Automutilatie
Automutilatie
W
ie met jongeren te maken heeft – en wie heeft dat niet? – zal ooit wel in aanraking komen met een jongen of meisje dat op deze manier tot zijn omgeving probeerde te spreken of zo een grotere psychische pijn met een kleinere lichamelijke pijn wou ‘over’schrijven. Wat bezielt haar of hem toch, is dan de geijkte commentaar. Wat is dat nu met ons Lisa? Met onze Rob? Welnu, dat ‘nu’ kan veel zijn, maar het is sowieso iets waarbij we uit het oordeel weg moeten blijven. Dat kan heel moeilijk zijn, en natuurlijk, de mate waarin een jongere automutileert kan heel verschillend zijn. Maar in ieder geval is bespreekbaarheid, zonder veroordeling, een must. Daarzonder kunnen jongeren echt helemaal klem komen te zitten. Daarzonder kan de deur naar hulp in de vorm van contact met de huisarts, gespecialiseerde centra, of therapeuten ook nooit geopend worden, mocht dat gewenst zijn. Soms is zulke hulp echt nodig, soms kan erover spreken ook al een begin van opluchting zijn. Zoals zo vaak, willen omstanders begrijpen wat er omgaat in iemand die automutileert. En begrip is ook vaak de opener naar een gepaste houding. Dus wat kan er toch aan de hand zijn?
bbq? Herkent u iets? Zullen we dan afspreken: laten we dan ook niet te hard zijn in ons oordeel als het automutilatie betreft? Freud zelf zat al in de knoei hoe genot te definiëren, want hij merkte dat het wel heel vaak ook met pijn te maken had, met spanning. Hij zocht de oplossing in de combinatie en botsing van scheidende en versmeltende drift. Zijn volgeling Lacan bedacht er de al even ondefinieerbare term ‘jouissance’ voor, inderdaad ‘genot’ in het Frans, maar verder vooral een term met een heel dubbele lading, die tegelijk vreugde en pijn herbergt. Wat nu, als je in het leven aanloopt tegen een voor jou op dat moment onbehapbare situatie. Iets wat je niet aankan? Waar je geen ‘tools’ voor hebt, geen woorden voor, geen verhaal tegen? Wat is je uitweg dan? Een troostende vriend misschien, een schouder om op te huilen, iemand die gewoon nabij is? Mama? Papa? Broer? Zus? Maar wat als je de brug naar die ander gewoon niet kan slaan? Als je vast komt te zitten in de pijn zelf, die je zo goed als monddood maakt? Dan zoek je een uitweg. Die uitweg kan veel vormen aannemen, dat weet iedereen. Sporten kan een uitlaatklep zijn. Studeren ook. Mindfulness. Yoga. Noem maar op. Maar soms verschijnen ook andere, minder aangewezen wegen. Daar is automutilatie een van. Een op de tien jongeren kiest daarvoor, dus kunnen we het niet afdoen als een klein fenomeen in de marge.
Laat ons uit het oordeel wegblijven. En in liefde gaan staan.
Automutilatie is een vlag die heel wat ladingen dekt. Het kan gaan van prikjes, lichte sneetjes, zacht tot groter kerven, kleine tot grotere brandwondjes, hoofdbonken, haren plukken… Er is hoe dan ook altijd een zekere mate van pijn mee gemoeid. Pijn toegebracht aan het eigen lichaam. Maar waarom zou men pijn willen? Het antwoord ligt niet voor de hand en is niet eenduidig.v Laat ons eens beginnen met pijn. Niemand wil toch pijn, denken wij. Toch? Fout. Hoe vaak spreken mensen niet met een zekere trots dat ze hun pijngrens verlegd hebben, of erover zijn gegaan, of dat een huzarenstukje hen behoorlijk wat moeite, ja zelfs, pijn heeft gekost. Een voorbeeld? De Dodentocht? Vrij van pijn? Een marathon? Vrij van pijn? Uren spitten in de tuin? Vrij van pijn? En toch: er nadien heel voldaan, zelfs gelukkig terug op blikken, bij een trappist, of een heerlijke zomerse
Wie loopt, kent de runner’s high. Loopt om dingen te vergeten. Zichzelf lichamelijk pijn doen, kan een gelijkaardige functie hebben. Natuurlijk is automutilatie een piste die we moeten proberen te voorkomen en vermijden, maar als ze zich aandient, moeten we ze bespreekbaar durven te stellen. En soms geven de jongeren na het automutileren aan dat ze zich rustiger voelen, alsof spanning is gaan liggen. Endorfines zouden daarvoor verantwoordelijk zijn. Maar er is natuurlijk ook het aspect dat de passieve rol waarbij de jongere in pijn is komen te staan, vervangen werd door een zelfbepaalde, actievere rol. Dat het treden uit de passiviteit ook soelaas heeft gebracht. Gedwongen passiviteit is bij veel psychische problematiek een kerngegeven. Je zit gedwongen in een hoek en je hebt de kracht niet om er zelf uit te stappen.
november 2018
35