NOMMER 42

FEBRUARI 2022

GROEIEN BEGINT HIER.

MgCl2

SNUFJE ZOUT OPLOSSING VOOR STIKSTOFUITSTOOT

MAATWERK BELANGRIJK VOOR GEZONDHEID

SAMEN SLIMME DINGEN DOEN IN DE ENERGIETRANSITIE

COLUMN

Twaalf jaar geleden kocht ik een nieuwe auto. Een hybride auto op benzine en elektriciteit. Bijzonder vond ik vooral dat ik adaptive cruise control had. De auto remde uit zichzelf als ik, volgens de auto, te dicht op een voorganger reed.

Voor mij toen een eerste kennismaking met kunstmatige intelligentie.

In de afgelopen twaalf jaar is er op het gebied van autonoom rijdende auto’s heel veel veranderd. De grootste investeringen in kunstmatige intelligentie werden gedaan buiten Europa. Vooral de Verenigde Staten en China hebben er enorme bedragen in geïnvesteerd. Kunstmatige intelligentie is ook in Nederland Artificial Intelligence gaan heten, afgekort AI. De Europese Commissie heeft enkele jaren geleden een AI-strategie ontwikkeld om de achterstand op de concurrentie in te lopen. Maar ook om voor deze cruciale technologie niet afhankelijk te zijn van deze landen.

Zie de kansen die AI biedt

Nederland pakt haar rol in de vorm van de Nederlandse AI Coalitie. Daarin werken overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties samen om economische en maatschappelijke vraagstukken op te lossen met behulp van AI. AI heeft invloed op alle bedrijfssectoren, ons privéleven en de maatschappij als geheel.

Ook zijn er regionale AI hubs waar dichtbij het bedrijfsleven, kennisinstellingen en de samenleving ook wordt samengewerkt aan de mogelijkheden en uitdagingen van kunstmatige intelligentie.

Na een jaar van voorbereidingen ging de AI hub Noord-Nederland van start. Kwartiermaker Jan Post vertelde enthousiast over de plannen. De start vond plaats

tijdens een feestelijke bijeenkomst waar ook een zestal noordelijke AI-startups zich mochten presenteren die meedoen aan een Europees programma. Een aantal business developers vertelden over de vraagstukken die gedeeld worden in de inmiddels gestarte werkgroepen. Denk daarbij niet alleen aan auto’s maar ook aan autonoom varende schepen. Het lijkt erop dat die minder bruggen beschadigen dan de door de mens bestuurde schepen.

Bij het voorspellen van onderhoud van machines en installaties speelt AI een grote rol. Mogelijk kostenbesparend en minder kans op reparatie achteraf. Denk maar eens aan reparatie van installaties op booreilanden of windparken op zee. De AI-hub maakt het mogelijk dat innovatiekansen voor het noordelijke bedrijfsleven en het mkb in het bijzonder gezamenlijk worden opgepakt.

De subsidie die door Drents gedeputeerde Henk Brink namens Europa, het ministerie van EZK, SNN en de drie noordelijke provincies aan de AI hub Noord-Nederland werd overhandigd maakt dat die samenwerking kan worden versterkt en versneld. Een gedeelde visie op Europees, landelijk en regionaal niveau maakt dat we met de AI hub Noord-Nederland een volgende stap zetten in de digitalisering van de industrie.

Voor mezelf vraag ik me af hoe lang het nog duurt voor ik in een volledig autonoom rijdende auto op de openbare weg zal plaatsnemen. Want dat dat gaat gebeuren weet ik zeker. Het zal zeker geen 12 jaar meer duren.

boonstra@nom.nl @dinaboonstra

In deze

SAMENWERKEN: NOORD-NEDERLAND VERDIENT CIRCULAIR

22

FERSOL REINIGT AFVALWATER

KRACHT VAN HET NOORDEN: DÉ ENERGIEREGIO

en verder ...

5 Samenwerken aan oplossing stikstofuitstoot 9 Diverse vragen aan Jellie Tiemersma 10 De expert: Irma van Steijn 12 Parkeren? Parkos bemiddelt 14 Nieuwe fondsmanager G-Force Capitalg 16 De watertechnologische uitvinding van CE-Line 18 Spotlicht op Wortmann Milieutechniek 20 Fittar, de interactieve fitnesspiegel 25 Hoofd- en bijzaken volgens Emma Schakel 26 Wilbert van de Kamp doet het anders 30 Smart Industry Fieldlab: Binder3D 33 Diverse vragen aan Arjen van Hijum 34 Buiten sporten? Open Air Fitness 36 Officieel: Marco de Jong stelt zich voor 38 Kennis delen: internationaal ondernemen 39 Gaat Waterking naar India?

44 Baanbrekend: Deep Atlas 46 Geld voor groei 47 Bijblijven: NOM webinars en podcasts

15

42 28

COLOFON NOMMER is een magazine van N.V. NOM en speciaal bedoeld voor relaties en iedereen die geïnteresseerd is in de activiteiten van de investerings- en ontwikkelingsmaatschappij voor het Noorden. NOMMER is open, toekomst- en resultaatgericht en beschrijft de economische ontwikkelingen, de ondernemingsgeest, en het leven en werken in Groningen, Friesland en Drenthe.

Verspreiding: gratis onder alle relaties van N.V. NOM.

OOK DUURZAAM DOEN? LEES DE NOMMER DIGITAAL

Redactie: Communicatie N.V. NOM, Manisch Creatief.

Eindredactie: Annemarie Atema, atema@nom.nl.

Idee, art direction en realisatie: Manisch Creatief.

Tekstbijdragen: Annemarie Atema, Alex Berhitu, Amber Boomsma, Folkert van der Glas, Femke van Houwelingen, Minke Haveman, Manisch Creatief, Bouke Nielsen, Emma Schakel, Jean-Paul Taffijn en Wibo van Wier.

4

Fotografie: Hans van Dijk (o.a. cover), Mariska de Groot, Niels Knelis, Alfred Oosterman, Jesse Schaap, Martijn Scholtens, Ronald Zijlstra en stock NOM.

Vanzelfsprekend hebben we ook bij de NOM aandacht voor duurzaamheid en de ontwikkelingen in de wereld om ons heen. In ons meerjarenplan beschrijven we de focus op de wereldwijde transities Duurzamer, Gezonder en Slimmer. Vandaar juist hier en nu ook even een speciale focus op de NOMMER. Wist je dat het ook mogelijk is een digitaal abonnement op de NOMMER te nemen? Je leest het dan online op tablet of laptop en hebt het altijd binnen handbereik. Het scheelt drie keer per jaar een klein pakje papier waar je jammer genoeg vervolgens net de vis niet in kunt verpakken. Bovendien draag je zo dus bij aan een duurzame samenleving.

Drukwerk: Scholma Print & Media.

Oplage: papier 2.950, digitaal 915.

Rechten: Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen, vermenigvuldigd of geproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de N.V. NOM of andere auteursrechthebbenden.

Alle gegevens zijn onder voorbehoud, en er kunnen geen rechten aan worden ontleend.

NOMMER is een uitgave van N.V. NOM, Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland.

Paterswoldseweg 810, Groningen.

Telefoon (050) 521 44 44, communicatie@nom.nl, www.nom.nl Cover: We zien v.l.n.r. Alex Berhitu (NOM), Alex Medendorp (Nedmag), Anko Vos (Nedmag), Jan Roelof Jalvingh (Provincie Drenthe) en Andries Huisman (FarMin BV) in een van de stallen op de Dairy Campus in Leeuwarden.

De NOMMER is gedrukt op houtvrij offset, FSC Mix Credit gecertificeerd. De folie waarin de NOMMER bij verzending per post wordt aangeboden is suikerriet 12 mu folie. Deze folie is voor meer dan 80% gemaakt uit hernieuwbare grondstoffen en is volledig recyclebaar binnen het reguliere inzamelsysteem.

Februari 2022

| FEBRUARI 2022

Dus ben je van plan duurzaam te doen en wil je de NOMMER voortaan digitaal lezen? Zet dan je papieren abonnement om naar een digitale versie. Dat lukt via www.nom.nl/nommer-abonnementomzetten/ of door de code te scannen.

Je ontvangt dan de volgende NOMMER automatisch in je mailbox.

SCAN ME

ONTWIKKELEN

Fries-Gronings concept is wapen tegen stikstofprobleem

5

Een snufje zout bij de mest en je bent zomaar van een deel van je stikstofuitstoot verlost. Dat is de oplossing die het Friese FarMin en Nedmag uit Veendam samen bedachten. In de praktijk gaat de ontwikkeling gewoon verder en is het natuurlijk lang niet zo simpel.

| GROEIEN BEGINT HIER.

Wat gebeurt er als je magnesiumzout toevoegt aan drijfmest? Dan krijg je een mest die de bodem verrijkt, waardoor gewassen als granen en grassen beter groeien. Zo begon het jaren geleden voor Andries Huisman uit Gorredijk. Hij richtte zijn bedrijf FarMin op naar aanleiding van de ontdekking en hielp intussen heel wat boeren met het verbeteren van de kwaliteit van mest.

Maar: aan de vinding bleken veel meer voordelen te zitten. Voordelen die verstrekkender gevolgen hebben dan de kwaliteit van de bodem.

De behandeling met magnesiumzout blijkt namelijk een effectief middel om de uitstoot van stikstof tegen te gaan. En dan is er ook nog milieuwinst omdat er aanzienlijk minder kunstmest nodig is. Huisman: ‘Boeren maken zo in wezen hun eigen kunstmest, maar dan zonder nadelige stoffen.’

Voor magnesiumzoutproducent Nedmag uit Veendam, dat al sinds het prille begin van FarMin de zoutleverancier is, maakt dat de techniek nog veel interessanter. Want samen helpen het stikstofprobleem oplossen, dat ziet het Groningse bedrijf wel zitten. En dus wordt er inmiddels op flinke schaal getest met verschillende doses, technieken en behandelwijzen.

6

Ammoniak wordt struviet Met zout het stikstofprobleem verkleinen dus. Dat klinkt onwerkelijk.

Toch staat die schijnbare tovenarij in menig scheikundeboek gewoon beschreven. De magnesiummoleculen vangen de ammoniakmoleculen als het ware. Ze vormen samen het kristal struviet. Zo’n kristal is minder vluchtig en blijft in de bodem zitten. De voor gewassen belangrijke magnesiummoleculen blijven langer beschikbaar. Én het scheelt nogal wat emissie.

Andries Huisman ontdekte die extreem positieve bijwerking van zijn mestverbeteraar door zijn neus in een koeienstal te steken. Het rook er stukken minder penetrant dan elders, waar zijn zout nog niet door de mest was gemixt. Betere opbrengsten én minder uitstoot dus.

De eerste proeven op ‘pottenniveau’ toonden aan dat met de juiste verhouding mest-zout een uitstootreductie van maar liefst veertig procent te halen was.

Dat vraagt om verdere ontwikkeling en grootschaliger onderzoek.

Dat gebeurt ook, op de Dairy Campus in Leeuwarden vooral. Daar staan twee proefstallen. Identiek zijn ze. Zelfde omstandigheden, vergelijkbare koeien erin. Door de mest in de ene stal te ‘verrijken’ met magnesiumzout en die in de andere stal niet, kan exact gemeten worden welke voordelen er zijn.

Filmlaagje Huisman bouwde met verschillende partijen een geautomatiseerd doseringssysteem voor zijn zout, zodat eenvoudig de hoeveelheden aangepast kunnen worden aan de omstandigheden. Anko Vos is namens Nedmag nauw betrokken bij het project. ‘We zijn op de goede

| FEBRUARI 2022

Ik ontdekte die extreem positieve bijwerking van mijn mestverbeteraar door mijn neus in de koeienstal te steken. Het rook er stukken minder penetrant dan elders, waar het zout nog niet door de mest was gemixt.

Andries Huisman, FarMin

weg, maar ontdekten ook dat ‘in het echt’ toch anders is dan de labschaal. Je hebt te maken met meer variabelen, die ons noopten het proces aan te passen.’

In eerste instantie werd het zout direct in de mestput gemixt. Dat leverde opvallend weinig resultaat op. Dus maakten Huisman, Vos en de onderzoekers aan de Dairy Campus wat aanpassingen. Anko Vos: ‘Verse mest bevat de meeste ammoniak, daarna vervliegt het snel.

Die verse laag valt elke dag bovenop de mestput, dus we wisten: daar moeten we zijn, bij die toplaag.’ Het klopte. Sinds het magnesiumzout als een filmlaagje over de verse mest wordt geneveld, schieten de resultaten omhoog.

Rijk en provincies enthousiast Dat ontgaat beleidsmakers ook niet. Ook zij zoeken naar eenvoudige, effectieve en innovatieve maatregelen die bij de sector op draagvlak kunnen rekenen. In dat kader is het van belang de werking van magnesiumchloride wetenschappelijk te kunnen onderbouwen.

‘Vooral voor veehouders in de buurt van natuurgebieden is het stikstofprobleem nijpend’, zegt Jan Roelof Jalvingh. Hij is adviseur landbouw bij de provincie Drenthe. ‘In Drenthe zijn twaalf stikstofgevoelige Natura2000-gebieden. Daar gaat het dus om heel veel veehouderijen.’

‘Met een wetenschappelijke toets kunnen we aantonen of het werkt en of de toepassing goed geborgd is. Het zou daarmee een mooie oplossing zijn om een bijdrage te leveren aan het verlagen van stikstofemissie in de sector. In dat geval stimuleren we het graag als provincie.’

Dat borgen van de toepassing is iets waar het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) ook goed op let. ‘Dat is een van de onderzoekspunten: hoe maak je het systeem zo dat je te allen tijde controle houdt over de dosering?’ Dat vraagt LNV-beleidsmedewerker Jan de Jong. Hij houdt zich bezig met de landelijke stikstofproblematiek. ‘Wij hebben hoge verwachtingen van het systeem. Ik vind het trouwens fenomenaal hoe Andries Huisman hiermee bezig is. Hij haalt alles uit de kast, brengt technologie uit de hele wereld hierheen om zijn doseersysteem te verbeteren.’

WWW.FARMIN.NL WWW.NEDMAG.NL

7

Onder grote belangstelling demonstreren Anko Vos (Nedmag) en Andries Huisman (FarMin) op beeldende wijze het basisprincipe van de dosering. | GROEIEN BEGINT HIER.

Proefopstelling van opslagtank, leidingnet en doseringssysteem.

Hoe meer reductieknoppen, hoe beter

8

De Jong ziet veel voordelen. ‘Als deze proef slaagt, dan is het relatief gemakkelijk in bestaande melkveestallen toe te passen. Dat geeft verhoudingswijs een lage drempel voor melkveehouders om het op grote schaal te gaan gebruiken. Bij verdere goede testresultaten en breed gebruik verlaag je de stikstofdeken. Dat biedt aanvullende mogelijkheden. Het kan zijn dat dan minder grote investeringen in emissiearme stallen nodig zijn.’

Nog groter gedacht, zou het bij grootschalige toepassing mogelijk een alternatief kunnen betekenen voor een kleine vermindering van het opkopen van boerenbedrijven in de strijd tegen de stikstof. Het wordt dan een lengte-breedteverhaal; snel op veel bedrijven een beetje reductie versus op termijn grootschalige ingrepen op een beperkter aantal bedrijven. Subsidie? Zou kunnen. Het hangt ervan af hoe je het gaat gebruiken. Wil je veel bedrijven op korte termijn verleiden om het grootschalig te gaan gebruiken dan kan subsidie een goede aanpak zijn. Bij het kunnen toepassen bij saldering is subsidie niet nodig en zal de groei van het gebruik waarschijnlijk minder snel gaan. Het mooie van dit middel is wel dat het als nevenoogst bodemverbetering op een aantal bedrijven geeft. En die prikkel is op zichzelf kennelijk onvoldoende om het gebruik sneller te laten stijgen.’

LNV kijkt kortom goed mee met het onderzoek. De Jong: ‘We zijn ook benieuwd naar de winst die behaald wordt met het uitrijden van mest.

Dat zorgt nu voor pakweg de helft van de uitstoot in de landbouw. In het algemeen geldt natuurlijk: we zijn geïnteresseerd in alle mogelijkheden om de emissie terug te dringen. Hoe meer knoppen we hebben om aan te draaien, hoe beter. En dit zou weleens een mooie knop kunnen worden.’

Dat uitrijden van mest hebben Huisman en Vos stevig op het netvlies.

‘Daar doen we in wezen al wat mee door in de stal het magnesiumzout zijn werk te laten doen’, vertelt Huisman. ‘De ammoniak in de drijfmest verandert al voor een flink deel in struviet. Dat ben je dus al kwijt voordat je met de gierkar het land op gaat. Maar we kijken altijd naar wat nog meer kan.’

Struviet Door het binden van ammoniak, fosfaat en magnesium, ontstaat struviet. Dat chemische proces vindt plaats door het mengen van magnesiumzout met dierlijke mest. Het mineraal struviet bindt de ammoniak, met als gevolg dat geurhinder, verzuring van het milieu en stikstofemissie beperkt worden.

NOM denkt mee Rob van der Velde is een van de medewerkers van de provincie Groningen die betrokken zijn bij het stikstofdossier. Hij denkt ook dat de proef in Leeuwarden weleens het begin van iets heel moois kan zijn. ‘Het kan de pijn serieus verlichten. Wat ik echt mooi vind, is dat dit een voorbeeld is van Noordelijke innovatiekracht die aan serieuze uitvoering wordt gekoppeld. Dat is onze steun al waard.’

