INLEIDING De Raaf (Corvus corax) is een soort met een erg groot verspreidingsgebied. De soort wordt aangetroffen van Alaska en Canada zuidwaarts doorheen (voornamelijk het westen van) de Verenigde Staten tot Mexico, in W- en Z-Groenland, IJsland en de Faeröer eilanden, op de Canarische Eilanden en in NW-Afrika, en van bijna heel Europa oostwaarts tot het uiterste oosten van Rusland, waarbij de zuidgrens loopt doorheen het noorden van het Midden-Oosten, Centraal Azië en China. Binnen dit gebied worden volgens de meest vooruitstrevende taxonomische inzichten 12 ondersoorten onderscheiden, die kunnen worden ondergebracht in drie groepen waartussen momenteel geen uitwisseling meer bestaat, en die aldus onafhankelijk van elkaar verder evolueren: (1) de Nieuwe Wereld, (2) de Canarische Eilanden en (3) de Oude Wereld (del Hoyo & Collar 2016). In het grootste deel van Europa (ook bij ons) gaat het om de nominaatvorm Corvus corax corax. In onze streken ging het de soort echter lange tijd niet voor de wind … In Vlaanderen broedden de laatste
Raven in 1865 in Bazel en rond hetzelfde jaar in Wilrijk. In Wallonië verdween hij iets later, in het begin van de 20e eeuw. Daarna stond de Raaf als broedvogel in België lange tijd geboekstaafd als uitgestorven. In de ‘Atlas van de Vlaamse broedvogels 2000-2002’ (Vermeersch et al. 2004) vond je hem nog steeds niet terug. Tijdens de voorbije decaden kwam daar echter langzaam terug verandering in … TERUGKEER VAN DE RAAF IN BELGIË Raven zijn in essentie standvogels, wat van natuurlijke uitbreiding een traag proces maakt en aldus een natuurlijke terugkeer van de soort bemoeilijkt. In een poging de Raaf opnieuw te introduceren in Wallonië, werden tussen 1973 en 1980 50 jonge vogels uit de Franse populatie vrijgelaten. Al in 1980 leidde dat tot het eerste nest, en in 1982 vielen reeds drie families te bewonderen. In 1990 waren een twaalftal nesten gekend en in het begin van deze eeuw bestond de Waalse broedpopulatie al uit minstens 85 paartjes, voornamelijk in de provincies Raaf - boven het Grootbroek in Sint-Agatha-Rode op 27 april 2017 Foto: Axel Smets
86
De boomklever I september 2017 I vogels
lukte herintroductie), en waar rond de eeuwwisseling al sprake was van tot maximaal 100 koppels (vnml. in de centrale Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug, en in mindere mate de regio’s hier onmiddellijk rond) (van Manen & Renssen 2002), breidde de soort inmiddels uit tot een bijna landsdekkende verspreiding (www.waarneming. nl, Natuurmonumenten 2010, 2011, Teunissen 2011, Ballering & van Diek 2012, Gortzak & Teunissen 2014). Enkel Zeeland (ook weer aansluitend op Oost- en West-Vlaanderen), het grootste deel van Friesland en de kop van Noord-Holland behoren anno 2017 nog niet tot het broedgebied van de Nederlandse Raven. DETERMINATIEPROBLEMEN Hoewel Raven 54 tot 67 cm groot zijn (met een spanwijdte van 115 – 130 cm) en Zwarte Kraaien ‘slechts’ tussen 44 en 51 cm meten (met een spanwijdte van 84 – 100 cm), en er dus best wel een opvallend grootteverschil bestaat tussen een gemiddelde Raaf en een gemiddelde Zwarte Kraai (noteer echter dat de kleinste Raven niet veel groter zijn dan de grootste Zwarte Kraaien), sluipen er ongetwijfeld determinatiefouten in de waarnemingenbestanden. Wellicht is dit vaak het gevolg van een verkeerde inschatting van het best grote postuur van een Zwarte Kraai. Op de wigvormige staart van een Raaf na, zijn veel van de andere kenmerken bovendien erg relatief. Een afzonderlijke vogel louter op grootte determineren blijft heel subjectief, en het is dan ook vaak moeilijk om de betrouwbaarheid van gegevens in te schatten. Bijgevolg geldt dat ook voor de precieze verspreiding, wat wordt versterkt door het feit dat Raven in bosgebieden (bij ons hun favoriete biotoop) al snel over het hoofd worden gezien. De diepkeelse roep - een luid, haast krakend “krokk krokk krokk - is doorgaans de eerste aankondiging, en vormt een bruikbare bevestiging dat er eentje in de buurt zit. Waarnemers die vertrouwd zijn met de roep zullen de soort sneller met zekerheid opmerken. De boomklever I september 2017 I vogels
VOGELS
De comeback van de Raaf in het Dijleland
Luik, Luxemburg en het zuiden van de provincie Namen (Dehem et al. 2010). Intussen kan je op sommige plaatsen binnen dit gebied weer groepjes van enkele tientallen Raven spotten, maar om een continue verspreiding als broedvogel gaat het ook hier nog niet, al breidt de soort jaarlijks uit. Uit ongeveer de helft van de oppervlakte van deze regio liggen immers ook nog geen broedgevallen voor. De recente kolonisatie van de Famenne en de Entre-Sambre-et-Meuse illustreert dat de soort in Wallonië nog steeds in uitbreiding is, vooral in noordelijke en westelijke richtingen. In hoeverre Henegouwen en Waals-Brabant nog aan bod zullen komen kan enkel de toekomst uitwijzen. Van een ‘overflow’ van Waalse Raven over de grenzen van dit landsgedeelte heen, was in de periode 2001-2007 (de periode waarin de inventarisaties voor de Waalse broedvogelatlas plaatsvonden) volgens Dehem et al. (2010) nog geen sprake. In Vlaanderen liet de terugkeer van de Raaf inderdaad langer op zich wachten. In de jaren 80 waren slechts enkele losse waarnemingen gekend, en tot en met 2008 liepen er jaarlijks niet meer dan een handvol waarnemingen binnen. In de jaren daarop doken Raven voor het eerst herhaaldelijk op dezelfde locaties op: in de Limburgse gemeenten Koersel en Lommel, en in het noordoosten van de provincie Antwerpen in het Landschap De Liereman bij Oud-Turnhout en Arendonk. Het was echter pas in 2014 dat een eerste territoriaal paar werd opgemerkt (in Limburg). Nadien werden in Vlaanderen zo’n 10 tot 15 Raven per jaar gemeld, waarbij ook de rest van de provincie Antwerpen en Vlaams-Brabant meermaals aan de beurt kwamen (zie verder). West- en Oost-Vlaanderen komen vooralsnog niet opvallend aan bod, aansluitend op de situatie in het Waalse Henegouwen. De Vlaamse Raven komen intussen wellicht wel deels vanuit het zuiden (Wallonië), maar wellicht ook vanuit het oosten (Duitsland) en mogelijk zelfs uit het noorden. In Nederland, waar de soort vanaf 1969 werd geïntroduceerd (na een eerdere mis-
87