Prawnik 1/35 2015

Wydawca: Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie 20-607 Lublin ul. Konrada Wallenroda 2E tel. (081) 532-06-95 fax (081) 534-44-96 e-mail: poczta@oirp.lublin.pl numer konta: 66 1240 2500 1111 0010 0399 5559 w Banku Pekao S.A. IV Odział w Lublinie oraz 51 1050 1953 1000 0023 0708 6344 w ING BANK ŚLĄSKI O/Lublin Redakcja: Redaktor Naczelny – Tomasz Woś Redaktorzy: Arkadiusz Bereza, Anna Fermus-Bobowiec, Ewa Urbanowicz-Jakubiak.

Komisja Wydawnicza (Rada Programowa): przewodniczący Anna Fermus-Bobowiec, członkowie: Arkadiusz Bereza, Mariusz Nowachowicz, Ewa Urbanowicz-Jakubiak, Tomasz Woś.

Dyżury członków Prezydium Rady Dziekan Rady – Marek Pawłowski – wtorek w godz. 800–1000 – piątek w godz. 1300–1500 Wicedziekan Rady – Sławomir Bartnik – poniedziałek w godz. 1400–1600 – czwartek w godz. 1500–1700 Wicedziekan Rady – Hanna Chabros – środa w godz. 1200–1600 Wicedziekan Rady – Arkadiusz Bereza – poniedziałek w godz. 1400–1600 Ośrodek Szkoleniowo-Dydaktyczny Sekretarz Rady – Anna Fermus-Bobowiec – poniedziałek w godz. 1400–1600 Rzecznik Dyscyplinarny – Patrycja Kozłowska-Kalisz – poniedziałek w godz. 930–1100 Rzecznik Funduszu Seniora – Irena Kopiec – każdy I piątek miesiąca w godz.

1000–1200 Skarbnik Rady – Bartosz Gdulewicz – środa w godz. 800–1000

PRAWNIK Biuletyn Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie Nr 1/35/2015 W numerze między innymi: INFORMACJE I KOMUNIKATY Od Dziekana..................................................................................... 2 Z posiedzeń Rady............................................................................. 4 Radcy prawni pro publico bono........................................................ 8 Zaproszenie do współpracy z „Prawnikiem. Biuletynem Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie”.............................. 11 Spotkania świąteczne radców prawnych......................................... 12 Tydzień Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem............. 13 Wywiad z mec. Michałem Czerwonką – laureatem konkursu „Kryształowe Serce Radcy Prawnego”............................................ 14 Konferencja wyjazdowa w Białowieży................................................ 16 Badania genetyczne....................................................................... 16 XII Ogólnopolskie Mistrzostwa Narciarskie i Snowboardowe Radców Prawnych i Aplikantów...................................................... 17 Karnawałowy Bal Choinkowy dla Dzieci......................................... 18 Konferencja szkoleniowa na Białorusi............................................. 19 Program szkoleń w I kwartale 2015 r............................................. 23 Bal Aplikanta 2015 Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie...................................................................................... 24 Ślubowanie aplikantów radcowskich.............................................. 26 Egzamin radcowski 2015............................................................... 26 Z życia Klubu Seniora: * Sprawozdanie z działalności Klubu Seniora przy OIRP w Lublinie za 2014 rok.......................................................... 27 * Zmiany w składzie Zarządu Klubu Seniora............................ 30 * Spotkanie opłatkowe............................................................. 31 * Turniej brydżowy o „Puchar Dziekana OIRP w Lublinie”....... 32 * Harmonogram spotkań Klubu Seniora.................................. 32 WARTO WIEDZIEĆ WIĘCEJ Monika Markisz, Kasy rejestrujące (fiskalne) dla radców prawnych....................................................................................... 34 Ireneusz Misiejuk, Właściwość miejscowa w sprawach wpisu na listę radców prawnych............................................................... 36 Arkadiusz Wagner, Kara pozbawienia wolności, wygnanie, kary majątkowe oraz polecenia i groźby w systemie kar prawa magdeburskiego na przykładzie miast Polski Południowej w XVI-XVIII wieku – cz. III (ostatnia)............................................. 43 Iwona Anna Wieleba, Mobbing jako zjawisko wieloaspektowe........ 58 Paweł Witkowski, Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego.......... 66 Renata Flis, Przegląd orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego......................................................................... 68

Od Dziekana

Radca prawny pewny jak rolex

W

połowie marca odbył się egzamin radcowski, do którego przystąpiło ponad 160 osób. Jeśli statystyki z lat ubiegłych nie ulegną zmianie, to można spodziewać się, iż w przeciągu trzech miesięcy na terenie miejscowej Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie przybędzie około 150 nowych koleżanek i kolegów, co sprawi, że na liście radców prawnych Rady OIRP w Lublinie znajdzie się ponad 2 100 osób. Jeżeli weźmiemy pod uwagę dane ogólnopolskie, ilość zarejestrowanych radców prawnych i aplikantów radcowskich osiągnie niebawem liczbę 50 000.

2

PRAWNIK Nr 1/35/2015

Radcy prawni nie są jedynymi osobami wykonującymi zawód zaufania publicznego w zakresie świadczenia usług prawnych. Na podobnych zasadach prowadzą działalność adwokaci, których liczba oscyluje w okolicy 20 000.

Jednakże usługi prawne realizują nie tylko osoby wykonujące zawód zaufania publicznego, ale także inni, którzy do zawodu tego aspirują.

Na rynku działają kancelarie prawne prowadzone przez osoby o różnym wykształceniu. Zdarza się, że właściciel takiego podmiotu nie ma stosownego doświad-

czenia. Mimo to, do jego kancelarii trafiają petenci potrzebujący pomocy prawnej. Nie mamy jednak na to wpływu, ale można zastanowić się, czy nasza grupa zawodowa może coś w tej sprawie zrobić.

Samorząd radcowski podejmuje efektywne działania prowadzące do otwierania dla radców prawnych nowych miejsc aktywności zawodowej. Od 1 lipca br. do kodeksu postępowania karnego wprowadza się zasadę, iż radcowie prawni będą mogli pełnić funkcję obrońców w procesach karanych.

Jednakże do zwiększenia aktywności radców prawnych możemy przyczynić się my sami w codziennej pracy oraz kontaktach z naszymi klientami i znajomymi.

Osoby wykonujące zawód radcy prawnego i świadczące w związku z tym usługi prawne dają gwarancje, iż „produkt”, który zostanie zaoferowany mocodawcy, będzie miał wysoką jakość.

Wynika to z faktu, iż radcą prawnym zostaje się po przejściu trwającej prawie cztery lata procedury. Rozpoczyna ją egzamin wstępny na aplikację, a kończy złożenie egzaminu radcowskiego. W czasie odbywania aplikacji wiedza adeptów jest weryfikowana podczas kolokwiów, a ideową postawę przyszłego radcy prawnego kształtuje patron, który jest osobą doświadczoną w zawodzie i cieszy się autorytetem w środowisku.

Wykonywanie profesji radcowskiej musi być zgodne z zasadami etyki zawodu. Nadrzędną cechą jest tajemnica zawodowa

posiadająca konstytucyjne i ustawowe gwarancje utrzymania w poufności informacji przekazanych radcy. Nad przestrzeganiem i egzekwowaniem skodyfikowanych obowiązków czuwa rzecznik dyscyplinarny oraz sądy dyscyplinarne.

Każdy radca prawny jest ubezpieczony w zakresie odpowiedzialności cywilnej. Ubezpieczenie obowiązkowe (do sumy 100 000 euro) jest wzmocnione ubezpieczeniem dobrowolnym (do sumy 250 000 euro).

Każdy z radców podlega obowiązkowi samokształcenia. Pogłębianie wiedzy i umiejętności jest działaniem koniecznym, z którego jesteśmy zobowiązani rozliczyć się.

Te oczywiste dla nas okoliczności dają przewagę radcom prawnym nad osobami prowadzącymi kancelarie prawne bez pogłębiania umiejętności zawodowych. Ich działania nie są ograniczane zasadami deontologii i nie mają wsparcia reasekuracyjnego towarzystw ubezpieczeniowych o ugruntowanej na rynku marce.

Poruszone przeze mnie kwestie dotyczące wykonywania zawodu, choć dla nas oczywiste, nie zawsze są czytelne dla członków naszego społeczeństwa. Ludzie nie wiedzą o gwarancjach, jakie daje im korzystanie z usług radcy prawnego. Dlatego warto podkreślić te okoliczności w trakcie rozmów prowadzonych z osobami, które jeszcze nie są zainteresowane usługami świadczonymi przez radcę prawnego, ale w przyszłości mogą być naszymi klientami.

Przekazane informacje powinny spowodować, że potencjalny mocodawca kuszony informacje i komunikaty

3

przez osoby udzielające porad prawnych nie w ramach zawodu zaufania publicznego, zastanowi się czyją ofertę wybrać.

W interesie nas wszystkich jest to, by tytuł „radca prawny” kojarzył się z dobrą jakością usług prawnych. To od nas zależy czy stworzymy na rynku „dobrą markę”.

Beneficjentami tej marki będą wszyscy członkowie naszego samorządu, a zwiększenie ilości radców prawnych wzmocni samorząd.

Z okazji zbliżających się Świąt Wielkiej Nocy składam życzenia, aby w tym szczególnym czasie w sercach, rodzinach, domach zagościła radość i spokój oraz wielka nadzieja odradzającego się życia.

Wesołego Alleluja przy wielkanocnym stole w gronie najbliższych.

Marek Pawłowski Dziekan Rady OIRP w Lublinie

Z posiedzeń Rady

W

dniu 19 grudnia 2014 r. odbyło się XI posiedzenie Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie IX Kadencji.

Otworzył je Dziekan Rady Marek Pawłowski i powitał wszystkich zgromadzonych, zapoznając ich z porządkiem obrad.

Następnie przekazał on głos Wicedziekanowi Rady Sławomirowi Bartnikowi, który przedstawił wnioski o wpis na listę radców prawnych następujących osób: Pana Przemysława Filipowicza – na podstawie art. 24 ust. 1 pkt 1-5 w zw. z art.

25 ust. 1 pkt 3 ustawy o radcach prawnych, Pana Mateusza Krasińskiego – na podstawie art. 24 ust. 1 pkt 1-5 w zw. z art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy o radcach prawnych, Pani Katarzyny Miaskowskiej-Daszkiewicz – na podstawie art. 24 ust.

1 pkt 1-5 w zw. z art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. c, 4

PRAWNIK Nr 1/35/2015

Pana Przemysława Pytlaka – na podstawie art. 24 ust. 1 pkt 1-5 w zw. z art. 25 ust.

1 pkt 5 lit. b ustawy o radcach prawnych oraz Pani Iwony Wieleby – na podstawie art. 24 ust. 1 pkt 1-5 w zw. z art. 25 ust. 1 pkt 5 lit. b ustawy o radcach prawnych, rekomendując je pozytywnie. W związku z powyższym Rada jednogłośnie podjęła stosowne uchwały o wpisie ww. osób na listę radców prawnych.

W ramach kolejnego punktu porządku obrad Wicedziekan Rady Sławomir Bartnik zawnioskował o umorzenie wszczętego postępowania w sprawie skreślenia z listy radców prawnych z powodu całkowitej lub częściowej spłaty zaległych składek lub umorzenia zaległych składek w trakcie toczącego się postępowania, w stosunku do trzech osób, a Rada podjęła uchwały o umorzeniu.

Z kolei Dziekan Rady poinformował zebranych o śmierci radców prawnych: Józefa Pakuły, Marii Wilczyńskiej i Urszuli Łakomskiej. Wszyscy obecni uczcili pamięć Zmarłych minutą ciszy, a następnie zostali oni skreśleni z listy radców prawnych.

Rada na stosowne przedstawienie Wicedziakana Sławomira Bartnika usunęła wpis Pani Moniki Orchowskiej-Bauer z tutejszej listy radców prawnych w związku z jego przeniesieniem na listę radców prawnych prowadzoną przez Radę Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie.

W ramach spraw wniesionych przez Skarbnika Rada umorzyła zaległe składki dwóm radcom prawnym z powodu trudnej sytuacji materialnej oraz dofinansowała konferencję wyjazdową organizowaną dla radców prawnych w Kazimierzu Dolnym w terminie od 9 do 11 października 2014 r.

Z kolei w grupie spraw związanych z aplikacją radcowską i jej organizacją Rada podjęła uchwały w sprawie ustalenia planów szkolenia dla I, II i III roku aplikacji radcowskiej, skreśliła z listy aplikantów radcowskich cztery osoby – na ich wniosek, a także przeniosła wpisy czterech aplikantów na listę aplikantów radcowskich prowadzoną przez tutejszą Radę.

Następnie Dziekan przedstawił zawiadomienia Rzecznika Dyscyplinarnego o dwóch przypadkach wszczęcia dochodzenia w sprawie radcy prawnego, dwóch przypadkach odmowy wszczęcia dochodzenia oraz o umorzeniu dochodzenia.

Natomiast na przedstawienie Wicedziekana Sławomira Bartnika Rada podjęła uchwałę w sprawie stwierdzenia

wygaśnięcia uchwały w przedmiocie zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego w odniesieniu do Pani Justyny Marczuk oraz dokonała przeniesienia wpisu radcy prawnego Pani Magdaleny Skokowskiej z listy radców prawnych prowadzonej przez Radę Okręgowej Izby Radców Prawnych w Gdańsku na listę radców prawnych prowadzoną przez Radę tutejszej Izby.

Po tych uchwałach Dziekan zamknął obrady, dziękując wszystkim za przybycie. ***

W dniu 19 stycznia 2015 r. odbyło się XII posiedzenie Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie IX Kadencji, które otworzył Dziekan Rady Marek Pawłowski, przedstawiając jednocześnie zebranym porządek obrad.

Następnie Wicedziekan Rady Sławomir Bartnik przedstawił wniosek Pani Magdaleny Mróz o wpis na listę radców prawnych – na podstawie art. 24 ust. 1 i 2 ustawy o radcach prawnych, a Rada podjęła uchwałę o wpisie. Poinformował także, iż wnioski o skreślenie z listy radców złożyli: Pani Grażyna Birnbach-Wachacka, Pani Agnieszka Kiężopolska-Breś, Pani Hanna Turżańska, Pan Paweł Gozdór, Pan Marek Rybczyński oraz Pan Andrzej Wrzyszcz. W związku z powyższym Rada skreśliła ww. osoby z listy radców prawnych – na ich wniosek.

W ramach kolejnego punktu porządku obrad Wicedziekan Rady Sławomir Bartnik zawnioskował natomiast o umorzenie wszczętego postępowania w sprawie skreślenia z listy radców prawnych z poinformacje i komunikaty

5

wodu spłaty zaległych składek w trakcie toczącego się postępowania lub wyjaśnienia rozbieżności księgowych, w stosunku do trzech osób, a Rada podjęła stosowne uchwały o umorzeniu.

W grupie spraw związanych z aplikacją radcowską i jej organizacją Rada, na przedstawienie Wicedziekana Arkadiusza Berezy, skreśliła z listy aplikantów dwie osoby – na ich wniosek oraz dziewięć osób z urzędu, w związku z upływem roku od daty zakończenia przez nich aplikacji, wskazanej w zaświadczeniu o odbyciu aplikacji radcowskiej. Podjęła także pięć uchwał w sprawie przeniesienia wpisów na listę aplikantów radcowskich prowadzoną przez Radę tutejszej Izby z list prowadzonych przez Rady innych okręgowych izb, a także wyznaczyła patronów aplikantom z I roku aplikacji i dokonała zmiany patronów dziesięciu aplikantom.

Z kolei, po burzliwej dyskusji, przy bardzo zróżnicowanych wynikach głosowania, Rada podjęła uchwały w sprawie zaliczenia roku szkoleniowego ośmiu aplikantom, którzy przekroczyli dopuszczalny limit nieobecności na zajęciach praktycznych lub teoretycznych. Podjęła również uchwałę w sprawie odpłatności za I, II i III rok aplikacji radcowskiej.

Na przedstawienie Skarbnika Rada podjęła natomiast cztery uchwały w przedmiocie umorzenia zaległych składek członkowskich oraz jedną uchwałę w przedmiocie zwolnienia z obowiązku uiszczania składki członkowskiej w okresie przebywania radcy prawnego na urlopie wychowawczym, a także cztery uchwały w sprawie rozłoże6

PRAWNIK Nr 1/35/2015

nia na raty opłaty rocznej za aplikację radcowską.

Z kolei Dziekan przedstawił zawiadomienia Rzecznika Dyscyplinarnego o dwóch przypadkach wszczęcia dochodzenia w sprawie radcy prawnego, o częściowym umorzeniu dochodzenia, o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie ze skargi na zachowanie aplikanta radcowskiego oraz o dwóch przypadkach skierowania do Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego w Lublinie wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.

Na zakończenie obrad, w tzw. sprawach różnych, Dziekan poinformował, iż 24 stycznia br. o godz. 12.00 odbędzie się w siedzibie Izby bal choinkowy dla dzieci radców prawnych, zapraszając jednocześnie do udziału wszystkich zainteresowanych. Przedstawił także zebranym założenia akcji molekularnych badań genetycznych, pod patronatem Prezesa KRRP, która w lutym br. zostanie przeprowadzona także w naszej Izbie oraz poinformował, iż w związku z zakończeniem II cyklu szkoleń dla radców prawnych, 87% radców prawnych tutejszej Izby zrealizowało obowiązek szkoleniowy. Przekazał także zebranym, iż w tym roku planowany jest do przeprowadzenia remont siedziby Izby przy ul. Konrada Wallenroda 2E, a aktualnie trwają rozmowy z projektantami dotyczące zakresu remontu i wdrożenia nowych rozwiązań. ***

W dniu 2 marca 2015 r. odbyło się XIII posiedzenie Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie IX Kadencji.

Dziekan Rady Marek Pawłowski otworzył posiedzenie, powitał wszystkich zgromadzonych i zapoznał ich z porządkiem obrad.

Następnie Wicedziekan Rady Sławomir Bartnik przedstawił wniosek Pani Magdalena Szuster o wpis na listę radców prawnych – na podstawie art. 24 ust. 1 i 2 ustawy o radcach prawnych, a Rada podjęła stosowną uchwałę o wpisie.

Z kolei Dziekan Rady poinformował zebranych o śmierci radcy prawnego Teresy Garczyńskiej, po czym wszyscy obecni uczcili pamięć Zmarłej minutą ciszy.

Dziekan wniósł także o skreślenie z urzędu z listy radców prawnych Zmarłej Koleżanki, a Rada podjęła stosowną uchwałę zgodnie z wnioskiem.

W ramach kolejnego punktu porządku obrad Rada podjęła uchwały o skreśleniu z listy radców Pana Wincentego Mazurkiewicza, Pana Patryka Starosławskiego oraz Pani Magdaleny Studzińskiej – na ich wniosek. Natomiast na wniosek Wicedziekana Sławomira Bartnika Rada skreśliła z listy radców prawnych dwie osoby w trybie art. 29 pkt 4 a ustawy o radcach prawnych, tj. z powodu nieuiszczania składek członkowskich przez okres dłuższy niż rok. Z kolei wpisy trzech osób zostały usunięte z listy radców prawnych prowadzonej przez tutejszą Radę ze względu na ich przeniesienie na listy prowadzone przez Rady innych okręgowych izb.

Następnie Rada zawiesiła prawo do wykonywania zawodu Pani Annie Komie-Bociańskiej – na jej wniosek oraz stwierdziła wygaśnięcie uchwał w przedmiocie

zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego Panu Rafałowi Poździkowi i Panu Jakubowi Bobowcowi.

W grupie spraw wniesionych przez Skarbnika Rady, Skarbnik przedstawił natomiast założenia uchwały w sprawie projektu budżetu tutejszej Izby na 2015 r. Wywiązała się dyskusja, po której Rada jednogłośnie podjęła uchwałę w sprawie przyjęcia projektu budżetu na 2015 r. Następnie, na stosowne przedstawienie Skarbnika Rada podjęła trzydzieści cztery uchwały, dokonując rozłożenia na raty aplikantom radcowskim opłaty rocznej za aplikację. Ponadto Rada jednemu aplikantowi odroczyła termin płatności za aplikację, umorzyła zaległości z tytułu składek członkowskich jednemu radcy prawnemu i jednemu aplikantowi ze względu na trudną sytuację materialną.

W ramach kolejnego punktu porządku obrad Rada podjęła uchwały dotyczące spraw związanych z aplikacją radcowską i jej organizacją, a mianowicie: wyznaczyła patronów dla dwudziestu pięciu aplikantów radcowskich, nałożyła na trzech radców prawnych obowiązek przeprowadzenia praktyk w ramach grupy patronackiej, dokonała zmiany patrona jednemu aplikantowi, skreśliła z listy aplikantów radcowskich trzy osoby – na ich wniosek, usunęła wpisy dziewięciu aplikantów z listy aplikantów prowadzonej przez tutejszą Radę w związku z ich przeniesieniem na listy prowadzone przez rady innych okręgowych izb, dokonała sprostowania oczywistych omyłek pisarskich w dwóch uchwałach oraz wprowadziła zmiany do rocznego planu szkolenia dla I roku aplikacji radcowskiej. informacje i komunikaty

7

Na zakończenie obrad Dziekan przedstawił sprawy wniesione przez Rzecznika Dyscyplinarnego, informując zebranych o sześciu przypadkach wszczęcia dochodzenia w sprawie radcy prawnego,

o dwóch przypadkach umorzenia dochodzenia oraz o dwóch przypadkach odmowy wszczęcia dochodzenia.

Redakcja

Radcy prawni pro publico bono

O

kręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie od lat angażuje się w działalność pro publico bono, która w ostatnim czasie uległa wyraźnemu zintensyfikowaniu. Aktywność naszej Izby obejmuje w szczególności: udzielanie nieodpłatnych porad prawnych oraz propagowanie ich i popularyzację, działalność edukacyjną pro bono, a także społeczną oraz dobroczynną skierowaną zarówno do członków Okręgowej Izby Radców Prawnych, jak i na zewnątrz (udział w wielu akcjach dobroczynnych i charytatywnych).

Od 2007 r. Izba wspiera finansowo członków, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej, w szczególności spowodowanej chorobą. Do końca 2014 r. udzielono z tego tytułu sześćdziesiąt cztery zapomogi. Podkreślenia wymaga fakt, iż obecnie ta sfera dzielności Izby została ujęta w ramy prawne. Rada OIRP w dniu 14 kwietnia 2014 r. podjęła uchwałę o utworzeniu Funduszu Wzajemnej Pomocy Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie i przyjęła stosowny regulamin.

Obecnie Fundusz dysponuje znaczącym dla 8

PRAWNIK Nr 1/35/2015

tych celów budżetem w kwocie 30000 zł, a jego zadanie polega na wypłacaniu zapomóg radcom prawnym i aplikantom z tytułu zdarzeń losowych (trudna sytuacja życiowa, materialna, zdrowotna), a także tzw. zapomóg dla członków rodziny z tytułu śmierci radcy prawnego lub aplikanta.

Izba angażuje się również w działalność społeczną na rzecz swoich członków – seniorów. Od 2001 r. przy naszej Izbie funkcjonuje Fundusz Seniora oraz Klub Seniora. Obecnie Izba współorganizuje i wspiera finansowo aktywność osób starszych, tj. spotkania brydżowo-szachowe, zawody w brydżu sportowym, okazjonalne spotkania świąteczne, szkolenia i programy edukacyjne (przeprowadzane np. przez lekarzy kardiologów, geriatrów w ramach współpracy z Lubelską Izbą Lekarską, itp.) czy wycieczki autokarowe z cyklu „Poznajemy Polskę”.

Izba pozostaje w stałym kontakcie z Katolickim Stowarzyszeniem Pomocy Osobom Potrzebującym „AGAPE”. W dniach 23–28 lutego 2015 r. czynnie włączyła się w organizowaną pod auspicjami Mi-

nistra Sprawiedliwości akcję „Tydzień Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem”, angażując swoich członków do udzielania bezpłatnych porad prawnych.

Wśród działań społecznych podejmowanych ostatnio na uwagę i podkreślenie zasługuje umowa zawarta w dniu 20 maja 2014 r. o współpracy z Pracodawcami Lubelszczyzny „Lewiatan”. Jej przedmiotem jest podnoszenie świadomości prawnej i biznesowej małych i średnich przedsiębiorców z województwa lubelskiego, w szczególności poprzez wsparcie prawne i consultingowe, współorganizowanie konferencji, seminariów i prelekcji, wspólną działalność medialną. Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie przygotowała do tej pory dwa spotkania dla przedsiębiorców, podczas których mogli zasięgać bezpłatnych porad prawnych z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej.

