. 60-61.

38 Por. Z. Kubot, T. Kuczyński, Z. Masternak, H. Szurgacz, Prawo pracy. Zarys wykładu, 2010, s. 61.

39 Zob. uchwała SN z dnia 9 listopada 1994 r., I PZP 46/94, OSNP 1995, nr 7, poz. 87.

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

łu stanowisk, na których zatrudnieni są pracownicy samorządowi. Zgodnie z przywołaną podstawą prawną wyodrębnione zostały następujące grupy stanowisk40: 1) urzędnicze, w tym kierownicze stanowiska urzędnicze; 2) doradców i asystentów; 3) pomocnicze i obsługi.

Jednocześnie w literaturze podnosi się głosy, że wskazane wyliczenie, mimo iż w ujęciu literalnym stanowi katalog zamknięty, w rzeczywistości nie obejmuje innych istniejących grup stanowisk objętych przez pracowników samorządowych.

Dla podjęcia ostatecznej próby definicji pojęcia pracownika samorządowego, jako funkcjonariusza publicznego z art. 115 § 11 pkt 4 kk należy zapoznać się jeszcze z art. 37 ustawy o pracownikach samorządowych, zgodnie z którym Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia wykaz stanowisk, z uwzględnieniem podziału na stanowiska kierownicze urzędnicze, urzędnicze, pomocnicze i obsługi oraz doradców i asystentów.

Załącznik nr 3 do rozporządzenia RM w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych z dnia 18 marca 2009 r. (Dz.U. Nr 50, poz. 398) tekst jednolity z dnia 14 sierpnia 2013 r.

(Dz.U. z 2013 r. poz. 1050) określa m.in. wykaz stanowisk, w tym stanowisk kierowniczych urzędniczych, i sposób wynagradzania pracowników 40 Art. 4 ust. 2 ps.

PRAWNIK Nr 3/31/2013

samorządowych.

W świetle całokształtu powyższych rozważań należałoby uznać, iż funkcjonariuszem publicznym w rozumieniu przepisów kk jest każdy pracownik samorządowy wskazany w wykazie stanowisk kierowniczych urzędniczych i stanowisk urzędniczych41. Funkcjonariuszami publicznymi nie będą z pewnością osoby zatrudnione na stanowiskach pomocniczych i obsługi oraz, w mojej ocenie, doradcy i asystenci42.

Arkadiusz Wagner Radca prawny

41 Por. Załącznik nr 3 do rozporządzenia RM w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych z dnia 18 marca 2009 r. (Dz.U. Nr 50, poz. 398), tekst jednolity z dnia 14 sierpnia 2013 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 1050).

42 Tamże Tabela IV lit. E.

51

PRAWNIK Nr 3/31/2013

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

Reżim odpowiedzialności zawodowej i karnej strony podejmującej się pośrednictwa w obrocie nieruchomościami Odpowiedzialność zawodowa oraz odpowiedzialność karna pośrednika w obrocie nieruchomościami, obok odpowiedzialności cywilnej, stanowią istotny element kontroli rzetelnego wykonywania czynności pośrednictwa. Mają one bowiem znaczący wpływ na stabilizację rynku nieruchomości, a przede wszystkim zapewniają gwarancję odpowiedniej ochrony podmiotów uczestniczących w obrocie nieruchomościami.

Pojęcie odpowiedzialności zawodowej trafnie ujmuje S. Kalus1, definiując, iż jest to jedynie odpowiedzialność związana z niewłaściwym wykonywaniem określonego zawodu, niebędąca odpowiedzialnością odszkodowawczą, a właściwie niezależna od odpowiedzialności cywilnoprawnej2.

Pośrednik jest zobowiązany w świetle art. 181 ustawy o gospodarce nieruchomościami3 (daS. Kalus, Pozycja prawna uczestników rynku nieruchomości, Warszawa 2009, s. 51.

2 Odmiennie inni autorzy: Por. B. Lewaszkiewicz - Petrykowska, Nowe tendencje w zakresie cywilnej odpowiedzialności zawodowej, [w:] Rozprawy z polskiego i europejskiego prawa prywatnego, Kraków 1994, s. 199.

3 Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.

1

52

lej jako u.g.n.) do wykonywania czynności zawodowych zgodnie z zasadami wynikającymi z przepisów prawa i standardów zawodowych, ze szczególną starannością właściwą dla zawodowego charakteru tych czynności4 oraz zasadami etyki zawodowej. Jest on również zobligowany do kierowania się zasadą ochrony interesów osób, na rzecz których wykonuje te czynności (art. 181 ust. 1). Dodatkowo, ma obowiązek stałego doskonalenia kwalifikacji zawodowych5 (art. 181 ust. 2) i zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z wykonywaniem czynności pośrednictwa (art. 181 ust. 3).

Niewypełnianie tych obowiązków jest uznawane za delikt dyscyplinarny, czyli czyn uznany za niedozwolony 4 Zob. wyrok SN z dnia 25 września 2002 r., I CKN 971/00, LEX, nr 56902.

5 Sposoby doskonalenia kwalifikacji zawodowych określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie doskonalenia kwalifikacji zawodowych przez rzeczoznawców majątkowych, pośredników w obrocie nieruchomościami oraz zarządców nieruchomości z dnia 30 lipca 2010 r., Dz. U. nr 140, poz. 945.

Rozporządzenie to zostało wydane na podstawie upoważnienia zawartego w art. 197 pkt 6 u.g.n.

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

w świetle deontologii danego zawodu i dlatego może spowodować wszczęcie postępowania dyscyplinarnego6.

Kluczowe więc znaczenie dla ustalenia odpowiedzialności zawodowej pośrednika w obrocie nieruchomościami ma art. 183 ust. 1 u.g.n. stanowiący, iż naruszenie przez pośrednika obowiązków określonych w art. 181 u.g.n., podlega odpowiedzialności zawodowej.