Hoeveel winst het gaat opleveren, is nog niet duidelijk. Van der Velde: ‘We kijken samen met Drenthe, Fryslân en LNV nu al serieus naar subsidiemogelijkheden als straks mocht blijken dat de emissiereductiewinst groot is. Het is simpel: als dit werkt, biedt dit zeker kansen voor de sector.’

Om bij de ontwikkeling van het concept te helpen, schoof bijna een jaar geleden ook de NOM aan, in de persoon van Alex Berhitu.

‘In een werkgroep bespraken we met alle partijen het concept en de mogelijkheden. Ik kreeg al snel de voorzittershamer toebedeeld en kon de losse ideeën, uitspraken en ambities smeden tot een concreet, gemeenschappelijk plan. Duidelijk werd zo precies wat we wilden, wie het zou gaan uitvoeren en hoe alles betaald zou worden. We komen nu maandelijks bijeen om de resultaten te bespreken en te bepalen wat de strategische stappen verder zijn. We doen er alles aan om later dit jaar met de uitrol te starten.’

Alex Berhitu | business developer T +31 6 255 472 69 | E berhitu@nom.nl

| FEBRUARI 2022

DIVERSITEIT & INCLUSIVITEIT

vragen aan Jellie Tiemersma

Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat resultaten verbeteren in een diverse en inclusieve organisatiecultuur. Welke maatregelen nemen bedrijven om diversiteit & inclusiviteit in hun organisatie te bevorderen?

En heeft dat gevolgen voor de stijl van leidinggeven? Wij zijn benieuwd of en hoe ondernemers dit oppakken.

Hoezo is D&I een van je aandachtsgebieden?

Ik weet eigenlijk niet beter dan dat ik mij betrokken voel bij deze thematiek. Dat begon al toen ik, op mijn eenentwintigste, terechtkwam in het bestuur van het emancipatiebureau Friesland. Ik merkte dat mannen en vrouwen niet altijd gelijkwaardig behandeld werden en dat vond ik zo onlogisch. Ik heb me als vrouw niet belemmerd gevoeld om te doen wat ik wil. In de basis geloof ik dat je alles wat je wilt kunt bereiken. Maar dat is niet vanzelfsprekend. Daarom maak ik me sterk voor de verbetering van de positie van vrouwen.

Hoe vinden anderen jouw stijl van leidinggeven?

Over het algemeen vinden mensen mij vrij duidelijk en direct in de zin van dat ik erg gericht ben op waar we met zijn allen naartoe willen. Mijn stijl is faciliterend, ik lever graag een bijdrage aan de persoonlijke ontwikkeling en groei van medewerkers. Ik ben ook een adaptief leider. Daarmee bedoel ik dat ik mijn stijl aanpas aan mijn rol in een situatie en snel kan schakelen.

JELLIE TIEMERSMA

Ben je nog steeds vooral gericht op vrouwen?

Directeur/eigenaar Personal Too Bestuurder bij VNONCWMKB Noord, commissaris bij Fier en Nijestee en voorzitter van Stichting Aletta Jacobs Noord Nederland.

Nee. Intussen kijk ik breder en vind ik dat veel bedrijven hun producten en diensten inclusiever kunnen en moeten maken. Het reguliere aanbod is te vaak standaard en voldoet niet aan de verwachtingen van grote en belangrijke doelgroepen als mensen met een migratieachtergrond, mensen met een chronische ziekte of beperking, vrouwen en singles. Ik zie dat ondernemers zo veel markten missen. Ik wil ze laten zien dat divers en inclusief ondernemerschap leidt tot innovatie en betere producten en diensten. Daar komt bij dat het ook belangrijk is een aantrekkelijke werkgever te zijn. De arbeidsmarkt is krap, er zijn veel verschillende soorten mensen nodig. Die zullen als ze de kans krijgen kiezen voor een inclusieve werkomgeving.

PERSONAL TOO, CONSULTANCY EN STRATEGIE Thema’s: governance, diversiteit en inclusie en ondernemerschap met impact.

www.personal-too.com

9

Hoe doe je dat, diverser en inclusiever worden?

Diversiteit en inclusiviteit gaat er wat mij betreft over dat je verder kijkt dan je neus lang is, dat je soms even oncomfortabel durft te zijn, en dat je wendbaar, weerbaar en innovatief acteert. Daar moet je actief en hard aan werken en dat is soms best spannend.

De samenleving wordt hoe dan ook diverser. Als je daar met je onderneming een rol in wilt spelen zul je drempels over moeten en je zicht verbreden. Dat kan door iemand aan te nemen die wat minder op jezelf lijkt en in privé-setting door eens naar een ander cultureel festival te gaan of eens ergens anders te gaan eten dan bij een pizzeria.

Schiet het een beetje op met D&I bij ondernemingen?

Een aantal minder prettige voorbeelden hebben ervoor gezorgd dat D&I nu versneld hoog op de agenda staat bij bedrijven. Het is natuurlijk jammer dat het zo moest gaan, maar soms is dat dus nodig. Er ontstaat bewustwording en dat is goed. D&I gaat de hele organisatie aan, maar de top moet het goede voorbeeld geven. En dat gaat verder dan alleen een vinkje zetten. Diversiteit is niet meteen altijd leuk, het is ook even wennen aan elkaar.

Met de NOM starten we een reeks estafette events waarmee we het proces versnellen. Onder de noemer ‘Stop Talking, Start Doing’* gaan we samen met ondernemers, investeerders, onderwijs en beleidsmakers verder werken aan een inclusiever Noord-Nederland.

Omdat dat ons allemaal iets oplevert. We hebben er nu wel lang genoeg over gepraat.

*Zie hiervoor de uitnodiging op bladzijde 15 in deze NOMMER.

| GROEIEN BEGINT HIER.

DE EXPERT Vitale medewerkers presteren beter, daarom loont aandacht voor gezond(er)

Maatwerk is be

werken. Maar hoe pakken we dat het beste aan? Arbeids- en organisatiepsycholoog Irma van Steijn ziet dat bedrijven vaker te maken hebben met medewerkers die op het randje van uitval balanceren. ‘De impact van corona en de getroffen maatregelen leert ons hoe belangrijk maatwerk is voor gezondheid.’

10

One-size-fits-all? Ondernemers weten als geen ander dat het zelden zo werkt met producten en diensten. Natuurlijk, we standaardiseren waar het kan, maar bieden maatwerk waar het nodig is. Precies dat is volgens Irma ook essentieel bij gezond werken. ‘We hebben gezien hoe de ene werknemer opbloeit door thuiswerken, terwijl de ander alleen op kantoor iets gedaan krijgt’, vertelt ze. ‘Hoe flexibeler de mogelijkheden, hoe beter medewerkers gedijen, omdat ze kunnen kiezen wat bij hun situatie en behoeften past. Bij kleinere bedrijven is die flexibiliteit makkelijker te realiseren. Hoe groter een onderneming, hoe strakker vaak het beleid en de regels. Begrijpelijk, maar kan wél gevolgen hebben voor de gezondheid van werknemers.’

Ziekte van boos ‘Zowel werkgevers als werknemers realiseren zich nog te weinig dat je ziek kunt worden van onmacht en frustratie op het werk’, merkt de psychologe. ‘Door structurele negatieve stress verval je – nog los van een stijgende bloeddruk of hartkloppingen – makkelijk in ongezonde gedragspatronen, zoals overmatig eten, roken of drinken. Met alle gevolgen van dien. Spanningsklachten worden ook veroorzaakt door wat ik de ziekte van boos noem: sudderende conflicten die ontstaan door misverstanden in de communicatie. Ook die zijn toegenomen sinds corona, doordat we meer op afstand communiceren. Via mail of app en zelfs bij online overleggen mis je de lichaamstaal, maar ook de sociale smeerolie die bij live contacten makkelijker vloeit. Zo groeien aannames die helemaal niet blijken te kloppen, met alle frustraties en spanningsklachten van dien.’

Leren communiceren Is er grip te krijgen op die – vaak onderhuidse – ziekte van boos?

‘Vaardig communiceren’, adviseert Irma. ‘Het lijkt zo’n open deur, maar juist door de hogere druk in deze tijd vergt communicatie binnen bedrijven echt hernieuwde aandacht. Iedereen vindt iets en we willen allemaal gehoord en gezien worden. En ja, dat kost tijd en moeite, maar dat betaalt zich terug. Zeker op langere termijn. Het punt is dat mensen meestal pas aan de bel trekken als ze letterlijk uitvallen. Terwijl daar een heel proces aan vooraf gaat, zeker bij spanningsklachten

| FEBRUARI 2022

of een burn-out. De uitdaging voor ondernemers is om zich bewust te zijn van die processen en om nieuwsgierig en open in gesprek te blijven met hun medewerkers. Dan tackel je misverstanden eerder en is het makkelijker om je te blijven richten op de gezamenlijke belangen in het werk.’

Focus op output Vaardig communiceren begint volgens de psychologe bij voorkeur in goede tijden, om op individueel en teamniveau inzichtelijk te krijgen wat mensen nodig hebben om structureel goed te presteren. ‘Er is geen standaard recept voor vitale medewerkers. De factoren die zorgen dat iemand floreert, zijn heel persoonlijk. Het is belangrijk om dat serieus te nemen met elkaar’, benadrukt Irma. ‘Ook als dat betekent dat er rek nodig is in werktijden, of een flexibelere houding rondom thuiswerken. Dat kan een uitdaging zijn voor ondernemers die graag controle houden. Natuurlijk, soms zijn kaders nodig of zelfs verplicht, maar kijk vooral naar wat in de praktijk goed werkt. En focus op output, want dát is waar het uiteindelijk om draait in je business: kloppende prestaties en tevreden klanten. Laat daarom zoveel mogelijk aan de medewerkers over hoe zij dat het beste voor elkaar krijgen.’

Productiever en succesvoller Irma wijst ook op de winst die preventie oplevert. ‘Gezondheid is vaak pas een issue als er problemen ontstaan, terwijl ons werkgeluk en daarmee ook de economie er wel bij varen als we meer gebruikmaken van psychologische expertise. Denk bijvoorbeeld aan: de omgeving zo inrichten dat je positief geprikkeld wordt, inzicht hebben in je beste werkritme en weten hoe stress en focus bij jou werken. Met dat soort kennis en ervaring kan iedereen gezonder, productiever én succesvoller werken. Wij zien de positieve uitwerking als mensen hun werkpatronen en leefstijl onder de loep nemen en daarmee durven te experimenteren.

En we maken het desgewenst concreter door bijvoorbeeld de stress een aantal dagen te monitoren. Dan krijg je helder in kaart waar de positieve en de negatieve stressmomenten zitten. Dat inzicht helpt om werkpatronen en de werkomgeving te optimaliseren.’

Voel het verschil ‘Er is veel mogelijk om de vitaliteit te verhogen, maar besef wel dat motivatie een wezenlijke sleutel tot verandering is’, zegt de psychologe tot slot. ‘En die motivatie kun je als werkgever hooguit beïnvloeden door het stimuleren en faciliteren van gezonder werken. Als je teveel gaat opleggen, dan zetten mensen juist hun hakken in het zand of ontstaat alsnog frustratie. Voorbeeldgedrag is belangrijk en praktische prikkels helpen, zoals het aanbieden van een gezonde lunch op het werk of het organiseren van wandelmeetings. De basis blijft: open communicatie en meer flexibiliteit in hoe en waar mensen hun werk doen. Een mooie uitdaging daarbij is om te experimenteren met gedragspatronen: probeer eens een andere dagindeling, neem vaker de trap, ga eerder naar bed of voel het verschil tussen een werkplek met meer rust of juist meer prikkels. Zie het als een kleine pilot voor jezelf, om te kijken wat het oplevert. Kleine veranderingen kunnen al een groot verschil maken.’

langrijk voor gezondheid Hoe kunnen we duurzamer, slimmer en gezonder werken? In deze editie deelt Irma van Steijn haar expertise en inzichten over gezondheid en werk. Zij is (o.a.) arbeidsen organisatiepsycholoog bij Maarsingh & van Steijn, een praktijk waar ruim dertig professionals uiteenlopende psychologische expertise bieden aan bedrijven en particulieren in heel Noord-Nederland.

11

Het lijkt zo’n open deur, maar juist door de

hogere druk in deze tijd vergt communicatie

binnen bedrijven echt hernieuwde aandacht.

Irma van Steijn, arbeids- en organisatiepsycholoog

| GROEIEN BEGINT HIER.

INVESTEREN

Snelgroeiend Parkos wil wereldwijd marktleider worden

12

Het Groningse Parkos, dat momenteel harder

Arne Bos en Peter Bosma

groeit dan ooit, was al actief in 15 landen.

Onlangs voegde het boekingsplatform voor parkeerplekken bij luchthavens daar, met ondersteuning van de NOM, het Verenigd Koninkrijk aan toe. ‘Als Parkos niet zo hard

Parkos is een ambitieus en stabiel

groeiend Gronings bedrijf met een

was geraakt door de coronacrisis, was externe

bewezen businessmodel.

financiering ook ditmaal niet nodig geweest.’

Klaas Kooistra, investment manager NOM

| FEBRUARI 2022

WWW.PARKOS.NL

Jarenlang deelden reisfanaten Arne Bos en Peter Bosma hun ervaringen op hun eigen reiswebsites. In 2011 werden de websites samengevoegd in Travelmap, het reisportaal van de Groningse ondernemer Henk Jan Bijmolt. Arne, Peter en Henk Jan werden evenredig aandeelhouder. Toen Henk Jan ervoor koos om zich volledig te richten op zijn succesvolle online tuinhouthandel Gadero besloten ze Travelmap te kopen. ‘In de periode daarna hebben we verschillende nieuwe concepten bedacht en uitgevoerd’, vertelt Arne. ‘Op een gegeven moment hadden we tientallen websites live staan, waaronder langparkerenbijschiphol.nl. Eigenlijk teveel, vonden we. Liever wilden we focus aanbrengen en één ding heel goed doen.’

Enorme kansen De keuze was eigenlijk snel gemaakt. Want steeds vaker kregen Arne en Peter vragen over veilig, betrouwbaar en betaalbaar parkeren bij luchthavens als Schiphol, Eindhoven Airpoirt en Rotterdam The Hague Airport. Tegelijkertijd hoorden ze regelmatig berichten over slechte ervaringen met parkeeraanbieders. Dat officiële parkings bij luchthavens duur waren, niet zelden zelfs duurder dan het vliegticket, en alternatieve aanbieders de auto’s soms gewoon bij supermarkten parkeerden. Er ging dus veel mis in de markt, terwijl er enorme kansen lagen. Voor Arne en Peter reden genoeg om Parkos te starten, een platform waar je een parkeerplaats bij een luchthaven kunt boeken en aanbieders kunt vergelijken op bijvoorbeeld prijs, afstand en beoordelingen. Goed om te weten: Parkos is zelf geen eigenaar van de parkeerterreinen. Het is puur en alleen een bemiddelingsplatform, vergelijkbaar met Booking en Uber.

Exponentiële groei Het was een schot in de roos. Parkos liet sinds de oprichting in 2014 qua omzet en het aantal boekingen jaarlijks een verdubbeling zien.

Tot corona een abrupt einde maakte aan die exponentiële groei. Voor even, zo bleek later. Want toen het vliegverkeer in het voorjaar van 2021 weer op gang kwam, zat de groei er bij de Groningse scale-up meteen opnieuw stevig in. ‘We draaien sindsdien zelfs ver boven pre-coronaniveau’, onderstreept Arne. ‘Natuurlijk, corona heeft er aardig ingehakt. Van het ene op het andere moment werden vrijwel alle reserveringen geannuleerd, inclusief de boekingen voor het hoogseizoen. We waren ervan overtuigd dat de markt op termijn weer zou normaliseren en hebben onze tijd goed benut. Onder meer door in verschillende landen veel nieuwe parkeerterreinen aan te sluiten.

De parkeerplekken bij luchthavens stonden nagenoeg leeg en dus had iedereen tijd om met ons te praten. Ook hebben we de nodige functionaliteiten aan het platform toegevoegd en flink ingezet op marketing. Dat heeft prima uitgepakt.’

al actief bij luchthavens in 15 landen, in Europa, Australië en de Verenigde Staten, onlangs werd daar het Verenigd Koninkrijk aan toegevoegd. ‘We keken daar al geruime tijd naar mogelijkheden’, vertelt Arne. ‘Simpelweg omdat het Verenigd Koninkrijk één van de grootste markten in Europa is. Naar ons idee was de tijd rijp om ook die markt open te breken. Normaliter nemen we eerst een countrymanager die lokale parkeerpartijen benadert. Nu wilden we daar echter niet op wachten. Vandaar dat we eind vorig jaar met een aantal collega’s zelf het kanaal zijn overgestoken om aanbieders het verhaal van Parkos te vertellen. Daar werd heel positief op gereageerd, met als resultaat dat we de eerste parkeerterreinen konden aansluiten. Sterker nog, de eerste boekingen zijn al binnen. En ook is de vacature voor een countrymanager inmiddels ingevuld.’

Op eigen kracht Om de marktintroductie naar het Verenigd Koninkrijk mogelijk te maken werd contact gezocht met de NOM. Lang hoefde investment manager Klaas Kooistra niet na te denken over het verstrekken van een financiering. ‘Parkos is een ambitieus en stabiel groeiend Gronings bedrijf met een bewezen businessmodel’, zegt hij. ‘Enige tijd behoorde het zelfs tot de snelstgroeiende bedrijven van Nederland.

