• Hoeilaart bosrand Zoniënwoud • Tervuren (meerdere plaatsen) • Heverleebos • Meerdaalwoud • Overijse (relatief goed onderzocht)
Meetnet Vliegend hert – Inhaalslag In de zomer van 2016 ging het meetnet Vliegend hert (Lucanus cervus) van start. Na een startavond met voorstelling en terreinbezoek in Overijse, verzorgd door Arno Thomaes (INBO) en Hannes Ledegen (Natuurpunt Studie), gingen vrijwilligers op verschillende locaties zelf op zoek naar deze indrukwekkende kever. Met succes, want de soort werd op meerdere nieuwe locaties in het Dijleland vastgesteld. In 2017 zetten we deze inhaalslag verder om de verspreiding van deze soort nog beter in kaart te brengen. WAT IS EEN MEETNET? Voor de ondersteuning van het Vlaamse en Europese natuurbeleid zijn er meer gegevens nodig over de verspreiding en de trends van onze Vlaamse kwetsbare soorten. Doen deze het goed, of nemen de aantallen jaar na jaar af? Om deze informatie zo efficiënt mogelijk in te zamelen gaan vrijwilligers in heel Vlaanderen de komende jaren aan de slag, aangestuurd door Natuurpunt Studie. Voor het verzamelen van deze gegevens werken we met een gestandaardiseerde methode, ontwikkeld door het INBO. Vooraleer we kunnen starten met een gestandaardiseerde monitoring moeten 4
De boomklever I maart 2017 I ongewervelden
we voor Vliegend hert eerst te weten komen waar hij nog voorkomt. We starten dus met een zogenaamde inhaalslag. WAAROM NOG GEDETAILLEERDER INVENTARISEREN (INHAALSLAG)? De huidige verspreidingskaarten geven reeds een vrij goed beeld op het niveau van Vlaanderen. Op kleinere schaal is het verspreidingsbeeld echter veel minder volledig. In vele gemeentes beschikken we slechts over een of enkele waarnemingen. Bij deze inhaalslag worden deze gegevens verder aangevuld en worden broedpopulaties gelokaliseerd. Een inhaalslag is dan ook nog geen echte monitoring die dient om trends te bepalen, wel om de verschillende populaties binnen een gemeente of deelgebied in kaart te brengen. Waar zoeken in het Dijleland? Een inhaalslag is het meest zinvol in gemeentes waar er een of meerdere aanwijzingen zijn dat de soort er voorkomt of op zijn minst gezien is. Onderstaande lijst geeft aan waar er reeds recente en/of historische gegevens voorhanden zijn in het Dijleland:
MEE HELPEN INVENTARISEREN? Als je interesse hebt om deel te nemen aan dit meetnet kan je dit melden aan de Natuurpunt Meetnetcoördinator (hannes.ledegen@natuurpunt.be). Laat weten waar je wil tellen en de meetnetcoördinator zorgt dat je het nodige kaartmateriaal, vergunningen en informatie ontvangt, waaronder een algemene gedragscode, meetnetlicentie (badge) en begeleidende brief. Rond het einde van juni zal dit jaar waarschijnlijk ook een opleidings- en zoekavond plaats vinden. Deze avond zal tijdig aangekondigd worden via o.a. de Facebookpagina, mailinglijst en website van onze natuurstudiegroep (www.natuurstudiegroepdijleland.be). SELECTEER EEN GEBIED Het is het handigst om onderzoek te doen in je eigen gemeente of deelgemeente of een ander (kleiner) gebied dat je reeds goed kent uit bovenstaande lijst. Een gemeente die in de buurt van bestaande populaties ligt, is ook mogelijk maar de kans is dan groter dat je enkel getuigenissen van historische waarnemingen of zelfs helemaal niets zal vinden. Kies je gebied niet te groot en kies voor een logisch geheel (gemeente, deelgemeente). Het is beter één deelgemeente op te volgen en na enkele jaren een duidelijk resultaat te hebben dan een groot gebied te kiezen waar je geen vat op krijgt. Je kan eventueel met verschillende mensen samenwerken en elk een deelgemeente opnemen. Een andere mogelijkheid is om te starten met één gebied en na enkele jaren er een andere gebied bij te nemen. Geef zeker door welk gebied je opneemt zodat we je de nodige info kunnen bezorgen en zodat er geen andere vrijwilliger gelijktijdig aan hetzelfde gebied werkt.
VERKEN HET GEBIED OP KAART EN OP HET TERREIN Voor je kan starten met het zoeken naar Vliegend hert moet je weten welke stukken geschikt zijn. Je start best met een topografische kaart van je gebied. Kenmerkend is dat het overgrote deel van de vindplaatsen gevonden worden op zuid geëxposeerde hellingen (omwille van het warme microklimaat). Eenmaal je doorgegeven hebt waar je wilt zoeken, zal je een afdruk krijgen van het potentieel geschikt habitat (afgebakend o.b.v verschillende kaartlagen van zuidhellingen, historische bossen, hooggroenkaart, bodemkaart,…), zoals Figuur 1. Dit geeft vrij goed weer waar Vliegend hert verwacht kan worden en waar er reeds gezien werden. Deze kaartanalyse neemt enkel mee wat op kaartlagen beschikbaar is en bv. niet het artificieel dood hout (zoals treinbielzen) in voortuinen.
ONGEWERVELDEN
Vliegend hert in Overijse Foto: Pablo Deschepper
Voorbeeld van een zoekkaart voor Heverleebos en Meerdaalwoud. Rood: tot 1973 Oranje: 19741990 Blauw: 1991-2016 Stip: zekere waarneming Ruit: onbevestigde waarneming/getuigenis Paars: potentieel leefgebied op basis van kaartanalyse. Eenmaal je de kaarten ontvangen hebt kan je kijken waar er historische houtige vegetaties zijn (bosranden, houtkanten, oude hagen, beboste taluds, parken, hoogstamboomgaarden), het belangrijkste zijn deze elementen die op steile zuidhellingen liggen. Bossen zelf zijn minder belangrijk tenzij het bos zeer open is. Verder zijn open plekken (graspleintjes, vijvers, brede paden) in het bos ook van belang. Artificiële taluds (kunstmatige zandhellingen) van spoorwegen en straten zijn mogelijk ook belangrijk. Er werden reeds een groot aantal broedpopulaties gevonden op plaatsen waar treinbielzen of andere houten palen werden gebruikt bij de aanleg van tuinen en parken. Sommige waarnemingen zijn zeer exact, oudere waarnemingen staan soms onnauwkeurig middenin een gebied. Het is interessant om deze waarnemingen mee te nemen op kaart. Vrouwtjes begeven zich zelden meer dan 100m van de broedpopulatie en mannetjes zelden meer dan De boomklever I maart 2017 I ongewervelden
5