Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki nieprzerwanie od 2018 roku buduje społeczną świadomość znaczenia architektury w codziennym życiu, jej wartości dla kultury, wpływu na środowisko i społecznego wymiaru projektowania.
Zrealizowaliśmy w tym czasie dziesiątki wystaw, począwszy od monumentalnego cyklu Tożsamość, prezentowanego równocześnie w pięciu polskich miastach i kontynuowanego w kolejnych latach w nowej formule, po monograficzne: Ścianę wschodnią, Jana Bogusławskiego, czy Humanistyczny modernizm, które promują bogate tradycje i historię polskiej architektury, ale szukają też łącznika ze współczesnością. Przygotowując wystawy i książki takie jak Antropocen, poświęcony niezwykle aktualnemu tematowi wpływu budownictwa na kryzys klimatu, patrzymy w przyszłość, ale sięgamy także po sprawdzone wzorce z przeszłości. Starając się dotrzeć do jak najszerszego grona odbiorców, realizujemy nasze wydarzenia w wielkich metropoliach i małych miasteczkach. Dla niektórych mieszkańców inicjatywy NIAiU stanowią pierwszą okazję do spotkania z architekturą interpretowaną jako dziedzina humanistyczna i element kultury.
Popularyzacja wiedzy o architekturze i budowanie poczucia troski o wspólną przestrzeń to zadania wieloletnie, wymagające długofalowej pracy u podstaw. Realizujemy je poprzez działalność edukacyjną: pokazujemy dzieciom i młodzieży, że fajnie jest Być jak architekt/ka, a w samorządach i na uczelniach prowadzimy Laboratorium regionów. Edukacja stanowi ważny, choć nie jedyny fundament działalności NIAiU.
Naszą ambicją i celem jest dzielenie się osiągnięciami, wiedzą i doświadczeniami oraz promowanie polskich projektów i ich autorów poza granicami kraju. Dorobek Heleny i Szymona Syrkusów, Stanisławy i Macieja Nowickich, czy Krystyna Olszewskiego ma potencjał, by zainspirować odbiorców kultury nie tylko w Polsce, ale też w USA, Niemczech, a nawet Singapurze.
Chcemy budować światową pozycję polskiej architektury poprzez lokalne i międzynarodowe osiągnięcia rodzimych projektantów, ale też wspieranie bieżących inicjatyw, ekspertów i animowanie współpracy międzyinstytucjonalnej. Z tą myślą opracowaliśmy Mozaikę lokalnych tożsamości i jej anglojęzyczny odpowiednik Mapping Identities, w których prezentujemy najlepsze realizacje architektoniczne i oddajemy głos lokalnym ekspertom. W ramach Common Space Platform chcemy budować europejską sieć centrów architektury, która ma służyć wymianie informacji, narzędzi i metodologii w zakresie badania i popularyzacji wiedzy o środowisku zbudowanym.
Motto Instytutu – Przestrzeń jest dobrem wspólnym – ma wymiar uniwersalny. Europejskie wartości: prawa człowieka, wiara w demokrację, troska o środowisko i solidarność społeczna, to zagadnienia niezwykle ważne w projektowaniu i rozmowach o architekturze i urbanistyce, zarówno dla nas, jak i naszych partnerów – od Szwecji po Węgry i od Niemiec po Ukrainę. W ich myśl działamy – w skali lokalnej, jak i globalnej.
Kacper Kępiński
Zastępca Dyrektora NIAiU
Humanistyczny modernizm. Maciej i Stanisława
Nowiccy
Dwie wybitne postaci – Stanisława Nowicka (z domu Sandecka) i Maciej Nowicki – na stałe zapisały się na kartach amerykańskiej i polskiej historii architektury. Ona, utalentowana graficzka i projektantka, została pierwszą w historii Stanów Zjednoczonych profesorką w dziedzinie architektury. On, mimo młodego wieku, współpracował z największymi architektami przy prestiżowych zleceniach, których realizację przerwała tragiczna śmierć. Historia Nowickich to fascynująca opowieść o pasji tworzenia, wspólnym życiu, możliwościach i ograniczeniach, jakie przyniósł burzliwy początek XX wieku. Osobiste doświadczenia, dramatyczna historia kraju ich pochodzenia, ale też wielka nadzieja na lepsze jutro stały się dla Nowickich podwaliną innowacyjnego programu nauczania i zrodziły projekty, które zapisały się w międzynarodowej historii architektury.
Nowiccy wprowadzali najnowsze osiągnięcia konstrukcyjne z poszanowaniem lokalnego kontekstu, a zdolności rozmowy, empatię dla drugiego człowieka i swój wielki talent wykorzystali, by dominujący wówczas styl nowoczesny wzbogacić o pierwiastek humanistyczny
i otworzyć rozumienie architektury na nieznane dotąd pola.
Choć architektura Nowickich często bywa postrzegana przez pryzmat najbardziej ikonicznej realizacji – Dorton Areny w Raleigh, wystawa prezentuje wszechstronne podejście duetu i niezwykłą różnorodność ich projektów i obszarów działalności. Dziś mogą stać się dla nas inspiracją do bardziej odpowiedzialnego, wrażliwego projektowania uwzględniającego współczesne wyzwania środowiskowe i społeczne.
Wystawa była pokazywana po raz pierwszy w 2024 roku w Nowym Jorku, a następnie w Raleigh.
W 2025 roku rozszerzoną odsłonę wystawy zaprezentowano w Warszawie, a na 2026 rok planowany jest pokaz w Muzeum Architektury we Wrocławiu i w Center for Architecture w Nowym Jorku oraz wydanie katalogu towarzyszącego.
Wystawa: 3.04 –13.07.2025
ZODIAK Warszawski Pawilon Architektury
HOTEL TWOICH SNÓW
Architektura hotelowa wielkomiejskiej Polski doby Edwarda Gierka
Hotele budowane w Polsce w latach 70. i 80. XX wieku miały symbolizować luksus i rozwój gospodarczy ludowego państwa, a także wpisywać się w umiejętnie rozbudzane aspiracje konsumpcyjne społeczeństwa. Władze, z Edwardem Gierkiem na czele, zapowiadały budowę „drugiej Polski”, reprezentowanej przez nowoczesne wieżowce w stylu zachodnim. Skala, forma, usytuowanie i nazwy gierkowskich hoteli służyły kreowaniu kosmopolitycznego wizerunku, jednak równie istotny był ich potencjał ekonomiczny – jako „kury znoszące złote jajka” miały akumulować kapitał dewizowy. Architektura hotelowa stawała się polem – nieznanej dotychczas w Polsce Ludowej – współpracy projektantów i przedsiębiorstw polskich i zagranicznych. Nowe budynki wpisywały się w nurt późnego modernizmu, a niekiedy także brutalizmu.
Wątek architektoniczny uzupełniają na wystawie konteksty polityczno-społeczne, kulturowe czy obyczajowe. Blichtr wielkomiejskich „hoteli z importu” przyciągał nie tylko sławy i gwiazdy, ale też ludzi półświatka. Dla komunistycznych
władz hotele stały się źródłem cennych informacji o rezydujących gościach.
Wystawa: 18.09 – 30.11.2025
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
Publikacja
Publikacja koncentruje się wokół architektury hotelowej ostatnich dwóch dekad PRL-u – zarówno w przekroju ogólnym, jak i w odniesieniu do lokalnych fenomenów (Wrocław, Kraków, Łódź). Prezentuje również wątki polityczno-społeczne, ekonomiczne, kulturowe czy obyczajowe, takie jak gastronomia i wystrój hotelowych wnętrz. Hotele stanowiły ważny wkład w dorobek architektoniczny późnego modernizmu i brutalizmu, ale przede wszystkim kusiły swym blichtrem.
