Puur Natuur Zomer 2015 - Bladerversie

Collecte voor de natuur:

â‚Ź 580.000

zomer 2015

Iedereen bedankt!

Meester in ­mosselkraken

heerlijke

ZOMER

Avonturen voor je 100e

Samen hooien

in De Wieden

2

Zeealant

FOTOGRAFIE: ANDREA BONETTI – NHPA–PHOTOSHOT

“Het was een mooie, zomerse dag in augustus. Met twee collega’s was ik in de Kwade Hoek op Goeree (ZH) planten aan het inventariseren. Ineens kwamen we een plant tegen die we niet kenden. Een grote bos gele bloemen, zo’n halve meter hoog. Ik ben het thuis gaan nazoeken en toen bleek dat we een plant hadden gevonden die nog nooit eerder in Nederland was gezien. Hij had niet eens een

Menno van Zuijen ecoloog

Nederlandse naam. Omdat het een alant is die alleen aan de kust voorkomt, hebben we hem zeealant genoemd. Erg leuk om zo’n ontdekking te doen. Het is een plant die tot in Bretagne en Zuid-Engeland voorkomt. Waarschijnlijk zijn er wortelstokken onze kant opgespoeld. En dankzij de klimaatverandering kan hij nu aan onze kust groeien. Ik ben benieuwd of ’ie het volhoudt.”

COLOFON

Puur natuur valt elk kwartaal op de mat van 725.000 leden van Natuur­ monumenten.

Vragen over uw lidmaatschap?

Stel ze aan onze Ledenservice via: (035)655 99 11 of nm.nl/vragen Opzeggen van uw lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (035) 655 99 11 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@ natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Art direction & vormgeving Maters & Hermsen Vormgeving Prepress Mark Boon Productiebegeleiding Graphic Reclame Druk, papier, biofolie Habo Da Costa drukt Puur Natuur CO2 -neutraal op PEFC® gecerti­ ficeerd papier.

Indien nodig wordt Puur Natuur ­­verpakt in biofolie. Werp deze w ­ ikkel in de gft-container, voor minimale ­milieu­­belasting.

Verzending PostNL vervoert Puur ­Natuur en ­compenseert de volledige CO2 -­ uitstoot hiervan.

redactie

“Zo waar veel keuz de jonmoet ik me... deze gens he et zome en (Naa r?!” r Bui ten X XL , p

“Ik heb nu al een zomer­vakantie­gevoel”

Marianne Nouwens hoofdredacteur en knopen doorhakker

Marietta Nollen bladmanager en spil

46)

Jelle Hoogendam art director en buiten-de-lijntjesdenker

Codyn Woerde redactie assistent en regelaar

Frans Bosscher eindredacteur en vraagbaak

“Het is mooi dat de akkers ’n keer aandacht krijgen.”

­Natuurmonumenten voert het CBF-­ keurmerk van het Centraal Bureau ­Fondsenwerving.

(Ar tikel over noodzaak bloemrijke akkers, p12)

Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.

Tim van den Broek ecoloog en wandelende encyclopedie

LID VOOR HET LEVEN Zet uw lidmaat­ schap nu om voor het leven. Makkelijk en fiscaal aftrekbaar! U regelt het op nm.nl/lidvoorhetleven

NALATEN AAN DE NATUUR Geef de natuur door aan nieuwe generaties.

Door Natuurmonumenten op te nemen in uw testament. nm.nl/nalaten

Stefan Claessens beeldredacteur en plaatjesmaker

WORD VRIJWILLIGER Dankzij onze enthousiaste vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekerscentra open.

Wordt ook vrijwilliger! nm.nl/vrijwilligers

Gerrit Dolsma boer/boswachter en Dwingeldervelder

GRATIS DONATIEBOX Geen cadeau maar liever een natuurgift op uw feest?

Vraag nu gratis de Natuur­ monumenten donatiebox aan via nm.nl/donatiebox of T (035) 655 9911

facebook.com/ natuurmonumenten twitter.com/ natuurmonumenten pinterest.com/ natuurmonumenten

4

Online ontdekken & delen...

Je kunt Puur ­Natuur ook op je ­tablet l­ ezen en g ­ elijk ­leuke filmpjes ­bekijken! ­Download nu ­gratis de app via de App Store of Google Play en log in met je ­lidmaatschapnummer!

Meer info: nm.nl/tablet

Een prachtig heikikker-trio gemaakt door G.B. Rekers.

Heb jij ook een mooie foto gemaakt in de natuur?

Stuur deze dan in en maak kans op een mooie prijs! nm.nl/fotovandemaand

Varen, varen...

Ga met het hele gezin mee op ­vaarexcursie en beleef de natuur nog intenser vanaf het water tijdens onze vaartochten.

