Fieldmanager 2 2019

Jaargang 15 2 - 2019

Fieldmanager

HET VAKBLAD VOOR SPORTVELDBEHEER

‘DEZE TITEL MOCHT VOOR MIJ NIET ONTBREKEN’ Feyenoord-grasmeester Erwin Beltman is de nieuwe Fieldmanager of the Year De Europese toekomst van (gras)kweken

Kunstgrasvelden afgekeurd volgens KNVB-gebruiksnorm

De infiller: een verzoeknummer

KUNSTGRASONDERHOUD

Ook in de Australische provincie New South Wales, met hoofdstad Canberra en metropool Sydney, is AAA-LUX sinds kort actief.

Nederland boven, in Down-Under AAA-LUX uit Eindhoven al 5 jaar actief in sportland Australië

A

fgelopen maart was het exact 5 jaar geleden dat AAA-LUX het eerste project leverde in Australië. Daarna is het snel gegaan. In eerste instantie leverde AAA-LUX vooral projecten in de provincie Queensland, rondom Brisbane waar de uitvalsbasis van AAA-LUX gevestigd is. Al snel volgde de dichtbevolkte provincie Victoria, met name rondom Melbourne.

Recentelijk echter was Calwell, een stad nabij de hoofdstad Canberra, het eerste project in de provincie New South Wales. Volgens Minister van Sport, Yvette Berry,

is de nieuwe verlichting voor Calwell onderdeel van een investering van de regering ter verbetering van de lokale sportfaciliteiten. “Deze upgrade biedt wedstrijdverlichting in verschillende intensiteiten,” aldus Berry. “Of het nu op een professioneel of recreatief niveau is, de hoogwaardige verlichting zal zowel de spelers als de fans die vanaf de zijlijn kijken, beter zicht bieden. De sportparticipatie in Canberra is erg hoog en de kwaliteit van de AAA-LUX LED verlichting helpt ons om aan de vraag naar betere sportaccommodaties te voldoen.”

TRIPLE A LIGHTING

Antea Sport, Edel Grass en J&E Sports zijn onderdeel van Antea

4

2/2019

Group

SOCCER systems made to win

Now le t ’s Pl ay!

1901-013 EGS FM2-2019

edelgrass.com

Perfecting Play

TM

De enige echte, nu nog beter DE NIEUWE IMANTS FTM-LIJN

Maakt nog beter schoon dankzij de nieuw ontworpen UNIVERSEÂŽ rotor en afvoerbanden Solide hoogte instelling voor consistent werk

Speciaal ontworpen voor het onderhoud van gras op sportvelden en golfbanen

Lichter en beter in balans

Geliefd bij vooraanstaande onderhoudsprofessionals wereldwijd

Meer informatie bij Jean Heybroek bel: +31 (0)30 63 94 611

e-mail: info@jeanheybroek.com of surf naar www.jeanheybroek.com

www.jeanheybroek.com

048

Galgenwaard-fieldmanager zag elektrische Infinicut-loopmaaier op Saltex en wist meteen: hij is goed Fieldmanager High Potential 2018 Jan Gijzen (35) is sinds 2017 grasmeester in stadion Galgenwaard en voor de bijbehorende trainingsvelden en het natuurgraswedstrijdveld aan de overkant van de weg. Samen met rechterhand Jason Venema – zijn grootouders emigreerden van Nederland naar Nieuw-Zeeland – ontvangt hij vakblad Fieldmanager voor tekst en uitleg over de Infinicut, de elektrische maaier die hij als eerste naar Nederland haalde.

www.fieldmanager.nl

7

INHOUDELIJK

fieldmanagement bladfieldmanager

016 Sporten in een duurzame en levensloopbestendige omgeving In de oksel van de A4 en A20 bij Schiedam begon in september 2017 de bouw van het energieneutrale sportpark Harga. Drie sportverenigingen, een organisatie voor kinderopvang, een gezondheidscentrum en een cateringbedrijf krijgen de beschikking over twee multifunctionele complexen en de bijbehorende sportvelden.

026 022

044

Feyenoordgrasmeester Erwin Beltman is de nieuwe Fieldmanager of the Year

Wat zoekt dat dier daar in de bodem?

Al vijf keer op rij won hij met zijn team de VVCS-veldencompetitie, maar één prijs ontbrak nog voor Erwin Beltman (43): de Field­ manager of the Year-award.

Een foeragerende kraai, spreeuw of andere vogel die op een grasveld aan het pikken is, pikt daar niet zomaar.

Nee, het is een natuurlijke indicatie dat er wat te halen valt! Grondig onderzoek leert ons in veel gevallen dat ze zich tegoed doen aan emelten, engerlingen of andere bodeminsecten.

072 Aantal tennisbanen op vulkaneneiland groeit explosief Ton de Rooij is op IJsland om twee nieuwe indoor-hardcourtbanen aan te leggen.

8

2/2019

052 Vragen of opmerkingen?

Nino Stuivenberg Vakredacteur E: nino@nwst.nl T: 024-360 2454 M: 06-33429078

Jeroen Koebrugge Accountmanager E: jeroen@nwst.nl T: 024-360 2454 M: 06-33174636

Het gras is straks altijd groener bij de buren In juli vorig jaar legde het Europese Hof in een uitspraak de toepassing van Crispr-Cas aan banden. Crispr-Cas werd in de uitspraak geschaard onder genetische modificatie, waarop strenge regel­geving van toepassing is. Hierdoor moeten gewassen die met deze toepassing zijn verbeterd een jarenlange en zeer dure toelatingsprocedure doorlopen voordat ze mogen worden toegelaten op de Europese markt. Met de uitspraak is de relatief goedkope en snelle techniek om in DNA te knippen en plakken ineens duur en langzaam geworden. Wordt Europees gras hierdoor het ‘zielige jongetje van de klas’ en blijft het gras van onze Amerikaanse en Aziatische buren voor altijd groener?

Maurice Evers, Lumbricus

Meer dan helft natuur­ gras­velden voldoet niet aan NOC*NSF-normen In opdracht van de BSNC deed Maurice Evers van Lumbricus onderzoek naar de constructie- en sporttechnische kwaliteit van natuurgrassportvelden. In februari presenteerde hij zijn bevindingen. De resultaten liegen er niet om: zowel wedstrijd- als trainingsvelden blijken vaak niet te voldoen aan de normen van NOC*NSF/KNVB. De BSNC pleit daarom voor verandering.

Aanleiding voor het onderzoek zijn problemen met de kwaliteit van natuurgrasvelden. Evers besloot de proef op de som te nemen en velden te onderwerpen aan de normeringen van NOC*NSF en de KNVB. Die velden worden normaliter namelijk niet gekeurd op basis van de normeringen, wat bij kunstgrasvelden wel het geval is.

Adviseurs zijn eensgezind: verenigingen hebben te weinig kennis over kunstgrasonderhoud Zo’n tien jaar geleden leefde bij veel voetbalverenigingen nog de mythe dat kunstgrasvelden onderhoudsvrij zijn.

Hoewel die fabel inmiddels de wereld uit is, hebben de verenigingen nog onvoldoende kennis over het onderhoud van een kunstgrasveld. Dat is een probleem, want onderhoud is juist een taak die bij de verenigingen neergelegd wordt. We spraken erover met drie adviesbureaus.

VERDER

Lees verder op pagina 31

COLOFON Fieldmanager -een uitgave van NWST NeWSTories bv- wordt in een gemiddelde oplage van 1.900 exemplaren verspreid onder sportveldbeheerders in dienst van gemeentes, sportclubs en aannemers. Fieldmanager is het belangrijkste Nederlandse vakblad voor sportveld-onderhoud waarbij de praktisch ingestelde vakman centraal staat. REDACTIE & COMMERCIE NWST NeWSTories bv, Fransestraat 41, 6524 HT Nijmegen, T 024-3602454, F 024-3602464, www.vakbladdehovenier.nl HOOFDREDACTEUR Hein van Iersel (hein@nwst.nl) OPERATIONEELMANAGER Peter Jansen (peter@nwst.nl) REDACTEURS Guus van Rijswijk (guus@nwst.nl) Linde Kruese (linde@nwst.nl) Willemijn van Iersel (willemijn@nwst.nl) Nino Stuivenberg (nino@nwst.nl) VORMGEVING StudioBont Nijmegen ADVERTENTIES Alberto Palsgraaf (alberto@nwst.nl) Rik Groenewegen (rik@nwst.nl) Jeroen Koebrugge (jeroen@nwst.nl) SALES SUPPORT Lieke van der Weijde (lieke@nwst.nl) ABONNEMENTEN € 84,- per jaar.

De abonnementsperiode loopt tot en met 31 december van ieder jaar en uw abonnement zal jaarlijks automatisch worden verlengd, tenzij uw schriftelijke weder­ opzegging uiterlijk 31 oktober voorafgaand aan de nieuwe abonnementsperiode in ons bezit is. Voor opgave van een nieuw abonnement belt u met (024) 360 24 54. Op alle abonnementen zijn onze leveringsvoorwaarden van toepassing. Deze vindt u op www.fieldmanager.nl/pages/10/abonneren

011

Kort nieuws

015

’Chemievrij sportveldbeheer prima mogelijk’

021

Marcel Bouwmeester en Pleun Lok versterken jury FOTY

031

BSNC pleit voor aanpassing normen natuurgras

034

Kort, korter, kortst

056

Helft kunstgrasvelden afgekeurd volgens KNVB-norm

ISSN: 2212-4314

062

De Infiller: een verzoeknummer

069

Onderhoud uitgevoerd op trapveldjes in Hoogeveen

Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij Fieldmanager c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveel­voudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, foto-kopie, elektronisch of op welke wijze dan ook.

Fieldmanager wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekst­bijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeld­materiaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen e.e.a. overeenkomstig de publicatieen/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

070

Geen 1 aprilgrap, wel 2,8 miljoen innovatiesubsidie...

086

Hoofdredactioneel

www.fieldmanager.nl

9

BUILDING THE SPORTS FUTURE

AANLEG I ONDERHOUD I LANDSCAPING

JE SPORTS SPORTACCOM 08052017.indd 1

GRIP OP GROEN

9/05/17 13:39

GRAVEL-PLUS P R E M I U M GRAVEL-PLUS PREMIUM INTERESSANT VOOR UW TENNISPARK

Maai - laadwagens

en slangen Veeg-Haspels en verticuteermachines

+ 31 (0)577 40 80 80 info@schouten.ws www.schouten.ws

Waarom Gravel-Plus Premium banen op afschot en geen gewone gravelbanen? Normale gravel, gemaakt van baksteen, heeft een grovere korrel dan Gravel-Plus Premium (GPP), welke gemaakt wordt van gemalen dakpannen.

Voor informatie en advies over uw situatie maakt u een afspraak met een van onderstaande gecertificeerde banenbouwers.

Waar normale gravel minder vast blijft om waterdoorlaatbaar te zijn en dus ook eerder zal uitslijten, heeft u dat probleem bij GPP banen niet. Het verschil: GPP en water binden samen tot een zeer sterke, stabiele toplaag. Voordeel hiervan is dat de speelschade beduidend minder snel toeslaat. GPP is door zijn fijnere en zachtere structuur veel meer verdicht, met water als bindmiddel. Hierdoor verdampt het water minder snel.

www.gravelpluspremium.nl

NIEUWS Bras Fijnaart zet Advance DDSzaaiconcept in bij rentmeesterschap

#TRENDING

Meest gelezen op fieldmanager.nl

Zelfslijpende maaimessen: Ik geloof veel, maar dat dus echt niet!

Kent u dat filmpje nog, waarin een oude baas gevraagd wordt naar de eerste mens op de maan?

‘Geloof ik niet’, was zijn stellige mening. Zoiets had onze hoofd­redacteur toen hij de claims van het Amerikaanse Fisher Barton onder ogen kreeg.

Lees hier verder: www.fieldmanager.nl/article/29025/zelfslijpende-maaimessenik-geloof-veel-maar-dat-dus-echt-niet Bras Fijnaart zet bij het onderhoud en beheer van ruim 200 sportvelden niet alleen mensen en machines in. ‘Meer dan ooit is de vakkennis van onze mensen over grasgroei en sportveldbeheer doorslaggevend. We moeten inzetten op kennisontwikkeling en innovatie’, is de overtuiging van projectleider Chris Koolen.

‘Met de privatiseringen en bezuinigingen is veel graskennis verloren gegaan. Kunstgras leek hiervoor een mooie oplossing, maar staat nu ook onder druk. Onze rol wordt daarom steeds meer het compleet ontzorgen en optimaal adviseren van sportclubs en gemeenten. Wij noemen dat rentmeesterschap.’

Binnen dat rentmeesterschap past het Advance DDS-zaaiconcept. In overleg met Jan Krijnen van Advanta zet Bras Fijnaart al meer dan tien jaar in op veldbeemdgras in sportvelden. ‘Bij de ontwikkeling van DDS hebben we zaaiproeven uitgevoerd en zagen we de meerwaarde. Inmiddels hebben we drie seizoenen achter de rug met het DDS-doorzaaien van de grasmengsels Hattrick en Victoria Advance. Het hoge veldbeemdaandeel zorgt voor sterkere velden, minder speelschade en meer stabiliteit. In de zomer van 2018 bleef het veldbeemdgras ook langer groen.’

Uitvoerder sportveldonderhoud Rien Bakx is de grasspecialist bij Bras Fijnaart. Hij kent de velden door en door. ‘We gaan bij voorkeur voor maatwerk per veld. Om minder te hoeven bijsturen met gewasbescherming en kunstmest, moeten de veldopbouw en het grassenbestand zo goed mogelijk zijn. De velden zijn daardoor ook beter bestand tegen de weersextremen die we steeds vaker zien.’

RKC Waalwijk speelt vanaf komend seizoen op natuurgras Weer maakt een betaaldvoetbalclub de overstap van kunstgras naar natuurgras. RKC Waalwijk krijgt vanaf volgend seizoen een grasmat.

Lees hier verder: www.fieldmanager.nl/article/29287/rkc-waalwijk-speelt-vanaf-komendseizoen-op-natuurgras

Verbod op beregenen met grondwater in deel Noord-Brabant In een deel van Noord-Brabant mag tijdelijk geen grondwater gebruikt worden om sportvelden en golfbanen te beregenen. Het gaat om een gebied ten zuiden van Eindhoven tot de Belgische grens.

Lees hier verder: www.fieldmanager.nl/article/29152/ verbod-op-beregenen-met-grondwaterin-deel-noord-brabant

www.fieldmanager.nl

11

connecting green professionals

Fieldmanager OOK HIER ADVERTEREN?

Intergrass b.v.

Lumosa LED

Wethouder Kuijersstraat 7 7951 SL Staphorst T: +31 522 463250 M: +31 652171515 F: +31 522 461055 E: info@intergrass.nl

Ekkersrijt 7055 5692 HB Son en Breugel T: +31499785063 info@lumosa.eu www.lumosa.eu

ATCO ATCO ONDERDELEN ONDERDELEN NODIG?

Ton de Rooij Tennis Think.Feel.Tennis.

NODIG?

MILATI GRASS MACHINES BV Buitendijks 49 MILATI - 3356LX Papendrecht GRASS MACHINES BV - Nederland Buitendijks 49 - 3356LX Papendrecht - Nederland

www.milati.nl www.milati.nl

Milati H&T BEH&T 2016.indd 1 1 Milati BE 2016.indd

Inclusief gratis online bedrijfsprofiel ('Green Industry Profile')

Europaweg 1A 2381 GR Zoeterwoude-Dorp (071) 58 02 491 www.tonderooij.nl facebook: tonderooijtennis twitter: thinkfeeltennis

Tegra Nederland BV Rob Bolsius Passestraat 35, 8081 VJ Elburg T: 0650 - 203 250

21-01-16 21-01-16 10:26 10:26

Huisman Sportveldinnovatie BV Lisse 0252-418141 www.huismansportveldinnovatie.nl

Holland Sport Systems B.V. Postbus 67 - NL-3958 ZV AMERONGEN Bezoekadres: Storkstraat 1c NL-3905 KX VEENENDAAL T: +31 343 461 199 www.hollandsportsystems.nL www.hss-online.nl

Happy Feet Sportsystem Burg. Martenssingel 29 2806CL Gouda Nederland T: 06 480 633 61 E: henk@happyfeetsports.nl

Nootenboom Sport B.V. Achterzeedijk 57 unit 7 2992 SB Barendrecht Bezoekadres: Achterzeedijk 57 unit 3b T: 0180-820320

AHA de Man Kieskurk Lombardenstraat 22 4611 VZ Bergen op Zoom 06 - 53 150 351 www.kieskurk.nl

Cannenburgerweg 65 1244 RH ’s Graveland 035 642 33 58 www.dbsmaaitechniek.nl

Klaas van Ommen beregeningstechniek Zuiderzeestraatweg 541 8091CP Wezep 06 - 20456702 www.klaasvanommen.com

uw golfbaan op zijn best

Industrieweg 23 4762 AE Zevenbergen T: 0168-336 030 www.ahademan.com

GRANIET IMPORT B

E

N

E

L

U

X

B

V

Graniet Import Benelux B.V. Amerikahavenweg 2 1045 AC Amsterdam The Netherlands +31 (0)20 33 44 868 info@graniet-import.nl

Zonna B.V. Markt 12, 9411 KP Beilen T: 0593-582 444 E: info@zonna.nl www.zonna.nl

LMB Sports BV Verlengde Hoogeveense vaart 58 7864 TC Zwinderen, Nederland T: 0524 291 222 E: info@tennistotaal.nl www.allfor.nl/tennis

T +31(0) 475 488 580 M +31(0) 621 603 970 arthur.bink@lmb-sports.com www.lmb-sports.com

NIEUWS Hans Kok wordt 'grasmeester’ Hans Kok is wijd en zijd bekend in het golf- en sportveldenwereldje. Recent werkte hij voor Jos Scholman BV en eerder voor Grontmij/ Sweco; per 1 maart 2019 is Kok adviseur bij Grasmeesters. Kok wordt daarmee de derde ‘grasmeester’ die bij het bedrijf op de payroll – of moeten we zeggen: op de grasmat – heeft. Naast Hans Kok wordt het team van Grasmeesters gevormd door Martin Brummel,

Peter Verhoeven naar Domo Sports Grass Met twintig jaar ervaring is Peter Verhoeven inmiddels een gevestigde naam in de sportveldensector. De laatste acht jaar werkte hij voor SGS Intron, maar per 1 april stapt Verhoeven over naar Domo Sports Grass. Hij gaat daar aan de slag als project- en qualitymanager. ‘Ik kijk ernaar uit om samen met een jong team vanuit Apeldoorn de Nederlandse markt te bedienen’, aldus Verhoeven. ‘We gaan ervoor om sportaccommodaties van topkwaliteit te realiseren, waarbij de borging van kwaliteit voorop zal staan.’ Verhoeven werkte hiervoor bij Isa Sport en Arcadis. Sinds januari 2011 was hij in dienst bij SGS Intron. Na acht jaar technisch management kiest hij voor een nieuwe uitdaging. ‘Ik kijk terug op een zeer bewogen acht jaar, waarbij SGS Intron zich heeft ontwikkeld tot een niet te negeren partij als het gaat om inspecties en onderzoek bij de realisatie van sportaccommodaties. Ik wil daarbij de klanten en collega's bedanken voor het vertrouwen en de samenwerking van de afgelopen jaren.’

die daarnaast ook verantwoordelijk is voor de trainingsvelden van Ajax, en directeureigenaar Arno Harmsen. De activiteiten van Harmsen voor Grasmeesters in Nederland staan overigens op een wat lager pitje.

Harmsen is zijn droom achterna gereisd naar Ottowa aan de Canadese westkust, om daar een carrière op te bouwen. Harmsen daarover: ‘Ik ben nu bezig met het geven van presentaties voor clubs en gemeentes. De markt hier is op dit moment nog stil, ook omdat er nog een meter sneeuw ligt, maar er is wel veel interesse in onze dienstverlening.’

ADVIES

Een van de activiteiten waarmee Grasmeesters zich de komende tijd gaat bezighouden, is het in de markt zetten van Draintalent. Draintalent is een systeem, ontwikkeld door het bederijf Altop, waarmee voetbalvelden ondergronds kunnen worden beregend, maar ook gedraineerd.

GROEN RECREATIE SPORT

RENOVATIE SPORTVELDEN? WIJ REGISSEREN UW SPORT ACCOMMODATIE IN TOP CONDITIE

GRAS ADVIES IS ONDERDEEL VAN

DAGNL.

de adviesgroep nederland

074 2020 258 www.grasadvies.nl

Grasteam Feyenoord werkt met GKB Combiseeder Het grasteam van Feyenoord, dat werkt onder leiding van Fieldmanager of the Year Erwin Beltman, gebruikt de GKB Combiseeder om het veld in De Kuip te onderhouden.

Bij Feyenoord wordt nu al een tijd gebruikgemaakt van de Combiseeder en daar is GKB trots op. De machine wordt na elke wedstrijd ingezet om het veld in topconditie te houden.

Met de Combiseeder is het mogelijk om meer-

dere soorten graszaad te zaaien. Met prikrollen wordt de bodem geopend, waarna het graszaad door de borstels wordt ingeveegd. Deze methode zorgt voor een minimale verstoring van de bodem. Omdat de Combiseeder is uitgerust met twee watertanks, kunnen gebruikers eenvoudig de druk regelen door de tanks te vullen.

www.fieldmanager.nl

13

Écht gravel Het hele jaar bespeelbaar Geen voorjaarsonderhoud

hybrid clay court

VOOR DE PERIODIEKE KEURING VAN UW KUNSTGRAS VOETBALVELD VANAF 2018 MOETEN KUNSTGRAS VOETBALVELDEN VANAF ACHT JAAR OUD PERIODIEK WORDEN GEKEURD De KNVB heeft bepaald dat voetbalverenigingen in Nederland alleen nog competitiewedstrijden mogen spelen op kunstgras voetbalvelden die voldoen aan een aantal minimumeisen, zoals benoemd in gebruiksnorm NOC*NSF-KNVB-2-18. Velden vanaf acht jaar oud moeten sinds 2018 periodiek worden gekeurd op de gebruiksnorm door een NOC*NSF erkend keuringsinstituut.

Voorbeelden van eisen uit de norm zijn de schokabsorptie, stroefheid en hoogteligging. Neem nog vandaag contact op met SGS INTRON Certificatie voor meer informatie.

SGS IS WERELDLEIDER OP HET GEBIED VAN INSPECTIE, CONTROLE, ANALYSE EN CERTIFICERING

SGS INTRON CERTIFICATIE B.V. Venusstraat 2 4105 JH Culemborg 088 - 214 51 33 nl.intron@sgs.com www.sgs.com/sportvloeren

NIEUWS

'Chemievrij sportveldbeheer prima mogelijk' De aanpak van grasvakman Bertus Meijer Bertus Meijer is een gedreven grasvakman, die bij het onderhouden van de vijf sportparken in de gemeente Dalfsen een geheel eigen strategie volgt. De aanstaande Green Deal Sportvelden zal aan die strategie niets veranderen.

Sterker nog: ‘Het is goed dat die er komt om de omslag in te zetten, maar van mij had hij nog scherper gemogen.’

Auteur: Job Steunenberg, Limagrain, namens Plantum

‘Sportveldbeheer kan in mijn ogen gewoon zonder chemie; dat doen we al tien jaar.

Meestal is gewasbescherming op sportvelden symptoombestrijding. Het gaat om goed gras telen en om balans. In een gezonde, gesloten grasmat krijgen onkruiden en ziekten nauwelijks kans. En volledig onkruidvrij kan niet. Ik zoek liever naar een natuurlijk evenwicht.’

Gezonde bodem, gezond gras Dat begint volgens Bertus uitdrukkelijk al ín de grond. ‘Er wordt te veel gefocust op de fase vanaf het moment dat het gras boven staat. Je moet beginnen met een goede bodem, grassenkeuze en inzaai. Op een gezonde bodem met voldoende lucht, minimale verdichting en een goed bodemleven is de grasgroei veel beter, krijgen ziekten minder kans en hoef je minder te bemesten. Qua graskeuze is veldbeemdgras voor mij hét sportveldgras.

Veldbeemd is een heel goede zelfhersteller, heeft veel minder last van speelschade en kan goed tegen droogte en weinig bemesten. Het is kortom de soort die je nodig hebt voor een stabiel sportveld.’

'Qua graskeuze is veldbeemdgras voor mij hét sportveldgras' Rust laten terugkeren Bertus weet een fors aandeel veldbeemd in zijn velden te realiseren dankzij een bijzondere zaaimethode. Eerst wordt Engels raaigras ingezaaid vervolgens legt een aangepaste zaaimachine veldbeemdgras boven op de grond, dat ten slotte aangerold wordt. ‘Het eerste jaar is het Engels raaigras dominant, maar daarna komt het veldbeemd echt tot zijn recht. Alles gaat wat rustiger met veldbeemd, en dat is volgens mij precies de gewenste denkwijze voor een succesvol chemievrij beheer.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29307/chemievrijsportveldbeheer-prima-mogelijk

www.fieldmanager.nl

15

Sportpark Harga in Schiedam

Sporten in een duurzame en levensloopbestendige omgeving In de oksel van de A4 en A20 bij Schiedam begon in september 2017 de bouw van het energieneutrale sportpark Harga. Drie sportverenigingen, een organisatie voor kinderopvang, een gezondheidscentrum en een cateringbedrijf krijgen de beschikking over twee multifunctionele complexen en de bijbehorende sportvelden. Dit voorjaar kunnen de clubs verhuizen, zodat ze nog voor het begin van het nieuwe seizoen gebruik kunnen maken van de accommodatie.

Auteur: Sylvia de Witt

16

2/2019

Sportpark Harga valt onder het gemeentelijke programma ‘Schiedam in Beweging’, waarmee de gemeente Schiedam nieuwe mogelijkheden ontwikkelt voor sport, wonen en groen. Het sportpark is onderdeel van een grotere gebiedsontwikkeling, waarin Harga een duurzame, gevarieerde en levensloopbestendige woonwijk wordt. Van Kessel Sport en Cultuurtechniek won de Europese aanbesteding voor sportpark Harga. In de Europese aanbesteding was duurzaamheid een essentiële factor. Naast het sportpark worden door een ontwikkelaar ook woningen gebouwd. Voor een deel staan die er al; dit zijn appartementen voor ouderen, grondgebonden woningen, eengezinswoningen en twee-onder-eenkapwoningen. ‘Het sportpark is echter wel eerder klaar dan de woonwijk Park Harga’, vertelt Lydia Buist, projectdirecteur bij de gemeente Schiedam. ‘Een deel van de verenigingen die nog moeten verhuizen, zit namelijk op een

locatie waar straks woningen moeten komen.