Pod redakcją Artura Tanikowskiego Premiera 2025
Przewodniki po polskiej
architekturze
Na fali
Przewodnik po architekturze lat 1945 –1989 w województwie pomorskim
Powojenna architektura polskiego Wybrzeża musiała sprostać wielu wyzwaniom: od doniosłego zadania odbudowy centrów zabytkowych miast, przez poszukiwania nowych form budownictwa mieszkaniowego, po rozbudowę portowej infrastruktury i stworzenie miejsc służących codziennej pracy, edukacji czy wypoczynkowi.
Obiekty zaprezentowane w przewodniku to w dużej mierze wypadkowa wielkich nadziei i odważnych wizji, często uwikłanych w absurdy systemu, w którym przyszło im powstać. Publikacja przybliży również realizacje mniej spektakularne, jednak istotne z punktu widzenia lokalnych społeczności bądź odzwierciedlające wspólne dla całego kraju tendencje w budownictwie PRL. Jedne kultowe, inne całkiem zwyczajnie i dziś nie zawsze doceniane –razem tworzą wielowymiarowy obraz architektury czterech powojennych dekad na Pomorzu.
Autorzy: Agnieszka Drączkowska-Gradzik, Bartłomiej Ponikiewski Premiera 2025
Premierze przewodnika towarzyszy cykl spacerów i wycieczek szlakiem obiektów, miejsc i wątków prezentowanych w publikacji.
Spodek w Zenicie
Przewodnik po architekturze lat 1945 –1989 w województwie śląskim
Publikacja ukazuje fenomen architektury województwa śląskiego: 120 realizacji w 33 miejscowościach. Dzieła ikoniczne, założenia i budynki okresu socrealizmu, interesujące przykłady architektury poodwilżowej, eksperymenty konstrukcyjne i technologiczne, duże osiedla mieszkaniowe, a nawet zupełnie nowe miasta. Tytuł książki pochodzi od nazw dwóch katowickich budynków: Hali Widowiskowo-Sportowej „Spodek” i Domu Handlowego „Zenit”. Ich połączenie wskazuje na minioną już świetność tej architektury. Trzy dekady, które upłynęły od czasu transformacji ustrojowej, pozwalają spojrzeć na realizacje z lat 1945 –1989 z innej perspektywy – bez negatywnych skojarzeń związanych z epoką, w której te budynki powstawały.
Autorka: Anna Syska
Ruch tektoniczny
Przewodnik po powojennej architekturze województwa świętokrzyskiego
Skały i wzgórza, kamieniołomy i lasy, stal i ceramika – surowy, a zarazem fascynujący krajobraz i bogactwa naturalne Gór Świętokrzyskich ukształtowały architekturę powojenną regionu. Świętokrzyskie to jeden z najstarszych geologicznie obszarów Europy, obfitujący w złoża mineralne. W książce znajdziemy czołowe realizacje architektoniczne regionu: od modernistycznych szpitali i szkół, przez zdobione, socrealistyczne gmachy wznoszone w latach 50. XX wieku, po ogromne osiedla i ekspresjonistyczne konstrukcje późnego modernizmu, ale też próby powrotu do tradycyjnej architektury i historyzmu w latach 80., czy współczesne obiekty czerpiące z unikatowych bogactw natury i krajobrazu. Przewodnik Kacpra Kępińskiego to pierwsze przekrojowe opracowanie na temat świętokrzyskiej architektury.
Autor: Kacper Kępiński
Jakby luksusowo
Przewodnik po architekturze Warszawy lat 90.
„Tu jest jakby luksusowo!” – można by zawołać na widok niejednego warszawskiego budynku powstałego w pierwszych latach transformacji ustrojowej. Dwuznaczność, która kryje się za tym okrzykiem – zapożyczonym z filmu Galimatias, czyli kogel-mogel II Romana Załuskiego – idealnie podsumowuje ówczesne architektoniczne realia. Z jednej strony lata 90. to dekada spektaklu i reprezentacyjności, z drugiej – w jej DNA są wpisane przejściowość i niedostatek. Jak nie zgubić się wśród tych kontrastów? Przewodnik po architekturze Warszawy lat 90. przybliża 94 realizacje oddane do użytku lub projektowane w tamtym okresie. Są wśród nich obiekty znane – jak Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie czy Hotel Sobieski –oraz dopiero czekające na odkrycie –na przykład zespół mieszkalny przy ulicy Konstancińskiej albo budynek biurowy przy ulicy Jordanowskiej.
Autorka: Aleksandra Stępień-Dąbrowska
Seria przewodników wiedzie czytelnika śladami powojennej architektury w Polsce, od roku 1945 do współczesności. Każdy kolejny tom prezentuje obiekty z obszaru jednego województwa, choć zdarzają się wyjątki – jak publikacja poświęcona architekturze Warszawy lat 90. W przewodnikach oprócz ciekawych tekstów i bogatego materiału ilustracyjnego zamieszczono również mapy. Seria powstała z myślą o wszystkich zainteresowanych turystyką architektoniczną.
Laboratorium Regionów
Interdyscyplinarny projekt badawczo-edukacyjny realizowany przez Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki (NIAiU) we współpracy z polskimi i międzynarodowymi ośrodkami akademickimi. Jego głównym celem jest identyfikacja i analiza czynników kształtujących lokalne tożsamości architektoniczne oraz rozwijanie narzędzi wspierających ochronę i promocję dziedzictwa architektoniczno-urbanistycznego w małych miastach (liczących poniżej 35 000 mieszkańców).
Projekt koncentruje się na badaniu narracji, procesów i relacji wpływających na kształtowanie się kultury przestrzennej, zwanej archikulturą. Szczególną uwagę poświęca się analizie pojęcia „granicy”, rozumianej jako zjawisko społeczno-przestrzenne o dynamicznym charakterze. W ramach działań Laboratorium prowadzone są badania terenowe, warsztaty, seminaria oraz międzynarodowe szkoły letnie, angażujące studentów, badaczy, samorządowców i mieszkańców.
Laboratorium Regionów stanowi platformę wymiany wiedzy i doświadczeń, promującą zrównoważony rozwój oparty na lokalnej tożsamości i dziedzictwie kulturowym. Laboratorium Regionów wraz z Politechniką Poznańską uczestniczy w projekcie badawczym „Colouring Cities” prowadzonym przez Instytut Turinga.
Letnia Szkoła Laboratorium Regionów
To coroczne wydarzenie organizowane przez Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki (NIAiU) we współpracy z polskimi i międzynarodowymi ośrodkami akademickimi.
Celem Letniej Szkoły jest zapoznanie studentów oraz ekspertów akademickich z krajobrazem architektonicznym małych miast wybranych regionów oraz rozpoznanie lokalnych tożsamości. Uczestnicy, pod opieką wykładowców, prowadzą inwentaryzację urbanistyczną, architektoniczną i krajobrazową oraz badania behawioralne. Dzięki temu, studenci zdobywają praktyczne doświadczenie w analizie przestrzeni oraz uczą się identyfikować elementy kształtujące tożsamość architektoniczną regionu.
Wzornik Polski i Notes Archikultury. Praktyki i inspiracje
Efektem projektu jest stworzenie Narzędziownika – zestawu praktycznych narzędzi, w tym portalu mapowego oraz publikacji, takich jak Wzornik Polski i Notes Archikultury. Praktyki i inspiracje, które wspierają lokalne społeczności w kształtowaniu polityk przestrzennych i ochronie dziedzictwa. Pierwszy tom z serii „Notes Archikultury” zebrał dobre praktyki Baukultur z dwóch niemieckich regionów – Nadrenii Północnej-Westfalii i Meklemburgii-Pomorza Przedniego.