Dat resulteerde onder meer in het winnen van een Gazelle Award en een top-10 positie in de Deloitte Fast 50. Wat ik vooral bijzonder vind is dat Arne en Peter alles op eigen kracht hebben gedaan. Dus zonder externe financiering, echt helemaal niks. Dat zegt veel over de kwaliteit van het platform en bovenal over de groeiende vraag naar betaalbare en betrouwbare parkeerplaatsen in de buurt van luchthavens. Als Parkos niet zo hard was geraakt door de coronacrisis, dan was externe financiering ook ditmaal niet nodig geweest.’

13

Nieuw personeel Ooit begonnen op Schiphol rolt Parkos het platform dus steeds verder uit over de wereld. Om dat net zo doordacht en voortvarend te doen als altijd, is nieuw personeel meer dan welkom. Of beter: het bedrijf is naarstig op zoek naar goede mensen. Van programmeurs tot designers en van klantenservicemedewerkers tot een HR- en finance manager. ‘Daarnaast zoeken we ook nog een accountmanager voor de Italiaanse markt waar we heel hard groeien’, vertelt Arne, ‘Onze plannen voor de nabije toekomst? Voor corona waren we druk bezig om uit te breiden in de Verenigde Staten. Als de versoepelingen doorzetten gaan we ons daar weer vol op focussen. Een enorme markt waar we nog relatief klein zijn, maar waar we nog hele mooie stappen kunnen maken.’

Wereldwijd marktleider Met de recente groeicijfers geeft Parkos een duidelijk signaal af dat het op koers ligt om zijn ambitie te verwezenlijken: wereldwijd marktleider worden in airport parking. Was het bedrijf voor de coronacrisis

Klaas Kooistra | investment manager T +31 6 557 076 95 | E kooistra@nom.nl

| GROEIEN BEGINT HIER.

Marco de Jong, voormalig fondsmanager G-Force Capital Ik ben erg blij dat Niek mijn opvolger is geworden.

Hij is uit het juiste hout gesneden en uitstekend ingevoerd in het startup ecosysteem in Groningen.

Jammer dat ik als manager Investeren bij de NOM niet mag investeren in G-Force Capital, want onder zijn leiding voorzie ik een mooie toekomst voor het fonds.

Niek Huizenga, nieuwe fondsmanager G-Force Capital

‘Er is nog veel te winnen’ 14

Hij loopt al een flink tijdje rond in de wereld van startups en scale-ups. Het is de wereld waarin Niek Huizenga zich thuis voelt, waarin hij gegrond is. Sinds kort is hij de nieuwe fondsmanager van G-Force Capital, het investeringsfonds voor vroege fase digital startups. Niek is hiermee de opvolger van de naar de NOM vertrokken Marco de Jong.

Niek Huizenga fondsmanager G-Force Capital T +31 6 224 455 85 E niek@g-force.nl

Veel te winnen Niek reageerde enthousiast. Met zijn ervaring en netwerk, wist hij, zou hij een waardevolle bijdrage kunnen leveren binnen G-Force Capital. ‘Ik heb zelf een aantal startups gehad en ben als founder dus meermaals in een vroege fase op zoek gegaan naar financiering. Daarnaast ben ik de laatste jaren veelvuldig actief geweest als begeleider, mentor en vertrouwenspersoon van startups met dergelijke financieringsvraagstukken. Ik weet, kortom, maar al te goed wat er op weg naar zo’n eerste financieringsronde bij founders leeft en speelt. Omdat de technologie zich nog niet bewezen heeft, is het voor de markt vaak te risicovol om te financieren. Met als gevolg dat er voor startups in de vroege fase maar weinig risicokapitaal beschikbaar is. Op dat vlak is er dus nog veel te winnen. Ik hoop daar als fondsmanager een mooie bijdrage aan te leveren.’

Duidelijke afspraken De voorgaande twee jaar was Niek Huizenga werkzaam als programmamanager Kapitaal bij Founded in Groningen. Om het startupklimaat in de regio te helpen verbeteren werkte hij nauw samen met tal van investeerders, waaronder G-Force Capital. Regelmatig bracht hij innovatieve bedrijven uit zijn netwerk in contact met het fonds dat in een vroege fase investeert in Groningse startups. ‘Ik kende toenmalig fondsmanager Marco de Jong uiteraard, vertelt Niek. ‘Het laatste half jaar hadden we steeds regelmatiger contact. Interessante en vooral inspirerende gesprekken, met name over de behoeftes van het ecosysteem als het gaat om financiering en investeringen. Het goede gevoel bleek wederzijds, want toen Marco de kans kreeg om bij de NOM manager Investeren te worden heeft hij gepolst of ik interesse had om hem bij G-Force Capital op te volgen.’

| FEBRUARI 2022

Nee, voorstelrondjes hoefde hij nauwelijks te doen. De meeste bedrijven, stakeholders en investeerders kende hij al. Wel voerde Niek de afgelopen periode meer dan 100 gesprekken. ‘Om te kijken wat er in het portfolio van G-Force Capital en bij de leads gebeurt’, verduidelijkt hij. ‘En om de contracten te bestuderen natuurlijk. Zelf hou ik van duidelijke afspraken, eenvoudige structuren en voor iedereen begrijpelijke kengetallen. Startups in de vroege fase moet je niet volgooien met complexiteit. Het is mijn doel om het fonds ook op die manier te managen. Marco heeft in elk geval een zeer kansrijk portfolio achtergelaten, waar ik de komende tijd echt mijn tanden in kan zetten.’

De provincie Groningen heeft IFG in 2015 in het leven geroepen om te investeren in investeringsfondsen. Doelstelling is op deze manier meer en slim kapitaal voor Groningse ondernemingen beschikbaar te maken. IFG heeft inmiddels een portfolio van 11 investeringsfondsen opgebouwd, waaronder G-Force Capital.

DIVERSITEIT & INCLUSIVITEIT

- STOP TALKING, START DOING! EEN REEKS DIGITALE ESTAFETTE EVENTS Wie heeft het er niet over? Diversiteit en inclusie.

Het zijn onderwerpen die overal op de agenda staan, maar waarbij praten de boventoon voert op doen. Het is tijd om hier verandering in te brengen. Stop talking, start doing.

Waarom?

Samen willen we werken aan een meer divers, inclusief NoordNederland. Omdat het bijdraagt aan de brede welvaart en een bloeiend economisch klimaat in onze regio.

Aandacht voor diversiteit en inclusie heeft impact op interne processen en kan het externe imago van een organisatie versterken. Tevens levert het ondernemers en bestuurders van ondernemingen daadwerkelijk business op. In 2019 heeft de NOM, onder de kapstok van Fundright, het commitment uitgesproken om actiever met deze thema’s aan de slag te gaan, omdat wij geloven in bovenstaand resultaat.

Digitale estafette events In de maand maart organiseert de NOM een reeks digitale interactieve estafette events geleid door Jellie Tiemersma (Personal Too) en Leonie Ebbes (NOM).

15

Een digitaal interactief estafette event? Ja, je leest het goed. In een viertal sessies van 1,5 uur gaan wij in gesprek met ondernemers, investeerders, ecosysteem ontwikkelaars, onderwijs en beleidsmakers, waarbij wij concrete acties, initiatieven en lessons learned in kaart brengen over het werken met diversiteit en inclusie in organisaties.

Wat levert D&I op voor hun business? Op welke manier? Welke acties en lessons learned hebben het meeste impact en resultaat en welke niet? En waarom wel of niet? De resultaten van de sessies worden in een wrap-up op 23 maart gepresenteerd in het Drents Museum in Assen.

Het eindproduct wordt een praktische toolkit waar elke organisatie in Noord-Nederland direct mee aan de slag kan.

We kiezen voor sessies met een beperkt aantal deelnemers zodat we echt met elkaar het gesprek kunnen voeren. De hieruit voortvloeiende ideeën, ervaringen en kennis zijn – wat ons betreft – cruciaal voor een inclusievere en toekomstbestendige regio.

Mocht jij bij de wrap-up aanwezig willen zijn, dan horen wij het graag.

De wrap-up is op woensdag 23 maart 2022 vanaf 15:00 uur.

We streven ernaar om deze fysiek te laten plaatsvinden op de hierboven genoemde locatie.

Leonie Ebbes | adviseur innovatieve bedrijven T +31 6 557 100 20 | E ebbes@flinc.nl

| GROEIEN BEGINT HIER.

INVESTEREN Wilco Dijkstra ontwikkelde met zijn team een technologie die – realtime – een verscheidenheid aan elementen in water kan meten en vroeg zich af: welke sector heeft echt baat bij dit meetsysteem? Hij ontdekte dat hun vondst vooral interessant is voor tuinders die vruchtgroenten kweken in kassen. Inmiddels staat de startup CE-Line op het punt de glastuinbouwmarkt te veroveren.

16

Startup CE-Line klaar om verwachtingen Soms komen de mooiste businesskansen gewoon voorbij in je naaste omgeving. ‘Die koppeling met de glastuinbouw is ontstaan toen ik vrienden vertelde over deze innovatieve techniek’, vertelt Wilco, die na een studie toegepaste scheikunde terechtkwam in de wereld van drink- en proceswater en zich bezighield met product- en dienstontwikkeling. ‘Ik kom uit Luttelgeest en daar staan een aantal kassen van kweekbedrijven. Van mijn vrienden hoorde ik dat het in de tuinderswereld gebruikelijk is om wekelijks een monster met voedingswater naar een laboratorium te sturen, om de nutriënten te laten meten. Toen besefte ik: ons meetsysteem kan telers helpen om onder alle omstandigheden zo optimaal mogelijk voedingswater te realiseren voor hun planten.’

Precisiebemesting De technologie van CE-Line wordt geïntegreerd in het watersysteem van tuinbouwkassen. Zo kunnen kwekers continu beschikken over

| FEBRUARI 2022

actuele data van de concentraties voedingsstoffen in het water, terwijl ze nu – na bemonstering – hooguit één- of zelfs tweewekelijks uitslagen krijgen van een extern laboratorium. ‘Telers kunnen met realtime data veel sneller bijsturen’, stelt Wilco. ‘Ons meetsysteem draagt bij aan de stabiliteit van het voedingswater en het effect daarvan is: meer opbrengst én een betere kwaliteit van gewassen en vruchten. Bovendien gaat dankzij precisiebemesting het verbruik van meststoffen en water omlaag. Tuinders streven met hun huidige aanpak van externe labtesten ook al naar zo uitgekiend mogelijk voedingswater, maar nu lopen ze eigenlijk altijd achter de feiten aan.’

‘Het mooie van ons systeem is dat het de tien belangrijkste macroelementen onder de nutriënten kan meten’, legt de ondernemer uit.

‘Denk bijvoorbeeld aan calcium, fosfaat en kalium. De behoefte aan deze stoffen verschilt per gewas en omstandigheden. Kassen zijn steeds meer hightech om het klimaat goed te beheersen, maar zelfs

WWW.CELINE.FRL Telers zijn enthousiast over ons systeem en die positieve signalen

vertalen zich al in concrete intenties uit de markt.

Wilco Dijkstra | CE-Line

zijn veel lagere concentraties nodig in het voedingswater, maar ze zijn wel essentieel voor de groei van gewassen. Daarom gaat ons systeem – op verzoek van de telers – straks ook deze sporenelementen meten, naast de tien eerdergenoemde macro-elementen die standaard worden bijgehouden.’

De watertechnologische uitvinding van CE-Line sluit goed aan bij de digitalisering in de glastuinbouw en de wens van de sector om duurzaam te produceren. ‘Datagestuurd werken is ook in de kassen steeds gebruikelijker’, weet Wilco. ‘Telers zijn enthousiast over ons systeem en die positieve signalen vertalen zich al in concrete intenties uit de markt. Kortom, we zitten als startup nu in een fase waarin we moeten doorpakken en dat kán gelukkig ook, met dank aan de recent verkregen financiering van het NEW-fonds (zie kader, red.). In de ontwikkelfase van CE-Line maakten we al mooie stappen door mee te doen aan het Accelerator Programma van BeStart, waar ook de WaterCampus bij is betrokken. Nu kwamen we via Ronald Wielinga – manager entrepeneurship bij de WaterCampus – in contact het met het NEW-consortium, dat ons verder kan helpen in deze volgende fase.

Zo ongelooflijk waardevol is een goed netwerk dus voor startups!’

Groot compliment

waar te maken bij een stabiele temperatuur hebben planten op zonnige dagen andere voedingsbehoeften dan op bewolkte dagen. Vooral tomaten zijn heel gevoelig voor de samenstelling van nutriënten in het voedingswater.

Precisiebemesting is extra waardevol bij de teelt van vruchtgroenten als tomaten, paprika’s, komkommers en courgettes, dus daar focussen wij nu eerst op. Al is ons meetsysteem ook toepasbaar voor andere gewassen.’

Klaar voor de markt Het innovatieve product van CE-Line is bijna rijp voor de markt.

Na succesvolle proeven met het prototype op een testlocatie van Wageningen University & Research én de veelbelovende praktijkervaringen bij een groot kweekbedrijf, wordt het meetsysteem dit jaar gereedgemaakt voor de verkoop. ‘We zijn de technologie nu aan het verfijnen’, vertelt Wilco. ‘Daarbij realiseren we nog een belangrijke toevoeging: het meten van zes specifieke sporenelementen. Hiervan

Het NEW-consortium fungeert als een soort filter: kansrijke kennisstarters – zoals CE-Line – worden eerst ‘gewogen’ door de betrokken kennisinstellingen. Als dat goed uitpakt, mogen de startups pitchen voor de investeringscommissie van het fonds. ‘Een enorm leerzaam traject’, vertelt Wilco. ‘Want innovaties zijn pas zinvol als je er succesvol mee bent in de markt. Dat vergt naast een kansrijk product dus ook een goed businessplan en ondernemerschap. Zowel BeStart als het selectieproces van NEW – vol handreikingen en kritische vragen – hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van ons bedrijf.

Onderweg waren het winnen van de Green Tech Innovation Concept Award (2020) en vermelding in de HillenraadTECH50 (2021) ook bemoedigende mijlpalen. Dat we worden gezien als een van de meest veelbelovende ondernemingen die bijdragen aan de toekomst van de glastuinbouw is een groot compliment. Nu is het aan ons om dat waar te maken.’

17

Netherlands Enabling Watertechnology (NEW) is bedoeld om kansrijke initiatieven op gebied van watertechnologie naar de markt te brengen. Denk o.a. aan: waterbehandeling, het winnen van grondstoffen en energie uit water en het slimmer beheren van watersystemen en -infrastructuren. NEW is gerealiseerd door de kennisinstellingen Wetsus, Deltares en RUG in samenwerking met de NOM, die beheerder en uitvoerder is van het fonds.

Kijk voor meer informatie over NEW op nom.nl.

Allard van der Horst | investment manager

SCAN ME

T +31 6 126 422 89 | E vanderhorst@nom.nl

| GROEIEN BEGINT HIER.

SPOTLICHT

ONDERNEMING UITGELICHT

Max Wortmann (34) maakte de afgelopen zeven jaar een intensieve reis als ondernemer. Zijn komst bij Wortmann Milieutechniek was het begin van een strategische omslag die dit voorjaar wordt bekroond met de oplevering van twee grote productiehallen in Emmen. Voor Max – die in 2021 de Jonge Ondernemersprijs won – voelt het alsof hij aan de vooravond staat van een nieuw hoofdstuk. Maar eerst blikken we met hem terug op de reis die tot dit punt voerde.

18

Het begon eigenlijk al ver voordat Max in 2015 zijn studie bedrijfseconomie on hold zette om bij te springen in het familiebedrijf.

‘Mijn vader richtte Wortmann Milieutechniek in 1991 op als handelsonderneming in perscontainers’, vertelt Max. ‘Later kwamen daar onderhoud, service en een werkplaats bij. In mijn jeugdjaren was die werkplaats een hele belevenis. Ik kwam er vaak en er was altijd wel iets te doen. Wat begon met kleine klusjes werd een serieuze bijbaan naarmate ik ouder werd. Vanaf mijn vijftiende ging ik ook bij andere

bedrijven aan de slag om ervaring op te doen. Ik werkte met tractoren, shovels en graafmachines, haalde een vrachtwagenrijbewijs en besloot na een paar jaar om bedrijfseconomie te gaan studeren.’

‘De drive om te leren en te ontwikkelen zat er bij mij al jong in’, vervolgt Max. ‘Of ik nu een graafmachine bedien, een zeilschip bestuur, een opleiding doe, een berg beklim of een bedrijf in de goede richting loods: ik wil alles wat ik onderneem tot in de puntjes leren beheersen en het maximale eruit halen. In die zin doe ik mijn naam eer aan: living to the max. Al kan die instelling ook een valkuil zijn in het ondernemerschap, heb ik gemerkt. Soms wil ik te graag en daardoor te snel en te veel.

Al kwam dat in het begin ook door de flinke uitdaging waar we voor stonden toen ik instapte bij ons familiebedrijf. Het was een vormende periode, waarin ik mezelf als ondernemer meteen ben tegengekomen.

Niet makkelijk, maar absoluut leerzaam.’

Strategisch groeiplan De dip waar Wortmann Milieutechniek na de bankencrisis in was blijven hangen, vroeg om een doorbraak. Zoon Max had frisse ideeën en kreeg in 2015 de kans om die in de praktijk te brengen. ‘Als bedrijfsleider heb ik meteen de mouwen opgestroopt. Op de werkvloer deed ik wat nodig was, van planning, administratie en een deel van de verkoop tot en met het besturen van de vrachtwagen. Maar om uit de dip te komen, moesten we verder bouwen op de basis die mijn vader had gelegd. Daarom schreef ik een strategisch plan voor de toekomst en het lukte om een investeerder en vervolgens ook de bank warm te krijgen voor dit groeiplan. Bovendien vond ik een strategisch partner in één van onze leveranciers, waardoor we concrete nieuwe stappen konden maken.’