Izba podjęła także współpracę z II Liceum Ogólnokształcącym im. Piotra Firleja w Lubartowie, w ramach której przez dwa semestry w roku szkolnym 2012/2013 prowadzone były bezpłatne lekcje Wiedzy o Prawie. Omówiono podstawowe zagadnienia z zakresu prawa konstytucyjnego, cywilnego, rodzinnego i handlowego, procedury cywilnej, prawa karnego i prawa karnego wykonawczego, a także procedury karnej. W ramach przeprowadzonych zajęć uczniowie m.in. przygotowali diagramy przedstawiające powiązania rodzinne, pisali proste umowy cywilnoprawne, sporządzali testament holograficzny, rozwiązywali kazusy z zakresu prawa

własności, prawa rodzinnego oraz uczestniczyli jako obserwatorzy w dwóch rozprawach sądowych w Sądzie Rejonowym w Lubartowie.

Od 2014 r. Izba współpracuje także z Radiem Lublin, angażując swoich członków do bezpłatnego uczestniczenia w audycjach radiowych, podczas których omawiają oni określone zagadnienia prawne, a następnie odbywają dyżury telefoniczne. Radio Lublin codziennie od poniedziałku do piątku emituje program „Nasze sprawy”. Podczas audycji prowadzący program z pomocą radców prawnych odpowiadają na pytania i podejmują interwencje. Dzięki programowi słuchacze uruchamiają inicjatywy pomocowe, które pozwalają rozwiązać trudne problemy.

Dwa razy w miesiącu przed programem jest nagrywana rozmowa z radcą prawnym, który dokonuje analizy danego zagadnienia prawnego. Następnie członek Izby odbywa w radiu godzinny dyżur telefoniczny i odpowiada na pytania słuchaczy.

Od lat Izba czynnie angażuje się w organizację akcji „Niebieski Parasol”.

W 2014 r. w ramach tego wydarzenia Izba przy udziale Starostw Powiatowych zorganizowała bezpłatne porady dla mieszkańców Lublina oraz: Białej Podlaskiej, Chełma, Hrubieszowa, Janowa Lubelskiego, Krasnegostawu, Opola Lubelskiego, Puław, Tomaszowa Lubelskiego oraz Zamościa. W akcji „Niebieski Parasol” porad udzielało sześćdziesięciu pięciu radców prawnych oraz pięciu aplikantów radcowskich. Łącznie porady prawne we wszystinformacje i komunikaty

9

kich lokalizacjach były udzielane przez kilka dni w tygodniu w kilkunastu miejscach jednocześnie. Udzielono 492 porady prawne.

W dniu 10 grudnia 2014 r. Izba uczestniczyła czynnie w akcji „Dzień Prawnika Europejskiego” przeprowadzonej wspólnie z Krajową Radą Radców Prawnych i Naczelną Radą Adwokacką. W ramach tego wydarzenia po dwóch radców prawnych jechało do szkół ponadpodstawowych w mniejszych miejscowościach województwa lubelskiego i przeprowadzało lekcje z zakresu prawa obywateli do prywatności oraz ochrony danych osobowych. Wiedza z tego zakresu jest niezwykle potrzebna w świetle ujawnionej masowej inwigilacji, która polega na przesyłaniu danych osobowych obywateli różnymi środkami komunikacji elektronicznej przez organizacje rządowe. W związku z tym ośmiu radców szkoliło młodzież w czterech szkołach (I Liceum Ogólnokształcące w Świdniku, Liceum Ogólnokształcące w Bełżycach, Zespół Szkół Technicznych Liceum i Technikum w Poniatowej). W lekcjach uczestniczyło łącznie około 380 uczniów.

Z kolei w dniu 13 grudnia 2014 r. w ramach wydarzenia „Ogólnopolska akcja pro bono – Wiosna Prawników i Dziennika Gazety Prawnej” pod patronatem Prezydenta RP, organizowanej wspólnie z Krajową

10

PRAWNIK Nr 1/35/2015

Radą Radców Prawnych i Naczelną Radą Adwokacką, Gazetą Prawną oraz stowarzyszeniem Wiosna, trzech radców prawnych z tutejszej Izby udzielało porad prawnych on-line.

Obecnie nasza Izba podjęła się zorganizowania w sobotę 18 kwietnia „Dnia Bezpłatnych Porad Prawnych”, które udzielane będą w siedzibie Izby w Lublinie przy ul. Konrada Wallenroda 2E. W akcji tej uczestniczyć będą również pozostałe okręgowe izby radców prawnych oraz samorząd adwokacki.

W dniu 12 lutego 2015 r. Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie zawarła z Polskim Towarzystwem Prawa Antydyskryminacyjnego umowę, której przedmiotem jest współdziałanie przy realizacji projektu „Prawnicy na rzecz równości. Lokalne platformy współpracy”. Zadaniem projektu jest przeprowadzenie szkoleń z prawa antydyskryminacyjnego dla radców prawnych, którzy chcieliby w przyszłości podjąć współpracę z organizacjami działającymi na rzecz likwidowania nierówności. Spotkanie organizacyjne z udziałem przedstawicieli PTPA odbędzie się w drugiej połowie kwietnia br.

Sławomir Bartnik Wicedziekan Rady OIRP w Lublinie Anna Fermus-Bobowiec Sekretarz Rady OIRP w Lublinie

Z ostatniej chwili…

Z

ogromną przyjemnością informujemy, że Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie otrzymała specjalną nagrodę „Izba Pro publico bono”. Nagroda ta przyznawana jest przez Kapitułę powołaną przez Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych. Otrzymuje ją izba, która wyróżnia się działalnością w zakresie pomocy prawnej, w szczególności poprzez

propagowanie nieodpłatnych usług prawnych pro bono, organizację programów edukacyjnych, szkoleniowych lub dotyczących działalności społecznej w ramach edukacji prawnej i działalności pro bono oraz współpracę z samorządami lokalnymi w ramach promocji usług prawnych i działalności na rzecz osób potrzebujących.

Redakcja

Zaproszenie do współpracy z „Prawnikiem. Biuletynem Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie” Koleżanki i Koledzy, erdecznie pragniemy zaprosić wszystkich – zarówno radców prawnych, jak i aplikantów radcowskich do publikowania tekstów w „Prawniku. Biuletynie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie”. To dla nas niezwykle ważne, aby w tworzeniu Biuletynu brali czynny udział wszyscy członkowie Izby, tak, by stał się on miejscem „spotkań” i wymiany różnych poglądów oraz rozwiązań stosowanych w praktyce. Życzylibyśmy sobie, aby na łamach naszego Biuletynu publikowane były rozprawy praktyczne i teoretyczne z zakresu prawa, prawników, etyki i wykonywania zawodu radcy prawnego, orze-

S

czeń sądów oraz poglądów doktryny. Jednocześnie chcielibyśmy, aby nasze pismo stało się miejscem dyskusji, zapraszamy więc również autorów tekstów dotyczących spraw niezwiązanych bezpośrednio z zawodem, a znajdujących się w orbicie zainteresowań radców prawnych.

Wszystkich zainteresowanych współpracą autorów prosimy o kontakt z redakcją, bądź przesłanie propozycji tekstu na adres: biuletyn.prawnik@oirp.lublin.pl W imieniu redakcji, Tomasz Woś Redaktor Naczelny informacje i komunikaty 11

Spotkania świąteczne radców prawnych

W

dniu 19 grudnia 2014 r. w Ośrodku Szkoleniowo-Dydaktycznym OIRP w Lublinie odbyło się świąteczne spotkanie radców prawnych. Zgromadzonych powitał Dziekan Rady Marek Pawłowski, który zaprosił do tradycyjnego podzielenia się opłatkiem i złożenia sobie wzajemnie świątecznych życzeń. Lubelski samorząd radców prawnych swoją obecnością zaszczycił Ksiądz Biskup Józef Wróbel – Biskup Pomocniczy Archidiecezji Lubelskiej. Przez kilka następnych godzin, przy świątecznych przekąskach, zaproszeni goście mogli posłuchać kolęd w wykonaniu Zespołu Pieśni i Tańca „Sławiniacy”, jak również uczestniczyć we wspólnym śpiewaniu kolęd. Radcowie prawni, którzy brali udział w akcji „Niebieski Parasol”, a obecni na spotkaniu opłatkowym, otrzymali specjalne podziękowania za aktywny udział w akcji, podpisane przez Prezesa KRRP Dariusza Sałajewskiego oraz Dziekana Rady Marka Pawłowskiego.

W nawiązaniu do zorganizowanej w dniach 22–27 września 2014 r. przez Krajową Radę Radców Prawnych przy udziale Okręgowych Izb Radców Prawnych akcji „Niebieski Parasol”, w dniu

12

PRAWNIK Nr 1/35/2015

22 grudnia 2014 r. Dziekan Rady Marek Pawłowski zaprosił do siedziby OIRP w Lublinie na spotkanie świąteczne wszystkich radców prawnych, którzy uczestniczyli w akcji. Warto przypomnieć, że w tym roku, po raz pierwszy, akcja trwała przez cały tydzień, zaś honorowy patronat nad akcją objął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski. OIRP w Lublinie przy udziale Starostw Powiatowych zorganizowała bezpłatne porady dla mieszkańców Lublina oraz miejscowości: Biała Podlaska, Chełm, Hrubieszów, Janów Lubelski, Krasnystaw, Opole Lubelskie, Puławy, Tomaszów Lubelski oraz Zamość. Radcowie prawni otrzymali specjalne podziękowania za aktywny udział w akcji podpisane przez Prezesa KRRP oraz Dziekana Rady OIRP w Lublinie. Takie spotkania przy świątecznym stole, w szerokim gronie radców prawnych, zwłaszcza tych, którym należą się szczególne wyrazy uznania za zaangażowanie w działalność pro bono, służą nie tylko integracji samorządu radcowskiego, ale również nawiązywaniu długoletnich przyjaźni w okręgu całej naszej Izby.

Redakcja

Tydzień Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem W dniach 23–28 lutego 2015 r. Ministerstwo Sprawiedliwości wspólnie z podmiotami publicznymi i społecznymi zorganizowało już po raz piętnasty „Tydzień Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem”. Celem powołanej idei było zwrócenie szczególnej uwagi na prawa i potrzeby osób pokrzywdzonych przestępstwem. Idea ta jest związana z obchodzonym w dniu 22 lutego Międzynarodowym Dniem Ofiar Przestępstw. W Polsce dzień ten został ustanowiony Dniem Ofiar Przestępstw na mocy ustawy z dnia 12 lutego 2003 r. o ustanowieniu 22 lutego Dniem Ofiar Przestępstw (Dz. U. nr 59 poz. 517).

W czasie tego tygodnia zainteresowane osoby mogły bezpłatnie uzyskać informacje, porady prawne oraz konsultacje psychologiczne. Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie, poprzez aktywne zaangażowanie środowiska radców praw-

nych i aplikantów radcowskich, również włączyła się w tę akcję. Porad prawnych udzielili: Jaeschke Konrad, Franczak Jarosław, Gałązka Marcin, Kot Marcin, Kędra Kamil, Filipowicz Przemysław, Polański Krzysztof, Sieńko Mateusz, Litwiniuk Przemysław, Czerwonka Michał, Pajdosz Katarzyna, Legieć Jarosław, Kułakowska-Wieleba Patrycja, Cichosz Justyna, Zdunek Krzysztof, Myć Rafał, Garbacka Olga, Krysztofiuk Paulina, Pawłowska Ewa, Klepcarz Konrad, Bernat Aneta, Jasińska Jolanta.

Dziękujemy wszystkim uczestnikom za zaangażowanie w projekt, życzymy tym samym, by zakres udzielonej przez nich pomocy zaowocował zwiększeniem świadomości prawnej osób pokrzywdzonych.

Rafał Myć Radca prawny

informacje i komunikaty 13

Wywiad z mec. Michałem Czerwonką – laureatem konkursu „Kryształowe Serce Radcy Prawnego”

fot.

Rafał Pastwa

ścią pro bono. Proszę opowiedzieć od czego się zaczęło? Dlaczego zainteresował się Pan tą działalnością?

Motywacją do rozpoczęcia działań o charakterze społecznym, charytatywnym była chęć znalezienia innych niż te „typowo studenckie” formy codziennej aktywności. Przypadek sprawił, że związałem się z kilkoma organizacjami pozarządowymi, poznałem ciekawych i aktywnych ludzi. Klimat działania w ramach NGO’s jest wciągający, a dzieje się tak za sprawą odformalizowania pracy, rezygnacji ze skomplikowanych procedur, a skupienie się na spotkaniu z drugim człowiekiem.

Wywiad z mec. Michałem Czerwonką, radcą prawnym, laureatem konkursu organizowanego przez Krajową Radę Radców Prawnych „Kryształowe Serce Radcy Prawnego”, który już od 2006 r. angażuje się bezinteresownie w działalność społeczną i dobroczynną, wykorzystując swoją wiedzę prawniczą, świadcząc nieodpłatną pomoc prawną.

Panie Mecenasie, już podczas studiów prawniczych zajmował się Pan działalno14

PRAWNIK Nr 1/35/2015

Jest Pan twórcą oraz współzałożycielem ośrodka wolontariatu przy Stowarzyszeniu AGAPE w Lublinie, który powstał w 2009 r. Czym zajmuje się ośrodek?

W okresie największego zainteresowania wolontariatem koordynowaliśmy pracę ponad 200 wolontariuszek i wolontariuszy. Zasadą naszego ośrodka jest założenie, że osoby chcące działać społecznie angażują się w aktywności dla nich ważne, odpowiadające i urzeczywistniające wartości, które wyznają. Wolontariusze wspierają osoby starsze, organizują zbiórki żywności, pracują z dzieciakami

z trudnych dzielnic Lublina, organizują akcje społeczne i charytatywne. Po prostu pomagają potrzebującym.

Proszę opowiedzieć o projekcie Ośrodki Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem (OPOPP), które finansowane są ze środków Ministerstwa Sprawiedliwości, a działają m.in. przy Stowarzyszeniu AGAPE w Lublinie.

Są to wyspecjalizowane placówki, gdzie osoby pokrzywdzone przestępstwem uzyskują interdyscyplinarną pomoc. W skład specjalistów wchodzą: radcowie prawni, adwokaci, psycholodzy, terapeuci, pracownicy socjalni. W ramach ośrodka działają również różnego rodzaju grupy wsparcia np. grupa dla kobiet doświadczających przemocy, grupa wsparcia dla krzywdzonych dzieci. Warto podkreślić, że w ramach ośrodka zebrała się grupa osób, które pracują niezależnie od finansowania jego działań. W 2015 r. finansowanie ośrodka jest zapewnione przez cały rok, ale w poprzednich latach bywało różnie.

Niezależnie jednak od tego czy pieniądze na wynagrodzenia były, czy nie – szeroka grupa osób pracowała z zaangażowaniem i bez przestojów czasowych.

Od 2011 r. organizuje i przeprowadza Pan poradnictwo prawne w ramach „Tygodnia Pomocy Osobom Pokrzywdzonym

Przestępstwem”. Jakie są efekty tej działalności?

Każdego roku ilość osób korzystających z pomocy wzrasta. Opada społeczne tabu np. w dziedzinie przemocy domowej, rozwiewane są mity i stereotypy, a co najważniejsze w osobach pokrzywdzonych wzrasta odwaga, aby poszukać pomocy i wyjść ze swojej, czasem bardzo trudnej sytuacji.

Jakie cechy Pana zdaniem powinien posiadać dobry prawnik działający w ramach pro bono?

Otwartość, brak przekonania o nieomylności, powinien „lubić” ludzi.

Które z dotychczasowych osiągnięć uważa Pan za najważniejsze?

Szczęście w życiu prywatnym.

Czym jest dla Pana sukces w zawodzie radcy prawnego?

Możliwość ciekawej, różnorodnej pracy w dobrym zespole.

A prywatnie – jakie ma Pan hobby, jak lubi Pan spędzać wolny czas?

Wolny czas lubię spędzać z rodziną lub wśród „uzależniających” książek.

Dziękuję za rozmowę.

Ewa Urbanowicz-Jakubiak Rzecznik prasowy OIRP w Lublinie

informacje i komunikaty 15

Konferencja wyjazdowa w Białowieży

W

dniach 19–21 lutego 2015 r. Okręgowe Izby Radców Prawnych w Lublinie i Białymstoku wspólnie zorganizowały dla radców prawnych szkolenie wyjazdowe w Białowieży. Wspólne przedsięwzięcie miało na celu poszerzenie wiedzy radców prawnych z zakresu prawa cywilnego i procesowego, jak również integrację członków zaprzyjaźnionych izb. Szkolenie z zakresu ochrony dóbr osobistych ze szczególnym uwzględnieniem roszczeń majątkowych wynikających z ich naruszenia w świetle Konstytucji, prawa międzynarodowego i kodeksu cywilnego oraz kontradyktoryjność i uprawnienia procesowe stron

a swoboda sędziowska przeprowadził sędzia Sądu Okręgowego w Lublinie – Piotr Jakubiec. Drugim znakomitym wykładowcą był Prezes Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z/s w Świdniku – Artur Żuk, który omówił temat pozwu o zasądzenie wynagrodzenia przyjmującego zamówienie w praktyce pełnomocnika procesowego. Poza szkoleniem radcowie prawni mogli zwiedzić największe atrakcje Białowieży, w szczególności Białowieski Park Narodowy. Izby – lubelska i białostocka planują już powtórzenie szkolenia w przyszłym roku.

Redakcja

Badania genetyczne

W

dniu 19 lutego 2015 r. w siedzibie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie odbyła się, zapowiadana w poprzednim numerze Biuletynu, akcja pobierania metodą próżniową niewielkiej ilości krwi radców prawnych, którzy zgłosili się i zakwalifikowali do badań genetycznych dziedzicznej skłonności do nowotworów. Osoby, które poddały się badaniu, w oparciu o wypełnioną wcześniej ankietę, mogły również uzyskać konsultację genetyczną. Należy podkreślić, że badania te nie mają na celu stwierdzenia czy osoba, któ16

PRAWNIK Nr 1/35/2015

ra się im poddała ma nowotwór. Priorytetowym celem jest działanie w ramach profilaktyki zdrowotnej, wykrycie ewentualnej mutacji genetycznej, która zwiększa dziedziczną skłonność do nowotworów. Przypominamy, że akcja pod nazwą „Molekularne Badania Genetyczne”, jako realizacja programu profilaktyki prozdrowotnej specjalnie dla członków samorządu radców prawnych oraz pełnoletnich członków ich rodzin i bliskich, objęta jest honorowym patronatem Prezesa KRRP Dariusza Sałajewskiego.

Redakcja

XII Ogólnopolskie Mistrzostwa Narciarskie i Snowboardowe Radców Prawnych i Aplikantów

W

dniach 5–8 marca br. w miejscowości Krynica Zdrój odbyły się XII Ogólnopolskie Mistrzostwa Narciarskie i Snowboardowe Radców Prawnych i Aplikantów, które zorganizowała Komisja Kultury, Sportu i Rekreacji Krajowej Rady Radców Prawnych w Warszawie. Honorowy patronat nad mistrzostwami objął Prezes KRRP Dariusz Sałajewski. Pierwszego dnia, po przyjeździe do Krynicy, uczestnicy zostali zakwaterowani w Hotelu „Pegaz” położonym u stóp Jaworzyny Krynickiej oraz w Karczmie Regionalnej „Gościniec”. Po uroczystej obiadokolacji Przewodniczący Komisji mec. Michał Korwek oficjalnie otworzył mistrzostwa, życząc powodzenia startującym w mistrzostwach zawodnikom. Następnego dnia odbywały się treningi narciarzy i snowboardzistów. Pogoda była wprost idealna dla zawodników – przez cały dzień świeciło słońce, a padający od kilku dni śnieg gwarantował doskonałe warunki do jazdy na stoku. Wieczorem, po treningu, uczestnicy mistrzostw odpoczywali podczas kolacji grillowej w Karczmie Regionalnej przy akompaniamencie muzyki góralskiej.

Dla chętnych organizatorzy przygotowali

możliwość przejazdu dorożkami do pobliskiego lasu przy świetle zapalonych pochodni. W sobotę, 7 marca, odbyły się w konkurencji slalom gigant zawody narciarskie, a zaraz po zakończeniu zawodów narciarskich – zawody snowboardowe. W tym miejscu z dumą informuję, że w zawodach narciarskich radcowie prawni z samorządu lubelskiego zajęli w swoich kategoriach wiekowych odpowiednio: II miejsce mec. Tomasz Czapla oraz II miejsce mec. Marek Duszyński. Warto również podkreślić, iż nasza Izba reprezentowana była w zawodach narciarskich także w kategorii kobiet przez panią mec. Magdaleną Czaplę. Przy uroczystej kolacji pożegnalnej nastąpiło wręczenie nagród przez zaproszonych gości, wśród których był Prezes KRRP Dariusz Sałajewski, Sekretarz KRRP Barbara Kras, były Prezes KRRP i były Minister Sprawiedliwości Andrzej Kalwas oraz Wiceprezydent Rady Adwokatur i Stowarzyszeń Prawniczych Europy (CCBE) Maria Ślązak.

Ewa Urbanowicz-Jakubiak Rzecznik prasowy OIRP w Lublinie

informacje i komunikaty 17

Karnawałowy Bal Choinkowy dla Dzieci

W

dniu 24 stycznia 2015 r. w nowej siedzibie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie przy ul. Konrada Wallenroda 4c odbył się już po raz drugi Karnawałowy Bal Choinkowy dla Dzieci. Tym razem został on zorganizowany przez naszą Izbę we współpracy z „FUH Fantasy” i firmą Andrzej Lenartowicz – autoryzowanym dealerem Mercedesa w Lublinie. W zabawie uczestniczyło 107 dzieci radców prawnych naszej Izby. Były to dzieci w wieku od około 2 do 12 lat.

Na wstępie wszystkich uczestników zabawy powitał Pan Dziekan Marek Pawłowski. W swoim krótkim wystąpieniu stwierdził m.in., że Karnawałowy Bal Choinkowy dla Dzieci jest jednym z elementów integracji środowiska radców prawnych. Na zakończenie swojego wystąpienia Pan Dziekan życzył wszystkim uczestnikom balu dobrej zabawy.

Dla najmłodszych dzieci został przygotowany do zabawy bezpieczny dmuchany basenik z kolorowymi piłeczkami. Dla trochę starszych dzieci były przygotowane dwa duże dmuchane zamki, w środku których dzieci mogły do woli bezpiecznie poskakać. Najmłodsze dzieci przy pomocy rodziców, a starsze samodzielnie brały udział w zabawie zręcznościowej polegającej na łowieniu za pomocą wędki rybek-zabawek ze stawu.

18

PRAWNIK Nr 1/35/2015

Podczas trwania zabawy ogromną popularnością cieszyło się stanowisko, przy którym dzieci miały malowane buzie na wzór postaci z bajek.

Sala została udekorowana zestawami balonów w kształcie ludzików, kolorowymi wstążkami, Mikołajami, zestawem reniferów oraz scenografią, która posłużyła także do interaktywnego przedstawienia „Pali się”.

Firma Andrzej Lenartowicz – autoryzowany dealer Mercedes-Benz w Lublinie przygotowała dla uczestników balu profesjonalny catering kawowy (kawa i herbata dla rodziców, soki i ciasteczka dla dzieci). Dzieci brały też udział w konkursach: zdalnego sterowania samochodzikiem po torze, układania puzzli, kolorowania obrazków.

Motywem przewodnim zabawy w tym roku było oczekiwanie na Świętego Mikołaja. Istotnym jej elementem było przedstawienie oparte na tekście Jana Brzechwy pt. „Pali się” z aktywnym udziałem wszystkich dzieci, które w trakcie spektaklu zgłaszały się do wybranych zadań aktorskich.

Szczególną popularnością cieszyły się role strażaków.

Bal był prowadzony przez animatorów z „FUH Fantasy” w sposób dynamiczny.

Było bardzo dużo tańców i zabaw zręcznościowych.

Kulminacyjnym punktem zabawy było wręczenie dzieciom prezentów przez Świętego Mikołaja.

Dzieci i rodzice uczestniczący w zabawie mają nadzieję, że w przyszłym roku zabawa będzie równie udana.

Andrzej Pruszkowski Radca prawny

Zaproszenie do udziału w wyjazdowej konferencji szkoleniowej Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie Białoruś „Szlakami Adama Mickiewicza i Elizy Orzeszkowej” w dniach 3–7 czerwca 2015 r.

Tematyka szkolenia 1. Bezskuteczność czynności prawnej sędzia Alicja Zych – Sąd Okręgowy w Lublinie 2. Sposoby zabezpieczenia wykonalności umowy sędzia Alicja Zych – Sąd Okręgowy w Lublinie 3. Przeniesienie pozwolenia na budowę radca prawny Wojciech Boryc – Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Lublinie 4. Pozwolenie na użytkowanie – wybrane zagadnienia radca prawny Wojciech Boryc – Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Lublinie Cena uczestnictwa: 600,00 zł + cena wizy białoruskiej 100,00 zł – które to kwoty należy wpłacić do dnia 13 kwietnia 2015 r. na konto OIRP w Lublinie.

Liczba miejsc ograniczona.

Uczestnictwo w szkoleniu proszę zgłaszać na załączonej karcie zgłoszenia wraz z wymaganymi dokumentami w siedzibie OIRP w Lublinie do dnia 13 kwietnia 2015 r.