Jako, że z powyższego przepisu wynika jednoznacznie, że odpowiedzialności tej podlega wyłącznie pośrednik, tj. osoba fizyczna posiadająca licencję zawodową, a contrario odpowiedzialności zawodowej nie podlega: 1. przedsiębiorca, o którym mowa w art. 179 ust. 3 u.g.n., który prowadzi działalność w zakresie pośrednictwa w obrocie nieruchomościami; 2. przedsiębiorca, który powierza wykonanie czynności pośrednictwa osobie nieposiadającej licencji zawodowej; 3. osoba prowadząca bez licencji zawodowej działalność zawodową w zakresie pośrednictwa w obrocie nieruchomościami; 4. osoba nie posiadająca licencji zawodowej, która wykonuje opracowania i ekspertyzy oraz doradztwo w zakresie rynku nieruchomości.

Wskazane osoby nie podlegają odpowiedzialności dyscypli6 Zob. wyrok TK z dnia 27 lutego 2001 r., K 22/00, OTK 2001, nr 3, poz. 48.

PRAWNIK Nr 3/31/2013

narnej, a reżimowi odpowiedzialności cywilnej zgodnie z zasadami określonymi w Kodeksie cywilnym.

Nadto, działalność osób wymienionych w pkt. 2 i 3 stanowi wykroczenie w myśl art. 198 u.g.n. Odpowiedzialności zawodowej nie będą podlegały także osoby wykonujące czynności pomocnicze, o których stanowi art. 180 ust. 2 u.g.n., bez względu na to, czy posiadają licencję7.

Odpowiedzialność zawodową ponosi wyłącznie osoba zobowiązana do wykonywania czynności pośrednictwa, tj. wskazany w umowie pośrednik w obrocie nieruchomościami. Odpowiedzialności zawodowej nie podlega podmiot zawierający umowę pośrednictwa.

Jest to oczywiste gdy mamy do czynienia z przedsiębiorcą, o którym mowa w art. 179 ust.3 u.g.n., gdyż nie posiada on licencji zawodowej. Natomiast, gdy umowa zostanie zawarta przez pośrednika (osobę posiadającą licencję), to odpowiedzialność cywilną i dyscyplinarną ponosić może ta sama osoba, jeżeli pośrednik wskaże w umowie siebie, jako osobę odpowiedzialną zawodowo za wykonanie czynności pośrednictwa. W sytuacji, gdy w umowie zostanie wskazany inny pośrednik w obrocie nieruchomościami, pośrednik, który zawarł umowę z za7 R.M. Karpiński, Odpowiedzialność zawodowa za czynności pośrednictwa – uwagi na tle przepisów i „orzeczeń” KOZ, cz. I , Nieruchomości C.H. Beck 2009, nr 4, s. 4.

53

PRAWNIK Nr 3/31/2013

mawiającym, nie poniesie odpowiedzialności zawodowej za wykonanie lub zaniechanie czynności pośrednictwa. Innymi słowy, zgodnie z art. 183 ust. 1 u.g.n. odpowiedzialności zawodowej podlega każdy pośrednik w obrocie nieruchomościami, z tym zastrzeżeniem, że za wykonanie czynności pośrednictwa odpowiedzialność zawodową ponosi wyłącznie wskazany w umowie pośrednik w obrocie nieruchomościami.

Odpowiedzialność zawodowa za naruszenie obowiązków wskazanych w art. 181 ust.1 u.g.n. ma związek z wykonywaniem czynności o których mowa w art. 180 ust. 1 i 180 ust. 1a u.g.n, jeżeli są czynnościami pośrednictwa.

Pamiętać należy, iż w zgodzie z zasadą swobody umów, będzie zawarcie w umowie pośrednictwa postanowień, na mocy których, pośrednik podejmuje się wykonywania usług wykraczających poza czynności pośrednictwa, np. uporządkowania stanu prawnego nieruchomości. Jednakże nie jest to czynność pośrednictwa, podobnie jak doradztwo prawne lub podatkowe.

Z tytułu tych zobowiązań, będzie on ponosił odpowiedzialność cywilną, ale na pewno nie zawodową – nie należą one bowiem do sfery czynności zawodowych pośrednika.

Odpowiedzialność zawodowa za nienależyte wykonanie czynności pośrednictwa powstaje z chwilą ich podjęcia. Oznacza to, że odpowiedzialności zawodowej nie podlega wykony54

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

wanie czynności związanych z negocjowaniem lub podpisaniem umowy pośrednictwa z zamawiającym, nawet jeśli w trakcie zawierania umowy pośrednik postępowałby nieetycznie.

Szczególnym rodzajem deliktu dyscyplinarnego jest „użyczenie” licencji zawodowej8. Ma to miejsce wówczas gdy umowa wskazuje pośrednika w obrocie nieruchomościami, lecz czynności wykonują inne osoby. Tego typu fikcyjne powierzanie wykonywania czynności osobom nie posiadającym licencji skutkuje zarówno odpowiedzialnością cywilnoprawną jak i zawodową. Odpowiedzialność cywilnoprawną za nienależyte wykonanie umowy ponosi przedsiębiorca, natomiast odpowiedzialność dyscyplinarną ponosi wskazany w umowie pośrednik w obrocie nieruchomościami. Tylko wówczas, gdy wpisany do umowy pośrednik w obrocie nieruchomościami wykaże, że czynność ta została dokonana bez jego zgody i wiedzy, nie poniesie on odpowiedzialności dyscyplinarnej. Dopuszczenie do wykonywania czynności pośrednictwa przez osoby nieuprawnione lub brak bezpośredniego nadzoru nad czynnościami pomocniczymi traktuje się jako wyjątkowo naganne w efekcie czego pośrednik winien ponieść karę dyscyplinarną.

8 R.M. Karpiński, Odpowiedzialność zawodowa za czynności pośrednictwa – uwagi na tle przepisów i „orzeczeń” KOZ, cz. II, C.H. Beck 2009, nr 5, s. 39.

