DE VONDST: DI 20-9-‘16 LEUVEN, REDINGENHOF Met een fijn glimlachje rond haar mond kwam een collega mijn klaslokaal binnen: “Herwig, we hebben een kadootje voor jou. Ik heb iets gevonden in “den 22”. Ik fronste even mijn wenkbrauwen. “Den 22” is immers het lokaal waar onze chemische producten bewaard worden. Denkend aan wat er zoal in gebouwen durft overwinteren én wat er opvallend talrijk was dit najaar lag mijn voorzichtige suggestie voor de hand: “Een dagpauwoog misschien …?” “Hmm, nee …” antwoordde Marieke, “ge gaat het interessanter vinden, denk ik”. Ik volg haar naar een ander lokaaltje. Daar ligt ze op een stuk tissupapier: een donker (dood) vleermuisje. Het eerste dat me telkens opvalt, is hoe klein zo’n vleermuis wel is, maar het tweede is de zilveren ring rond haar rechtervleugel. Het eerste dat ik aflees “RIGA” doet de haren op mijn armen overeind komen. Vlak daaronder neemt “LATVIA” alle twijfels weg. Een Baltische vleermuis! Als ik mijn collega’s hierop attent maak, kijken ze mij ietwat ongelovig aan. Eerlijk gezegd wist ik ook 108
De boomklever I december 2016 I zoogdieren
totaal niet dat dwergvleermuizen, want zo ziet ze er wel uit, dergelijke afstanden overbruggen. “Tja, hier gaan we nog meer van horen” geef ik als antwoord op hun ongelovige gezichten. EVEN NATUURPUNT CONTACTEREN … Een telefoontje naar Wout Willems, de vleermuizenman bij Natuurpunt, leerde mij dat het in principe maar om 2 soorten kon gaan: Tweekleurige vleermuis of Ruige dwergvleermuis. Een snelle visuele inspectie was voldoende om zeker te zijn dat dit een Ruige dwergvleermuis (Pipistrellus nathusii) moest zijn. ’s Avonds kreeg ik een mail van Marc Herremans die mij wist te vertellen dat op een aantal plaatsen aan de Baltische oostkust regelmatig vleermuizen als “bijvangst” worden genoteerd tijdens het ringen van trekvogels. Daarna bleef het een maand stil, maar toen kwam er nieuws. Onze vleermuis was geringd in Pape, in het ZW van Letland. Pape is een “trekvogel-hotspot”: aan het “Pape Ornithological Research Station” worden sinds 1966 vogels geringd o.a. met “Helgoland-trechtervallen”. Vooral in de jaren ‘80 werd duidelijk dat hier ook flinke aantallen vleermuizen passeerden: tus-
HET VLEERMUIZENTUNNELNET TE PAPE Eén van deze methoden is ringonderzoek. Omdat de gemiddelde vlieghoogte van de vleermuizen in Pape 11 m bedraagt werd ’s werelds grootste fuiknet geconstrueerd: maar liefst 15 m hoog (zie foto 2). De vleermuizen passeren in Pape langs een smalle kuststrook die een 750 m brede flessenhals vormt tussen het open water van de Baltische Zee ten westen en het meer van Pape aan de oostkant van deze landengte. Het
fuiknet werd specifiek ontworpen om vleermuizen te vangen die hier langs de Baltische kust zuidwaarts trekken, en op dit punt de landengte passeren. Nergens in Europa kunnen bij gunstige omstandigheden (matige zuiden- of oostenwind) zoveel trekkende vleermuizen gelijktijdig geobserveerd worden als in Pape. Wout Willems wist te achterhalen dat onze Leuvense vleermuis (een mannetje) daar tijdens de nacht van 20 op 21 augustus 2016 werd gevangen, de daaropvolgende dag geringd en ’s avonds gelost aan het uiteinde van het “monsterfuiknet” waarin het dier gevangen werd. Om een idee te geven van de schaal van het ringwerk: de vangstnacht 20/21 augustus was de recordnacht wat betreft het aantal gevangen vleermuizen (1408 dieren van 8 soorten, waaronder 1150 Ruige dwergvleermuizen). Het hoge aantal te ringen dieren verklaart waarom een deel van de vleermuizen, waaronder de Leuvense Ruige dwergvleermuis, pas de volgende avond terug vrij gelaten werden.
ZOOGDIEREN
SA 5745 Baltische vleermuis in Leuven
sen 1988 en 1990 werden elk najaar meer dan 3000 vleermuizen “geregistreerd”. In 2014 sloegen 2 onderzoeksgroepen de handen in elkaar om klaarheid te brengen in een aantal lacunes i.v.m. vleermuizentrek. Dit Lets-Duitse samenwerkingsverband tussen de Latvia University of Agriculture (Jelgava) en het Leibniz Institute for Zoo and Wildlife Research (Berlijn) omvat een verscheidenheid aan experimenten rond gedrag en fysiologische aspecten rond vleermuismigratie met verschillende onderzoeksmethoden.
Vleermuizentunnelnet te Pape. Foto: Jasja Dekker
109