Retrowersje. Postmodernistyczne wizje odbudowy
Starych Miast
Retrowersja to autorska metoda konserwatorska opracowana przez prof. Marię Lubocką-Hoffmann. Zakładała przywrócenie utraconego charakteru historycznego miasta –jego atmosfery, ducha i tożsamości –poprzez współczesną reinterpretację wzorców z przeszłości. W Elblągu, gdzie koncepcja ta została wdrożona na szeroką skalę w latach 80., odtworzono dawny układ urbanistyczny przez budowę nowych kamienic na historycznych fundamentach, nadając im formy architektury postmodernistycznej.
W 2023 roku Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, we współpracy z Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu, zrealizował wystawę Retrowersje: Sobie mieszkania – miastu starówkę, poświęconą odbudowie Starego Miasta w Elblągu. Ekspozycja prezentowała m.in. niepublikowane wcześniej archiwalia, fotografie, plany oraz prace współczesnych artystów odnoszących się do tematu wystawy. Rok później pokazano w Warszawie jej rozszerzoną wersję, pod tytułem Retrowersje. O postmodernistycznej odbudowie Elbląga
W 2025 roku cykl retrowersyjny będzie kontynuowany poprzez wystawę poświęconą odbudowie szczecińskiego Podzamcza – dzielnicy znanej również jako Dolne Miasto. Ekspozycja zaprezentuje pokrewne, lecz odmienne od elbląskiego
podejście do rekonstrukcji historycznej tkanki miejskiej, realizowane w Szczecinie już od lat powojennych. Proces ten rozpoczął się od budowy kontrowersyjnej Arterii Nadodrzańskiej oraz modernistycznego osiedla z lat 50., a kontynuowany był w latach 90. z udziałem Spółdzielni Mieszkaniowej „Podzamcze”. Wystawa przygotowywana jest we współpracy z Trafostacją Sztuki w Szczecinie i skupi się na lokalnym kontekście odbudowy, prezentując zarówno architektoniczne rozwiązania, jak i społeczne znaczenie przekształcania tkanki miejskiej.
Cykl zwieńczy wystawa planowana na 2026 rok w Muzeum Architektury we Wrocławiu. Będzie ona podsumowaniem całego projektu, pogłębiającym refleksję nad zjawiskiem retrowersji i jego znaczeniem dla kształtowania tożsamości miast Ziem Zachodnich. Ekspozycja nie ograniczy się jedynie do architektonicznych i urbanistycznych aspektów odbudowy – uwzględni również mniej uchwytne, emocjonalne i społeczne wymiary tego procesu. Skupi się na tym, jak retrowersja pomagała stworzyć poczucie przynależności i zbudować nową tożsamość mieszkańców w przestrzeniach, które dla wielu były początkowo obce i nieoswojone.
Wystawa: 30.10.2025 – 08.02.2026
TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie
Singapur. Krystyn Olszewski: Miasto, Urbanistyka,
Przyszłość
Projekt obejmuje przygotowanie wystawy oraz dwujęzycznego wydawnictwa poświęconego twórczości architekta i urbanisty Krystyna Olszewskiego. Architekt w 1968 roku został mianowany generalnym projektantem koncepcyjnego planu rozwoju przestrzennego Singapuru (1968 –1971). Następnie otrzymał funkcję eksperta ONZ do spraw przebudowy centrum tego miasta-państwa (1971–1973).
Jego wizja zakładała stworzenie pierścienia nowych dzielnic wokół centralnie usytuowanych terenów zielonych, które służyły do pozyskiwania i magazynowania wody deszczowej. Każda dzielnica miała składać się z zespołów osiedli mieszkaniowych, parków i szkół, centrów usługowo-handlowych, a także własnej strefy lekkiego przemysłu. Obsługę komunikacyjną miały zapewniać miejskie autostrady i system metra zwany Mass Rapid Transit. Projekt zrywał z praktyką większości azjatyckich mega-miast, w których chaotyczna zabudowa rozlewa się w sposób niekontrolowany. W późniejszych latach Olszewski zajął się projektowaniem mniejszych założeń urbanistycznych Singapuru. Krystyn Olszewski poświęcił dla Singapuru łącznie 15 lat swojego życia, przyczyniając się do modernizacji państwa-miasta i nadania mu obecnego kształtu urbanistycznego.
Premiera projektu odbędzie się w 2025 roku we współpracy z Muzeum Emigracji w Gdyni. W 2026 roku planowana jest kontynuacja w formie wystawy w Warszawskim Pawilonie Architektury ZODIAK oraz wydanie katalogu towarzyszącego.
Wystawa: 17.09.2025 – 01.02.2026 Muzeum Emigracji w Gdyni
Z drewna i gliny. Naturalne materiały
dla architektury przyszłości
W obliczu kryzysu klimatycznego i obaw o szkodliwy wpływ budownictwa na poziom globalnej emisji gazów cieplarnianych, projektanci coraz chętniej poszukują rozwiązań czerpiących z architektury wernakularnej oraz korzystają z lokalnie dostępnych materiałów i technik, które pozwalają tworzyć budynki adaptujące się do zmian. Naturalnymi budulcami dostępnymi w naszym regionie są przede wszystkim cegła i drewno. Projekt Z drewna i gliny bada ich historię i perspektywy wykorzystania we współczesnej architekturze, w oparciu o wybrane realizacje polskiego regionalizmu.
Do współpracy zaproszono instytucje partnerskie z Polski, Norwegii i Islandii. Założenia projektu opierają się na podwójnej analogii i powiązaniach między zaangażowanymi krajami. Góry Świętokrzyskie należą do z najstarszych, a Islandia –najmłodszych geologicznie obszarów Europy. W Karpaczu stoi drewniany kościół Vang z końca XII wieku, niecałe 200 lat temu przeniesiony z Norwegii do Prus. Jak czas i materia, ziemia i to, co na niej rośnie, wpływają na architekturę i klimat?
W ramach projektu zrealizowano wizyty studyjne, warsztaty, wystawę i wydarzenia otwarte dla publiczności we współpracy z Instytutem Dizajnu w Kielcach i Muzeum Architektury we Wrocławiu oraz zagranicznymi partnerami. Wspólnie z norweskimi architektami stworzono koncepcję pawilonu zbudowanego z pozostałości najmłodszego polskiego zabytku – rozebranej w 2024 roku drewnianej kaplicy wotywnej, zwanej Votum Aleksa.
Common Space Platform
Projekt ma na celu rozwijanie międzynarodowej współpracy instytucji działających na rzecz kultury architektonicznej, urbanistyki i upowszechniania wiedzy o dziedzictwie architektonicznym. Fundamentem dla przyszłej współpracy jest nawiązanie bezpośrednich kontaktów z przedstawiciel(k)ami instytucji w regionie i stworzenie ram dla przyszłej kooperacji. Aby wymiana wiedzy i doświadczeń mogła odbywać się w sposób systemowy, a wspólna praca nad projektami rozpoczynać już na etapie koncepcyjnym, konieczne jest stworzenie ram do bieżącej komunikacji i informowania się nawzajem o tematach podejmowanych przez instytucje w regionie. Założenia te bazują na wielu rozmowach z przedstawiciel(k)ami siostrzanych instytucji i wskazują na potrzebę regularnych kontaktów między organizacji.
NIAiU w ramach programu MKiDN
„Kultura Inspirująca” i w kontekście polskiej prezydencji w UE inauguruje międzynarodowy projekt Common Space Platform, wykorzystując doświadczenia inicjatyw takich jak Lina Platform (praktyków architektury) czy EUNIC (instytutów kultury). Wydarzenie buduje wizerunek Polski jako ośrodka wiodącego w dziedzinie kultury i edukacji architektonicznej.