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

Innym najczęściej spotykanym przewinieniem dyscyplinarnym pośredników jest brak ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Na pośredniku ciąży obowiązek zamieszczenia w umowie oświadczenia o posiadaniu ubezpieczenia OC, co zazwyczaj czyni się poprzez wskazanie numeru polisy ubezpieczenia OC pośrednika, wskazanego jako odpowiedzialnego za wykonywanie tej umowy. Brak posiadania obowiązkowego ubezpieczenia OC, skutkuje odpowiedzialnością zawodową. Przykładów dostarczają liczne orzeczenia sądów administracyjnych, ustanawiające kary dyscyplinarne za niewypełnienie tego obowiązku9.

Dlatego spełnienie obowiązku posiadania ubezpieczenia OC, jest jednym z samodzielnych deliktów dyscyplinarnych pośredników. Jak stanowi wyrok z dnia 8 listopada 2007 r.10, minister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej uprawniony jest w trakcie postępowania do badania spełnienia przez pośrednika w obrocie nieruchomościami obowiązku posiadania ubezpieczenia, co wynika z art. 183 ust.1 u.g.n.

O podstawach odpowiedzialności zawodowej pośredników stanowi ustawa, w której na szczególną uwagę zasługują przepisy art. 194 - 195a 9 Wyrok NSA z dnia 17 września 2008 r., II GSK 309/2008, niepubl.; Wyrok NSA z dnia 7 lipca 2009 r., II GSK 1073/2008, niepubl.

10 Wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 listopada 2007 r., I SA/Wa 699/07, LEX nr 463723.

PRAWNIK Nr 3/31/2013

u.g.n. Natomiast bardziej precyzyjne regulacje określające sposób i tryb przeprowadzania postępowania dyscyplinarnego zawiera rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 11 stycznia 2008 r. w sprawie postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej rzeczoznawców majątkowych, pośredników w obrocie nieruchomościami oraz zarządców nieruchomości11. Na te przepisy nakładają się w naturalny sposób przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego12.

Postępowanie w sprawie odpowiedzialności zawodowej pośredników w obrocie nieruchomościami wszczyna minister właściwy do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa, a następnie przekazuje sprawę Komisji Odpowiedzialności Zawodowej13 (dalej jako KOZ), celem przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego. Osoba, wobec której wszczęto postępowanie, może ustanowić obrońcę lub zło11 Dz. U. Nr 11, poz. 66.

12 Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, ze zm.

13 Komisja Odpowiedzialności Zawodowej nie jest organem administracji. Niemniej jest strukturą organizacyjną, ciałem doradczym lub pomocniczym wobec ministra, umocowanym w ustawie. Art. 194 ust. 2 u.g.n. kształtuje kompetencje KOZ, stanowiąc, że prowadzi postępowanie wyjaśniające. Z kolei art. 194 ust. 3 u.g.n. stanowi, iż minister powołuje i odwołuje KOZ w drodze zarządzenia. Zob. Zarządzenie Nr 7 Ministra Infrastruktury z 12 lipca 2011 r. w sprawie powołania Komisji Odpowiedzialności Zawodowej, Dz. Urz. M.I. Nr 7, poz. 37 i 38.

55

PRAWNIK Nr 3/31/2013

żyć wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu14. Zarzuty postawione we wniosku o ukaranie pośrednika nie mogą dotyczyć innej materii, jak wyłącznie niewypełniania obowiązków wskazanych w przepisie art. 181 ust. 1-3 u.g.n.

Ponadto, okolicznością wyłączającą możliwość wszczęcia postępowania w ramach odpowiedzialności zawodowej wobec pośredników jest przedawnienie. Artykuł 194 ust.1c u.g.n. stanowi, że minister nie może wszcząć postępowania, jeżeli do dnia otrzymania przez niego informacji o zaistnieniu okoliczności mogących stanowić podstawę odpowiedzialności zawodowej upłynęły 3 lata, licząc od dnia zaistnienia tych okoliczności.

Bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu popełnienia przewinienia przez pośrednika. Jeśli uchybienia trwają pewien czas, np. brak ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z wykonywaniem czynności zawodowych, które jest obowiązkowe nie później niż w dniu poprzedzającym wykonanie pośrednictwa, bieg przedawnienia rozpoczyna się od daty zawarcia umowy ubezpieczenia OC. W razie upływu okresu przedawnienia, wszczęcie czy prowadzenie postępowania przez organ dyscyplinarny jest niedopuszczalne. Ustawa nie przewiduje żadnych 14 Zob. W. Karpiński, Prawa pośrednika w obrocie nieruchomościami, Nieruchomości C. H. Beck 2006, nr 3, s. 29-30.

56

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

okoliczności przerywających bieg przedawnienia15.

Postępowanie dyscyplinarne nie powinno przekraczać uprawnień określonych w ustawie o gospodarce nieruchomościami. Komisja Odpowiedzialności Zawodowej jest uprawniona do analizy umowy o pośrednictwo w zakresie objętym dyspozycją art. 180 ust. 3 u.g.n. Postępowanie dyscyplinarne dotyczyć powinno jedynie naruszenia obowiązków wskazanych w art.

180 ust. 2 i art. 181 ustawy16. Komisja nie jest uprawniona do badania innych postanowień umowy, w szczególności, czy umowa nie zawiera niedozwolonych postanowień umownych17.

15 W. Karpiński, Uwagi na tle zmian w zasadach odpowiedzialności zawodowej pośredników w obrocie nieruchomościami, Nieruchomości C.H. Beck 2008, nr 1, s. 37.

16 Interesujące przykłady spraw, w których KOZ orzekała o odpowiedzialności dyscyplinarnej pośredników w obrocie nieruchomościami zawiera Orzecznictwo Komisji Odpowiedzialności Zawodowej sekcji dla pośredników w obrocie nieruchomościami, Ministerstwo Budownictwa, Departament Regulacji Rynku Nieruchomości, Warszawa 2006 r.