Als het sportpark klaar is, kunnen wij ook dat gedeelte afmaken.’

Zonnepanelen in de vijver Op het sportpark zijn al twee voetbalverenigingen gehuisvest: SVV en HBSS. Zij hebben inmiddels op het nieuwe sportpark een gezamenlijk gebouw in gebruik genomen. De omnivereniging Hermes DVS – voetbal, cricket, squash en rugby – heeft de beschikking over een apart multifunctioneel gebouw.

Duurzaamheid staat voorop; daarom worden de gebouwen op het sportpark zo toekomstbestendig mogelijk gemaakt. Bij een groeiend ledenaantal kunnen de verenigingen dan namelijk gemakkelijk uitbreiden.

‘De gebouwen hebben een soort modulaire opbouw’, legt Buist uit, ‘zodat je ze gemakkelijk kunt herinrichten voor andere doeleinden,

5 min. leestijd

ACHTERGROND mocht er op termijn een andere sportvereniging of een andere functie bij moeten. Maar de ontwerpen, waaraan de sportverenigingen zelf hebben meegewerkt, zijn wél gebaseerd op de huidige verwachtingen.’

Beide gebouwen worden op basis van een all-electric concept ontwikkeld. Bovendien wordt bespaard op het energieverbruik door lagetemperatuurverwarming en waterbesparende toiletten en douches. Alle velden zijn aangelegd met ledverlichting en er wordt eigen energie opgewekt door middel van drijvende zonnepanelen.

‘Om de velden te kunnen aanleggen op het hele park, moesten we op een bepaald moment ook compenserend water graven om de waterafvoer te garanderen’, zegt Jaap Kamp, bedrijfsleider bij Van Kessel Sport en Cultuurtechniek. ‘Hierdoor ontstond een vijver van zo’n 8000 m2. Deze vijver was er al, maar wij hebben hem vergroot. Zonnepanelen kun je op daken kwijt, maar hierdoor kwamen we op het idee om ook in de vijver zonnepanelen te plaatsen.’

Projectoverstijgend Tijdens alle werkzaamheden focuste Van Kessel Sport en Cultuurtechniek zich op de omgeving met het oog op duurzaamheid. Kamp: ‘We hebben wekelijks grondstofoverleg met betrokkenen bij de projecten in de omgeving. Daarbij kijken we naar activiteiten waarvan wij eventu-

'Wij hebben grond uitgeruild met andere aannemers. In een circulaire economie moet je verder kijken dan je eigen bedrijfsgrenzen'

eel ook gebruik kunnen maken, zodat er nooit vrachtwagens leeg heen of terug hoeven te rijden. Als men bij andere projecten bijvoorbeeld op de ene plaats zand nodig heeft en ergens anders grond, dan kun je met dezelfde routing hier je zand brengen, daar je grond halen en zo in een kringetje rijden. Het idee is dat je zo weinig mogelijk rijdt. Dit “circulair werken” doet Van Kessel projectoverstijgend, dus niet alleen voor projecten van Van Kessel zelf. Zo hebben wij bijvoorbeeld grond uitgeruild met andere aannemers. Je moet leren verder te kijken dan je eigen bedrijfsgrenzen.’

Oude clubgebouwen worden wegverharding Het project onderscheidt zich verder van andere sportparken doordat veel gebruik wordt gemaakt van bestaande natuurwaarden. Er staan al volwassen bomen, die het terrein een parkachtige uitstraling geven.

Kamp: ‘We hebben goed gekeken of we wel of niet bomen moesten kappen in het gebied.

Daardoor kwam een veld nét iets anders te liggen, zodat er bomen konden blijven staan.’

Ook worden vrijkomende betonproducten zoveel mogelijk hergebruikt volgens het principe van de circulaire economie. Wat niet kan worden hergebruikt, wordt toegepast voor de fundering van wegen en paden. Hierdoor krijgen zoveel mogelijk materialen een tweede leven.

‘En de oude clubgebouwen worden de toekomstige wegverharding’, vervolgt Kamp. ‘We hebben een aantal gebouwen gesloopt en met dat gecertificeerde puin hebben we een weg aangelegd. In principe hergebruik je het oude clubgebouw, maar nu om er overheen te rijden.’

Het ligt in de planning om dit voorjaar alles af te ronden, zodat het sportpark op zaterdag 1 juni officieel kan worden geopend.

Kamp: ‘Vóór het begin van het nieuwe seizoen kunnen de clubs erin. Dan kunnen ze de gebouwen inrichten en er hun eigen sausje over gieten. We hebben wel te maken met kleine stagnaties, bijvoorbeeld door kabels en leidingen. We kwamen voor een verrassing te staan doordat onze voorouders iets in de grond gestopt hebben. Ook in de Tweede Wereldoorlog hebben militaire vliegtuigen hier dingen laten vallen. Dit bleek uit een onderzoek dat in een bibliotheek in Washington in de kast stond. Het was allemaal heel nauwkeurig gedocumenteerd.’

www.fieldmanager.nl

17

www.eurofins-agro.com

Optimaal beheer van sportvelden vraagt inzicht in alle aspecten die van invloed zijn op de gezondheid van de grasmat. Eurofins Agro biedt dit inzicht met monstername, analyse en advies voor bodem, plant en water.

GEZONDE GRASMAT

Basis voor sportieve prestaties Eurofins Agro Binnenhaven 5, 6709 PD Wageningen E-mail | emile.bezemer@eurofins-agro.com Telefoon | 06 11 26 49 27

ACHTERGROND Lydia Buist en Jaap Kamp

‘Het oude club­gebouw wordt hergebruikt om eroverheen te rijden’

Minder logistieke ellende Het sportpark is er overigens niet alleen voor de sporters; ook mensen die geen lid zijn van de verenigingen kunnen gebruikmaken van het park. De gebouwen in het park worden voor veel meer doeleinden gebruikt dan alleen sport: dat vindt de projectdirecteur van de gemeente Schiedam ook een vorm van duurzaamheid.

‘In het ene gebouw zit een gezondheidscentrum met fysiotherapie en allerlei revalidatiemogelijkheden met fitnessapparatuur, en een naschoolse opvang, en in het andere gebouw zijn een kinderdagverblijf en een cateraar gehuisvest. Er is een gezamenlijke balie en ze kunnen ook elkaars spullen gebruiken. Wat ons betreft had er zich ook een huisarts kunnen vestigen.’

De gemeente Schiedam heeft nog meer duurzaamheid in het plan verweven, met betrekking tot de verhuizing van de verenigingen naar de nieuwe locatie. Er stond in de planning dat de verenigingen zouden verhuizen naar een tijdelijke noodlocatie op het terrein zelf. Buist: ‘Daarop zeiden wij: als je het in één keer kunt doen zonder die tussenstap, scheelt dat veel logistieke ellende. Zo konden twee verenigingen in hun oude clubgebouw blijven zitten terwijl het nieuwe clubgebouw gebouwd werd.’

Creatief denken Het klinkt geweldig, zo’n energieneutraal sportpark. Maar is dat niet veel duurder dan andere sportparken, vraag je je af. Kamp weet zeker dat dit niet het geval is. ‘In de aanbesteding

‘Een project loopt niet altijd zoals het is uitgedacht. Dan moet je samen aan een oplossing werken’ was een plafondbedrag gesteld. Daardoor werden de partijen die inschreven tot het uiterste gedwongen om creatief te denken om aan de gestelde eisen te kunnen voldoen. Het was inderdaad geen makkelijke opgave om daarbinnen te blijven. We moesten dus allemaal creatief zijn om het maximale uit de wensen van de gemeente Schiedam en de eindgebruikers te halen.’

een heel andere manier met elkaar om. Als er iets is, meld je dat en als je met elkaar nadenkt over een oplossing, ben je al drie stappen verder.’

Buist: ‘Bij problemen moet je niet achterover leunen en denken: zo stond het in het contract.

Zo werkt het niet. Een project loopt niet altijd exact zoals het van tevoren is uitgedacht; dan moet je samen aan een oplossing werken.’

De projectleiders zaten iedere week bij elkaar en ook Buist en Kamp zagen elkaar geregeld.

‘Dat werkt toch het beste’, vindt Buist. ‘Er wordt veel gemaild, maar daar heb ik een hekel aan.

Persoonlijk contact werkt toch het prettigst.

En met Van Kessel is alles bespreekbaar. Ik kan gewoon zeggen wat ik vind.’

‘Die werkwijze hebben we ontwikkeld bij de werken die we samen hebben uitgevoerd’, voegt Kamp eraan toe. ‘Voor ieder probleem is wel een oplossing. Als je er zo in staat, ga je op

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29326/sportenin-een-duurzame-en-levensloopbestendigeomgeving

www.fieldmanager.nl

19

Voetballen op kunstgras met rubberkorrels is veilig en gezond!

Hij voetbalt het liefste op natuurgras, maar “kunstgras met rubbergranulaat benadert dat ideaal in zijn ogen nog het beste”, zegt een van de trainers van SV Hoofddorp. Zeven Kamper voetbalclubs schreven in een gezamenlijke brief aan de gemeenteraad rubbergranulaat of synthetisch rubber als infill wat hen betreft de enige optie is. Vriend en vijand zijn het erover eens dat rubberkorrels uit gebruikte autobanden de ideale combi is van de beste speeleigenschappen, hele lange levensduur en laagste kosten van aanschaf en onderhoud. Maar ook recyclebaar na 10 tot 15 jaar levensduur als Infill én vooral een hoge bijdrage aan de circulaire economie. Wat willen we eigenlijk nog meer??

Het gebruik van rubbergranulaat op kunstgrasvelden is één van de toepassingen waarmee de circulaire milieuwaarde van banden wordt verbeterd.

De toepassing draagt bij aan duurzaam gebruik van grondstoffen door het gebruik van gerecycled materiaal. Ecotest vergeleek de footprint per voetbalveld met infill van SBR, EPDM en kurk (en combinaties daarvan). Daaruit blijkt: SBR geeft een lage uitstoot van CO2 door hergebruik van voertuigbanden, SBR heeft de laagste kosten én van SBR is als enige bewezen dat het opnieuw bruikbaar is nadat het al tien jaar als infill gediend heeft.

Wij hebben een branchenorm voor de PAKs in rubbergranulaat voor onze gecertificeerde recyclers.

Zij voldoen aan de strenge eisen, waardoor iedereen er verzekerd van kan zijn dat rubberinfill veilig en verantwoord is als toplaag op kunstgrasvelden.

Bij correcte aanleg en juiste beheersmaatregelen is het gebruik ook veilig voor dier en milieu.

Heeft u vragen over onderzoeken, neemt u dan gerust contact met ons op.”

Kees van Oostenrijk: “SBR is het best onderzochte infillmateriaal. In meer dan honderd studies is aangetoond dat het veilig en verantwoord is om te sporten op kunstgrasvelden met rubberkorrels.

RecyBEM B.V., Loire 150, 2491 AK Den Haag, Postbus 418, 2260 AK Leidschendam.

Telefoon (070) 444 06 32 | fax (070) 444 06 61 | e-mail bem@recybem.nl | website www.recybem.nl

Oude banden, nieuw leven.

Marcel Bouwmeester

Pleun Lok

Marcel Bouwmeester en Pleun Lok versterken jury Fieldmanager of the Year In 2020 treden twee nieuwe leden toe tot de jury voor de Fieldmanager of the Yearverkiezing: Marcel Bouwmeester en Pleun Lok. Tijd voor een kennismaking.

Auteur: Nino Stuivenberg

Wat is volgens jullie het belang van fieldmanagers en de Fieldmanager of the Year-verkiezing?

Marcel Bouwmeester: ‘Een fieldmanager is een onmisbare schakel tussen de eigenaar van de sportaccommodatie en de beheerketen. De fieldmanager is een heel belangrijk onderdeel van een goed functionerend en efficiënt werkend team en erg belangrijk voor de eindkwaliteit van een sportaccommodatie. Een goede en ervaren fieldmanager is een expert, een vakidioot, gaat in op details, is een duizendpoot, heeft een groen hart, is sociaal, kan verbinden, kan met mensen omgaan en kan het verschil maken.

Ik heb veel respect en waardering voor fieldmanagers. Dit hoeft niet altijd te worden uitgedrukt in geld; je kunt de fieldmanager en zijn team

ook bedanken en de waardering geven die ze verdienen. Waardering en respect voor fieldmanagers moeten we volgens mij meer uitspreken.

De Fieldmanager of the Year-verkiezing is in Nederland het enige podium voor deze belangrijke erkenning. De winnaar is woordvoerder en vertegenwoordiger van het vak, de “Mark Rutte” van de fieldmanagers. Genomineerd worden is al een eer en een erkenning op zich.’

Pleun Lok: ‘Het vak van fieldmanager is bovendien een relatief onbekend beroep. Daardoor is ook onbekend wat een enorm vakmanschap dit beroep vraagt. En dat wringt, want er is landelijk een fors tekort aan vakbekwame fieldmanagers, dat alleen maar groter wordt. Willen we landelijk vier miljoen sporters wekelijks veilig laten sporten, dan moet daar iets aan gebeuren. Daarom is de verkiezing van de Fieldmanager of the Year een schitterende promotie van het vakgebied en kunnen de genomineerden en de winnaar rolmodellen worden in deze schaarse arbeidsmarkt.’

Waarom zijn jullie jurylid geworden van de Fieldmanager of the Year-verkiezing?

Pleun Lok: ‘Vanuit mijn ervaring hoop ik een bijdrage te kunnen leveren aan dit fantastische initiatief. Om kennis te delen, maar er ook nog iets van op te steken!’

Marcel Bouwmeester: ‘Met mijn 46 jaar ben ik nog een jonkie. Ik hoop dat ik mijn steentje kan bijdragen aan de beoordeling van de nieuwe, moderne, state of the art, maar altijd vakinhoudelijke fieldmanager. Ik vond het een eer dat ik gevraagd werd, ook gezien de namen van huidige en oud-juryleden: allemaal collega’s die hun meerwaarde in ons vak bewezen en verdiend hebben. Verder verwacht ik bij de werkbezoeken te leren hoe collega’s hun werk verrichten. Ik vind dit erg interessant en waardevol. Je bent namelijk nooit te oud om van elkaar te leren, deze kennis toe te passen en ook weer over te dragen aan de volgende generatie. Juist de huidige generatie fieldmanagers moet investeren in de volgende generatie. Het is verstandig om de nieuwe generatie fieldmanagers enthousiast te krijgen voor ons vak. Daarbij hoort dus ook erkenning en waardering voor de huidige, op een zeer hoog niveau presterende fieldmanagers.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29376/marcelbouwmeester-en-pleun-lok-versterken-juryfieldmanager-of-the-year

www.fieldmanager.nl

21

Erwin Beltman, Fieldmanager of the Year 2019

‘Deze titel mocht voor mij niet ontbreken’ Feyenoord-grasmeester Erwin Beltman is de nieuwe Fieldmanager of the Year Al vijf keer op rij won hij met zijn team de VVCSveldencompetitie, maar één prijs ontbrak nog voor Erwin Beltman (43): de Fieldmanager of the Year-award. Na de verkiezing als Fieldmanager of the Year 2019 kan Beltman ook die

Van de vijf genomineerden voor Fieldmanager of the Year-award 2019 was Beltman ongetwijfeld de bekendste bij het grote publiek.

Dat die status geen garanties oplevert, weet Beltman maar al te goed, maar tijdens de editie van 2019, die mede mogelijk gemaakt werd door DLF, Toro en Expo-Line, was het

voor hem eindelijk raak. Op de Vakbeurs Sportaccommodaties mocht Beltman de kampioensschaal in ontvangst nemen uit handen van Fieldmanager-hoofdredacteur Hein van Iersel. De felicitaties stroomden dagenlang binnen aan het adres van Beltman. Vakgenoten, Feyenoord-fans en bedrijven uit de branche

laatste titel op zijn cv zetten. ‘Ik ben vereerd dat ik deze prijs mag winnen.’

Auteur: Nino Stuivenberg

De vijf genomineerden voor de Fieldmanager of the Year-award 2019

22

2/2019

3 min. leestijd

ACTUEEL

‘Deze schaal krijgt een mooi plekje’ waren eensgezind: Beltman is de terechte Fieldmanager of the Year 2019.

De Feyenoord-fieldmanager neemt met deze titel het stokje over van Marc Grooteman. Daar is hij erg trots op. ‘Ik ben vereerd dat ik deze prijs mag winnen. Het is een erkenning van het vak waar ik voor leef’, aldus Beltman. ‘Ons grasteam krijgt al jaren de prijs voor het beste veld. Deze titel mocht voor mij niet ontbreken.

Ik zal hem komend jaar dan ook met grote trots en inzet vertegenwoordigen. Deze schaal krijgt een mooi plekje.’

Respect Beltman toont zich tijdens de uitreiking een goed sportman. In zijn dankwoord benadrukt hij dat deze prijs niet voor hem alleen is; zijn team speelt een belangrijke rol bij zijn prestaties. ‘Mijn team is heel belangrijk. Met zijn allen zijn we dag in, dag uit met de velden bezig.

Weer of geen weer, we zijn er altijd. Ik heb diep respect voor de jongens. We hebben nu een team dat voor elkaar knokt, dat gaten vult voor elkaar en elkaar gewoon helpt. We zorgen dat er een mooi product ligt voor Feyenoord en het Nederlands elftal. Het is mooi om dat samen te beleven.’

Verder spreekt Beltman zijn dank uit aan enkele (oud-)collega’s. Hij vertelt daarbij over de lange weg die hij naar deze titel afgelegd heeft. ‘Dat

ik hier nu sta, komt voor een groot deel door mijn oude baas, Flip Weert, de oude secretaris van de Haagsche Golf en Country Club’, legt hij uit. ‘Die man heeft mij naar de HAS geschopt en ik heb daar gestudeerd. Op cursus kwam ik Maarten tegen; die was toen gevraagd voor een Eredivisieclub. Zo kwam ik in de voetballerij terecht. Vijfenhalf jaar later staan we hier. Rico Salomons van Feyenoord heeft mij deze kans gegeven.’

Echte teamspeler In het juryrapport zijn louter positieve punten te lezen over Beltman. ‘Erwin is een enthousiaste en zeer gedreven fieldmanager. Hij heeft zijn vakmanschap opgedaan in de golfsector en zich verder ontwikkeld in de voetbalbranche’, aldus de jury. ‘Om steeds de hoogste speelkwaliteit te leveren, volgt hij de nieuwste ontwikkelingen in binnen- en buitenland; hij onderhoudt onder andere nauwe contacten met het Institute of Groundsmanship. Erwin is een echte teamspeler die zijn medewerkers motiveert, coacht en opleidingen en stages biedt. Hij ziet het als een noodzaak en uitdaging om natuurgras terug te brengen in de stadions. Erwin heeft de drive om het vak van fieldmanager uit te dragen en te promoten.’

Uithangbord De jury liet dit jaar elf kandidaten op gesprek

Gasthoofdredacteur Als kersvers Fieldmanager of the Year staat Erwin Beltman meteen een mooie uitdaging te wachten. In Fieldmanager 3, de eerstvolgende editie van dit vakblad, is hij namelijk gasthoofdredacteur. Daarin kunt u onder meer een column van Beltman lezen en uitleg over de werkwijze van zijn Feyenoord-team. komen. Vijf kandidaten kregen vervolgens een veldbezoek en maakten kans op de award. Naast Beltman waren dat Nick Verberk (TOP Sport & Groen), Bertjan Emons (Aannemersbedrijf Van Wijlen), Jaap Verhagen (gemeente Zutphen) en Addy Snoeren (gemeente Oisterwijk). Alle genomineerden mogen zich wat Van den Bosch betreft een winnaar voelen. ‘Als je hier op het podium staat, dan heb je wat bereikt. Ze zullen zeker profijt hebben van hun nominatie.’

Bij de beoordeling van fieldmanagers kijkt de jury naar vijf elementen: vakmanschap, organisatie, beleid, pr en innovatie. Van den Bosch vertelt dat het nooit makkelijk is om een winnaar te selecteren. ‘Maar we zijn het altijd eens, hoor.’ Over de kandidaten van dit jaar zegt hij: ‘We krijgen veel uiteenlopende formulieren toegestuurd. Soms zitten daar echte schrijvers tussen die door de mand vallen als ze op gesprek moeten komen. Andersom zie je dat op formulieren niet het hele verhaal verteld wordt. Als wij fieldmanagers bezoeken op hun werkplek, vinden we het leuk als iemand zijn nek uitsteekt. Kleine gemeenten zijn vaak heel innovatief bezig, maar dat moeten ze dan wel durven zeggen.’

Met Erwin Beltman heeft de Fieldmanager of the Year-award een nieuw uithangbord voor het vak van fieldmanager. Juryvoorzitter Bernard van den Bosch vertrouwt erop dat Beltman het vak breed zal uitdragen. ‘We hopen dat hij er wat mee gaat doen, want je bent niet voor niets winnaar. Wat doet hij bijvoorbeeld anders dan anderen? Collega-fieldmanagers kunnen daar weer van leren. We hebben alle vertrouwen in hem.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29301/deze-titelmocht-voor-mij-niet-ontbreken Beltman neemt uitgebreid de tijd om (oud-)collega’s te bedanken. www.fieldmanager.nl

23

Antea Sport legt bijzonder hockeyveld aan in Den Haag FieldFlow: waterveld zonder beregening In Den Haag heeft Antea Sport een bijzonder kunstgrashockeyveld afgeleverd. Voor de opdrachtgever, de gemeente Den Haag, is een waterveld geplaatst bij Let's Stick Together, een stichting van drie samenwerkende hockeyclubs in Den Haag: HDM, HGC en KZ. De beste spelers van deze drie clubs spelen op het nieuwe hockeyveld, genaamd FieldFlow. Voor het veld zijn nieuwe technieken gebruikt, waardoor beregening overbodig is. Tijdens een seminar bij de Haagsche Hockeyvereniging HDM vertelde projectleider Tijs van Lierop alles over deze innovatie.

Auteur: Linde Kruese

FieldFlow is een bijzonder hockeyveld, omdat dit een waterveld is met een zogenaamd ondervloeiingssysteem, vertelt Van Lierop. ‘Dat is een waterhockeyveld waar geen beregeningsinstallatie op zit. Edel Grass leverde voor dit project een speciaal geprepareerde Edel ID-kunstgrasmat. Het water wordt van onderaf in het kunstgras gebracht, waardoor het veld constant en gelijkmatig nat blijft. Tijdens de labfase zijn verschillende testen uitgevoerd, waarbij de doorlatendheid van de fundatie geanalyseerd werd. Dat heeft geleid tot een ontwerp met een waterdichte betonnen onderlaag. Boven op deze laag zijn drainbuizen geplaatst, die aangesloten zijn op het watermanagementsysteem. Naast het veld zijn sensoren geplaatst die het waterniveau in het veld meten. Op de betonnen onderlaag is een e-layer geplaatst. Daardoor ontstaat een hockeyveld met optimale speeleigenschappen en worden de eigenschappen van het kunstgrasveld voor langere tijd behouden.’

Automatische melding Via de sensoren naast het veld wordt het waterniveau geschakeld. Van Lierop: ‘Alle uit- en inlaatkleppen worden apart aangestuurd en

24

2/2019

geschakeld. Het benodigde water wordt toegevoerd via het buffersysteem van HDM. Het regenwater wordt opgevangen in de buffertank van TTC. Overtollig regenwater wordt teruggeleverd aan HDM.’ Als er iets mis is met het veld, komt er automatisch een sms-melding bij de beheerder binnen. Deze melding geeft aan dat het waterniveau in het veld niet op peil staat.

Op dat moment is er nog voldoende tijd om bij te sturen; het veld blijft dan nog circa zes uur prima bespeelbaar.

Hockeyveld onder water Ook tijdens het onderhoud maakt FieldFlow handig gebruik van het overvloeiingssysteem.

'De gemeente kon volop meedenken bij de totstand­ koming van het eindproduct'

4 min. leestijd

ADVERTORIAL

'De mat is ongevoelig voor wind en zelfs bij nachtvorst direct bespeelbaar' Door het hockeyveld onder water te laten lopen, kunnen vervuiling, algen en mos uit de mat gespoeld worden en daarna eenvoudig verwijderd worden. ‘Daarnaast kan op de traditionele manier aan algenbestrijding worden gedaan. Ook het systeem voor het voorjaar- en winterklaar maken van het veld werkt op de traditionele manier.’ Omdat FieldFlow een uniek systeem is, was het spannend voor Van Lierop om te zien wat er in de winter met het hockeyveld zou gebeuren. ‘We waren benieuwd naar de temperatuurontwikkeling van het water in het veld. Om deze reden hebben we het water tijdens de vorstperiode in het veld laten staan.

Normaliter staat het veld in een vorstperiode leeg. Tijdens de vorstperiode deze winter is het water niet bevroren, maar we weten nog niet hoe dat gaat als het langere tijd vriest.’

Veiligheid gegarandeerd Voor de sporters is het grootste voordeel van FieldFlow dat het hockeyveld continu vochtig blijft.

Zelfs bij nachtvorst is het veld gewoon bespeelbaar. ‘De veiligheid van de sporters wordt optimaal gegarandeerd doordat het veld zijn hoogwaardige, gelijkblijvende sporttechnische eigenschappen behoudt. Door het ontbreken van beregening is het veld ongevoelig voor wind, en door het ontbreken van sproeiers in de uitloop zijn er geen obstakels meer voor de sporters’, aldus Van Lierop. In de planning

Tijs van Lierop

hoeft geen tijd voor beregening opgenomen te worden. Hierdoor kan op een dag één wedstrijd extra gespeeld worden. Daar is Sjors Lolkema van de gemeente Den Haag het mee eens. ‘Bij het Top Training Center van de stichting Let’s Stick Together hoort ook een tophockeyveld.

De gemeente heeft verschillende gesprekken gevoerd om te inventariseren of de markt klaar was om een innovatieve techniek toe te passen.

Drie bedrijven waren bezig met een bevloeiingssysteem zoals FieldFlow en middels een aanbesteding is voor Antea Sport gekozen. Het fijne aan de samenwerking met Antea Sport is dat de gemeente werd meegenomen in de uitdagingen die ze tegenkwamen. De gemeente kon volop meedenken bij de totstandkoming van het eindproduct.’ Sinds september is het hockeyveld in gebruik en de terugkoppeling van de sporters is positief.