Bazując na sieci kontaktów rozwijanych poprzez realizację międzynarodowych inicjatyw, projekt łączy partnerów z regionu bałtyckiego oraz Europy Środkowej. W warsztatach organizowanych na jego pierwszym etapie udział wzięli przedstawiciele czterech instytucji. Wymiana dobrych praktyk i doświadczeń dotyczyła takich obszarów tematycznych, jak: edukacja, wydarzenia, publikacje, wystawy, promocja i rozwój publiczności. W podsumowującej projekt i inicjującej kolejne działania konferencji w Warszawie udział wzięło kilkanaście instytucji, a wybrane wydarzenia dostępne były dla szerokiej publiczności.
Dom dla kultury (A House for Culture)
Dom dla kultury (A House for Culture) Nicolasa Grospierre’a to projekt fotograficzny obejmujący wystawę i photobook. Ukazuje formalne podobieństwa między architekturą kibuców w Izraelu i kołchozami w krajach bałtyckich –odległymi od siebie geograficznie, kulturowo i politycznie. Pomimo tych różnic, obiekty łączy wspólny język modernistycznej architektury oraz rola domów kultury jako miejsc służących budowaniu i rozwijaniu relacji międzyludzkich.
Wystawa stanowi rozwinięcie autorskiego stylu artystycznego Grospierre’a – fotograficznej typologii opartej na frontalnym ujęciu powtarzalnych form architektonicznych, wyabstrahowanych z pełnionej funkcji. Dzięki temu projekt przybliża mało znane, a zarazem symboliczne dziedzictwo architektury modernizmu, przypominając o idei dostępności kultury i jej roli w życiu społecznym.
Premiera wystawy miała miejsce w Warszawie w 2024 roku. Kolejne prezentacje zaplanowano na 2025 rok – w pierwszej połowie roku ekspozycja pokazana została w Łodzi we współpracy z Łódź Design Festival.
Photobook, o tym samym tytule, wydany przez Instytut w 2022 roku prezentuje 139 fotografii Nicolasa Grospierre’a wykonanych na terenie Izraela, Litwy, Łotwy i Estonii. Publikację wzbogacają krytyczne eseje badaczy: Yuvala Yaskiego, Marta Kalma i Pedra Gadanha, zilustrowane archiwalnymi zdjęciami i rysunkami architektonicznymi.
Brzuch miasta. Architektura krajobrazu żywieniowego
Żywność kształtuje nasze miasta. To, jak jemy i gdzie robimy zakupy, ma znaczenie dla zdrowia i dobrostanu ludzi oraz całego ekosystemu. Kryzys żywnościowy i klimatyczny, nierówny podział dóbr i pogłębiające się rozwarstwienie społeczne powinny pchnąć nas w kierunku rozwiązań, które skrócą łańcuchy dostaw i ułatwią sprawiedliwy dostęp do żywności.
Bazary oferujące lokalne produkty budują odporność miasta i równe szanse na zdrową i tanią żywność dla wszystkich grup społecznych, wzmacniają mikroprzedsiębiorczość i więzi sąsiedzkie. Lokalne rolnictwo jest natomiast kluczowym elementem żywnościowej autonomii regionów, miast i wsi. Zarówno produkcja jedzenia (farmy, szklarnie, duże zakłady), jak i jego dystrybucja (bazary, targowiska, sklepy) ma wpływ na kształt przestrzeni publicznych i krajobrazu.
Handel uliczny – bazary, pchle targi, hale targowe – mają silną i bogatą tradycję w Polsce, Belgii i Holandii. Z drugiej strony, rolnictwo, zarówno pod postacią dużego przemysłu, jak i lokalnych farm, kształtuje krajobraz europejskich wsi i regionów, zapewnia wyżywienie, a także transgraniczne zatrudnienie.
W 2025 roku, w ramach projektu, zrealizowane zostaną wizyty studyjne, działania badawcze oraz współpraca z zespołem kuratorskim, koncentrujące się na analizie roli foodscape’u w kontekście miejskim i krajobrazowym. Celem przedsięwzięcia będzie dokumentowanie przemian oraz innowacyjnych praktyk w tej dziedzinie poprzez zestawienie polskich przykładów z doświadczeniami z Belgii i Holandii. Projekt stworzy przestrzeń do współpracy architektów i artystów z lokalnymi społecznościami oraz międzynarodowymi partnerami instytucjonalnymi. Zwieńczeniem działań będzie wystawa w przestrzeniach publicznych, zlokalizowanych w pobliżu targowisk, oraz publikacja zaplanowana na 2026 rok.
Archiwalia.
Spuścizny architektów_ek
BADANIA
W ramach działalności statutowej pozyskujemy, przechowujemy, opracowujemy i udostępniamy materiały dokumentujące spuściznę najwybitniejszych polskich architektów i urbanistów. W skład zbiorów wchodzą archiwalia, rysunki projektowe i zbiory ikonograficzne przekazane Instytutowi oraz zakupione bezpośrednio od twórców lub ich spadkobierców. W zbiorach NIAiU znajduje się dorobek m.in.
Jana Knothe, Bolesława Malisza, Teresy Zarębskiej, Andrzeja Kochanowskiego, Tadeusza Przemysława Szafera, Pracowni Bulanda&Mucha, Wojciecha Zabłockiego, Krystyny Konopkowej, Grażyny i Jerzego Luby, Olgierda Sawickiego.
Historia mówiona polskiej architektury
Archiwum Historii Mówionej Polskiej Architektury to projekt realizowany we współpracy z Fundacją Ośrodka Karta oraz lokalnymi partnerami. Jego celem jest zbieranie wspomnień osób działających w obszarze architektury i urbanistyki – przede wszystkim projektantów i projektantek. Do tej pory nagrano i zarchiwizowano ponad 180 godzin rozmów, przeprowadzonych w Warszawie, Trójmieście i Poznaniu. Tworzą one mozaikę opowieści o uprawianiu zawodu w czasach PRL, a potem w dynamicznie zmieniającej się kapitalistycznej rzeczywistości. Można znaleźć wśród nich historie o studiowaniu architektury pod kierunkiem ówczesnych autorytetów, powojennej odbudowie miast albo trudach i sukcesach pracy zagranicą.
Wśród osób, z którymi przeprowadzono rozmowy są m.in.:
Bogdan Wyporek, Marcin Świetlik, Maria Sołtys, Jacek Skorupski, Grzegorz Piątek, Łucja Kołodziejska-Świątkowska, Bartłomiej Kolipiński, Stanisław Furman, Agnieszka Cieśla, Grzegorz Chodkowski, Andrzej Pawlik, Aleksander Chylak, Piotr Szaroszyk, Sławomir Gzell, Ewa Kuryłowicz, Danuta Olędzka, Marcin Gawlicki, Barbara Bańkowska, Bazyli Domsta, Jacek Krenz, Zbigniew Reszka, Marek Czuryło, Marian Fikus, Andrzej Kurzawski, Piotr Wędrychowicz.
Archiwum Historii Mówionej jest stale poszerzane, a fragmenty nagrań publikujemy na stronie internetowej NIAiU.
BADANIA
Architektura i urbanistyka w dokumentach KC PZPR
W protokołach Biura Politycznego i Sekretariatu Komitetu Centralnego, de facto najwyższych instancji władzy w systemie politycznym PRL, można znaleźć wiele informacji o architekturze, urbanistyce i planowaniu przestrzennym. Na książkę składają się źródła zgromadzone w obszernym zespole archiwalnym Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Wybrano z niego 142 protokoły posiedzeń Biura Politycznego, Biura Organizacyjnego i Sekretariatu Komitetu Centralnego. Dokumenty, uporządkowane chronologicznie, obejmują lata 1946–1988. Na posiedzeniach dyskutowano o planowanych i realizowanych inwestycjach architektoniczno-urbanistycznych w okresie trwania tzw. Polski Ludowej, a także podejmowano kluczowe decyzje. Publikacja z serii Teksty źródłowe stanowi istotny wkład w badania nad tym okresem w polskiej architekturze.