Wortmann Milieutechniek is klaar | FEBRUARI 2022

‘Essentieel was de opschaling van de werkplaats, die met 250 m2 al jaren te krap was’, vervolgt de jonge ondernemer, die in 2017 het bedrijf volledig van zijn vader overnam. ‘Plannen voor nieuwbouw hadden we al, maar dat had tijd nodig. Om toch alvast meer en vooral ook grotere projecten aan te kunnen pakken, hebben we eerst een loods van 1.000 m2 gehuurd. Dankzij die uitbreiding konden we groeien.

En dat pakte zo goed uit, dat we vorig jaar zijn gestart met nieuwbouw: in april staat de oplevering gepland van twee productiehallen van elk 1.000 m2, met grote bovenloopkranen. Dat is echt een mijlpaal voor ons bedrijf. Intussen is ook het team ruimschoots verdubbeld, van zes naar veertien mensen. Zij hebben de afgelopen jaren hard gewerkt en zich enorm flexibel getoond. Met elkaar hebben we een transformatie doorgemaakt, daarom zie ik de Jonge Ondernemersprijs als een bekroning voor de inzet van het hele team.’

‘Persoonlijke ontwikkeling hoort bij het ondernemerschap, omdat je groei als mens samenhangt met de ontwikkeling van het bedrijf’, stelt de bevlogen directeur. ‘Daarom heb ik in 2019 mijn studie bedrijfseconomie alsnog afgerond en ben ik inmiddels ook bijna klaar met een parttime master Management bij Nyenrode Business University.

Daarnaast blijft de praktijk altijd een leerschool, voor mezelf én voor de vakmensen binnen ons bedrijf. We hebben een mooie mix van ervaren krachten en leergierige junioren die interesse hebben in de combinatie van metaalbewerking, hydrauliek en besturingssystemen.

Er is gelukkig genoeg aanwas van talent. We zijn een bedrijf in beweging en dat trekt jonge mensen aan. Ook onze bijdrage aan duurzame afvalprocessen en de circulaire economie spreekt aan; wij brengen naast nieuw materieel ook refurbished perscontainers op de markt.’

Inspireren en motiveren

Bij de Jonge Ondernemersprijs scoorde Wortmann Milieutechniek vorig jaar hoog op punten als innovatiekracht, schaalbaarheid, financiële continuïteit, duurzaam ondernemerschap en strategische visie. Volgens de jury is het Max zelf die als jonge ondernemer echt het verschil maakt. ‘Dat compliment heb ik ter harte genomen’, zegt Max. ‘Het liet me stilstaan bij mijn passie en ambitie om het onmogelijke tóch mogelijk te maken, samen met de mensen om me heen.

En dat blijf ik doen. Ik groei nog steeds in mijn rol en maak bewustere keuzes. Bijvoorbeeld vaker taken delegeren, zodat de processen ook zonder mij soepel lopen. Daarmee creëer ik ruimte om meer mét het bedrijf te werken, in plaats van ín het bedrijf. Ik focus op de strategie, wil steeds klaar zijn voor de volgende stap. Met daarbij in mijn achterhoofd wat ik bij het zeilen leerde: hard varen heeft vooral zin als je in de goede richting gaat.’

Als aanjager had Max de vaart er flink in, al leerde hij ook te temperen.

‘In mijn enthousiasme was ik altijd tien stappen verder, maar pushen is niet de manier om een bedrijf te leiden. Bij deze ondernemersreis heb ik gaandeweg geleerd om mensen te inspireren, motiveren en mee te nemen in wat ik voor me zie. Dat komt mede dankzij fijne sparringpartners, zoals mijn vader – die de verkoop nog doet – en onze investeerder, maar ook door de steun en adviezen van docenten, studiegenoten en vrienden die zelf ook ondernemen. Al die verschillende perspectieven dragen bij aan mijn visie op het bedrijf én leren me iets over mijn eigen rol daarin. Door meer rust en balans te integreren, blijf ik dichter bij mezelf en sta ik in mijn kracht. Soms is wat gas terugnemen juist nodig om in de flow te blijven.’

In de goede richting

19

In mijn enthousiasme was ik altijd tien

stappen verder, maar pushen is niet de

manier om een bedrijf te leiden.

Max Wortmann, Wortmann Milieutechniek

voor de toekomst

WORTMANN.NL Wortmann Milieutechniek verkoopt en verhuurt uiteenlopende types afvalpersen en verzorgt het transport en onderhoud ervan door heel Nederland, in opdracht van o.a. distributiecentra, productiebedrijven, gemeentelijke inzameldepots, drukkerijen en ziekenhuizen. In de werkplaats in Emmen worden verouderde perscontainers met vakmanschap en liefde gereviseerd. Ook kunnen klanten bij Wortmann maatwerkoplossingen laten bouwen voor het scheiden en comprimeren van hun afval: van zelfpersende containers tot overlaadstations en afvalscheidingsinstallaties. | GROEIEN BEGINT HIER.

De interactieve fitnesspiegel Fittar Smart Mirror loopt al heel aardig, het van origine Groningse bedrijf verwacht nog veel meer van de Fittar Smartbox, die over een paar weken in de winkel ligt.

Het apparaat houdt of maakt mensen fit, brengt (thuiswerkende) collega’s weer nader tot elkaar en heeft vooral een heel grote funfactor. De NOM gelooft er ook in. Dankzij een financiering trapt Fittar het gaspedaal stevig in.

INVESTEREN

20

Fittar wil dat iedereen in

‘We zijn met van alles tegelijk bezig’, vertelt directeur Robert Ranzijn.

‘Het ontwikkelen van nieuwe interactieve games, de uitrol in het buitenland, het aanscherpen van het verdienmodel, het aansluiten van verkoopkanalen. En intussen zijn we ook steeds meer content aan het maken. Het is druk, maar wel een mooie tijd.’

Fittar werkt nu vooral hard aan de Smartbox. Dat is een apparaat ter grootte van een digitaal tv-kastje dat je rechtstreeks op je tv aansluit.

De box ontsluit een bibliotheek van zo’n 1.500 fitnessvideo’s en dik 5.000 losse oefeningen die je op je tv kunt aanzetten. De geavanceerde 3D-camera erin registreert al je bewegingen, zodat je via de Fittar-app progressie en calorieënverbruik ziet of je scores ten opzichte van andere gebruikers kan volgen.

Gamification centraal ‘Je maakt van je televisie thuis een fitnessinstructeur. Dat is echt anders dan gewoon een videootje streamen. De manier van Fittar stimuleert thuis in beweging blijven of komen. Vooral de manier waarop we gamification hebben ingezet, draagt daartoe bij. Je verdient extra’s als je bepaalde doelen haalt bijvoorbeeld. Maar nog mooier is dat je de competitie aangaat met je vrienden, familie, collega’s of – binnenkort – zomaar iemand ergens op de wereld. Het kan allemaal.’

Ranzijn ziet vooral in die collega’s veel marktkansen, zeker met het oog op de afgelopen lockdown-maanden. Werknemers zaten meer thuis, gezamenlijke sportactiviteiten met collega’s verdwenen, borrels en andere uitjes mochten niet meer. ‘Het is in zo’n situatie lastig om precies op de hoogte te blijven van het wel en wee van je mensen.

Ik denk dat thuiswerken deels blijvend is, dus de verminderde betrokken-

| FEBRUARI 2022

heid bij het bedrijf blijft ook. Door bedrijfscompetities op te zetten en samen te sporten vergroot je onderlinge verbondenheid. En de hele dag thuiswerken levert een groot risico op voor de werkgever en werknemer. Zitten is het nieuwe roken. Dan is onze Smartbox een uitkomst.’

Het nieuwe product heeft nog meer in zijn mars, denkt de CEO. ‘Deze manier van bewegen en met elkaar in competitie zijn, spreekt ook minder sportieve mensen aan. Werknemers die niet al samen naar de sportschool gaan, kunnen makkelijk inhaken. Die laagdrempeligheid is een grote winst voor de gezondheid van medewerkers en de samenleving. Je wilt als afdeling sales gewoon niet verliezen van de afdeling boekhouding. En andersom. Dat stimuleert om lekker in beweging te komen.’

Shadowboxing De Smartbox is een uitkomst van jaren aan investeren en ontwikkelen, en ook van het nauwlettend volgen van de markt en de trends. Een logische spin-off is het van het oerproduct van Fittar: de slimme spiegel. Martijn de Jong uit Deventer en kameraad Alje de Jong uit Leeuwarden bedachten dat concept. Ranzijn sloot in de zomer van

WWW.FITTAR.EU

conditie komt

Duurzame inzetbaarheid Dat ziet investment manager van de NOM Klaas Kooistra precies zo.

Hij hoefde niet heel lang na te denken over de vraag of de NOM in Fittar zou moeten investeren. ‘Die uitgebreide gaming-mogelijkheden maken dit concept ijzersterk. Afgezien daarvan zit er achter Fittar een team dat echt indrukwekkend is. Precies de goede mensen bij elkaar.

Dat kan van een goed idee een groot succes maken. Wij verwachten er veel van. Gezond en fitter worden is een trend die nog wel even doorgaat.’

2018 aan als investeerder, maar vond het idee al snel zo goed, dat hij zich er meer mee wilde bezighouden en CEO werd.

Datzelfde geldt waarschijnlijk voor thuiswerken. De covidcrisis leerde ons dat aan het werken vanuit huis flinke voordelen zitten. Míts de systemen om dat probleemloos te kunnen doen, gewoon werken.

En dat deden ze verrassend vaak. Voor de Smartbox is hetzelfde te zeggen. Minder tijd op kantoor, minder tijd in de bedrijfssporthal, meer thuis. Dan wil je wel blijven sporten op een manier die minstens even aantrekkelijk is als buitenshuis.

‘We richtten ons met de Smart Mirror in eerste instantie op hotels, corporate gyms en professionele gyms. Dat liep een half jaar lang goed. En toen kwam corona. Mensen bleven thuis, onze professionele slimme spiegels zijn voor de thuismarkt niet interessant. Dus besloten we razendsnel te investeren in een nieuw, kleiner, betaalbaar model.

Met dezelfde mogelijkheden en dezelfde bibliotheek vol trainingen erachter. Je speelt ermee een partij shadowboxing tegen je familie, of tegen collega’s of sportvrienden.’

Voor werkgevers zou het geweldig nieuws zijn als mensen blijven sporten of het zelfs meer gaan doen. Duurzame inzetbaarheid is hierbij het toverwoord. Ranzijn: ‘Daarom mikken we voor een deel ook op die werkgevers. We ontwikkelen nu een dashboard – we noemen het de playground – dat een soort overzichtspagina is. Je ziet er de rangen en standen van alle medewerkers, uitslagen en meer. Die playgrounds maken we in de look en feel van de klant. Zo wordt het echt een instrument om aan de gezondheid van werknemers te werken.’

De kleinere spiegel is mooi. Om nog meer mensen te bereiken, is een apparaat nodig dat nog toegankelijker is, realiseerden Ranzijn en de zijnen zich. Binnenkort ligt het antwoord bij (online) retailers in binnen- en buitenland: de Smartbox. Dat apparaat is meer dan een handzame variant van de spiegel voor thuisgebruik. ‘Het gaat om de wereld erachter. Dankzij de box krijg je op je eigen tv goede fitnesstraining, wij zorgen ervoor dat je kunt sporten tegen wie je wilt, dat je je ontwikkeling kunt bijhouden, steeds nieuwe oefeningen krijgt aangeboden en meer. Dat is waar de waarde zit.’

Om dat doel te helpen realiseren, denkt Fittar aan de lancering van een abonnementsvorm. ‘Die hebben we sowieso in verschillende variaties bij al onze apparaten. Daarmee kun je onbeperkt gebruik maken van de berg aan content die steeds hoger wordt. Voor werkgevers denken we aan een soort leasemodel. Daarmee krijgen alle werknemers een Smartbox ter beschikking in combinatie met een abonnement dat de baas aanbiedt. Daarover binnenkort meer.’

21

Klaas Kooistra | investment manager T +31 6 557 076 95 | E kooistra@nom.nl | GROEIEN BEGINT HIER.

RONDE TAFEL

Samenwerking en ondernemerschap maken van Noord-Nederland dé energieregio

We moeten samen slimme dingen doen.

Dat is de allerkortste samenvatting van de ronde tafeldiscussie over wat de energie22

transitie voor Noord-Nederland betekent.

Onder de naam Kracht van het Noorden faciliteert de NOM verschillende rondetafelgesprekken over onderwerpen die voor NoordNederland van belang zijn. De eerste ging afgelopen maand over de energietransitie. De transitie biedt voor Noord-Nederland uitdagingen, maar liever hebben we het over de kansen, die – daar lijkt iedereen het wel over eens – enorm zijn. Maar hoe verzilveren we de kansen, en hoe versnellen we de transitie?

Noord-Nederland is de logische plek voor een voortrekkersregio in de energietransitie. Dat zegt het Noorden niet alleen, dat zegt Den Haag ook. Om met Sandor Gaastra, directeur generaal Klimaat en Energie namens het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) te spreken: ‘Waterstof wordt steeds belangrijker - als energiedrager én als bouwsteen voor de chemie - en daarin loopt het Noorden voorop. Voor het hele energiebeleid is veel groene energie nodig en ook die concentreert zich in (de zee boven) Noord-Nederland. Veel van de industriële afnemers van waterstof zitten in het Noorden.

Zo’n pioniersfunctie betekent economisch perspectief in een regio die het verdient.’

| FEBRUARI 2022

23

Aan tafel vlnr: Dina Boonstra, NOM - Jeroen Smit, gespreksleider - Robert Kuik, TenneT - Jasper Honkoop, EZK

Gezamenlijke agenda nodig De komende jaren zijn miljarden beschikbaar voor klimaatbeleid.

Dat een flinke portie opzij is gezet voor initiatieven rond waterstof, is duidelijk. En die miljarden moet Noord-Nederland pakken, op tal van terreinen. In de infrastructuur, mobiliteit, opslag van groene energie, industrie, als vervanger van aardgas en meer: in Groningen en omgeving ligt in wezen alles klaar voor realisering.

Maar waar geven we het aan uit? Dat is een makkelijke vraag met een moeilijk antwoord. Beginnen we met scholing? Moet het geld naar slimme startups, of juist naar bestaande bedrijven? Hebben we middelen nodig om personeel aan te trekken? Is het nuttig om eerst aan draagvlak onder bevolking en bedrijvigheid te gaan werken?

Misschien is het handig om eerst maar eens een grondig onderzoek op touw te zetten. Daarbij is het van essentieel belang dat er realistisch wordt gekeken naar knelpunten en naar plannen en prognoses.

Marieke Abbink-Pellenbarg, CEO van de New Energy Coalition, zegt precies wat er nodig is. ‘We moeten met bedrijven, onderwijs en over-

heid samen een plan maken, een agenda. Welke opgave ligt voor ons, waar willen we heen en hoe gaan we dat doen. Pas daarna moeten we de potten met subsidiegeld verdelen.’ Klinkt dat logisch? Vast, maar in de praktijk werkt het nog lang niet altijd zo. Het kan precies het verschil zijn tussen kansen krijgen en kansen verzilveren.

Wet- en regelgeving Om serieus stappen te kunnen maken en doelen te kunnen halen, is het nodig om samen te werken en overheden mee te krijgen. De weten regelgeving moet hier en daar aangepast worden, zodat sneller meer kan. In de infrastructuur bijvoorbeeld. International Head of Grid Planning van TenneT Robert Kuik wil netwerken aanpassen voor de toekomst: ‘We weten hoe we de uitdagingen in de energietransitie moeten aangaan, maar de route van vergunningverlening, beroep en bezwaar duurt zo lang, dat er kostbare tijd verloren gaat.’

Dina Boonstra, directeur van de NOM, ziet hetzelfde probleem.

‘Ondernemers van bestaande bedrijven en innovatieve starters staan te trappelen hun bijdrage te leveren aan de transitie, maar ze lopen

| GROEIEN BEGINT HIER.

nog te vaak aan tegen verouderde wetgeving.’ Een voorbeeld: een aanbieder van mobiele laadpalen wordt tegengehouden door wetten die gebaseerd zijn op stationaire varianten. Actie vereist.

Iedereen meenemen Nog zo’n te nemen hobbel in het proces: hoe krijgen we iedereen mee? Draagvlak is essentieel voor de slagingskans van plannen.

De eerste vaststelling daarbij is dat de enorme opgave die de energietransitie is, bij veel mensen nog te onbekend is. Onbemind is ze daarmee vanzelf ook. Het gesubsidieerd leveren van hybride warmtepompen lijkt dan een goed idee. Daarmee wordt niet alleen het klimaat direct geholpen, maar komt de urgentie meteen ook tussen de oren van meer mensen.

Iets verder gedacht op die lijn is burgerparticipatie een mooi instrument.

Laat mensen meedelen in opbrengsten van nieuwe technologie voor de opwekking van groene energie. Of, iets rigoureuzer: misschien moeten we procedures omdraaien om meer draagvlak te creëren.

Personeel

24

Groningen heeft alles in zich om de gasrotonde van Europa te blijven, maar dan wel een ander type gas: waterstof. De infrastructuur ligt al in de grond, de kennis is er nog. Die kennis moet vooral blijven, of liever groeien. En dat is een serieuze uitdaging, misschien wel de grootste in het hele plan om Groningen dé energieregio te laten blijven of worden.