Alliantie voor kunstgrasrecycling Tijdens het seminar bij HDM kwam ook Eric van Roekel aan het woord, de directeur van GBN. Samen met Antea Sport, Edel Grass, CSC Sport, Greenfields, Domo Sports Grass, SLG en Fieldturf Tarkett vormt GBN een alliantie die het kunstgras-recyclingprobleem in Nederland wil oplossen. Helemaal circulair. Want dat kan én moet, zegt Van Roekel. ‘Dit is voor het eerst dat GBN kunstgras gaat recyclen. We gaan in Nederland recyclen en daar hoogwaardige producten van maken. We moeten het imago van de kunstgrasrecyclebranche verbeten. Dat gaan

we doen door mensen mee te nemen in het hele proces. De reis die een kunstgrasmat aflegt zodra die bij ons binnenkomt, kan precies worden gevolgd met een track and trace-code.’ De fabriek in Amsterdam waar de recycling gaat plaatsvinden, moet nog gebouwd worden. Op dit moment is er een tijdelijke opslaglocatie in Hoorn. ‘We hebben aan het college van B&W de garantie gegeven dat we de kunstgrasmatten gaan opruimen.’

Nieuwe producten maken In het voorjaar van 2020 wordt de verwerkingsfaciliteit in Amsterdam geopend. Het doel van de alliantie is volledige circulariteit. Zo kan zand na recycling opnieuw gebruikt worden als infill.

Rubber-infill kan ook als gewassen gecertificeerde recycle-infill toegepast worden op nieuwe velden, of dienen als nieuwe grondstof voor rubberproducten, bij voorkeur rondom sportvelden. ‘Het liefst zouden we van oud kunstgras opnieuw kunstgras maken, maar dat is nog niet mogelijk, omdat het teveel geld en CO2 kost.

We maken er wel andere producten van. Het kunstgras wordt als grondstof gebruikt voor pallets, bankjes en palen langs het hockeyveld.

Ook kunnen we er slagplanken van maken.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29384/ antea-sport-legt-bijzonder-hockeyveld-aanin-den-haag

Eric van Roekel www.fieldmanager.nl

25

Het gras is straks altijd groener bij de buren De Europese toekomst van (gras) kweken zonder Crispr-Cas In juli vorig jaar legde het Europese Hof in een uitspraak de toepassing van Crispr-Cas aan banden.

Crispr-Cas werd in de uitspraak geschaard onder genetische modificatie, waarop strenge regel­ geving van toepassing is. Hierdoor moeten gewassen die met deze toepassing zijn verbeterd een jarenlange en zeer dure toelatingsprocedure doorlopen voordat ze mogen worden toegelaten op de Europese markt. Met de uitspraak is de relatief goedkope en snelle techniek om in DNA te knippen en plakken ineens duur en langzaam geworden. Wordt Europees gras hierdoor het ‘zielige jongetje van de klas’ en blijft het gras van onze Amerikaanse en Aziatische buren voor altijd groener?

Auteur: Willemijn van Iersel

26

2/2019

Teleurstelling Een golf van teleurstelling overspoelde Europa na de uitspraak van het Hof. Europese plantveredelaars zagen het als een gemiste kans en de vrees bestaat dat Amerika en Azië ons voorbij gaan streven. René Smulders, die zich bij Wageningen University bezighoudt met plantenveredeling, zei erover tegen de Volkskrant: ‘Het is alsof we op een typemachine moeten werken terwijl er een computer beschikbaar is.’ Volgens WUR zullen diverse bedrijven door deze uitspraak hun planten-

6 min. leestijd

ACTUEEL

‘Laten we het vooral niet erger maken dan dat het is’ Ondanks de uitspraak zoekt Schouten toch naar mogelijkheden om Crispr-Cas te gebruiken.

Brancheorganisatie Plantum liet na de uitspraak weten zwaar teleurgesteld te zijn en noemt het een gemiste kans om plantenveredeling versneld te verduurzamen.

veredelingstechnieken verplaatsen en investeerders zich terugtrekken. Ook ons kabinet is teleurgesteld. Rutte III beloofde immers nog in zijn regeerakkoord (oktober 2017) dat Nederland zich binnen Europa gaat inzetten voor de toepassing van Crispr-Cas. Minister van Landbouw Carola Schouten heeft zich al meerdere malen positief uitgelaten over Crispr-Cas.

'Alsof je moet werken op een typmachine terwijl de computer al beschikbaar is'

Crispr-wat?

Even terug naar de basis, want wat is de CrisprCas-technologie precies? Met Crispr-Cas kan op vrij eenvoudige wijze het DNA van organismen worden aangepast. Uniek aan de methode is dat er met zeer grote precisie wordt gewerkt (zie kader voor een uitgebreidere uitleg). Maar wat betekent dit voor de grasindustrie? Voor antwoorden op die vragen bel ik met Piet Arts, hoofdkweker bij Barenbrug. Barenbrug is als graszaadleverancier altijd bezig om zijn grasrassen te verbeteren door middel van onderzoek en plantenveredeling. Ook in de stem van Arts hoor ik direct lichte teleurstelling als hij praat over de revolutionaire, maar inmiddels zo goed als onbereikbare techniek. Arts: ‘De uitspraak van het Hof belemmert de vooruitgang enorm.

Iedereen die spreekt vanuit wetenschappelijke interesse zal hetzelfde zeggen. Europa ligt stil door deze uitspraak.’ Arts relativeert zijn eigen uitspraak direct ook weer: ‘Tegelijkertijd staat de techniek ook nog in zijn kinderschoenen, dus laten we het vooral niet erger maken dan het is. Er zijn nog voldoende andere technieken beschikbaar om goed gras te kweken.

Daarnaast lijkt het in de media alsof Crispr-Cas heel eenvoudig en goedkoop is, maar dat is natuurlijk allemaal relatief.’

Arts wordt bijgevallen door zijn collega Tim van der Weijde, onderzoeksmanager en graskweker.

‘Ook ik vind het erg jammer dat deze techniek nu onder GMO wordt geschaard, maar het is begrijpelijk. Alle risico’s zijn nog niet in kaart gebracht; dan kun je beter voorzichtig zijn.

Maar ik zou liegen als ik niet liever een lichtere vorm van regulering had gezien. In Amerika is

deze techniek in 2017 al goedgekeurd.’

Van der Weijde vervolgt: ‘Wij hielden dit proces hier bij Barenbrug met zijn allen nauwgezet in de gaten, deels uit persoonlijke, maar ook uit professionele interesse. Je wilt als bedrijf niet de boot missen bij de nieuwste ontwikkelingen; wij willen up-to-date blijven. Al moet ik erbij zeggen dat bij de grasveredelingskunst nog wel wat haken en ogen aan deze techniek zitten.’

Arts verduidelijkt: ‘Gras is een product waar geen hoge marges op zitten, dus de mogelijkheden zijn niet eindeloos. Maar onze programma’s lopen gewoon door; we blijven vooruitgang zoeken met de voor ons beschikbare technieken.’

Niet de magische sleutel Arts komt nog even terug op het feit dat de Crispr-Cas-techniek in de media soms wordt afgeschilderd als de heilige graal. Arts: ‘Geneediting (onder andere Crispr-Cas) kan als tool

'In Amerika is deze techniek al in 2017 door de USDA goedgekeurd' worden ingezet, maar dit werkt beter bij eenvoudige genetische eigenschappen, bepaald door één gen of enkele genen. Een voorbeeld is ziekteresistentie, bijvoorbeeld tegen roest in gras. Dit is een duidelijke eigenschap. Maar grassen met een goede roestresistentie zijn in het veld vrij gemakkelijk te vinden, dus dan is het maar de vraag of het de investering in Crispr-Cas waard is. Dit kan het geval zijn bij een economisch belangrijke ziekte waartegen veel gespoten moet worden, zoals fytoftora in aardappelen, maar bij gras zal het niet snel gebeuren. De echte uitdagingen zitten in het ontwikkelen van grassen die een grote droogtetolerantie hebben of een betere betredingstolerantie. Dit zijn ingewikkelde eigenschappen, die zich niet op één stukje DNA bevinden. Een grassoort is beter bestand tegen droogte en/of betreding door een combinatie van factoren, dus dat is hoe dan ook een zoektocht, zelfs wanneer je de beschikking zou hebben over Crispr-Cas.’

www.fieldmanager.nl

27

Kunstgrasreiniger

De Speed-Clean is een eenvoudige en effectieve kunstgrasreiniger, die het vuil oppikt en uitzeeft. Naast de getrokken versie (foto), zijn er versies voor in de hefarmen van de tractor.

06-52305241/030-6933227

ACTUEEL COMMENTAAR: Eind 2018 haalde een Chinese hoogleraar het wereldnieuws omdat hij claimde het DNA van een tweeling met behulp van Crispr-Cas9 te hebben aangepast. Hij zou de tweeling resistent hebben gemaakt tegen het hiv-virus. Wereldwijd werd zijn gedrag afgekeurd; zelfs zijn eigen universiteit viel de hoogleraar af.

Greenpeace noemt het terecht dat het Europese Hof de techniek onder strenge GMO-regelgeving laat vallen. Herman van Bekkem van de milieuorganisatie zegt tegen de Volkskrant: ‘Het zou raar zijn om dat niet te doen met dit soort nieuwe technieken, waarvan de bijeffecten voor natuur en gezondheid onbekend zijn.’

Marianne Rots, hoogleraar moleculaire epigenetica aan het Universitair Medisch Centrum Groningen, zegt tegen dekennisvannu.nl dat we nog niet alles over de techniek weten, waarmee ze impliceert dat we terughoudend moeten zijn.

Andere technieken Het is duidelijk dat het Nijmeegse bedrijf niet al te lang treurt over het uitsluiten van CrisprCas. Naar eigen zeggen zit er immers nog meer gereedschap in de kist van kwekers. Hiertoe behoort uiteraard het gebruik van conventionele kweektechnieken: het kruisen van grasrassen, maar ook een andere vorm van genselectie:

'Wij kweken gewoon stug door' genomics. Deze techniek selecteert op basis van DNA-patronen. Arts legt me uit: ‘Wij gebruiken deze techniek sinds een jaar of drie. We kunnen nog niet zeggen of het voor revolutionaire veranderingen gaat zorgen in grasland, maar het is zeker heel interessant. Door middel van moleculaire merkers selecteer je op DNA-niveau. Zo kun je het DNA isoleren en bekijken wat de achterliggende eigenschappen van dit DNA zijn. Dit is echt laboratoriumwerk. Zo maken we de eerste schifting, om het gras vervolgens op onze proefvelden in te zaaien en verder te testen.’

Wat houdt je tegen om het perfecte graszaad in Amerika te kopen?

Amerika land van GMO Zoals Van der Weijde al opmerkte, is het gebruik van Crispr-Cas in de VS al sinds 2017 toegestaan. Het commentaar luidt vaak dat handhaving van de nieuwe uitspraak van het Hof niet te controleren is. Een eindproduct dat met behulp van Crispr-Cas tot stand is gekomen, is niet anders dan een eindproduct dat door middel van klassieke puntmutaties is ontstaan. In genetisch gemodificeerde planten blijven de aanpassingen altijd zichtbaar in het DNA; deze zijn dus eenvoudig te onderscheiden. Maar het perfecte graszaad dat is ontwikkeld met CrisprCas, had in theorie ook door jarenlang ‘normaal’ kweken en kruisen kunnen worden ontwikkeld.

Wat zou bedrijven of eindgebruikers dan tegenhouden om het ‘perfecte’ graszaad in Amerika te kopen?

Arts: ‘Het is in principe niet opspoorbaar, maar als je ervan uitgaat dat bedrijven integer handelen, is het houdbaar. Het blijft een integriteitsvraagstuk.’ Arts praat verder over Barenbrug in Amerika. ‘Wij kweken ook voor de Amerikaanse markt. Om daar succesvol te zijn, móet je wel daar kweken. We hebben dus ook een Amerikaans lab. Zo kunnen we altijd gebruikmaken van de nieuwste toegestane technieken.’

VS tegenover EU Ik vraag Arts of Europa dan niet gaat achterlopen qua techniek: straks heeft Amerika de beschikking over het perfecte graszaadje. Arts, meester in het relativeren, zegt hierover: ‘In de graswereld wordt de Crispr-Cas-techniek nauwelijks toegepast; een beetje in voedergrassen, maar voor gazon en sport nauwelijks. De techniek is relatief goedkoop, maar zoals gezegd zijn de marges op gras niet zo hoog, dus we hebben het wel over investeringen van tonnen.’ En, zo vervolgt hij: ‘Wat is achterlopen? Amerikanen zullen de markt niet overspoelen met zaden die onverkoopbaar zijn in Europa. Tegelijkertijd is het is denkbaar dat de Amerikaanse en de Europese kwekerswereld uiteen gaan lopen. We gaan tot nu toe gelijk op, maar dat zou kunnen veranderen, ja.’ Arts wil hieraan nog toevoegen: ‘Je weet niet wat de techniek gaat doen en wat de toekomst brengt. Het ontwikkelt zich allemaal zo razendsnel.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29305/het-gras-isstraks-altijd-groener-bij-de-buren

CRISPR-CAS UITGELEGD CRISPR betekent letterlijk: clustered regularly interspaced palindromic repeats, in gewonemensentaal: stukken DNA die in een bijzondere en zich herhalende volgorde staan. Hierdoor kunnen die een verbinding aangaan met het DNA van bijvoorbeeld een gewas.

Cas is een enzym. Dit enzym wordt gebruikt om te knippen in het DNA, waarna de CRISPR kan integreren in het DNA. Bij CRISPR-Cas wordt meestal het enzym Cas9 gebruikt om in het DNA te knippen. Daarom werd de techniek veelal Crispr-Cas9 genoemd. Tegenwoordig wordt er vaker gesproken over Crispr-Cas of Crispr-techniek, omdat ook andere enzymen de knip in het DNA kunnen maken.

Crispr-Cas is een techniek die is afgekeken van bacteriën. Japanse onderzoekers ontdekten al in 1987 dat bacteriën die een vreemd en schadelijk virus tegenkomen, een stukje DNA van dat virus kunnen kopiëren en in hun eigen DNA plakken. Zo wordt het vreemde DNA (het virus) in de toekomst direct herkend en onschadelijk gemaakt door de Cas-eiwitten. Later ontdekten Amerikaanse wetenschappers dat zij dit afweermechanisme zelf konden modificeren. Ze konden heel specifiek op een gewenste plek DNA knippen en plakken. Hiermee kunnen we dus relatief gemakkelijk genen wegknippen of toevoegen, zoals bij het kweken van tarwe zonder gluten of van gras met schimmelresistentie.

www.fieldmanager.nl

29

®

UW VERTROUWDE PARTNER IN ELK JAARGETIJDE

LIMPAr.NL Maak het uzelf gemakkelijk, Wiper zorgt voor uw gazon.

W I P E R M A A I R O B O T. N L H.O. Knopert v.o.f.

Zompstraat 13 8102 HX Raalte

0572-353964 www.knopert.nl info@knopert.nl

Meer dan helft natuurgras­ velden voldoet niet aan NOC*NSF-normen BSNC pleit voor aanpassing normen natuurgras In opdracht van de BSNC deed Maurice Evers van Lumbricus onderzoek naar de constructie- en sporttechnische kwaliteit van natuurgrassportvelden. In februari presenteerde hij zijn bevindingen. De resultaten liegen er niet om: zowel wedstrijd- als trainingsvelden blijken vaak niet te voldoen aan de normen van NOC*NSF/KNVB. De BSNC pleit daarom voor verandering.

Auteur: Nino Stuivenberg

Aanleiding voor het onderzoek zijn problemen met de kwaliteit van natuurgrasvelden. Evers besloot de proef op de som te nemen en velden te onderwerpen aan de normeringen van NOC*NSF en de KNVB. Die velden worden normaliter namelijk niet gekeurd op basis van de normeringen, wat bij kunstgrasvelden wel het geval is.

130 proefvelden In het Nijmeegse Goffertstadion organiseerde de BSNC op 19 februari een themabijeenkomst, waarin Evers de resultaten presenteerde aan de sportveldenbranche. Hij deed voor zijn onderzoek metingen op 130 verschillende natuurgrasvelden, allemaal met zand als basis. Daartoe behoorden 86 wedstrijdvelden

en 44 trainingsvelden. Evers keek naar de constructie- en sporttechnische kwaliteit van de velden. Daarbij kwam hij tot de volgende bevindingen.

Resultaten De resultaten liegen er niet om: bij drie van de vier categorieĂŤn voldoet de meerderheid van de velden niet aan de norm. Sporttechnisch voldoet zelfs geen enkel wedstrijdveld, al is dat te wijten aan de norm voor energierestitutie, die onhaalbaar bleek. Als deze buiten beschouwing gelaten wordt, voldoet ongeveer een zesde van de wedstrijdvelden aan de sporttechnische eis. Het contrast met trainingsvelden, waar 84 procent aan de sporttechnische eis voldoet, is groot. Dat verschil

www.fieldmanager.nl

31

FINANCIERING VANAF 0% *

Aantrekkelijke financiering van 0% voor 3 jaar op nieuwe John Deere compact tractoren, golfmachines, commercial mowers, X7-X9 serie en gators.

NOTHING RUNS LIKE A DEERE

* Deze financieringsactie is geldig t/m 31 oktober 2019. Vraag uw dealer naar alle voorwaarden en condities. De financieringsinformatie is vrijblijvend, hieruit ontstaan geen contractuele verplichtingen. Uitsluitend voor zakelijke klanten in Nederland. Fouten, aanvullingen, modificatie en herroeping voorbehouden. Eventuele kosten die zouden kunnen ontstaan, zijn buiten beschouwing gelaten. Alle aanbiedingen zijn onder voorbehoud van acceptatie door John Deere Financial, ‘s-Hertogenbosch. John Deere Financial is een handelsnaam van BNP Paribas Leasing Solutions N.V.

ACTUEEL Wedstrijdvelden

Trainingsvelden

Constructie­ technisch

Sporttechnisch

Constructie­ technisch

Sporttechnisch

Voldoet aan norm

41%

0%

30%

84%

Voldoet bijna aan norm

38%

80%

28%

0%

Voldoet niet

21%

20%

42%

16%

komt volgens de BSNC door de ruimere norm voor energierestitutie en balrol die geldt voor trainingsvelden.

De branche­ vereniging is met de KNVB over de normen in gesprek

Aan de grashoogte voldeden de meeste velden wel. De BSNC constateert verder dat er bij wedstrijdvelden een duidelijke relatie te zien is: velden die constructietechnisch niet voldoen, voldoen vaak sporttechnisch ook niet.

Bij trainingsvelden is dat patroon er niet. De BSNC concludeert dat er een discrepantie zit tussen wat volgens de constructietechnische norm als acceptabel wordt geacht en wat er in de sporttechnische norm wordt geëist ten aanzien van de balrol. Op basis daarvan moet er gehandeld worden.

Aanbevelingen Naar aanleiding van het Lumbricus-onderzoek doet de BSNC een aantal aanbevelingen. Zo wil de branchevereniging de norm voor ener-

gierestitutie in de sporttechnische norm voor wedstrijdvelden vervangen door een norm voor de hardheid. Verder pleit ze voor normen voor de maximaal toelaatbare viltdikte en het actuele vochtgehalte in de bovenste 6 cm van een toplaag. Ook wil de BSNC een scherpere norm voor de grashoogte in de sporttechnische norm voor wedstrijdvelden. Voor wedstrijdvelden en trainingsvelden wordt bovendien voorgesteld om de constructietechnische norm zodanig aan te passen dat er een schralere toplaag ontstaat. Over deze aanbevelingen is de BSNC in gesprek met de KNVB. Het mag duidelijk zijn dat het onderzoek naar natuurgrasvelden behoorlijk wat losgemaakt heeft in de branche. Met de aanbevelingen van de BSNC krijgt dit ongetwijfeld nog een vervolg. Wil je meer weten over het onderzoek? Bestel dan het volledige rapport via www.bsnc.nl.

Maurice Evers

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29385/meerdan-helft-natuurgrasvelden-voldoet-niet-aannocnsf-normen

www.fieldmanager.nl

33

Man & machine: Imants Fieldtopmaker 2500 Kees van Amerongen werkt al 37 jaar bij groenvoorziener De Ridder in Soesterberg. Daar werd vorig jaar een Imants Fieldtopmaker 2500 aangeschaft. ‘Een fantastische machine.’

Auteur: Mischa Bijenhof

De naam zegt het al: De Ridder golf-, sport- en groenvoorzieningen is actief in verschillende takken van groenvoorziening. Van tuinaanleg tot gemeentelijk groenonderhoud, van golfbanen tot voetbalvelden. Voor die laatste twee wordt de Imants Fieldtopmanager gebruikt.

Kees van Amerongen vertelt waarvoor de machine wordt ingezet: ‘Kort gezegd gebruik ik hem voor het wegfrezen van de toplaag van voetbalvelden. Na het maaien blijft het maaisel op het veld liggen. Dat verteert, waardoor je na verloop van tijd een vettige toplaag op de grasmat krijgt. Die is met de Fieldtopmaker te verwijderen, waarna je de grasmat kunt doorzaaien, oftewel volledig kunt renoveren.’

Hybridevelden Vooral in de grotere, (deels) overdekte voetbalstadions komt het vaak neer op dat laatste, legt

Van Amerongen uit. ‘In de Amsterdam Arena hadden ze veel problemen om de grasmat goed te houden, vooral toen dat stadion er net was. Zon en regen zijn nu eenmaal nodig om het gras gezond te houden.’ En het leidt tot opmerkelijke oplossingen: om het tekort aan daglicht te compenseren, heeft Ajax inmiddels lampen laten installeren zodat het gras na een wedstrijd sneller herstelt. Daardoor hoeft de grasmat nog maar eenmaal per jaar te worden vervangen. Hoe een voetbalclub het onderhoud van de grasmat beheert, is vooral een kwestie van budget, legt Van Amerongen uit.

‘Bij grote voetbalclubs worden soms graszoden gebruikt om een veld volledig te renoveren, maar dat is een kostbare zaak, dus meestal wordt een veld na het affrezen opnieuw doorgezaaid.’

'Hoe een voetbalclub het onderhoud van de grasmat beheert, is vooral een kwestie van budget' 34

2/2019

3 min. leestijd

TECHNIEK

Een bijzondere eigenschap van de Imants Fieldtopmaker 2500 is de inzetbaarheid op zogenaamde hybridevelden, sportvelden die bestaan uit een combinatie van kunstgras en natuurlijk gras. Van Amerongen zag in zijn lange carrière steeds meer van dergelijke velden komen. ‘Vroeger werd gedacht dat ze onderhoudsvrij waren, net als velden die volledig uit kunstgras bestaan. Maar dat is niet zo. Met de machines die we vroeger hadden, kon je zulke hybridevelden echter niet goed

frezen. Dan trok je behalve het gras ook de kunststofvezels mee en ging het hele veld naar de knoppen.’

Daarvoor heeft Imants een oplossing gevonden. De Fieldtopmaker 2500 heeft mesjes van slechts 1 cm breed, terwijl dergelijke machines in het verleden messen van gemiddeld 4 of 5 cm gebruikten. ‘Dat maakt echt het verschil’, zegt Van Amerongen. ‘Door die kleine mesjes blijven de kunstvezels zitten en wordt het gras

afgefreesd, zodat de bovenlaag van de grasmat kan worden verwijderd zonder dat de kunstvezels beschadigd raken.’ Hij is erg te spreken over de Fieldtopmaker. ‘Een fantastische machine, hij laat het veld mooi schoon achter.’

Pionierswerk De officiële naam van de machine luidt: Koro by Imants FTM 2500, waarbij Koro een verwijzing is naar Ko Rodenburg, de man die pionierswerk verrichte in de toplaagrenovatie van sportvelden. Rodenburg is voormalig sportveldbeheerder bij de gemeente Rotterdam, maakte net als Van Amerongen de opkomst van kunstgras- en hybridevelden mee en ontdekte de voordelen van ultrakort maaien. Het principe is vrij eenvoudig: grasmatten bestaan uit verschillende grassoorten, waaronder Poa annua, in de volksmond straatgras genoemd. Dit is het gras dat opduikt tussen stoeptegels, in perken en hoogstwaarschijnlijk ook in uw tuin. Voor sportvelden is het echter minder geschikt. Van Amerongen: ‘Straatgras wortelt ondiep, dus als je het ultrakort maait, keert het niet meer terug. De grassoorten die wél gewenst zijn, zoals Engels raaigras en veldbeemd, overleven zo’n maaibeurt wel en groeien daarna weer verder. Op die manier kun je een grasmat als het

www.fieldmanager.nl

35

De lijstaanvoerder van 2019!

EURODIAMOND ✓ Standvastigheid 8,3* ✓ Herstellingsvermogen 8,2* ✓ Bespelingstolerantie 7,9* *

Tabel Grasgids© 2019 Engels raaigras Sport

Fieldmanagers opgelet!

Van de laatste twaalf edities stond DSV zaden maar liefst acht keer op nummer 1 in de Grasgids©. En ook in 2019 hebben we met het ras EURODIAMOND de lijstaanvoerder in huis. EURODIAMOND zorgt voor veel speeluren per veld dankzij de combinatie van zeer goede bespelingstolerantie en standvastigheid. Daar zijn we natuurlijk trots op! Om dit te vieren hebben we EURODIAMOND in 2019 toegevoegd aan alle topmengsels van DSV zaden.

Meer informatie over de sportmengsels van DSV zaden vindt u op www.dsv-zaden.nl. Onze grasspecialisten geven u graag advies op maat over de keuze van het juiste sportmengsel.

www.dsv-zaden.nl

Recreatiegrassen | Voedergewassen | Akkerbouwgewassen

TECHNIEK ware renoveren en ontdoen van ongewenste soorten.’

Om dit doel te bereiken, moet korter gemaaid worden dan met reguliere maaimachines mogelijk is. De Imants Fieldtopmaker is op vier punten traploos instelbaar tot 5 cm diepte en op de millimeter nauwkeurig af te stellen.

'Vroeger werd gedacht dat hybride­velden onderhoudsvrij waren, maar dat is niet zo' Minder onderhoudsgevoelig Om dit te bereiken, wordt door Imants voortdurend geïnnoveerd. Zo werd de Fieldtopmaker 2500 vorig jaar grondig vernieuwd. De transportband die het afgefreesde materiaal afvoert, werd herzien, zodat hij minder storings- en onderhoudsgevoelig is. Ook werd de transportband dichter bij de rotor gemonteerd, zodat er minder materiaal op de grasmat achterblijft. Er zijn vier verschillende rotors leverbaar, waarvan de meest gebruikte, de Universe-rotor, verbeterd is. De fabrikant levert daarnaast ook een graafrotor, een terraplaner en een verticuteerrotor. Voor gebruik op golfbanen kan de FTM 2500 worden voorzien van een midroller die vlak achter de rotor geplaatst kan worden, zodat de machine ook op ongelijk terrein gebruikt kan worden.