17 Treść wzorców umownych podlega kontroli abstrakcyjnej (kontrola obejmuje treść wzorca w oderwaniu od konkretnej umowy) oraz incydentalnej (kontrola obejmuje treść umowy zawartej z użyciem wzorca). Abstrakcyjna kontrola wzorców umownych pod kątem ich abuzywności dokonywana jest wyłącznie przez Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Kontrola postanowień umowy pod kątem ich niedozwolonego charakteru dokonywana jest przez sąd powszechny. Zob. M. Michalska, M. Wojewoda, Kilka uwag o rozszerzonej mocy wiążącej wyroków uznających postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, RPr. 2008, nr 4-5, s. 35.

PRAWNIK Nr 3/31/2013

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

Pośrednik podlega odpowiedzialności wyłącznie za nienależyte wykonanie czynności pośrednictwa, których zakres określa umowa. Pominięcie w umowie takich elementów jak zakres pośrednictwa oraz wskazanie pośrednika, odpowiedzialnego zawodowo za jej wykonanie, należących do jej essentilia negotii, stanowi rażące naruszenie przepisów ustawy. Gdy pośrednik, podejmuje działania na podstawie umowy, w której zakres czynności pośrednictwa nie został określony, wówczas również ponosi odpowiedzialność zawodową.

Ustalenie w umowie zakresu czynności pośrednictwa ma istotne znaczenie także z tego względu, że pośrednik nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie czynności przekraczających ustalony zakres. Ponadto, rolą Komisji nie jest analiza umów pod względem ustalenia przysługującego pośrednikowi prawa do wynagrodzenia. Odpowiedzialność zawodowa nie obejmuje spraw dotyczących wysokości wynagrodzenia za czynności pośrednictwa.

Sprawy finansowe mają znaczenie jedynie jako przestępstwa przeciwko mieniu, gdyż zgodnie z art. 183 ust. 3 u.g.n., w sytuacji prawomocnego skazania następuje pozbawienie licencji zawodowej z mocy prawa. Aczkolwiek wyjątek w tym zakresie będzie stanowiło także ustalenie, czy w umowie o pośrednictwo, przyjmujący zlecenie pośredniczenia, nie zobowiązał się do bezpłatnego świadczenia usług.

Na podstawie przeprowadzo-

nego przez Komisję Odpowiedzialności Zawodowej postępowania wyjaśniającego, minister w drodze decyzji, orzeka o zastosowaniu jednej z kar dyscyplinarnych, albo o umorzeniu postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej (art. 195a ust. 1 u.g.n.).

Niemniej minister nie jest związany wnioskiem KOZ co do danej kary.

Stąd minister pełni de facto także rolę orzeczniczą. Orzeczenie kary następuje w drodze decyzji administracyjnej, od której przysługuje ukaranemu wniosek o ponowne rozstrzygnięcie sprawy (art. 127 § 3 k.p.a.). Na decyzję ministra wydaną po ponownym rozpoznaniu sprawy przysługuje wnioskującemu skarga do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego.

W świetle orzecznictwa przy wyborze kary dyscyplinarnej organ powinien brać pod uwagę przede wszystkim ciężar gatunkowy naruszenia obowiązków zawodowych i standardów zawodowych, ich rozmiar i zakres, a nie subiektywną winę pośrednika.

Dla wyboru właściwej kary dyscyplinarnej zasadnicze znaczenie mają okoliczności dotyczące charakteru czynu (lub zaniechania) i ich skutków dla ochrony interesu klienta. Natomiast przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami nie dają organowi administracji publicznej możliwości badania stopnia winy, jak również badania okoliczności osobistych obciążających czy też łagodzących18. Jak wyjaśnił 18 Por.

wyrok

NSA

z dnia

4

czerw-

57

PRAWNIK Nr 3/31/2013

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 29 lipca 2008 r.19, swoboda organu co do wyboru rodzaju i rozmiaru kary nie może być utożsamiana z dowolnością lub arbitralnością. Dokonując oceny naganności czynu popełnionego przez pośrednika, organ zobowiązany jest do uwzględnienia aksjologii i hierarchii wartości stojącej u podstaw Konstytucji RP oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami. W każdym przypadku obowiązany jest przedstawić uzasadnienie swojego rozstrzygnięcia co do sankcji karnej. Natomiast, Naczelny Sąd Administracyjny, słusznie orzekł w wyroku z dnia 7 lipca 2009 r.20 iż, przy wymierzaniu kary dyscyplinarnej organ nie powinien brać pod uwagę tego, że postępowanie pośrednika nie spowodowało żadnej szkody, jak też bez znaczenia powinna być jego sytuacja materialna i rodzinna.

Są to bowiem okoliczności niemogące mieć wpływu na odpowiedzialność zawodową pośrednika. Odmienne natomiast stanowisko można jednak wywieść z orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 14 listopada 2005 r.21, ca 2009 r., II GSK 1018/08, Legalis, oraz wyrok WSA w Warszawie z dnia 6 października 2010 r., I SA/Wa 383/10, niepubl.

19 Wyrok WSA w Warszawie z dnia 29 lipca 2008 r., I SA/Wa 382/08, LEX nr 566261.

20 Por. wyrok NSA z dnia 7 lipca 2009 r., II GSK 1073/08, Legalis.

21 Por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 14 listopada 2005 r., I SA/Wa 1824/04, Legalis.

58

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

w którym Sąd uznał, że kara dyscyplinarna w postaci zawieszenia licencji na okres sześciu miesięcy (w sytuacji gdy doszło do sfinalizowania transakcji i żadna ze stron nie poniosła strat) jest zbyt surowa i niewspółmierna do winy.