Becijferd is dat de energietransitie zo’n 20.000 banen oplevert in het Noorden. Maar wie gaat die vacatures invullen?

In technische beroepen is nu al een flink tekort. En dan zijn er nog tal van andere specialisten nodig. Sociologen, juristen, psychologen, ze zijn allemaal nodig. Goed nieuws: het aantal studenten in Groningen steeg de afgelopen jaren, wat impliceert dat er meer talent de arbeidsmarkt op stroomt de komende jaren. Die moeten dan wel ‘hier’ blijven.

Duurzame Energy Valley Maar er moet meer gebeuren. Studenten moeten om te beginnen weten wat er in het Noorden allemaal gebeurt en mogelijk is. De tijden dat zij als vanzelfsprekend een loopbaan elders zoeken, dienen achter ons te geraken. Eigenlijk moet het masseren al veel eerder beginnen.

Meer jongeren zouden een technische opleiding mogen ambiëren.

Misschien moeten de studies anders opgezet worden. Iets breder voor meer aantrekkingskracht. Wat voor de wet- en regelgeving geldt, is wellicht ook op opleidingen van toepassing. De energietransitie is te groot voor de bestaande kaders. Daar zouden andere toetsingscriteria aan gehangen mogen worden. Alles om de enorme opgave te helpen oplossen.

En verder is er in Noord-Nederland ruimte voor innovatie. Letterlijk én figuurlijk. Om hiervoor de ‘duurzame motor’ draaiende te houden, wordt onder andere weer een Sustainable Industry Challenge georganiseerd, met de finale in 2023. Chemport Europe en de NOM zijn hiervoor de voorbereidingen gestart.

| FEBRUARI 2022

Noord-Nederland heeft het, Noord-Nederland kan het, als we maar doen waar we goed in zijn: de samenwerking zoeken. Misschien moet iedereen die zich beweegt in de energietransitie (en dat zijn er heel veel) de krachten samenballen en de uitdaging als een soort coöperatie aanvliegen. Met kansen voor iedereen en hobbels die in gezamenlijkheid afgevlakt worden. In 2035 is Noord-Nederland de duurzame Energy Valley, de plek waar opgebouwde kennis, grote en kleine bedrijven en startups samen tot grote hoogten groeien, de plek waar je moet zijn als je iets wilt met duurzame energie.

Eerste in een reeks Deze Ronde Tafel was de eerste van meerdere Ronde Tafels en staat niet op zich. Met de deelnemers zijn actiepunten vastgesteld en worden vervolgoverleggen ingepland om tot aanbevelingen te komen. Stappen zetten, met elkaar, richting 2035!

De volgende Ronde Tafel staat in het teken van Voedselproductie 2.0 en vindt plaats op 28 september aanstaande.

Deze Ronde Tafels worden georganiseerd vanuit het label Kracht van het Noorden. Kracht van het Noorden is een platform waarop we terugblikken en vooruitkijken naar de kansen en activiteiten in het Noorden. De komende 2,5 jaar wordt het platform steeds rijker in aanloop naar het 50-jarig bestaan van de NOM. Dit jubileum is bij uitstek een gelegenheid om terug te kijken naar hoe het was, trots te zijn op wat er is en met goede moed en vertrouwen verder te bouwen aan de toekomst. Dat vertellen we als NOM niet alleen zelf. We laten met liefde en trots alle spelers aan het woord die een rol spelen in de tijdlijn van toen naar straks.

www.krachtvanhetnoorden.nl

BIJ ZAKEN

Mijn hoofdzaken staan in het teken van wandelen, want wandelen is leuk.

Goede schoenen aan en gaan. Zie maar waar je uitkomt en kijk om je heen.

Emma Schakel | specialist leningen T +31 6 238 096 31 | E schakel@nom.nl

Eropuit

Over de calorieën ...

Binnenkort ga ik met mijn vader en broer een van de NS-wandelroutes lopen. Een NS-wandeling is een wandeltocht van station naar station. Je kunt kiezen voor verschillende afstanden, wandelingen door het bos, de stad, langs het strand of door de duinen. www.ns.nl/dagje-uit/wandelen

Hoeveel calorieën verbrand je tijdens het wandelen?

• Indien je gemiddeld een stevig tempo van ongeveer 6 kilometer per uur wandelt, zal je tussen de 5 en 8 calorieën per minuut verbranden, afhankelijk van je gewicht en lengte.

• Concreet verbrand je dus ongeveer 280 calorieën wanneer je 45 minuten wandelt. Je moet ongeveer 7.000 calorieën verbranden om 1 kilogram lichaamsvet te verbranden.

• Wandel je elke dag 45 minuten en verander je niets aan je voeding, dan weeg je na 25 dagen 1 kilo minder.

Ook leuk!

Datum alert!

7 april 2022 Direct in je agenda noteren! Dit is namelijk de

Wandel Tijdens Je Werkdag 2022!

Op de Wandel Tijdens Je Werkdag roept Wandelnet heel werkend Nederland SCAN ME op om te wandelen tijdens jouw (thuis)werkdag. Daarmee ben je even weg van je werkplek, activeer je je brein en blijf je gezond en fit. Na circa 20 minuten lopen ben je geconcentreerder, energieker en creatiever. Tel uit je winst. Samen met de Hersenstichting is hier ook een challenge aan gekoppeld. Ik zeg: meedoen!

De aarde heeft meer dan één maan Onze aarde heeft op elk moment minimaal twee manen. Asteroïden komen regelmatig in de buurt van de aarde. En soms komen ze zo dichtbij dat de zwaartekracht van de aarde ze vasthoudt. Ze gaan daarop als een natuurlijke satelliet (of maan) in een baan rondom de aarde draaien. Zo cirkelt het piepkleine maantje 2020 CD3 al vanaf 2017 om de aarde. Gelukkig is de kans dat deze tijdelijke manen inslaan redelijk klein. Slechts 0,1 procent van alle meteorieten die op aarde zijn ingeslagen bevonden zich tijdelijk in een baan rondom de aarde.

Een wijnspijs-wandeling: www.wijnspijs.nl.

Dit kan in verschillende plaatsen in het Noorden maar ook daarbuiten. Je loopt de route langs de restaurants met je eigen gezelschap en op eigen tempo. Wel zo ontspannen! En met de calorieverbranding in gedachten moet zo’n wijntje kunnen.

Een paar leuke wandelweetjes:

25

• Wij Nederlanders lopen gemiddeld 1.110 keer van en naar onze auto.

• In de oudheid zei arts/wijsgeer Hippocrates het al: 'lopen is het beste medicijn'. En hij heeft gelijk: zowel voor je fysieke als mentale gezondheid is wandelen een stap in de goede richting.

• Wandelen is goed voor het hele lichaam en geest. Je hart, bloedvaten, bloeddruk, cholesterol, botten en spieren, gewricht en geheugen gaan er allemaal op vooruit. En het belangrijkste: je humeur wordt er ook nog eens beter van aldus Gezondheidsnet.

• Goed nieuws: wandelen is beter dan een intensieve work-out: je hoeft je niet elke dag in het zweet te werken om gezond te blijven. Als je een stukje gaat wandelen, op de juiste manier, dan brengt dit een hoop gezondheidsvoordelen mee volgens neuropsycholoog Erik Scherder.

Het grootste schaalmodel van ons zonnestelsel vind je in Zweden Het zonnestelsel is veel leger dan je denkt. Bezoek de Pixelspace van Josh Worth maar eens.

In dit digitale schaalmodel is de maan van de aarde precies één pixel groot. Vervolgens kun je horizontaal scrollen om te zien hoe groot de afstanden zijn tussen de verschillende planeten.

Of reis naar Zweden, waar je ‘s werelds grootste schaalmodel van het zonnestelsel kunt zien.

De schaal is 1 op 20 miljoen. De zon is het grootste object en dat is de Avicii Arena in Stockholm: met een diameter van 110 meter het grootste bolvormige gebouw ter wereld.

| GROEIEN BEGINT HIER.

DRIJFVEREN

‘Leuk dat de NOM het over anti-kapitalisme wil hebben’, reageert Wilbert van de Kamp bij het maken van de afspraak voor een interview over zijn drijfveren. ‘Vind ik ook’, want dit thema is onontkoombaar, weet iedereen die Van de Kamp een klein beetje volgt. Wat niet iedereen weet, is hoe hij een half jaar geleden een burn-out kreeg en min of meer gedwongen de tijd nam om zijn drijfveren te onderzoeken.

Na een maand helemaal alleen op de Veluwe, zonder social media, gooide hij zijn roer vervolgens radicaal om.

26

Wilbert van de Kamp kiest voor rust om te doen waar hij écht gelukkig van wordt | FEBRUARI 2022

Drijfveren zijn de werkelijke motor achter groei en ontwikkeling, maar in hoeverre zijn bedrijven in NoordNederland daar bewust mee bezig? En hoe pakken ze dat aan? NOM is nieuwsgierig en interviewt voor deze rubriek organisaties die hun beweegredenen actief onderzoeken.

WWW.NIEUWWONGEMA.NL WWW.OMAPOST.NL

Ontwennen en deconstrueren ‘In dat bos wilde ik ontwennen aan dingen moeten en wennen aan niks doen. Ik geloof dat verandering niet voorkomt uit dingen anders doen, maar uit dingen deconstrueren. Niet een andere man willen worden, maar wel een giftig aspect willen afpellen en uitbannen’, legt Van de Kamp uit. ‘Eigenlijk deed ik veel te veel, ik was continu bezig met dingen creëren. Omapost, de talkshow ‘Linkse mannen lossen het op’, op een gegeven moment liepen er vijftien projecten en had ik een assistent om alles te kunnen bolwerken. Plus een prachtig huis aan de singels van 1.100 euro per maand waar ik nooit iemand uitnodigde, omdat ik daar geen tijd voor had. De zucht naar status, geld, roem: alles heb ik in het bos van Vierhouten van me af laten glijden. Op zoek naar wat ik nou echt wilde. En waar mijn frustratie vandaan kwam, want dat zat me in de weg.’

het dorp en het collectief achter Wongema. ‘Het is niet moeilijk een plek als deze te onderhouden als geld niet belangrijk is. We ruilen heel veel diensten uit, we kopen vrijwel alles lokaal, als er een grote afwas staat stuur ik een berichtje in de appgroep en staat er gelijk iemand uit het dorp om te helpen. Belangrijkste reden waarom Wongema werkt, is omdat er geen verdienmodel is. Economie doet er niet toe hier. In die zin heb ik me in het afgelopen jaar aan veel dingen onttrokken.

Behalve aan wat ik het liefste doe: ontmoetingen tussen mensen tot stand laten komen zodat er mooie dingen ontstaan. In Wongema, maar ook daarbuiten. Ook ben ik gaan beseffen dat je de dingen die je doet voor jezelf moet doen. En dus niet voor anderen of voor status of voor roem. Dat vraagt wel dat je goed moet voelen wat je dan wil, waar je dan gelukkig van wordt. Daar besteed ik dus veel meer aandacht aan.’

Rust in Hornhuizen

Gesprekje voor gesprekje

Die deconstructie hielp. Hij kwam terug in Groningen, zegde zijn huur op, vertrok naar een klein huisje in een tuin in Hornhuizen en pakte niet zijn eerdere werkzaamheden op, maar stortte zich op Wongema.

‘Ik was vergeten hoeveel rust het platteland me geeft tegenover de voortdurende prikkels in de stad. Dat heb ik echt nodig.” Van 100 m2 naar 30 m2, maar eigenlijk dus veel meer ruimte. Van de Kamp: ‘Wat ik in ben gaan zien, is dat ik heel veel dingen deed die een oplossing voor een probleem leken, maar dat eigenlijk niet waren. Daar zien we eigenlijk steeds meer voorbeelden van. Waarom hebben we een flitsbezorgservice nodig? Omdat we spullen vergeten te kopen in de supermarkt? Of omdat we het makkelijker vinden om geen contact te hebben met andere mensen? Dan moeten we gaan nadenken over hoe het kan dat we dat vergeten.’ Naar eigen zeggen heeft hij nu geleerd vaker geduldig te zijn en af te wachten, in plaats van gelijk ergens bovenop te springen of op te willen lossen. Dat helpt ook zijn vroegere frustratie te sussen: ‘Uiteindelijk merkte ik dat ik heel veel werk deed ter compensatie van mensen die nalaten hun werk te doen.

Neem Omapost: door een kaartje te sturen naar een eenzame oudere, vind ik dat ik bijdraag aan de oplossing van die eenzaamheid. Maar als ik eerlijk ben, zou juist die eenzaamheid aangepakt moeten worden.

Daarin zijn we nog steeds afhankelijk van de overheid en de politiek.

En die doen dat niet, want daar zit veel te veel middelmatigheid en werken veel te veel mensen die hun eigen drijfveren vertalen naar een groot huis, grote auto, mooie vakantie en naar status.’

Om te veranderen, zowel op individueel niveau als op systeemniveau, kunnen kleine stapjes ook of zelfs juíst werken, heeft van de Kamp ontdekt. ‘Bij Wongema gaat dat nu lampje voor lampje, aardappeltje voor aardappeltje, gesprekje voor gesprekje. En ik ben niet roomser dan de Paus, natuurlijk heb ik nog steeds een ego en zit ik vol met paradoxale keuzes waar men iets van kan vinden. Maar dat geeft niet.

Zolang ik het zelf maar snap. In die zin ben ik milder dan een paar jaar geleden. De oneerlijkheid die ik zie, valt te wijten aan een systeem, niet aan individuen binnen dat systeem. Al zijn wij met z’n allen uiteindelijk wel de sleutel tot verandering. Maar dat mag dus stapje voor stapje zodat we het probleem dat we hebben, kunnen oplossen. En dat probleem is inderdaad nog steeds kapitalisme’, lacht Van de Kamp.

27

Kleine dingen heel erg goed doen De ambitie om dingen in de wereld te willen veranderen, is er nog steeds. Alleen de schaal en de manier waarop, is veranderd. ‘In plaats van groot, groter, grootst, focus ik me nu op kleine dingen en die dan heel erg goed doen.’ Bijvoorbeeld in Wongema: een plek om te werken, te eten, te slapen, te leven en te leren in het mooie Hornhuizen. Een plek die in leven wordt gehouden door Van de Kamp, maar vooral door

| GROEIEN BEGINT HIER.

INVESTEREN Veel industriële bedrijven kunnen niet zonder een goede afvalwaterzuivering. Het liefst zuiveren ze op een groene én efficiënte manier. Ze gebruiken voor de waterzuivering veel schadelijke chemie.

Ferraat (VI) staat al decennialang bekend als groene chemie en sterkste oxidant ter wereld voor afvalwaterbehandeling. Maar helaas was het onmogelijk om het houdbaar en stabiel te produceren.

Dat is nu gelukkig verleden tijd, dankzij het Meppeler Ferr-Tech. Eén van de co-founders van het bedrijf ontwikkelde namelijk een innovatieve en revolutionaire methode.

28

Een revolutie ontketenen in waterzuivering; Ferr-Tech gaat ervoor

Waterzuivering op een groene manier Deze co-founder deed jarenlang onderzoek naar het houdbaar en stabiel produceren van Ferraat (VI). En vond uiteindelijk de juiste formule. Zijn ontdekking resulteerde in het ontwikkelen van FerSol, wat Ferraat (VI) in vloeibare vorm is. Met FerSol kun je op een groene manier (industrieel) afvalwater reinigen. Ferraat (VI) is helaas extreem kort houdbaar. Ferr-Tech maakte de oxidant

| FEBRUARI 2022

FERR-TECH.COM MKBFONDSDRENTHE.NL

olie & gas. Natuurlijk was hiervoor een flinke investering nodig.

De eerste zaken hebben ze zelf gefinancierd: de huur van een pand, het inrichten van het waterlab en de eerste productielijn.

Daarna was extra werkkapitaal nodig. En om te groeien moet het verhaal over FerSol goed verteld worden, dit is namelijk echt nieuw voor de wereld. De financiële ondersteuning vanuit het MKB Fonds Drenthe en begeleiding door Flinc geven de ondernemers de kans om te groeien.

Drentse startup met internationale ambities Ferr-Tech gaat nu met volle vaart vooruit. De ambities voor 2022 zijn torenhoog. Met haar innovatieve product valt FerrTech inmiddels nationaal en internationaal op. Mede-eigenaar Judith le Fèvre ging al met een aantal collega’s naar de VS om het bedrijf te presenteren op de CES. CES is de grootste technologiebeurs ter wereld, die de Consumer Technology Association elk jaar in Las Vegas organiseert. Judith en haar collega’s spraken hier volop met media en andere geïnteresseerde partijen. Ook won Ferr-Tech daar de CES 2022 Innovation Award in de categorie ‘Sustainability, EcoDesign & Smart Energy’ voor het revolutionaire, biologisch afbreekbare FerSol. De Amerikaanse jury noemde het ‘bijzonder en baanbrekend’. De CES Innovation Award is een van de meest prestigieuze awards die je mag ontvangen in de tech-wereld.

Een mooie beloning voor het harde werk dus. En een extra impuls om de revolutie in waterzuivering op gang te brengen.

29

langer houdbaar en stabiel. Een echte innovatie: ze zijn de enige onderneming die hierin is geslaagd. Hun product FerSol kunnen ze hierdoor economisch aanbieden aan de markt. Dit kan een ware revolutie betekenen op het gebied van waterzuivering. En waterzuivering is een belangrijk onderwerp, omdat er wereldwijd veel afvalwater ongezuiverd wordt geloosd. Daarnaast zijn er nog steeds landen waar een (extreem) tekort aan schoon water is.