De boswachter laat je de ­mooiste plekjes en dieren zien! nm.nl/varen Deel je leukste vaarfoto’s via Instagram #natuurmonumenten

Volg onze boswachters op twitter Borras Cynthia @NatuuropSchier

250 paar lepelaar broeden op de kwelder van Schiermonnikoog.

Overdag zit Mr op nest zodat Mvr lekker kan gaan vissen

Frans Kapteijns @BoswachterFrans

Na regen komt zonneschijn.

Meteen dan ook heel krachtig, zoals bij het Voorste Goorven @Natuurmonument Schitterend

twitter.com/natuurmonumenten #natuurmonumenten

45

nummer ZOMER 2015

Huilen met de wolven Frans Buissink

34

11 DINGEN

die je voor je 100e gedaan moet hebben

46

87 TIPS

voor een zomers dagje uit

22

Met de kano zwerven door de Nieuwkoopse Plassen Hoe heet die vlinder daar toch?

38

12 ZOMERSE AKKERS wat zijn ze mooi!

06 Dromen aan zee 08 Boswachter

Gradus Gouden Kanjer 09 Samen een bos aanleggen!

10 Zomerkwesties van Frans 18 Gulle gever Janneke ­Stolwijk 19 En de Groenste Politicus is…?

20 De brute kracht van de zeester 26 Opknapbeurt oud-Hollands veenlandschap 27 Column Bastiaan Ragas 28 Kleurplaat van OERRR 31 Natuurplaatjes verzamelen

Kopje onderwater 36 In Jonen zorgen ze zelf voor de natuur 40 Tuintips van tuinman Jan 41 Slangenman Janco Mulder 42 Checkpoint Carolus 44 Naar buiten met OERRR 52 Een zomer vol kunst en natuur 53 Webwinkel 54 Bij Bottsje de Hoop in de DC 55 Vaarwel korhoen 56 Je lidnummer is je lotnummer!

32

12

Zoek de 足 erschillen v TEKST Frans

Bosscher |

FOTOGRAFIE

Erik Buis en m.m.v. Ronald Popken

13 13

Honderd jaar geleden waren ze er nog, akkers vol b 足 loemen, vogels en vlinders. Ze inspireerden schilders, dichters en wandelaars. In Drenthe laat boswachter Gerrit Dolsma ons nog altijd van genieten van deze zomerse pracht. Tegen de klippen op, dat wel.

14

Boer/boswachter Gerrit Dolsma

Deskundigen en wandelaars worden heel blij van onze akkers

omerser kun je het eigenlijk niet krijgen. Boven een korenveld schijnt de zon uitbundig. Langs en tussen het bijna rijpe graan ziet het geel, rood en blauw van de bloemen. Het gezoem van insecten is boven alles uit te horen. Vlinders ­hoppen in de warmte van bloem naar bloem. In de lucht vrolijkt een veldleeuwerik met zijn gekwinkeleer de boel verder op. Hier wil je picknicken en wegdromen.

Uitgestrekte lappendeken De natuurrijke akker, die vrijwel verdwenen is, spreekt nog altijd tot de verbeelding. De kleuren van bloemen en vlinders, de geluiden van insecten en vogels roepen een gevoel van harmonie op: zo hoort het te zijn. Ook voor de natuur waren het oorden van rijkdom. Neem alleen al de planten. Meer dan honderd soorten zijn in meer of mindere mate afhankelijk van de omstandigheden die op akkers voorkomen; dat is zeven procent van alle wilde planten in ons land. Bij vogels een vergelijkbaar beeld: tientallen soorten vinden juist op akkers voedsel en geschikte plekken om hun jongen groot te brengen.

Honderd jaar geleden waren alle akkers rijk aan natuurwaarden.

Ze vormden de basis van elk boerenbedrijf, eigenlijk al sinds er boeren zijn. Vee werd gehouden voor vlees, wol en melk, maar ook voor de mest om de akkers vruchtbaar te maken. Daarop werd het graan voor het dagelijks brood verbouwd, de bonen, en later de aardappels. Zo vormden de heidevelden, de (bloemrijke) graslanden, hooilanden en akkers een samenhangend geheel.

Een groot deel van Nederland zag eruit als een uitgestrekte ­lappendeken van kleine perceeltjes, af­gewisseld door venen en moerassen.

De balans van toen is verdwenen. Op de akkers van vandaag is geen dier of plant te bekennen; hooguit staat er langs de rand nog een klaproos of korenbloem. Percelen zijn enorm vergroot; de hagen en houtwallen die als scheiding dienden, zijn opgeruimd. Er komt meer mest op het land dan de gewassen kunnen opnemen. De afwisseling van rogge, haver, gerst, boekweit en tarwe heeft plaatsgemaakt voor maïs, maïs en nog

Korenbloem

15

eens maïs. Bloemen die het toch lukt om een plekje te vinden in de dicht gezaaide akkers, worden als onkruid doodgespoten.