Marek Pawłowski Dziekan Rady Oirp w Lublinie informacje i komunikaty 19

Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie

Lublin, marzec 2015 r.

Pan(i) Wojewoda, Prezydent, Burmistrz, Wójt, Prezes, Dyrektor, Właściciel

Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie uprzejmie zaprasza do uczestnictwa w konferencji wyjazdowej organizowanej dla radców prawnych Białoruś „Szlakami Adama Mickiewicza i Elizy Orzeszkowej”, w terminie od 3–7 czerwca 2015 r.

Program szkolenia 1. Bezskuteczność czynności prawnej sędzia Alicja Zych – Sąd Okręgowy w Lublinie 2. Sposoby zabezpieczenia wykonalności umowy sędzia Alicja Zych – Sąd Okręgowy w Lublinie 3. Przeniesienie pozwolenia na budowę radca prawny Wojciech Boryc – Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Lublinie 4. Pozwolenie na użytkowanie – wybrane zagadnienia radca prawny Wojciech Boryc - Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Lublinie Odpłatność od osoby 600,00 zł + 100,00 zł opłata za wizę białoruską.

Zgłoszenia wraz z wpłatami przyjmowane będą do dnia 13 kwietnia 2015 r. przelewem na konto: Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie w Banku Pekao SA 66 1240 2500 1111 0010 0399 5559.

Ilość miejsc ograniczona.

Z osobami zakwalifikowanymi na konferencję szkoleniową kontaktować się będzie biuro turystyczne organizujące wyjazd w sprawie złożenia paszportów i wniosków wizowych.

Szczegółowy program konferencji prześlemy osobom zakwalifikowanym do udziału w konferencji.

20

PRAWNIK Nr 1/35/2015



Marek Pawłowski Dziekan Rady Oirp w Lublinie

..............................................

...........................................

pieczęć nagłówkowa

miejscowość, data

Okręgowa Izba Radców Prawnych ul. Konrada Wallenroda 2E 20-607 Lublin

Zgłaszamy udział radcy prawnego........................................................................... zamieszkałego.................................................................................................................

PESEL.........................................seria i numer paszportu................................................ data ważności paszportu...................................... telefon................................................ adres e-mail.................................................................................................................... w szkoleniu organizowanym przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w Lublinie – Białoruś „Szlakami Adama Mickiewicza i Elizy Orzeszkowej” w dniach 3–7 czerwca 2015 r.

Jednocześnie przelewamy kwotę 700,00 zł na konto Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie w Banku Pekao SA 66 1240 2500 1111 0010 0399 5559.

W celu wystawienia faktury VAT niezbędne jest podanie przy zgłoszeniu udziału w szkoleniu następujących danych: - dokładną nazwę firmy..............................................................

- dokładnego adresu firmy.........................................................

- NIP...........................................................................................

......................................................



Pracodawca

informacje i komunikaty 21

Wymagane dokumenty do wizy: 1. Paszport Nieuszkodzony paszport, w którym są co najmniej 2 czyste strony obok siebie przeznaczone na wizy i ważny co najmniej 6 miesięcy od daty upłynięcia ważności wizy 2. Zdjęcie Aktualne zdjęcie o wymiarach 3,5x4,5 cm, kolorowe, wykonane na jasnym tle z wyraźnym wizerunkiem twarzy, zrobione na wprost, typu paszportowego Wymagane dokumenty należy złożyć w siedzibie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie w terminie do dnia 13 kwietnia 2015 r.

4. Ubezpieczenie – zapewnia Biuro Podróży 5. Voucher turystyczny – zapewnia Biuro Podróży

Opłatę za wizę białoruską i voucher turystyczny – 100 zł należy wpłacić do 13 kwietnia 2015 r. (konto OIRP w Lublinie wraz z opłatą za szkolenie)

22

PRAWNIK Nr 1/35/2015

Koleżanki i Koledzy W ramach ustawowego obowiązku doskonalenia zawodowego uprzejmie zapraszam do udziału w jednodniowych szkoleniach realizowanych w II kwartale 2015 r.

I szkolenie Nowoczesny e-marketing prawniczy. Blok prawniczy i media społecznościowe w kancelarii radcy prawnego Wykładowca: Rafał Chmielewski – specjalista z zakresu e-marketingu w kancelarii prawnej Termin: 13 kwietnia 2015 r., godz. 900–1400 II szkolenie Skuteczny kontakt – asertywna postawa wobec „trudnego” klienta Wykładowca: Monika Kitowska – psycholog Dziennego Ośrodka Rehabilitacji NZOZ – CenterMed Termin: 11 maja 2015 r., godz. 900–1400 III szkolenie Kadencja i mandat w spółkach prawa handlowego i w spółdzielniach Uchwały korporacyjnych osób prawnych na przykładzie podziału spółdzielni i skutki ich uchylenia Wykładowca: dr Juliusz Petraniuk – radca prawny Termin: 18 maja 2015 r., godz. 900–1400 IV szkolenie Nowe uregulowania upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej Wykładowca: sędzia Grzegorz Kister – Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku Termin: 25 maja 2015 r., godz. 900–1400 V szkolenie Wybrane zagadnienia z prawa materialnego i procesowego z zakresu prawa pracy Wykładowca: sędzia Jacek Chaciński – Sąd Okręgowy w Lublinie Termin: 15 czerwca 2015 r., godz. 900–1400

informacje i komunikaty 23

VI szkolenie Aktualne problemy prawa autorskiego i praw pokrewnych Wykładowca: dr hab. Jerzy Szczotka – UMCS w Lublinie Termin: 22 czerwca 2015 r., godz. 900–1400 VII szkolenie Nowelizacja ustawy o ochronie danych osobowych Wykładowcy: prof. dr hab. Paweł Fajgielski – KUL Lublin Termin: 29 czerwca 2015 r., godz. 900–1400 Z koleżeńskim pozdrowieniem Jolanta Piekarczyk Koordynator ds. Szkoleń

Bal Aplikanta 2015 Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie

W

życiu każdego człowieka po ciężkim czasie wytężonej pracy nadchodzi upragniony czas zabawy. Kierownik szkolenia aplikantów z całą stanowczością stwierdzić może, że również aplikanci naszej Izby po jesiennym okresie kolokwiów zasłużyli na odpoczynek. W związku z tym aplikanci, działając wspólnie i w porozumieniu z OIRP w Lublinie, zorganizowali tradycyjny, VI już Bal Aplikanta. Wspólna zabawa aplikantów wszystkich roczników (łącznie z aplikantami, którzy aplikację ukończyli w grudniu zeszłego roku, 24

PRAWNIK Nr 1/35/2015

za których powodzenie na egzaminie radcowskim kierownictwo szkolenia trzyma kciuki) stała się już tradycją lubelskiej Izby i jak co roku miała szczególnie uroczysty wymiar. W balu wzięło udział ponad 300 osób – aplikantów oraz osób towarzyszących.

Bal Aplikanta odbył się w dniu 7 lutego 2015 r. w przepięknej bankietowej sali Hotelu Luxor w Lublinie. W balu oprócz aplikantów uczestniczyli między innymi przedstawiciele władz lubelskiego samorządu radców prawnych: Wicedziekan

Rady ds. Aplikacji Arkadiusz Bereza, Wicedziekan Rady Hanna Chabros, Zastępcy kierownika szkolenia aplikantów Anna Łacek-Sękowska i Sławomir Pilipiec oraz przedstawiciele Działu Aplikacji: Pani Kierownik Elżbieta Wajrak i Pani Małgorzata Wańkowicz. Oficjalna część spotkania rozpoczęła się wystąpieniem Wicedziekana Arkadiusza Berezy. Dziekan w kilku słowach przedstawił osiągnięcia naukowe i organizacyjne aplikantów, szczególnie podkreślił właściwe podejście aplikantów do obowiązków oraz bardzo dobre przygotowanie do egzaminu radcowskiego, skutkiem czego w 2014 r. egzamin radcowski nasi aplikanci zdali na poziomie 87%, co jest jednym z najlepszych wyników w skali całego kraju! Następnie Dziekan wręczył nagrody w postaci książek, programów Temida oraz pamiątkowych znaczków z logiem OIRP w Lublinie, wytypowanym aplikantom w kategorii „Nauka” i kategorii „Integracja i działalność na rzecz samorządu”. Odnotować należy, że w pierwszej kategorii nagrody za bardzo wysoką średnią ocen z kolokwiów w 2014 r., tj.

4,67 otrzymały aplikantki III roku Justyna Głażewska i Magdalena Stępniak-Laskowska. W drugiej kategorii nagrody otrzymało siedemnastu aplikantów (kolejność alfabetyczna): Sławomir Babiak, Mateusz

Kaproń, Piotr Kostecki, Olga Kulesza, Patrycja Kułakowska-Wieleba, Agnieszka Lewicka-Klech, Andrzej Lutyński, Karol Lutyński, Agnieszka Łapińska, Przemysław Morawa, Karol Piekarczyk, Kamil Pyszniak, Anna Sidor-Morawa, Mateusz Sobczuk, Katarzyna Sobolewska-Rubaj, Anna Suska, Michał Szeląg. Wyróżnieni aplikanci aktywnie angażowali się w działalność naszej Izby, pomagali przy organizacji imprez integracyjnych, wydarzeniach odbywających się pod patronatem OIRP w Lublinie np. w akcji „Niebieski Parasol”, reprezentowali Izbę w uroczystościach oficjalnych, w świętach państwowych w dniu 3 maja i 11 listopada. Ponadto docenieni zostali przez swoich kolegów i koleżanki za pomoc w nauce np. za rozpowszechnianie materiałów szkoleniowych.

Po zakończeniu części oficjalnej rozpoczęła się tradycyjna zabawa, która trwała do późnych godzin nocnych. Wydaje się, że bal spełnił swój integracyjny cel i był doskonałą okazją by podkreślić istnienie wśród aplikantów łączącego ich w ramach samorządu radców prawnych esprit de corps.

Sławomir Pilipiec Zastępca kierownika szkolenia aplikantów

informacje i komunikaty 25

Ślubowanie aplikantów radcowskich

W

dniu 9 stycznia 2015 r. w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Lublinie odbyła się uroczystość ślubowania oraz inauguracja I roku aplikacji radcowskiej. Ślubowanie odbyło się w Ośrodku Dydaktyczno-Szkoleniowym Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie. Aplikanci wygłaszali rotę ślubowania: „Ślubuję uroczyście, że jako aplikant radcowski przyczyniać się będę do ochrony i umacniania porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązki aplikanta wypełniać sumiennie i zgodnie z przepi-

sami prawa, zachować tajemnicę zawodową, postępować godnie i uczciwie, kierując się zasadami etyki radcy prawnego i sprawiedliwości”.

Po ślubowaniu odbyło się spotkanie organizacyjne z Dziekanem Rady OIRP w Lublinie Markiem Pawłowskim i kierownictwem szkolenia aplikantów oraz szkolenie nt. „Zasady wykonywania zawodu radcy prawnego, etyka radcy prawnego oraz organizacja i funkcjonowanie samorządu radców prawnych”.

Redakcja

Egzamin radcowski 2015

W

dniach 11–13 marca br. w dwóch lubelskich hotelach: Agit oraz Luxor odbył się egzamin zawodowy dla przyszłych radców prawnych. Pretendenci do tytułu radcy prawnego zostali podzieleni na dwie grupy i egzamin został przeprowadzony przez dwie Komisje Egzaminacyjne na obszarze właściwości Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie.

Przewodniczącymi komisji egzaminacyjnych byli Sędziowie Sądu Apelacyjnego w Lublinie: Bohdan Tracz i Lech Lewicki.

W tym roku wniosek o przystąpienie do egzaminu złożyło 167 osób.

26

PRAWNIK Nr 1/35/2015

Pierwszego dnia zdający rozwiązywali zadanie z prawa karnego, dzień później – z prawa cywilnego, zaś ostatniego dnia – dwa zadania: z prawa gospodarczego i z prawa administracyjnego. Egzaminy każdego dnia rozpoczynały się o godz.

10:00. Czas na opracowanie zadania z zakresu prawa karnego oraz prawa cywilnego wynosił po sześć godzin, natomiast czas na wykonanie zadań z zakresu prawa gospodarczego i administracyjnego wynosił łącznie osiem godzin. Podczas egzaminu radcowskiego zdający nie mogli posiadać przy sobie żadnych urządzeń

służących do przekazu lub odbioru informacji, wolno im było korzystać jedynie z tekstów aktów prawnych, komentarzy i orzecznictwa. Zdający, według własnego wyboru, mieli możliwość sporządzania prac egzaminacyjnych przy użyciu sprzętu komputerowego albo pismem ręcznym.

Zdecydowana większość zdających, około 98%, wybrała możliwość skorzystania z własnego lub pożyczonego laptopa.

Ogłoszenia wyników egzaminu radcowskiego należy spodziewać się w połowie kwietnia br.

Redakcja

Sprawozdanie z działalności Klubu Seniora przy OIRP w Lublinie za 2014 r.

R

ok 2014, był już czwartym rokiem działalności Klubu Seniora, dla której to działalności stanowił podstawę program opracowany przez Zarząd Klubu i zaakceptowany przez zebranie członków Klubu odbyte w dniu 14 stycznia 2014 r.

Zawierał on następujące podstawowe formy działania: 1. Comiesięczne spotkania towarzyskie przy kawie i herbacie (z wyjątkiem miesięcy letnich lipiec–sierpień). Połączone z prelekcjami bądź wykładami tematycznymi.

2. Cotygodniowe spotkania brydżowo-szachowe, z ich finalizacją w postaci zawodów w brydżu sportowym parami o „Puchar Dziekana OIRP w Lublinie”.

3. Organizacja wycieczek w cyklu poznajemy: miasto Lublin, ziemię lubelską, Polskę.

4. Spotkania kulturalne poza siedzibą Klubu.

Ad 1. Spotkania towarzyskie miały między innymi charakter edukacyjny z następującą tematyką: – historyczną – poświęconą trzydziestoleciu samorządu radcowskiego na terenie Lubelszczyzny oraz odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r., – zdrowotną – poświęconą prawidłowemu odżywianiu, a także procesom poznawczym u ludzi w tak zwanym trzecim wieku (np. uwaga, pamięć, spostrzegawczość, stresy itp.), – kulturalną – poświęconą historii malarstwa i rzeźby twórców lubelskich.

W ramach tej formy działalności tradycją stały się spotkania: bożonarodzeniowe oraz wielkanocne, które odbyły się odpowiednio w dniach: 8 kwietnia 2014 i 9 grudnia 2014 r. W następstwie tych informacje i komunikaty 27

spotkań utworzyła się stała grupa ich uczestnictwa z pewną rotacją, przy czym największym powodzeniem cieszyły się spotkania okazjonalne, które przekraczały liczbę czterdziestu osób.

Ad 2. Podobnie jak w latach ubiegłych, organizowano cotygodniowe spotkania brydżowo-szachowe, których finalizacją była organizacja zawodów o „Puchar Dziekana OIRP w Lublinie”. Zawody te, z przyczyn technicznych, odbyły się w dniu 24 stycznia 2015 r. z rekordową liczbą par uczestniczących, tj. sześciu. Obiektywnie należy stwierdzić, że niepowodzeniem zakończyła się na tym odcinku idea integracyjnych spotkań wielopokoleniowych.

W dalszym ciągu spotkania cotygodniowe rzadko dochodziły do skutku, a jeżeli już, to w nielicznym gronie.

Ad 3. Z zaplanowanych czterech wycieczek, do skutku doszły dwie, a mianowicie do: – Wojciechowa, w ramach której uczestnicy zapoznali się z zabytkami zlokalizowanymi w tej okolicy. A w trakcie zwiedzania Muzeum Kowalstwa zaznajomiono się z historią kowalstwa na terenie Polski. Czas popołudniowy uczestnicy wycieczki spędzili przy ognisku z kiełbaską, śpiewie przy akompaniamencie harmonii, – Warszawy, w ramach której zwiedzono: * Muzeum Numizmatyczne działające przy Mennicy Polskiej, a w trakcie jego zwiedzania zapoznano się z historią pieniądza polskiego, * Okolice Starego Miasta, w ramach których zapoznano się z historią Kolumny 28

PRAWNIK Nr 1/35/2015

Zygmunta oraz z historią odbudowy Zamku Królewskiego, * Muzeum Powstania Warszawskiego, * Kolejny punkty zwiedzania to Łazienki nocą, a następnie Stadion Narodowy.

Niepowodzeniem zakończyła się próba zorganizowania pozostałych wycieczek, tj. do Zamościa i Przemyśla, które zaplanowano w następstwie wniosków zgłoszonych na spotkaniu wigilijnym. Główną przyczyną był brak ilościowy obsady osobowej uczestników zapewniający pełne wykorzystanie miejsc w minibusie, a tym samym ustalonego limitu kosztów wycieczek.

Ad 4. W ramach tej formy spotkań zorganizowano wyjścia do: * Teatru im. Juliusza Osterwy na spektakl „Kupiec Wenecki”, * Filharmonii Lubelskiej na tzw. „Koncert Noworoczny”.

Członkowie Klubu mogli korzystać także z uczestnictwa w licznych wernisażach plastycznych organizowanych przez Lubelski Oddział Związku Plastyków Polskich.

Członkowie Klubu Seniora uczestniczyli ponadto w obchodach „Dnia Radcy Prawnego” zorganizowanych przez OIRP w Lublinie w dniu 5 lipca 2014 r.

Poza programem działania umożliwiono członkom Klubu uczestnictwo w kursie komputerowym, z którego skorzystały trzy osoby.

Odnotować także należy, że w okresie sprawozdawczym: * Podjęto działania zmierzające do utworzenia grupy Klubu Seniorów obej-

mującej swym działaniem rejon zamojski.

Działanie powyższe zakończyło się pomyślnie na dowód czego seniorzy tego rejonu odbyli spotkanie opłatkowe w dniu 15 grudnia 2014 r. W spotkaniu tym uczestniczyło osiem osób. Tworzenie tej grupy przypisać należy Koleżankom: Zofii Hasiec oraz Teresie Łuce. * Na mocy Uchwał Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych, srebrną odznaką „Zasłużony dla Samorządu Radców Prawnych” odznaczono następujących członków Klubu: Krystynę Bryłowską, Czesławę Howorus, Halinę Knutę, Aleksandrę Złamańczuk, a Koledze Jerzemu Cichockiemu na mocy Uchwały Prezydium OIRP w Lublinie przyznano „Medal 30-lecia Działalności Zawodowej OIRP w Lublinie”.

Z przyjętego preliminarza na rok 2014, w wysokości 16100,00 zł, wydatkowano na kwotę 12542,95 zł. Różnica między planowaną a wydatkowaną kwotą wynosi 3557,05 zł. Powyższe wyniki świadczą o poprawnym opracowaniu preliminarza, gdyż różnicę stanowią zaplanowane wydatki na organizację wycieczek do Zamościa i Przemyśla (1500 zł + 1600 zł) oraz zaplanowana rezerwa na kwotę 800 zł.

Zarząd Klubu wyraża podziękowanie władzom Izby za wyrozumiałość i pomoc w działalności Klubu, a w szczególności Panu Dziekanowi Markowi Pawłowskiemu oraz Koleżance Irenie Kopiec.

Uwagi ogólne: 1. Zarząd Klubu podtrzymuje wniosek zawarty w sprawozdaniu za 2013 r.,

tj. odnoszący się do dalszej intensyfikacji popularyzacji działalności Klubu celem zwiększenia kręgu uczestników w jego działalności.

2. Celem umożliwienia członkom Klubu Seniora uczestnictwa w spotkaniach międzyklubowych organizowanych przez Krajową Radę Klubów Seniora oraz poszczególne kluby działające przy OIRP, rozważyć (opracować) zasady pomocy w takim uczestnictwie, w tym pomocy finansowej.

3. Opracować program działalności Klubu na 2015 r., a także na jego podstawie preliminarz wydatków w rozbiciu na poszczególne tytuły działania.

Zarząd Klubu niniejszym sprawozdaniem informuje, że na skutek rezygnacji kierowania Klubem złożonej przez Kolegę Krzysztofa Krzywonosa (rezygnacja z przyczyn osobistych), a także rezygnacji dwóch innych członków z pracy Zarządu Klubu w osobach Czesława Howorus oraz Joanna Witkowska zachodzi potrzeba przeprowadzenia wyborów uzupełniających, które odbędą się w miesiącu lutym 2015 r.

Lublin, dnia 27 stycznia 2015 r.

Zastępca Przewodniczącego Klubu Maria Borowska Z upoważnienia Zarządu Klubu były Przewodniczący Klubu Krzysztof Krzywonos

informacje i komunikaty 29

Zmiany w składzie Zarządu Klubu Seniora przy OIRP w Lublinie

N

a zebraniu uczestników Klubu Seniora przy OIRP w Lublinie w dniu 17 lutego 2015 r. zostały przeprowadzone wybory uzupełniające do Zarządu Klubu Seniora w związku z rezygnacją przewodniczącego i trzech członków Zarządu.

Do Zarządu Klubu Seniora – w głosowaniu jawnym – zostali wybrani: Jan Rybojad, Maria Borowska, Irmina Kalityńska, Hanna Wąsowicz i Zdzisław Wroński.

Zastępca Przewodniczącego uprzedniego Zarządu Koleżanka Maria Borowska złożyła ustępującemu Przewodniczącemu, Koledze Krzysztofowi Krzywonosowi serdeczne podziękowania za wykonaną pracę na rzecz seniorów radców od chwili powstania Klubu Seniora w 2011 r. i życzyła dalszej współpracy z Zarządem i Klubem. ***

Pierwsze posiedzenie Zarządu Klubu Seniora odbyło się 24 lutego 2015 r. w siedzibie OIRP Lublin z udziałem Koleżanki Ireny Kopiec – Rzecznika Funduszu Seniora i Kolegi Krzysztofa Krzywonosa – ustępującego Przewodniczącego Klubu Seniora. Koleżanka Irena Kopiec, gratulując nowemu Zarządowi wyboru, omówiła m.in. zasady współpracy Rzecznika Funduszu Seniora i Komisji Socjalnej OIRP oraz poruszyła aktualne sprawy organizacyjne na styku Rada OIRP-Klub Seniora.

30

PRAWNIK Nr 1/35/2015

Ustępujący z funkcji Przewodniczącego Klubu Kolega Krzysztof Krzywonos, przedstawił Zarządowi Sprawozdanie z działalności Klubu Seniora przy OIRP w Lublinie za 2014 r. Przedstawione sprawozdanie zostało przyjęte, włączone do dokumentacji Klubu z przeznaczeniem jednego egzemplarza do druku w najbliższym numerze Prawnika. ***

W dalszej części posiedzenia Zarządu Klubu Seniora, nowo wybrany Zarząd, ukonstytuował się następująco: Jan Rybojad – przewodniczący Zarządu Klubu Seniora Maria Borowska – z-ca przewodniczącego Zarządu Irmina Kalityńska – skarbnik Hanna Wąsowicz – sekretarz Zdzisław Wroński – członek odpowiedzialny za sport i rekreację.

Na posiedzeniu w dniu 24 lutego 2015 r.

Zarząd opracował i przyjął do realizacji Harmonogram pracy Klubu Seniora na II kwartał 2015 r., który przedkłada w załączeniu.

Sekretarz Zarządu Hanna Wąsowicz Przewodniczący Zarządu Jan Rybojad

Spotkanie opłatkowe

S

taraniem Okręgowej Izby Radców Prawnych i Klubu Seniora w Lublinie w dniu 9 grudnia 2014 r. zorganizowane zostało dla członków Klubu Seniora spotkanie opłatkowe.

Zebranych powitał Kolega Krzysztof Krzywonos i podziękował Pani Wicedziekan Rady Hannie Chabros za przybycie na tą piękną uroczystość, jednocześnie wprowadził w świąteczny nastrój, cytując życzenia Księdza Arcybiskupa Stanisława Budzika – Metropolity Lubelskiego „...Niech światło wiary ogarnie każdy mrok w nas i wokół nas. Niech za naszym pośrednictwem dotrze do ludzi oczekujących na dobre słowo i pomocną dłoń.

Niech świeci nam na wszystkich drogach Nowego Roku, abyśmy sami stawali się solą ziemi i światłem świata”.

Witając uczestników Pani Wicedziekan w serdecznych i miłych słowach, złożyła życzenia świąteczne i noworoczne oraz przytoczyła wzruszające strofy wiersza o. Franciszka Czarnowskiego: „...Niegdyś gwiazda z Betlejem mędrców prowadziła, Dziś znak daje, by zasiąść do świętej wieczerzy,

By biel opłatka ludzkie waśnie pogodziła, A w sercu znów zamieszkał Ten, co „w żłobie leży”, Chwilo jedna! Przy tobie nikną odległości, Co szare – zmienia się w odświętne, tajemnicze, Daj nam więcej dni takich, spragnionych miłości, Niech świat przy żłóbku Twoim odmieni oblicze.”