Ondersteuning om te groeien Voor welke bedrijven is FerSol een uitkomst? Denk aan industriële bedrijven in verschillende sectoren; zoals agrifood, zuivel, metaal en

Emmy Saimi-Roozeboom | investment manager T +31 6 461 074 13 | E saimi-roozeboom@mkbfondsdrenthe.nl

| GROEIEN BEGINT HIER.

ONTWIKKELEN

Jan Geerts is oprichter van Getech uit Westerbork en initiator van Binder3D, een proeftuin om kansen te ontdekken binnen industrieel 3D printen, die onlangs de formele Fieldlab-status verkreeg. Twee 30

afzonderlijke entiteiten: de één is een voorloper in de Smart Industry, de ander helpt bedrijven om die rol ook te pakken. ‘Elke machinebouwer zou verstand moeten hebben van 3D printen.’

Dat Jan Geerts ooit voor zichzelf wilde beginnen wist hij al toen hij van de MTS kwam. Als telg uit een ondernemersgezin was het bedenken van ideeën en overal nieuwe kansen zien hem met de paplepel ingegoten. Toch startte hij zijn loopbaan ‘gewoon’ als werknemer in diverse machinefabrieken, onder meer als voorman, tekenaar constructeur en bedrijfsleider. ‘Overal waar ik werkte, dacht ik: dat kan ik zelf ook wel en misschien zelfs wel beter’, zegt Jan. ‘Die gedachte had ik ook toen ik hoorde dat een opdrachtgever, een bedrijf dat airco leidingen maakte voor Mitsubishi in Almere, behoefte had aan meetmallen. Ik voelde meteen dat daar kansen lagen en dat ik daar iets mee moest doen.

En dus besloot ik in 2003 voor mezelf te beginnen en onder de naam Getech meetmallen voor de automobielindustrie te maken.’

Gestaag en gezond Een meetmal is een opstelling waarin met uiterste precisie kan worden getest of een leiding past in de schaarse ruimte voor in en onder een auto en overal goed aansluit. Denk aan leidingen voor bijvoorbeeld brandstof, aircovloeistof en remvloeistof. En ja, om te zorgen voor een soepel en foutloos productieproces van de auto’s moeten die leidingen natuurlijk wel over de juiste lengte, krommingen en bevestigingspunten beschikken. | FEBRUARI 2022

Zijn gevoel liet Jan geenszins in de steek, integendeel. Het bouwen van meetmallen, ook wel controlemallen genoemd, bleek een gat in de markt. ‘Sinds de oprichting is Getech heel gestaag en gezond gegroeid’, vertelt hij. ‘Vooral nadat we voet aan de grond kregen in de Duitse auto-industrie is het snel gegaan. Sindsdien zijn we vanuit Westerbork de hele wereld overgegaan. Sterker nog, op het gebied van meetmallen voor leidingsystemen in auto’s zijn we inmiddels uitgegroeid tot de belangrijkste speler op de mondiale markt.’

Vooruitkijken Maar waarin schuilt nu eigenlijk de kracht van Getech? Een helder antwoord op die vraag werd ooit, op een vakbeurs, gegeven door een Duitse klant. Jullie bieden een ‘Rundum-Sorglos-Paket’, verklaarde hij het succes van het Drentse bedrijf. ‘Daarmee bedoelde hij: wij leggen bij jullie een 3D-tekening of 3D-model neer en krijgen daar vervolgens 100% goede meetmallen voor terug’, verduidelijkt Jan. ‘De klant hoeft dus nergens naar om te kijken. In dat ontzorgen van klanten gaan we echt heel ver. Wij proberen altijd vijf jaar vooruit te kijken. Wat beweegt een bedrijf, waar wil het naartoe en hoe kunnen wij daarop acteren en vooroplopen? Niet zomaar hebben we hier iemand rondlopen die niets

WWW.GETECH.NL

‘Wij proberen altijd vijf jaar vooruit te kijken’ anders doet dan zorgen voor procesoptimalisatie. Dat kost veel geld, maar levert nog veel meer op. Simpelweg omdat je niet alleen moet kijken naar wat er gevraagd wordt, maar vooral ook naar hoe je het beter kunt doen.’

Slimmere groei Om nog slimmer en toekomstbestendiger te werken volgt Jan alle ontwikkelingen in met name de Smart Industry op de voet. Zo stuitte hij een aantal jaren geleden op een onderzoek van het internationale accountants- en belastingadviesbedrijf PwC waarin werd geconcludeerd dat industriële 3D-printing in de nabije toekomst alles in de maakindustrie gaat veranderen. Anders gezegd: een substantieel deel van wat door Getech en andere maakbedrijven wordt geproduceerd zal worden geprint. En als 3D printing wordt gezien als, zoals PwC het omschreef, de sleutel tot slimmere groei, dan wilde Jan daar uiteraard zo vroeg mogelijk bij zijn. ‘Ik heb toen een drietal 3D printers aangeschaft en bij mijn engineers neergelegd. Maar ik kwam er al snel achter dat ze daar niet of nauwelijks kennis van hadden. Op zich niet zo heel vreemd, want het maken van een ontwerp voor een 3D printer vraagt om een heel andere mindset dan het ontwerpen voor bijvoor-

31

beeld een freesmachine. Maar toch, hoe verder? Toen is in 2019 het idee voor Binder3D ontstaan, een fysieke experimenteeromgeving voor het Noord-Nederlandse mkb om samen de kansen op het gebied van 3D-printen te ontdekken en te benutten. Ik ben namelijk van mening dat elke machinebouwer verstand zou moeten hebben van 3D printen.’

Lerend netwerk Er werd met succes een subsidieaanvraag ingediend. Zo hebben onder andere Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) en de Provincie Drenthe bijgedragen om de proeftuin te verwezenlijken.

Tegelijkertijd wordt het initiatief ook ondersteund door zowel leveranciers uit de 3D printing industrie als kennisinstellingen zoals NHL Stenden, Rijksuniversiteit Groningen, Drenthe College en Alfa-college.

Vorig jaar resulteerde dat in de officiële start van Binder3D. De doelstelling is om Noord-Nederland op de kaart te zetten als dé 3D-printregio van Nederland. Te ambitieus? Zeker niet, vindt Jan. ‘Ik heb jarenlang overal rondgekeken en kwam steeds weer Brainport Regio Eindhoven tegen. Daar zie je tal van initiatieven en samenwerkingsclusters die zich succesvol focussen op 3D printen.

| GROEIEN BEGINT HIER.

32

Hoewel we momenteel qua kennisontwikkeling nog achterblijven, kunnen we dat hier ook. We zijn in het Noorden in mijn optiek veel te bescheiden, terwijl er heel veel potentie is. Alleen al het nuchtere denken kan ons heel ver brengen. Vandaar ook dat ik met Binder3D het initiatief heb genomen om samen met bedrijven en kennisinstellingen het kennisniveau in de regio naar een hoger plan te tillen. Onder meer door samenwerkingen tot stand te brengen en een lerend netwerk te creëren.’

Juiste keuzes Hoewel gevestigd in hetzelfde pand in Westerbork zijn Getech en Binder3D twee afzonderlijke entiteiten. Het mooie van zo’n gedeeld onderkomen is dat bedrijven een goed inzicht kunnen krijgen in de voordelen die Getech uit 3D printing haalt. En juist het zorgen voor een beter inzicht is belangrijk om belemmeringen weg te nemen.

‘In de proeftuin worden bedrijven in groepjes bij elkaar gezet om samen ervaringen op te doen en de mogelijkheden zelf uit te proberen’, licht Jan toe. ‘Ze mogen zelf een case neerleggen of, indien gewenst, kunnen wij dat doen. Door daarover na te denken en ermee bezig te gaan maak je elkaar sterker. Hoe maak je bijvoorbeeld de juiste keuzes? En moet je al die printers zelf wel willen hebben? We hebben bij Binder3D tien verschillende printers staan, allemaal met andere eigenschappen.

Zo kun je als bedrijf proefondervindelijk kijken welke printer wel of niet bij je past.’

Formele status Nu al wordt Binder3D breed omarmd. Niet zomaar verkreeg de proeftuin onlangs de formele status van Smart Industry Fieldlab.

| FEBRUARI 2022

‘De NOM heeft ons daar heel goed bij ondersteund’, benadrukt Jan. ‘Natuurlijk, zo’n officiële status verandert niets aan ons idee, maar geeft je naar buiten toe wel meer aanzien. Of Binder3D tot dusver aan de verwachtingen voldoet? Ja, we zijn heel goed op weg. We hebben in de proeftuin een bord hangen waarop alle organisaties staan vermeld die partner of lid zijn. Momenteel staat de teller op 25. Het doel is om binnen drie jaar tot 60 aangesloten partijen te komen die samen gaan leren en samen in Nederland de koploperrol gaan pakken. Ik ben er stellig van overtuigd dat het gaat lukken.’

JAN IS EEN DOORDENKER ...

Getech is een schoolvoorbeeld van een koploper in de Smart Industry in het Noorden. Eigenaar Jan Geerts combineert visie en lef en heeft zo een prachtig bedrijf opgebouwd dat state-of-the-art is geautomatiseerd. Het initiatief van Binder3D laat zien dat Jan verder denkt dan alleen zijn eigen bedrijf en met Binder3D wordt kennis en kunde over professioneel 3D printen laagdrempelig toegankelijk voor bedrijven en onderwijs. Dat dat relevant is voor veel bedrijven blijkt ook uit het feit dat Binder3D recent is aangesloten bij de Smart Industry Hub Noord als fieldlab.

André Harmens | business developer T +31 6 113 017 15 | E harmens@nom.nl

DIVERSITEIT & INCLUSIVITEIT

vragen aan Arjen van Hijum

Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat resultaten verbeteren in een diverse en inclusieve organisatiecultuur. Welke maatregelen nemen bedrijven om diversiteit & inclusiviteit in hun organisatie te bevorderen?

En heeft dat gevolgen voor de stijl van leidinggeven? Wij zijn benieuwd of en hoe ondernemers dit oppakken.

Hoe omschrijf jij je leiderschapsstijl?

Functioneel gezien ben ik de leider, maar die term spreekt mij niet heel erg aan. Ik voel me verantwoordelijk en word ook als de verantwoordelijke gezien om Excap te leiden.

Medewerkers vinden het fijn dat er iemand is die stuurt en de knopen doorhakt als dat nodig is. Tijdens mijn kwartaalpresentaties, als ik terug- en vooruitblik, zien mijn collega’s me vooral in die rol. Een hiërarchische leider ben ik niet. Met iedereen die bij ons komt werken maak ik uitgebreid kennis, om wat voor functie of positie het ook gaat. Ik geef dan heel erg duidelijk aan dat ik 23 uur per dag vooral een collega ben.

Ik heb deze vraag ook aan mijn collega’s voorgelegd. Zij gaven aan dat ik duidelijk ben in wat wil, concreet in wat ik verwacht en mensgericht in mijn handelen. Dat vind ik wel mooi omschreven.

Wat betekent diversiteit en inclusiviteit voor jou?

ARJEN VAN HIJUM Algemeen directeur van Excap, verantwoordelijk voor strategie, marketing en financiën.

EXCAP Onderzoeks- en adviesbureau dat bedrijven en organisaties helpt beter te worden op het gebied van klant- en medewerkersbeleving, marktleider in mystery shopping. Bij Excap werken 36 medewerkers vanuit vestigingen in Amsterdam, Groningen en Antwerpen.

Excap.nl

Wat mij betreft moesten we altijd al divers en inclusief met elkaar omgaan. Maar zo vanzelfsprekend is dat niet. Er is momenteel veel aandacht voor het boek De zeven vinkjes van Joris Luyendijk. Dat gaat ook over mij. Ook ik ben een blanke man met zeven vinkjes en weet niet hoe het voelt om gediscrimineerd te worden. Juist daarom is het belangrijk dat mensen zoals ik aandacht aan dit onderwerp blijven besteden, daar ben ik me erg bewust van. Gemakkelijk is dat niet. Je zegt al snel iets verkeerd. De manier waarop soms reacties uit de bocht vliegen kan er ook voor zorgen dat we onze mond houden. Dat vind ik een gevaar. We moeten zorgen dat we in gesprek blijven.

33

Wat doen jullie aan D&I binnen Excap?

Het recente nieuws over machtsmisbruik en seksueel wangedrag bij bedrijven is verschrikkelijk. Als bedrijf word je steeds meer gedwongen hier beleid op te maken.

En dat is goed. Tegelijkertijd moeten we ervoor waken dat D&I een trend gaat worden.

Want een trend is maar tijdelijk. Bij Excap streven we een duurzaam beleid na. Daarom dragen we diversiteit en inclusie hoog in het vaandel. Maar we moeten eerlijk zijn, om een inclusieve cultuur op te bouwen is er meer nodig dan bewustwording en zeggen dat je er aandacht voor hebt. Wij gaan ons richten op concrete stappen die passen bij ons bedrijf. Er is bij ons veel ruimte voor veel mensen. De uitdaging is dat naarmate wij groter worden we meer zullen moeten beschrijven. Over een maand kun je op onze website lezen hoe ons beleid is ten aanzien van D&I. En zolang wij een organisatie zijn waarin ik iedereen meen te kennen gaat het mij evenzogoed om ‘practice what you preach’. Aan hoe we met elkaar omgaan besteden we altijd al veel aandacht.

Wat zou je een volgende generatie werkgevers mee willen geven?

De krappe arbeidsmarkt vraagt om open communicatie met medewerkers over hun belangen en wensen. Over inkomen of een flexibele omgang met werk door deeltijd contracten. Daar moet je als werkgever niet van schrikken, wel rekening mee houden.

Verder vind ik dat directeur-eigenaren van bedrijven zichtbaarder en toegankelijker mogen worden. Hoe groter de afstand tot de werkvloer, hoe groter de kans op situaties die je als eindverantwoordelijke niet of te laat hoort. Laat zien dat je er bent, dat medewerkers je aan kunnen spreken over alles wat ze bezighoudt, en dat je open staat voor feedback en kritiek. Dat is ook de stijl van mij en mijn twee compagnons bij Excap. Het zijn de randvoorwaarden voor toekomstig succes. Daar ben ik van overtuigd.

Aan wie geef jij het stokje door over dit onderwerp?

Aan Esmeralda van Boon, programmamanager diversiteit & inclusiviteit van Noorderpoort. | GROEIEN BEGINT HIER.

INVESTEREN

Friese startup Open Air Fitness Fitness in de open lucht is bezig aan een opmars. De manier waarop Open Air Fitness dat aanpakt, is nieuw en veelbelovend.

De startup uit Joure brengt de sportschool naar buiten.

34

| FEBRUARI 2022

Fitness in de open lucht is bezig aan een opmars. De manier waarop Open Air Fitness dat aanpakt, is nieuw en veelbelovend. De startup uit Joure brengt de sportschool naar buiten.

Vergeet sleuren met trekkerbanden, klimmen in bomen en springen over keien. Open Air Fitness is heel wat anders. Bij het groeiende bedrijf train je buiten op professionele apparaten, onder leiding van een kundige instructeur. Dat kan al op verschillende plekken, want Open Air Fitness is meer dan een sportschool. Het is een concept.

OPENAIRFITNESS.NL WWW.FOM.FRL

groeit naar franchiseformule ‘Komend jaar gaan we richting de tien vestigingen, over een jaar of drie willen we op zeker veertig zitten’, zegt Robin Bruinsma. Hij is de ambitieuze founder, die al zes jaar vanuit het familiebedrijf aan het concept werkt. Afgelopen jaar betrok hij onder anderen ondernemer Jan de Jonge en marketingexpert Melle Renema om het concept verder uit te werken. Dat staat nu, en is klaar voor opschaling. ‘Open Air Fitness is een franchiseformule geworden. Wij ondersteunen de ondernemers van alle kanten.’

35

Wij helpen

franchisenemers hun eigen

sportschool buiten

te openen.

Robin Bruinsma, founder Open Air Fitness

Een omgebouwde, intensief behandelde zeecontainer is steevast het centrale punt van de buitensportschool. Aan de container wordt getraind, op de bijbehorende vloer buiten nog veel meer. Conditie, HIIT, kracht, fun, herstel, alles wordt aangeboden. ‘Wij helpen franchisenemers hun eigen sportschool buiten te openen. We leveren de hardware, maar ook opleiding, marketing, trainingsvormen. We helpen bij het opstellen van een ondernemersplan, bij de zoektocht naar een geschikte locatie, met het aantrekken van veel leden en met de financieringsaanvraag.’

Dat concept slaat aan. ‘Toen we ons verhaal eerder dit jaar wereldkundig maakten, kregen we in een maand veertig aanvragen. We hebben besloten dat we vooral zelfstandig ondernemers van dienst willen zijn. Die hebben een mooi nieuw verdienmodel. ’s Avonds sporten hun leden, overdag gebruiken ze hun buitensportschool voor allerlei activiteiten zoals bedrijfsuitjes of workshops.’

Om snel op te kunnen schakelen, vroeg Open Air Fitness een starterslening aan bij de Friese Ontwikkelingsmaatschappij (FOM). Na het zien van het uitgebreide businessplan van de startup, twijfelde Kyra Weaver niet lang. ‘Dit is een startup die al veel verder is dan de meeste.

Het team klopt, de ambitie en het enthousiasme zijn aanstekelijk.