‘De techniek in deze sector is de laatste jaren enorm verbeterd’, zegt Van Amerongen.

‘Uiteindelijk is geen sportveld hetzelfde. De bodemsamenstelling en de hoeveelheid licht en water zijn bepalend voor de kwaliteit van de grasmat. Maar met een goede Fieldtopmaker kun je overal kwaliteit leveren.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29309/kort-korterkortst

www.fieldmanager.nl

37

Domo Sports Grass, team Nederland, v.l.n.r.: Wilbert Hogeweij, Bas Reinds, Bart Broekhuis, Sjouk Fluit en Peter Verhoeven

Bas Reinds: ‘Wij willen de klant van A tot Z ontzorgen’ Domo Sports Grass onderstreept ambities met Nederlandse vestiging Sinds maart van dit jaar heeft het Belgische Domo Sports Grass een vestiging in Nederland.

Vanuit Apeldoorn opereert de kunstgrasfabrikant op de Nederlandse markt. De nieuwe vestiging is tekenend voor de ambities van Domo Sports Grass in ons land. ‘In 2022 willen wij hier in alle regio’s vertegenwoordigd zijn.’

Auteur: Nino Stuivenberg

Domo Sports Grass is al jaren een bekende naam in de Nederlandse kunstgrasmarkt. De Belgische kunstgrasfabrikant heeft immers verspreid over heel Nederland kunstgrasmatten liggen, zowel voor voetbal, hockey, korfbal als multisport. De tijd dat Domo Sports Grass uitsluitend als producent en leverancier van kunstgras opereerde, is echter voorbij. Het bedrijf heeft zijn werkzaamheden de laatste jaren stapsgewijs uitgebreid. Eerst door de installatie van kunstgrasmatten in eigen beheer te nemen, later door renovaties te gaan uitvoeren.

Door de groei in de organisatie en het binnenhalen van de juiste mensen staat Domo Sports Grass nu ook klaar om volledige projecten op te pakken.

Vijf specialisten Domo Sports Grass is niet langer enkel producent van kunstgras, maar ondertussen zelfs volledig aannemer. ‘Opdrachtgevers kunnen bij ons terecht voor advies en voor realisatie en onderhoud van kunstgrasvelden, in de breedste zin van het woord. Wij bieden een volledig pakket aan en ontzorgen onze klanten van A tot Z. In alle kunstgrasgerelateerde projecten kan Domo Sports Grass de klant bedienen’, ver-

38

2/2019

telt Bas Reinds, de hoofdverantwoordelijke bij Domo Sports Grass in Nederland. Reinds stapte in 2013 over van Arcadis naar Domo Sports Grass in Nederland en deed dat werk in het begin nog vanuit huis. Tot een jaar geleden was hij zelfs de enige werknemer van Domo Sports Grass in Nederland.

De groei van het bedrijf is echter in korte tijd in een stroomversnelling geraakt: inmiddels werken er vijf mensen fulltime voor Domo Sports Grass Nederland. Voor elke opdracht in de kunstgrasmarkt heeft het bedrijf een specialist. Naast Reinds bestaat het team uit hoofd bedrijfsbureau Bart Broekhuis, projectleider Wilbert Hogeweij, uitvoerder Sjouk Fluit en projectmanager Peter Verhoeven, die er sinds april werkzaam is. Reinds is ervan overtuigd dat hij met deze vijf een goede basis heeft om door te groeien. ‘Ik geloof in de visie dat je als team beter kunt presteren. Bij Domo Sports Grass relateren we onze visie aan sport, het domein waarin we actief zijn. Daarin moet je immers ook samenwerken om te presteren. Ik geloof niet zo in de ouderwetse “baas”; iedereen kent zijn of haar verantwoordelijkheid en taken.’ Dat de medewerkers het goed met elkaar kunnen

3 min. leestijd

ACHTERGROND Verhuizing sportpark in Lingewaard Een mooi voorbeeld van Domo Sports Grass’ werk als volledig aannemer is het sportpark van Jonge Kracht in de gemeente Lingewaard. De club verhuist en krijgt daarom een compleet nieuw sportpark. Domo Sports Grass heeft de aanbesteding gewonnen en is aannemer voor de velden.

Domo Sports Grass is daarbij verantwoordelijk voor de aanleg van twee kunstgrasvelden en twee natuurgrasvelden. Het sportpark wordt naar verwachting in het derde kwartaal opgeleverd.

‘Dit jaar willen we de organisatie in Nederland goed op poten zetten’ vinden, blijkt wel bij ons bezoek aan het nieuwe kantoor, waar de sfeer ontspannen is.

Veel mogelijkheden Met de Apeldoornse vestiging, waar Domo Sports Grass sinds maart is gehuisvest, is het team klaar om de Nederlandse markt verder te ontzorgen. Er zit een duidelijk plan en vooral veel ambitie achter deze overstap. Dit kan ook worden opgemaakt uit het feit dat Domo Sports Grass een onderdeel is van de kunstgrasalliantie die begin dit jaar opgezet werd. ‘Onze intentie is om klanten van A tot Z te ontzorgen bij hun projecten’, legt Reinds uit. Dit betekent

Wilbert Hogeweij en Bart Broekhuis

overigens niet dat de samenwerking met bestaande partners stopt. ‘De partners blijven we gewoon voorzien, maar dat combineren we met ons eigen werk als aannemer.’

Doorgroeien Groei is dus het sleutelwoord voor Domo Sports Grass Nederland. De eerste stap in het meerjarenplan is de doelstelling voor 2019.

‘Dit jaar willen we vooral de organisatie in Nederland goed opzetten’, aldus Reinds. ‘Dan zijn er de mooie projecten die we hopen te doen, waarbij we de nadruk leggen op een juiste uitvoering van die projecten. Verder hopen we stappen te zetten met kunstgras­ recycling en willen we onze kennis op het gebied van onderhoud uitbreiden.’ Het ligt daarbij voor de hand dat Domo Sports Grass zijn team nog verder zal uitbreiden. ‘Per stap blijven we mensen werven die passen bij onze organisatie.’

De vestiging van Domo Sports Grass in Nederland staat niet op zichzelf. Volgens Reinds gaat de kunstgrasfabrikant ook in andere landen kijken naar mogelijkheden. ‘Met de ambitie om door te groeien’, benadrukt Reinds.

Als de groei van de afgelopen jaren doorzet, is de kans op slagen groot.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29331/bas-reindswij-willen-de-klant-van-a-tot-z-ontzorgen

De vestiging van Domo Sports Grass aan de Wilmersdorf in Apeldoorn www.fieldmanager.nl

39

'Ons keuringsrapport, daar krijg je geen speld tussen' Hoofd afdeling inspectie Kiwa ISA Sport juicht nieuwe ontwikkelingen in de markt van harte toe Zeg je sportveldkeuring, dan zeg je Kiwa ISA Sport. Sinds jaar en dag is het instituut een onafhankelijke autoriteit waar het gaat om keuringen en advies bij sportaccommodaties.

Met jarenlange ervaring in een interessante en roerige markt, waarin met name kunstgras momenteel de gemoederen flink bezighoudt. Tijd voor een interview met het hoofd van de afde-

Sinds 1 juli 2010 hanteert de KNVB een gebruiksnorm. Deze houdt in dat kunstgrasvoetbalvelden verplicht na acht jaar moeten worden gekeurd, en daarna iedere twee jaar. De deadline van 1 juli 2019 nadert voor veel verenigingen die de eerste verplichte keuringen voor velden uit 2010 moeten laten uitvoeren.

Henk Mink: ‘Nu is het de hoogste tijd om je veld te laten keuren. Hoe eerder een vereniging zijn veld laat keuren, hoe beter sporters en bestuurders weten waar ze aan toe zijn en hoe meer tijd er is voor herstel.’

ling inspectie van Kiwa ISA Sport, Henk Mink.

‘Een afgekeurd veld leidt nooit tot conflicten met een club.’

Auteur Guus van Rijswijk

40

2/2019

Inspectie, advies en referentieonderzoek Alle soorten sportaccommodaties vallen onder het keuringsinstituut, vertelt Mink. Wat buitensportvelden betreft, valt het zo gek niet te bedenken; inspecteurs van Kiwa ISA Sport leggen wekelijks vele voetbal-, hockey-, tennis-, padel, korfbal- en atletiekvelden onder de

loep. Mink: ‘We toetsen wat we keuren aan de normen van NOC*NSF en stellen ons daarbij de vraag of een veld daaraan voldoet. Onze expertise beperkt zich niet tot inspectie; we houden ons ook bezig met advies en referentieonderzoek in het laboratorium.’

Kiwa ISA Sport aan de wieg Kunstgrasvelden vormen een specifiek onderdeel bij de keuringen van Kiwa ISA Sport. Het instituut stond bij het voetbal en het hockey aan de wieg van deze sportvloeren, die vandaag de dag niet meer zijn weg te denken uit de sportwereld. Mink: ‘De hele normering bij kunstgras is in Nederland door ISA Sport opgesteld.’ In 2010 heeft de KNVB besloten dat velden die worden aangelegd, in het achtste levensjaar opnieuw getoetst moeten worden aan een door de KNVB opgestelde gebruiksnorm, en daarna om de twee jaar. ‘Die norm

ADVERTORIAL ‘KIWA EN ISA SPORT PRIMA COMBINATIE’ Nederland kent in totaal vier keurings­ instituten. Een daarvan is Kiwa ISA Sport, dat binnen de sportwereld opereert als onafhankelijk, ervaren en professioneel kennisinstituut voor kwalitatief goede, duurzame en veilige sportaccommodaties.

De belangrijkste werkzaamheden van Kiwa ISA Sport zijn het onafhankelijk adviseren over sportvoorzieningen, het verrichten van onderzoek en het keuren van nationale en internationale sportaccommodaties. Het instituut richt zich voor 85 procent op buitensport en voor 15 procent op binnensport, zoals sporthallen en gymlokalen. Oorspronkelijk was ISA Sport onderdeel van NOC*NSF, voordat het werd verkocht aan certificerings- en keuringsinstelling Kiwa. Henk Mink: ‘Dat was een prima combinatie.’

'Als een club kan aantonen dat het veld goed is, maakt dat met name bij schadeclaims veel uit' om haast te maken met de aanvraag van een veldkeuring, vertelt hij. ‘Of het nu gaat om het borstelen van een veld of het vervangen van een doelgebied dat is versleten, je moet er tijd voor hebben. Is een veld niet meer goed, dan moet de gemeente of vereniging proberen om nieuwbouw en reparatiewerkzaamheden voor 1 juli uit te voeren.’

Schadeclaim vanwege slecht veld De procedure gaat als volgt: Kiwa ISA Sport verricht een keuring, stelt een rapport op en stuurt dit naar de vereniging of eigenaar. Die stuurt het weer door naar de KNVB. Is een veld goedgekeurd, dan is deze goedkeuring (na de eerste acht jaar) voor twee jaar geldig. ‘Die keuringen zijn nodig om veilig en verantwoord zonder blessures op een veld te kunnen blijven spelen.’ Er zit ook een verzekeringstechnisch aspect aan, vertelt Mink. ‘Stel dat er iets op het veld gebeurt met een speler, en dat die een claim neerlegt bij de vereniging. Dan is het verzekeringstechnisch prettiger als je als club kunt aantonen dat het veld goed is. Dat maakt met name bij schadeclaims veel uit.’ Af en toe komt zoiets voor, vertelt hij.

beschrijft aspecten waaraan een kunstgrasveld minimaal moet voldoen, wil je veilig en verantwoord voetbalwedstrijden en -toernooien onder auspiciën van de KNVB spelen’, vertelt Mink. ‘We leven momenteel in 2019. Dat betekent dat velden die in 2011 zijn aangelegd, nu door ons worden gekeurd. Daarnaast adviseren we in het geval dat een veld niet voldoet, hoe dat kan worden hersteld, zodat er uiteindelijk een goedgekeurd veld komt te liggen.’

Kwaliteit van onderhoud De extreemste situatie die kan voorkomen, is als een gekeurd veld onbespeelbaar wordt verklaard. ‘Soms moet een veld helemaal gerenoveerd worden. De kwaliteit van een veld valt of staat bij de kwaliteit van het onderhoud. Sommige velden hebben geen of zeer weinig onderhoud gehad. Dat is niet altijd de schuld van de vereniging. Ook de eigenaar (de gemeente) kan verantwoordelijk zijn. Sommige

Veld uit competitie Clubs die hun veld moeten laten keuren en nog geen keuring hebben aangevraagd, mogen volgens Mink weleens opschieten. ‘Als een aspect niet goed is, is er nu nog tijd om herstel te plegen. Wordt zo’n veld uiteindelijk niet goedgekeurd, dan is de KNVB gerechtigd om dat veld uit de competitie te halen.’ Dus is het van belang voor eigenaren en verenigingen Henk Mink

www.fieldmanager.nl

41

Krijg grip op de Green Deal Beperk nutriënten uitspoeling met:

Krijg grip op uw resultaat met de nieuwste ICL technologieën De beste vrijgavepatronen op lange termijn (ICL-werkingsduren gedeclareerd bij 21°C bodemtemperatuur) Bevat Poly-S en PACE resin coatingstechnologie Ook leverbaar in mini korrels voor optimale grasdekking ook bij lagere doseringen Met magnesium en calcium voor sterker, groener gras en een verbeterd klei-humuscomplex zonder pH invloed

h2pro.icl-sf.com/nl/

www.icl-sf.nl

ADVERTORIAL

'Het is soms lastig te achter­ halen wie er precies verant­ woordelijk is' clubs hoeven niets aan veldonderhoud te doen, andere krijgen geld van de gemeente voor onderhoud. Het is soms lastig te achterhalen wie er precies verantwoordelijk is.’

Non-infill Mink juicht nieuwe ontwikkelingen in de markt, zoals non-infillkunstgras, van harte toe. ‘We vinden elke ontwikkeling prima, mits deze voldoet aan de sporttechnische normen. Natuurlijk moet bij een nieuw veld door middel van een pilot bewezen worden of het een goed product is. Het moet zich ontwikkelen, soms moet je bijsturen. Daar zijn pilots voor. Door kennis op te doen, kom je tot een goed eindproduct.’

Conflicten door afkeuringen Als een veld bij een vereniging wordt afgekeurd, leidt dit zelden tot conflicten, vertelt Mink. ‘Een keuring is een opname van het veld zoals het is. Deze is gebaseerd op metingen met gekalibreerde apparatuur. De mensen en de apparatuur zijn gecertificeerd. Kiwa ISA Sport wordt ieder jaar gecontroleerd door de Raad van Accreditatie, die ISO-certificeringen uitgeeft.

Meten is weten. Een keuring bestaat uit bevindingen op basis van gegevens en metingen, niet op de interpretatie van iemand die even over het veld loopt. Een door ons opgesteld keuringsrapport, daar krijg je geen speld tussen.’

www.kiwa.com KIWA ISA SPORT NATIONAAL EN INTERNATIONAAL GEACCREDITEERD De werkzaamheden van Kiwa ISA Sport zijn op nationaal niveau geaccrediteerd door de grote Nederlandse sportbonden zoals KNVB, KNLTB, KNHB, Atletiekunie en KNKV. Op internationaal niveau zijn accreditaties afgegeven door FIFA, World Rugby, ITF, FIH en IAAF.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29379/ons-keuringsrapport-daar-krijg-je-geen-speld-tussen

www.fieldmanager.nl

43

Wat zoekt dat dier daar in de bodem?

Een overzicht van biologische bestrijdingsmethoden tegen emelten Een foeragerende kraai, spreeuw of andere vogel die op een grasveld aan het pikken is, pikt daar niet zomaar. Nee, het is een natuurlijke indicatie dat er wat te halen valt! Grondig onderzoek leert ons in veel gevallen dat ze zich tegoed doen aan emelten, engerlingen of andere bodeminsecten.

Auteur: Gerard Schoenaker, De Groenmakers Sport en Groen

44

2/2019

Komend jaar staat in het teken van de Green Deal Sportvelden (GDS). De vraag is: wat gaat er nu precies gebeuren op 1 januari 2020? Komt er nog een keer uitstel of gaat de gewasbeschermingsmiddelenkast definitief op slot? Voor de bestrijding van emelten en engerlingen zijn er voor onze sportsector al geen chemische middelen meer op de markt. Middelen als Parathion, Abate, Dursban en Pirimex werden in het verleden regelmatig ingezet ter bestrijding van engerlingen en emelten, maar zijn allang uit ons vizier verdwenen. Het zijn allemaal middelen die naast de ongewenste gastheren ook de natuurlijke vijanden doden.

Voor engerlingen waren de resultaten van deze middelen ook nog eens zeer gering. Afgelopen jaar werd Merit Turf uit de handel genomen, een middel dat onder andere emelten en engerlingen effectief bestreed. Nu dit middel ook voorgoed van de toelatingslijst is verdwenen, ontkomt niemand er meer aan om uit te kijken naar biologische bestrijdingsmethoden voor emelten en engerlingen. Die methoden zijn er gewoon, maar in de bedrijfsvoering is er

wat meer aandacht voor nodig.

De afgelopen 34 jaar heb ik mij verdiept in de biologische bestrijding van engerlingen, met zeer goede resultaten. Een mega-aantasting door emelten in de winter van 2016-2017 bij een van mijn opdrachtgevers trok mijn aandacht; ik ben toen gestart met een onderzoek naar hun leefwijze en mogelijke bestrijdingswijzen.

Emelten Emelten zijn pootloze, grijsbruine, kokervormige larven van de langpootmug. Ze doorlopen vier larvale ontwikkelingsstadia, waarna ze verpoppen. De emelten van Tipula paludosa (TP) (één generatie per jaar) en Tipula oleracea (TO) (twee generaties per jaar) zijn bijna niet van elkaar te onderscheiden.

Uit veeljarig onderzoek is gebleken dat langpootmugpopulaties een cycliciteit vertonen.

Eens per zes à zeven jaar is er een top waar te nemen in de aantallen emelten. Zo’n top heb ik in de winter van 2016-2017 meegemaakt.

Terugrekenend zouden rond 2013 de symp-

5 min. leestijd

ACHTERGROND tomen al zichtbaar geweest moeten zijn. Dat klopt ook, maar de mate van aantasting was destijds zo gering dat het niet mijn volledige aandacht trok. Na de desastreuze aantasting van 2016-2017 heb ik de winter van 2017-2018 geen aantasting meer gezien. Deze populatieschommeling werd veroorzaakt door dichtheidsafhankelijke factoren. De belangrijkste factor hierbij is een virusziekte: Tipulid Iridescens Virus (TIV). Bij zeer hoge dichtheden slaat dit virus toe (kannibalisme); het verspreidt zich door middel van emelten die elkaar (dood) bijten.

Op sportvelden en de meeste gazons ontstaat schade bij een populatie van 150/m2 in november en 80/m2 in februari, terwijl op golfgreens

10/m2 al voldoende zijn om schade te laten ontstaan. Indien een langdurige vorstperiode zonder sneeuwdek zich aandient, zal de schade pas laat ontstaan en de populatie afnemen.

Dit laatste wordt dan veroorzaakt door droge omstandigheden in de bodem, want emelten zijn verder ongevoelig voor vorst, omdat ze een soort antivries aanmaken. Bij een sneeuwdek (vocht) blijft de populatie vrij constant en zie je zelfs dat de schade zich onder het dek uitbreidt.

Om vast te stellen of er emelten aanwezig zijn en in welke dichtheid, kan het beste de zoutwaterbadmethode gebruikt worden. Er worden 8 cm dikke bodemmonsters met een oppervlakte van 100 cm² genomen met behulp van een monsterboor of spade. Deze worden in een

plastic bak geplaatst onder een oplossing van 1 kg keukenzout per 5 liter water. Na 15 minuten drijven alle emelten boven.

Leefwijze Eieren van langpootmuggen zijn gebaat bij vocht. In vochtige grond komen ze massaal uit.

De eitjes van de TP worden in het najaar in het gras gelegd, de eitjes van de TO in het voorjaar en in het najaar. De larven komen vervolgens binnen veertien dagen uit. Regenachtige omstandigheden zorgen ervoor dat de emelt het eistadium goed overleeft. De emelten doorlopen vervolgens vier stadia (in uitzonderlijke gevallen vijf ); de stadia worden aangeduid als L1, L2, L3 en L4. In het L1-stadium leeft de emelt voornamelijk van dood organisch materiaal in de bodem. Na vervelling komt hij in het tweede stadium en maakt hij een ondiepe verticale gang in de grond. Uit deze gang kruipt de emelt ‘s nacht naar boven; hij vreet dan aan groen plantmateriaal. Indien onkruiden aanwezig zijn, gaat hier de voorkeur naar uit, maar bij het ontbreken daarvan doet de emelt zich tegoed aan grassprieten. Overdag kom je sporadisch emelten tegen en houden ze zich schuil in de gangen. Naarmate ze groter worden, passen ze de gangen aan. Prikgaten lenen zich hier prima voor. De grotere emelten kunnen grotere grassprieten afknippen. Hierdoor ontstaat voedselgebrek rondom de opening van de gang; de emelten verplaatsen zich dan bovengronds naar een plaats waar weer voedsel voorhanden is.

Bestrijdingsmethoden Spreeuwen Spreeuwen kunnen een geweldige bijdrage leveren bij de biologische bestrijding van emelten en engerlingen. Op basis van de populatie in de bodem gaat hun voorkeur in het voorjaar uit naar emelten, hoewel ze liever regenwormen en rupsen eten. Het lokken van een kolonie spreeuwen kan gestimuleerd worden door nestgelegenheid aan te bieden middels het plaatsen van nestkasten. Het voordeel van de spreeuw boven de kraai is dat deze de zode niet omploegt, maar door de zode heen zijn prooi naar boven haalt en verorbert.

Nematoden Emelten kunnen in het najaar vanaf de derde week van september en in het voorjaar vanaf maart, als de bodemtemperatuur niet lager is dan 8 graden Celsius, worden bestreden met insectparasitaire nematoden (Steinernema

Vogels zijn een natuurlijke vijand van emelten. www.fieldmanager.nl

45

VICTORIA

HATTRICK

2 mengsels, 1 werkgang VICTORIA 85% Lp + 15% Pp

HATTRICK 75% Pp + 25% Lp

tot 50% méér veldbeemd met Advance DDS zaaien 





Sterke, stabielere velden  ondergrondse uitlopers fungeren als ‘wapening in beton’  bestand tegen veel meer speeluren  aanzienlijk minder speelschade Vitalere velden  minder gevoelig voor vorst, droogte en stress  berekend op toenemende weersextremen GREEN DEAL-proof velden  dichte en zel�erstellende zode gee� onkruiden geen kans

®

Meer weten of bestekteksten nodig om deze zaaimethode voor te schrijven? Bekijk de ervaringen op: www.advantaseeds.nl/advance-dds-sportveldgras

® A registered trademark of Advanta Netherlands Holdings BV

Wie de uitdagingen in het field management het hoofd wil bieden, zorgt voor structureel méér veldbeemdgras. Met Advance DDS heb je nu alle middelen in handen om dat ook waar te maken!

Twee mengsels met innova�eve zaadtechnologie zorgen in combina�e met precisiezaai voor een uitgebalanceerde mat waarin tot wel 50% méér veldbeemd groeit. Daarmee staan alle lichten op groen voor het verder verduurzamen van onze sportvelden!

ACHTERGROND zwart plastic nadat het vooraf nat gemaakt is, de volgende morgen vaststellen of er emelten in het gazon aanwezig zijn. De resultaten bij afdekken en opruimen zijn bijzonder weersafhankelijk. De vocht, bodem- en luchttemperatuur spelen een cruciale rol bij het behalen van het gewenste resultaat. Bij vochtig zacht weer verlaten de emelten namelijk ’s nachts hun holletjes en kruipen ze over de grond op zoek naar voedsel. Een gunstige temperatuur kan bij deze methode van de ene op de andere dag het verschil maken tussen een groot succes of een deceptie.

Emelten kun je onder andere bestrijden met nematoden.

dig ook in de zomer met nematoden te behandelen. Nematoden kunnen ook op kleine schaal worden toegepast met een gieter of rugspuit (zonder zeefjes). Op sportvelden en golfgreens kan de toepassing met professionele apparatuur worden uitgevoerd, zoals een speciaal voor dit doel aangepaste injecteermachine of veldspuit.

Gerard Schoenaker Grasexpert/projectleider De Groenmakers Sport en Groen carpocasae). Deze microscopisch kleine aaltjes kruipen in de emelt en maken deze ziek, waarna de emelt doodgaat. Uit de dode emelten komt een nieuwe generatie aaltjes, die ook weer op zoek gaat naar emelten. Zolang de grondtemperatuur goed is, gaat dit proces door en kan de toepassing nog worden uitgevoerd.

Bij hoge concentraties emelten is het verstan-

Plantextracten in combinatie met organische meststoffen Plantextracten worden al sinds jaar en dag toegepast. De plantextracten (onder andere knoflook) zorgen voor verdrijving van de emelten en engerlingen. Door de organische meststoffen wordt de wortelgroei bevorderd. Hierdoor wordt het gras weerbaarder tegen emelten en engerlingen. Een neveneffect van knoflook is dat vogels en mollen het gras niet meer kapotmaken.

Virus Onderzoek heeft uitgewezen dat een populatie emelten een cyclus kent van ongeveer zeven jaar. In deze zeven jaar kan het aantal emelten uitgroeien tot een gigantische plaag. De larven komen dicht op elkaar te leven en na zeven jaar wordt het VIT-virus hun ondergang. De vraag is of je wilt wachten op dit virus en de schade accepteert. De STRI heeft in 1991 onderzoek gedaan naar grootschalige productie van dit virus, maar helaas kan het virus niet geproduceerd worden.

Verder onderzoek Naast bovenstaande methoden is er onderzoek gedaan naar sluipwespen, Bacillus thuringiensis var. Israelensis (biologisch bestrijdingsmiddel), endofyten en zo meer, die helaas geen zoden aan de dijk hebben gezet. Mocht u naar aanleiding van dit artikel willen doorgeven dat u ook beschikt over de nodige kennis, die kan bijdragen aan een nog betere natuurlijke bestrijdingswijze van emelten, dan kijken wij uit naar uw reactie!

Afdekken met plastic Naast het toepassen van een zoutoplossing kan men, door het gras ’s avonds af te dekken met

Eens per zes à zeven jaar is er een top waar te nemen in de aantallen emelten

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29323/wat-zoektdat-dier-daar-in-de-bodem

www.fieldmanager.nl

47

Galgenwaard-fieldmanager zag elektrische Infinicutloopmaaier op Saltex en wist meteen: hij is goed Jan Gijzen: ‘Het is een simpele, maar degelijke lichtgewicht machine, mét groomers!’