Wybór i opracowanie: Andrzej Skalimowski
Żerań. Warszawska dzielnica przemysłowo-portowa
Badania architektury i urbanistyki warszawskiej dzielnicy Żerań z lat 1930–1960 zostały oparte na analizie materiałów archiwalnych, planów urbanistycznych, dokumentacji projektowej oraz źródeł ikonograficznych, w znacznej mierze dotąd niepublikowanych.
Efektem projektu będzie monografia naukowa obejmująca zarówno analizę teoretyczną, jak i dokumentację graficzną, która poszerzy wiedzę o powojennej urbanistyce Warszawy i dziedzictwie architektury przemysłowej PRL, której wydanie zaplanowano na 2026 rok.
Autor: Andrzej Skalimowski Premiera 2026
BADANIA
Postmodernizm w architekturze
W 2023 roku zorganizowaliśmy seminarium naukowe, w którym udział wzięli badacze i badaczki zajmujący się dorobkiem lat 80. i 90. XX wieku.
Lata 80. wciąż pozostają nie dość dobrze rozpoznanym okresem w rodzimej architekturze. Kojarzone są głównie z budowlaną stagnacją, problemami wykonawczymi albo zapóźnieniem wobec nurtów popularnych zagranicą – z postmodernizmem na czele. Tymczasem ostatnia dekada PRL-u oferuje dużo więcej historii wartych opowiedzenia. Balansowanie pomiędzy socjalizmem a kapitalizmem, kryzysem a karnawałem czy lokalnością a globalnymi trendami zaowocowało poszukiwaniem budowlanych alternatyw. Celem publikacji jest przybliżenie kontekstów teoretycznych, politycznych, ekonomicznych, społecznych i (pop)kulturowych, w jakich rodziła się architektura lat 80. Wraz z badaczami i badaczkami – pracującymi m.in. w dziedzinie z historii sztuki, historii czy socjologii – eksplorować będziemy zarówno popularne narracje, jak i marginesy ówczesnego projektowania.
Od 2024 roku pracujemy nad przekrojową publikacją o polskiej architekturze i urbanistyce lat 80. XX wieku, której wydanie zaplanowane jest na 2026 rok.
Pod redakcją Doroty Jędruch i Aleksandry Stępień-Dąbrowskiej Premiera 2026
Dobra kultury współczesnej
Wiele przykładów współczesnego dziedzictwa architektonicznego ulega wyburzeniom lub przebudowom zanim ich wartość i znaczenie ma okazję stać się przedmiotem pogłębionej dyskusji.
Badania NIAiU konsekwentnie wypełniają tę lukę – w ramach naszej działalności i pod naszym patronatem powstają artykuły, publikacje, wystąpienia konferencyjne i analizy, które przybliżają budowlane dokonania lat 80. i 90. XX wieku oraz stawiają czoła mitom i niejasnościom narosłym wokół dorobku tych dekad. Aby przygotować grunt pod skuteczną ochronę prawną wybranych obiektów pochodzących z tego okresu – opartą na rzetelnych ocenach według kryteriów architektonicznych, urbanistycznych czy naukowych – pracownicy i pracowniczki Instytutu uczestniczą w tworzeniu gminnych list dóbr kultury współczesnej. Zbierają również wiedzę o metodologii tych procesów na podstawie doświadczeń z innych ośrodków.
NowHere
Skomplikowana historia londyńskiego osiedla Heygate, zbudowanego na początku lat 70. XX wieku w oparciu o projekt Toma Tinkera, zainspirowała Krzysztofa Koszewskiego, do opowiedzenia o losach tego miejsca i jego mieszkańców. Autor podejmuje temat w sposób wnikliwy i wieloaspektowy. Analizuje przyczyny upadku osiedla, niszczenia infrastruktury, a także sytuację społeczną i kulturową percepcję tego i innych osiedli późnego modernizmu. Fotograficzna opowieść, wzbogacona tekstem, dotyka między innymi kwestii roli architektów czy inwestorów w procesie budowania. Jest to publikacja ważna w kontekście sytuacji mieszkaniowej, a także ze względu na trwające rozważania na temat budownictwa mieszkaniowego późnego PRL-u, które – mimo wzrostu popularności w ostatnich latach – nie cieszy się w Polsce powszechną renomą.
Autor: Krzysztof Koszewski Premiera 2025
Powroty
Album prezentujący nieznane dotąd zdjęcia Pawła Pierścińskiego –wybitnego fotografa, miłośnika i orędownika polskiego krajobrazu. Artysta słynie z perfekcyjnie skomponowanych fotografii pejzażowych, szczególnie z obszaru kielecczyzny. Stworzył kierunek artystyczny pod nazwą Kielecka Szkoła Krajobrazu. W jego pracach dostrzec można poszukiwania rytmów i geometrii, a także detali stanowiących syntezę uchwyconych scen. Na fotografiach Pierścińskiego dominuje krajobraz naturalny i rolniczy, lecz tereny miejskie i przemysłowe powracają w jego twórczości równie często. Dokumentuje zachodzące w kraju przemiany –restaurację zabytków, budowę nowych obiektów i osiedli. Pracom artysty towarzyszą w albumie teksty autorstwa Agnieszki Kowalskiej, Adama Robińskiego i Filipa Springera oraz kuratorek publikacji –Katarzyny Sagatowskiej i Moniki Szewczyk-Wittek.
Koncepcja: Katarzyna Sagatowska, Monika Szewczyk-Wittek Premiera 2025
Halina Skibniewska. Łapcie przestrzeń w okna
Pierwsza książka o życiu i twórczości Haliny Skibniewskiej, jednej z najciekawszych polskich architektek XX wieku. Działalność Skibniewskiej, uchwycona przez autora z kilku perspektyw, wyróżniała się na tle odwilżowej architektury w Polsce. Projektowanie traktowała integralnie z różnymi dziedzinami nauki, na przykład z socjologią, a jej interdyscyplinarne podejście do dziś może stanowić przykład dla rodzimych architektów. Skibniewska wierzyła w sprawczość architektury i jej zdolność poprawiania świata. Tekst, oparty na rozmowach autora z architektką, relacjach jej uczennic i współpracowników oraz badaniach archiwalnych, wzbogacą zdjęcia, z których część opublikowana zostanie po raz pierwszy.
Autor: Tomasz Fudala Premiera 2025
Mario Botta. Nikt nie rodzi się architektem
Mario Botta jest wnikliwym obserwatorem otaczającego świata, a jego projekty często określa się mianem architektury poezji. Autor monografii sięga do źródeł twórczości tego wybitnego szwajcarskiego architekta. W książce podejmuje rozważania na temat dorobku Botty i zagłębia się w prowadzony przez niego intelektualny dyskurs, prezentuje idee przyświecające Botcie w pracy, a także przybliża projekty, których wartość architekt tworzy w oparciu o relację z otoczeniem, uciekając od powierzchowności. Poznajemy człowieka stojącego w opozycji do współczesnych modnych tendencji, próbującego powrócić do ponadczasowych wartości i wiecznego ładu.
Autor: Marek Pabich
Publikacje z serii „Monografie” przybliżają sylwetki i dorobek znanych architektów. Książki mają charakter popularyzatorski, choć ich autorzy opierają się również na własnych badaniach, kwerendach archiwalnych, rozmowach z bohaterami i osobami z ich zawodowego otoczenia. Teksty są wzbogacone materiałem ilustracyjnym.
WYDAWNICTWA
Merleau-Ponty dla architektów
Czwarty tom z serii jest poświęcony myśli Maurice’a Merleau-Ponty’ego. Jego filozofia wywarła wpływ na dorobek projektowy wielu architektów, od Stevena Holla po Petera Zumthora, a także na nauczanie teorii architektury na całym świecie. Autor Fenomenologii percepcji zwracał uwagę, że postrzeganie otaczającego nas świata zaczyna się od procesu cielesnego zaangażowania – to „pierwotny język”, którego użytkownicy przestrzeni często doświadczają nieświadomie, a który stanowi tło ich codziennych aktywności. Ciągłe napięcie między percepcją i działaniem wpływa na sposób, w jaki dziś myślimy o przestrzeni w architekturze. Książka podsumowuje wszystko, co filozofia w ujęciu Merleau-Ponty’ego może zaoferować architektom.