Bovendien is over alles nagedacht en heel veel onderzoek gedaan naar de markt. Dit is kwaliteit.’

Kyra Weaver | investment analist T +31 6 361 463 54 | E weaver@nom.nl

| GROEIEN BEGINT HIER.

En toen was daar in januari plots dat LinkedIn-bericht, dat veel mensen verbaasde. De vrijgevochten ondernemer uit de Groningse internet-bubbel Marco de Jong nu aan de slag als manager Investeren bij de NOM. Zelf vindt hij de stap eigenlijk best logisch.

En, went het al wat, al die vergaderingen?

‘Nou, het zijn er meer dan ik gewend was, maar het is ook interessant.

Meen ik echt. Je vraag impliceert dat het bij de NOM een beetje ambtelijk is allemaal, met kantoortijden enzo. Dat beeld had ik ooit ook, zeg ik eerlijk. Natuurlijk is het geen razendsnelle, jonge startupomgeving.

Maar hier lopen wel mensen die weten waarover ze het hebben en waarvoor ze het doen. En het is helemaal niet zo groot, massaal en weinig wendbaar als ik verwacht had.’

Maar je kende het al aardig, toch?

‘De laatste jaren was ik manager van investeringsfonds G-Force Capital, dat ressorteert onder het Investeringsfonds Groningen.

De backoffice daarvan was al bij de NOM ondergebracht, dus ik kwam hier al regelmatig. Dat werd nog veel meer toen ik ontdekte dat je hier in een fijne sfeer je werk kunt doen. Op zeker moment kreeg ik zelfs een bedrijfspasje. Toen parkeerde ik mijn auto altijd voor het gebouw, sinds 1 januari aan de achterkant. Relaties uit mijn lange IT-tijd maken er grappen over, maar als ik ze uitleg hoe het echt zit, waarom ik hier zo graag wilde werken, dan snappen ze het.’

Wat vertel je dan?

36

‘Dat we vanuit de NOM dingen in beweging kunnen brengen. We kunnen dynamiek toevoegen aan de Noordelijke economie, ondernemerschap stimuleren. Wij zijn er om het geheel vooruit te helpen, niet om geld te verdienen als doel maar als middel. Ik zocht al langer naar manieren om het bedrijfsleven in het Noorden te versterken. Ik ben ervan overtuigd dat ik dat vanaf deze plek het beste kan doen. Afgezien daarvan: ik vind het heerlijk om weer onder collega’s te zijn. Weer leiding geven en krijgen voelt ook heel natuurlijk. En die vakantiedagen …. Wauw.

Dat is ook best prettig.’

Je betrekt een boel mensen bij je nieuwe opgave in ieder geval …

‘Je doelt op mijn oproep op LinkedIn om met ideeën, klachten, ambities en dromen te komen. Zo, daar is heel wat binnengekomen. Dat is heel goed geweest. Het dwingt me beter na te denken over hoe de economie hier eigenlijk in elkaar zit, waar kansen liggen en wat uitdagingen zijn.

Ik ben in mijn carrière natuurlijk veel bezig geweest met IT, met data.

Zo vlieg ik deze begintijd ook een beetje aan. Ik wil eerst alle data verzamelen en op orde krijgen, zodat ik een goed overzicht heb van wat er speelt in Noord-Nederland. Dat is essentieel om gericht te kunnen werken aan verbetering.’

Ga jij het heel anders doen?

‘Ik ben niet voor niks aangenomen natuurlijk, ik heb mijn eigen ideeën.

Naar mijn smaak is de NOM qua cultuur en structuur iets te veel gericht op het uitsluiten van risico’s. Dat is ook begrijpelijk, omdat we met publiek geld werken. Toch vind ik dat we meer moeten werken vanuit de kansen die er zijn. Hogere pieken en diepere dalen zogezegd.

Dat is volgens mij de beste manier om de hele economie vooruit te helpen. Wij zijn er om te helpen kansen waar te maken, ook al lijken ze

volgens alle vinkjes op papier misschien niet altijd even kansrijk. Dat betekent niet dat we roekeloos moeten zijn natuurlijk. Je kunt risico’s heel goed managen door continu de vinger aan de pols te houden en écht naast een ondernemer te staan.’

Hoe overtuig je de organisatie van deze missie?

‘Door te zeggen dat het mijn schuld is als het straks niet goed gaat.

Dat klinkt als een grap, maar er zit wel iets in. Ik wil het proces wat minder ingewikkeld en risicomijdend maken en daar wordt logischerwijs soms wat argwanend naar gekeken. Daar luister ik graag naar. Maar ik wil sneller ondernemers helpen en de forse reeks van checks doelmatig inzetten. Daar moet iedereen vertrouwen in krijgen. Het mag met iets meer lef. Zeker startups vragen om een meer Silicon Valley-aanpak. Niet alles lukt altijd, maar de pareltjes komen eerder bovendrijven en maken meer goed dan de verliezen aan de andere kant.’

Ga je met geld smijten?

‘Naar topondernemers met topplannen zeker! Maar serieus, daar gaat het niet eens altijd om. Ik wil vooral naar de ondernemers en de bedrijven luisteren. Wat hebben ze nodig, hoe kunnen we helpen?

Dat kan een vorm van financiering zijn, maar dat hoeft niet. Soms hebben ondernemers meer behoefte aan kennis, aan verbinding, aan huisvesting, van alles. Dat moeten we gewoon gaan vragen. Het helpt denk ik dat ik zelf heel lang ‘aan die kant van de tafel zat’ en daarom begrijp wat ondernemers nodig hebben.’

Al veel geleerd die eerste weken?

‘Dit is ook voor mij een continue ontwikkeling. In de digitale bubbel en startup-wereld wist ik mijn weg erg goed te vinden. Nu word ik gedwongen breder te kijken, als het ware in een helikopter te stappen en boven de hele Noord-Nederlandse economie te hangen. Dus vanzelfsprekend kom ik aan de lopende band nieuwe dingen tegen.

Ik zie dat we bij de NOM moeten beslissen over investeringen in heel diverse bedrijven. Ik zie er veel in om wat vaker expertise van buiten te halen om die bedrijven nog beter te kunnen helpen.’

Genoeg dingen waar je je energie in kwijt kan?

‘Absoluut. Er is genoeg te doen. Ik wil me bezig gaan houden met het verbinden van ecosystemen zodat er mooie cross-overs ontstaan.

Digital en Health bijvoorbeeld, of Digital en Tech. Er kan van alles.

Maar ik wil ook met een scherp oog kijken naar mogelijkheden om samen met andere partijen te investeren. Met investeringsclubs, met Venture Capital en Private Equity-partijen, wat maar goed is voor het Noorden. Ook de incubatorfaciliteiten verdienen onze steun, vind ik.’

Tot slot: houd je ons via LinkedIn op de hoogte?

‘Dat is zeker. Ik vind dat het mijn taak is om te blijven roepen wat we doen en waar we het allemaal voor doen. Voor het Noorden.’

Marco de Jong | manager investeren T +31 6 505 040 87 | E mdejong@nom.nl

| FEBRUARI 2022

Nieuwe NOM-manager Marco de Jong kijkt door ondernemersbril

37

| GROEIEN BEGINT HIER.

K E N N I S

DELEN

Er is meer mogelijk dan je denkt Duizenden Drentse mkb-bedrijven zijn momenteel al internationaal actief.

Tal van andere ondernemingen uit de provincie hebben de ambitie en vooral ook de potentie om dat op termijn te gaan doen. Maar welke regelingen en instrumenten zijn er nu eigenlijk beschikbaar om hen (verder) te ondersteunen richting internationale groei? Verrassend veel, zoals je in dit blog kunt lezen.

38

Wibo van Wier | accountmanager Trade IBDO

Bij de NOM ben ik werkzaam als accountmanager Trade IBDO, een afkorting van Ik Ben Drents Ondernemer. Het programma dat Drentse ondernemers verder helpt om te kunnen groeien en te blijven ontwikkelen. Een initiatief van de provincie Drenthe in samenwerking met onder meer de NOM, MKB Fonds Drenthe en de Drentse gemeenten. Ik richt mij daarbij uitsluitend op het ondersteunen van mkb-bedrijven die internationaal actief zijn. Op exportbevordering dus.

En ja, aan ondernemingen met internationale ambitie in de provincie geen gebrek. Zo wordt er in Drenthe jaarlijks voor miljarden euro’s geëxporteerd.

T +31 6 835 518 20 | E vanwier@nom.nl

Knelpunten en belemmeringen inventariseren Natuurlijk, internationaal ondernemen is spannend en uitdagend. Eenvoudig is het echter allerminst. Naast een andere taal en cultuur krijg je, zodra je de grens oversteekt, te maken met andere wet- en regelgeving en andere zakelijke gewoontes en gebruiken. Er wordt dus nogal wat van bedrijven gevraagd. Vanuit die wetenschap probeer ik hen te helpen en wegwijs te maken in het (inter)nationale werkveld. Onder meer door bedrijven te attenderen op de regionale, nationale en internationale ondersteuningsmogelijkheden die vanuit de verschillende overheden beschikbaar zijn.

Tegelijkertijd ga ik proactief met ze in gesprek, als onderdeel van een programma van het ministerie van Buitenlandse Zaken, om samen te inventariseren tegen welke knelpunten en belemmeringen ze aanlopen.

Dicht op het vuur Het mooie van het Drentse programma is dat we nauw samenwerken met andere regio’s en het RVO. Dat betekent dat ik voortdurend op de hoogte wordt gehouden over wat er bij andere Regionale Ontwikkelingsprogramma’s leeft en speelt. Maar ook over welke regelingen er nog aan komen. Eén daarvan is een zogeheten Brexit Adjustment Reserve, een Europese subsidie om bedrijven te ondersteunen die last hebben of hebben gehad van de Brexit. Noord-Nederland zit daarbij nu ook vooraan, terwijl dat geld voorheen niet zelden in Den Haag bleef hangen. Daarnaast is onlangs een nieuwe publiek-private bank gestart die Nederlandse ondernemers met exportambities financiert. Ook daar gaan we met de NOM mee samenwerken. Anders gezegd: door het programma en het netwerk zitten we heel dicht op het vuur. En dat zie ik ook meteen als het voornaamste doel in mijn werk: ervoor zorgen dat Den Haag dichter bij de noordelijke regio komt. En vice versa natuurlijk, ervoor zorgen dat onze internationaal actieve ondernemers de Haagse en Europese ondersteuningsmogelijkheden nog beter weten te benutten.

Meer weten?

Lees vooral ook de case Waterking op de volgende pagina's. Dan krijg je een indruk hoe we werken.

Geïnspireerd om zelf aan de slag te gaan met internationaal ondernemen? Neem dan contact met mij op.

Via de qr-code of deze link vind je op nom.nl meer relevante informatie over dit onderwerp.

SCAN ME

| FEBRUARI 2022

ONTWIKKELEN

Waterking zoekt weg in drassige Indiase grond

39

Hoeveel internationale ervaring Waterking ook heeft, de expertise volstaat niet om direct maar een vliegticket te boeken voor de start van een joint-venture in India. ‘Elk continent en elk land heeft zijn eigen cultuur en regels en daar moet je vooraf goed naar kijken’, zegt Aiden van Offeren die in gesprek is over een gezamenlijke onderneming van Waterking met twee multinationals in India.

Waterking is gespecialiseerd in amfibische bagger- en graafmachines (zowel productie als gebruik). Die machines kunnen goed uit de voeten in natte gebieden. Er is voor het bedrijf uit Tynaarlo een mooie kans om voet aan de drassige Indiase grond te krijgen, omdat twee internationaal bekende partijen (een staalbedrijf en een machinebouwer) met de Drentse techneuten in zee willen om er lokaal te produceren.

Machines roesten weg na project Aiden van Offeren, sales & strategy manager van Waterking, moet daarom met de meest uiteenlopende vraagstukken aan de slag.

Bijvoorbeeld over het kennisniveau daar, hoe het waterbeheer in

| GROEIEN BEGINT HIER.

India georganiseerd is en hoe projecten daar verlopen. ‘Het is in India heel anders georganiseerd dan hier’, weet Van Offeren inmiddels. ‘Er is daar een afdeling van de overheid die bepaalt. En het is de gewoonte om na afronding van het project de machines daar te laten staan. Ze roesten dan gewoon weg. Daar wil je toch even goed naar kijken.’

Het is allemaal informatie die via onder andere een lokale agent naar Tynaarlo komt en waar Waterking iets mee moet. Zoals het gegeven dat kennis in India maar spaarzaam gedeeld wordt. En neem het feitje dat men er vaak maar één merk kent. Aiden van Offeren: ‘Als men er maar één merk kent, dan moet men ons dus eerst leren kennen. Maar ja, als je er niet werkt kun je je ook niet laten zien.’

Wat er gebeurt met kennis als het project stopt Kortom, het is geen project dat spontaan van start kan gaan. Hulp en bijstand is nodig en die komt ook van de NOM, via Wibo van Wier die Drentse mkb’ers begeleidt in hun internationale zoektocht (zie inzet bij dit verhaal).

Aiden van Offeren: ‘Het beste is om te gaan samenwerken, maar in wat voor vorm? Wat is wijsheid? Ik overleg met Wibo van Wier. Want we willen wel de kwaliteit brengen die bij Waterking past, we willen een goeie inbreng maar ook zekerheid over zeggenschap. We moeten

We maken vaak ook een belangenmatrix:

er kennis delen. Dat is geen probleem, maar we willen dan wel vooraf zekerheid wat er met onze kennis gebeurt als het project stopt.’

Waterking ziet de grote potentie van Azië Het project is voor Waterking een testcase. Het bedrijf uit Tynaarlo ziet de grote potentie van Azië en wil daar tijd en energie in steken.

Van Offeren: ‘We zien mogelijkheden. Beide andere partijen hebben de middelen en de kennis van de locaties en wij weten hoe het gedaan moet worden. Dat is voor ons een mooie combinatie.’

Kosten spelen natuurlijk altijd een rol bij dit soort projecten maar dat aspect ‘is niet key in dit project’. Van Offeren: ‘We willen graag die markt op en dan is zo’n joint-venture beslist een goede methode. Het is misschien ook wel een kans om via die route naar meer landen te gaan en dan wordt het goedkoop om die landen vanuit India te beleveren.’

‘Samenwerken scheelt veel rompslomp’ Van Offeren plaatst wel een kanttekening als het om kosten en investeringen gaat. ‘Soms kun je machines heel goedkoop maken, maar worden ze weer duur door plaatselijke wet- en regelgeving. Door met lokale partijen te werken, scheelt het in elk geval veel rompslomp.’

Waterking is overigens internationaal best actief, maar niet in Azië.

wat is de macht van die grote partijen en hoe

40

voorkom je dat je niet vermorzeld wordt.

Wibo van Wier, accountmanager Trade IBDO

WWW.WATERKING.NL

| FEBRUARI 2022

Het werk is daar van een andere dimensie, zo betoogt Van Offeren.

Er zijn daar nog steeds gebieden met grote overstromingen en de machines van Waterking kunnen daar van groot nut zijn. ‘Hier doen we veel werk in het kader van Natura2000 en het werk daar is van een heel andere orde’, zo denkt hij. ‘We kunnen daar veel betekenen. India is daarom een prima gebied om te beginnen.’

Project in India ‘een interessante puzzel’ De hulp van Wibo is meer dan welkom, zegt Van Offeren, ook omdat Wibo op interessante subsidies wijst die de aanloopkosten binnen de perken houden. En hij helpt, net als de Indiase agent, een beeld te krijgen van de wijze van aanbesteden in India. Van Offeren: ‘Het is een interessante puzzel.’

Wat er verder moet gebeuren? Juridisch moet alles afgehecht zijn, marktonderzoek is nodig, financiering moet in beeld. Van Offeren: ‘We zitten nog niet in de fase dat we ons willen binden. We willen daarom eerst een testcase. Als die slaagt, kijken we verder.’

En hoe gaat Waterking met die wegroestende machines om? Van Offeren: ‘Dat is natuurlijk eeuwig zonde, het is niet duurzaam en al helemaal ons doel niet. Daar gaan we goed naar kijken.’

Exportspecialist NOM helpt bij project in India Wibo van Wier werkt binnen de NOM aan exportbevordering, vooral voor Drentse mkb’ers in nauwe samenwerking met IBDO (Ik ben Drents Ondernemer). Er wordt door Drentse bedrijven jaarlijks voor miljarden geëxporteerd. Het gaat vooral om maakbedrijven die in hun specialisme regelmatig wereldspeler zijn. Van Wier ondersteunt ook de Indiase missie van Waterking.

Hij ziet het als zijn taak om aan mkb’ers duidelijk te maken wat de overheid die groep van ondernemingen te bieden heeft: ‘De regionale en nationale overheid heeft het nodige te bieden aan kennis, middelen en marktonderzoek-capaciteit. Zo heb ik Waterking onder andere in contact gebracht met een NBSO. In dit geval de Nederlandse buitenlandpost voor bedrijven in Indonesië. Zij konden de watersector en gebruiken daar in kaart brengen.’

Van Wier: ‘Waterking heeft volop ervaring binnen Europa, maar zou in Azië ook uit de voeten moeten kunnen. Hoe ga je om met grote Aziatische multinationals, hoe kun je het intellectueel eigendom beschermen. Dat zijn vraagstukken waar ik in de aanpak over meedenk. Ik wijs op specifieke subsidiemogelijkheden om een advocaat in te schakelen en breng ze contact met de juiste adviseur van het Nederlandse Octrooicentrum.’

Het is de bedoeling om lokaal machines te produceren, stelt Van Wier, en dan is er meteen het voordeel van het omzeilen van importheffingen. ‘We maken vaak ook een belangenmatrix: wat is de macht van die grote partijen en hoe voorkom je dat je niet vermorzeld wordt. Het gaat er dan vooral om het gemeenschappelijk belang in beeld te krijgen.’

41

Wibo van Wier | accountmanager Trade IBDO T +31 6 835 518 20 | E vanwier@nom.nl

| GROEIEN BEGINT HIER.

Samenwerken om te versnellen

Noord-Nederland verdient

42

Er staat iets moois te gebeuren … De wereld gaat zich meer en meer realiseren dat we niet langer door kunnen gaan met het consumeren van de aarde zoals we dat de laatste eeuwen hebben gedaan. We moeten duurzamer omgaan met de niet onuitputtelijke grondstoffen die we verwerken in door ons gebruikte producten. ‘Reduce and Reuse’ of ‘Recycle and Upcycle’ zijn veelgehoorde kreten in een schijnbaar veranderende economie: die van lineair naar circulair. Het moet en kan echt anders. Met de start van ‘Noord-Nederland verdient Circulair’ maakt het Noorden vaart met de transitie naar een circulaire samenleving. De officiële aftrap was in de week van de circulaire economie.

In het programma Noord-Nederland verdient Circulair gaat een brede startcoalitie van 20 noordelijke en landelijke partijen samenwerken om noordelijke mkb-bedrijven te kunnen helpen circulair te worden.

Prachtige en succesvolle initiatieven zijn er al. Maar Noord-Nederland kampt met een nog te versnipperd netwerk van losse actoren en autonome ondersteuningsprogramma’s. De bij het project betrokken partijen gaan zorgen voor een betere afstemming van hun activiteiten en deze uitrollen over alle drie de provincies. Door dit versterkte ecosysteem helpen ze het mkb om hun bedrijfsvoering, producten en dienstverlening circulair te maken.

| FEBRUARI 2022

Verbreden voor een impactvolle aanpak Volgens gedeputeerde Friso Douwstra van de provincie Fryslân gebeurt er veel op het gebied van de circulaire economie in onze regio.

‘We moeten toe naar opschaling van projecten. Daar is ook voor nodig dat je weet waar je staat. Daarom is het goed dat in het project ook werk wordt gemaakt van monitoring.’

Gedeputeerde Henk Brink van de provincie Drenthe voorziet dat in de woningbouw een belangrijke slag geslagen kan worden als het gaat om CO2- en grondstofbesparing door circulair te bouwen.

Circulair

Betrokken partijen: De partners van ‘Noord-Nederland verdient Circulair’: Vereniging Circulair Friesland | GroBusiness | Ynbusiness | Ik Ben Drents Ondernemer | Biocooperative Northern Netherlands | MadeCircularBy... | NHL Stenden Hogeschool | Noordelijk Innovatielab Circulaire Economie (NICE) | Chemport Europe | NOM | Rijksuniversiteit Groningen | Hanzehogeschool Groningen | TCNN | VNO-NCW Noord |

Ondersteunende partners: Rabobank | Versnellingshuis | CIRCO | KIA CE | VNO NCW Midden | Gemeente Leeuwarden | Gemeente Groningen | Gemeente Emmen | Gemeente Assen

Op 10 februari overhandigden de gedeputeerden namens de provincies en SNN een cheque van 1,5 miljoen euro aan Dina Boonstra, directeur van de NOM en voorzitter van de Raad van Advies van het project. Dina Boonstra: ‘Met dit geld gaan we onder andere nieuwe circulaire waardeketens verkennen en Living Labs definiëren. Deze experimenten zijn gericht op de grootste uitdagingen binnen de Transitieagenda’s Bouw, Kunststoffen en Maakindustrie.’

43

Oproep aan alle lezers: meld je aan!

‘De woningbouwcorporaties in Drenthe werken in een gezamenlijke aanpak, Drenthe Woont Circulair, aan de bouw van circulaire woningen. Deze aanpak willen we graag verbreden naar heel Noord-Nederland om nog meer impact te maken.’

Met het project 'Het Schone Noorden' bundelen overheden, bedrijven en kennisinstellingen krachten op het gebied van plastics. Niet alleen recycling maar ook (nog) hoogwaardiger stappen naar duurzamer plastic-gebruik. Gedeputeerde IJzebrand Rijzebol van de provincie Groningen is ervan overtuigd dat Noord-Nederland verdient Circulair kan helpen dit proces te versnellen.

‘Circulaire economie is nodig om de overconsumptie van grondstoffen terug te dringen’, benadrukt prof. dr. Jacqueline Cramer, hoogleraar duurzaam innoveren aan de Universiteit Utrecht en coördinator van uiteenlopende circulaire initiatieven, zoals Betonakkoord, Bouwakkoord Staal en Circulair Textiel. Daarnaast is zij voorzitter van de Transitieraad ‘Noord-Nederland verdient Circulair’. ‘De gestarte, brede coalitie van partijen is een belangrijke stap om de circulaire economie in Noord-Nederland te stimuleren.’

Alex Berhitu, ontwikkelaar ecosystemen NOM, kan zich voorstellen dat lezers van de NOMMER ook hun bijdrage willen leveren.

‘Er zijn vast veel lezers die denken: hé maar wij ondersteunen ook ondernemers in deze transitie en horen ook thuis in dat ecosysteem.

Die kunnen zich bij mij melden. We zullen dan samen bepalen waar en hoe we jullie activiteiten in het ecosysteem kunnen versterken. Er zullen ook ondernemers zijn die hun producten en diensten circulair willen maken. Ook zij kunnen zich bij mij melden. Moet je je plannen nog ontwikkelen, dan verwijzen we je naar de juiste organisatie die je daarbij kan helpen. Heb je concrete ambities en heb je hulp nodig bij het realiseren van je plannen, dan gaan we samen zitten en bepalen we hoe we je kunnen ondersteunen. Dit kan zijn in de vorm van contacten tot het vinden van financiering.

En de rest van de lezers? Ook jullie hebben een rol. In de circulaire economie gaan duurzaam produceren en duurzaam consumeren hand in hand. Denk goed na over de duurzaamheid van je volgende aanschaf. Laten we ons met zijn allen inzetten voor een circulaire samenleving.’

Alex Berhitu | business developer T +31 6 255 472 69 | E berhitu@nom.nl

De samenwerking in het programma Noord-Nederland verdient Circulair wordt mede mogelijk gemaakt met financiële steun van de drie noordelijke provincies, Samenwerkingsverband Noord-Nederland en de Europese Unie. | GROEIEN BEGINT HIER.

INVESTEREN Nog even en de wereld van gas-, olie- en aardwarmtewinning is een net zo unieke als waardevolle informatiebron rijker.

Deep Atlas heeft een methode ontwikkeld waarmee accuraat kan worden ingeschat of een boring wel of niet succesvol zal zijn.

Oprichter Wijnand van Eijndthoven verwacht de technologie nog dit jaar naar de markt te brengen.

44

Deep Atlas maakt zich klaar voor marktintroductie Met een marktintroductie in zicht zijn het spannende tijden voor Wijnand van Eijndthoven. Met zijn bedrijf Deep Atlas werkt de Groningse geoloog sinds 2017 aan een methode om aan de hand van de mineralogie de doorstroombaarheid van gesteenten in de diepe ondergrond geautomatiseerd te voorspellen. Een baanbrekende methode, dat zeker. Niet eerder is er in de gas- en olie-industrie op deze manier gewerkt. Bij CO2-opslag en de winning van aardwarmte evenmin. Terwijl juist daar de door Deep Atlas verzamelde en geanalyseerde data van grote waarde kunnen zijn. ‘Het is een belangrijke schakel om de diepe ondergrond te begrijpen’, legt Wijnand uit. ‘In vergelijking met bestaande technieken wordt een veel beter inzicht verkregen in de doorstroombaarheid en de opbouw van het betreffende gesteente. Deze zogeheten hyperspectrale metingen geven een zeer gedetailleerd beeld van de (klei)mineralen die tussen de zandkorrels | FEBRUARI 2022

zitten. En ja, als je over die informatie beschikt kun je een nieuwe boring beter plannen of een bestaande boring optimaliseren.’

Australië Na zijn middelbare school koos Wijnand in eerste instantie voor een studie Mijnbouwkunde aan de TU Delft. Al snel na het eerste veldwerk besloot hij echter over te stappen naar Geologie in Utrecht. Hij behaalde zijn bachelor en won een zomerstage bij een mijnbouwbedrijf. Dat beviel zo goed dat Wijnand het liefst wilde blijven. Maar, vond het bedrijf, daarvoor is alleen een bachelor niet genoeg. ‘Ze hebben mij toen wereldwijd een aantal universiteiten aangeraden’, vertelt hij.

‘Uiteindelijk ben ik in Tasmanië afgestudeerd. Daar kwam meteen een baan uit voort bij hetzelfde internationale mijnbouwbedrijf, waarvoor ik als exploratiegeoloog door heel Australië heb gewerkt.’

DEEPATLAS.NL Werkend prototype

In vergelijking met bestaande technieken wordt een veel beter inzicht verkregen in

de doorstroombaarheid en de opbouw van het betreffende gesteente. < Wijnand van Eijndthoven, Deep Atlas

Inmiddels beschikt het bedrijf over een goed werkend prototype, ontwikkeld in nauwe samenwerking met de Universiteit Twente (UT) en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). ‘De UT heeft mij ondersteund bij het uitvoeren van een geslaagde haalbaarheidsstudie’, zegt hij. ’Daarna is een prototype gebouwd van een volledig geautomatiseerde workflow die het gesteente meet en analyseert en dus de mineralogie bepaalt. Vervolgens is het, met hulp van de RUG, gelukt om met de inzet van machine learning een accurate voorspelling te maken van het stroomgedrag. Deep Atlas is slechts een paar kleine stappen verwijderd om later dit jaar daadwerkelijk marktklaar te zijn. Alles wijst op een snelle en bovenal succesvolle introductie.’

Hyperspectrale camera Om te onderzoeken of een boring wel of niet succesvol zal zijn, verricht Deep Atlas zogenaamde korte-golf infrarood (SWIR) metingen, scans van gesteentemonsters uit de diepe ondergrond die voor (potentiële) boringen worden geanalyseerd op hun doorstroombaarheid. Er wordt, met andere woorden, gekeken in welke mate het gemeten gesteente vloeistoffen en gassen doorlaat. De scans worden gemaakt met een SWIR hyperspectrale camera die onlangs door het bedrijf is aangeschaft. Dankzij dit kostbare apparaat komen verschillen aan het licht die met het menselijk oog of een gewone camera niet zijn waar te nemen. Deep Atlas is het eerste Nederlandse bedrijf dat met zo’n geavanceerde camera een inschatting kan maken of een boorlocatie geschikt is of hoe een boring nog kansrijker kan worden gemaakt.

45

Kostenreductie Vooral bij boringen naar aardwarmte is het belangrijk om de doorlaatbaarheid van gesteente tot in detail in kaart te brengen. Simpelweg omdat er grote volumes heet water uit de ondergrond moeten worden gehaald. Aardwarmte, ook wel geothermie genoemd, is een duurzame energiebron en wordt gezien als hét alternatief voor het fossiele aardgas. Omdat er voor de winning diepe boringen nodig zijn, worden doorgaans forse investeringen gevraagd. ‘Onze methode is in vergelijking met andere technieken echter relatief goedkoop’, benadrukt Wijnand. ‘Met een substantiële kostenreductie bij onder meer de planning van geothermische boringen als logisch gevolg.’

Vroege fase financiering

In die periode maakte hij voor het eerst kennis met hyperspectrale metingen. De techniek was destijds net ontwikkeld en werd vooral gepromoot voor de mijnbouw. Wijnand was direct gegrepen.

Doordachte aanpassingen Ook nadat Wijnand terugkeerde naar Nederland en bij de NAM ging werken liet het hem niet los. Het verbaasde hem dat de metingen in de olie- en gasindustrie nog niet werden toegepast voor het beter begrijpen van reservoirgesteente. Natuurlijk, hij wist ook wel dat je de methode hiervoor niet één op één kon overnemen. Maar hij was ervan overtuigd dat het met doordachte aanpassingen en de juiste software moest lukken. Met alle voordelen van dien voor de gas- en olie-industrie, CO2-opslag en vooral de winning van aardwarmte. Na een grote reorganisatie bij de NAM greep Wijnand zijn kans en richtte Deep Atlas op.

De technologie van Deep Atlas kan, kortom, een welkome rol spelen in het versnellen van de energietransitie. En juist dat gegeven was voor de NOM, evenals voor G-Force Capital en RUG Ventures, een voorname reden om de jonge onderneming een financiering te verstrekken.

‘Wij vinden het belangrijk om bij te dragen aan maatschappelijke vraagstukken als klimaatverandering en de groeiende grondstoffenschaarste’, licht Danielle van Dalfsen, investment manager van de NOM, toe. ‘De activiteiten van Deep Atlas sluiten daar natuurlijk heel mooi op aan. Bovendien zijn veel partijen terughoudend om bedrijven in deze risicovolle vroege fase te financieren. Terwijl de NOM, G-Force Capital en RUG Ventures voor jonge ondernemingen dan juist het verschil kunnen maken. Met een vroege fase financiering willen we innovaties in de regio bevorderen, zodat kansrijke initiatieven als Deep Atlas de ruimte krijgen om zich verder te ontwikkelen.’

Danielle van Dalfsen | investment manager T +31 6 152 425 41 | E vandalfsen@nom.nl | GROEIEN BEGINT HIER.

2021 4e kwartaal

Geld voor groei in Noord-Nederland?

We houden je graag per kwartaal op de hoogte van de financieringen via Geld voor Groei. Dat doen we online, maar ook in de NOMMER.

GEÏNVESTEERD IN HET NOORDEN

97

MILJOEN 46

NOG BESCHIKBAAR

180

132 MILJOEN

BEDRIJVEN

70

8 22

Voor startende bedrijven en bedrijven die willen groeien of een overname willen doen.

| FEBRUARI 2022

Durf te vragen Bel Kyra Weaver op 050 - 521 44 44 of mail haar via weaver@geldvoorgroei.nl

www.geldvoorgroei.nl Voor innovatieve ondernemers, starters en bestaande bedrijven in Fryslân.

Voor starters en bestaande bedrijven in Drenthe.

Voor starters, het mkb en voor grote investeringen in Noord-Groningen.

PODCASTS & WEBINARS

Talentbehoud in Noord-Nederland NOM

TALKS P O D CA S T

‘We are TopDutch’. We weten het allemaal. En toch is er veel talent dat wegtrekt uit Noord-Nederland. In aflevering zeven van NOM Talks bespreken onze hosts Wim A,B. en Rob Drees en gasten hoe we talent in het Noorden kunnen houden én krijgen.

De gevreesde braindrain is in Noord-Nederland al jaren onderwerp van gesprek. Hoe zorgen we dat studenten na hun opleiding niet vertrekken naar de Randstad? En vooral, welke rol heeft het bedrijfsleven daarin? Harrie Buurlage, Vice President of Global Sales and Europe SHINE Medical Technologies en Leofwin Visman, Managing Director IBM Innovation Center Europe, kozen vanuit het bedrijfsleven heel bewust voor een actieve rol in het aantrekken van talent en schijnen hun licht op deze kwestie.

En wat te denken van de andere kant? Wat hebben bedrijven nodig van opleidingen en onderwijsinstellingen om zich te vestigen in deze regio? Het blijft natuurlijk een wisselwerking tussen de twee, wil er echte aansluiting op elkaar gevonden worden.

Vanuit het perspectief van de onderwijsinstellingen schuift Arjen Edzes, Lector Regional Labour Market | School of Law | Hanze University of Applied Sciences aan.

Luister de podcast via een van de podcast kanalen of scan de code.

De volgende podcast gaat over Reshoring.

Houd onze kanalen in de gaten.

SCAN ME

47

Waarop zit jouw klant écht te wachten?

Je hebt een idee! En dat idee is, na vele aanscherprondes, vertaald naar een innovatief product waar je écht in gelooft. Je bent ervan overtuigd dat jouw potentiële klant net zo enthousiast is over het product als jij. En dus vind je het tijd om de markt op te gaan.

Maar… heb je jezelf wel die ene belangrijke vraag gesteld? Zit jouw klant hier eigenlijk wel op te wachten? Heb je geen oplossing verzonnen waar helemaal geen probleem aan ten grondslag ligt?

LIVE WEBINAR

Oeps, realiseer je je ineens dat je onvoldoende met je potentiële klanten gesproken hebt? Geen paniek, je bent niet de enige. Veel startende – en zelfs ervaren ondernemers gingen je voor. Want ja, als je zelf eenmaal overtuigd bent … hoe kan een ander dat dan niet zijn. De logische realiteit is echter dat een klant het product niet koopt als hij het niet nodig heeft.

Dus hoe zorg je ervoor dat je jouw product of dienst kan perfectioneren zonder het probleem van de afnemer uit het oog te verliezen?

Leonie Ebbens en Reno Minnema geven nuttige tips in dit webinar.

Geïnteresseerd? Scan de code(s) of klik op de links.

Lees ook het blog met 5 tips!

In het volgende webinar gaan we in op alle facetten van groeien met je bedrijf. Via nom.nl en onze social media kanalen hoor je waar en hoe je je kunt aanmelden.

SCAN ME

SCAN ME

| GROEIEN BEGINT HIER.

WWW.NOM.NL