Przy dzieleniu się opłatkiem nie zabrakło serdecznych uścisków i wzajemnych życzeń świątecznych i noworocznych. Uroczyste spotkanie w tak licznym i przyjacielskim gronie dopełniły piękne dekoracje stołu i wyśmienite potrawy świąteczne.

Dziękując organizatorom m.in. Koleżance Irenie Kopiec i Koleżance Marii Kuśmierz za wspaniałą uroczystość wyrażam nadzieję, że ich trudy i starania przyczynią się do dalszej integracji radców seniorów i ich licznego udziału w następnych spotkaniach Klubu Seniora przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Lublinie.

Halina Czerkawska Radca prawny

informacje i komunikaty 31

Turniej brydżowy o „Puchar Dziekana OIRP w Lublinie”

M

iłym zaskoczeniem organizatora turnieju brydżowego o „Puchar Dziekana OIRP w Lublinie” był fakt przystąpienia do niego rekordowej liczby par w ilości sześciu, gdyż w dotychczasowych turniejach uczestniczyły maksymalnie cztery pary.

Zawody z przyczyn technicznych w miejsce planowanych na dzień 25 października 2014 r. przeprowadzono w dniu 24 stycznia 2015 r. Po wielogodzinnych zmaganiach odbywających się w przyjacielskiej atmosferze i zachowaniu zasad fair play wyłoniono zwycięską parę w osobach: Jacek Przetacki – Wiesław Betiuk.

Kolejne miejsca odpowiednio zajęły na-

stępujące pary: Zdzisław Wroński – Ryszard Michniuk; Jan Wawrzyniuk – Stanisław Matusz; Jan Łucjan – Stanisław Rycyk; Adam Samoliński – Zbigniew Pikuliński; Jan Szołonik – Stefan Sałek.

Nad prawidłowością przebiegu turnieju czuwał przedstawiciel Okręgowego Związku Brydża Sportowego sędzia Jacek Baka. Zawody podsumował i zakończył Dziekan Rady OIRP w Lublinie mec. Marek Pawłowski, który pogratulował uczestnikom za sportową walkę a następnie każdemu z uczestników wręczył po pięknym pucharze i upominku.

Krzysztof Krzywonos Radca prawny

Harmonogram spotkań Klubu Seniora w okresie: marzec–czerwiec 2015 r.

U w a g i: – Od kwietnia 2015 r. spotkania w Klubie Seniora (siedziba OIRP) odbywać się będą w zmienionym terminie, tj. w środę każdego tygodnia – spotkania towarzysko-integracyjno-brydżowe w godz.: 12.00–16.00 32

PRAWNIK Nr 1/35/2015

w drugą środę każdego miesiąca – spotkania ogólne tematyczne (tematy na drugi kwartał br. podajemy poniżej), ponadto o: – imprezach kulturalnych (kino, teatr, filharmonia) i sportowo-rekreacyjnych wycieczkach i imprezach wyjazdowych, bę-

dziemy informować sukcesywnie podczas spotkań i na stronie internetowej OIRP, – na spotkania tematyczne – prelekcje zapraszamy także aplikantów oraz radców prawnych praktykujących.

Planowane spotkania integracyjne obejmujące: PRELEKCJE i WYCIECZKI przedstawiają się następująco: M a r z e c: 10 marca 2015 r. Prelekcja nt. „Po co nam Rady Osiedlowe?” Spotkanie poprowadzi Kolega J. Rybojad z udziałem radnych Rady Miejskiej i b. radnych.

24 marca 2015 r. Spotkanie wielkanocne.

Uczestnictwo w spotkaniu należy zgłosić w sekretariacie OIRP do dnia 16 marca br.

Spotkanie brydżowe zgodnie z harmonogramem spotkań ustalonych na I kwartał 2015 r.

K w i e c i e ń: 8 kwietnia 2015 r. Popołudnie przy muzyce i poezji pt. „Wiosna w muzyce i poezji”.

Poprowadzi muzykolog Pani Maria Głowacka.

M a j: Druga środa miesiąca spotkanie tematyczne: 1. „Historia Polski pisana MAJEM” kol.

Jan Rybojad.

2. Prelekcja „Choroba Parkinsona”. Prelegent Pani Jadwiga Pawłowska – Prezes Fundacji na Rzecz Chorych na Parkinsona.

W maju planujemy także wyjazd do Nałęczowa: zwiedzanie Muzeum Kamienia oraz spacer w wąwozach.

C z e r w i e c: Druga środa miesiąca spotkanie tematyczne pt. „Partycypacja społeczna – fikcja czy przyszłość obywatelska”.

Planowany wyjazd do Kozłówki: zwiedzanie Muzeum Zamoyskich i spacer po parku.

L i p i e c i s i e r p i e ń – wakacje Uwaga: Spotkania brydżowo-szachowe w marcu odbędą się w terminach podanych w Harmonogramie Biuletynu Prawnik nr 3/34 z 2014 r.

informacje i komunikaty 33

Kasy rejestrujące (fiskalne) dla radców prawnych

P

odstawa prawna W dniu 1 stycznia 2015 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 listopada 2014 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących (Dz. U. z 2014 r., poz. 1544). Ten akt prawny został wydany na podstawie art.

111 ust. 8 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 ze zm.). Rozporządzenie będzie obowiązywało przez dwa lata, a więc do dnia 31 grudnia 2016 r.

Termin rozpoczęcia ewidencjonowania przy zastosowaniu kasy rejestrującej W stanie prawnym obowiązującym do końca 2014 r., kasy rejestrujące stosowali radcowie prawni w sytuacji, gdy sprzedaż ich usług na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych przekroczyła limit 20000 zł rocznie. Ten limit przestał z dniem 1 stycznia 2015 r. obowiązywać.

Od tej daty wyłączone jest prawo stosowania przez radców prawnych jakichkolwiek zwolnień z obowiązku ewidencjonowania sprzedaży usług prawniczych za pośrednictwem kasy rejestrującej.

Radcowie prawni, którzy świadczyli dotychczas i będą nadal świadczyć usługi prawnicze na rzecz osób fizycznych nie34

PRAWNIK Nr 1/35/2015

prowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych, bez względu na ilość transakcji, sposób zapłaty czy wysokość obrotu, będą musieli ewidencjonować każdą taką sprzedaż za pomocą kas rejestrujących i wydawać usługobiorcom paragony fiskalne począwszy od dnia 1 marca 2015 r. W okresie przejściowym, to jest do końca lutego 2015 r., nie ma obowiązku ewidencjonowania świadczonych usług prawniczych przy pomocy kas rejestrujących.

W przypadku radców prawnych rozpoczynających po dniu 31 grudnia 2014 r. świadczenie usług prawniczych, którzy to radcowie prawni przed wykonaniem takiej usługi nie dokonywali sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych, świadczenie tych usług jest zwolnione z obowiązku ewidencjonowania przez okres dwóch miesięcy następujących po miesiącu, w którym wykonano taką usługę.

Oczywiście zakup kasy rejestrującej i obowiązek ewidencjonowania nie dotyczy tych radców prawnych, którzy świadczą swoje usługi wyłącznie na rzecz innych przedsiębiorców. Powyżej opisane zasady znajdą zastosowanie również w odniesieniu do usług doradztwa podatkowego, w tym świadczonych przez radców prawnych.

Obowiązki związane z zakupem kasy i rozpoczęciem ewidencjonowania za pomocą kasy rejestrującej Wybór kasy rejestrującej i jej zakup należy do radcy prawnego. Rozpoczęcie prowadzenia ewidencji przez radcę prawnego poprzedzone jest złożeniem zawiadomienia do właściwego naczelnika urzędu skarbowego (czyli do tego, w którym radca prawny rozlicza się z tytułu podatku VAT), że będzie przez niego prowadzona ewidencja przy zastosowaniu kasy. Jest to konieczne dla odliczenia kwoty wydatkowanej na zakup kasy. Zawiadomienie zawiera informację o liczbie kas i miejscu – adresie – ich używania. Zgłoszenie musi nastąpić najpóźniej w dniu poprzedzającym rozpoczęcie ewidencjonowania. Konieczna jest także fiskalizacja kasy rejestrującej przez serwisanta kasy, polegająca na jednokrotnym i niepowtarzalnym uaktywnieniu trybu fiskalnego pracy kasy z równoczesnym wpisaniem numeru identyfikacji podatkowej podatnika (NIP) do pamięci fiskalnej.

Radca prawny ma obowiązek w terminie 7 dni od dnia fiskalizacji kasy złożyć do właściwego naczelnika urzędu skarbowego zgłoszenie danych dotyczących kasy, w celu otrzymania numeru ewidencyjne-

go. Wzory zgłoszeń i szczegółowe informacje dotyczące powyższych procedur zostały określone w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 14 marca 2013 r. w sprawie kas rejestrujących (Dz. U. z 2013 r., poz. 363).

Za uchybienie terminom i obowiązkom przewidzianym przepisami prawa dotyczącym ewidencjonowania radcy prawnemu grożą kary wynikające z Kodeksu karnego skarbowego (grzywna w wysokości do 180 stawek dziennych).

Zwrot wydatku na zakup kasy rejestrującej Z mocy prawa część kwoty wydatkowanej przez radcę prawnego świadczącego usługi prawnicze na zakup kasy fiskalnej (równowartość 90% jej ceny zakupu netto, nie więcej jednak niż 700 zł) podlega odliczeniu od podatku. Warunkiem uzyskania prawa do skorzystania z tej możliwości jest – poza złożeniem stosownego wniosku – dokonanie w terminie wszystkich wymaganych zgłoszeń.

Monika Markisz Radca prawny, doradca podatkowy www.podatki-dla-prawnika.pl

warto wiedzieć więcej

35

Właściwość miejscowa w sprawach wpisu na listę radców prawnych

P

rawo wykonywania zawodu radcy prawnego powstaje z chwilą dokonania wpisu na listę radców prawnych i złożenia ślubowania. Stanowi o tym art. 23 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (dalej jako: ustawa). Zgodnie z art. 27 ust. 2 ustawy, ślubowanie odbiera dziekan rady okręgowej izby radców prawnych prowadzącej listę radców prawnych, na którą wpisany został radca prawny. Względem uprzednio dokonanego wpisu, złożenie ślubowania jest niejako uzupełniającym warunkiem uzyskania prawa do wykonywania zawodu. O ile jednak nie budzi wątpliwości że ślubowanie odbiera dziekan rady, która dokonała wpisu na listę radców prawnych, bowiem wynika to bezpośrednio z powołanego przepisu, o tyle w praktyce wielokrotnie dochodzi do sytuacji, w której właściwość samego organu wpisowego nie jest oczywista. Wydaje się natomiast, że dokonanie ważnego, a zatem i skutecznego wpisu na listę radców prawnych, uwarunkowane jest precyzyjnym określeniem właściwego organu zarówno pod względem rzeczowym, jak i miejscowym.

Właściwość rzeczowa organów wpisowych nie budzi dzisiaj wątpliwości. Związana jest ona z ustawową kompetencją rad okręgowych izb radców prawnych do prowadzenia list radców prawnych i aplikantów radcowskich oraz do dokonywania 36

PRAWNIK Nr 1/35/2015

wpisów na te listy. Aktualnie, w sprawach wpisu na listę radców prawnych funkcjonuje więc 19 organów wpisowych, a więc tyle ile jest okręgowych izb radców prawnych.

Mimo że uchwały rad okręgowych izb radców prawnych w sprawach wpisu na listę radców prawnych stanowią decyzje administracyjne wydane w ramach postępowania administracyjnego, to jednak ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie do postępowań wpisowych pewnych odrębności względem modelowego postępowania administracyjnego. Z tego też względu ustawa zawiera szczegółowe regulacje dotyczące przebiegu postępowania w sprawach wpisu na listę radców prawnych. Przede wszystkim należy stwierdzić, iż aktualnie postępowanie o wpis na listę radców prawnych może być wszczęte wyłącznie na wniosek. Stosownie do treści art. 31 ust. 1 ustawy, uchwała w sprawie wpisu na listę radców prawnych powinna być podjęta w terminie 30 dni od dnia złożenia wzmiankowanego wniosku.

Zgodnie z art. 312 ust. 1 ustawy, wpis na listę radców prawnych uważa się za dokonany, jeżeli Minister Sprawiedliwości nie podpisze sprzeciwu od wpisu w terminie 30 dni od dnia doręczenia uchwały wraz z aktami osobowymi kandydata. Sprzeciw taki stanowi decyzję administracyjną, która podlega kontroli w ramach postępowa-

nia sądowoadministracyjnego (312 ust. 2 ustawy). Niezależnie od uprawnień Ministra Sprawiedliwości, od uchwały w sprawie wpisu służy odwołanie do Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych w terminie 14 dni od daty doręczenia uchwały (art. 31 ust. 2 ustawy). Ustawa o radcach prawnych w katalogu organów samorządu nie wymienia jednak Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych. W związku ze statusem Prezydium, które między innymi na potrzeby postępowania odwoławczego w ramach postępowania wpisowego jest organem wykonawczym jedynie w znaczeniu funkcjonalnym, nie przysługują mu też pełne uprawnienia organu II instancji w rozumieniu przepisów normujących postępowanie administracyjne. Mianowicie analiza przepisów ustawowych i jednoczesny fakt powierzenia kompetencji prowadzenia list radców prawnych radom okręgowych izb radców prawnych powoduje, że Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych nie może zmienić decyzji rady i dokonać wpisu na listę radców prawnych. Prezydium może natomiast skorzystać z wszystkich innych kompetencji przewidzianych dla organu II instancji w postępowaniu administracyjnym. Wyłączone są zatem decyzje reformatoryjne.

Zgodnie z art. 31 ust. 2a ustawy, od uchwały Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych odmawiającej wpisu na listę radców prawnych służy zainteresowanemu odwołanie do Ministra Sprawiedliwości. Przepisy ustawy wskazują tu co prawda na stosowanie w takim wy-

padku przepisów o postępowaniu administracyjnym wprost, jednakże kompetencje Ministra Sprawiedliwości podobnie jak Prezydium są w ramach niniejszego postępowania ograniczone, z tym że ograniczenia te są znacznie dalej idące. Nigdy nie brakowało zwolenników teorii o szerokich kompetencjach Ministra Sprawiedliwości w postępowaniu wpisowym, w ramach których miałoby się mieścić także uprawnienie do wpisania odwołującego się na listę radców prawnych. Organy samorządu radcowskiego zawsze były jednak innego zdania. Powyższy spór nie był jednocześnie wyłącznie sporem teoretycznym, bowiem w praktyce zdarzały się sytuacje, gdy Minister Sprawiedliwości kwestionując w ramach postępowania wpisowego odmowną decyzję rady i utrzymującą ją decyzję Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych, uchylał je i rozpatrywał sprawę merytorycznie, dokonując wpisu odwołującego się na listę radców prawnych.

Utrzymanie się takiego stanu rzeczy doprowadziłoby do sytuacji, w których sprawy wpisów na listę radców prawnych, będące postępowaniem administracyjnym, rozstrzygane byłyby merytorycznie przez organy na szczeblu trzech instancji. Wskutek poddania jednej z reformatoryjnych decyzji Ministra Sprawiedliwości kontroli sądu administracyjnego, wszelkie wątpliwości zostały rozwiane i przesądzone Wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 marca 2013 r., wydanym w sprawie o sygn. II GPS 1/13. Zgodnie z nim, uprawnienia Ministra Sprawiedliwości w ramach postępowania wpisowego warto wiedzieć więcej

37

sprowadzają się wyłącznie do uprawnień nadzorczych o charakterze kasacyjnym, który to pogląd należy podzielić.

Z powyższego wynika jednoznacznie, że rzeczowa właściwość uprawniająca rady okręgowych izb radców prawnych do dokonywania wpisów na listę radców prawnych przysługuje im w sposób wyłączny. Teza ta nie powinna stanowić dziś przedmiotu jakiegokolwiek sporu.

Właściwość miejscowa organów wpisowych rozstrzyga się dziś natomiast pomiędzy wspomnianymi wyżej radami aktualnie funkcjonujących 19 okręgowych izb radców prawnych. Zgodnie z uchwałą Nr 40/VIII/2011 Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 20 maja 2011 r. zmieniającą uchwałę w sprawie powołania okręgowych izb radców prawnych, obszaru ich działania oraz siedzib, izby te powołane są i mają swoje siedziby w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Koszalinie, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Toruniu, Wałbrzychu, Warszawie, Wrocławiu i Zielonej Górze.

Dla rozstrzygania właściwości miejscowej w sprawach wpisu na listę radców prawnych kluczowa jest data 23 sierpnia 2014 r., kiedy to weszła w życie ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów, czyli tzw. ustawa „deregulacyjna”.

Zawarte w niej zmiany dotyczyły bowiem także ustawowych norm odnoszących się do składania wniosku o wpis na listę radców prawnych.

38

PRAWNIK Nr 1/35/2015

W brzmieniu przed powyższą nowelizacją, ustawa stanowiła, że wpis osoby, która uzyskała pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego, następuje na jej wniosek, na podstawie uchwały rady okręgowej izby radców prawnych właściwej ze względu na miejsce odbycia aplikacji radcowskiej, a w przypadku osoby, o której mowa w art. 25 ust. 2, ze względu na miejsce jej zamieszkania (art. 24 ust. 2 ustawy w brzmieniu przed 23 sierpnia 2013 r.). Powołana norma prawna obowiązywała od 10 września 2005 r. na mocy ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw. Art. 24 ust. 2 ustawy o radcach prawnych regulował zatem właściwość miejscową w sprawach wpisu na listę radców prawnych osób, które pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego uzyskały po zakończeniu aplikacji radcowskiej oraz osób, o których mowa w art. 25 ust. 2, czyli tych, które do egzaminu radcowskiego mogły przystąpić bez uprzedniego odbycia aplikacji radcowskiej. Nie funkcjonowała natomiast żadna regulacja, która jednoznacznie określałaby właściwość miejscową rady dla osób, o których mowa w art. 25 ust. 1 ustawy, a więc tych, które uprawnione były do uzyskania wpisu na listę radców prawnych bez odbycia aplikacji radcowskiej i bez złożenia egzaminu radcowskiego. Jedynie art. 24 ust.

2b wskazywał, że normę zawartą w art.

24 ust. 2 stosuje się odpowiednio do osób, o których mowa w art. 25 ust. 1. Należało więc wywodzić, że osoby uprawnione do wpisu na listę radców prawnych bez

ukończenia aplikacji radcowskiej oraz bez złożenia egzaminu radcowskiego, składać winny wniosek o wpis na listę radców prawnych do rady okręgowej izby radców prawnych właściwej ze względu na miejsce swojego zamieszkania, bowiem tylko to kryterium mogło być względem nich zastosowane.

Od wejścia w życie ustawy „deregulacyjnej” art. 24 ust. 2 stanowi, że wpis osoby, która uzyskała pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego, lub osób, o których mowa w art. 25 ust. 1 i 2, następuje na ich wniosek. Uchwałę w sprawie wpisu podejmuje rada okręgowej izby radców prawnych właściwa odpowiednio ze względu na miejsce odbycia aplikacji radcowskiej, miejsce złożenia wniosku lub miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o wpis.

Konstrukcja powołanego wyżej przepisu niestety nie pozwala na stwierdzenie, że kwestia właściwości miejscowej organów w sprawach wpisu na listę radców prawnych jest dziś uregulowana w sposób, który eliminowałby jakiekolwiek wątpliwości bądź trudności interpretacyjne.

Art. 24 ust. 2 ciągiem wymienia katalog osób uprawnionych do ubiegania się o wpis na listę radców prawnych, a następnie wskazuje trzy możliwe opcje właściwości miejscowej. Zbyt luźna interpretacja tego przepisu pozwala na stwierdzenie, że ustawodawca przedstawił trzy kryteria określenia właściwości miejscowej, z możliwością swobodnego wyboru spośród nich. Mianowicie skoro w przepisie mowa jest o radzie właściwej

ze względu na miejsce złożenia wniosku, to oznaczać to winno nic innego, że złożenie wniosku o wpis na listę radców prawnych do dowolnej rady, wyłącza jednocześnie właściwość ze względu na miejsce odbycia aplikacji (w przypadku osób składających wniosek o wpis na listę radców prawnych w związku ze zdanym egzaminem radcowskim złożonym po ukończeniu aplikacji radcowskiej) lub też właściwość ze względu na miejsce zamieszkania (w przypadku osób składających wniosek o wpis na listę radców prawnych w związku ze zdanym egzaminem radcowskim bez uprzedniego ukończenia aplikacji). Taka interpretacja powodowałoby jednocześnie swoistego rodzaju automatyzm w przypisywaniu właściwości miejscowej radzie, do której złożony został wniosek o wpis na listę radców prawnych i jak się wydaje, rada ta byłaby wówczas zobligowana do przeprowadzenia postępowania wpisowego oraz merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Powyższą tezę wzmacnia słowo „lub” użyte tak w pierwszym, jak i w drugim zdaniu art. 24 ust. 2 ustawy, sugerujące możliwość dokonania swobodnego wyboru właściwej rady poprzez dowolne złożenie wniosku do którejkolwiek z nich.

Zaprezentowana wykładnia przepisu art. 24 ust. 2 ustawy wydaje się jednak nieprawidłowa chociażby z uwagi na fakt, że takie rozumienie omawianego przepisu stawiałoby pod znakiem zapytania racjonalność ustawodawcy. Wszak racji bytu pozbawiona byłaby norma określająca właściwość miejscową, skoro brak zastosowania się do wskazanej w niej zasady warto wiedzieć więcej

39

powodowałby automatyczną zmianę właściwości. W takiej sytuacji nigdy nie mielibyśmy do czynienia z brakiem właściwości miejscowej w postępowaniu w sprawie wpisu na listę radców prawnych, a to z całą pewnością nie było intencją ustawodawcy.

Analiza procesu legislacyjnego pozwala na stwierdzenie, że modyfikacja brzmienia normy zawartej w art. 24 ust. 2 ustawy spowodowana była przede wszystkim brakiem porządku legislacyjnego w strukturze ustawy. Aktualne brzmienie art. 24 ust. 2 ustawy o radcach prawnych pojawiło się w projekcie ustawy po jej przyjęciu przez Sejm w dniu 19 kwietnia 2013 r., a mianowicie w Uchwale Senatu z dnia 16 maja 2013 r., podjętej w sprawie ustawy o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów (jako poprawka nr 21). Z uzasadnienia tejże Uchwały (późniejszy druk sejmowy nr 1366) wynika, że na kształt poprawki wpłynął przede wszystkim fakt nieprawidłowego połączenia w art. 24 ust. 2a zmienianej ustawy (mówiącym o załącznikach do wniosku o wpis na listę radców prawnych) regulacji odnoszących się do osób spełniających warunki z art. 25 ust. 2 (mogących uzyskać wpis na listę radców prawnych po zdaniu egzaminu radcowskiego, do którego przystąpiły bez wymogu odbycia aplikacji radcowskiej) z postanowieniami dotyczącymi osób, o których mowa w art.

25 ust. 1 (mogących uzyskać wpis na listę radców prawnych bez ukończenia aplikacji radcowskiej i złożenia egzaminu radcowskiego). Powyższe uzasadnienie odsyła 40

PRAWNIK Nr 1/35/2015

jednocześnie do porównania poprzedniej treści art. 24 ust. 2 z wprowadzeniem do wyliczenia zawartego w art. 24 ust. 2a ustawy. Art. 24 ust. 2 w brzmieniu sprzed ustawy „deregulacyjnej” odnosił się bowiem wyłącznie do właściwości miejscowej w sprawach wpisu na listę radców prawnych osób, które obowiązane były złożyć egzamin radcowski. Art. 24 ust. 2a ustawy natomiast, mimo iż we wprowadzeniu wskazywał na obowiązek dołączenia odpowiednich dokumentów do wniosku o wpis przez osoby, o których mowa w art. 24 ust. 2, więc właśnie przez osoby, które zobligowane były do uprzedniego złożenia egzaminu radcowskiego, to jednak ust. 2a w swojej treści odnosił się również do obowiązków osób, które wpis na listę radców prawnych mogą uzyskać bez odbycia aplikacji radcowskiej i złożenia egzaminu radcowskiego, bezpośrednio przywołując przy tym art. 25 ust. 1.

W konsekwencji zawarte w art. 24 ust. 2b odesłanie do odpowiedniego stosowania ust. 2 i 2a do osób, o których mowa w art.

25 ust. 1, najzwyczajniej pozbawione było racjonalności.

Próżno twierdzić, że powyższe zabiegi legislacyjne przejawiające troskę o swoistego rodzaju zracjonalizowanie obowiązujących przepisów, okazały się w pełni skuteczne. To na ich gruncie bowiem postawiony został powyżej przykład luźnej interpretacji ustawy, pozwalającej skonstatować tezę o braku wewnętrznej logiki. Skoro jednak w jednej normie prawnej zawiera się katalog trzech grup uprawnionych i jednocze-

śnie wymienia się trzy kategorie właściwości miejscowej, to oczywistym jest, że intencją ustawodawcy było niejako sparowanie powyższych składowych w sposób wyłączny i w rzeczywistości konstrukcja owego przepisu musi mieć swoje uzasadnienie.

