De Kiezelsprinkhaan (Sphingonotus caerulans) werd vijf jaar geleden voor het eerst in Vlaanderen aangetroffen in een Antwerps rangeerstation. Sindsdien werden verscheidene grote populaties in Vlaanderen ontdekt, waar sinds kort ook Leuven kan worden bij gerekend: twee gerichte zoektochten langs de sporen rondom Leuven eerder dit jaar leverde de eerste - maar waarschijnlijk niet de laatste - vondst voor Vlaams-Brabant op. Kiezelsprinkhanen danken hun schoonheid aan de lichtblauwe achtervleugels die worden getoond in vlucht. Wanneer ze echter geruisloos blijven zitten, worden ze één met hun omgeving; stenige rivierbeddingen en rotsige berghellingen zijn dan ook hun veilige haven in het oorspronkelijke verspreidingsgebied. Recent ontdekte de soort echter een nieuwe thuisbasis, gelijkend aan deze natuurlijke habitats: spoorwegemplacementen. De combinatie van een aaneengesloten netwerk van spoorwegen, de hoge mobiliteit van deze soort en mogelijk de opwarming van het klimaat, creëerde de ideale omstandigheden voor de opmars van de Kiezelsprinkhaan.
Blauwvleugelsprinkhaan: helder blauwe vleugel met zwarte band
Blauwvleugelsprinkhaan: getrapte kiel op dij van de achterpoot
Kiezelsprinkhaan: lichtblauwe vleugel zonder zwarte band
Kiezelsprinkhaan: vloeiende kiel op dij van de achterpoot Foto’s: Ruben Foquet
110
De boomklever I december 2017 I ongewervelden
ONGEWERVELDEN
Nieuwe sprinkhanensoort spoort tot in Leuven
SALTABEL Voor wie meer wil leren over deze en andere sprinkhanensoorten, is er Saltabel, de sprinkhanenwerkgroep van Natuurpunt. Deze werkgroep richt zich voornamelijk op de inventarisatie van weinig onderzochte gebieden, de opvolging van zeldzame soorten en educatie. We organiseren elke zomer verscheidene excursies waarbij alle niveaus welkom zijn! Meer informatie over Saltabel en de Belgische sprinkhanensoorten kan gevonden worden op onze site (www.saltabel.org) of door lid te worden van onze Facebookgroep.
Kiezelsprinkhaan Foto: Robby Stoks
In Nederland werd de soort in 2010 reeds aangetroffen met ondertussen een tiental gekende locaties. In België werd ze genoteerd in 2012 aan een rangeerstation in de Antwerpse haven. Vervolgens bleken zich in Antwerpen en Gent zeer grote populaties te verschansen. Bovendien bleek de Kiezelsprinkhaan in Gent al zeker van vóór 2009 aanwezig te zijn. Een prangende vraag drong zich op: betreft het twee geïsoleerde populaties of is de soort langs alle rangeerstations in het land te vinden? Het antwoord volgde snel wanneer de soort opdook op meer en meer locaties verspreid over het land. Twee gerichte zoektochten eerder dit jaar langs de Leuvense spoorwegen leverde dan ook – niet verassend – de eerste populatie voor Vlaams-Brabant op. Twee weken later werd de soort ook in Limburg aangetroffen. Vijf jaar nadat de soort voor het eerst in Vlaanderen werd aangetroffen, is de aanwezigheid van de Kiezelsprinkhaan in alle Vlaamse provincies een feit. De populatie in Vlaams-Brabant werd ontdekt aan een rangeerstation vlak bij het station van Leuven en bestaat uit minstens 15 exemplaren. De Kiezelsprinkhaan deelt deze spoorwegen met een gelijkende soort: de Blauwvleugelsprinkhaan (Oedipoda caerulans), waar 20 exemplaren van werden waargenomen. Deze algemenere soort
wordt vaak in dezelfde habitats als de Kiezelsprinkhaan aangetroffen. In Vlaams-Brabant is ze echter slechts van een handvol locaties bekend. Beide soorten vertonen vele gelijkenissen, al zijn ze relatief eenvoudig te onderscheiden bij vergelijking van de achtervleugel. Deze is lichtblauw zonder zwarte band voor de Kiezelsprinkhaan en iets donkerder blauw met een zeer duidelijke zwarte band voor de Blauwvleugelsprinkhaan. Verder zijn er subtielere verschillen in de lengte van de vleugels, het halsschild en de achterpoot. Momenteel zijn er geen aanwijzingen voor een negatieve invloed van de nieuwkomer op inheemse soorten zoals de Blauwvleugelsprinkhaan. Dit kan deels worden toegeschreven aan het verkozen habitat: niet veel andere soorten zijn exclusief aan te treffen tussen kiezels langsheen de sporen. De nieuwe populatie Kiezelsprinkhanen is waarschijnlijk niet de enige in de omgeving. Ze is te verwachten tussen de kiezels langs sporen, met de hoogste dichtheden in rangeerstations. Houd bij je volgende treinrit je ogen open en wie weet ontdek jij de volgende populatie. Bert Foquet (bert.saltabel@gmail.com) Ruben Foquet De boomklever I december 2017 I ongewervelden
111