Katalog kar dyscyplinarnych, które mogą być wobec pośrednika orzeczone obejmuje: 1. upomnienie; 2. naganę z wpisem do centralnego rejestru pośredników; 3. zawieszenie licencji na okres od 3 miesięcy do 1 roku; 4. pozbawienie licencji zawodowej z możliwością ubiegania się o ponowne jej nadanie; 5. pozbawienie licencji zawodowej z możliwością ubiegania się o ponowne jej nadanie po upływie 3 lat od dnia pozbawienia.

Ustawa przewiduje również bezterminowe pozbawienie uprawnień zawodowych. Taka decyzja może być wydana w następstwie utraty przez pośrednika zdolności do czynności prawnych, skazania za przestępstwa przeciwko mieniu, dokumentom, za przestępstwa gospodarcze, za fałszowanie pieniędzy, papierów wartościowych, znaków urzędowych, za składanie fałszywych zeznań oraz za przestępstwa skarbowe, orzeczenia sądowego zakazu wykonywania zawodu pośrednika w obrocie nieruchomościami i sądowego zakazu prowadzenia

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

działalności gospodarczej w zakresie pośrednictwa w obrocie nieruchomościami. Pozbawienie licencji zawodowej następuje ex lege z dniem uprawomocnienia się orzeczenia sądowego (art. 183 ust. 5 u.g.n.). Orzeczenia sądowe są zatem, obok decyzji, źródłem ustania uprawnień zawodowych.

Z uwagi na to, iż ustawodawca expressis verbis określił moment pozbawienia licencji, łącząc go z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądowego, dlatego nawet niewywiązanie się skazanego z obowiązku poinformowania ministra właściwego do spraw budownictwa o zapadłym orzeczeniu w jego sprawie, nie wstrzymuje pozbawienia licencji. W przypadku zawieszenia lub pozbawienia licencji, następuje wykreślenie z rejestru osób uprawnionych do wykonywania zawodu.

W art. 193 ust. 3c u.g.n. została uregulowana instytucja zatarcia kary dyscyplinarnej, zastosowanej wobec obwinionego pośrednika. Z chwilą zatarcia, ukaranie uważa się za niebyłe, a informacje o orzeczeniu kary podlegają wykreśleniu z centralnego rejestru pośredników. W pewnym sensie przyjmuje się fikcję prawną, iż orzeczenie kary nie miało miejsca.

Zatarcie ukarania stwarza pośrednikowi możliwość twierdzenia i składania w tym zakresie stosownych oświadczeń, że nie był karany dyscyplinarnie w ramach odpowiedzialności zawodowej. W przypadku orzeczenia kary nagany i upomnienia, zatarcie kary naga-

PRAWNIK Nr 3/31/2013

ny i upomnienia następuje na wniosek osoby zainteresowanej po upływie 1 roku od jej wykonania. W przypadku kary czasowego zawieszenia licencji, zatarcie kary następuje na wniosek osoby ukaranej po upływie 2 lat od jej wykonania.

Obok odpowiedzialności zawodowej pośrednika w obrocie nieruchomościami, wymienia się również osobny, niezależny reżim odpowiedzialności karnej22. Wraz z rozwojem rynku nieruchomości, wzrostem liczby i wartości transakcji, pojawiły się pewne zagrożenia związane z występowaniem zachowań wypełniających znamiona przestępstwa. Stąd ingerencja prawa karnego wydaje się uzasadniona ze względu na konieczność zapewnienia odpowiedniego bezpieczeństwa obrotu. W świetle art. 181 i art. 183 u.g.n. każde popełnienie przestępstwa przez pośrednika jest jednocześnie przewinieniem dyscyplinarnym.

Do najbardziej typowych przestępstw, związanych z wykonywaniem usługi pośrednictwa w obrocie nieruchomościami należą: − oszustwo (art. 286 k.k.); − fałszerstwo dokumentów (art. 270 § 1 k.k.); − niszczenie lub ukrywanie dokumentów (art. 276 k.k.); 22 Szerzej na temat odpowiedzialności karnej pośrednika w obrocie nieruchomościami: Ł. Jędruszuk, Odpowiedzialność w dziedzinie gospodarowania nieruchomościami. Rzeczoznawcy – Pośrednicy – Zarządcy, Warszawa 2010, s. 93-104.

59

PRAWNIK Nr 3/31/2013

przestępstwa przeciwko ochronie danych osobowych (art. 4954 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych23); − przestępstwo prania brudnych pieniędzy (art. 299 §1 k.k. oraz art. 35-37a ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu24).

Przestępstwo oszustwa należy do przestępstw przeciwko mieniu, wymienionych w art. 182 ust.

1 pkt 2 u.g.n. Pośrednik może je popełnić, poprzez wytwarzanie u sprzedającego mylnego wrażenia, że cena sprzedaży odzwierciedla wartość, podczas gdy faktycznie jest znacznie zaniżona, a następnie doprowadzenie do transakcji za ukształtowaną w ten sposób cenę. Aby w tych okolicznościach mówić o popełnieniu przestępstwa, efektem tych działań musi być osiągnięcie korzyści majątkowej przez samego pośrednika bądź przez drugą stronę transakcji. Oszustwem będzie również zatajenie przez pośrednika przed nabywcą informacji np. o wadach nieruchomości w celu uzyskania wyższej prowizji.

Przestępstwo fałszerstwa dokumentu, należy do grupy przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentu, o którym mowa w art. 182 ust. 1 pkt 2 u.g.n. −

23 Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.

24 Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 276 ze zm.

60

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

Fałszerstwem jest przerobienie lub podrobienie dokumentu w celu użycia jako autentycznego. Warto zaznaczyć, iż odpowiedzialność karna obejmuje także użycie dokumentu, który został sfałszowany przez klienta lub osobę trzecią. Działanie pośrednika należy tylko wówczas uznać za przestępstwo, gdy zmierza on do użycia sfałszowanego dokumentu jako autentycznego.

Zamawiający oczekuje od pośrednika bezpieczeństwa transakcji także w zakresie obrotu dokumentami. Na pośredniku ciąży szczególny obowiązek pieczy nad dokumentami powierzonymi mu przez klienta. Stąd zaniedbanie tego obowiązku, utrata tych dokumentów podlega penalizacji.