Wydaje się, że zasadniczym punktem wyjścia dla prawidłowej wykładni art.

24 ust. 2 ustawy jest właściwa interpretacja tego przepisu z uwzględnieniem celu, dla którego użyte w nim zostało słowo „odpowiednio”. Moim zdaniem, owe „odpowiednio” nakazuje przypisać kolejno wymienione osoby uprawnione do wnioskowania o wpis na listę radców prawnych, do kolejno wymienionych kryteriów właściwości miejscowej. Zważywszy na wywód zawarty wyżej, właściwość rzeczowa pozostaje poza problematyką tej interpretacji, bowiem zawsze będzie chodziło o rady okręgowych izb radców prawnych.

Art. 24 ust. 2 statuując właściwość miejscową w sprawach wpisu na listę radców prawnych, wymienia kolejno osoby, które uzyskały pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego, osoby które mogą ubiegać się o wpis na listę radców prawnych bez ukończenia aplikacji radcowskiej i złożenia egzaminu radcowskiego oraz osoby które zobligowane są do złożenia egzaminu radcowskiego bez uprzedniego ukończenia aplikacji radcowskiej.

Następnie przepis ten wskazuje na organy właściwe ze względu na miejsce odbycia aplikacji radcowskiej, miejsce złożenia wniosku lub miejsce zamieszkania osoby

ubiegającej się o wpis. Reasumując więc, zważywszy na użyte w art. 24 ust. 2 słowo „odpowiednio”, uchwałę w sprawie wpisu na listę radców prawnych osoby, która ukończyła aplikację radcowską i złożyła egzamin radcowski, podejmuje rada okręgowej izby radców prawnych właściwa ze względu na miejsce odbycia aplikacji radcowskiej. W przypadku osób, które o wpis na listę radców prawnych ubiegać się mogą bez uprzedniego ukończenia aplikacji radcowskiej i złożenia egzaminu radcowskiego, sprawę rozpoznaje rada okręgowej izby radców prawnych właściwa ze względu na miejsce złożenia wniosku. Postępowanie wpisowe w odniesieniu do osób uprawnionych do ubiegania się o wpis na listę radców prawnych po złożeniu egzaminu radcowskiego, ale bez wymogu uprzedniego ukończenia aplikacji radcowskiej, prowadzić będzie natomiast rada okręgowej izby radców prawnych właściwa ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o wpis.

Tylko powyższa interpretacja wydaje się w pełni oddawać intencję ustawodawcy. W przeciwnym wypadku, gdyby zaprzeczać wywiedzionej intencji, można byłoby przykładowo dojść do wniosku, że z art. 24 ust. 2 rozpoczynającego się od przywołania osób, które uzyskały pozytywny wynik z egzaminu radcowskiego nie wynika, czy mowa jest tam o osobach, które ów egzamin złożyły w następstwie uprzedniego ukończenia aplikacji radcowskiej czy też nie. Lektura całego przepisu przy założeniu racjonalnych działań lewarto wiedzieć więcej

41

gislacyjnych wskazuje jednak na fakt, że skoro w dalszej części powołanego przepisu ustawodawca wywołuje osoby, które uprawnione były do złożenia egzaminu radcowskiego mimo że nie ukończyły wcześniej aplikacji radcowskiej (art. 25 ust. 2), to na początku przepisu musi być mowa o osobach z ukończoną aplikacją radcowską. Wywód ten koreluje jednocześnie z omawianą wyżej kolejnością przywołanej w dalszej części przepisu właściwości miejscowej, gdzie jako pierwsza wskazana jest ta ze względu na miejsce odbycia aplikacji radcowskiej.

Puentując rozważania dotyczące właściwości miejscowej, należy wskazać, że mimo iż art. 24 ust. 2 zawiera normę określającą właściwość organów wpisowych względem wszystkich osób mogących ubiegać się o wpis na listę radców prawnych, to jednak osoby uprawnione

42

PRAWNIK Nr 1/35/2015

do zainicjowania takiego postępowania bez odbycia aplikacji radcowskiej i złożenia egzaminu radcowskiego, przy składaniu wniosku o wpis na listę radców prawnych obowiązuje wyłącznie właściwość rzeczowa. Złożenie wniosku o wpis niejako automatycznie aktualizuje w ich przypadku obowiązek tej konkretnej rady do merytorycznego przeprowadzenia postępowania wpisowego. Określenie właściwości ze względu na miejsce złożenia wniosku oznacza bowiem nic innego jak prawo złożenia wniosku do swobodnie wybranej rady okręgowej izby radców prawnych bez konieczności jakiegokolwiek uzasadniania swojego wyboru. Przywilej taki mają jednak wyłącznie osoby, o których mowa w art. 25 ust. 1 ustawy.

Ireneusz Misiejuk Radca prawny

Kara pozbawienia wolności, wygnanie, kary majątkowe oraz polecenia i groźby w systemie kar prawa magdeburskiego na przykładzie miast Polski Południowej w XVI-XVIII wieku – cz. III (ostatnia) I. Kara pozbawienia wolności.

Kara pozbawienia wolności w zasadzie nie była znana ani kodyfikacjom, ani szesnastowiecznemu polskiemu piśmiennictwu dotyczącemu prawa miejskiego. Kara więzienia znana była Zwierciadłu Saskiemu1, a za nim M. Jaskierowi2 i B. Groickiemu3, ale tylko jako środek przetrzymywania sprawcy przestępstwa, ujętego na gorącym uczynku, do czasu rozprawy sądowej oraz w innych wypadkach dla wyegzekwowania posłuszeństwa zarządzeniom sądu. Karę pozbawienia wolności wspomina też Carolina, która wymienia ją jako karę zasadniczą, nie podając, za jakie przestępstwa należy ją stosować4. UstaSachsenspiegel (Landrecht). K. A. Eckhardt.

Göttingen-Berlin-Frankfurt 1955 ks. III art. 17, zw. dalej Sachsenspiegel.

2 Jaskier Mikołaj, Iuris municipalis maideburgensis liber vulgo Weichbildnuncupatus, Cracoviae 1535, art. 27, zw. dalej M. Jaskier, Ius Municipale; Jaskier Mikołaj, Iuris provincialis quod Speculum Saxonum vulgo nuncupatur libri tres, Cracoviae 1535, ks. III art. 1, zw. dalej M. Jaskier, Speculum.

3 Groicki Bartłomiej, Artykuły prawa majdeburskiego, (w:) tenże Artykuły prawa majdeburskiego. Postępek sądów około karania na gardle.

Ustawa płacej u sądów, Wyd. K. Koranyi, Warszawa 1954, s. 46, zw. dalej B. Groicki Artykuły.

4 Die Peinliche Gerichtsordnung Kaiser Karls V. und des Heiligen Römischen Reichs von 1532

wodawca pozostawia to uznaniu sądu lub opinii biegłych. To samo źródło przewiduje możliwość umieszczenia w więzieniu na czas nieokreślony osób, co do których istnieje obawa, że mogą dopuścić się popełnienia przestępstwa5. Carolina podkreśla też, że więzienia powinny służyć dla przetrzymywania przestępców, a nie stanowić miejsca specjalnej udręki6. Jednakże B. Groicki nie recypował odpowiednich przepisów w swojej wersji tegoż kodeksu, choć mówi o tej sankcji, jako karze dla opiekunów podejrzanych o sporządzanie fałszywego inwentarza dóbr pupila7 oraz dla przestępcy okazującego skruchę8.

Więzienie jako karę główną zna Summa Rajmunda, wymieniając ją w jednym

1

(Carolina). Friedrich-Christian Schroeder. Stuttgart 2000, art. 10, art. 101, zw. dalej Carolina.

5 Ibidem, art. 108, art. 176.

6 Zob. Maisel Witold, Poznańskie prawo karne do końca XVI wieku, Poznań 1963, s. 142, zw. dalej W. Maisel, Poznańskie prawo.

7 Groicki Bartłomiej, Obrona sierot i wdów, Wyd. K. Koranyi. Warszawa 1958, s. 31, zw. dalej B. Groicki, Obrona.

8 Groicki Bartłomiej, Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, Wyd. K. Koranyi. Warszawa 1953, s. 68, zw. dalej B. Groicki, Porządek. warto wiedzieć więcej

43

przypadku jako karę za popełnienie sprzeniewierzenia9.

Częściej karą więzienia posługiwało się prawo wilkierzowe, grożono nią jednak przede wszystkim w sprawach o charakterze porządkowym10.

Jak zauważa M. Mikołajczyk11 pozbawienie wolności w orzecznictwie sądów miejskich pojawiało się przede wszystkim w sprawach mniejszej wagi i to dość często zwłaszcza w małych miasteczkach, w których oszczerstwa, zniewagi i kłótnie były nagminne. Celem tak pomyślanego środka była odpłata za popełniony czyn, gdyż idea poprawy skazanego mogła się tu pojawić jedynie w sensie nauczki na przyszłość. W tym przypadku, jak twierdzi M. Mikołajczyk12, spotykamy się nie z odpowiednikiem nowoczesnego więzienia, a raczej z pierwowzorem krótkoterminowego aresztu, orzekanego w XIX i XX wieku za wykroczenia.

W sprawach poważnych (kryminalnych) już w XVI wieku krakowscy rajcy miejscy zamiast skazywać na karę śmierci nakazywali przestępcom wykonywać określone roboty. Ową karę robót znały także inne miasta Małopolski13. StosowaSumma legum brevis levis et utilis, zw. Summą Rajmunda Partenopejczyka, ks. III art. 48 i ks. II art. 73 cyt. za W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 141 zw. dalej Summa.

10 Mikołajczyk Marian, Przestępstwo i kara w prawie miast Polski Południowej XVI-XVIII wieku, Katowice 1998, s. 232, zw. dalej M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara.

11 Ibidem, s. 233.

12 Jak wyżej.

13 Nowy Sącz (1657), Kazimierz (1615, 1624) (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 234); Kara taczek znana była również w Gdańsku 9

44

PRAWNIK Nr 1/35/2015

no ją wobec złodziei, choć czasami także w stosunku do sprawców napadu rabunkowego, a także gwałcicieli14.

Podobne przymusowe roboty publiczne występowały w systemach prawnych zachodniej Europy15.

W polskich miastach na roboty skazywano, tych przestępców, którzy rokowali jeszcze jakieś szanse na poprawę, wykluczona w tym przypadku była ich eliminacja poprzez fizyczne wyniszczenie. Roboty w kajdanach stanowiły coś w rodzaju pokuty za popełniony czyn, a udział w użytecznych dla miasta czynnościach miał rekompensować wyrządzone zło. Być może widziano w tym nawet odpowiednik lub element kary kompozycyjnej16.

Roboty w kajdanach nie były jedyną formą pozbawienia wolności stosowaną w polskich miastach w sprawach tzw. kryminalnych. Równolegle z nimi orzekano karę więzienia (carcer), z reguły jednak (A. Meye, Strafrecht, s. 47-48 cyt. za M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 234); roboty na cele publiczne pojawiają się również w szesnastowiecznym ustawodawstwie polskim (por.

Makarewicz Juliusz, Polskie prawo karne. Część ogólna, Lwów-Warszawa 1919, s. 265-268, zw. dalej J. Makarewicz, Prawo karne).

14 M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 234; nie miał racji W. Maisel, który twierdził, że roboty w kajdanach to kara wyłącznie dla „żebraków, włóczęgów i zbiegłych poddanych” (Maisel Witold, Miejskie prawo karne (w:) Historia państwa i prawa Polski, t. 2, red. J. Bardach, Warszawa 1971, s. 361, zw. dalej Maisel, Miejskie prawo karne).

15 Np. w Hamburgu na pocz. XVII wieku znana była kara taczek, gdzie więźniowie mieli nawet zapewnioną opiekę lekarską i duchową (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 234).

16 Obserwację taką poczynił M. Mikołajczyk (Jak wyżej).

za inne przestępstwa, np. pobicia, zranienia, cudzołóstwa. Nie oznacza to jednak, że kary tej nie stosowano wobec złodziei czy oszustów, gdyż takie przypadki też odnotowano w Krakowie. W takich przypadkach zdarzało się też nakładanie na więźniów obowiązku wykonywania prac na rzecz miasta. Wielce prawdopodobne jest też domniemanie M. Mikołajczyka, że na przełomie XVII i XVIII wieku kara robót stanowiła już tylko odmianę kary więzienia17.

Z czasem więzieniem karano nawet poważne przestępstwa (m.in. kradzież w warunkach recydywy, świętokradztwo, bigamię, sodomię, a nawet zabójstwo).

Pozbawienie wolności stało się, więc karą powszechną, uniwersalną, uzasadnioną przy każdym przestępstwie.

Czas kary zazwyczaj ściśle określano w wyrokach i oscylował on w zależności od rodzaju i okoliczności popełnionego przestępstwa od tygodnia do tradycyjnego i często orzekanego roku i 6 niedziel18.

W 1778 r. krakowski sąd skazał złodzieja recydywistę Franciszka Moskałkę nie na grożącą mu karę śmierci, a na 10 lat więzienia ratuszowego (z dodatkowymi obostrzeniami)19. Był to zapewne pierwszy wyrok długoterminowego pozbawienia wolności orzeczony w Krakowie. Podobnie orzeczono w 1778 r., 1779 r., Wyroki, w których eksponowano jedynie zakucie w kajdany i pracę przy oczyszczaniu miasta zanikają w Krakowie około 1712 r., potem roboty pojawiają się już tylko jako składnik kary więzienia (Jak wyżej).

18 Czas pobytu w więzieniu określony na rok i 6 niedziel zaczerpnięty został z prawa ziemskiego (por. J. Makarewicz, Prawo karne, s. 253, 257).

19 M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 239.

17

a potem wyroki takie nie będą już należeć do rzadkości20. Jednakże nigdy nie stosowano terminu dłuższego niż dziesięcioletni, choć znana była kara dożywotniego więzienia21.

Nie wiadomo czy w przypadku kar długoterminowych istniały jakieś możliwości skrócenia pobytu w więzieniu. Jeśli chodzi o kary krótsze wykonywane na miejscu w Krakowie, to można przypuszczać, że rzeczywisty czas kary rzadko równał się przewidzianemu wyrokiem22. Można by nawet zaryzykować stwierdzenie, że miały miejsce przypadki przedterminowego zwolnienia z odbywania kary, jednakże w tym stwierdzeniu należy być ostrożnym. Część owych zwolnień wynikała jeszcze z kontynuowania dawnych praktyk wypraszania więźniów, a więc nie stanowiła jeszcze nowoczesnych rozwiązań systemu prawnego czy penitencjarnego23.

W okresie 1780-1794 można ustalić około sześćdziesięciu orzeczeń, w których wymiar kary był dłuższy od maksymalnego dotąd roku i 6 niedziel. Mógł on teraz wynosić 2, 3, 4, 5, 6 a nawet 10 lat pozbawienia wolności (Jak wyżej).

21 Po raz pierwszy orzeczono taką karę w 1784 r. w Kleparzu wobec złodzieja i włamywacza Hieronima Jaworka. W 1786 r. zastosowano tę karę również w Krakowie w stosunku do Franciszka Wojakowskiego – również złodzieja i włamywacza (Ibidem, s. 240).

22 Świadczy o tym choćby przypadek Jakuba Żrałowica, który skazany w 1763 r. na rok i 6 niedziel domu poprawy, został jeszcze w tym samym roku ponownie aresztowany, ale już w innej sprawie.

Jak sam zeznał siedział w cuchthauzie jedynie 6 tygodni (Jak wyżej).

23 Przynajmniej część wcześniejszych zwolnień to skutek działalności słynnego krakowskiego Arcybractwa Męki Pańskiej, którego członkowie w Wielki Czwartek wypraszali skazańców od kary (por. M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 240; Kracik Jan, Rożek Michał, Hultaje, złoczyńcy, 20

warto wiedzieć więcej

45

Podobnie jak w innych miastach24, karę pozbawienia wolności odbywano w Krakowie zazwyczaj w więzieniu ratuszowym, czasami w wieży ratusza, co prawdopodobnie traktowano jako lżejszą formę sankcji. Oprócz pomieszczeń ratusza dla pełnienia celów penitencjarnych wykorzystywany był krakowski dom poprawy, tj. założony około 1716 r. cuchthauz25. Do wszetecznice w dawnym Krakowie. O marginesie społecznym XVI-XVIII wieku, Kraków 1986, s. 176-177, zw. dalej J. Kracik, M. Rożek Hultaje); również praktyka poznańska zna przypadki wcześniejszego zwalniania z więzienia za poręczeniem, a nawet okresowego urlopowania więźnia (W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 142).

24 W Poznaniu w XVI wieku karę pozbawienia wolności odbywano w więzieniu ratuszowym, w wieży Bramy Wronieckiej i w Czerwonej Wieży (w obu na dnie wieży) oraz w wieży Bramy Wrocławskiej i w wieży ratuszowej – pod dzwonem (kara wieży górnej), W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 141-142; Maisel Witold, Sądownictwo miasta Poznania do końca XVI wieku, Poznań 1961, s. 270-279, zw. dalej W. Maisel, Sądownictwo; w Przemyślu w więzieniu ratuszowym (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 241).

25 Cuchthauzy, inaczej domy poprawy, służyły jako miejsca nauczania pracy i cnotliwego życia dla żebraków, włóczęgów i prostytutek, od początku jednak osadzano w nich także właściwych przestępców, np. złodziei. Powszechnie uważa się zakładanie owych domów za początek nowoczesnej kary pozbawienia wolności.

W Europie cuchthauzy znane były już w XVI wieku, a upowszechniły się w następnym. Na ziemiach Rzeczypospolitej pierwszy dom poprawy powstał już w 1629 r. w Gdańsku – mieście szczególnie podatnym na obce, zwłaszcza niderlandzkie wpływy. W Krakowie najprawdopodobniej cuchthauz powstał około 1716 r., a w 1719 r. pojawiają się pierwsze wyroki kryminalne krakowskiej rady miejskiej przewidujące właśnie cuchthauz jako miejsce odbywania kary więzienia (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 236; Bieniarzówna Janina, Małecki Jan, Dzieje Krakowa, t. 2, Kraków w wiekach XVI-XVIII, Kraków 1994, s. 478-480, 526, zw.

46

PRAWNIK Nr 1/35/2015

niego kierowano złodziei, świętokradców, uczestników bójek, paserów, cudzołożników, bigamistów i innych przestępców.

Krakowski dom poprawy był, zapewne jak inne europejskie placówki tego typu, zwykłym więzieniem, a nie jak podejrzewa W. Maisel zakładem, którego pensjonariuszami byli tylko żebracy i włóczędzy26.

Skazanych na długoletnie więzienie początkowo kierowano także do więzienia ratuszowego, jednak od 1782 r. zasadą było wysyłanie takich więźniów do twierdzy w Kamieńcu Podolskim27.

Pozbawienie wolności bardzo często łączono z innymi rodzajami kar, a po wyjściu z więzienia dla niektórych skazanych zastrzeżony był jeszcze czasami pręgierz lub wygnanie, a prawie zawsze stosowano plagi, tak na wejście, jak i na wyjście z więzienia. Przez krakowskich sędziów największym upodobaniem cieszyła się chłosta „in ingressu” i „in egressu”, czyli w dniu rozpoczęcia, jak i zakończenia kary więzienia.

W niektórych wyrokach zastrzegano, że przestępca ma być zakuty w kajdany28.

Było to być może obostrzenie kary, a być może tylko zabezpieczenie przed ucieczką

dalej J. Bieniarzówna, J. Małecki, Dzieje Krakowa).

26 W. Maisel Miejskie prawo karne, s. 360-361.

27 Tak postępował sąd miejski, a grodzki (później ziemiański) jako miejsce odbywania kary wskazywał także klasztor częstochowski (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 242).

28 Podobne orzeczenia spotykamy w sąsiednim Kazimierzu (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 244); także w Poznaniu nie wszystkich więźniów zakuwano w kajdany (W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 142).

stosowane wobec pracujących poza więzieniem. Na pewno w XIX wieku zakucie w kajdany miało zwiększać dolegliwości kary więzienia29. Takim obostrzeniem stosowanym jeszcze w XVIII wieku było też ograniczenie racji żywnościowych do chleba i wody (post).

Kara więzienia była dość często orzekana w Krakowie i sąsiednim Kazimierzu, ale w innych miejscowościach Małopolski przykłady orzeczenia tej kary są nieliczne lub księgi spraw kryminalnych w ogóle nie zawierają wzmianek o więzieniu czy robotach w kajdanach30. Powodem niestosowania tego typu kar mogły być ograniczenia lokalowe występujące w małych miastach31. Jednakże w II połowie XVIII wieku w żywieckich księgach złoczyńców pojawiają się nieznane dotąd skazania na karę więzienia32.

Pozbawienie wolności to sankcja, którą z pewnością szeroko posługiwano się w Gdańsku33. Stosowanie kary więzienia Por. Senkowska Monika, Kara więzienia w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku, „Studia nad historią państwa i prawa”, seria II, t. II, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, s. 107-108, zw. dalej M. Senkowska, Kara więzienia.

30 Np. w Dobczycach w latach 1694–1737, w Bieczu (1549–1748), w Krzemieńcu (1747–1764) nie ma wzmianek o tych karach (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 245).

31 W Miechowie, aby naprawić więzienie zaczęto orzekać grzywny, które miały być przeznaczone na jego reperację. Tak postąpiono w 1747 r. wobec Sebastiana Siwińskiego skazanego za grzech cielesny (Jak wyżej).

32 Ibidem, s. 245-246.

33 Zwłaszcza w XVIII wieku (Maciejewski Tadeusz, Prawo sądowe w ustawodawstwie miasta Gdańska w XVIII wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984, s. 128, 151, 155-156, 158159, zw. dalej T. Maciejewski, Prawo sądowe).

w Gdańsku i Krakowie pozwala wysnuć wniosek, że i w innych większych miastach Polski było podobnie. Karę tę orzekano stosunkowo często, a pod koniec XVIII wieku stała się jedną z podstawowych sankcji w sprawach kryminalnych.

Zjawisko to wiązało się ściśle z odchodzeniem od kary śmierci, która to została niemal całkowicie zastąpiona przez unicestwienie przestępcy w murach więzienia, a nie jego fizyczną eliminację.

II. Wygnanie.

Kara wygnania zajmowała marginesowe miejsce w systemie kar średniowiecznych kodyfikacji prawa niemieckiego stosowanych w miastach polskich.

Stosunkowo rzadko środek ten pojawia się też w szesnastowiecznych opracowaniach prawa miejskiego, niemniej relegacja pojawia się tu jako sankcja za cudzołóstwo, fałszerstwo i kradzież34. Szerzej pojawia się w recypowanej w polskich miastach Carolinie35. Relegacja występuje tam jako

29

34 M. Jaskier, Speculum, ks. II, art. 16, gl. – fałszowanie pieniędzy, dokumentów, samokastracja albo pozbawienie kogoś innego genitaliów; tenże Ius Municipale, art. 36-38 – kradzież; Szczerbic Paweł, Speculium Saxonum albo prawo saskie i majdeburskie porządkiem obiecadła z łacińskich i niemieckich egzemplarzów zebrane a na polski język z pilnością i wiernie przełożone przez Pawła Szczerbica w Poznaniu, Roku MDCX, s. 117 – fałszowanie pieniędzy i dokumentów, s. 348 – kastracja, s. 451 – zabójstwo, s. 486 – samowolne spuszczenie stawów; tenże Ius Municipale, art. 36-38, gl. – kradzież, art. 46-47, gl. – naruszenie wilkierza zw. dalej P. Szczerbic, Speculum; B. Groicki, Porządek, s. 206 – cudzołóstwo.

35 Carolina art. 115, art. 123, art. 127, art. 158, art. 170, art. 198; Witkowski Wojciech, Wy-

warto wiedzieć więcej

47

jedna z kar przewidzianych za dane przestępstwo (stręczenie do nierządu, fałszowanie miar i wag, podżeganie do buntu), albo występuje łącznie z karą chłosty pod pręgierzem (kradzieże poniżej pięciu szelągów wartości, niesumienni adwokaci).

Przepisy te znalazły się w popularnej wersji B. Groickiego36. Wypędzenie złoczyńcy przewidywały również szesnastowieczne kodyfikacje prawa chełmińskiego37, a także poznańskiego38. W późniejszych opracowaniach prawa miejskiego relegacja stanowi jedną z częściej zalecanych kar.

Relegację zna też i Summa Rajmunda, która miesza ją z proskrypcją39.

W języku polskim określano relegację terminami wyświecenie (od miasta), odkazanie, wywiedzenie, a nawet wygajenie, po niemiecku stadt entparen40.

W praktyce usunięcie z miasta było ważnym i nierzadko wykorzystywanym środkiem karnym. Sprzyjało temu zacieranie się różnicy między nią a znanym środkiem procesowym – proskrypcją. W obu przypadkach praktyczne skutki były zblibór tekstów źródłowych z historii prawa (epoka feudalizmu i kapitalizmu), Lublin 1978, s. 53, zw. dalej W. Witkowski, Wybór tekstów.

36 B. Groicki, Postępek, art. 79 – fałszerstwo, s. 152, art. 80 – zdradzieccy adwokaci, s. 152, art. 76 – stręczycielstwo, kuplerstwo, s. 155, art.

77 – podburzanie do buntów, s. 155-156.

37 Janicka Danuta, Prawo karne w trzech rewizjach prawa chełmińskiego z XVI wieku, (w:) TNT. „Studia Iuridicia”, t. 19, z. 1, Toruń 1992, s. 53-53, zw. dalej D. Janicka, Prawo karne.

38 W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 137.

39 Summa, ks. III art. 48, ks. I art. 25 cyt. za W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 138.

40 Używano również takich określeń jak relegatio, proscriptio i ablegatio (W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 138).

48

PRAWNIK Nr 1/35/2015

żone, gdyż oznaczały zakaz przebywania w mieście41. Wygnanie było wygodną, łatwą w wykonaniu karą zastępczą w przypadku ułaskawienia złoczyńcy zasługującego na śmierć lub okaleczenie42.

W każdym razie u progu epoki nowożytnej relegacja stanowiła jeden z częściej wykorzystywanych środków karnych. Tak było w szesnastowiecznym Poznaniu43, a także w Krakowie. Karę wygnania powszechnie stosowano także w mniejszych miastach Polski Południowej44. Wszędzie jednak orzekano ją obok innych kar, najczęściej pojawia się wraz z pręgierzem i chłostą45. O wiele rzadziej występowała samodzielnie. Źródła normatywne oraz literatura rozróżniały wygnanie na pewien określo-

W Krakowie w XIV i XV wieku prowadzono wspólną księgę dla zapisywania wyroków relegacji i proskrypcji (Zaremska Hanna, Banici w średniowiecznej Europie, Warszawa 1993, s. 97, zw. dalej H. Zaremska, Banici).

42 Porównaj Bąkowski Klemens, Sądownictwo karne w Krakowie w wieku XIV, Kraków 1901, s. 18, zw. dalej K. Bąkowski, Sądownictwo.

43 W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 138-139.

44 W Nowym Sączu (1581, 1634, 1638, 1663, 1672, 1677), w Bieczu (1663, 1665, 1678), w Przemyślu (1644, 1628, 1630), w Krzemieńcu (1749, 1752, 1755, 1758), w Miechowie (1571, 1576, 1597, 1601, 1613, 1739), w Dobczycach (1676, 1686) itd. (M. Mikołajczyk Przestępstwo i kara, s. 250).

45 Relegacja występowała także wespół z więzieniem, karami pieniężnymi i majątkowymi, karami okaleczającymi, pokutą kościelną i innymi (Jak wyżej); podobnie było w szesnastowiecznym Poznaniu (W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 138-139).

41

ny czas46 oraz wypędzenie dożywotnie47.

Również w praktyce zdarzały się wyroki przewidujące relegację czasową, jak i wieczystą, z tym, że przeważały te pierwsze48.

Tak działo się w Poznaniu w XVI wieku49 i w Krakowie, w którym w tym czasie przestępców najprawdopodobniej usuwano z miasta na czas określony50. W pozostałych wyrokach krakowskich przewidujących relegację nie spotyka się już ograniczeń czasowych, w każdym razie wszystkie osiemnastowieczne orzeczenia mówiły o bezterminowym usunięciu z miasta, zresztą podobnie było w mniej„aby przestępca nie używał miasta do dwudziestu lat” (P. Szczerbic, Speculum, s. 451); por.

W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 138-139; Czechowicz Jakub, Praktyka kryminalna to jest wzór rozważnego i porządnego spraw kryminalnych sądzenia, Chełmno 1769, s. 81, 117, 124, 125, 164, 177 cyt. za M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 250, zw. dalej J. Czechowicz, Praktyka.

47 „ma być na wieczne czasy wygna” (P. Szczerbic, Speculum, s. 451); por. W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 138-139; J. Czechowicz, Praktyka, s. 48, 86, 94, 115, 118, 124, 130 cyt. za M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 250-251.

48 K. Bąkowski, Sądownictwo, s. 21-22, cyt. za M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 251; H. Zaremska, Banici, s. 102; Zaremska Hanna, Proskrypcja i kara wygnania w Krakowie w XIV-XV w. (w:) Czas, przestrzeń, praca w dawnych miastach. Studia ofiarowane Henrykowi Samsonowiczowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red.

A. Wyrobisz i M. Tymowski przy współudziale W. Fałkowskiego i Z. Morawskiego, Warszawa 1991, s. 356, zw. dalej H. Zaremska, Proskrypcja i kara wygnania.

49 W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 139.

50 W 1589 r. wypuszczając z więzienia złodzieja Jakuba Kiklarczyka, rajcy zastrzegli „aby nie ważył się tu być przi Krakowie do trzech liat”.

A w 1695 r. sąd skazał za bójkę i naruszenie pokoju publicznego oskarżonego na usuniecie z cechu i miasta na dwa lata (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 251).

46

szych miejscowościach, choć rozróżniano ciągle dwa rodzaje relegacji51. Zdarzało się też, że rada miejska wyrażała zgodę na przedterminowy powrót z wygnania52.

W części wyroków skazujących na wygnanie stwierdzano wyraźnie, że skazany „z miasta wyświecony być ma”, wyprowadzony „cum igne”, przy świecach53.

Innym razem podkreślano, iż wypędzenie ma się odbyć publicznie, przez mistrza, przez sługi miejskie. Takie wyprowadzenie przestępcy nawiązywało do dawnych ceremonii relegacyjnych. Jak zauważa M. Mikołajczyk w wyrokach krakowskich częściej jednak używano mniej precyzyjnych określeń i stwierdzano, że skazany ma być „od miasta odkazan”, „odsądzon”, bądź, że kazano mu „od miasta precz”54.

Relegacji krakowskiej towarzyszyło obwoływanie przez woźnych jej przyczyny oraz bicie dzwonów55.

Prawdopodobnie w części orzeczeń nakazujących opuszczenie miasta, w których nie zastrzegano publicznego, uroczystego usunięcia złoczyńcy przewidywano „dobrowolne” odejście skazanego, zwłaszcza, że taka forma relegacji znana była już w średniowieczu i występowała nie tylko

Piszący w XVIII w. J. Czechowicz rozróżniał ciągle relegacje czasową i dożywotnią (Praktyka, s. 48, 81, 86, 94, 115, 117, 118, 124, 125, 130, 164, 177); M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 251.

52 K. Bąkowski, Sądownictwo, s. 34 cyt. za W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 139; podobnie było w Poznaniu (W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 139).

53 Por. M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 251.

54 M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 252.

55 K. Bąkowski, Sądownictwo, s. 24, 26 cyt. za W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 140.

51

warto wiedzieć więcej

49

w miastach polskich, ale i w prawie wiejskim oraz ziemskim56. Dobrowolne opuszczenie miasta nie miało w zasadzie znamion kary na czci, gdyż odbywało się bez hańbiącego pochodu. Tym samym była to łagodniejsza odmiana tej sankcji.

Zakaz pobytu nie zawsze dotyczył tylko samego miasta57. Zdarzały się orzeczenia nakazujące opuszczenie również miejscowości rodzinnej lub dóbr, z których oskarżony pochodził. Przypadki takie miały miejsce zwłaszcza w sytuacjach, gdy skazany nie był obywatelem miasta, z którego go relegowano. Stosunkowo często zastrzegano, aby osądzony przestępca nie zbliżał się do miasta na określoną odległość, najczęściej kilku mil58. Polecenia takie nie pojawiają się w Krakowie od 1680 r.59, ale niewykluczone, że w mniejszych miastach przetrwały dłużej.

Krakowskie sądy posługiwały się tą karą dość często. Od 1554 do 1794 r. na 1868 skazanych kara wygnania spotkała 538 przestępców, w tym ponad dziewięć56 W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 139; H. Zaremska, Banici, s. 70-71; M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 253; Łaszewski Ryszard, Wiejskie prawo karne w Polsce XVII i XVIII wieku, Toruń 1988, s. 58, zw. dalej R. Łaszewski, Wiejskie prawo.

57 W Poznaniu teren, z którego relegowano obejmował miasto w murach, przedmieścia i wsie należące do jurysdykcji miejskiej (W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 139).

58 Często były to 3 mile, czasami 4, 6 lub 7, ale zdarzało się i 10 (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 254).

59 W roku tym zakazano przebywać oskarżonemu w promieniu 6 mil od Krakowa, natomiast 1689 r. zakazano przestępcy pobytu w Krakowie i całym województwie krakowskim (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 254).

50

PRAWNIK Nr 1/35/2015

dziesięciu zostało relegowanych z miasta uroczyście60.

Relegacja spełniała funkcję penalną – była karą, ale też i środkiem zabezpieczającym, który miał chronić uczciwych mieszczan przed złoczyńcami napływającymi do miasta z zewnątrz61. Z czasem kara ta straciła na znaczeniu i stała się wyłącznie środkiem prewencyjnym, choć nie różnił się on w skutkach od łagodniejszej formy relegacji, tj. dobrowolnego opuszczenia miasta.

III. Kary majątkowe.

Kary kompozycyjne. Źródło stosowania kar kompozycyjnych stanowiło przede wszystkim Zwierciadło Saskie, które nie zerwało całkowicie z tym systemem, lecz tolerowało go w odniesieniu do przestępstw mniejszej wagi (zranienia, zniewagi), a w odniesieniu do przestępstw ciężkich, zwłaszcza zabójstwa, stosowało go tylko w tych wypadkach, gdy przestępstwo dokonane zostało nieumyślnie lub w obronie koniecznej.

Wysokość kar prywatnych uzależniona była od rodzaju przestępstwa, płci i przynależności stanowej ofiary.

Zwierciadło Saskie i źródła od niego pochodzące znają dwa rodzaje kar prywatnych – główszczyznę (wergeld) za zabicie człowieka oraz nawiązkę (busse, emenda) za zranienie lub pokrzywdzenie w inny Ibidem, s. 249.

Zwrócił na to uwagę W. Maisel, który wygnanie jako karę odnosi tylko w stosunku do mieszkańców miasta – w innych przypadkach traktuje ją jako zarządzenie policyjne (Poznańskie prawo, s. 139).

60 61

sposób, także słownie. W pojęciu główszczyzny mieściło się, oprócz kary prywatnej, odszkodowanie materialne dla rodziny za poniesioną na skutek śmierci jej członka stratę. Nawiązka stanowiła wyłącznie rekompensatę za poniesioną zniewagę, za powstałe straty i szkody materialne należało zapłacić oddzielnie. Wysokość główszczyzny uzależniona była od stanu i płci ofiary. I tak za mężatkę płaciło się połowę główszczyzny przysługującej jej mężowi, za pannę połowę główszczyzny przysługującej mężczyznom stanu, do którego należy62. Wyjętym spod prawa główszczyzna nie przysługiwała. Jako ciekawostkę można podać, iż Zwierciadło Saskie zna nawet główszczyznę za ptaki i zwierzęta63, która w tych wypadkach miała charakter wyłącznie odszkodowania64. Zapłata główszczyzny zgodnie ze Zwierciadłem Saskim powinna nastąpić w ciągu dwunastu tygodni65. Również wysokość nawiązki zależna była od stanu i płci poszkodowanego i wynosiła w zasadzie połowę główszczyzny (tak było w odniesieniu do zranienia w nos, oczy, język, uszy i narządy płciowe), nawiązka za zranienie w palec u ręki lub nogi była niższa i wynosiła 1/10 główszczyzny66. Nawiązka kobiety wynosiła połowę nawiązki przysługującej jej mężowi, Sachsenspiegel, ks. III art. 45 § 2; W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 148.

63 Sachsenspiegel, ks. III art. 51 § 1.

64 W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 148.

65 Sachsenspiegel, ks. I art. 65 § 4.

66 Sachsenspiegel, ks. I art. 16, ks. III art. 45 § 1-10; M. Jaskier Ius Municipale, art. 50, art. 129; tenże Speculum, ks. III art. 43, gl.; B. Groicki, Porządek, s. 71-72; tenże Artykuły, s. 41-42; W. Witkowski, Wybór tekstów, s. 18.

a nawiązka dziewczyny połowę nawiązki przysługującej mężczyźnie jej stanu67.

Woźnemu sądowemu przysługiwała podwójna główszczyzna i nawiązka68. Wyjęci spod prawa otrzymywali nawiązkę pozorną lub ośmieszającą69. Nawiązkę należało zapłacić w ciągu sześciu tygodni70. Zgodnie z głoszoną przez Zwierciadło Saskie zasadą, że nikogo nie należy karać dwiema karami za to samo przestępstwo, jeżeli przestępca został ukarany kryminalnie, to nie miał już obowiązku zapłaty główszczyzny czy nawiązki71. Wszystkie postanowienia Zwierciadła Saskiego powtarza M. Jaskier, w glosie podaje także różnice pomiędzy główszczyzną i nawiązką a karą na rzecz sędziego (mulktą)72. B. Groicki73, mówiąc o wysokości główszczyzny, którą określa stale terminem wargielt, stwierdza, że w prawie saskim wynosi ona po przeliczeniu na złote polskie 20 złotych.

Jednakże wszystkie sprawy o zabójstwo i zranienia mają być sądzone według prawa polskiego, więc wysokość główszczyzny jest ustalana przez prawo polskie i wynosi 30 złotych (grzywien) za mieszczanina, z miast mniejszych złotych 15, a za chłopa 10 zł. Nawiązka za rany ciężkie wynosi połowę główszczyzny, za rany lekkie i obrazę słowną – 30 szelągów, a za każdy palec lub ząb, zgodnie ze Zwiercia-

62

Sachsenspiegel, ks. III art. 45 § 2.

Ibidem, ks. I art. 8 § 2.

69 Ibidem, ks. III art. 45 § 1-10.

70 Ibidem, ks. II art. 5 § 2.

71 Ibidem, ks. III art. 50.

72 M. Jaskier, Ius Municipale, art. 130, gl; tenże Speculum, ks. I art. 21, gl.

73 B. Groicki, Porządek, s. 71-72; tenże Artykuły, s. 39, 41, 42.

67 68

warto wiedzieć więcej

51

dłem Saskim, dziesiątą część główszczyzny. B. Groicki opowiada się jednak bardzo stanowczo przeciwko pojednaniu i płaceniu okupu za zabójstwo i rany74.

Carolina wprowadziła w art. 219 zasadę kary państwowej, co zniosło instytucję zemsty legalnej i tym samym kompozycji i kary prywatnej. Sama zemsta, z wyjątkiem niektórych przypadków, uznana została za przestępstwo, ale w tej ograniczonej formie przetrwała jeszcze do połowy XVI wieku75.

Według prawa saskiego i polskiego karę prywatną otrzymywał poszkodowany76. W przypadku zabójstwa główszczyznę otrzymywali najbliżsi krewni męscy77.

Zdarzało się też, że główszczyznę otrzymywał sędzia. Miało to miejsce w przypadku zabójstwa cudzoziemca78.

Odszkodowanie materialne za straty, które płacił sprawca czynu oprócz nawiązki, mogło też obejmować zwrot poniesionych kosztów (leczenia, sądowych itp.) i strat (damnum emergens). B. Groicki zna nawet obowiązek corocznego płacenia poszkodowanemu wartości zysków, ja-

B. Groicki, Porządek, s. 73.

Klementowski Marian Lech, Trudności w praktycznym stosowaniu kar publicznych według prawa niemieckich pokojów ziemskich do połowy XII wieku, (w:) Wybrane problemy teorii i praktyki państwa i prawa, red. H. Groszyk i L. Dubel.

Lublin 1986, s. 75, zw. dalej M. Klementowski, Trudności.

76 Sachsenspiegel, ks. II art. 16 § 3; ks. III art.

32 § 10.

77 Kobiety nie mogły otrzymać główszczyzny (M. Jaskier, Speculum, ks. II art. 16, gl.).

78 M. Jaskier, Speculum, ks. II art. 4 gl.

74 75

52

PRAWNIK Nr 1/35/2015

kie ten utracił na skutek czynu przestępnego (lucrum cessans)79.

We wszystkich przypadkach, w których sprawca zobligowany był do zapłacenia na rzecz strony powodowej wergeldu bądź nawiązki nakładano na niego obowiązek zapłacenia mulkty (winy) przeznaczonej dla sędziego80. Oznaczało to dołączenie do kary prywatnej kary publicznej, nakładanej na przestępcę za naruszenie przez niego nie tylko dobra prawnego poszkodowanego, ale także porządku prawnego w ogóle, odszkodowania za znieważenie sędziego81. Stąd też nawiązka pozorna i ośmieszająca pojawiające się w Zwierciadle Saskim. Nie dawały one satysfakcji poszkodowanym, ale stanowiły podstawę do domagania się przez sędziego mulkty82. Wysokość tej kary nie była uzależniona od wysokości kary prywatnej, lecz była stała, choć inna dla poszczególnych kategorii sędziów83. Interesujące jest, iż B. Groicki, Porządek, s. 72.

Sachsenspiegel, ks. III art. 32 § 10; B. Groicki, Porządek, s. 34-35; tenże Artykuły, s. 41-42, tenże Tytuły, s. 208; M. Jaskier, Speculum, ks.

II art. 15, art. 61, gl., ks. III art. 43 i gl., art. 64 i gl.; tenże Ius Municipale, art. 10, 15, 36-38, 50, 87, 129-130; P. Szczerbic, Speculum, s. 19, 39, 149, 207, 239-240, 258, 261, 262, 341 i inne, tenże Ius Municipale, art. 16, 32, 36-38, 43, 8991 i inne.

81 W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 153.

82 Sachsenspiegel, ks. III art. 45 § 10; W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 153.

83 Sachsenspiegel, ks. III art. 54 § 2-11; M. Jaskier, Speculum, ks. III art. 64; tenże Ius Municipale, art. 10, 15, 46, 50, 87, 129; W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 153-154; inaczej było w Niemczech, poza Saksonią, gdzie mulkta zróżnicowana była w zależności od wagi przestępstwa (R. His, Strafrecht, s. 104 cyt. za W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 154).

79 80

kara na rzecz sędziego winna być zapłacona w ciągu sześciu tygodni i to jeszcze przed zapłatą pokrzywdzonemu kary prywatnej84. Kary na rzecz sędziego znane są też Summie Rajmunda85.

W krakowskich aktach spraw kryminalnych ostatni zapis dotyczący zapłacenia kary kompozycyjnej za zabójstwo pochodzi z 1692 r.86. W 1707 r. krakowska rada miejska, skazując oskarżonego za nieumyślne pozbawienie życia, nie orzekała już wergeldu, choć oskarżyciel próbował jeszcze tę karę pieniężną wywalczyć w drodze apelacji87. W późniejszych latach też się ta kara nie pojawia. Możliwe więc, że w praktyce miejskiej główszczyzna zanikła dość wcześnie, w przeciwieństwie do prawa ziemskiego, gdzie występowała jeszcze pod koniec XVIII wieku88. Nie ma jednak pewności czy w typowych dla Polski niewielkich miasteczkach praktyka płacenia za głowę zabitego nie utrzymała się dłużej, aż do końca I Rzeczypospolitej89.

Pewne jest natomiast, że utrzymała się nawiązka. Do końca XVIII wieku spotyka się w orzeczeniach takie zasądzenia pieniężne za drobniejsze przestępstwa (np. za pobicia, zranienia, zniewagi, oszczer-

Sachsenspiegel, ks. II art. 5 § 2.

Summa, ks. III art. 48 cyt. za W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 155.

86 Orzeczono dodatkowo karę roku i sześciu tygodni więzienia (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 258).

87 M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 258.

88 J. Makarewicz, Prawo karne, s. 313-318; Matuszewski Józef, Główszczyzna chłopska i szlachecka, KH 1964, R. 71, z. 1, s. 21-22, zw. dalej J. Matuszewski, Główszczyzna.

89 M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 258.

84 85

stwa i inne)90. Jednakże kara ta występowała w Krakowie, a zapewne i w mniejszych miastach, najczęściej obok innych środków: chłosty, więzienia, wygnania91.

Sugeruje to odchodzenie od zasady „podwójnego karania” zgodnie, z którą kara pieniężna wykluczała cielesną i odwrotnie.

Problematyczne jest też zagadnienie dodawania mulkty do kar prywatnych.

W praktyce krakowskiej orzekana kara 14 grzywien bądź jej wielokrotność nieraz miała przypadać po połowie dla powoda i urzędu. Nie stosuje się tu już stawek zależnych od rodzaju sądu, na rzecz którego były orzekane, a uzależnia się wysokość mulkty od czynu popełnionego przez sprawcę.

W Dobczycach w latach siedemdziesiątych XVIII wieku zasądzenia pieniężne były tak skonstruowane, że powodowi przypadała tylko niewielka cząstka całej kwoty pieniężnej92.

Trudna jest do określenia rola kar kompozycyjnych w omawianym okresie.

Wydaje się, że nie oznaczały już one wykupienia się od kar publicznych i upodobniały się tym samym do cywilnej rekompensaty za doznane cierpienia. Bardzo możliwe, że dla współczesnych uiszczane zapłaty stanowiły w większym stopniu odszkodowanie niż karę. Jednakże musimy M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 258.

Zob. M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 259.

92 Np. orzeczono w 1770 r. jako karę cztery grzywny, ale powód dostał tylko jedną, pozostałe przypadły burgrabi, wójtowi i sędziemu. W 1771 r. burmistrz otrzymał 4 grzywny, sąd 4, a powód za policzki im skaleczenia tylko 3 (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 260).

90 91

warto wiedzieć więcej

53

pamiętać, że wnioski takie odzwierciedla nasz dzisiejszy punkt widzenia, pozwalający nam odróżniać gałęzie prawa, a dla ludzi owej epoki różnica między odpowiedzialnością cywilną i karną nie była tak istotna, co zresztą prezentuje praktyka.

Kary majątkowe publiczne.

Publiczne kary majątkowe dominowały w prawodawstwie wilkierzowym oraz w ustawach nadawanych miastom przez ich właścicieli93. Groziły one np. za sprzedawanie towarów niskiej jakości, spekulacje, swary w jatkach miejskich, nieuszanowanie dni świątecznych i podobne, drobne z reguły przestępstwa. Sporadycznie natomiast wspominają o tego typu karach podstawowe źródła prawa miejskiego i opierająca się na nich literatura. Zresztą i w tym przypadku kary majątkowe miały stanowić sankcje w sprawach małej wagi94.

Wyjątkowo tylko przewidywano karę pieniężną wobec sprawców istotniejszych przestępstw, takich jak nie branie udziału w gaszeniu pożaru95, przechowywanie wywołańca96 czy plądrowanie grobów97.

W praktyce publiczne kary majątkowe orzekane były w bardzo różnych spraTrzeba mieć jednak na uwadze, że granica pomiędzy karami publicznymi a prywatnymi była niewyraźna i płynna, a tym samym nie zawsze daną sankcję możemy określić mianem kary publicznej, choć nie będzie ona też prywatną.

94 M. Jaskier, Ius Municipale, art. 44; P. Szczerbic, Speculum, s. 177, 332, 389, 475-476; tenże Ius Municipale, art. 19, 54; B. Groicki, Tytuły, s. 211-212; tenże Porządek, s. 30, 43, 70.

95 B. Groicki, Artykuły, s. 93.

96 P. Szczerbic, Speculum, s. 501.

97 M. Jaskier, Speculum, ks. II art. 116, gl.; P. Szczerbic, Speculum, s. 177.

93

54

PRAWNIK Nr 1/35/2015

wach, nie zawsze małoistotnych98. Stosowane były jednak obok innych środków, np. więzienia czy chłosty99.

W Krakowie orzekane grzywny przeznaczane były niemal zawsze na rzecz władz miasta, czasami precyzowano bliżej jakim celom będą służyć wpłacane przez oskarżonego pieniądze (np. na remont wieży ratuszowej, więzienia, na cele publiczne itp.)100. W praktyce krakowskiej101 pojawiały się bardzo rzadko powszechne w małych miastach102 i w sądownictwie wiejskim kary majątkowe na rzecz Kościoła. W II połowie XVIII wieku już w ogóle się nie pojawiają. Wyjątkowość kar na rzecz Kościoła i ich późniejszy całkowity zanik wynikały ze specyfiki dużego miasta. W małych miejscowościach pozycja proboszcza, rola parafii i jej wpływ na życie mieszkańców zawsze były o wiele większe. W Krakowie nie orzekano również kar pieniężnych na rzecz podmiotów spoza miasta, a w małych miasteczkach prywatnych rzeczą normalną były grzywny „burgrabskie” czy przeznaczone „do zamku”103.

Znane są przypadki orzeczenia kar pieniężnych przy próbie samobójczej, cudzołóstwie, paserstwie i kradzieży oraz innych (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 262).

99 Jak wyżej.

100 Ibidem, s. 263.

101 Np. w latach 1630, 1713, 1738 (Jak wyżej).

102 Np. w Dobczycach w latach 1668, 1669, 1673, 1675, 1676, 1687, 1714, 1771, w Jaworniku (1689), w Krzemieńcu (1747, 1753, 1759), w Miechowie (1739, 1747), w Rzeszowie (1632), w Kowlu (1697) i innych (Jak wyżej).

103 Takie kary przewidywali czasami w swych ustawach właściciele miast (np. ustawa z 1646 r. dla Limanowej). Wyroki takie pojawiały się w Dobczycach (1669, 1670, 1676, 1770, 1771), 98

W mniejszych miastach rolniczych, a także w nieco większych osiedlach (np. w Przemyślu) orzekano kary w naturze, zwłaszcza w wosku, które szły najczęściej na rzecz Kościoła. Spotyka też się wyroki opiewające na inne produkty rolne lub zwierzęta. W Krakowie natomiast kary takie pojawiały się w zasadzie tylko w ustawodawstwie cechowym. Podobne zjawisko miało miejsce w szesnastowiecznym Poznaniu104.

Konfiskata mienia i przepadek rzeczy.

W źródłach i opracowaniach prawa miejskiego jedynie wyjątkowo przewidywano możliwość zastosowania najdotkliwszej z kar majątkowych – konfiskaty mienia. Zwierciadło Saskie głosi zasadę, że kara śmierci ani popełnione samobójstwo nie pociągają za sobą konfiskaty mienia.

Pozwala jednak na pozbawienie krewnobójców prawa do spadku oraz na konfiskatę mienia, które pozostawało przez rok bezskutecznie pod sekwestrem sądowym z powodu niezapłacenia przez jego właściciela mulkty sędziemu105. Postanowienia te powtarza M. Jaskier, dodając w glosie dalsze przypadki, mianowicie, odmiennie od Zwierciadła Saskiego, konfiskatę mienia przestępcy, który popełnił w więzieniu samobójstwo ze strachu przed karą.

Mienie po przestępcach ukaranych karą śmierci, którzy nie pozostawili spadkobierJaworniku (1689), Miechowie (1739), Krzemieńcu (1747), (Ibidem, s. 264).

104 W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 156.

105 Sachsenspiegel, ks. II art. 31 § 1, art 41 § 1 i 2, ks. III art. 84 § 1 i 3; W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 157.

ców, przepada także na rzecz skarbu państwa lub miasta106. Na rzecz skarbu należy też skonfiskować dom lub majątek, gdzie dokonano sfałszowania monety107. Majątek popleczników gwałcicieli pokoju oraz majątek paserów ma ulec konfiskacie, a domy ich mają zostać zburzone108. Zwierciadło Saskie, a za nim M. Jaskier znają ponadto karę zburzenia domu, w którym zgwałcono kobietę, zamku, w którym przechowywano łupy lub w którym mieli kryjówkę rozbójnicy109. Karę konfiskaty mienia wymienia również B. Groicki, a grozi ona za spekulację, powodowanie drożyzny i wywożenie żywności oraz za krewnobójstwo110.

Kara ta spotykała również heretyka ukaranego ścięciem111. Carolina pozwala na konfiskatę mienia przestępcy, który popełnił samobójstwo w obawie przed czekającą go karą112. To samo źródło występuje przeciwko panującemu w niektórych sądach konfiskowaniu mienia przestępców pomimo tego, że wyrok nie opiewał na tę karę113. Summa Rajmunda postanawia przepadek mienia przy relegacji wiecznej i proskrypcji114.

M. Jaskier, Speculum, ks. II art. 41 i art. 31, gl.

Ibidem, ks. II art. 26, gl.

108 Ibidem, ks. II art. 72, gl.

109 Sachsenspiegel, ks. III art. 1 i 68, ks. II art. 72; M. Jaskier, Speculum, te same księgi i artykuły oraz glosy do nich; W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 157-158.

110 B. Groicki, Tytuły, s. 211-213; tenże Artykuły, s. 38.

111 Są to postanowienia statutu Władysława Jagiełły z 1424 r. (B. Groicki, Porządek, s. 199).

112 Carolina, art. 135.

113 Ibidem, art. 218.

114 Summa, ks. III art. 48 cyt. za W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 158.

106

107

warto wiedzieć więcej

55

W praktyce z karą konfiskaty spotykamy się bardzo rzadko. Orzekano ją jednak i to nawet obok kary śmierci. W 1624 r. w Nowym Sączu skonfiskowano wszystkie dobra Jakuba Trembskiego skazanego za zabicie dziecka na zakopanie żywcem i przebicie palem115. W Przemyślu w 1696 r. majątek ściętego tam gwałciciela przeznaczono na rzecz katedry unickiej116.

Zdarzało się też, że konfiskatą zastępowano inne kary117.

W źródłach częściej pojawiał się przepadek konkretnej rzeczy lub wyodrębnionej części majątku. Osoba uchylająca się od prac ratunkowych w czasie powodzi miała np. tracić dobra położone przy rzece118. Przepadkowi podlegał majątek zatajony podczas postępowania podatkowego119. Na rzecz sędziego przepadał „miecz dobyty na szkodę drugiego”120. Kary takie bardzo często pojawiały się w wilkierzach i prawach nadawanych miastom przez ich właścicieli. Szczególnie utrata towarów była jedną z podstawowych sankcji przewidzianych dla partaczy czy nieuczciwych rzemieślników i handlarzy121.

M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 265.

Jak wyżej.

117 Np. w Krakowie w 1775 r. oskarżonemu o kradzież człowiekowi skonfiskowano posiadane przez niego pieniądze i nakazano nie pokazywać się w mieście (Jak wyżej).

118 P. Szczerbic, Speculum, s. 485-486.

119 Ibidem, s. 302.

120 Ibidem, s. 248; M. Jaskier, Speculum, ks. I art.

62 i gl.

121 Kary takie pojawiały się w wilkierzach krakowskich, lubelskich, chełmińskich, kaliskich (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 266); porównaj W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 158.

115 116

56

PRAWNIK Nr 1/35/2015

W praktyce pojawiały się orzeczenia przewidujące przepadek narzędzi lub owoców przestępstwa, ale podobnie jak przy konfiskacie całego majątku były to przypadki odosobnione.

Wadium.

Wadia (zakłady) występowały w praktyce sądów miejskich w dwóch postaciach.

Po pierwsze jako rodzaj kary umownej, ustalanej przez strony na wypadek niedotrzymania warunków ugody oraz jako zabezpieczenie ustanowione przez sąd.

W tym drugim przypadku wadium było gwarancją zachowania porządku i pokoju przez oskarżonego, a czasami również innych uczestników konfliktu. Według W. Maisla regułą było, że wadium otrzymywać miała jedna ze stron zawierających ugodę, ale zdarzało się też, że część kwoty przeznaczano na cele publiczne122.

W praktyce bywało różnie, gdyż zdarzały się nawet takie przypadki, jak w Dobczycach, gdzie wadium było ustanawiane wyłącznie na rzecz starosty, władz miejskich oraz tzw. „jednaczy”123. Również w tym mieście pojawiały się wadia w postaci zagrożenia więzieniem lub chłostą w stosunku do osób, które ponownie wszczynały kłótnie124. Wydaje się, że zakład stanowił rodzaj kary majątkowej, z tym,

W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 95.

Np. dwa przypadki w roku 1617 (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 267).

124 Np. w latach 1668, 1686, 1687, 1771 (Jak wyżej); Więzienie, jako element wadium, znała także praktyka poznańska (W. Maisel, Poznańskie prawo, s. 95).

122 123

że orzekanej „na przyszłość” i pod pewnymi warunkami125.

IV. Polecenia i groźby.

Nie wszystkie postanowienia zawierane w wyrokach sądów miejskich wydawanych w sprawach kryminalnych można zakwalifikować jako kary. Nawet już wspomniane przeproszenie pokrzywdzonego, które niektórzy autorzy traktują jako swoistą sankcję karną, inni mogą uznać za rodzaj zobowiązania czy polecenia wydanego oskarżonemu przez sąd. Środkami tego typu sądy ówczesne chętnie się posługiwały, zastępując nimi czasami właściwą karę.

Wśród poleceń najczęściej pojawiał się zakaz pobytu w mieście lub jego okolicach, stanowiący dopełnienie kary wygnania bądź jej namiastkę. Stałym elementem wyroków krakowskich było też zobowiązanie do określonego zachowania, a zwłaszcza powstrzymywania się od podobnych występków. Pojawiały się jednak i polecenia oryginalne, jak np. zakaz spożywania alkoholu orzeczony w stosunku do sprawców działających pod jego wpływem126, zakaz wspólnego zamieszkiwania127, zakaz hodowli określonych zwierząt128. Pojawiało się również zobowiąza-

M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 267.

Kraków w 1689 r. i w 1694 r. (M. Mikołajczyk, Przestępstwo i kara, s. 268).

127 Orzeczony w Krakowie w 1738 r. wobec dwóch złodziejek i prostytutek (Jak wyżej).

128 Orzeczony w Dobczycach w 1675 r. w stosunku do tamtejszego mieszczanina, który pasł gęsi na zbożu sąsiadów. Nakazano mu, aby „kaczek i gęsi (...) więcej nie chował” (Jak wyżej).

nie do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem129.

Polecenia kierowane pod adresem oskarżonego obwarowywane były groźbami, które w pewnych wypadkach stanowiły swoiste uzupełnienie łagodnych kar wymierzanych podsądnemu. Straszono więc przestępcę uwięzieniem, surowszymi sankcjami, karą śmierci, której tym razem udało mu się uniknąć, ale nierzadko groźby przybierały bardziej konkretny wymiar.

W 1689 r. w Jaworniku sąd ustanowił kary pieniężne (łącznie 10 grzywien), które miały być wyegzekwowane w razie niewłaściwego zachowania się stron procesowych w przyszłości130. W 1739 i 1754 r. w Krakowie uczestnikom tumultu zapowiedziano, że w razie braku poprawy zostaną pozbawieni prawa miejskiego131.

A w Dobczycach w 1771 r., w ramach złagodzenia wyroku, sąd zapowiedział, że gdyby skazany „się więcej do swoich powracał transakcyj, (...) będzie podpadał pod pierwszy dekret”132.

Arkadiusz Wagner Radca prawny

125 126

129 Np. zwrot kosztów leczenia. W tych sytuacjach należy się zastanowić czy jest to jeszcze tylko typowe zobowiązanie, czy już zawarte w wyroku karnym cywilnoprawne orzeczenie zasądzające (Jak wyżej).

130 Jak wyżej.

131 Jak wyżej.

132 Jak wyżej.

warto wiedzieć więcej

57

Mobbing jako zjawisko wieloaspektowe

N

iniejszy artykuł ma charakter wprowadzający, jest pierwszym z cyklu artykułów dotyczących mobbingu. Cykl ma mieć charakter przeglądowy prezentujący możliwości prawnej ochrony pracowników poddanych mobbingowi na gruncie prawa pracy, prawa cywilnego oraz prawa karnego.

Problem mobbingu przez lata był bagatelizowany, powszechnie uznawano go za zjawisko marginalne. Aktualne statystyki Ministerstwa Sprawiedliwości wskazują jednoznacznie na systematyczny wzrost ilości spraw o odszkodowania i zadośćuczynienie w związku z wystąpieniem mobbingu w miejscu pracy. Według danych z 2012 r. do sądów rejonowych trafiły 442 pozwy w ww. sprawach z czego 263 złożyły kobiety a 179 mężczyźni1. Z kolei według danych Centrum Badania Opinii Społecznej, które przeprowadziło badania związane z występowaniem różnego rodzaju szykan w miejscu pracy – niemal jedna piąta pracowników (19%) w ciągu ostatnich pięciu lat była szykanowana przez swoich przełożonych bądź innych współpracowników, przy czym 5% zatrudEwidencja spraw w sądach pracy pierwszej instancji o odszkodowania i zadośćuczynienie w związku z wybranymi formami dyskryminacji – sądy rejonowe i sądy okręgowe. Wydział Statystyk i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości, http:// bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/statystyki/statystyki-2013/ (3.II.2015).

1

58

PRAWNIK Nr 1/35/2015

nionych doświadczało tego często. Badani, którzy zadeklarowali, że byli dręczeni przez swoich przełożonych współpracowników, określili, że szykany polegały głównie na poddawaniu bezzasadnej krytyce, podważaniu autorytetu i kompetencji czy też na tworzeniu złej atmosfery. Respondenci wymieniali tu różnego rodzaju niewłaściwe zachowania, w tym poniżające traktowanie, czepianie się, nieuzasadnione pretensje, ośmieszanie, a nawet znęcanie się psychiczne2.

Mobbing nie ma jednolitej, precyzyjnej i uniwersalnej definicji. Dla prawidłowego rozumienia istoty pojęcia mobbingu i podkreślenia cech odróżniających od innych nieprawidłowych zjawisk w miejscu pracy – zasadnym wydaje się być przybliżenie definicji legalnej mobbingu obowiązującej w polskim systemie prawa.

Zgodnie z art. 943 § 2 k.p.3 mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go 2 Komunikat z Badań CBOS, Szykany w miejscu pracy, Warszawa 2014, nr 109/2014, s. 6.

3 Ustawa z 24.VI.1974 r., Kodeks pracy, Dz.U. z 2014 r., poz. 1502, tekst jedn.

lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. Ustawodawca wprowadzając, na podstawie art. 1 pkt 30 ustawy z dnia 14 października 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw4, do Kodeksu pracy niniejszy przepis rozszerzył dotychczasowy katalog obowiązków pracodawcy o obowiązek przeciwdziałania mobbingowi.

Z uwagi na występujące w definicji legalnej mobbingu pojęcia niedookreślone, dla pełnego zrozumienia jego istoty konieczne jest zaprezentowanie stanowisk przedstawicieli nauki. Zgodnie z poglądami prezentowanymi w doktrynie określenia mobbing użył po raz pierwszy austriacki badacz Konrad Lorenz w połowie XX wieku w odniesieniu do sytuacji, w której pojedynczy, duży osobnik jest atakowany przez grupę małych zwierząt celem jego zastraszenia5.

W kontekście relacji międzyludzkich w miejscu pracy pojęcie mobbingu postulował H. Leymann. Początkowo odniósł on to pojęcie jedynie do przemocy psychicznej w miejscu pracy, jednakże z upływem czasu jego zakres uległ rozszerzeniu.

Leymann w swoich badaniach skupił się przede wszystkim na tzw. trudnych pracownikach, a mianem mobbingu okreUstawa z 14.XI.2003 r. o zmianie ustawy – kodeks pracy oraz zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 213, poz. 2081. W wyniku nowelizacji po art. 942 k.p. dodano art. 943 k.p., zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi. Nowelizacja Kodeksu pracy weszła w życie 1 stycznia 2004 r.

5 J. Marciniak, Przeciwdziałanie mobbingowi w miejscu pracy. Poradnik dla pracodawcy, Warszawa 2008, s. 15.

ślił wszelkie działania noszące znamiona przemocy psychicznej, które polegają na długotrwałym, a przy tym usystematyzowanym dręczeniu, nękaniu, często też terroryzowaniu ofiary, bądź ofiar w miejscu pracy6. Na zjawisko mobbingu składa się wiele zachowań, które można pogrupować – zgodnie z poglądami H. Leymanna – na pięć kategorii7.

Do wskazanych wyżej pięciu kategorii zalicza się następujące działania: działania, które utrudniają proces komunikowania się – m.in. ograniczenie przez przełożonego możliwości wypowiadania się, reagowanie krzykiem, formułowanie obraźliwych aluzji8; działania o negatywnym wpływie na relacje społeczne – m.in. unikanie kontaktu, ignorowanie, odizolowanie poprzez wskazanie miejsca wykonywania pracy z dala od współpracowników; działania, które naruszają wizerunek mobbowanego – m.in. plotkowanie, parodiowanie, ośmieszanie, kwestionowanie decyzji; działania, które uderzają w pozycję zawodową pracownika mobbowanego – m.in. przydzielanie zadań znacznie poniżej kwalifikacji zawodowych lub znacznie przerastających możliwości i umiejętności, zlecanie wykonania prac niemających sensu, działania wpływające na zdrowie ofiary – m.in. zlecanie prac szkodliwych

4

6 H. Leymann, The content and development of mobbing at work, [w:] European Journal of Work and Organizational Psychology 5(2)/1996, s. 167.

7 P. Chomczyński, Mobbing w pracy z perspektywy interakcyjnej: proces stawania się ofiarą, Łódź 2008, s. 89.

8 J. Marciniak, Przeciwdziałanie…, op. cit., s. 21-22.

warto wiedzieć więcej

59

dla zdrowia, stosowanie przemocy psychicznej i/lub fizycznej.

Zachowanie mobbera (osoby stosującej mobbing) wobec osoby mobbowanej musi być czynem „godzącym w godność, osobowość lub integralność psychiczną czy fizyczną człowieka, stanowiącym zagrożenie dla jego zatrudnienia oraz wpływającym na pogorszenie atmosfery i wydajności pracy”9. Leymann akcentował wrogość i nieetyczny charakter komunikacji pomiędzy pracownikiem a mobberem – pozostających w codziennych kontaktach w ramach stosunku, których przejawami są m.in. stosowanie w pracy różnych obelg, wyzwisk, pomówień, oszczerstw i krzyku10.

Mobbing w ujęciu socjologicznym to zjawisko społeczne, które prowadzi do narastania konfliktu, a tym samym do wzrostu przewagi jednej z jego stron11. Mobbing w takim rozumieniu oznacza ekstremalnie stresującą sytuację w pracy, która stanowi konsekwencję działań, jakie zostały podjęte w stosunku do określonej osoby przez inną osobę lub też – co zdarza się zdecydowanie częściej – grupę osób12.

Mobbing określano także jako powtarzające się działania zmierzające do za-

dania bólu psychicznego, które są skierowane wobec jednej lub kilku osób, które nie są w stanie realnie bronić się przed tego rodzaju agresją13. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że istotną cechą mobbingu jest stała ekspozycja ofiary na agresywne zachowania ze strony mobbera – nazywanego również prześladowcą. Osoba poddawana mobbingowi z racji świadczenia pracy na rzecz pracodawcy jest praktycznie pozbawiona możliwości skutecznej obrony, a w wariancie optymistycznym jej skuteczna obrona została bardzo utrudniona14.

Przedstawiciele nauki określają mobbing także mianem „moralnego molestowania”, które jest przemocą w małych, nie dających się wychwycić dawkach, która jest jednak bardzo destrukcyjna. Każdy atak wzięty z osobna nie jest dotkliwy – o agresji stanowi skumulowany efekt częstych i powtarzalnych tzw. mikrourazów15.

Do problemu mobbingu moralnego – niekiedy utożsamianego z terrorem psychicznym odwołują się przedstawiciele polskiej doktryny prawa pracy. H. Szewczyk definiuje mobbing jako „zmasowany terror psychiczny ze strony pracodawcy,

J. Marciniak, Przeciwdziałanie…, op. cit., s. 16.

D. Merecz, A. Mościcka, M. Drabek, Mobbing w środowisku pracy. Charakterystyka zjawiska, jego konsekwencje, aspekty prawne i sposoby przeciwdziałania, Łódź 2005, s. 7.

11 D. Zapf, C. Gross, Conflict escalation and coping with workplace bullying: A replication and extension, [w:] European Journal of Work and Organizational Psychology 10(4)/2001, s. 497.

12 D. Zapf, Organizational, work group related and personal causes of mobbing/bullying at work, [w:] International Journal of Manpower 20(1/2)/1999, s. 70.

K. Bjorkqvist, K. Osterman, M. Hjelt-Back, Aggression among university employees, [w:] Aggressive Behavior 20/1994, s. 173.

14 D. Zapf, S. Einarsen, H. Hoel, M. Vartia, Empirical Findings on Bullying in the Workplace, [w:] Bullying and emotional abuse in the workplace.

International perspectives in research and practice, (red.) S. Einarsen, H. Hoel, D. Zapf, C. L. Cooper, Taylor and Francis, London-New York 2003, s. 6.

15 M. F. Hirigoyen, Molestowanie w pracy, Poznań 2003, s. 11. Autorka określa mobbing jako „szarpanie się, złe obchodzenie się, obleganie”, s. 70.

9

10

60

PRAWNIK Nr 1/35/2015

13

przełożonego, grupy współpracowników, skierowany przeciwko jednemu pracownikowi lub kilku pracownikom”, a do skutków mobbingu wg. autorki należy zaliczyć „psychiczne, psychosomatyczne i społeczne wyniszczenie pracownika”16.

Według niektórych przedstawicieli doktryny mobbing może być stosowany czynnie lub biernie – przy czym mobbing bierny to powtarzające się lekceważenie pracownika, niezauważanie go i niewydawanie jakichkolwiek poleceń, natomiast mobbing czynny to obarczanie zbyt dużą odpowiedzialnością pracownika przy jednoczesnym ograniczeniu mu możliwości podejmowania decyzji, co stwarza u niego poczucie zagrożenia17.

W doktrynie występuje również stanowisko, zgodnie z którym mianem mobbingu należałoby określić bezprawne, systematyczne i długotrwałe zachowania (także zaniechanie) osób będących członkami pewnego zespołu ludzkiego, podejmowane bez powodu lub z oczywiście błahego powodu, skierowane przeciwko innym członkom (innemu członkowi) grupy i godzące w ich dobra prawnie chronione, mające na celu zmuszenie pokrzywdzonego do opuszczenia danego zespołu18.

Mobbing postrzegany jest również jako swoiste nękanie, ustawiczne dręczenie H. Szewczyk, Mobbing w stosunkach pracy. Zagadnienia prawne, Warszawa 2012, s. 17.

17 S. Naszysłowska, Mobbing – próba zdefiniowania pojęcia, Ius Novum 2009, nr 3, s. 93.

18 W. Cieślak, J. Stelina, Mobbing (prześladowanie) – próba definicji i wybrane zagadnienia prawne, Palestra 2003, nr 9-10, s.72.

16

uzewnętrzniające się w relacjach interpersonalnych występujących w ramach wykonywanych obowiązków zawodowych – czyli wszelkie zachowania w sytuacjach pracy zawodowej, które wywołują wśród niektórych pracowników lęk, strach i długotrwałe obawy, których skutki ujawniają się nawet uszczerbkiem na zdrowiu19.

Co istotne, bazując na wykładni językowej, posiłkując się wypowiedziami przedstawicieli doktryny, podkreślić należy, że w sensie prawnym mobbingu nie stanowią: konflikty z przełożonym i współpracownikami wynikające z przewrażliwienia, atmosfera napięcia psychicznego, która towarzyszy zaplanowanym i zapowiedzianym zwolnieniom z pracy, wykonywanie zwykłych czynności kontrolnych wobec pracownika, egzekwowanie wykonywania poleceń dotyczących pracy, o ile są one zgodne z prawem i nie naruszają godności pracownika20.

Zgodnie z art. 943 § 3 k.p. pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, natomiast pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania.

Pracownik ma roszczenie do pracodawcy o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę w każdym wypadku, A. Szałkowski, Problem mobbingu w stosunkach pracy, PiZS 2002, nr 9, s. 2.

20 D. Dörre-Kolasa, Kodeks pracy. Komentarz, (red.) A. Sobczyk, Warszawa 2014, s. 448.

19

warto wiedzieć więcej

61

gdy udowodni, że doznał rozstroju zdrowia wskutek mobbingu, niezależnie od tego, czy zachodzą określone w przepisach Kodeksu cywilnego21 przesłanki odpowiedzialności pracodawcy za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym.

Odpowiedzialność pracodawcy za krzywdę pracownika w postaci rozstroju zdrowia spowodowanego mobbingiem jest absolutna. Pracodawca ponosi tę odpowiedzialność nawet wówczas, gdy o stosowaniu mobbingu wobec pracownika przez innego pracownika nie wiedziały osoby kierujące zakładem pracy22.

Warto zwrócić uwagę na określenie „sumy odpowiedniej”, które zostało użyte w art. 943 § 3 k.p. w odniesieniu do kwoty, jakiej może domagać się pracownik w przypadku rozstroju zdrowia. Przyjmuje się, że jej wartość powinna być – przy uwzględnieniu krzywdy poszkodowanego – utrzymana w rozsądnych granicach, które odpowiadają aktualnym warunkom, a także przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2000 r. podkreślił, że przy ocenie wysokości tej sumy „należy brać pod uwagę wszystkie okoliczności danego wypadku mające wpływ na rozmiar doznanej krzywdy. Zadośćuczynienie winno więc mieć charakter całościowy i obejmować zarówno cierpienia fizyczne (a więc ból Ustawa z 23.IV.1964 r., Kodeks cywilny, Dz.U. z 2014 r., poz. 121, tekst. jedn.

22 J. Skoczyński (w:) Kodeks pracy. Komentarz, red. Z. Salwa, 2004, s. 416-417; D. Dörre-Nowak, Zbieg środków ochronnych przed molestowaniem, molestowaniem seksualnym i mobbingiem, PiZS 2004, nr 11, s. 13.

21

62

PRAWNIK Nr 1/35/2015

i inne dolegliwości), jak i psychiczne (czyli negatywne uczucia doznawane w związku z cierpieniami fizycznymi lub następstwami uszkodzenia ciała czy rozstroju zdrowia) już doznane, czas ich trwania, jak i te, które zapewne wystąpią w przyszłości, a więc prognozy na przyszłość”23.

W art. 943 § 4 k.p. ustawodawca przewidział możliwość dochodzenia odszkodowania przez pracownika, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę.

Ma on prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości, co najmniej kwoty jaką jest aktualnie obowiązujące minimalne wynagrodzenie za pracę24.

W doktrynie przyjęto stanowisko, zgodnie z którym przy dochodzeniu wysokości odszkodowania na wspomnianym wyżej poziomie nie zachodzi potrzeba wykazania przez pracownika poniesionej w tej wysokości szkody25, co więcej dochodząc odszkodowania na minimalnym poziomie, nie jest nawet konieczne, żeby pracownik poniósł jakąkolwiek szkodę26.

Wyższego odszkodowania może pracownik dochodzić, gdy udowodni, że wskutek rozwiązania stosunku pracy poniósł większą szkodę majątkową niż wyWyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2000 r., I CKN 969/98.

24 Rozporządzenie Rady Ministrów z 11.IX.2014 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2015 r., Dz.U. z 2014 r., poz. 1220.

Na podstawie art. 2 ust. 5 ustawy z 10.X.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679), od 1 stycznia 2015 r. minimalne wynagrodzenie za pracę ustalono w wysokości 1750 zł.

25 H. Szewczyk, Ochrona…, op. cit., s. 494.

26 J. Skoczyński, Kodeks pracy. Komentarz., (red.)

L. Florek, LEX 2011.

23

sokość minimalnego wynagrodzenia. Odszkodowanie to ma przede wszystkim charakter kompensacyjny i zmierza do naprawienia szkody, jaką pracownik poniósł wskutek mobbingu. Jego wysokość jest ustalana w oparciu o szkodę powstałą w konsekwencji rozwiązania przez pracownika stosunku pracy, a także za inne szkody jakie poniósł27.

Warunkiem koniecznym powstania roszczenia o odszkodowanie jest rozwiązanie przez pracownika stosunku pracy z powodu doznania mobbingu, przy czym mobbing musi być rzeczywistą przyczyną rozwiązania. Obowiązek podania przyczyny rozwiązania stosunku pracy w tym przypadku pozwala sądowi na ograniczenie przedmiotu sporu tylko do tej przyczyny, która została wskazana w piśmie rozwiązującym stosunek pracy.

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracownicy poddani mobbingowi mogą żądać także28: • odszkodowania z tytułu rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia (art. 55 § 11 k.p.), • stwierdzenia bezskuteczności wypowiedzenia lub przywrócenia do pracy albo odszkodowania z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia lub rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy (art.

45 i 56 k.p.), • sprostowania świadectwa pracy (art.

97 § 21 k.p.),

• uchylenia kary porządkowej (art. 112 k.p.), • obniżenia odszkodowania lub wyłączenia odpowiedzialności z tytułu wyrządzonej pracodawcy szkody (art. 117 § 1 k.p.).

W wyroku z 2 października 2009 r.

Sąd Najwyższy29 przyjął, że skodyfikowanie instytucji mobbingu nie spowodowało automatycznie ograniczenia możliwości dochodzenia przez poszkodowanego lub pokrzywdzonego pracownika roszczeń o naprawienie szkody majątkowej lub krzywd niematerialnych na drodze prawnej, w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego. Jednocześnie SN przyjął stanowisko, zgodnie z którym pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy zarówno zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 943 § 3 k.p., jak i odszkodowania na podstawie przepisów prawa cywilnego.

W zakresie, w jakim przepisy prawa pracy nie uregulowały kwestii zadośćuczynienia z art. 943 § 3 k.p., należy bezpośrednio stosować art. 444 i 445 k.c.

Jednakże jak podkreślają niektórzy przedstawiciele doktryny – „granice zastosowania analogii mają jednak swoje ograniczenia, które dotyczą przede wszystkim możliwości zwrotu kosztów związanych z rozstrojem zdrowia (zwłaszcza leczenia) oraz renty, co jest przewidziane w art.

444 k.c.”30. Różnice w stosowaniu wyWyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2009 r. (II PK 105/09).

30 M. Tomaszewska, Kodeks pracy…, op. cit., s. 640.

29

Ibidem.

28 M. Tomaszewska, Kodeks pracy. Komentarz, (red.) K. W. Baran, Warszawa 2012, s. 646.

27

warto wiedzieć więcej

63

żej wspomnianych przepisów wynikają przede wszystkim z faktu, że każdorazowo pracownik zatrudniony w oparciu o umowę o pracę jest obowiązkowo ubezpieczany w ramach systemu ubezpieczenia społecznego, a obowiązek ten nie występuje w przypadku stosunków unormowanych w oparciu o przepisy prawa cywilnego31.

Wśród roszczeń, które przysługują pracownikowi przeciwko pracodawcy, wywodzonych bezpośrednio z przepisów prawa cywilnego należy wymienić przede wszystkim roszczenie: • o zaniechanie naruszania dóbr osobistych pracownika w związku z mobbingiem (art. 24 § 1 zdanie pierwsze k.c.), • o dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych, w szczególności przez złożenie oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (art. 24 § 1 zdanie drugie k.c.), • o zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę doznaną wskutek naruszenia dóbr osobistych lub o zapłatę odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny (art. 24 § 1 zdanie trzecie k.c. i art. 448 k.c.), • o naprawienie szkody wyrządzonej naruszeniem dóbr osobistych (art. 24 § 2 k.c. oraz art. 415 i n. k.c.).

Powyższy katalog roszczeń nie jest katalogiem zamkniętym i opiera się w głównej mierze o przyjęcie założenia o deliktowym charakterze mobbingu, którego Roszczenia cywilne związane z mobbingiem będą w szerszym zakresie przedmiotem kolejnego opracowania.

istota każdorazowo sprowadza się do naruszania dóbr osobistych pracownika, wśród których szczególne znaczenie mają m.in. godność, dobre imię czy zdrowie.

Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym pracownik może skorzystać z możliwości dochodzenia cywilnoprawnych roszczeń służących ochronie tych dóbr (co wynika z art. 24 § 1 i 2 k.c.). Odnosi się to przede wszystkim do roszczeń niemajątkowych, takich jak roszczenie o zaniechanie działania zagrażającego dobru osobistemu, a w razie dokonanego naruszenia – o dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków. Zgodnie z poglądami reprezentowanymi w doktrynie nie można całkowicie wykluczyć roszczeń majątkowych. Należy podkreślić jednak, że podstawę dochodzenia od pracodawcy roszczeń majątkowych (zadośćuczynienie i odszkodowanie) stanowi w pierwszej kolejności art. 943 § 3 i 4 k.p.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2009 r. pracownik może dochodzić od pracodawcy naprawienia tej części szkody majątkowej i niemajątkowej z tytułu mobbingu, która nie może być zaspokojona w oparciu o przepisy k.p., a więc bez uwzględnienia świadczeń otrzymywanych z systemu ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego. Dotyczy to przede wszystkim roszczeń przewidzianych w art. 444 k.c., do którego odpowiednio odsyła art. 300 k.p.32 Nie należy zapominać, że niezależnie od wskazanych wyżej uprawnień przy-

31

64

PRAWNIK Nr 1/35/2015

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2009 r.

(III PK 2/09).

32

sługujących pracownikowi prześladowanemu, mobbing może wywołać również inne skutki prawne dla sprawcy – w sytuacji gdy wypełnia znamiona przestępstwa bądź wykroczenia regulowanego na podstawie odrębnych przepisów. Tak jest w przypadku m.in. stosunkowo nowego zjawiska jakim jest tzw. mobbing elektroniczny, utożsamiany niekiedy z cyberbullingiem33.

W ostatnich latach wzrosła świadomość pracowników i pracodawców nt. mobbingu. Zmianie uległa też społeczna ocena tego zjawiska. Zagadnienie jest Cyberbulling oznacza prześladowanie, zastraszanie, nękanie, ośmieszanie przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii komunikacji elektronicznej m.in. internetu oraz narzędzi elektronicznego przekazu takich jak: SMS, e-mail, witryny internetowe, fora dyskusyjne w internecie, portale społecznościowe. Szerzej zob. I. Pyżalski, Cyberbullying. Zjawisko, konteksty, przeciwdziałanie, Łódź 2012.

33

przedmiotem badań zarówno psychologów, prawników, jak i ekonomistów – ich badania ukazują społeczne, ekonomiczne i prawne mechanizmy związane z występowaniem w miejscu pracy mobbingu.

Dzięki szerszemu zakresowi prowadzonych badań możliwe jest podejmowanie bardziej skutecznych działań mających na celu przeciwdziałanie i ochronę pracowników narażonych na mobbing34.

Iwona Anna Wieleba Radca prawny Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, Dz.U. z 2011 r., Nr 24, poz. 128. Celem i głównym założeniem niniejszego rozporządzenia jest realizowanie programów promocji zdrowia psychicznego w dziedzinie polityki społecznej i w środowisku pracy (m.in. opracowanie regulacji prawnych sprzyjających promocji zdrowia psychicznego, monitorowanie czynników stwarzających ryzyko wystąpienia problemów zdrowia psychicznego w miejscu pracy – np. mobbingu).

34

warto wiedzieć więcej

65

Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego 1. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2015 r., III CZP 106/14 Teza: Przepis art. 788 § 1 k.p.c. ma zastosowanie w razie przejścia uprawnienia lub obowiązku w wyniku przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową (art.

551 § 5 i art. 584[2] § 1 k.s.h.).

2. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2015 r., III CZP 103/14 Teza: Umorzenie postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela – banku, prowadzącego egzekucję na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego klauzulą wykonalności – niweczy skutki przerwy biegu przedawnienia spowodowane złożeniem wniosku o wszczęcie egzekucji.

3. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2015 r., III CZP 100/14 Teza: Przewidziany w art. 394 § 2 k.p.c. termin do wniesienia zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji jest zachowany także wtedy, gdy przed jego upływem strona wniosła zażalenie do sądu drugiej instancji właściwego funkcjonalnie (art. 397 § 2 zdanie pierwsze w związku z art. 369 § 3 k.p.c.).

66

PRAWNIK Nr 1/35/2015

4. Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2015 r., III CZP 34/14 Teza: Niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu.

5. Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2015 r., III CZP 78/14 Teza: Jeżeli w wyniku wydania przed dniem 1 września 2004 r. decyzji z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, strona poniosła szkodę, a właściwy minister lub samorządowe kolegium odwoławcze stwierdziło – po tym dniu, lecz przed dniem 11 kwietnia 2011 r. – nieważność tej decyzji albo jej wydanie z naruszeniem prawa, termin przedawnienia roszczenia o odszkodowanie przewidziany w art. 160 § 6 k.p.a. rozpoczyna bieg z chwilą bezskutecznego upływu terminu do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, a w razie jego złożenia – z chwilą wydania decyzji po ponownym rozpatrzeniu sprawy.

6. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2014 r., III CZP 94/14

Teza: W sprawie o stwierdzenie zasiedzenia niedopuszczalna jest apelacja od postanowienia w zakresie niezawierającym rozstrzygnięcia co do części nieruchomości objętej żądaniem wnioskodawcy.

7. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2014 r., III CZP 85/14 Teza: Dopuszczalna jest skarga na orzeczenie referendarza sądowego o odmowie dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie (art. 510 § 1 i art. 398[22] § 1 k.p.c.).

8. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2014 r., III CZP 90/14 Teza: W razie ujawnienia po wykreśleniu spółki akcyjnej z rejestru przedsiębiorców majątku spółki nieobjętego likwidacją, stosuje się w drodze analogii przepisy kodeksu spółek handlowych dotyczące likwidacji spółki akcyjnej w organizacji.

9. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2014 r., III CZP 86/14 Teza: Od wniosku o stwierdzenie zasiedzenia prawa użytkowania wieczystego gruntu wraz z prawem własności wzniesionych na nim budynków i innych urządzeń, pobiera się opłatę stałą określoną w art.

23 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

10. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2014 r., III CZP 80/14 Teza: W razie uchylenia przez Sąd Najwyższy, na skutek zażalenia przewidzianego w art. 394[1] § 1[1] k.p.c., wyroku sądu drugiej instancji uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania, sąd drugiej instancji może rozpoznać sprawę w tym samym składzie.

11. Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2014 r., III CZP 45/14 Teza: Wytoczenie przez właściciela nieruchomości przeciwko posiadaczowi służebności przesyłu, a przed dniem 3 sierpnia 2008 r. przeciwko posiadaczowi służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, powództwa o zasądzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści tej służebności, nie przerywa biegu jej zasiedzenia.

Paweł Witkowski Radca prawny

warto wiedzieć więcej

67

Przegląd orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego Sprawy podatkowe 1. Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 20.11.2014 r., sygn. akt III SA/Wa 1722/13 Tezy: 1. Nie ma podstaw prawnych do skutecznego dochodzenia w trybie art.

250 P.p.s.a., tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, zadeklarowanych przez pełnomocnika (z urzędu) „kosztów sporządzenia wniosku o uzasadnienie wyroku”, ponieważ „koszty sporządzenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku” stanowią element składowy kosztów, o których mowa w § 14 ust. 2 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490) i nie przysługuje za tę czynność procesową odrębne, od przyznanego już, wynagrodzenie.

2. Jeżeli nie sposób zaliczyć kwoty opłaty kancelaryjnej za sporządzenie uzasadnienia (art. 234 § 2 P.p.s.a.) uiszczonej przez pełnomocnika do „wydatków” w rozumieniu P.p.s.a., ponieważ ustawodawca odróżnia „wydatki” od „opłat sądowych” (systematyka art. 211, art. 212 oraz art.

250 P.p.s.a.), to nieskuteczne prawnie jest 68

PRAWNIK Nr 1/35/2015

dochodzenie przez pełnomocnika z urzędu „zwrotu kwoty 100 zł tytułem opłaty kancelaryjnej” (250 P.p.s.a.) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej.

3. Uiszczona opłata kancelaryjna za sporządzenie uzasadnienia wyroku nie zalicza się do „wydatków niezbędnych”, możliwych do dochodzenia w trybie zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej (art. 250 P.p.s.a.), jeśli – jak wynika z postanowienia o zwolnieniu od kosztów sądowych i obowiązujących wszystkich przepisów prawa – strona, ani tym bardziej jej profesjonalny pełnomocnik, nie byli zobowiązani do uiszczenia tej opłaty.

2. Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27.11.2014 r., sygn. akt I FSK 1514/14 Teza: Na zawiadomienie strony przez organ podatkowy o niezałatwieniu sprawy we właściwym terminie, o którym mowa w art. 140 § 1 O.p., nie służy bezpośrednio skarga do sądu administracyjnego.

3. Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16.12.2014 r., sygn. akt II FSK 2985/12 Teza: W przypadku nieruchomości wniesionej do spółki cywilnej obowiązek podatkowy w podatku od nieruchomości spoczywa, stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach

i opłatach lokalnych (Dz. U. z 2010 r., nr 95, poz. 613 ze zm.), na poszczególnych wspólnikach (współwłaścicielach nieruchomości), a nie na spółce cywilnej jako jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. Jedynie bowiem wspólnicy spółki cywilnej mogą być właścicielami, użytkownikami wieczystymi lub posiadaczami nieruchomości, a zatem tylko oni mogą być podatnikami podatku od nieruchomości.

bowiązanie podatkowe wydanej na podstawie art. 21 § 3 O.p.

2. Upływ terminu przedawnienia jest przesłanką stojącą na przeszkodzie w skonkretyzowaniu na nowo indywidualnych praw i obowiązków, a więc nadaniu innego kształtu stosunkowi podatkowemu powstałemu, zgodnie z art. 21 § 1 pkt 1 O.p., czyli z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie zobowiązania podatkowego.

4. Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 9.1.2015 r., sygn. akt III SO/Wa 24/14 Teza: Ustawodawca nie przewidział w przepisach rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. o opłatach za czynności adwokackie oraz ponoszeniu przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, jak też w przepisach ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi możliwości przyznania wynagrodzenia za opinię pełnomocnika z urzędu o braku podstaw do wniesienia skargi do Sądu I instancji.

6. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 14.1.2015 r., sygn. akt II FSK 3026/12 Teza: Ponoszone przez podatnika koszty czynszu z tytułu dzierżawy samochodu osobowego, jako niemieszczące się w pojęciu „kosztów używania”, o których mowa w art. 16 ust. 1 pkt 51 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.; dalej: u.p.d.o.p.), powinny być kwalifikowane na zasadach ogólnych określonych w art. 15 ust. 1 tej ustawy, z wyłączeniem limitu określonego w art. 16 ust. 1 pkt 51 u.p.d.o.p.

5. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13.1.2015 r., sygn. akt II FSK 471/13 Tezy: 1. Przedawnić się może tylko zobowiązanie istniejące, a więc takie, które wynika z zeznania złożonego na podstawie art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz.

176 ze zm.) albo z decyzji określającej zo-

7. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20.1.2015 r., sygn. akt II FSK 2464/14 Teza: Uprawomocnienie się wyroku sądu powszechnego, uwzględniającego na podstawie art. 527 § 1 K.c. skargę pauliańską wierzyciela podatkowego, nie stanowi wyjścia na jaw istotnych dla sprawy nowych okoliczności faktycznych lub nowych dowodów istniejących w dniu wydawarto wiedzieć więcej

69

nia decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności za zaległości podatkowe na nabywcę przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa, o których stanowi art. 240 § 1 pkt 5 O.p., a tym samym nie obliguje organu podatkowego do podjęcia decyzji o uchyleniu decyzji dotychczasowej na podstawie art. 245 § 1 pkt 1 O.p.

8. Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 5.2.2015 r., sygn. akt III SA/Wa 571/14 Teza: Sporządzona opinia o braku podstaw do wniesienia skargi przed doręczeniem pełnomocnikowi z urzędu uzasadnienia wyroku Sądu I instancji i przed zapoznaniem się go z tym uzasadnieniem nie powinna być uznana za formę pomocy prawnej w rozumieniu art. 250 P.p.s.a., ponieważ brak (jeszcze) szczegółowych danych o przyczynach oddalenia skargi oraz brak uzasadnienia wyroku jest okolicznością wyłączającą w ogóle możliwość zakwestionowania orzeczenia w trybie skargi kasacyjnej. Jeżeli warunkiem wniesienia skargi kasacyjnej jest sporządzenie uzasadnienia wyroku, to sporządzenie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej przed doręczeniem uzasadnienia wyroku nie jest formą pomocy prawnej z art. 250 P.p.s.a., ponieważ nie został jeszcze sporządzony przedmiot (warunek) skutecznego sporządzenia skargi kasacyjnej, tj. pisemne uzasadnienie wyroku Sądu I instancji.

9. Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12.2.2015 r., sygn. akt II FZ 1988/14 70

PRAWNIK Nr 1/35/2015

Teza: Brak formalny pisma skierowanego do sądu administracyjnego w postaci braku odpisu środka odwoławczego, tj. zażalenia, jest brakiem istotnym, uniemożliwiającym w świetle art. 49 § 1 w związku z art. 47 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.) nadanie prawidłowego biegu takiemu pismu.

Sprawy ogólnoadministracyjne 1. Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 5.11.2014 r., sygn. akt II OSK 2570/14 Teza: Na bezczynność organu I instancji lub przewlekłe prowadzenie postępowania w zakresie wykonania obowiązku ustawowego, określonego w art. 133 K.p.a. służy stronie skarga do sądu administracyjnego na podst. art. 3 § 2 pkt 8 P.p.s.a. po uprzednim wykorzystaniu środka przewidzianego w art. 52 § 3 P.p.s.a.

2. Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 2.12.2014 r., sygn. akt II SA/Po 721/13 Teza: Prawomocne oddalenie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, jak i odrzucenie skargi kasacyjnej nie pozwala przyjąć, że czynność procesowa, której pełnomocnik zamierzał dokonać, została faktycznie zrealizowana. Podjęte przez pełnomocnika działania nie wywołały żadnych skutków, nie mogą zostać uznane za faktycznie

udzieloną pomoc prawną w postępowaniu kasacyjnym. Skoro zaś nie sposób stwierdzić, aby pomoc prawna była skarżącej rzeczywiście udzielona, niewątpliwie brak podstaw do przyznania w tym zakresie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skarżącej z urzędu.

3. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 17.12.2014 r., sygn. akt II SA/Wr 736/14 Teza: W sytuacji, gdy decyzję administracyjną doręczono kilku przedstawicielom ustawowym wspólnoty mieszkaniowej, którzy mogą działać za wspólnotę tylko łącznie, to termin do wniesienia odwołania w myśl przepisu art. 129 § 2 K.p.a. w związku z art. 40 § 1 K.p.a. rozpoczyna swój bieg od dnia doręczenia pisma ostatniemu z przedstawicieli, ponieważ od tej chwili wspólnota mieszkaniowa jako jednostka organizacyjna może podjąć działania przez swoich przedstawicieli (art. 30 § 3 K.p.a.).

4. Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 17.2.2015 r., sygn. akt II SAB/Op 24/14 Teza: Złożenie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika z urzędu, wyznaczonego w sprawie po upływie terminu do wniesienia tej skargi, nie jest czynnością uzasadniającą podwyższenie wynagrodzenia, stosownie do § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów

nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 461).

Sprawy gospodarcze 1. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2.10.2014 r., sygn. akt II GSK 1072/13 Z uzasadnienia: (…) o odbyciu aplikacji notarialnej polegającym na zaznajomieniu się z całokształtem pracy notariusza (art. 72 § 1 ustawy) można mówić dopiero w razie wypełnienia przez aplikanta wszystkich obowiązków wynikających z programu szkolenia, w tym wypełnienia obowiązku kształcenia ogólnego (w ramach zajęć seminaryjnych), potwierdzonego w sposób przewidziany w programie aplikacji.

2. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 14.11.2014 r., sygn. akt II GSK 2549/14 Teza: Nie można mówić o zachowaniu przez instytucję zarządzającą, odpowiedzialną za wykonanie zadań określonych w art. 26 ust. 1 pkt 1–16 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r.

Nr 84, poz. 712 ze zm.), w tym za określenie systemu realizacji programu operacyjnego i określenie kryteriów kwalifikowalności, zasady przejrzystości reguł stosowanych przy ocenie projektów konkursowych, jeśli reguły te mogą ulegać w trakcie konkursu istotnym dla oceny projektów zmianom, a zmiany te pogarwarto wiedzieć więcej

71

szają sytuację uczestników konkursu, co narusza art. 29 ust. 4 u.z.p.p.r, przy czym wykluczona jest korekta projektów w części objętej zmianami.

3. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18.11.2014 r., sygn. akt I GSK 425/13 Tezy: 1. Z art. 31 ust. 2 lit. c rozporządzenia Rady (EWG) Nr 2913/92 z 12 października 1992 r. ustanawiającego Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz.U.UE.L.1992.

302.1, dalej: WKC), wynika, że wartość celna ustalana w oparciu o metodę „ostatniej szansy” nie może być określona na podstawie ceny towarów na rynku wewnętrznym kraju wywozu. Nie można zatem przy ustalaniu wartości celnej towaru tą metodą uwzględnić okoliczności zbywalności towaru właściwych dla rynku wywozu.

Dla Autorów Teksty do publikacji powinny być składane w sekretariacie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie (ul. Konrada Wallenroda 2E, 20-607 Lublin) lub pocztą elektroniczną (e-mail: biuletyn.prawnik@oirp.lublin.pl).

Materiałów niezamówionych Redakcja nie zwraca i rezerwuje sobie prawo do skracania, poprawiania oraz uzupełniania otrzymanych tekstów, a także dodawania i zmiany tytułów.

Druk, łamanie i oprawa: Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium” 20-075 Lublin, ul. Ogrodowa 12 tel. 81 442 19 19, fax 81 442 19 16 e-mail: drukarnia@gaudium.pl www.gaudium.pl Biuletyn jest wydawany przy współpracy finansowej z Wolters Kluwer.

72

PRAWNIK Nr 1/35/2015

2. Mając na względzie treść art. 31 ust. 1 WKC stanowiącą o ustalaniu wartości celnej towarów na podstawie danych dostępnych we Wspólnocie, aby prawidłowo oszacować cenę pojazdu należy uwzględnić czynniki kształtowania się cen na rynku krajowym. Nie można więc nie wziąć pod uwagę specyficznych praw nim rządzących. Jednym z czynników kształtujących cenę danego towaru na danym rynku jest współczynnik zbywalności. Uprawnione jest zatem przyjęcie podczas ustalania wartości celnej samochodu współczynnika zbywalności opisanego okolicznościami krajowymi.

Renata Fils Radca prawny Starszy specjalista Biura Orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego