Z DOŚWIADCZEŃ NAUCZYCIELI KONSULTANTÓW, DORADCÓW METODYCZNYCH I NAUCZYCIELI Projekt edukacyjny w gimnazjum

Projekt edukacyjny w gimnazjum

Zdniem 1 września 2010 r. weszły w życie nowe przepisy, zgodnie z którymi uczniowie gimnazjum realizujący nową podstawę programową (obecnie klasy I i II) mają obowiązek realizacji projektu edukacyjnego. 1

Problem edukacyjny jest zdefiniowany jako zespołowe, planowe działanie uczniów, mające na celu rozwiązanie konkretnego problemu, z zastosowaniem różnorodnych metod. Zakres tematyczny projektu edukacyjnego może dotyczyć wybranych treści nauczania określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów lub wykraczać poza te treści.

Projekt edukacyjny obejmuje następujące działania, które ma realizować zespół uczniów pod opieką nauczyciela: • wybranie tematu projektu edukacyjnego; • określenie celów projektu edukacyjnego i zaplanowanie etapów jego realizacji; • wykonanie zaplanowanych działań; • publiczne przedstawienie rezultatów.

Zrezygnowano z planowanej w projekcie rozporządzenia oceny opisowej na świadectwie. Udział ucznia w pracach projektowych będzie miał wpływ jedynie na ocenę zachowania, a informacja o tym udziale oraz temat projektu będą wpisane na świadectwie ukończenia szkoły. W szczególnie uzasadnionych wypadkach dyrektor szkoły może zwolnić ucznia z tego obowiązku – wówczas na świadectwie w miejscu przeznaczonym na wpisanie tematu projektu znajdzie się wpis: „zwolniona” albo „zwolniony”.

Zapisy rozporządzenia w sprawie oceniania nakładają na gimnazja obowiązek stworzenia uczniom warunków do wykonania projektów edukacyjnych, w szczególności: • uwzględnienia w kryteriach oceny zachowania ucznia, zawartych w ocenianiu wewnątrzszkolnym, udziału ucznia w realizacji projektu edukacyjnego; • określenia przez dyrektora szkoły w porozumieniu z radą pedagogiczną szczegółowych warunków realizacji projektu edukacyjnego;

• poinformowania przez wychowawcę uczniów i ich rodziców - na początku roku szkolnego, w którym uczniowie będą realizować projekt edukacyjny – o warunkach jego realizacji.

W roku szkolnym 2010/11 gimnazja mają czas do 30 listopada 2010 r. na to, aby: • znowelizować statuty w części dotyczącej zasad oceniania zachowania, • poinformować uczniów i rodziców o ustalonych w szkole warunkach realizacji projektu edukacyjnego.

Projekt jest metodą z powodzeniem stosowaną w polskich szkołach od lat 90-tych. 2 Nie można jednak stwierdzić, że był on dotąd realizowany powszechnie. Niektórzy nauczyciele są bardzo zaawansowani w pracy z uczniami tą metodą i bez trudu sprostają wymogom nowego rozporządzenia. Inni znają projekt tylko ze słyszenia lub literatury metodycznej, zaś własnych doświadczeń w tym względzie nie mają.

Projekt jest nazywany „królową metod”. W porównaniu z innymi metodami daje on uczniom najwięcej samodzielności w działaniu.

Dzięki projektowi uczniowie mogą rozwijać bardzo cenne umiejętności. Są to m.in.: • wyszukiwanie informacji z różnych źródeł, • selekcja informacji, • planowanie i organizowanie własnej pracy, • komunikowanie się, • współpraca w grupie, • zespołowe podejmowanie decyzji, • publiczne prezentowanie efektów pracy zespołu itp.

Wszystkie powyższe umiejętności są dzisiaj bardzo przydatne – zarówno w życiu zawodowym (praca w zespołach projektowych stała się w firmach bardzo popularna), ale też w sferze prywatnej oraz w relacjach społecznych. To bardzo ważna zaleta projektu – uczniowie pracują w zespole (na co nie mają w szkole zbyt wielu okazji), widzą wymiar praktyczny podejmowanych działań, a szkoła przez to staje się bliższa życiu.

1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 156, poz. 1046). 2 Pewne próby były także podejmowane w latch 30-tych, ale na bardzo małą skalę. Patrz: M. S. Szymański, O metodzie projektów, Wydawnictwo Naukowe Żak, Warszawa 2000, s. 47.

Rozporządzenie określa projekt jako zespołowe, planowe działanie uczniów, mające na celu rozwiązanie konkretnego problemu. Takie określenie odróżnia go od wielu projektów dotąd realizowanych w polskich szkołach – nie wszystkie one miały na celu rozwiązanie jakiegoś problemu. Jest to niewątpliwie trudniejsza, ale i bardziej wartościowa odmiana projektu, połączona ze strategią PBL (Problem Based Learning – uczenie się poprzez rozwiązywanie problemu). 3 Oznacza to konieczność odpowiedniego sformułowania tematu projektu. Może to być np. pytanie problemowe, np. Jak...? Dlaczego…? W jaki sposób…?, Co zrobić, żeby…?

Problem, jakim się zajmują uczniowie, powinien im być bliski, realny, życiowy, budzić ich zainteresowanie. Warto szukać tematyki projektów w zapisach podstawy programowej. Ważne bowiem, aby nauczyciele nie mieli poczucia (a często tak bywa), że projekt będzie uczniów odrywał od tego, czego obowiązkowo muszą się nauczyć, a jest zapisane w podstawie. Nie ma przeszkód, a nawet jest wskazane, aby zapisy tej podstawy realizowali także metodą projektu (w wymiarze przedmiotowym lub interdyscyplinarnym). Można również można wykraczać poza podstawę, co daje nieograniczone możliwości w zakresie podejmowanej tematyki.

W metodzie projektu bardzo ważna jest samodzielność ucznia i jego wpływ na przebieg realizacji na wszystkich etapach – od sformułowania tematu projektu po prezentację końcową. Uczniowie, biorąc sprawy w swoje ręce, nie tylko mają poczucie sprawstwa, co jest bardzo motywujące, ale biorą też odpowiedzialność za własne uczenie się. Mogą mieć z tym trudności, przyzwyczajeni do tego, że na co dzień ktoś im mówi, co mają robić i stawia wymagania. Nauczyciel ma tutaj inną rolę, niż w tradycyjnej relacji z uczniami. Nie jest już postacią wiodącą. Powinien monitorować działania uczniów, wspierać ich, udzielać konsultacji, podtrzymywać motywację, reagować w razie potrzeby, ale nie podawać im gotowych rozwiązań, przydzielać zadań ani wyręczać w ich realizacji. To wcale nie jest łatwa rola.

Ważnym etapem projektu jest jego publiczna prezentacja. Tej sztuki, bardzo w życiu przydatnej, też powinniśmy uczyć młodych ludzi, a „królowa metod” jest ku temu świetną okazją.

Ocenianie projektu jest bardzo złożone i trudne. Należy pamiętać, aby oceniać nie tylko efekt końcowy (co byłoby zapewne łatwiejsze), ale cały proces. Uczniowie powinni przed przystąpieniem do pracy znać kryteria oceny – wiedzieć, co jest ważne i będzie brane pod uwagę przy ocenie. Bardzo dobrze się tutaj nadaje ocenianie kształtujące. Rozporządzenie mówi jedynie o tym, że udział ucznia w projekcie ma wpływ na jego ocenę zachowania, ale to wcale nie wyklucza oceniania przedmiotowego (z jednego lub kilku przedmiotów - w zależności od rodzaju projektu). Powinno być też w projekcie miejsce na samoocenę i ocenę społeczną uczniów.

Rozporządzenie oddaje w ręce dyrektorów i rad pedagogicznych określenie warunków realizacji projektów w ich gimnazjum. Należy mądrze z tej wolności korzystać i ustalić takie zasady, które będą najbardziej adekwatne do specyficznych warunków danej szkoły, liczby uczniów, stopnia zaawansowania w pracy metodą projektu itp. Trzeba wyważyć te zapisy, uczynić je realnymi i elastycznymi, nie rozbudowywać nadmiernie procedur i dokumentacji.

Warunki realizacji projektów nie muszą być częścią statutu gimnazjum, mogą funkcjonować jako osobny dokument. Zapewne trzeba go będzie modyfikować, bo w praktyce może się okazać, że niektóre przyjęte na początku rozwiązania nie sprawdziły się. W statucie natomiast muszą się znaleźć kryteria oceny zachowania, uwzględniające udział ucznia w projekcie.

W ramach wspomagania dyrektorów i nauczycieli szkół w realizacji obowiązku wprowadzenia do szkół projektu edukacyjnego opracowano zestaw publikacji 4 : • Metoda projektów w gimnazjum. Poradnik dla nauczycieli i dyrektorów gimnazjów. – A. Mikina, B. Zając • Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne. Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów – J. Strzemieczny.

Obydwa poradniki są do pobrania ze strony ORE w formacie PDF. Po wydrukowaniu zostaną wysłane do gimnazjów – każda szkoła otrzyma nieodpłatnie dwa komplety. Oprócz tych dwóch tytułów pojawił się tam jeszcze dokument pt. Narzędzia TIK wspomagające projekt gimnazjalny. Poradnik dla dyrektorów i nauczycieli gimnazjów – D. Janczak, E. Kędracka, M. Rostkowska.

3 Taka odmiana metody projektu, z powodzeniem stosowana w szkołach zachodnioeuropejskich i amerykańskich, jest jeszcze u nas mało popularna. Można o niej znaleźć informacje na stronie CEO oraz w materialach projektu DiAMEnT, realizowanego w Małopolsce. 4 Projekt edukacyjny w gimnazjum - poradniki http://www.ore.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=388&Itemid=992

To materiał stanowiący bardzo ciekawe uzupełnienie dwóch poprzednich i wskazuje rozmaite, niekonwencjonalne zastosowania TIK w realizacji projektów gimnazjalnych.

Adresatami tych trzech opracowań są nauczyciele, dyrektorzy gimnazjów, jak i wszyscy zainteresowani tą metodą. Znajdą tam zarówno wskazówki metodyczne jak i organizacyjne, szereg przykładowych dokumentów. Trzeba mieć jednak na uwadze, że są to tylko propozycje. Autorzy wielokrotnie podkreślają fakultatywność opisywanych przez siebie działań szkoły, wskazują rozwiązania alternatywne. Celem realizowania w szkołach projektów edukacyjnych ma być bowiem wyzwolenie uczniowskiej kreatywności i osiąganie satysfakcji z zespołowo wykonanej pracy, a nie tworzenie i sztywne trzymanie się procedur, regulaminów i wzorów dokumentacji. 5

Oprócz wymienionych wyżej poradników pojawiły się także na stronie ORE materiały ze szkoleń Projekt edukacyjny w praktyce szkolnej. Odbywały się one we wrześniu i październiku w Dębem k/Warszawy, a uczestniczyło w nich niemal 1200 dyrektorów szkół, nauczycieli, pracowników nadzoru i doskonalenia z całego kraju. Zamieszczono do pobrania: prezentacje Projekt w prawie oświatowym, Projekt jako metoda oraz materiały wypracowane przez uczestników szkolenia (m. in. kilkaset propozycji tematów projektów oraz przykładowe instrukcje). 6 Zapewne będą cenną pomocą przy planowaniu i organizowaniu gimnazjalnych projektów edukacyjnych. Bibliografia:

Królikowski J., Projekt edukacyjny. Materiały dla zespołów międzyprzedmiotowych, Wydawnictwa CODN, Warszawa 2001

Mikina A., Zając B., Jak wdrażać metodę projektów?, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006

Szymański M. S. O metodzie projektów, Wydawnictwo Naukowe Żak, Warszawa 2000 www.ceo.org.pl, www.ore.edu.pl,

Małgorzata Wojnarowska – nauczyciel konsultant MCDN ODN w Krakowie, członek redakcji „Hejnału Oświatowego” – miesięcznika MCDN ODN w Krakowie

Uczniowie podczas realizacji projektu

5 Ibidem 6 Szkolenie Projekt edukacyjny w praktyce szkolnej http://www.ore.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=391&Itemid=993

Opracowała: Małgorzata Wojnarowska