Przestępstwo niszczenia, uszkadzania, ukrywania lub usuwania dokumentów należy także do grupy przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów.

Szczególnym obowiązkiem pośrednika w obrocie nieruchomościami jest rejestracja transakcji, których okoliczności wskazują, że mogą mieć związek z praniem brudnych pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, bez względu na ich wartość i charakter. Pośrednik może popełnić to przestępstwo, pomagając w przenoszeniu własności środków finansowych pochodzących z przestępstwa, lub podejmując inne czynności pośrednictwa, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku. Niewątpliwie zakup nieruchomości przy użyciu brudnych pieniędzy, jest taką czynnością. Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r., wprowadza szczególny obowiązek denuncjacji. Pośrednik, który posiada uzasadnione podejrzenie, że transakcja może mieć związek z popełnieniem przestępstwa finansowania terroryzmu lub prania brudnych pieniędzy, ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić na piśmie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej. Odpowiedzialność karna pośrednika obejmuje niedopełnienie obowiązków rejestracji, przechowywania rejestrów, identyfikacji faktycznych nabywców, a także niezawiadomienia Generalnego Inspektora i niewstrzymanie transakcji, pomimo jego żądania.

W konkluzji do uwag o odpowiedzialności stwierdzić należy, iż bliskość odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej, wynikająca z ich represyjnego charakteru, nie oznacza ich tożsamości. Odpowiedzialność dyscyplinarna, odbywa się na innej płaszczyźnie, niezależnie od odpowiedzialności karnej. W trybie postępowania dyscyplinarnego nie może dojść w ogóle do skazania lub uniewinnienia za przestępstwo, jest to bowiem prawnie niedopuszczalne. Nie ulega natomiast wątpliwości, iż sfery odpowiedzialności zawodowej i karnej, przenikają się wzajemnie

PRAWNIK Nr 3/31/2013

i oddziaływają na siebie. Niekiedy na tyle mocno, że wynik postępowania prowadzonego w danym reżimie odpowiedzialności, przesądza o wyniku postępowania w innym reżimie. Wpływom tym ulega zwłaszcza reżim odpowiedzialności zawodowej, niejako najsłabszy z tych porządków odpowiedzialności. Organy administracji są związane prawomocnymi wyrokami sądów cywilnych, co wynika z art. 365 §1 k.p.c. Co do zasady, prawomocny wyrok jest wiążący wobec sądu, który wydał ten wyrok i stron postępowania, w którym wyrok ten zapadł, i co do roszczeń nim rozstrzygniętych. Natomiast z art. 365 §1 k.p.c., wynika tzw. rozszerzona prawomocność orzeczeń, tj. zasada związania prawomocnym wyrokiem podmiotów znajdujących się poza sprawą, w której ten wyrok wydano. Związanie to polega na tym, że inne sądy, organy państwowe oraz organy administracji publicznej, są związane prejudycjalnie wyrokiem sądu cywilnego. To oznacza, że nie mogą dokonać odmiennej oceny prawnej roszczenia niż zawarta w wyroku, ale także nie mogą dokonać odmiennych ustaleń faktycznych25.

Natomiast inaczej kształtuje się zasada związania wynikiem postępowania w drugą stronę. Wynik postępowania przed Komisją Odpowiedzialności Zawodowej nie jest wiążący dla sądów 25 P. Telenga [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, A. Jakubecki (red.), Warszawa 2012, s. 433.

61

PRAWNIK Nr 3/31/2013

karnych lub cywilnych. Jakkolwiek sądy będą brały pod uwagę fakt przeprowadzenia postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej, jak też orzeczenia kary lub umorzenia tego postępowania w drodze decyzji ministra, to jednak nigdy wynik tego postępowania nie będzie samodzielną podstawą rozstrzygnięcia w sprawie przez sąd.

Wynika to z faktu, iż KOZ i minister nie osiągną takiego stopnia niezależności i niezawisłości co sąd26. Fakt, iż prezentowane reżimy odpowiedzialności mają na siebie istotny wpływ, najłatwiej dostrzec na przykładach oddziaływania sfery odpowiedzialności karnej na odpowiedzialność zawodową, która może doprowadzić do pozbawienia licencji zawodowej, bez przeprowadzenia pełnego postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej.

Należy przy tym zauważyć, iż wpływ odpowiedzialności cywilnej jest nieco słabszy, nie ma tu bowiem automatyzmu, czyli ustalenia sądu cywilnego, muszą być jeszcze raz wzięte pod uwagę przez KOZ i ministra, chociaż 26 Kwestie związane z faktem nie występowania równorzędności pozycji między sądem a KOZ i ministrem trafnie ujmuje J. Gęsiak: „Wszak prejudykat jest merytorycznym orzeczeniem wydanym przez sąd, działający jako niezawisły organ orzeczniczy. Trudno uznać, iż komisje dyscyplinarne spełniają wskazaną przesłankę, nie mówiąc już o możliwości odpowiedzialności dyscyplinarnej przed przełożonym. Dlatego nie sposób uznać ograniczenia dyscyplinarnego za odmianę prejudykatu”. J. Gęsiak, Prejudykat a odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem orzeczenia w postępowaniu cywilnym, Przegląd Sądowy 2007, nr 7-8, s. 79.

62

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

są oni związani ustaleniami tego sądu.

Natomiast odpowiedzialność zawodowa, nie wpływa praktycznie na zakres odpowiedzialności karnej lub cywilnej. Niemniej jednak może być dla sądu karnego przesłanką stopniowania kary, w myśl ne bis in idem27, a dla sądu cywilnego, elementem ustalonego stanu faktycznego sprawy28.

