Z muzealnej kolekcji

Muzeum Leśnictwa Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie, aby ukazać, jak wszechstronne są związki lasu z kulturą, gromadzi zbiory z najróżniejszych dziedzin sztuki. Wśród muzealiów przykuwają uwagę jajka zdobione przez Dorotę Ścibut motywami związanymi z lasem. Eksponowane na wystawie stałej Kulturotwórcza rola lasu, cieszą oko, ale i przypominają o tradycjach Świąt Wielkanocnych.

Na ekspozycji prezentowanych jest dwadzieścia jeden wydmuszek z jaj gęsich i strusia. Dorota Ścibut, mieszkająca w Malicach artystka ludowa, ozdobiła je tradycyjną techniką kraszanki i skrobanki. Najbardziej przykuwa uwagę największe jajo – strusie, na którym, na większej powierzchni zdobniczej, wyobrażona jest głowa samca łosia ukazana z profi lu. Na drugiej stronie, w owalnej jasnej ramce, przedstawiony został irys (kosaciec) na tle szablastych liści. Zarówno głowa łosia, jak i rysunek kwiatu są przedstawieniami bardzo realistycznymi. Kraszanka jest sygnowana inicjałami autorki: D.Ś.

Każda z eksponowanych wydmuszek ma dwie niesymetryczne powierzchnie zdobnicze rozdzielone wąskim pasem z motywem roślinnym lub geometrycznym. Wszystkie zdobienia są w różnych odcieniach brązu. Piękny ciemnobrązowy kolor Ścibut uzyskuje, gotując jajka przez wiele godzin w wodzie z dużą ilością łupin od cebuli, do której dodaje także czosnek – dla lepszej przyczepności barwnika – i ocet – dla zachowania intensywności i utrwalenia koloru (taką metodę, polegającą na gotowaniu w naturalnym barwniku roślinnym na jeden kolor, nazywano „kraszeniem”, od czego pochodzi określenie „kraszanka”). Im dłużej trwa gotowanie i im więcej doda się łupin, tym skorupka jest bardziej brązowa. Z zabarwionych i suchych wydmuszek autorka skalpelem chirurgicznym zeskrobuje barwnik, tworząc niesamowicie precyzyjne przedstawienia zwierząt i roślin. Skrobanie obrazka jest bardzo czasochłonne, wymaga niemałej cierpliwości i uważności.

Do swoich małych dzieł sztuki autorka używa cebuli – barwnika brązowego. Dla uzyskania innego efektu można było jednak użyć innych roślin. Aby powstał kolor różowy, jajko gotowano w soku z buraków, czerwony – w odwarze z robaczków zwanych czerwcem polskim (barwnik powstawał po sproszkowaniu zebranych larw), żółty i pomarańczowy zawdzięczano płatkom nagietka, zielony uzyskiwano z pędów młodego żyta, niebieski – z czerwonej kapusty lub płatków kwiatu bławatka, fi oletowy – z listków kwiatu ciemnej malwy, a czarny – z wywaru kory dębowej.

Od pradawnych czasów jajko było w wielu kulturach symbolem płodności i budzącego się życia. Dawniej uważano, że zdobienie jaj warunkuje istnienie świata. Znaki na skorupkach miały charakter magiczny, chroniły przed chorobami, złymi urokami i duchami. Przyjmuje się, iż zwyczaj malowania jaj narodził się w Persji. Najstarsze pisanki znalezione na terenie Polski pochodzą z końca X wieku, z grodu słowiańskiego na opolskiej wyspie Ostrówek.

W chrześcijaństwie jajko stało się metaforą zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, symbolem odnowy, odradzającego się życia, wieczności i nieśmiertelności. Należy ono do podstawowych atrybutów Wielkanocy, jednego z najważniejszych świąt chrześcijańskich. Wśród tradycji z nim związanych jest zwyczaj dzielenia się święconym jajkiem, co ma zapewnić zdrowie i wszelką pomyślność.

Jajko stanowi obowiązkowy element święconki wielkanocnej. Musi być oczywiście udekorowane. Zwyczaj barwienia jaj na Wielkanoc tradycja ludowa przypisuje św. Marii Magdalenie, w której domu, na wieść o zmartwychwstaniu Zbawiciela, wszystkie jajka zafarbowały się na czerwono. Takie też, głosząc nowinę o Zmartwychwstałym, rozdała ona apostołom. W ich rękach jajka zmieniły się w ptaki, co ma świadczyć, że tak samo ze śmierci Chrystusa zrodziło się wieczne życie dla ludzi.

Tradycja ornamentowania jaj na święta jest nadal w naszym kraju żywa. Istnieje wiele technik zdobienia. Ze względu na sposób, w jaki się to robi, można wyróżnić kraszanki, malowanki, skrobanki, pisanki, wyklejanki, nalepianki. Tradycyjnie terminem „pisanka” określano wielobarwne jajko, które powstało przez rysowanie (dawniej: pisanie) na skorupce wzoru gorącym, roztopionym woskiem, a następnie zanurzanie w barwniku, aby wosk się rozpuścił i pozostał jaśniejszy wzór. Do nanoszenia znaków używano ostrego narzędzia: szpilek, igieł, kozików, szydeł, słomek czy drewienek. Współcześnie, dla uproszczenia, nazwę tę stosuje się do wszystkich rodzajów ozdobionych jaj lub ich wydmuszek.

Tekst: Natalia Bednarska

fot. Rafał Sorek