Fieldmanager High Potential 2018 Jan Gijzen (35) is sinds 2017 grasmeester in stadion Galgenwaard en voor de bijbehorende trainingsvelden en het natuurgraswedstrijdveld aan de overkant van de weg. Samen met rechterhand Jason Venema – zijn grootouders emigreerden van Nederland naar Nieuw-Zeeland – ontvangt hij vakblad Fieldmanager voor tekst en uitleg over de Infinicut, de elektrische maaier die hij als eerste naar Nederland haalde.

Auteur: Santi Raats

48

2/2019

8 min. leestijd

ACTUEEL Medio maart is het regen- en stormachtig in en om Utrecht. Er waait een gure wind door de ingang naar het stadion en er valt nu niet veel te doen aan de velden. Het fieldmanagementteam heeft vooral veel takken van de essen langs de velden bij elkaar geblazen en opgeschept. Het veld, dat goed afwatert, is de winter goed doorgekomen. Op het Desso Grassmaster-veld staan in het zestienmetergebied twee kleine Seegrow-units van elk 14 m2.

Naast het veld staan twee elektrische Infinicutstadionmaaiers van MTD Products, het moederbedrijf van Cub Cadet en Wolf-Garten, dat in 2015 het elektrische TM-maaisysteem van ATT overnam. Dit maaisysteem kan zowel onder stadionloopmaaiers als onder triple-golfbaanmaaiers gemonteerd worden.

De twee Infinicut-exemplaren in stadion Galgenwaard hebben een werkbreedte van 85 cm en extra groomers. Het gebruik van groomers is in de golfwereld meer usance dan in het fieldmanagement. Omdat Gijzen uit de greenkeeping komt, is het geen verrassing om ze op deze loopmaaier aan te treffen.

Groomen: bijna geen schimmels Gijzen weet behoorlijk veel van machines door zijn werk bij de aannemer. ‘Ik zag de Infinicut op de Saltex-beurs in 2016’, vertelt hij. ‘Ik was op zoek naar een elektrische maaier, omdat ik probeer alles milieubewust te doen, ook thuis.

Bij wat er in die tijd op elektrisch gebied op de markt was, had ik mijn bedenkingen, maar bij deze machine wist ik meteen: hij is goed. Het is een simpele, maar degelijke machine, licht in gewicht en bovendien met groomers! Dat gaf de doorslag.’

Gijzen maait meer dan de gemiddelde fieldmanager, ook omdat hij, zoals in greenkeeping al jarenlang een trend is, zo min mogelijk water en bemesting gebruikt. ‘De Green Deal staat ook bij ons hoog in het vaandel.’ Door regelmatig te maaien, hoeft hij geen plakkende mulch op te ruimen die schimmels in de hand werkt.

‘De groomers helpen daarbij: ze zetten de grasplant netjes rechtop voordat de maaimessen eroverheen gaan. Bij groeilampen is er door de hoge grasdichtheid minder risico op schimmels.

Wij hebben geen groeilampen en houden onze grasdichtheid daarom laag. Daardoor hebben we bijna geen schimmelvorming, mede door de regelmatige beluchting en doordat het vaak natte gras door de groomers niet plat komt te liggen.’

Vindingrijk Omdat de groomers iets te heftig inwerkten op het Engels raai, dat wat minder vitaal begon te ogen, heeft Gijzen de groomers eigenhandig vermaakt. ‘Ik zag dat het Engels raai zich beter hield bij de groomers op de fairwaymaaier die ik inzet op de trainingsvelden, dus heb ik alle mesjes van de Infinicut-groomers af gehaald en de helft ervan teruggezet. Hierdoor ontstonden afstanden van 1 cm tussen alle mesjes op de rol, in plaats van 0,5 cm.’ De ruimte die vrijkwam op de rol, vulde Gijzen op met plastic ringen, die hij zelf in de stad bij een ijzerhandel had gehaald. ‘Groomers met zoveel mesjes zijn eigenlijk ook voor greenmaaiers gemaakt’, geeft Gijzen lachend toe. ‘Je moet er nooit te intensief mee groomen op de voetbalvelden, al helemaal niet tijdens warme zomers zoals afgelopen jaar.

Dan ben je allang blij dat er gras op het veld staat.’

De elektrische maaiers zijn niet helemaal stil, maar wel bijna Proef met borstel Gijzen heeft een paar weken een proef gedraaid met de borstelcassette die bij het TM-systeem hoort. Die beviel minder goed: ‘De borstel neemt plaggen mee na de wedstrijd.

Als het droog is, is dat geen probleem. Maar als het nat is, plakken de plaggen overal tegenaan.’

Gijzen wil nu graag een borstelcassette van het

TM-systeem met lange vingervormige geleiders uitproberen, waarlangs mulch op een gecontroleerde manier de bak in zou verdwijnen.

Luchtcirculatie Veel maaiers gooien het gras hoog op, ondanks de kooien die om het ronsel zitten. Hierdoor belanden grasresten soms voor in de bak of ernaast. Gijzen: ‘De kooi staat ver genoeg omhoog, zodat het gras niet al meteen op de rand van de bak terechtkomt, maar netjes achter in de bak. Zo wordt de bak goed gevuld en knoeit de maaier niet. Er ligt nooit rommel op het veld.’

Korte draai Venema is erg tevreden over de achterrol, die vierdelig is bij dit model van 85 cm. ‘Omdat de strook tussen het veld en de reclamebebording erg smal is, moeten wij korte draaien kunnen maken. Anders ontstaat er ernstige schade.

Een van de redenen waarom in de Infinicut is geïnvesteerd, is dat hij heel scherpe bochten kan maken.’

Manoeuvreren De accu’s zijn opgeladen. Met een volle accu kan een maaier zonder groomers gemiddeld bijna twee velden maaien. De opvangbak moet ongeveer tweemaal geleegd worden, afhankelijk van de bemesting en de tijd van het jaar. Gijzen en Venema geven een demo met de twee elektrische loopmaaiers. Het is even wennen; de toeschouwers vragen zich af of ze wel aan staan. De loopsnelheid is traploos instelbaar met een acceleratiehendel bij de rechterhand. Omdat met die aandrijving ook de snelheid van het messenblok te bepalen is, zit er een extra draaiknop voor de loopsnelheid op het dashboard.

De maaiers zijn niet helemaal stil, maar wel bijna. www.fieldmanager.nl

49

MEER INFO: INFO@ECHODEPENDONIT.COM

50% besparing ten opzichte van klassieke maaisystemen

Tuinmannen kunnen hun tijd aan nuttigere taken besteden

Perfect gemaaid gras en een perfect egaal gazon

90% minder CO2-uitstoot voor meer duurzaamheid

WWW.ECHODEPENDONIT.COM ECHO Robotics TM-2000 De kampioen voor alle terreinen Elektriciteitskosten: Circa â‚Ź 150 per jaar Maaitechniek: 5 onafhankelijke zwevende maaikoppen Hellingen: hellingsgraad van 30% (of 45% met kit) Maaicapaciteit: tot 24.000 m2

ECHO Robotics TM-1000 De doorzetter in groene ruimtes Elektriciteitskosten: Circa â‚Ź 100 per jaar Maaitechniek: 3 onafhankelijke zwevende maaikoppen Hellingen: hellingsgraad van 35% Maaicapaciteit: tot 12.000 m2

ACTUEEL De Seegrow-units

Jan Gijzen

Venema: ‘Heel prettig is dat de maaier rustig en gecontroleerd opkomt door de elektrische motor. Bij een mechanisch aangedreven loopmaaier schiet je vaak plotseling naar voren als je begint. Dan is het moeilijk om de maaier recht te houden.’

Ergonomie De elektrische maaiers zijn niet helemaal stil, maar wel bijna. Volgens beide fieldmanagers is de vibratie van de motoren miniem, en wanneer de groomers erop zitten, in elk geval veel minder dan met een benzineaangedreven loopmaaier. ‘Door de floating unit en het lage gewicht worden wij ontlast wanneer we de maaiers op het veld rijden, maar ook wordt het veld minimaal verdicht. Wanneer we het Desso-veld net voor een wedstrijd hebben belucht, mag het niet te hard worden door de maaimachinebetreding, al moet het wel goed beloopbaar zijn. Met de Infinicut blijft het veld langer zacht.’

Afhankelijk van het weer Gijzen wijst naar de Seegrow-units: ‘We hebben hier geen grote aantallen forse SGL-units.

Met deze twee kleintjes moeten wij ons redden, hoewel we natuurlijk wel veldverwarming hebben. Daarmee kunnen we de zogeheten Bunnikside goed houden, waar het gras het meeste wordt uitgespeeld. Als we die niet hadden, was het hele zestienmetergebied nu allang zwart geweest.’

Door de afwezigheid van grote groeilampen is Gijzen met zijn team afhankelijk van wat het weer doet. Elke dag inspecteren en analyseren hij en Venema de velden, omdat het weinig zin heeft om een langetermijnplanning te maken in de winter. ‘Sometimes you’re lucky, sometimes you’re unlucky’, vat Venema samen. Gelukkig

waren de weergoden dit jaar redelijk op de hand van de fieldmanagers, op enkele uitzonderingen na, zoals bij een hoosbui van 30 mm tijdens de wedstrijd tegen PSV. ‘We rooien onze akker met de middelen die we hebben’, sluit Gijzen af, ‘net zolang tot we de maximale kwaliteit bereikt hebben.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29325/galgenwaard-fieldmanager-zag-elektrische-infinicutloopmaaier-op-saltex-en-wist-meteen-hij-isgoed?preview=on

Jason Venema

TANDEM Gijzen, die als kind zijn vader al hielp bij het onderhoud van golfbanen, nam dit professionele stokje van hem over. Hij kwam uiteindelijk terecht bij aannemer De Ridder en werkte als greenkeeper, maar ook in de aanleg en het onderhoud van sportvelden en golfbanen. Even was hij via aannemer AgrecZelle hoofdgreenkeeper op Golfclub ’t Zelle, maar al snel waagde hij de overstap naar de voetbalwereld. Gijzen is trouwens een voetbalfan bij uitstek en coacht ook het meidenteam van zijn negenjarige tweelingdochters.

Na een dienstverband van enkele jaren bij FC Utrecht, nam De Ridder er in juni 2018 het onderhoud over. Gijzen is terug op zijn oude nest. Het heeft zo zijn voordelen. ‘Ik beschik nu over veel kennis en materieel via De Ridder en kan ook terugvallen op personele ondersteuning, als dat nodig is.’

Venema is, ondanks zijn achternaam, een echte ‘kiwi’. Hij deed in Nieuw-Zeeland negen jaar ervaring op bij onder meer twee cricket-, rugby- en football-stadions in Wellington (Westpac Stadium/Basin Reserve) en in Auckland (Eden Park/Auckland Cricket), de thuishaven van de wereldberoemde All Blacks. Ook was hij beheerder van alle cricketvelden in de regio. Hij is dus niet bepaald een groentje. Venema en zijn vriendin zochten avontuur: hij wilde meer over zijn Nederlandse roots weten, zij ging hem achterna. Gijzen en Venema vormen sinds begin 2018 een hechte tandem. Ze hebben nog een vaste collega en een vierde hulp vlak voor, tijdens en na de wedstrijden.

www.fieldmanager.nl

51

Adviseurs zijn eensgezind: verenigingen hebben te weinig kennis over kunstgrasonderhoud Achterstallig onderhoud leidt nog vaak tot kortere levensduur van kunstgrasmat Zo’n tien jaar geleden leefde bij veel voetbalverenigingen nog de mythe dat kunstgrasvelden onderhoudsvrij zijn. Hoewel die fabel inmiddels de wereld uit is, hebben de verenigingen nog onvoldoende kennis over het onderhoud van een kunstgrasveld. Dat is een probleem, want onderhoud is juist een taak die bij de verenigingen neergelegd wordt. We spraken erover met drie adviesbureaus.

Auteur: Nino Stuivenberg

Bij renovaties van kunstgrasvoetbalvelden is een trend te zien: de matten worden eerder vervangen dan oorspronkelijk de bedoeling was. De beloofde levensduur van bijvoorbeeld twaalf jaar blijkt in veel gevallen te hoog gegrepen, waardoor het veld al na tien jaar aan vervanging toe kan zijn. Het gevolg: een flinke kostenpost voor de betreffende gemeente. Hoewel er niet één oorzaak aan te wijzen is voor deze trend, speelt het onderhoud van de kunstgrasvelden wel een rol. Gemeenten privatiseren sportaccommodaties steeds vaker; de verenigingen knappen het onderhoud dan zelf op. Een goedkope oplossing, maar ook een die op de lange termijn geld kan kosten. Een kunstgrasmat haalt immers alleen de voorgeschreven levensduur bij het juiste onderhoud, en daar slagen verenigingen vaak niet in.

Apk-keuring De vraag is dus hoe we voetbalverenigingen kunnen helpen bij kunstgrasonderhoud. Iedere partij in de markt heeft daar een eigen oplossing voor, zo blijkt wel als we een rondgang maken langs de adviesbureaus Malsen Sport

52

2/2019

en Civiel, Gras Advies en Adviesburo R.I.E.T. Zo introduceerde Malsen onlangs een zogenaamde apk-keuring voor kunstgrasvelden: een jaarlijkse check van voetbalvelden van een opdrachtgever. ‘Wij zijn vaak betrokken bij de aanleg van kunstgrasvelden, maar het kwam voor dat je die velden daarna jaren niet meer zag’, vertelt Mark de Jong van Malsen. ‘Eigenlijk kwam je alleen nog op het veld als je eens in de buurt was, maar dat voelde niet lekker. Daarom kiezen we ervoor om voortaan één keer per jaar langs te gaan bij velden die we gerealiseerd hebben.’

De reden voor het apk-concept is simpel: het onderhoud loopt niet altijd goed. Regelmatige controle is daarom nodig. ‘Beheerders laten vaak steken vallen’, stelt De Jong. ‘Bij de aanleg van een nieuw kunstgrasveld staat de gemeente met de wethouder altijd voorop om een lintje te knippen, maar bij het onderhoud juist niet.

Onderhoud is niet zo sexy, denk ik. Daardoor is het jarenlang een ondergeschoven kindje geweest.’ Hij ziet wel een omslag. ‘Onderhoud wordt langzaamaan steeds serieuzer genomen, er komt meer kennis.’

5 min. leestijd

KUNSTGRASONDERHOUD

'Onderhoud is jarenlang een ondergeschoven kindje geweest' Mark de Jong

Malsen Sport en Civiel

Verwachtingen bijsturen Met het apk-concept wil Malsen een vinger aan de pols houden met betrekking tot de kwaliteit van het veld. ‘Zo zien we voortdurend wat het veld doet en kunnen we het onderhoud eventueel bijsturen. We hopen er dan op tijd bij te zijn om bijvoorbeeld afkeuring te voorkomen, maar je blijft daarbij afhankelijk van de opdrachtgever.

Ons advies is immers niet bindend. De opdrachtgever kiest er soms vanwege financiële redenen voor om geen extra geld in het onderhoud te steken. Dat is jammer, want zo worden de sporttechnische eigenschappen minder en dat komt de levensduur niet ten goede.’ Een ander voordeel van de apk is dat Malsen ermee op de hoogte blijft van de ontwikkelingen. ‘Je krijgt bijvoorbeeld een goed beeld van de invloed van alternatieve infill op de eigenschappen van de mat.’ Als aanvullende maatregel verzorgt Malsen onderhoudsinstructies bij bestekken. Deze instructie wordt bij de aanlevering van ieder kunstgrasveld meegegeven aan de opdrachtgever. ‘Die instructie is zo uitgebreid mogelijk’, vertelt De Jong. ‘Niet “Hier is een machine, suc-

ces!”, maar meedenken. We proberen ook een bepaalde beeldvorming neer te zetten, zodat de uitvoerder geen verkeerde verwachtingen heeft.

In de praktijk zien we namelijk vooral dat de frequentie van het onderhoud te wensen overlaat.’

Cursussen bij verenigingen De Jong schetst dus het beeld dat beheerders wel beseffen dat onderhoud nodig is, maar de kennis en kunde daarvoor niet hebben. Jan Willem Boon van Gras Advies stelt dat ook: ‘Het bewustzijn is er inmiddels, nu moet het ‘hoe’ en ‘wanneer’ nog overgebracht worden.’ Gras Advies heeft daar een eigen oplossing voor: cursussen over beheer en onderhoud. Met een praktische inslag vertelt Boon de deelnemers in twee à drie uur tijd wat ze zelf kunnen doen aan veldonderhoud. ‘Want het onderhoud van kunstgras is totaal anders dan van natuurgras.

Een natuurgrasveld is ieder jaar hetzelfde, maar bij een kunstgrasveld loopt het onderhoud over een periode van tien jaar en in die tijd heeft elke periode andere maatregelen nodig.’

Kunstgrasonderhoud moet vanaf het eerste moment op de juiste manier gedaan worden, benadrukt Boon. ‘Kunstgras krijg je nieuw opgeleverd; daarna kan het alleen maar in kwaliteit achteruitgaan. Kunstgras kun je niet meer opkalefateren zoals natuurgras; dat kan hoogstens bij verdichting van de infill. Als een spriet of vezel eenmaal ligt, krijg je die niet meer omhoog. Het blijft dood materiaal.’

Boon stelt dat het vooral belangrijk is om na oplevering langs te gaan bij een kunstgrasveld: ‘Zodat je weet wat je hebt.’ Daarna heeft het volgens hem pas na het derde jaar zin om weer te gaan kijken hoe het veld erbij ligt. In een jaarlijkse controle zoals de apk van Malsen ziet hij geen heil. ‘Jaarlijkse monitoring kost in mijn ogen te veel geld. In de aanloop naar een keuring kunnen we wel bijsturen, bijvoorbeeld op het straatwerk, omdat wij weten waar ze bij de keuring op letten. We ondersteunen dan met testjes om de zwakke plekken aan te geven. Maar uiteindelijk zijn het de keuringsinstituten die bepalen of het veld wel of niet goed is.’

www.fieldmanager.nl

53

Voorkom droogteschade!

MP SERIE 5-DELIGE KOOIMAAIERS

RPR: IJzersterk in hitte en droogte Laag brandstofgebruik door het lichte gewicht Maaibreedte van 3.50 meter Keuze uit 49pk of 65pk KubotaÂŽ Commonrail Turbodiesel Transportbreedte van slechts 1.89m Luxe cabine met airco

Pols Groep | +31 (0)181 45 88 45 | Info@pols.nl | www.pols.nl

! ras nieuw leven in Blaast uw kunstg

onderhoud | revitalisatie | demontage

R E N O V A T I E E N O N D E R H O U D V A N Onderhoud K U N S T Gkunstgras RAS - DIENSTVERLE Wij zijn gespecialiseerd in het onderhouden van alle soorten kunstgrasvelden. Van tennisbaan tot hockeyveld en van korfbal- tot voetbalveld.

Best getest op hitte & droogte!

Hitte- & droogtetolerantie Engels raaigras (1 = slecht, 10 = uitstekend)

Revitalisatie kunstgras Revitalisatie is een goede oplossing als de technische eigenschappen van uw kunstgrasveld zijn afgenomen.

Door het veld te revitaliseren kan het weer 3 tot 5 jaar mee.

9 7 5 3 1 Nieuwe generatie Engels raaigras

Oude generatie Engels raaigras

Bron: Landlab Research Centre - ItaliĂŤ Patented Technology

Demontage kunstgras Wilt u uw kunstgrasveld verplaatsen of ontdoen van het vulmateriaal (infill)?

Bijvoorbeeld voor verplaatsing of recycling. Dan nemen wij dit proces graag voor u uit handen.

T. 0525-621223 | www.silicanova.nl

www.barenbrug.nl/EHBD

KUNSTGRASONDERHOUD

'Kunstgras krijg je nieuw opgeleverd; daarna wordt de kwaliteit alleen maar minder' Jan Willem Boon

Gras Advies

'Als je de infill op peil houdt, ben je vaak al een heel eind' Ton de Kroon Belang van aannemers De adviesbureaus dragen op hun eigen manier dus allemaal een steentje bij aan betere kunstgrasvelden. Daarin is ook een rol weggelegd voor de aannemer van het kunstgrasveld, stelt Ton de Kroon van Adviesburo R.I.E.T. ‘Zij geven immers garantie op het product en moeten uitleggen hoe het onderhoud in elkaar zit. Als het onderhoud niet goed uitgevoerd wordt, haal je die garantie niet, en dan zit de aannemer met een probleem.’ De Kroon ziet dat ook gebeuren als er een onderhoudsinstructie in het bestek zit.

‘Dan loopt het alsnog moeizaam. Gemeenten en opdrachtgevers hebben meer specialisten, dus dat gaat meestal wel goed. Bij de vrijwilligers van verenigingen is het een ander verhaal: die doen niet wat ze moeten doen, omdat er nog veel onbekendheid is. En dat terwijl kunstgras makkelijker te onderhouden is dan natuurgras: als je de infill op peil houdt, kom je al een heel eind.’

Volgens De Kroon is de onbekendheid met onderhoud ook te wijten aan de manier waarop clubs voor kunstgras kiezen. ‘Als clubs overstappen op kunstgras, verandert de hele aanpak van

het onderhoud. Daar komt de gemeente vaak te laat achter. Dan ligt het veld er al, maar zijn er nog geen geschikte machines. Die komen pas als het veld er al weken ligt. Het onderhoud is dan vanaf het eerste moment niet op orde, waardoor je achter de feiten aan loopt.’ Adviesburo R.I.E.T. werkt daarom met een vaste aanpak: bij elk bestek is de aannemer de eerste acht weken na oplevering verantwoordelijk voor de kunstgrasmat en het onderhoud. ‘De gemeente heeft dan meer tijd om het beheer en onderhoud te regelen’, legt De Kroon uit.

R.I.E.T. zet tevens in het bestek dat de aannemer tweemaal per jaar het veld inspecteert. ‘Ze doen een inspectie in het voor- en najaar, zodat je in principe geen toevalstreffers tegenkomt bij het veldbezoek. Dat heeft meer zin dan een adviesbureau dat jaarlijks langskomt. Een aannemer is immers verantwoordelijk en geeft garantie. Als hij ziet dat het onderhoud niet goed gaat, kan hij actie ondernemen of zelfs ‘dreigen’ met consequenties voor de garantie. Een adviesbureau is niet in die positie.’ In de aanbestede werken van R.I.E.T. kost een inspectie door de aannemer

Adviesburo R.I.E.T. tussen de vijftig en zeventig euro, zodat een vereniging jaarlijks maximaal 150 euro kwijt is voor onafhankelijke inspectie met rapportage.

Passie voor het vak De drie adviesbureaus zijn dus eensgezind: het kennisniveau over kunstgrasonderhoud bij voetbalverenigingen moet echt omhoog. Elk adviesbureau heeft een eigen aanpak om die problemen op te lossen. Daar moet vooral onderling respect voor zijn, benadrukt Jan Willem Boon van Gras Advies. ‘Als branche hebben we een gezamenlijk doel: betere sportaccommodaties in Nederland. We hebben passie voor ons vak. We doen het werk misschien op een andere manier, maar we maken de velden samen beter en hebben dezelfde doelen.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29310/adviseurszijn-eensgezind-verenigingen-hebben-te-weinig-kennis-over-kunstgrasonderhoud

www.fieldmanager.nl

55

Helft kunstgrasvelden afgekeurd volgens KNVBgebruiksnorm Veldonderhoud belangrijkste reden voor afkeuring Een afgekeurd kunstgrasveld – het is de nachtmerrie van iedere voetbalvereniging. Toch komen zulke afkeuringen in de praktijk regelmatig voor. De KNVB riep onder meer daarom de gebruiksnorm in het leven, die vorig jaar in werking trad. Heeft die maatregel geholpen of stijgt het aantal afgekeurde velden juist?

Vakblad Fieldmanager vroeg het aan de drie erkende keuringsinstituten op de Nederlandse markt.

Auteur: Nino Stuivenberg

De gebruiksnorm is sinds 2018 officieel van kracht in Nederland. Clubs moeten een kunstgrasveld dat na 1 juli 2010 aangelegd is acht jaar nadien verplicht laten keuren. Velden uit 2010 moeten voor 1 juli 2018 gekeurd worden, velden uit 2011 voor 1 juli 2019, enzovoort. Afgelopen zomer werden deze keuringen dus voor de eerste keer uitgevoerd. Verenigingen moeten bij de KNVB zelf aantonen dat hun kunstgrasveld voldoet aan de normering. Voldoet het veld niet, dan krijgt het een afkeuring van een erkend instituut en mag het niet meer bespeeld worden. Kiwa ISA Sport, SGS INTRON Certificatie en Sports Labs zijn verantwoordelijk voor deze keuringen. Met hen kijken we naar de huidige stand van zaken op de kunstgrasmarkt.

Merendeel niet meteen goedgekeurd De keuringsinstituten hebben de balans opgemaakt na het eerste jaar onder de gebruiksnorm.

Op basis van het eerste jaar ziet Kiwa ISA Sport nog geen trend in de keuringsresultaten. Maar wat wel opviel: ‘Het merendeel van de velden die in 2010 gebouwd zijn, werd niet meteen goedgekeurd’, aldus Henk Mink van Kiwa ISA Sport.

56

2/2019

‘De aspecten die niet voldeden, variëren van kleine tot grote onvolkomenheden: kleine onvolkomenheden zoals een losliggende naad, grote onvolkomenheden zoals een schokabsorberend vermogen en balstuit die niet aan de gestelde norm voldeden.’ Natuurlijk is een eerste afkeuring niet definitief; na wat herstelwerk voldoen de velden vaak alsnog aan de normering.

De oorzaak van de afkeuringen ligt volgens Mink onder andere bij het onderhoud van de kunstgrasvelden. ‘Het is belangrijk om het onderhoud uit te voeren zoals dat door de leverancier is voorgeschreven’, benadrukt hij. ‘Daarnaast is wekelijks en dagelijks onderhoud van belang.

Daarmee doel ik op het op tijd terugbrengen van infill in de bespeelde gebieden en bij de penaltystippen. Ook het los houden van de infill is belangrijk voor de sporttechnische eigenschappen.’ Gebeurt dat niet, dan gaat de kwaliteit van de mat hard achteruit. Vooral plekken die intensief bespeeld worden, zoals het doelgebied, zijn kwetsbaar. ‘De doelgebieden zijn het meest intensief betreden deel van het veld. Omdat de vezels in de doelgebieden slijten,

6 min. leestijd

KUNSTGRASONDERHOUD

‘Wij adviseren regelmatig om trainings­ activiteiten over het gehele veld te spreiden’ Henk Mink Kiwa ISA Sport Arnhem

neemt ook de hoogte van de infill af. Het gevolg daarvan is dat de sporttechnische eigenschappen van het veld minder worden. De vezels gaan plat liggen, waardoor er infill op de vezels komt te liggen. Dat is niet wenselijk in verband met gladheid.’

Doelgebieden vormen dus de achilleshiel van een kunstgrasveld. Voor verenigingen die een afgekeurd doelgebied willen voorkomen, heeft Kiwa ISA Sport een advies: de trainingen reorganiseren. ‘Wij adviseren regelmatig om trainingsactiviteiten over het gehele veld te spreiden en hierbij de vaste (pupillen)doelmonden te

ontzien. Dat is wenselijk voor de levensduur van de toplaag en de uniformiteit van het veld’, aldus Mink. Hij benadrukt wel dat de levensduur van elk veld door verschillende factoren beïnvloedt wordt. ‘De levensduur van een veld is sterk afhankelijk van kwaliteit, klimatologische omstandigheden, speelintensiteit en onderhoud.

Daarom moet je er bij elk veld op letten wat noodzakelijk is om de levensduur te garanderen.

Een veld in een bosrijke omgeving heeft ander onderhoud nodig dan een veld in de vrije ruimte. Ook een intensief betreden veld, bijvoorbeeld door schoolsport of een wijkfunctie, heeft ander onderhoud nodig.’

Appels met peren vergelijken Ook SGS INTRON Certificatie stelt dat het nog te vroeg is om conclusies te trekken over trendvorming. Het keuringsinstituut ziet nog geen echte toe- of afname in het aantal goedgekeurde velden. ‘Op basis van de resultaten van de verplichte periodieke keuring van voetbalvelden volgens de gebruiksnorm, kunnen we nog niet spreken over verbetering of verslechtering. De keuringen vinden pas sinds vorig jaar plaats’, aldus Jacco

De meest voorkomende afwijkingen bij kunstgrasvelden volgens SGS: • te lage schokabsorptie, vooral in de doelgebieden; • te hoge balstuit, vooral in de doelgebieden; • te grote balrolafstand; • verzakte (delen van de) verharding rondom de uitlopen; • belijning niet strak (zogenaamde ‘slingers’ in de belijning); • onkruid en/of mosgroei in de randen van het kunstgras; • veiligheidstechnische aspecten, waardoor blessurerisico wordt vergroot (reclamerails, reclameborden of dug-outwanden gebroken e.d.); • overmatige zandvulling bij de penaltystippen.

van der Zalm van SGS INTRON Certificatie. Bij SGS werd het afgelopen jaar ongeveer de helft van de reeds gekeurde velden goedgekeurd bij de eerste periodieke keuring. ‘Er zijn aanzienlijk minder velden die al vóór 2018 zijn gekeurd, omdat hiervoor toen nog geen directe verplichting gold’, legt Van der Zalm uit. ‘Daar zijn ook velden bij die op dynamische fundaties zijn aangelegd, met een dikkere zandinfill-laag en relatief weinig dynamische infill. Als je dit type velden vergelijkt met de huidige velden, waarvoor de periodieke keuring wel verplicht is, kun je wel zeggen dat er sprake is van (sporttechnische) verbetering. Daardoor is het percentage goedgekeurde velden groter, maar in feite is dit appels met peren vergelijken.’

Ruitvorm Van der Zalm kan op een simpele manier uitleggen hoe slijtage bij kunstgrasvelden optreedt. ‘Je kunt als het ware een ruitvorm over het veld leggen, waarbinnen de belasting groter is’, legt hij uit. ‘De grootste belasting is in de doelgebieden, gevolgd door een strook over de lengteas van het veld en de delen van het veld waar pupillendoelen opgesteld staan. De sporttechnische eigenschappen zijn afhankelijk van de plaats in het veld, binnen of buiten deze ruitvorm.’ De doelgebieden staan vaak boven aan de prioriteitenlijst bij afkeuring. Maar er komen ook andere factoren naar voren bij keuringen, aldus SGS. We sommen ze op in het kader bij dit artikel.

Als SGS advies geeft, wordt per veld bekeken welk onderhoud nodig is. ‘Want dat is helemaal afhankelijk van de mate en wijze van gebruik’,

www.fieldmanager.nl

57

INNOVATIEF DUURZAAM VOORDELIG LICHT SNEL

INNOVATIEVE SPORTCONSTRUCTIES • PushSub • Collectorveld • Padelveld De beste ondergrond voor uw sportaccommodatie

SuperSub Sportsystems B.V. Produktieweg 52 • 2382 PD Zoeterwoude +31 (0)71 – 542 46 30 • Info@supersub-sportbases.com • www.supersub-sportbases.com

KUNSTGRASONDERHOUD

Hoe zit het bij nieuwbouw?

Ook nieuwe kunstgrasvelden worden aan een keuring onderworpen, en ook die komen niet altijd door de keuring. ‘Het komt regelmatig voor dat een nieuw aangelegd veld afgekeurd wordt. De velden moeten namelijk gekeurd worden als ze nog te vers zijn’, aldus Yannick Peij van Sports Labs.

‘Het rubber zit er nog maar net in en er is nog niet op gespeeld. Daardoor is het veld te zacht. Clubs en gemeentes kunnen beter twee tot vier weken wachten met de keuring. Op die manier wordt er een beter beeld gevormd van het veld.’ vertelt Van der Zalm. ‘Je wilt het veld zo effectief mogelijk gebruiken bij trainingen, maar bijvoorbeeld ook voor schoolsport. Op basis daarvan moet een onderhoudsprogramma opgesteld worden. Hierbij is het belangrijk dat de aanwezige, en vooral ook de dynamische infill tot en met de randen van het kunstgrasveld goed los wordt gehouden.’

Uiteenlopende kwaliteit Natuurlijk lopen veel voetbalclubs tegen problemen aan met kunstgrasvelden, maar het is belangrijk om ze niet allemaal over één kam te scheren. Er zijn genoeg clubs die hun zaken wel goed voor elkaar hebben. Volgens Yannick Peij van Sports Labs loopt de kwaliteit van kunstgrasvelden enorm uiteen. ‘Voor oudere velden die volgens de gebruiksnorm gekeurd worden, zijn de resultaten zeer verschillend. Het is duidelijk te zien waar goed, slecht en geen onderhoud is uitgevoerd. Bij sommige velden staan wij echt te kijken van de goede resultaten. Mits goed onderhouden, kan een veld dus zeker lang meegaan.’

‘Het valt ons op dat de randzaken vaak vergeten worden, ook bij goede velden’ Yannick Peij Sports Labs Zeist Een goed kunstgrasveld betekent overigens geen garantie op goedkeuring. Ook aspecten naast het veld tellen immers mee voor de keuring, en daarbij gaat het nog weleens mis. ‘Het valt ons op dat de randzaken vaak vergeten worden, ook bij goede velden. Hekwerk en reclameborden zijn bijvoorbeeld kapot, doelen en dugouts staan scheef of te laag, zijn gebroken of de netten zijn kapot. Hier mag best wat meer aandacht aan gegeven worden.’ Op de velden zelf signaleert Peij de doelgebieden en een tekort aan infill als probleemfactoren. ‘Hierdoor kunnen de resultaten op één veld heel erg uiteenlopen.

Door de jaren heen wordt er meestal niet meer gekeurd en vergeet men extra infill toe te voegen. Dit is nodig om het veld zacht genoeg te houden, maar ook om de vezel te beschermen en recht te houden.’

Om wat aan die tekortkomingen te doen, pleit hij voor onderwijs of cursussen. ‘Fieldmanagers moeten de juiste opleiding krijgen. Borstelen alleen is niet voldoende’, aldus Peij. ‘De infillhoogte, vrije vezel en hardheid van het veld

moeten goed bijgehouden worden. Als dit goed gemonitord wordt, zal de vezel ook langer meegaan. Een kleine test om de twee jaar zou voldoende moeten zijn om aan te geven waar het fout loopt. Zo kunnen de velden veel langer mee en wordt er veel geld bespaard.’

Er is werk aan de winkel voor voetbalclubs, zoveel is duidelijk. Bij de afgekeurde velden is beter onderhoud of in ieder geval bijsturing nodig. Ook clubs die de eerste keuring doorstaan hebben, kunnen niet op hun lauweren rusten. De goedkeuring volgens de KNVBgebruiksnorm geldt immers maar voor twee jaar; daarna vindt een nieuwe keuring van het kunstgrasveld plaats.

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29312/helftkunstgrasvelden-afgekeurd-volgens-knvbgebruiksnorm

‘We kunnen nog niet spreken van verbetering of verslechtering; de keuring is pas sinds vorig jaar verplicht’ Jacco van der Zalm

SGS INTRON Certificatie

Culemborg

www.fieldmanager.nl

59

ADVERTORIAL

Het hele jaar door een eersteklas veld Een lichte, eenvoudig te bedienen machine met een groot gebruikersgemak, dat is de AT Surface Master Een kunstgrasveld kan een zinvolle investering zijn voor een sportvereniging of gemeente, maar alleen als het goed onderhouden wordt.

AT Machines uit Bleiswijk heeft een uitgebreide lijn onderhoudsmachines voor kunstgrasvelden. Een van de populairste is de AT Surface Master. Salesmanager Teus van Ekeren legt uit wat zo’n machine doet.

‘De Surface Master is een oppervlaktereiniger die de toplaag van het veld, met de vervuiling die daarin zit, reinigt. Het is erg belangrijk dat deze vervuiling eruit gehaald wordt, omdat de mat anders een voedingsbodem wordt voor mossen en dergelijke en omdat sommige vervuiling blessures kan veroorzaken.’

De machine kan ingezet worden op alle type kunstgrasvelden, legt Van Ekeren uit. ‘Voetbal, hockey, korfbal en tennis met elke soort infill: rubber (SBR), kurk, zand, TPE, EPDM, noem maar op.’

Eenvoudig te bedienen ‘Het idee is even eenvoudig als doeltreffend’,

60

2/2019

aldus Van Ekeren. ‘De Surface Master borstelt over de mat, waarbij bladeren, eikels, glasscherven, peuken enzovoort op een zeef terechtkomen. Die zeef schudt heen en weer, waardoor de infill door de zeef valt en weer terug op het veld komt en het afval in de bak terechtkomt.’

Een borstel zorgt ervoor dat de infill netjes wordt teruggepoetst in de mat. Voor velden die zijn opgevuld met zand, levert AT machines een fijnere zeef. Het mooie van de Surface Master, zegt Van Ekeren, is dat het een open machine betreft. ‘Je kunt zien wat je opveegt; daar kun je je tempo op afstemmen.’ Omdat het een relatief eenvoudige machine is, kan de sportclub het schoonmaken van het speelveld in eigen beheer doen. ‘Je hoeft er geen aannemer voor in te huren. Dat betekent dat je op elk gewenst moment aan de slag kunt. Iedereen kan deze machine bedienen.’ De borstel en de bewegende zeef worden aangedreven door de wielen van de machine zelf. Een aftakas is dus niet nodig en daarmee vervalt ook de noodzaak van een grote tractor. Een trekker van 20 pk met hefinrichting volstaat om de Surface Master zijn werk te laten doen.

Voor de herfstmaanden levert AT een speciale machine om grote hoeveelheden blad te verwijderen. ‘De Surface Master kan wel wat blad aan, maar voor de bladval in de herfst hebben we de Leaf Master. Die heeft een afgesloten opvangbak van 650 liter in plaats van de kleinere opvangbak van de Surface Master. Deze machine laat de infill liggen en zuigt alleen de bladeren op’, vertelt Van Ekeren. ‘Zo kun je je kunstgrasveld het hele seizoen door in topconditie houden.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29333/het-helejaar-door-een-eersteklas-veld

ADVERTORIAL

Grondig schoon met de Hörger SKU Wie lang plezier van zijn kunstgrasveld wil hebben, kan niet om de Hörger SKU-kunstgrasreiniger heen. ‘Door een veld regelmatig intensief te reinigen, voorkom je erger.’

tijd allerlei organisch materiaal. Pollen, zaden van bomen en planten, bladeren, noem maar op. Die vormen een voedingsbodem voor allerlei bodemleven dat zich tussen de kunstgrasvezels ontwikkelt. Op een gegeven moment krijg je algen en mos en dat wil je niet zien op een kunstgrasveld.’

Langere levensduur Behalve problemen met de waterdoorlatendheid die zo’n groene plak met zich meebrengt, wordt het veld er ook glad door, wat kans op uitglijders kan opleveren met alle blessures van dien.

Oppervlakkig reinigen helpt dan niet meer.

Makkelijk te leggen, niet onderhevig aan weersinvloeden en bovenal: onderhoudsvrij. Toen kunstgras in de jaren zeventig zijn intrede deed op de Nederlandse sportvelden, dacht men het ei van Columbus te hebben ontdekt. Inmiddels is de kennis over kunstgras heel wat verder en zijn er de nodige nuances aangebracht in dit beeld.

Zo heeft kunstgras wel degelijk onderhoud nodig. Hörger is marktleider op het gebied van kunstgrasonderhoud. Importeur Van der Haeghe BV uit Geldermalsen is in Nederland verantwoordelijk voor de verkoop van dit merk. De Hörger SKU is een staaltje technisch vernuft dat speciaal ontwikkeld is voor intensieve reiniging van kunstgrasvelden.

‘Er zijn verschillende machines op de markt voor oppervlaktereiniging, maar de Hörger reinigt dieper en intensiever’, zegt Aard Pennings, rayonvertegenwoordiger in Zuid-Nederland. ‘In zo’n kunstgrasveld verzamelt zich in de loop van de

De Hörger SKU zorgt ervoor dat de vervuiling wordt opgeborsteld, terwijl de infill weer terug in de grasmat wordt gebracht. De werking in het kort: een grote roterende borstel zorgt ervoor dat de vervuilde laag uit de grasmat wordt opgenomen. Een zeef filtert het opvulmateriaal van het grove afval, zoals steentjes, loof, peuken, glasscherven etc. Het fijnere materiaal, zoals haren, pollen en fijnstof, wordt door een zuigrotor afgevoerd naar een filterzak, terwijl het schone opvulmateriaal weer in de grasmat wordt teruggebracht. Pennings: ‘Pas dan kun je zien hoeveel rommel zich na verloop van tijd in zo’n kunstgrasveld heeft verzameld. De machine mist vrijwel niets. We hebben het onlangs gezien met een muntje van twee cent, dat je met het oog niet kon waarnemen. De Hörger viste het eruit.’

Hoewel de Hörger SKU dus ook prima in staat is om oppervlakkig vuil te verzamelen, onderscheidt de machine zich vooral door zijn ver-

Goedkoop is duurkoop, zeker bij kunstgras­ onderhoud.’ mogen om de dieper gelegen laag organisch materiaal en dergelijke te verwijderen. Dat is een klus die niet wekelijks hoeft te gebeuren, maar die wel belangrijk is, legt Pennings uit. ‘De levensduur, maar ook de bespeelbaarheid van een kunstgrasveld gaat flink vooruit als je het een of twee keer per jaar intensief reinigt. Voor grote gemeentes die veel kunstgrasvelden in hun bezit hebben, is het dan ook beslist lonend om te investeren in zo’n machine. Goedkoop is duurkoop, zeker bij kunstgrasonderhoud.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29328/grondigschoon-met-de-hrger-sku

www.fieldmanager.nl

61

De mannen van J&E met de GKB Infiller.

De Infiller: een verzoeknummer GKB introduceert machine met twee rijrichtingen Zoveel mensen, zoveel wensen: een principe dat ook geldt in de machinebouw. Bij GKB Machines uit Barendrecht zelfs letterlijk. Het idee voor hun nieuwe Infiller is afkomstig van een klant. Nu is de machine in productie.

Auteur: Mischa Bijenhof

Als in januari 2019 bij GKB de eerste Infiller van de band rolt, staat John van Gennip vooraan.

De directeur van J&E Sports, Europees marktleider in aanleg en onderhoud van kunstgras, is nauw betrokken geweest bij de ontwikkeling van de Infiller. ‘In ons bedrijf gebruikten we een splitstrooier voor zand en een topdresser voor rubber’, vertelt Van Gennip. ‘We wilden deze twee combineren in één machine, om het transportvolume en de hoeveelheid machines te beperken. We wilden het liefst een machine met een transportlengte van 2,5 m die alles kan strooien, in plaats van een splitstrooier met

62

2/2019

een transportlengte van 2,5 m plus een tractor met topdresser voor het rubber met een totale lengte van 6,5 m.’

De splitstrooier werd normaal gebruikt om zand te strooien. Soms werd de bak vergroot om het volume van het rubber erin te kunnen krijgen, met als gevolg dat de chauffeur er niet meer overheen kon kijken. Van Gennip: ‘Dat is natuurlijk niet handig en bovendien gevaarlijk.’

Daarom bedacht Van Gennip samen met medewerker Han van Dijk hoe de machine kon wor-

den aangepast. Landbouwmechanisatiebedrijf Buts Meulenpass, de vaste machinepartner van J&E Sports, werd gevraagd om de bestaande splitstrooier op aanwijzing van Van Gennip en Van Dijk om te bouwen. Zo gezegd, zo gedaan.

Het prototype voldeed aan de verwachtingen, maar om de machine te perfectioneren en in productie te nemen wendde Van Gennip zich tot GKB. ‘Buts Meulenpass is leverancier, maar geen producent van machines. Daarom zijn wij met machinebouwer GKB om de tafel gegaan om de mogelijkheden voor productie van ons prototype te bespreken.’

2 min. leestijd

TECHNIEK

Zand strooien met de machine van O&C BV.

Gegevens

Met die customer input ging GKB aan de slag.

Het resultaat is de Infiller, die daarmee als het ware een verzoeknummer van de klant is.

Karakteristiek aan deze machine is dat hij twee rijrichtingen heeft. De bestuurdersplek kan 180 graden gedraaid worden, zodat de gebruiker zowel voor als achter zich kan strooien. Van Gennip: ‘Bij een nieuwe kunstgrasmat moet je voor de machine uit strooien en over het vulmateriaal heen rijden, omdat je anders plooien in de mat rijdt.’ Bij bestaande kunstgrasvelden is het voordeel van de twee rijrichtingen dat de machine aan het eind van een baan niet

Type

IF150

Werkbreedte

160 cm

Gewicht

1440 kg

Afmetingen tijdens gebruik

270 x 176 x 220 cm

Afmetingen tijdens transport

255 x 176 x 220 cm

Inhoud zandbunker

1,1 m3

Inhoud met opzetschot

3 m3

Vermogen

19 kw

Maximale snelheid

20 km/h

Prijs

€ 49.500,00

hoeft te keren. De afmeting van de zandbunker is daarop afgestemd: die bedraagt ruim een kubieke meter en kan met opzetschotten vergroot worden tot drie kubieke meter. Van Gennip is er blij mee. ‘Mooi om te zien wat GKB met onze ideeën heeft gedaan.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29324/de-infillereen-verzoeknummer

www.fieldmanager.nl

63

Groundsman Paul Burgess zaait met de Speed-Seed de grasmat van het Bernabeu-stadion van Real Madrid door.

Beste ontkieming graszaad bij afwisselend doorzaaien met schijven en prikrollen Schijvendoorzaaiers zoals die van Vredo en Redexim laten het zaad tussen twee schijven door in de bodem vallen in groeven, die zich daarna sluiten. Hierdoor heeft het zaad rondom direct contact met de bodem. Het resultaat is dat bijna al het zaad tot ontkieming komt, met waardes van 95% en meer. De schijvenmethode heeft echter ook nadelen.

Op de plaats waar het zaad geplaatst wordt, ontkiemt het. Het gevolg is dat het gras in keurige rijen opkomt. Optisch is dit niet mooi, maar het grootste nadeel is dat gras dat in rijen staat invloed heeft op de voortgaande richting van de bal. Kruiselings doorzaaien verbetert de verspreiding, maar de rijen blijven zichtbaar, nu in ruitvorm.

De invloed van deze rijen op een voetbal is nauwelijks waarneembaar, maar de veel kleinere en

lichtere golfbal kan wel degelijk een afwijking vertonen van de geslagen koers. De kans op een koersafwijking is het grootst waar de bal het zachtst wordt ingeslagen, met andere woorden dicht bij de hole.

Duizenden gaatjes Volgens een geheel ander principe werken doorzaaiers die zijn uitgevoerd met prikrollen, zoals de Redexim Speed-Seed en de BLEC Multi-Seed.

Een prikrol perforeert de grasmat met

Met de Redexim Overseeder DD-serie (DD= double disc) valt het zaad tussen de schijven door in de groef, die zich daarna sluit.

Hierdoor komt bijna al het zaad tot ontkieming.

64

2/2019

2 min. leestijd

ADVERTORIAL

Het voordeel van doorzaaien met een prikrol is dat het zaad veel beter verspreid wordt

De Speed-Seed verdeelt het zaad in duizenden ondiepe gaatjes (1840 gaatjes per m2 met de dubbele-roloptie), waardoor een uitstekende grasdichtheid wordt verkregen.

volgens het prikrolprincipe. De schijvendoorzaaier legt het zaad op diepte, onbereikbaar voor de meeste vogels, terwijl de doorzaaier volgens het prikrolprincipe de ruimtes tussen de rijen opvult.

Omdat er onmiddellijk nieuwe gaatjes boven het eerder in rijen gelegde zaad gemaakt worden, kan dit zaad nog beter ontkiemen. Zo ontstaat een egale en dichte grasmat met een gezond en goed verankerd wortelsysteem, waarbij minder zaad verloren zal gaan bij hevige regenval.

Tijdens de grote internationale sporttoernooien en op de velden van toonaangevende voetbalclubs in de wereld worden beide types doorzaaien tegelijkertijd toegepast, om een uitstekende grasdichtheid te verkrijgen.

De zaaiafstand tussen de groeven is met de Redexim DD (double disc) Overseeder slechts 3 cm, dichter bij elkaar dan met enig ander type zaaimachine.

conische pennen, zodat er duizenden gaatjes in de bodem ontstaan. Het meeste zaad valt in deze gaatjes; borstels vegen het overige zaad in de gaatjes. Ten slotte vouwen de gaatjes zich dicht. Het zaad ligt bij deze methode minder diep dan bij de schijvendoorzaaier, namelijk direct onder de mat, vaak nog in de viltlaag.

Hierdoor komt er vaak minder zaad op. Het belangrijkste voordeel van doorzaaien met een prikrol is echter dat het zaad veel beter verspreid

wordt, in tot wel 1840 gaatjes per vierkante meter (bij de BLEC Multi-Seed zelfs tot 3000 gaatjes).

Onbereikbaar voor vogels Beide manieren van doorzaaien kunnen ook tegelijkertijd worden toegepast. De open ruimtes tussen de rijen met opkomend gras dat door middel van de schijvenmethode is gezaaid, worden dan opgevuld met nieuw gras, doorgezaaid

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29378/beste-ontkieming-graszaad-bij-afwisselend-doorzaaienmet-schijven-en-prikrollen

www.fieldmanager.nl

65

De SubTile: spitsvondige toepassing voor kunstgrasvelden SuperSub zoekt partners om innovatie in de markt te zetten Met de SubTile, een onderbouwmateriaal voor kunstgrasvoetbalvelden, wonnen SuperSub en Omefa onlangs een nationale duurzaamheidsprijs. Tijd dus om deze innovatie nader onder de loep te nemen. Dat doen we met Eric Sarelse, oprichter van SuperSub Sportsystems, die tekst en uitleg geeft over de SubTile. ‘Dit product kan infill op kunstgrasvoetbalvelden overbodig maken.’

Auteur: Nino Stuivenberg

Eric Sarelse is een ervaren man in de kunstgrasindustrie. Al jaren legt hij met SuperSub Sportbases waterdoorlatende constructies van schuimbeton aan op hockeyvelden en tennisen atletiekbanen, met succes. De referentielijst telt inmiddels ruim 250 projecten met velden door het hele land. In 2017 richtte Sarelse een zusterbedrijf op, waarmee hij focust op systemen van ondoorlatend schuimbeton: SuperSub Sportsystems. De SubTile is een van de innovaties die Sarelse met SuperSub Sportsystems in de markt zet. De doelgroep: voetbalvelden van kunstgras. Na een ontwikkelingsperiode van twee jaar ligt in IJsselstein nu een proefveld met de tegels. ‘Een prachtig veld’, beaamt Sarelse.

‘Het is een investering, maar daarmee laten we zien waartoe we in staat zijn.’

Beperkte installatietijd Sarelse vervolgt zijn verhaal met een uitleg over de toepassing van SubTiles. ‘SubTiles zijn tegels die bestaan uit een basisvorm van 75 x 75 mm.

Samen vormen ze het onderbouwmateriaal van een kunstgrasveld’, aldus de bedenker. ‘De tegels worden aangebracht tussen het kunstgras en een fundering van ondoorlatend celbeton, met als basisingrediënt CEM III. Het voordeel van ondoorlatend beton is dat je dun kunt bouwen, waardoor je minder materiaal nodig hebt.’ Een constructie van ondoorlatend beton roept wel de vraag op waar het water dan blijft. Volgens Sarelse loopt het water onder de mat door – dankzij de opbouw van de SubTile – en is drainage daardoor geen probleem. De kunststoftegels worden op rol geleverd voor een compleet veld, waardoor de installatietijd zeer beperkt is.

hoe hij het product kon optimaliseren voor kunstgrasvelden. Het resultaat is een tegel die beschikt over de juiste eigenschappen voor drainage, de juiste sporttechnische waarden oplevert én financieel aantrekkelijk is. ‘Als een toepassing te duur is, vervalt de interesse al snel’, beseft Sarelse. ‘Daar werken we hard aan. Het doel is om de SubTiles op termijn aan te bieden voor de helft van de prijs van een e-layer. En

Sarelse hoopt het systeem op voetbalvelden uit te rollen. ‘Zeker nu de kosten voor infill hoog zijn.

Veel gemeenten laten SBR links liggen en kiezen kurk of TPE, maar die infillmaterialen zijn aanzienlijk duurder. Met ons systeem heb je minder infill nodig om de sporttechnische eigenschappen te bewaren, dus daar kun je op besparen.’

Ook een non-infillveld zou daarbij een optie kunnen zijn.

Financieel aantrekkelijk Sarelse kwam op het idee voor de SubTile toen hij een systeem voor vloerverwarming onder ogen kreeg. Hij begon te ontwerpen, maakte prototypes met een 3D-printer en leerde met zijn partner Dizzy Soederhuizen van Omefa De SubTile wordt op rol geleverd, waardoor de installatietijd

66

2/2019

beperkt is.

4 min. leestijd

ADVERTORIAL Extra toepassing: Collectorveld Het is algemeen bekend dat kunstgrasvelden in de zomer zeer warm worden, soms wel vijftig graden Celsius. Sarelse heeft een aanvullend systeem bij de SubTile ontwikkeld om iets met die warmte te doen: het Collectorveld. ‘In de SubTiles passen leidingen, die noem ik SubTubes’, legt Sarelse uit. ‘De warmte kan via vloeistof getransporteerd worden naar een warmtewisselaar of opgeslagen worden in de ondergrond.

Voetbalclubs kunnen er bijvoorbeeld hun clubhuis mee verwarmen.’ Het Collectorveld is vooralsnog een theoretisch concept, maar Sarelse wil het geïnteresseerden graag aanbieden.

met het product voldoen we gewoon aan de sporttechnische en drainagewaarden volgens de Constructienorm 3 van NOC*NSF.’ Daarmee heeft SuperSub een mooie uitgangspositie om de Nederlandse kunstgrasmarkt op te gaan, maar zo eenvoudig ligt dat niet. Sarelse heeft steun nodig van kunstgrasproducenten of opdrachtgevers die met het product in zee willen.

Positief nieuws Wat daarbij zal helpen, is dat de SubTile recent positief in het nieuws kwam. Op de Avond van de Maakindustrie in maart werd de SubTile namelijk als winnaar gekozen in de categorie business to business bij de ReThink Awards.

De jury was lovend en noemde de SubTile ‘een doorbraak voor de verspreiding van de korrels rondom kunstgrasvelden’. Om daaraan toe te voegen: ‘De jury hoopt oprecht dat de SubTile landelijk een succes wordt. Het toekennen van deze award is een extra steuntje in de rug voor de producenten die samen veel tijd, aandacht en geld in de ontwikkeling van dit product gestoken hebben.’ Sarelse was met Omefa-directeur Dizzy Soederhuizen aanwezig bij de uitreiking van de prijs. ‘We hebben dit product samen ontwikkeld’, legt Sarelse uit. ‘Wij laten de matrijs maken, Omefa doet het spuitgieten.’

Volledig circulair Op het gebied van duurzaamheid scoort de SubTile goed. De tegels worden gefabriceerd van honderd procent gerecyclede materialen.

Zelfs gerecycled kunstgras is een optie: ‘Mits we het op de juiste manier aangeleverd krijgen.’

Zowel de SubTiles als het celbeton zijn volledig circulair. ‘Schuimbeton is namelijk afbreekbaar en kan daarna voor honderd procent gebruikt worden voor nieuw schuimbeton. Ook in een tweede leven blijft het dus een volwaardig product. Hiermee hopen we ons te onderscheiden van de bestaande e-layers, die na gebruik weliswaar gerecycled worden, maar wel gedowngraded.’ Een ander voordeel van een constructie met schuimbeton is het beperkte transport.

Volgens Sarelse is het transport tot wel negentig procent gereduceerd. ‘Dus hoeven er minder mensen de weg op. Als je het transport beperkt, heb je minder kans op ongelukken. Met minder ongelukken scoor je op de P van people in de duurzaamheidsketen.’

Ondersteuning Bij ons bezoek laat Sarelse alle prototypes van de SubTiles zien. Daarbij wordt al snel duidelijk dat het product flink doorontwikkeld is. ‘SubTile is het Engelse woord voor spitsvondig; dat is precies wat dit product inhoudt. Hier hebben we

heel goed over nagedacht.’ De volgende stap is kijken welk type kunstgrasveld het best op de SubTiles past. Sarelse is daarover nog in gesprek met kunstgrasfabrikanten en keuringsinstituten en hoopt dat zij over de brug komen. ‘Ik moet iemand op niveau hebben die hier iets in ziet’, vertelt Sarelse. ‘De SubTile moet omarmd worden. Als wij in samenwerking met een fabrikant of opdrachtgever een volledig kunstgrasveld met SubTiles kunnen aanleggen, ben ik ervan overtuigd dat het balletje gaat rollen.’

Sarelse baseert die verwachting op twee dingen die hij in de praktijk tegenkomt. Enerzijds ziet hij dat mensen enthousiast zijn als ze de SubTile eenmaal gezien hebben. ‘Want dan snappen ze hoe het werkt.’ Daarnaast merkt hij dat gemeenten sceptisch zijn als een product nog niet grootschalig toegepast is. ‘De eerste vraag bij een gemeente is altijd: heb je al een proefveld? De tweede: hoe lang ligt dat veld er dan al? Eigenlijk willen opdrachtgevers alleen innovaties die zich al tien jaar bewezen hebben. Begrijpelijk, maar je moet ergens beginnen met een innovatie.

Daarom zoek ik ondersteuning. We hebben hier een fantastisch product dat aan duurzaamheid kan bijdragen. De bal ligt nu bij de markt, die de nek moet uitsteken om een pilot op te zetten.

Ik hoop dat iemand openstaat voor de SubTile, want het is een prachtig product.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29329/de-subtilespitsvondige-toepassing-voor-kunstgrasvelden Dizzy Soederhuizen (Omefa) en Eric Sarelse (SuperSub) wonnen onlangs samen de ReThink Award. www.fieldmanager.nl

67

Th e worker is king www.gkbmachines.com

WWW.AGRI-MACHINES.NL

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29302/onderhoud-uitgevoerd-op-trapveldjes-in-hoogeveen

PROJECT

Onderhoud uitgevoerd op trapveldjes in Hoogeveen Intergrass heeft voor de gemeente Hoogeveen op een aantal trapveldjes en speellocaties groot onderhoud uitgevoerd. Dit type onderhoud vindt eenmaal per jaar plaats; daardoor blijven deze veldjes hun speeleigenschappen langer behouden.

Tijdens dit onderhoud wordt de infill losgemaakt, opnieuw geborsteld en wordt ook al het onkruid op en direct rondom het veldje verwijderd. Tevens worden de naden en eventuele belijning gecontroleerd op losse punten en waar nodig direct hersteld. Na afloop van het onderhoud wordt er verslag uitgebracht en ook advies gegeven over de levensduur van deze veldjes. Door het uitvoeren van dit onderhoud kan Intergrass ervoor zorgen dat ook deze kleine speelveldjes veel langer goed bespeelbaar blijven.

Opdrachtgever: gemeente Hoogeveen Aannemer: Intergrass Contactpersoon aannemer: dhr. Korterink, 0522 463250

RootBarrier® Mollengaas 127 • Wanneer correct geïnstalleerd, heeft het mollengaas zich bewezen mollen tegen te houden • Sterk, flexibel en licht (127 g/m²) • Makkelijk te snijden en installeren • Waterdoorlaatbaar • Vrij van chemicaliën • Kleur: groen

MOLLENWERING

RootBarrier® Mollenbarrière 400 • Wanneer correct geïnstalleerd, ondoordringbaar voor mollen • Heel sterk en belastbaar (HDPE, 400 g/m²) • Flexibel en licht • Makkelijk te snijden en installeren • Waterdoorlaatbaar • Vrij van chemicaliën • Kleur: donker olijfgroen

MOLLENWERING KING RootBarrier

•

T +31 (0) 320 215 805

•

sales@rootbarrier.nl

•

kingrootbarrier.com

www.fieldmanager.nl

69

Geen 1 aprilgrap, wel 2,8 miljoen innovatiesubsidie … … voor recycling kunstgras en chemievrij sportveldenbeheer Ministerie van VWS stelde op 1 april 2019 een forse innovatiesubsidie beschikbaar voor ontwikkelen van ‘kunstgrasveld van de toekomst’ en chemievrij beheer van sportvelden.

Auteur: Hein van Iersel

70

2/2019

De twee belangrijkste problemen voor de sportsector zijn op dit moment zonder twijfel de recycling van kunstgrasvelden en de maatschappelijke druk om chemievrij onkruid te bestrijden in sport en golf.

Het ministerie van VWS heeft daarom een innovatiebudget beschikbaar gesteld van in totaal 2,8 miljoen euro voor bruikbare innovaties om deze maatschappelijke problemen het hoofd te

bieden. Vandaag, 1 april, zijn op Tendernet de documenten geplaatst van een SBIR. Het doel van een SBIR oftewel small business innovation research is om innovatieve oplossingen te laten ontwikkelen voor maatschappelijke vraagstukken. Bij succes kan de aanbestedende overheid dit nieuwe product vervolgens inkopen. Bij deze SBIR-opdracht gaat het om twee competities.

Bij de competitie voor een hoogwaardig recyclebaar kunstgrassportveld gaat het in totaal

2 min. leestijd

ACTUEEL

Het ministerie van VWS vraagt partijen specifiek een ‘kunstgrasveld van de toekomst’ te ontwikkelen om een bedrage van 1,75 miljoen euro, waarvan 0,25 miljoen voor een haalbaarheidsonderzoek in fase 1 en 1,5 miljoen voor fase 2 van de competitie, oftewel de prototype-ontwikkeling.

Per prototype wordt maximaal € 400.000 uitgekeerd.

Het doel van fase 2 is het draaien van een pilot om het ontwikkelde product in de praktijk te testen. Volgens de documenten op Tenderned gaat het bij voorkeur om velden waarvoor geen rubber of andere infill nodig is om aan de sporttechnische eisen te voldoen. Het ministerie van VWS vraagt partijen specifiek om een ‘kunstgrasveld van de toekomst’ te ontwikkelen. Hiervoor is € 1.050.000 beschikbaar. Per prototype of pilot wordt maximaal € 400.000 uitgekeerd.

Milieuvriendelijke sportvelden Het tweede thema betreft het ontwikkelen van een product of dienst voor de ontwikkeling van milieuvriendelijke sportvelden. Het ministerie is op zoek naar milieuvriendelijke, innovatieve, preventieve en niet-chemische laagrisicogewasbeschermingsmiddelen en biociden.

Hierbij gaat het om middelen zowel voor het gebruik op kunstgrassportvelden (bv. voetbal, hockey, tennis) als op natuurgrasvelden (bv. voetbal, golf).

Deze gewasbeschermingsmiddelen of biociden kunnen dan dienen als aanvulling op een volledig doorgevoerd IPM-beheer en daarmee bijdragen aan een milieuvriendelijke sportbeoefening, nagenoeg vrij van onkruiden, ziekten en plagen.

COMMISSIE De beoordeling van de planning wordt gedaan door een externe commissie, met daarin: •M artin Olde Weghuis (voorzitter), lid van het Topteam Sport •M arcel Bouwmeester, VSG en gemeente Utrecht • J eroen Stevens, directeur Nederlandse Golf Federatie •M ark van Berkum, bestuurssecretaris amateurvoetbal KNVB • Alexander Prinsen, innovatiedeskundige •G eert Cuperus, projectleider Green Deal gewasbe­ schermingsmiddelen op sportvelden

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29122/geen1-april-grap-wel-2.8-miljoen-innovatiesubsidie

www.fieldmanager.nl

71

Aantal tennisbanen op vulkaneneiland groeit explosief Ton de Rooij is op IJsland om twee nieuwe indoor-hardcourtbanen aan te leggen Tennis is niet bepaald een buitensport in IJsland. Wil je het jaar rond kunnen spelen, dan moet dat gebeuren op binnenbanen. Daarom bouwt het Nederlandse bedrijf Ton de Rooij er twee hardcourtbanen bij in Kópavogur. Het totaalaantal indoorbanen komt daarmee op vijf … in het héle land. ‘Het is een investering, maar noodzakelijk om de sport te ontwikkelen.’

Auteur: Tom van Moll

Hoe het daar nu is, in IJsland? ‘Nou, koud en nat’, grinnikt René van Vliet over de telefoon.

De technisch directeur en mede-eigenaar van tennisbanenbouwer Ton de Rooij is op de eilandstaat om twee nieuwe indoor-hardcourtbanen aan te leggen in Kópavogur, de tweede stad van het land, net onder de hoofdstad Reykjavik.

Het werk is inmiddels halverwege en René heeft zich net teruggetrokken in zijn hotel. ‘Ik heb gelukkig ook nog wat tijd over. Natuurlijk heb ik de geisers gezien en de “gouden cirkel” gedaan’, zeg hij, verwijzend naar de toeristische route met de bekendste geisers en watervallen. ‘Het is een ontzettend mooi land.’

Mooi, maar ook uitgestrekt. Op het 100.000 m3 grote eiland, drie keer zo groot als Nederland, wonen nauwelijks 350.000 mensen. IJsland is daarmee het dunst bevolkte land van Europa. Twee derde van de IJslanders woont in het verstedelijkte gebied rond Reykjavik en Kópavogur. Er zijn jaren dat het aantal toeristen het aantal inwoners overstijgt.

Sportief volk Ze mogen dan met weinig zijn, de IJslanders

72

2/2019

zijn bijzonder sportief. Dat is onder meer te danken aan een maatschappelijk programma tegen drank- en drugsmisbruik onder jongeren, dat in het eerste decennium van deze eeuw van start ging. In deze periode van economische voorspoed werd er flink geïnvesteerd in preventie, onder andere door de bouw van sporthallen en de introductie van een sportkaart waarmee jongeren gratis kunnen sporten. Het programma bleek bijzonder effectief. Was 50 procent van de IJslandse tieners in 1998 minstens één keer per maand dronken, in 2016 was dat nog maar 5 procent.

In plaats van op straat en in winkelcentra rond te hangen, sporten de IJslandse jongeren nu vier tot vijf keer in de week. De Tennishöllin in Kópagovur werd gebouwd in 2007, net voordat het omvallen van de bank Icesave in 2008 de bankencrisis inluidde die het land op de rand van de afgrond bracht.

Inmiddels vertoont de economie al een aantal jaar weer een opgaande lijn. De jongeren zijn gelukkig nog steeds onverminderd sportief.

Toch kan tennis er nog niet rekenen op de populariteit van bijvoorbeeld voetbal, basketbal en handbal. ‘De belangrijkste reden

5 min. leestijd

ACHTERGROND dat tennis hier een jonge sport is, is het weer’, vertelt Jónas Páll Björnsson, de manager van Tennishöllin (letterlijk: tennispaleis). Buiten sporten is eigenlijk alleen mogelijk in de zomermaanden, en ook dan is goed weer niet gegarandeerd.

Hoewel er ook een paar tennisbanen in de openlucht zijn, beschikt Tennishöllin over de enige overdekte banen in het land. Geen wonder dat tennisminnend IJsland er zich verdringt. Zes tennisclubs maken gebruik van de hal, wat betekent dat er iedere week zo’n zeshonderd tennissers op de drie banen staan.

‘We proberen te groeien en hopen meer spelers aan te trekken. Maar als je maar drie binnenbanen hebt, is dat lastig’, vertelt Jónas.

Kim Clijsters Academy Uitbreiding was dus hard nodig. Blijft de vraag: hoe komt een IJslandse tennishal bij een tennisbanenbouwer in Zoeterwoude-dorp terecht? Jónas: ‘Zes of zeven jaar geleden ging ik met mijn toen negenjarige dochter, een getalenteerde jonge speelster, naar de Kim Clijsters Academy in Bree, in België. Ik wilde haar wat meer perspectief geven en tegelijk zelf wat bijleren over coaching. Daar ontmoette ik Carl Maes, coach van Clijsters en directeur van de Academy. Gedurende twee weken trainde hij mijn dochter en we raakten aan de praat. De banen die daar liggen, vond ik erg prettig. Ik ben geen expert, maar ik heb in meerdere landen op hardcourt gespeeld en ik voelde dat de banen zacht waren om op te rennen, terwijl de bal nog steeds goed stuiterde. Dus ik besloot bij Carl na te gaan wie de banen had gebouwd. Toen verwees hij me naar Ton de Rooij.’

René van Vliet

‘We proberen te groeien en hopen meer spelers aan te trekken. Maar als je maar drie binnenbanen hebt, is dat lastig’ Tapijt of hardcourt De drie reeds bestaande banen in IJsland hebben een ondergrond van tapijt. Jónas koos voor de uitbreiding van zijn Tennishöllin echter voor hardcourt-banen van het type Proflex Elite, dezelfde banen als in Bree. Jónas: ‘We hinkten op twee gedachten. We hadden voor nog meer tapijtbanen kunnen kiezen, maar veel internationale toernooien waar onze talenten heengaan, zijn op hardcourt. Daarom vonden we het belangrijk ze de mogelijkheid te geven ook in IJsland op hardcourt te trainen.’

René beaamt dat de banen internationaal gewild zijn. ‘Deze baan is op het moment het meest in trek bij onze klanten, zeker bij internationale projecten. Verleden jaar hebben we dezelfde baan gelegd in Koeweit, toen door tussenkomst van Magnus Gustafsson.

En er is nog een aanvraag voor een project in het Midden-Oosten op komst. Hardcourt heeft altijd een slechte naam gehad in het recreatiecircuit, maar niet onder professionals.

De Proflex Elite heeft een toplaag van polyurethaan, niet van acrylaat, zoals je in gymzalen ziet. De baan is daardoor slijtvast, waterbestendig en blijft flexibel.’ Het systeem kan qua schokdemping en baansnelheid volledig aan de wensen van de gebruiker aangepast worden, volgens de folder. Jónas had echter weinig specifieke wensen: ‘Ja, een goede demping, want dat is comfortabeler voor je gewrichten.’

René: ‘Deze banen zijn daarom voorzien van de maximale dempingslaag van 5 mm. Ik heb hier direct contact met de nationale coach van IJsland; die mag de keuze maken voor de snelheid van de baan.’

Proces Een onherbergzaam klimaat? Ondoordringbare rotsgrond? Voor de Ton de Rooij maakt het niet zoveel uit of de baan nu in Nederland, IJsland of Koeweit komt te staan. René: ‘Het gebouw waarin de baan gelegd wordt, moet wind- en waterdicht zijn en de kachel moet branden. En er moet licht zijn om te kunnen werken, natuur-

Jónas Páll Björnsson www.fieldmanager.nl

73

ACHTERGROND

lijk.’ Vooraf is daarom in overleg vastgesteld waaraan de zaal moet voldoen. Alle specificaties, bijvoorbeeld van het asfalt, zijn uitgebreid doorgenomen, zodat het gebouw, met het dak en de juiste ondergrond, door aannemers ter plaatse gebouwd kon worden.

‘Vervolgens ben ik erheen gevlogen om het asfalt te controleren’, vertelt René. ‘Bij inspectie bleek dat het niet helemaal voldeed, het was niet vlak genoeg. Dat is een lastig punt dat wel vaker voorkomt. In principe heeft de aannemer dan geen goed werk geleverd, maar ze bouwen

'Wat zo’n project voor ons bijzonder maakt, is de import. Het materiaal door de douane krijgen, is altijd lastig'

daar natuurlijk niet iedere dag tennisbanen. Wij wel. Daarom vroeg Jónas of wij dat niet konden egaliseren. Dus dat hebben we gedaan.’

Daarop werd het materiaal in een container geladen en in IJsland afgeleverd. ‘De boot is vijf dagen onderweg; met laden en lossen erbij kost het vervoer twee weken. Wat zo’n project voor ons bijzonder maakt, is de import.

Het materiaal door de douane krijgen, is altijd lastig. Als het eenmaal ter plaatse is, gaat het niet anders dan anders. Inmiddels hebben we zoveel ervaring dat we alle valkuilen van tevoren wel zien. Klanten denken soms te makkelijk over het licht, de wind- en waterdichtheid van de zaal en andere randvoorwaarden. Wij gaan echter altijd voor honderd procent eindresultaat en geven daarom ook op andere terreinen advies, zoals over het plaatsen van de netpalen.’

Ambitieus Op het moment van dit schrijven zijn de negen dagen die het kost om de banen te leggen bijna om. Zodra ze klaar zijn, zullen ze direct in gebruik worden genomen. Over niet al te lange tijd zullen ook de eerste twee padelbanen in het land worden aangelegd, door een Spaans bedrijf, ook in de Tennishöllin. Wellicht dat daarmee ook die sport vaste voet aan de grond krijgt in IJsland.

De uitbreiding is een grote stap voor het IJslandse tennis. ‘Met de padelbanen erbij is het een toename van meer dan 100 procent in het hele land’, benadrukt Jónas nog maar eens.

‘Toch loopt de infrastructuur van het tennis nog flink achter op die van bijvoorbeeld voetbal.

Het is een grote investering, maar die is noodzakelijk om de sport te ontwikkelen.’

De baan zal worden bespeeld door professionals en recreanten van alle leeftijden. In de Tennishöllin werden al een aantal ITFtoernooien gehouden. Met de nieuwe banen hoopt Jónas er wat meer te kunnen organiseren, zodat hij IJsland op de internationale tenniskaart kan zetten. ‘We willen er optimaal gebruik van maken. We hebben ambitie, maar als ik realistisch ben: het is geen makkelijke opgave.’

Voor de zekerheid brengt hij daarom, ter afsluiting, nog maar even de gastvrijheid van de IJslanders onder de aandacht: ‘We proberen hier altijd iedere buitenlandse gast een goed welkom te geven. Dus mochten er lezers van Fieldmanager van plan zijn om naar IJsland te komen, dan koppelen we ze graag aan andere spelers!’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29306/aantal-tennisbanen-op-vulkaneneiland-groeit-explosief

www.fieldmanager.nl

75

VOETBALMATERIAAL.COM

VANISHINGSPRAY.COM

Create A Brilliant Game ’S WERELDS SNELSTE BELIJNINGSROBOT › Eerste belijning: ontwerp, verander, kopieer of SOCCEREQUIPMENT.COM verplaatst voetbalvelden in enkele minuten

LI

› Gemakkelijk in gebruik: zeer gebruiksvriendelijke NEMARKING.CO bediening

M

› Belijnt zelfstandig: zodat de belijner tijd heeft voor andere taken

EXPERT.COM

› Flexibel: compatibel met elke Expoline-verf › Lichtgewicht: minder dan 30 kg zonder batterij

Laat uw velden uitmeten en belijnen door Expo-Line.

Vraag uw offerte aan op info@voetbalmateriaal.com.

SMG Turfboy TB2

ADVERTORIAL

Van Leeuwen heeft SMG-machine voor iedere kunstgrasklus ‘We hebben de machine eerst getest en het resultaat was verbluffend’ Aan De Werven in Benthuizen staat al meer dan 30 jaar het mechanisatiebedrijf Van Leeuwen.

Het bedrijf richt zich op de verkoop en service van landbouw-, tuin- en parkmachines. Hoewel het aan de buitenkant niet direct te zien is, heeft zich hier het afgelopen jaar een verandering voorgedaan. In december 2017 hebben Willem Hak en Arnold Dorrepaal het bedrijf overgenomen.

Auteur: Linde Kruese

Het bedrijf blijft de naam ‘Van Leeuwen’ dragen, maar de toevoeging is gewijzigd in ‘landbouw-, tuin- en parkmachines’. ‘Wij richten ons voornamelijk op landbouwmachines en machines voor aannemers, gemeenten, maneges, campings en sportvelden’, legt Hak uit. Hij handelde al geruime tijd in tuin- en parkmachines.

‘Kunstgrasonderhoud is voor mij altijd iets speciaals geweest; dat stamt uit de tijd dat ik bij een voormalige werkgever veel betrokken was bij de realisatie en het onderhoud van alle typen sportvelden.’ Service staat bij het bedrijf Van Leeuwen hoog in het vaandel. Om klanten op locatie bij te staan, beschikt het bedrijf over uitgebreide en goed ingerichte servicewagens. ‘Het mooie aan Van Leeuwen is de servicedienst op locatie.

Dat is met name voor aannemers belangrijk.

Daarnaast zijn van alle machines bij ons ook de onderdelen te verkrijgen.’

Importeur SMG Sinds kort is Van Leeuwen importeur van de machines van het merk SMG. Hak: ‘Vorig jaar

kwam ik in contact met Rooden Landscape Solutions uit Meerssen. Zij gaven aan dat ze met de import van SMG wilden stoppen en op zoek waren naar een partij die het kon overnemen voor Nederland. De machines van SMG sluiten aan op de nieuwe richting die Van Leeuwen is ingeslagen sinds Arnold en ik de nieuwe eigenaren zijn. Ik miste bij andere merken een range zelfrijdende machines voor de reiniging van kunstgrasvelden.’ SMG is een grote internationale speler op het gebied van kunstgrasaanleg, -onderhoud en -renovatie. Het merk heeft een grote fabriek in Duitsland voor de productie en assemblage van machines, en een groot onderdelenmagazijn, waardoor het wereldwijd snel kan leveren. Hak: ‘We zijn in de fabriek geweest. Er is een enorm magazijn, waar alles op voorraad ligt. SMG produceert alles zelf.’ Een speciale machine in het onderhoudsprogramma is bijvoorbeeld de zelfrijder voor het onderhoud van kunstgrasvelden. Verder produceert SMG multifunctionele machines met meerdere aanbouw- en opbouwmogelijkheden. Dankzij de

www.fieldmanager.nl

77

100% Organische meststoffen voor uw sportveld.

DCM ECO-MIX 2 NPK 7-3-12

NI

EU

W

DCM ECO-MIX 3 NK 12-3

De voordelen van de volledig organische meststoffen zijn: ●

Langwerkend, 100 dagen, en een constante en gelijkmatige afgifte van voeding

●

Activering van het bodemleven, actief bodemleven zorgt voor de afbraak van vilt

●

Bevat geen schadelijke zouten, spoelt vrijwel niet uit en is toepasbaar voor BIO

●

Meststof in MINIGRAN® Technology, wat zorgt voor een homogene verdeling

Geert van Kerkvoorde • Noord Nederland

Gerrit Klop • Midden Nederland

Jeffrey Jansen • Zuid Nederland

Aldert Engelsman • West Nederland

06-126 71 236 • gvk@dcm-info.nl

06-516 01 208 • gkl@dcm-info.nl

06-220 12 023 • jja@dcm-info.nl

06-236 89 287 • aen@dcm-info.nl

DCM Nederland B.V. • Valkenburgseweg 62 A • 2223 KE Katwijk • Nederland • tel: +31(0)71 401 88 44 • info@dcm-info.nl

TL3289 _Adv_Fieldmanager_EcoMix.indd 1

1/04/19 16:04

Vraag om een demo!

Wiedeg Terra Rake

Tel.: 06-25280970

✓ Beluchten ✓ Viltbestrijding ✓ Onkruidbestrijding Jean Heybroek Groentechniek is distributeur van machines van gerenommeerde

Jean Heybroek bv

merken voor professioneel onderhoud van golfbanen, openbaar groen, recreatie-

Wilgenkade 6, NL-3992 LL Houten

en sportterreinen en particuliere tuinen. Het programma omvat o.a. gazonmaai-

T: + 31(0)30 - 639 46 11

machines, onkruidborstelmachines, werktuigdragers, transportvoertuigen en

www.jeanheybroek.com

beregeningsinstallaties.

info@jeanheybroek.com

ADVERTORIAL TB2 voor, omdat deze zo compact is. Dat wilden we graag in de praktijk uitzoeken, dus we hebben de reiniger eerst getest. Het resultaat was verbluffend. Wat dat betreft heeft Van Leeuwen met SMG echt een gat in de markt gevonden.

De Turfboy is klein, past gemakkelijk in een bus, maar is nog steeds erg krachtig en levert daardoor goede kwaliteit. En hij is uit te breiden met diverse attributen. We reinigen jaarlijks alleen al zo’n 1000 tennisbanen, naast voetbalvelden en hockeyvelden. Het is voor ons dus een enorm voordeel dat we een kleinere machine hebben die ook door de toegangspoorten van kleine velden kan komen.’

‘Het is een enorm voordeel dat we een kleinere machine hebben die door de toegangspoorten van kleine velden kan’

combinatie van verschillende elementen in één machine zijn deze ook aantrekkelijk geprijsd.

Zelfrijdende reinigingsmachine Begin vorig jaar verkocht Van Leeuwen de SMG Turfboy TB2 aan De Peinder, een bedrijf dat onder andere kunstgrasvelden onderhoudt en aanlegt. De zelfrijdende reinigingsmachine is geschikt voor kleine kunstgrasvelden en tennisbanen. Hak: ‘Bij De Peinder zochten ze een vervangende machine voor een combitrekker

met getrokken unit. Ik raadde de Turfboy aan.’ De Turfboy wordt aangedreven door een luchtgekoelde benzinemotor van 16 pk. De roterende borstel verwijdert tijdens het gebruik de bovenste laag infill en is in diepte verstelbaar. Door middel van twee filters, een grof filter en een fijnstoffilter, wordt de infill gereinigd. Tijdens dit proces scheidt een zeef het vuil van de infill. Het trilscherm kan nauwkeurig worden afgesteld, variërend van 4 tot 10 mm, afhankelijk van en in overeenstemming met de staat van de infill. Het gereinigde infill-materiaal wordt in het systeem van de machine doorgevoerd en gaat daarna door een fijnstoffilter. Dit filter haalt de laatste resten vuil en vooral stof en de kleine fractie uit de infill. De borstel achter de machine werkt het infill-materiaal met zachte bewegingen terug in het kunstgras.

Zoektocht naar kleine machine Patrick de Peinder heeft altijd in het bedrijf gewerkt dat in 1964 door zijn opa werd opgezet en in 1997 door André de Peinder werd overgenomen. Sinds 2016 is Patrick mede-eigenaar. Hij houdt zich onder andere bezig met kunstgrasonderhoud en -aanleg. De Peinder: ‘Ik heb altijd in het bedrijf gewerkt, vanaf de eerste stage voor mijn opleiding. Ik ben helemaal onderaan begonnen en ik heb me omhooggewerkt tot waar ik nu ben, omdat ik die kans kreeg.’

Begin 2018 was De Peinder op zoek naar een compacte reinigingsmachine. ‘We zaten heel erg met de bereikbaarheid van tennisbanen, omdat onze grotere machines niet door enkele toegangspoortjes passen. We konden de juiste machine maar niet vinden. Die moest compact zijn, maar toch de hoge kwaliteit leveren die De Peinder eist. Toen stelde Willem de SMG Turfboy

Weinig slijtage De Peinder is erg tevreden over het weinige onderhoud dat de machine nodig heeft. ‘Er wordt van maart tot en met oktober minimaal vijf à zes uur per dag met de machine gewerkt.

Tijdens het groot onderhoud viel het ons op hoe weinig slijtage de machine vertoonde aan de V-snaren en de rest van de aandrijving. Juist omdat de machine compact is, werkt hij goed.

Dus op de kwaliteit valt niets aan te merken. Dat geldt ook voor de service van Van Leeuwen: er valt niets negatiefs over te zeggen. Aan onze verwachtingen werd voldaan. Als je belt, wordt het direct opgelost.’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29377/vanleeuwen-heeft-smg-machine-voor-iederekunstgrasklus

www.fieldmanager.nl

79

‘Precisiezaai en goed gras­bestand voor Green Deal-proof sportvelden’ Zo gaan veldbeheerders om met chemievrij beheer Al in het jaar 2000 bracht graszaadbedrijf Advanta de eerste innovatie om het tragere veldbeemdgras in sportvelden beter te laten slagen door een zaadbehandeling. De volgende stap was precisiezaai. Dit werd in 2016 samen met machinefabrikant Vredo door Advanta

Sportveldbeheerders kennen de voordelen van veldbeemdgras, maar weten ook dat deze soort wat langer nodig heeft om zich te ontwikkelen dan Engels raaigras. De ondergrondse uitlopers van veldbeemd zorgen voor een sterke, stabiele mat die goed bestand is tegen droogte, vorst en bespeling. Samen met het snellere Engels raaigras is veldbeemd dus een onmisbare soort in duurzame sportvelden.

geïntroduceerd in de vorm van Advance DDS. Deze zaaimethode geeft zowel Engels raaigras als veldbeemdgras een optimale start en zorgt zo voor sterke, gesloten grasmatten met een evenwichtig grasbestand.

Nu het gros van de aannemers in Nederland al drie jaar Advance DDS zaait, is duidelijk dat het veldbeemdaandeel in de velden fors toeneemt.

Met het dual depth system kun je in één werkgang veldbeemdgras en Engels raaigras op de juiste diepte inzaaien. De trage lichtkiemer veldbeemd komt met ondiep zaaien en kiemverbeteraar Advance optimaal tot zijn recht.

Green Deal sportveldbeheer Bij chemievrij sportveldbeheer in het kader van de Green Deal neemt het belang van een goed grasbestand nog verder toe. Een stabiele, gesloten en zelfherstellende mat met veel

80

2/2019

3 min. leestijd

ADVERTORIAL ADVANCE DDS zaaien Precisiezaai van Engels raaigras én veldbeemdgras in één werkgang, een veel snellere kieming en vestiging en tot 60 procent méér wortelmassa: dat is Advance DDS zaaien in een notendop. Na proeven op ruim 2500 proef- en praktijkvelden is duidelijk dat DDS zaaien van de mengsels Advanta Hattrick (75 procent veldbeemdgras) en Victoria (85 procent Engels raaigras) het snelste én beste resultaat geeft.

Kijk voor meer informatie op www.advantaseeds.nl/ advance-dds-sportveldgras. veldbeemdgras geeft onkruid minder kans.

Veel sportveldbeheerders en cultuurtechnische bedrijven zijn zich hier goed van bewust, zo blijkt uit een rondgang door het land. Zo zet Bras Fijnaart Cultuurtechniek al ruim tien jaar in op een hoog veldbeemdaandeel in sportvelden en was dit bedrijf al in een vroeg stadium betrokken bij de ontwikkeling van Advance DDS zaaien. ‘Bij zaaiproeven zagen we al snel de grote meerwaarde. Na drie seizoenen DDS zaaien van de mengsels Hattrick en Victoria Advance zijn de velden sterker, stabieler en beter bestand tegen droogte’, stelt projectleider Christ Koolen.

'Feitelijk bewegen we al richting chemievrij beheer, doordat er middelen zijn weggevallen' Kwaliteitsvelden met veldbeemdgras Ook in de gemeente Velsen (Noord-Holland) zorgt veldbeemd voor sterke sportvelden.

‘Samen met de adviseurs van Advanta werken we al jaren aan een hoog veldbeemdaandeel.

Met resultaat: we hebben nu velden met meer dan duizend speeluren per jaar en zijn met sportpark Zeewijk IJmuiden opgenomen in de trainingsgids voor het EK 2020. Dat is een mooi compliment voor de kwaliteit van onze velden’, aldus coördinator sportveldaccommodaties Dick Koster. Ook elders in Noord-Holland, in de gemeente Haarlemmermeer, een groeiregio met druk bezette velden, vinden we veel veldbeemdgras. Er ligt zelfs een veld met 100 procent veldbeemdgras, in het honkbalpark ETO Ballpark. Erik Pessel van de gemeente: ‘De velden zijn stabieler en hebben minder last van speelschade, zodat chemievrij werken goed te doen is. Bij het groot onderhoud verticuteren we stevig en zaaien we middels DDS door met de mengsels Hattrick en Victoria Advance.’

Eriks collega bij de gemeente Dalfsen, Bertus Meijer, deelt die mening. ‘Chemievrij sportveldbeheer kan best; hier lukt het al tien jaar.

Veldbeemdgras is daarbij in mijn ogen dé grassoort voor sportvelden.’ Bertus stemt inzaai en beheer dan ook af op het veldbeemdgras.

‘Je moet het ondiep zaaien en alles gaat wat rustiger; dat vereist een andere denkwijze.

We proberen vooral goed gras te telen, onder goede groeiomstandigheden en in een natuurlijk evenwicht.’

Redeneren vanuit de bodem Ook aannemer Arjo Klok uit Heenvliet (ZH) is met zijn adviseur Bart Boot, werkzaam bij Van Iperen, steeds bewuster bezig met goed gras telen. ‘Na drie seizoenen DDS zaaien van de Advanta-grasmengsels Hattrick en Victoria zien we het veldbeemdaandeel flink toenemen.

Nu we minder gaan bijsturen met chemie en kunstmest, moeten we meer vanuit de bodem redeneren. We gaan ook meer naar maatwerk per veld, met nagenoeg jaarrond onderhoudswerkzaamheden.’

Rienk Bernhard van cultuurtechnisch bedrijf Berdi zet ook in op meerdere bewerkingen gedurende het jaar. ‘Feitelijk bewegen we al richting chemievrij beheer, doordat er middelen zijn weggevallen. Volgens mij kunnen we de uitdaging prima aan, maar dan moet er wel ruimte zijn om jaarrond voldoende bewerkingen uit te voeren, zoals snijden, beluchten, verticuteren, wiedeggen en doorzaaien.’

®

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29330/precisiezaai-en-goed-grasbestand-voor-green-dealproof-sportvelden Bertus Meijer (rechts) van de gemeente Dalfsen met grasspecialist Job Steunenberg van Advanta: "Veldbeemdgras is dé grassoort voor sportvelden."

www.fieldmanager.nl

81

HYBRIDE GRAS PIONIERS SINDS 1989

verticale versteviging duurzame oplossing polypropyleen vezels injectie-technologie

Volg ons:

Tarkett Sports BV | info@grassmastersolutions.com grassmastersolutions.com

horizontale versteviging snelle oplossing polyethyleen vezels hoge flexibiliteit

Een greep uit onze talrijke referenties: Arsenal FC • Athlético Madrid • CSKA Moskou FC Barcelona • Johan Cruijf Arena • Kazan Arena Manchester United • RCD Epanyol Stade de France • Tottenham Hotspur FC Wembley Stadium

• ruim 450 merken op 125.000 m2 beursterrein • groot aanbod exposities én demonstraties van machines en gereedschappen • op centrale locatie, goed bereikbaar en dichtbij parkeren

‘We hebben de tools voor duurzame sportveldenbouw al in handen’ Granulight en Nextfill als duurzame oplossingen

De laatste tijd ligt de bouw van kunstgrassportvelden flink onder het vergrootglas, met name de materialen of alternatieven die vanuit milieutechnisch oogpunt worden toegepast bij de constructies. Duurzaamheid speelt hierbij een steeds belangrijkere rol, temeer omdat overheden en opdrachtgevers tegenwoordig het belang en de waarde ervan inzien. Het Rijk streeft er met het Grondstoffenakkoord dan ook naar om circulariteit te stimuleren. Sterker nog: om onze economie om te buigen naar een duurzame en volledig circulaire economie,

‘Bij het aanleggen van sportvelden worden veelal primaire grondstoffen gebruikt’, begint projectmanager Sherwin Heide. ‘Secundaire bouwstoffen hebben in de praktijk nogal eens te lijden onder een negatief imago vanwege de herkomst als restproduct. Er wordt echter aan voorbijgegaan dat opdrachtgevers juist door het hoogwaardig inzetten van secundaire reststromen bijdragen aan duurzaamheid en circulariteit.’

Granulight Een voorbeeld van een secundaire bouwstof is Granulight, een circulair, lichtgewicht ophoogmateriaal voor onder kunstgrassportvelden.

‘Granulight, aangemerkt als e-bodemas (niet te verwarren met AVI- of AEC-bodemas), is een materiaal dat volledig voldoet aan de circulariteitsprincipes en -eisen van de overheid en dringt het gebruik van primaire grondstoffen verder terug. Granulight komt vrij bij het opwekken van elektriciteit, is schoon en de productie kost geen energie. Sterker nog: het levert juist energie op bij het vrijkomen ervan.’

MRPI Granulight veroorzaakt geen belasting op het milieu. Het heeft dan ook een MRPI-certificaat met het getal ‘0’ (waarbij MRPI staat voor milieurelevante productinformatie). Sherwin: ‘MRPI is een initiatief van het Nederlands Verbond Toelevering Bouw (NVTB) en het voormalige ministerie van VROM. Het geeft een onafhankelijk en betrouwbaar beeld van de milieuprestatie en objectieve kwantificeerbare milieu-informatie, gebaseerd op de LCA-methodiek (LCA staat voor levenscyclusanalyse). Het is geen hogere wiskunde dat de uitkomst altijd ‘0’ is als je het getal 0 in je rekenmodel vermenigvuldigt met welk getal dan ook. Granulight is zeer duurzaam, van cradle

to gate. Daardoor heeft Granulight een grote voorsprong op zijn concurrenten op het gebied van duurzaamheid.’

MKI-waarde ‘Op dit moment zijn we naast het MPRI-certificaat ook bezig om de MKI-waarde (milieukostenindicator) per project (cradle to cradle) vast te stellen. Hierdoor krijgt de opdrachtgever een goed inzicht in hoeverre hij circulair bezig is en of hij met een vooruitziende blik bij projecten kan bijsturen in het kader van duurzaamheid.’

met als uiteindelijk doel minder gebruik te maken van primaire grondstoffen in 2030. En dat vraagt iets van iedereen, van onder tot boven in de keten en van onder tot boven in het sportveld zelf. Wij spraken Sherwin Heide en Peter Sluijs van sportbouwstoffenleverancier K3Delta.

Eigenschappen Maar uiteindelijk gaat het natuurlijk ook om de civiel- en sporttechnische eigenschappen van het product. Sherwin: ‘Absoluut. En Granulight beantwoordt aan alle eisen. Het is ijzersterk en zeer goed waterdoorlatend, uitstekend te bewerken, onderhoudsvrij en ongevoelig voor vorst. Granulight is het perfecte lichtgewicht ophoogmateriaal voor iedere ondergrond waar ophoging, stabiliteit en drainage nodig is.’

Stabiliteit ‘Vanwege de hoge weerstand tegen verbrijzeling en de hoge haakweerstand (φ = 39 à 40°) is Granulight uitzonderlijk stabiel te noemen. Men kan zonder meer met een volle vrachtwagen van 50 ton op een onverdicht Granulight-oppervlak rijden zonder weg te zakken of vast komen te zitten. Dit fenomeen blijft mij verbazen na al die jaren dat ik met dit product werk. Zodra Granulight verdicht is, is er geen sprake meer van ‘kruip’ of nazetting. Bij laagdikten van meer dan 40 centimeter is er sprake van kruipgedrag van circa 0,05 procent, wat verwaarloosbaar te noemen is.’

Peter Sluijs en Sherwin Heide

84

2/2019

5 min. leestijd

ADVERTORIAL Waterdoorlatendheid ‘Volgens de NEN-EN 15330-norm, de prestatieeisen voor kunstgrasconstructies, dient de verticale doorlatendheid van een kunstgrasmat (conform EN 12616) voor bijvoorbeeld voetbal of hockey minimaal 500 mm/uur te zijn. Voor de totale constructie bedraagt dit minimaal 180 mm/uur. Dit betekent dat er dus een waterkolom van 4,32 meter binnen 24 uur weg moet zijn bij de constructie. Voor de mat alleen is dit omgerekend 12 meter per 24 uur. Bij Granulight is het meer dan 15 meter per 24 uur.’

Gewicht Granulight is te gebruiken als sporttechnische laag conform de M40B-norm, een zandlaag met daarop 10 cm Granulight. Maar Granulight is ook toepasbaar als evenwichtsconstructie (M40A).

‘Dan heb je – op de toplaag na – alleen maar Granulight nodig, dus ook maar één werkgang’, legt Sherwin uit. ‘Je hebt geen funderingszand of andere materialen nodig onder de kunstgrasmat, omdat Granulight meerdere doelen tegelijkertijd dient. Dit maakt het prijstechnisch ook interessant. Granulight is daarmee de enige stabiele onderlaag in sportveldenland die voldoet aan twee NOC*NSF-normen. Waar zettingen worden verwacht, bijvoorbeeld bij gevaar voor verzakkingen, in drassige (veen)gebieden, lichtgewicht constructies of op daken van gebouwen en tunneldaken waar gewicht écht een rol speelt, heb je weinig keuze. Zeker niet als je het vanuit duurzaamheidsperspectief bekijkt. Veel funderingsmaterialen zijn te zwaar, te verbrijzelingsgevoelig of te duur en zijn niet bepaald duurzaam te noemen. Juist vanwege het lichte gewicht van

Granulight (verdicht 1250 kg/m³) kun je er alle kanten mee op.’

Onderbuikgevoel Sherwin merkt dat secundaire bouwstoffen nog veel argwaan wekken. ‘En helaas is dat soms ook het geval bij Granulight. Een aantal voorschrijvers en adviesbureaus in sportveldenland weren het ten onrechte in bestekken. Ik heb in de loop der jaren allerlei argumenten gehoord waarom het niet zou mogen. Bijvoorbeeld dat het niet schoon zou zijn of omdat het een secundair product is.

Dit is gebaseerd op onderbuikgevoelens en argwaan. Het is feitelijk onjuist. Helaas worden die argumenten door sommige opdrachtgevers en gemeenten wel klakkeloos overgenomen.’

‘Als je alle feiten op het gebied van milieu, civiel, sporttechnisch en circulair op een rijtje zet, is er geen enkele gegronde reden om geen Granulight toe te passen. Integendeel: er is in sportveldenland tot nu toe geen enkel ander product dat tegelijkertijd voldoet aan alle criteria in de zin van schoon, stabiel, doorlatend, lichtgewicht en ook nog eens duurzaam. Als een opdrachtgever een kwalitatief hoogwaardig sportveld wil en ook herbruikbaarheid en circulariteit een warm hart toedraagt, is Granulight niet zomaar een alternatief, maar dé keuze voor duurzaamheid.’

Nextfill-instrooizand als finishing touch En als de mat er dan ligt, ben je er nog niet. Peter Sluijs, productmanager bij K3Delta, licht toe: ‘Niet alleen onder de groene mat is er een wereld te winnen. Ook als het gaat om het instrooien van kunstgrassportvelden zijn er nog kansen te pakken. Voor instrooizand wordt een gedroogd kwartszand gebruikt. De laatste jaren worden er steeds meer kunstgrasvelden vervangen.

Waarom gebruiken we het instrooizand van deze velden niet opnieuw? Dat is precies wat wij doen met Nextfill, ons secundaire instrooizand. Met onze samenwerkingspartner Hendrickx hebben wij een hoogwaardig recycleproces ontwikkeld.

Het oorspronkelijke kwartsinstrooizand wordt na

het uitkloppen van de matten grondig gereinigd en door een unieke wastechniek en droging weer geschikt gemaakt om te worden ingezet als instrooizand: Nextfill-instrooizand, een secundair zand dat kwalitatief niet verschilt van primair zand. Dat is ook aangetoond door onderzoeken conform de normen van NOC-NSF-M4a en het Besluit Bodemkwaliteit.’

Sluiting van de keten Peter vervolgt: ‘Door dit recycleproces is de circulaire keten gesloten, voor nu en voor de toekomst. De zandkorrel is onbeperkt toepasbaar, want het proces kan telkens worden herhaald.’

Peter wil daarin nog een stap verder gaan: ‘Om opdrachtgevers in staat te stellen een verantwoorde keuze te maken, willen wij naast de aantoonbare volledige circulariteit de meerwaarde aantonen door middel van een berekende MKIwaarde. Het punt dat ik wil maken, moge duidelijk zijn: willen opdrachtgevers echt werk maken van meer duurzaamheid in de sportveldenbouw voor de toplagen, dan biedt Nextfill-instrooizand de oplossing om dit te realiseren.’

Sherwin besluit met een oproep: ‘Het wordt hoog tijd dat er beleid wordt gemaakt om echt duurzaam te denken en te bouwen. En het mooiste is: we hebben de tools al in handen om in alle opzichten het verschil te maken. Laten we daar samen naar kijken en vooral: er samen voor gaan!’

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29381/wehebben-de-tools-voor-duurzame-sportveldenbouw-al-in-handen

www.fieldmanager.nl

85

HOOFDREDACTIONEEL

Iedereen wil deze velden, omdat beheerders hun buik vol hebben van het geleuter over infill

Gaat het nog een beetje?

Het was weer een bewogen maandje in sportveldenland. Soms lijkt deze sector wel een soort soap. De ontwikkelingen gaan zo snel, dat het me weleens een beetje te veel wordt. Kent u dat tv- programma nog, Glamourland? Het eind van ieder programma wordt gepresenteerd door een aantrekkelijke verpleegster, met de woorden: ‘Gaat het nog een beetje, meneer Dröge?’

Het bijzondere van al die ontwikkelingen is dat we eigenlijk nergens meer van opkijken. Iedereen gaat gewoon door alsof er niets aan de hand is; niemand lijkt werkelijk de regie te nemen. Zal ik eens proberen u snel door de grote thema’s van dit moment te loodsen? In het non-filldossier gaan de ontwikkelingen door. Als ik aanbieder was, zou ik proberen duidelijk te maken welke kant we opgaan en wat de markt van mij als fabrikant mag verwachten. Ik heb het al vaker gezegd: iedereen wil deze velden, omdat veel beheerders hun buik vol hebben van het constante geleuter over de nadelen van infill. Maar ik heb dat nog van niemand gehoord.

Op deze pagina gaat het natuurlijk veel te vaak over kunstgras. Sorry daarvoor, maar dat is nu eenmaal het onderdeel van deze sector dat het meest in de pot roert en reuring veroorzaakt. Des te beter, dus, dat we dit keer ook iets geschreven hebben over de helaas belabberde kwaliteit van natuurgrasvelden. Meer dan de helft van een aantal door Lumbricus geteste velden bleek niet te voldoen aan de normen. Natuurlijk wisten we dat allemaal, maar het is nooit in een mooi rapportje met twee nietjes in de rug op de markt gekomen. De aanbevelingen die Evers aan het rapport vastklikt: meer aandacht voor de basics van sportveldbeheer, korter maaien in de groeiperiode, viltbestrijding en de rem op fosfaatbemesting.

Een silver bullet – één techniek, innovatie of middel dat alle problemen oplost – bestaat niet 86

2/2019

Het tweede momentje van deze maand was de aankondiging van de innovatietender die door Den Haag op de markt is gebracht. Bijna drie miljoen komt er beschikbaar voor de partijen die het kunstgrasveld van de toekomst weten te ontwerpen en een oplossing of deeloplossing voor de Green Deal weten te realiseren. Op zich is het natuurlijk mooi dat dit geld beschikbaar komt, maar – misschien is dat cynisme van mijn kant – ik geloof niet zo in subsidies. Die komen slechts bij uitzondering terecht bij de partijen die het echt nodig hebben. Daarbij is – dat geldt zeker voor de Green Deal – eigenlijk nooit sprake van wat de Engelsen een silver bullet noemen: één techniek, innovatie of middel dat alle problemen oplost.

Uiteindelijk gaat het bijna altijd om de integratie van een aantal bestaande technieken en werkwijzes. Zaken die al bekend zijn, maar vaak onvoldoende of niet samenhangend in praktijk gebracht worden. Iedereen weet: als we zonder chemie gaan werken of moeten gaan werken, moeten we terug naar de basis, naar cultuurtechniek. Helaas gaat de discussie daar nooit over, want dat betekent gewoon dat er meer geld moet komen om onze natuurgrasvelden in conditie te houden. Overigens, dat geld had er allang moeten zijn. Ook dat lijkt mij een juiste conclusie uit het rapport van Evers.

Met vriendelijk groet, Hein van Iersel (hein@nwst.nl) Hoofdredacteur

Be social Scan of ga naar: www.fieldmanager.nl/article/29375/gaat-het-nog-een-beetje

De partners van

Fieldmanager

connecting green and infrastructure

AHA de Man uw golfbaan op zijn best

TRIPLE A LIGHTING

NL Gebieds label

ONDERHOUD

KUNSTGRAS SPECIALISTEN

ONDERHOUD &

VAKMANSCHAP

FIELDMANAGEMENT

MEEDENKEND CSC Onderhoud verzorgt voor ons het complete onderhoud van de kunstgras sportvelden.

In onze samenwerking ervaren wij CSC Onderhoud als een adekwaad, flexibel en servicegericht team. Ze leveren vakmanschap en denken met ons mee.

CSC Onderhoud is op de Nederlandse markt uw partner op het gebied van advies, fieldmanagement en onderhoud van kunstgras sportvelden voor voetbal, hockey, rugby, korfbal en voor atletiekbanen. Wij luisteren naar de wensen van verenigingen, begrijpen de eisen van gemeenten en vinden – met onze kennis en ervaring – altijd de optimale oplossing.

VOORDELEN

Marcel van Kampen Gemeente Hoorn

BEHALEN

KOSTENBESPAREND SAMENWERKEN VAN START TOT FINISH

Onze ervaring leert dat er al�jd voordeel te behalen valt wat betre� de levensduur en op�male eigenschappen van het kunstgrasveld met het juiste advies en het juiste onderhoud onmiddellijk na de aanleg van uw kunstgrasveld.

ADVIES & ONDERSTEUNING BIJ HET ONTWERP VAN UW SPORTVLOER

Wij staan garant voor het onderhoud van de door CSC Sport aangelegde kunstgrasvelden. Deze onderhoudsfilosofie die is gebaseerd op presta�e-indicatoren passen we ook toe op bestaande velden, waarbij we verbetering van de eigenschappen garanderen.

HOGE KWALITEIT INSTALLATIE VAN UW SPORTVLOER DOOR ONS TOEGEWIJDE TEAM

ONDERHOUD IS ESSENTIEEL VOOR UW SPORTVLOER

Bezoekadres:

CSC Onderhoud Zeewolde CSC Onderhoud Den Bosch

• •

Marconiweg 31 3899 BR Zeewolde De Grote Beer 49 5215 MR Den Bosch

• •

T: 036 54 89 320 T: 073 69 10 816

Online:

info@csosport.nl csosport.nl