Monika Lejcyk Doktorantka w Katedrze Prawa Cywilnego WPiA UMCS w Lublinie

•

27 Zdaniem TK z dnia 8 października 2002 r., K 36-00, OTK – A z 2002 r. nr 5, poz. 63, skazanie przez sąd karny prawomocnym wyrokiem, nie stoi na przeszkodzie wszczęciu postępowania dyscyplinarnego, którego wynik skutkuje inną, aniżeli karną odpowiedzialnością. Zasada, według której nikt nie może być ponownie ścigany lub karany za przestępstwo, za które już raz został prawomocnie skazany lub uniewinniony zgodnie z ustawą i procedurą karną danego kraju nie zamyka drogi do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego. Zasada „nie sądzić dwukrotnie o to samo”, odnosi się do postępowania karnego, a nie prowadzi do zakazu pociągania do odpowiedzialności dyscyplinarnej.

28 Ł. Jędruszuk, Odpowiedzialność…, s. 169.

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

PRAWNIK Nr 3/31/2013

Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych

1. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 72/13

Teza: Termin przedawnienia roszczenia o zapłatę odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 k.c.) rozpoczyna bieg od dnia wystąpienia szkody pozostającej w związku przyczynowym z tym zdarzeniem (art.

120 § 1 k.c.).

2. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 69/13

Teza: Bieg terminu zasiedzenia nieruchomości, w stosunku do której wszczęta została egzekucja sądowa świadczeń pieniężnych, przerywa zajęcie w egzekucji z nieruchomości.

3. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2013 r., III CZP 66/13

Teza: Wytoczenie powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym zakończonym umorzeniem postępowania na podstawie art.

505[37] § 1 k.p.c. przerywa bieg terminu przedawnienia.

4. Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2013 r., III CZP 50/13

Teza: Roszczenie pokrzywdzonego o naprawienie szkody, wynikłej ze zbrodni lub występku, wyrządzonej w okolicznościach uzasadniających odpowiedzialność cywilną posiadacza pojazdu mechanicznego lub kierującego pojazdem mechanicznym, których tożsamości nie ustalono (art. 98 ust. 1 pkt 1 i 2 w związku z art. 109a ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych), przedawnia się na podstawie art. 442[1] § 2 k.c.

5. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2013 r., III CZP 61/13

Teza: Na postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego zażalenie nie przysługuje.

6 Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 wrze63

PRAWNIK Nr 3/31/2013

WA RT O W I E D Z I E Ć W I Ę C E J

śnia 2013 r., III CZP 13/13

umorzenia wierzytelności.

Teza: 1) Wyrok sądu stwierdzający nieważność sprzecznej z ustawą uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub uchwały walnego zgromadzenia spółki akcyjnej ma charakter konstytutywny.

9. Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 sierpnia 2013 r., III CZP 21/13

2) Uchwały zarządu, rady nadzorczej i komisji rewizyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz uchwały zarządu i rady nadzorczej spółki akcyjnej podlegają zaskarżeniu w drodze powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c. w związku z art. 58 k.c.).

7. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013 r., III CZP 47/13

Teza: Wykreślenie z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego spółki akcyjnej będącej dłużnikiem nie wyłącza ochrony jej wierzycieli na podstawie art. 527 i nast. k.c.

8. Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2013 r., III CZP 26/13

Teza: Oświadczenie o potrąceniu złożone przed dniem ogłoszenia upadłości, obejmującej likwidację majątku upadłego, przez jego dłużnika, który nabył wierzytelność w drodze przelewu w okresie roku przed dniem ogłoszenia upadłości wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, nie powoduje 64

Teza: Członek spółdzielni mieszkaniowej, będący jej pracownikiem, jest osobą trzecią w rozumieniu art. 8[1] ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych.

10. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2013 r., III CZP 45/13 Teza: Prokurent może udzielić pełnomocnictwa procesowego - także dalszego - osobom wymienionym w art.

87 § 2 k.p.c.

11. Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 marca 2013 r., II GPS 1/13

Teza: Rozpoznając odwołania, o których mowa w art. 68 ust. 6a ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze oraz art. 31 ust. 2a ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych Minister Sprawiedliwości nie może zastosować art. 138 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego i orzec co do istoty sprawy.

Paweł Witkowski Radca prawny

PRAWNIK Nr 3/31/2013

Przegląd orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego SPRAWY PODATKOWE

1. Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21.10.2013 r., sygn. akt I FPS 5/13

Teza: W świetle obowiązujących do dnia 30 listopada 2008 r. przepisów art. 42 ust. 12 i ust. 13 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2011 r., Nr 177, poz. 1054 ze zm.) podatnik podatku od towarów i usług, który dokona wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, lecz nie posiada jeszcze wszystkich wymaganych dowodów potwierdzających dostarczenie towarów do nabywcy, ma obowiązek wykazania dostawy towarów ze stawką krajową w ewidencji i wykazania kwoty podatku w deklaracji podatkowej.

2. Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21.10.2013 r., sygn. akt II FPS 1/13

Teza: Wynagrodzenie z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu, zależnie od formy prawnej w jakiej wykonuje on swój zawód, należy kwalifikować do źródła przychodów z pozarolniczej działalności

gospodarczej, o którym mowa w art.

10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz.

361, z późn. zm.) - w przypadku gdy pomoc prawną z urzędu pełnomocnik wykonuje prowadząc działalność zawodową w formie działalności gospodarczej w rozumieniu art. 5a pkt 6 lit. a) u.p.d.o.f., a gdy czyni to w ramach innych form wykonywania swojego zawodu - wynagrodzenie to należy kwalifikować do źródła przychodów z działalności wykonywanej osobiście, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2 tej ustawy.

3. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 8.10.2013 r., sygn. akt I FSK 1511/12

Teza: Usługi brokerów ubezpieczeniowych, polegające na pozyskiwaniu odszkodowań od zakładów ubezpieczeniowych na zlecenie osób indywidualnych, nie mieszczą się w pojęciu usług pośrednictwa w świadczeniu usług ubezpieczeniowych w rozumieniu art. 43 ust. 1 pkt 37 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów 65

PRAWNIK Nr 3/31/2013

i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.).

4. Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19.09.2013 r., sygn. akt II FSK 2418/13

Teza: Zwrot nadpłaty podatku w przypadku objętym dyspozycjami art. 77 § 4 w zw. z art. 77 § 3 Ordynacji podatkowej jest czynnością materialno – techniczną, która w przypadku bezczynności organu podatkowego lub przewlekłego prowadzenia postępowania podlega zaskarżeniu do sądu administracyjnego na podstawie art. 3 § 2 pkt 8 w zw. z art. 3 § 2 pkt 4 P.p.s.a.

5. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28.08.2013 r., sygn. akt I FSK 1387/12

Teza: W świetle treści art.

31 ust. 2 pkt 1 - 4 ustawy o kontroli skarbowej złożenie przez pełnomocnika w toku postępowania prowadzonego przez organ kontroli skarbowej w zakresie zobowiązań podatkowych, pełnomocnictwa uprawniającego do reprezentowania podatnika przed organami podatkowymi, było umocowaniem uprawniającym także do występowania w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przez organ kontroli skarbowej, gdyż organ ten działa w tym postępowaniu jako organ podatkowy.

6. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23.07.2013 r., sygn. akt II FSK 2303/11 66

Teza: Każdorazowo do wydania zaświadczenia pełnomocnikowi podatnika na podstawie przepisów działu VIIIA Ordynacji podatkowej niezbędne jest złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa (jego oryginału, odpisu, wypisu, czy kopii), co na podstawie przepisu art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej, obliguje zobowiązanego do uiszczenia stosownej opłaty skarbowej.

7. Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10.07.2013 r., sygn. akt I FSK 1133/13

Teza: Podatnikowi na podstawie art. 3 § 2 pkt 4 u.p.p.s.a. przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego na postanowienie naczelnika urzędu skarbowego o przedłużeniu terminu do dokonania zwrotu nadwyżki podatku naliczonego nad należnym, wydane w czasie kontroli podatkowej na podstawie art. 87 ust. 2 zdanie 2 ustawy o podatku od towarów i usług.

SPRAWY OGÓLNOADMINISTRACYJNE

1. Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 3.09.2013 r., sygn. akt I OPS 2/13

Teza: Na pozostawienie poda-

PRAWNIK Nr 3/31/2013

nia bez rozpoznania (art. 64 § 2 k.p.a.) przysługuje skarga na bezczynność organu, stosownie do art. 3 § 2 pkt 8 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz.

270 ze zm.).

2. Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 17.09.2013 r., sygn. akt II OSK 1970/13

Teza: Akt organu planistycznego rozstrzygający o uwagach złożonych do projektu studium - niezależnie od tego, czy ma postać odrębnej uchwały, czy załącznika do uchwały o przyjęciu studium - może stanowić przedmiot kontroli dokonywanej przez sąd administracyjny jedynie w ramach oceny legalności uchwały w przedmiocie uchwalenia studium.

SPRAWY GOSPODARCZE

1. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 17.09.2013 r., sygn. akt II GSK 767/12

Teza: Początkiem biegu 6 miesięcznego terminu, o którym mowa w art. 96 ust. 7 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (t. j. Dz. U. z 2009 r., Nr 185, poz.

1439 ze zm.; dalej: ustawa o ofercie), do nałożenia przez Komisję Nadzoru Finansowego (dalej: KNF) kary na osobę, która w tym okresie pełniła funkcję członka zarządu spółki publicznej z tytułu rażącego naruszenia obowiązków informacyjnych, o których stanowi art.

96 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 56 ust. 1 pkt 1 oraz ust. 2 pkt 1 ustawy o ofercie jest data wydania przez KNF decyzji o nałożeniu kary pieniężnej na spółkę publiczną, tzn. data jej sporządzenia zgodnie z wymogami art. 107 k.p.a. i podpisania, nie zaś data jej doręczenia spółce. Z punktu widzenia art. 96 ust. 7 ustawy o ofercie, bez znaczenia jest załatwienie sprawy administracyjnej, które następuje z momentem doręczenia decyzji stronie, gdyż istotą problemu jest istnienie podstawy prawnej do zastosowania sankcji przez organ nadzoru w ustawowo określonym czasie. Termin 6-miesięczny, o którym mowa w art. 96 ust. 7 ustawy o ofercie, jest skierowany do organu i jest terminem materialnym, którego upływ powoduje, iż wygasa umocowanie organu nadzoru (KNF) do nałożenia kary pieniężnej, o której stanowi art. 96 ust.

6 ustawy o ofercie.

2. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24.07.2013 r., sygn. akt II GSK 542/12

Teza: Stypendia szkolne, pochodzące z dotacji celowej z budżetu państwa, przeznaczonej na dofinansowanie zadań własnych – pomoc 67

PRAWNIK Nr 3/31/2013

materialna dla uczniów, powinny być przyznawane przez wójta gminy - stosownie do art. 90d ust. 10 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t. j. Dz. U. z 2004 r., nr 256, poz. 2572 z późn. zm.; dalej ustawa o systemie oświaty) - na okres nie dłuższy niż od września do czerwca w danym roku szkolnym i obejmować okres całego roku szkolnego. Jednakże środki na ich sfinansowanie powinny być realizowane przez gminę zgodnie z zasadą roczności budżetu, w dwóch następujących po sobie budżetach jednostki i wypłacane w odrębnych terminach, we właściwych latach budżetowych.

68

Przepisy art. 90d ust. 11 ustawy o systemie oświaty określają m. in. wysokość, formy, tryb i sposób udzielania stypendiów szkolnych, jednakże nie regulują kwestii sposobu, czy terminów wydatkowania przyznanych środków budżetowych na ten cel, a zatem w tym zakresie obowiązują regulacje wynikające z ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. nr 249, poz. 2104 z późn. zm.).

Renata Flis Radca prawny Starszy Specjalista Biura Orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego