Z tarpanem w tle

JAKI JEST KONIK POLSKI

Konik polski to jedyna rodzima rasa koni, która wywodzi się bezpośrednio od tarpanów. Historia tych ostatnich nie jest do końca wyjaśniona. Część badaczy twierdzi, że były one końmi wtórnie zdziczałymi, większość jest jednak przekonana o ich pierwotnej dzikości. Potwierdzać to mają zapiski i rysunki podróżnych pisarzy, którzy je widywali i nazywali Equii silvestris (konie leśne). Jedno z takich świadectw zostawił w XVII wieku Kajetan Koźmian: „Chowały się tam i mnożyły dzikie konie, które widziałem. Postać ich mała, jak koń włościański, lecz osiadłe, krępe i z grubą lecz gładką nogą, siły wielkiej, sierści jednakowej karo-myszatej”.

Dawno temu

Tarpany jeszcze w XVIII wieku można było spotkać w lasach Polski, Litwy i Prus. Na wolności utrzymały się najdłużej w okolicy Puszczy Białowieskiej. W drugiej połowie XVIII wieku odłowiono je i umieszczono w Zwierzyńcu, rezerwacie łowieckim hrabiego Zamoyskiego. Na początku XIX wieku tarpany – konie odporne na duży wysiłek fi zyczny i surowy klimat, a z charakteru płochliwe i trudne do ujarzmienia – rozdano okolicznym chłopom, którzy skrzyżowali je z końmi domowymi. Sto lat później, po badaniach przeprowadzonych przez Jana Grabowskiego i Stanisława Schucha, okazało się, że w tamtych rejonach przetrwały konie przypominające wyglądem tarpany. W latach 20. XX wieku zaczął je badać profesor Tadeusz Vetulani. Był on zdania, że odmiana leśna tarpana wydzieliła się z koni zamieszkujących stepy wschodniej Europy i to od niej pocho5

dzą dzisiejsze koniki polskie. To właśnie profesor Vetulani przyczynił się do wprowadzenia nazwy „konik polski” do literatury hipologicznej. Z jego inicjatywy w Białowieży w 1936 roku utworzono pierwszy rezerwat tych zwierząt. Eksperyment miał udowodnić, że pochodzą one od dzikiego tarpana leśnego.

Koń, jaki jest…

Jedną z najważniejszych cech koników polskich jest maść. Myszate zabarwienie z ciemną pręgą biegnącą wzdłuż grzbietu, a także małe pręgi na kończynach wyróżniają je wśród innych ras. Od początku hodowli prowadzona była selekcja mająca na celu ujednolicenie maści, by można było koniki identyfi kować z tarpanami. Kolejnymi cechami charakterystycznymi dla tej rasy są niski wzrost (do 140 cm) i obfi te owłosienie grzywy oraz ogona, gdzie dopuszcza się jasne zabarwienie.

Zachowania koników zależą od pór roku. Źrebaki przychodzą na świat wiosną, najczęściej w kwietniu, czasem wcześniej. Zaraz po urodzeniu chodzą za matką i poznają otaczające środowisko. Klacze chętnie jedzą świeżą trawę, potrzebną do produkcji mleka. Jest ono podstawą żywienia młodych przez 6 miesięcy. Pod koniec pierwszego roku życia źrebaki mogą ważyć nawet sześć razy więcej niż po narodzinach. Ogiery w wieku 1–2 lat są wypędzane przez ojca. W przypadku klaczy jest podobnie, choć zdarzają się sytuacje, w których młode są „porywane” z macierzystego tabunu za przyzwoleniem ojca. Takie wędrówki trwają od wiosny do połowy lata.

Latem koniki zaczynają wypas w godzinach wieczornych, a kończą nad ranem. Powodem są nie tylko upały, ale także dokuczliwe owady. Za dnia zwierzęta kryją się w lesie i zacienionych, chłodniejszych miejscach, gdzie jest ich mniej. Każdy tabun na swoim terenie wykorzystuje na przemian kilka stanowisk postojowych, z reguły wybierając to, przy którym zakończył poranny wypas.

Pod koniec lata zwierzęta przygotowują się do okresu zimowego. Na początku września zaczynają zmieniać szatę, która przed zimą staje się ciepłym, gęstym futrem. Jesienią koniki w regularnych odstępach czasu odpoczywają, żerują i przemieszczają się. O tej porze roku jest jeszcze dużo pożywienia, a mniej owadów, dzięki temu mogą poświęcić najwięcej czasu na jedzenie i dojść do odpowiedniej kondycji, by przetrwać zimę.

Okres zimy, podczas której śnieg może spaść już w listopadzie i zalegać do wiosny, jest najtrudniejszym czasem dla wielu zwierząt, także dla koników polskich. Wprawdzie są one odporne na zimno dzięki futru, ale często doskwiera im głód i pragnienie. Gruba pokrywa śnieżna utrudnia znalezienie pożywienia, a mroźne zimy blokują dostęp do wody, która zamarza. Warstwa śniegu przeszkadza w przemieszczaniu, może

fot. Patryk Ortell

także ukrywać różne pułapki, jak bagna, doły i zbiorniki wodne z cienką warstwą lodu. W tym okresie ogiery w wieku 4–5 lat, które chodziły dotąd bez towarzystwa, zaczynają dojrzewać płciowo i toczą walki o klacze ze starszymi samcami. Nawet stare ogiery podejmują się walk w celu powiększenia swojego tabunu. Zima jest okresem, w którym samce próbują zapewnić sobie klacze do wiosennego okresu godowego.

Koniki w rezerwatach

Koniki hodowane w systemie rezerwatowym są nie do końca dzikie. Zasady prowadzenia rezerwatu ograniczają kontakt do minimum, jednak dokarmianie i odławianie w celu wymiany osobników przyzwyczajają je do widoku człowieka. Dlatego zabiegi te powinny być wykonywane rozsądnie, by nie pozbawiać zwierząt naturalnych instynktów. Innym zagrożeniem jest turystyka i ludzka chęć kontaktu z końmi, ich głaskania i dokarmiania. Zwierzęta szybko przyzwyczajają się do tego i kojarzą turystę z pożywieniem. Kiedy nie dostaną oczekiwanego przysmaku, potrafi ą być natrętne, a nawet agresywne.

Co ciekawe, koniki polskie pomagają też w ochronie i przywracaniu w naszych lasach cennych siedlisk, jakimi są świet- liste dąbrowy. Taki rodzaj lasu dębowego – z bujnym runem i skąpą warstwą krzewów w podszycie – powstał przez powtarzany setki lat wypas zwierząt gospodarskich. Ponieważ wypas w lasach nie jest już dozwolony, współcześnie to właśnie koniki pełnią dawną rolę bydła czy owiec i – wyjadając oraz wydeptując rośliny niepożądane, zagłuszające – przyczyniają się do zachowania wielu światłolubnych, a często rzadkich gatunków charakterystycznych dla świet- listych dąbrów.

Tekst: Patryk Ortell

Źródło:

Z. Jaworski, Konik polski. Skarb polskiej przyrody, Agencja Orzeł, Warszawa 2008.

fot. Rafał Walendowski