Autor: Jonathan Hale Premiera 2025
Derrida dla architektów
Richard Coyne w zwięzłym studium rozważa, co filozofia Jacques’a Derridy wnosi do sposobu uprawiania architektury. Szczególną uwagę zwraca na jej nauczanie i praktykę. Autor pyta o użyteczność filozofii w kontekście codziennej pracy architektów: od projektu, przez dokumentację, budowanie, namysł, ocenę, interpretację, krytykę i obronę, aż po opowiadanie o architekturze w szkołach i na uczelniach. Celem autora jest odnowienie zainteresowania myślą Derridy wśród architektów.
Autor: Richard Coyne
Lefebvre dla architektów
Autor książki prezentuje znaczenie pism Henri’ego Lefebvre’a dla teorii i praktyki architektury oraz dla planowania i projektowania miejskiego.
Choć obecnie teksty Lefebvre’a są powszechnie omawiane w szkołach architektury, to jego przesłanie dla praktyki pozostaje trudno uchwytne.
Książka Nathaniela Colemana wychodzi temu naprzeciw: to propozycja dla studentów i praktyków zainteresowanych odkryciem pełni możliwości projektowych w oparciu o filozofię Lefebvre’a.
Autor: Nathaniel Coleman Heidegger dla architektów
Serię rozpoczyna omówienie wybranych pism Martina Heideggera –po raz pierwszy napisane przez architekta dla architektów. Książka zdobyła wyróżnienie w kategorii Literatura naukowa i popularnonaukowa konkursu Najpiękniejsze Polskie Książki 2023 organizowanego przez Polskie Towarzystwo Wydawców Książek.
Autor: Adam Sharr
Seria „Myśliciele dla Architektów”, wydawana na podstawie oryginalnej anglojęzycznej serii „Thinkers for Architects” (wyd. Routledge), uzupełnia lukę na polskim rynku wydawniczym. Oferuje zwięzłe wprowadzenie do teorii kluczowych myślicieli, którzy pisali o architekturze. Umiejscawia myślenie architektoniczne w ich twórczości, przedstawia ważne książki i eseje, pomaga rozszyfrować terminy oraz zaprasza do dalszej lektury. Publikacje z tej serii z pewnością nie wyczerpują wkładu współczesnych filozofów w pojmowanie architektury, ale mogą stanowić doskonały wstęp do własnych dalszych rozważań.
Bank Gospodarstwa Krajowego. Architektura rozwoju
Bank Gospodarstwa Krajowego to instytucja z tradycjami. W publikacji przedstawiono, jaki wpływ na rozwój polskiej architektury, budownictwa mieszkaniowego i przemysłu wywarł na przestrzeni 100 lat swojej działalności. Do projektu zaprosiliśmy historyków, historyków architektury i sztuki, architektów i socjologów, którzy w tekstach eksperckich poruszą takie tematy, jak architektura siedziby głównej oraz filii banku, miastotwórcza rola instytucji, działalność BGK na rzecz budownictwa mieszkaniowego w dwudziestoleciu międzywojennym, czy polityka mieszkaniowa banku na tle innych państw europejskich. W publikacji głos zabierają również autorzy realizowanego obecnie projektu modernizacji budynku przy Alejach Jerozolimskich w Warszawie.
Pod redakcją Radosława Milczarskiego Premiera 2025
Świątynie świata
Pielgrzymki to wędrówki po świecie, których celem są przestrzenie i architektura sacrum. Miejsca sakralne oddziałują na człowieka, skłaniają do medytacji, zapamiętania. Taka jest siła nie tylko Jerozolimy, Rzymu czy Asyżu, ale także podhalańskiego Grywałdu. Zachowaniu w pamięci miejsc i związanych z nimi przeżyć pomagają zdjęcia lub – jak w przypadku tej książki – rysunki i odręczne notatki. Tradycyjny zapis graficzny umożliwia syntezę obrazu sacrum, służy również utrwaleniu indywidualnych wrażeń i emocji. Autor zebrał w książce około 300 rysunków kościołów, cerkwi, synagog, meczetów i innych miejsc kultu z 30 krajów i wysp – przede wszystkim Europy, ale też Afryki Północnej i Ameryki Środkowej. Wzbogacone o autorskie opisy, rysunki powstawały na przestrzeni lat 1960–2020.
Autor: Konrad Kucza-Kuczyński Premiera 2026
EDUKACJA ARCHITEKTONICZNA
Być jak architekt/ka
Program Być jak architekt/ka to inicjatywa NIAiU, która umożliwia uczniom szkół podstawowych i średnich bezpośredni kontakt z praktyką architektoniczną. W ramach programu młodzież odwiedza pracownie architektoniczne, uczestniczy w warsztatach i spotkaniach z architektami, poznaje od podszewki działalność projektową oraz codzienność pracy w zawodzie. Celem programu jest zainspirowanie młodych ludzi do świadomego postrzegania przestrzeni oraz podjęcia kariery w dziedzinie architektury. Dzięki bezpośrednim doświadczeniom, uczestnicy zyskują unikalny wgląd w pracę architekta na rzecz kształtowania otoczenia.
6. edycja programu odbyła się wiosną 2025 roku. Uczestniczyły w niej pracownie z Krakowa, Sopotu, Warszawy i Wrocławia.
Programy dla szkół
Edukacja architektoniczna jest jednym z filarów działalności NIAiU. Wystawom i innym projektom Instytutu towarzyszą programy edukacyjne kierowane do grup szkolnych oraz studentów. Do ich współtworzenia zapraszamy doświadczonych edukatorów pracujących w obszarze architektury i dziedzin pokrewnych, a także przedstawicieli naszych lokalnych Partnerów. W 2025 roku przygotowaliśmy programy edukacyjne do wystaw: Humanistyczny modernizm. Maciej i Stanisława Nowiccy oraz HOTEL TWOICH SNÓW.
Archi:kultura w działaniu
Archi:kultura w działaniu to program edukacyjny skierowany do uczniów szkół ponadpodstawowych realizowany przez Dział Edukacji. Program obejmuje regularne spotkania i warsztaty architektoniczne, wizyty na wystawach i wydarzeniach tematycznych, spacery badawcze oraz wyjazdy studyjne do różnych miast Polski. Celem programu jest rozwijanie wrażliwości na przestrzeń, a także kształtowanie umiejętności analizy i interpretacji otoczenia, ze szczególnym uwzględnieniem wyzwań związanych z przyszłością miast, takich jak np. zmiany klimatyczne.
Uczestnictwo w programie możliwe jest po indywidulanym zgłoszeniu przez zainteresowane szkoły.
EDUKACJA ARCHITEKTONICZNA
Zespół ds. Powszechnej Edukacji
Architektonicznej
Zespół ds. Powszechnej Edukacji
Architektonicznej został powołany przez NIAiU w 2019 roku. Tworzy go interdyscyplinarne grono specjalistów, praktyków i przedstawicieli instytucji z całej Polski, działających w obszarze edukacji architektonicznej. Celem Zespołu jest wypracowywanie systemowych standardów kształcenia w zakresie jakości środowiska zurbanizowanego. Zespół opracowuje strategie edukacyjne, promuje wiedzę o architekturze oraz inicjuje projekty mające na celu podniesienie świadomości społecznej w temacie jakości przestrzeni zbudowanej.
Kurs dla samorządów:
Lider przestrzeni publicznej
Kurs Lider przestrzeni publicznej to program szkoleniowy realizowany przez NIAiU w ramach projektu Laboratorium Regionów. Skierowany jest do przedstawicieli samorządów miejskich i ma na celu kształcenie liderów w zakresie planowania wysokiej jakości przestrzeni publicznej. Uczestnicy kursu zdobywają wiedzę i umiejętności niezbędne do świadomego kształtowania przestrzeni miejskich, uwzględniających potrzeby społeczności lokalnych oraz zasady zrównoważonego rozwoju. Program służy podnoszeniu kompetencji decydentów w zakresie urbanistyki i architektury, dzięki czemu wspiera samorządy w tworzeniu przyjaznych, funkcjonalnych i estetycznych przestrzeni publicznych.
Studia podyplomowe:
Archi:kultura.
Edukator architektoniczny
Archi:kultura. Edukator architektoniczny to międzyuczelniane, interdyscyplinarne studia podyplomowe stworzone przez NIAiU, mające na celu wykształcenie kadry edukatorów i mediatorów w zakresie edukacji o środowisku zbudowanym. Program studiów łączy kierunki pedagogiczne z projektowo-architektonicznymi, przygotowując absolwentów do prowadzenia działań edukacyjnych, kursów i wydarzeń związanych z kulturą budowania. Studia, jako istotne narzędzie kształtowania świadomego społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, odpowiadają na potrzebę powszechnego kształcenia w zakresie edukacji architektonicznej.
Rekrutacja do kolejnej edycji rozpoczyna się w lipcu 2025 roku.
EDUKACJA ARCHITEKTONICZNA
Architektura dla Edukacji (ADE)
Architektura dla Edukacji (ADE) to stworzona przez NIAiU ogólnopolska platforma edukacyjna, która wspiera rozwój edukacji architektonicznej w Polsce. Platforma oferuje bogaty zbiór zasobów, takich jak scenariusze zajęć, filmy, podcasty, karty pracy oraz interaktywną Archipedię – słownik pojęć związanych z architekturą i przestrzenią. Treści są dostosowane do różnych grup odbiorców, podzielone na trzy ścieżki tematyczne: Miasto (dla pracowników instytucji i lokalnych liderów), Szkoła (dla nauczycieli i edukatorów) oraz Dom (dla rodziców i dzieci). ADE pełni również funkcję sieciującą –umożliwia nawiązywanie współpracy między edukatorami i instytucjami za pośrednictwem interaktywnej mapy edukacji architektonicznej. Dzięki ADE, edukacja o przestrzeni staje się bardziej dostępna i angażująca dla szerokiego grona odbiorców.
ade.niaiu.pl
Forum Edukacji Architektonicznej
Forum Edukacji Architektonicznej to cykliczne wydarzenie organizowane przez Dział Edukacji we współpracy zagranicznymi ośrodkami, jak Instytut Francuski w Polsce, czy Rumuński Instytut Kultury. Celem Forum jest wymiana doświadczeń w dziedzinie powszechnej edukacji architektonicznej. Eksperci ds. edukacji, edukatorzy, nauczyciele i architekci, mają okazję opowiedzieć o swojej działalności i zainspirować pozostałych uczestników podczas licznych prezentacji, warsztatów oraz debat. Forum stanowi platformę do prototypowania działań i narzędzi edukacyjnych, dzięki czemu wpływa na kształtowanie nowych idei oraz rozwój środowiska edukatorów zaangażowanych w popularyzację wiedzy o architekturze i przestrzeni.
Kolejna edycja Forum, przygotowywana we współpracy z Rumuńskim Instytutem Kultury w Polsce, odbędzie się w 2026 roku w Kazimierzu Dolnym.
Nagroda NIAiU
EDUKACJA ARCHITEKTONICZNA
Konkurs dla absolwentów różnych kierunków na najlepsze prace magisterskie. Celem konkursu jest promocja najlepszych dyplomów oraz motywowanie studentów do podejmowania w pracach magisterskich tematu przestrzeni wspólnych i publicznych, czy obiektów użyteczności publicznej. Nagroda co roku przyznawana jest w dwóch kategoriach: projektowej oraz teoretycznej. W kategorii projektowej oceniane są prace z zakresu: projektowania, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, gospodarki przestrzennej, wzornictwa, grafiki użytkowej, konserwacji zabytków oraz dziedzin pokrewnych. W kategorii teoretycznej prace z zakresu: historii sztuki, historii architektury, teorii architektonicznej, procesów demograficznych, socjologii, antropologii, filozofii, ekonomii, kulturoznawstwa, ochrony środowiska, ochrony dóbr kultury, prawa, zarządzania oraz innych, poruszających problematykę kształtowania i funkcjonowania budynków i przestrzeni wspólnych.
W czerwcu 2025 roku wystartowała 8. edycja Nagrody NIAiU, zgłoszenia przyjmowane są do 2 września 2025. Rozstrzygnięcie konkursu oraz program towarzyszący zaplanowane są na późną jesień 2025 roku.
Golden Cubes Awards
NIAiU angażuje się w inicjatywy międzynarodowe promujące innowacyjne podejście do edukacji architektonicznej na świecie, jak Golden Cubes Awards. Konkurs ten, organizowany pod auspicjami Międzynarodowej Unii Architektów (UIA), ma na celu wyróżnienie najlepszych projektów edukacyjnych poświęconych architekturze i przestrzeni. Dzięki udziałowi w Golden Cubes Awards, NIAiU aktywnie przyczynia się do kształtowania świadomego społeczeństwa, które rozumie i docenia znaczenie architektury oraz jakości przestrzeni publicznej.
Jesienią 2025 roku wystartuje 3. edycja Golden Cubes Polska.
ZASOBY
Baza makiet architektonicznych
Na podstawie realizowanych od 2018 roku wystaw i projektów rozwijamy kolekcję makiet architektonicznych oraz obiektów artystycznych. Zbiór NIAiU liczy już ponad 40 obiektów, które coraz częściej udostępniamy podmiotom zewnętrznym, w tym wypożyczamy na wystawy czasowe. W 2025 roku prowadzimy szczegółową inwentaryzację makiet, której celem jest opracowanie systemu archiwizacji, bazy danych oraz ujednoliconych procedur postępowania z obiektami znajdującymi się w kolekcji. Planowane jest wdrożenie elektronicznego systemu obsługi zasobów, dalsza inwentaryzacja i dokumentacja zbiorów.
Z końcem 2025 roku baza makiet zostanie udostępniona na stronie internetowej Instytutu.
Kolekcja Fotografii
Kolekcję Fotografii Architektury NIAiU tworzą prace ukazujące najciekawsze tendencje w powojennej fotografii – od dokumentacji, przez działania artystyczne, aż po krytyczną refleksję nad zjawiskami i procesami społecznymi oraz ich skutkami. W jej skład wchodzą prace autorów, którzy poprzez architekturę i urbanistykę obserwują, eksplorują i komentują życie człowieka. Dotychczas zebraliśmy fotografie takich twórców, jak: Wojciech Wilczyk, Andrzej Tobis, Michał Szlaga, Szymon Rogiński, Konrad Pustoła, Błażej Pindor, Nicolas Grospierre i Marek M. Berezowski.
Kuratorzy kolekcji: Karolina Andrzejewska-Batko i Tomasz Kubaczyk.
Kolekcja dostępna jest na stronie internetowej NIAiU, istnieje możliwość wypożyczenia fotografii.
ZASOBY
Przewodniki online po wystawach
Stworzyliśmy platformę internetową, na której udostępniamy wybrane wystawy, działania lokalne, badawcze i edukacyjne. Przewodniki online przybliżają materiały opracowane na potrzeby projektów Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki.
Dotychczas w wersji polskiej ukazały się przewodniki: Tożsamość. 100 lat polskiej architektury, Ściana Wschodnia. Architektura Zbigniewa Karpińskiego, Golden Cubes Awards 2017/2020, Golden Cubes Awards 2020/2023, Powiaty 2020, Jan Bogusławski (1910 –1982) Według reguł sztuki i własnego upodobania oraz Humanistyczny modernizm. Maciej i Stanisława Nowiccy.
W wersji angielskiej dostępne są przewodniki: Golden Cubes Awards, Golden Cubes Awards 2020/2023, Polyperiphery. Public spaces after ’89 and ’22, a także Humanist Modernity. Stanisława and Maciej Nowicki.
Podcast NIAiU
Podcast Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki to platforma do rozmów o tym, co nas otacza: architekturze, urbanistyce, przestrzeni publicznej i ludziach, którzy tę przestrzeń tworzą.
Przygotowujemy zarówno serie tematyczne z udziałem gości, jak i cykle dotyczące realizowanych przez nas projektów. O wybranych tematach, postaciach czy zjawiskach rozmawiamy z kuratorami, badaczami i innymi twórcami.
Zapraszamy do słuchania i oglądania. Podcasty dostępne są na platformach: Apple Podcasts, Spotify, Soundcloud i Youtube.
Rzeczpospolita modernistyczna
Rzeczpospolita modernistyczna to dwanaście filmów dokumentalnych pokazujących fenomen polskiej architektury modernistycznej lat 20. i 30. XX wieku. Ogólnopolska skala, szybkie tempo budowy i wysoka jakość wykonania zapewniły tym inwestycjom znaczące miejsce w historii polskiej architektury.
Architektura: ćwiczenia z myślenia
Architektura: ćwiczenia z myślenia to cykl trzech filmów edukacyjnych dla dzieci poruszający podstawowe zagadnienia związane z przestrzenią. Każdy odcinek składa się z dwóch części – wprowadzającej i warsztatowej. Przewodniczkami po świecie architektury są edukatorki architektoniczne, które zapraszają dzieci do współpracy.
Na kanale Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki na Youtubie znajdują się także nagrania spotkań, debat i innych wydarzeń otwartych.
Wielka Księga Powiatów
ZASOBY
Publikacja Wielka Księga Powiatów stanowi kronikę lokalnych działań poruszających problematykę budowy nowoczesnej II RP, przeprowadzonych w latach 2019-2021 w 21 dawnych historycznych powiatach. To właśnie w dwudziestoleciu międzywojennym na wielką skalę realizowano inwestycje infrastrukturalne, bez których nie wyobrażamy sobie dziś codziennego funkcjonowania: od wodociągów, kanalizacji, instalacji gazowych i elektrowni przez utwardzone i oświetlone ulice, po budowę przedszkoli, szkół, zakładów opieki zdrowotnej, miejsc handlu, świątyń i siedzib instytucji kulturalnych.
Lokalni kuratorzy zostali zrekrutowani w otwartym naborze. Pod przewodnictwem Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki zorganizowali nieduże wystawy, spacery architektoniczne, warsztaty czy publikacje skierowane zarówno do lokalnej społeczności, jak i turystów odwiedzających dane miejsca.
Wybrane materiały edukacyjne i popularyzatorskie, które powstały w ramach projektu Powiaty, można znaleźć także na kanale Instytutu na Youtubie oraz profilu na Issuu.
Mapa Mozaika lokalnych
tożsamości
Blisko 100 obiektów architektonicznych, 60 miejscowości oraz 90 polskich zespołów i pracowni architektonicznych – Mozaika lokalnych tożsamości to podręczna mapa ważnych i przełomowych realizacji z całej Polski, powstałych po 1989 roku. Obiekty zebrane na mapie mogą stanowić pretekst do podróży szlakiem lokalnych tożsamości i odkrywania Polski poprzez współczesne realizacje architektoniczne.
Mozaika… nawiązuje do mapy o tym samym tytule, pokazywanej na ostatniej edycji wystawy z cyklu Tożsamość. 100 lat polskiej architektury w 2019 roku. Nowa wersja została rozszerzona o kolejne obszary i realizacje. Wybór prezentowanych obiektów ukazuje różnorodność i skalę zmian, jakie obserwujemy na terenie kraju od lat 90. XX wieku do dziś. Mozaika... jest zbiorem otwartym, zmieniającym się z duchem czasu. Dotychczas wydane zostały dwie edycje papierowej mapy.
Cyfrową wersję mapy można pobrać za darmo ze strony internetowej Instytutu, a papierowa jest dostępna w partnerskich instytucjach i organizacjach oraz podczas wydarzeń towarzyszących.
Z myślą o zagranicznym odbiorcy powstał folder promocyjny pn. Mapping Identities. Contemporary Polish Architecture in Context ukazujący polską współczesną architekturę jako nośnik lokalnych historii i świadectwo polskiej kultury.
WYDARZENIA, WSPÓŁPRACA
Spacery z projektantami i projektantkami
NIAiU od początku swojej działalności organizuje w całej Polsce otwarte spacery z architektami i architektkami, a także ekspertami i twórcami, którzy zarówno projektują, jak i badają współczesne przestrzenie i miasta. Celem cyklu spacerów jest tworzenie przestrzeni do rozmowy i budowanie świadomości na temat walorów współczesnej lokalnej architektury oraz przestrzeni wspólnych. Wybrane obiekty i miejsca odwiedzamy wspólnie z ich twórcami oraz zaproszonymi gośćmi.
Kontynuując edycje Z architektem po współczesnych przestrzeniach oraz Architektura w działaniu, od 2024 roku realizujemy spacery szlakiem mapy Mozaika lokalnych tożsamości. W 2025 roku cykl spacerów odbędzie się jesienią.
Konferencje naukowe
Poszerzamy współpracę z uczelniami wyższymi prowadzącymi wydziały architektury oraz planowania przeprzestrzennego w całej Polsce. Wraz z ośrodkami akademickimi w Krakowie i Warszawie wspieramy i współorganizujemy ważne konferencje naukowe, w tym: Międzynarodową Konferencję „Definiowanie przestrzeni architektonicznej”, Międzynarodową Konferencję „Architektura wyzwań” oraz konferencje: „Wyzwania stojące przed zrównoważoną architekturą środowiska mieszkaniowego” i „Między ortodoksją a kreacją – dialog konserwatorsko-architektoniczny”.
Festiwale i warsztaty architektoniczne
Instytut od 2018 roku podejmuje współpracę z podmiotami zewnętrznymi, polegającą na wspieraniu inicjowanych lokalnie działań, które służą promocji architektury i urbanistyki. Wśród nich znajdują się m.in. Festiwal MiastoMovie – największy polski festiwal filmów o mieście i architekturze, organizowany przez Wrocławską Fundację Filmową oraz warsztaty OSSA organizowane przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Studiujących Architekturę. Od 2019 roku Instytut jest współorganizatorem Weekendu Architektury w Gdyni.
Współpraca ze środowiskiem architektów i urbanistów
Współpraca ze środowiskiem architektów i urbanistów dotyczy szczególnie edukacji architektonicznej i kwestii poprawy otoczenia legislacyjnego wpływającego na jakość polskiej przestrzeni zabudowanej i krajobrazu. Instytut uczestniczy w warsztatach, spotkaniach i zjazdach organizowanych przez Stowarzyszenie Architektów Polskich SARP wraz z lokalnymi oddziałami, Towarzystwo Urbanistów Polskich, Izbę Architektów Rzeczpospolitej wraz z Izbami Okręgowymi IARP, a także w pracach Polskiej Rady Architektury związanych z formułowaniem kolejnej edycji dokumentów Polskiej Polityki Architektonicznej i przygotowaniem do Kongresu Polskiej Architektury. Instytut współpracuje także z Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku.
Redakcja i korekta: Natalia Raczkowska
Opracowanie merytoryczne i graficzne informatora: Zespół Działu Komunikacji