In onze hoogproductieve hightech-landbouw is er voor bloem- en vogelrijke akkers geen plek meer. Een paar honderd hectare is er nog in heel Nederland, hooguit.

Het enorme verlies aan deze akkers is terug te lezen in de dramatische afname van het planten- en dierenleven. Ruim de helft van akkerplanten is bedreigd of verdwenen. Met de vogels die zo kenmerkend zijn voor akkers gaat het al niet veel anders. Het aantal broedparen veldleeuweriken is in vijftig jaar tijd met 96 procent afgenomen, bij de patrijzen gaat het om 93 procent, net als bij de ringmussen, en bij de geelgorzen is de afname 72 procent. Ortolanen en grauwe gorzen zijn al helemaal verdwenen, met het korhoen duurt dat ook niet lang meer. Als dat geen verarming is…

Ongeschoond zaad Er is dus werk aan de winkel. Dat hoef je Gerrit Dolsma niet te vertellen. In het zuiden van Drenthe (Dwingelderveld) bewerkt de boer/boswachter 90 hectare akkers van Natuurmonumenten. Hij probeert daarbij zo dicht mogelijk bij de historische situatie te komen, omdat je daarmee de beste omstandigheden voor planten en dieren creëert. Met moderne machines, dat wel.

Het werk is Gerrit op het lijf geschreven. Hij is opgegroeid op een boerderij en houdt van het werk op het land. Dertig jaar geleden zou hij de boerderij van z’n ouders overnemen, maar die was te klein om er een inkomen op te verdienen. Hij werd bos­wachter bij Natuurmonumenten, maar voelt zich nog altijd boer. Met computers en smartphones heeft hij niet veel, maar een trekker kent voor hem geen geheimen.

Zowel in het voor- als in het najaar is hij op het land te vinden. Met een eg maakt hij de afgestorven plantenresten los.

Daarna ploegt hij het land. Niet te diep, want dan verdwijnen de plantenzaden te ver de grond in. Vervolgens zaait hij het land in met zogenoemd ongeschoond zaad, dat wil zeggen dat het graanzaad vermengd is met zaden van akkerplanten. In de herfst herhaalt hij deze werkzaamheden op de percelen die met ­wintergraan ingezaaid worden. Voor het maaien en dorsen in de zomer schakelt hij een loonwerker in. Eén keer in de drie of zes jaar, afhankelijk van het stuk land, rijdt hij mest uit dat afkomstig is uit de schaapskooien van het Dwingelderveld.

Nu de vogels nog Natuurrijke akkers brengen geen geld op. Gerrits manier van werken kan alleen nog maar bij natuurorganisaties.

“Het moet je niet gaan om een financiële opbrengst.

Akkerbewoners

Grauwe kiekendief

Patrijs

Rood guichelheil

Kneu

Geelgors

Groot spiegelklokje

Akkerviooltje

Veldleeuwerik

Echte kamille

16

Dit doe je voor de natuur. Met de subsidie die we voor dit beheer krijgen en de verkoop van het stro en graan aan biologische boeren, kunnen we net quitte draaien.

Een boer wil niet quitte spelen, die moet er z’n brood mee verdienen.”

Gerrit heeft eer van z’n werk. Planten als korensla, slofhak, kleine leeuwenklauw, eenjarig hartbloem, klein tasjeskruid en natuurlijk korenbloem bloeien als nooit tevoren op de natuurakkers in Zuid-Drenthe. “Deskundigen noemen onze akkers de parels van Nederland. Maar ik krijg ook van ­wandelaars veel positieve reacties.”

De bloemen zijn terug, nu de vogels nog. Voor hen is nog de nodige winst te boeken. Zeker omdat recent onderzoek heeft uitgewezen dat de speciale bloemenranden langs akkers van gewone boeren nauwelijks helpen, ligt daar ook een taak voor de boswachter. “Om de omstandigheden voor vogels te verbeteren gaan we de diversiteit op de percelen vergroten”, zegt Gerrit. “Om dat voor elkaar te krijgen, laten we ons ­inspireren door oude kaarten en luchtfoto’s. Die laten prachtig zien dat boeren vroeger op veel en heel kleine perceeltjes – soms nog geen tien meter breed – werkten met ­allemaal verschillende gewassen.”

Hij verwacht er veel van. Op de akkertjes waar het graan nu al blijft staan, barst het van de vogels: geelgorzen, groenlingen, ringmussen. De verwachting is dat na de aanpassingen ook het aantal patrijzen en kwartels weer zal toenemen.

Dat geldt ook voor blauwe kiekendieven, smellekens en torenvalken, die op de muizen afkomen. “Het korhoen, dat hier dertig jaar geleden nog zat, krijgen we niet meer terug. Helaas.”

Roggelelie

Graanambassadeur Bouwe Ruiter

Een echt eerlijk product

A

ls je wat wilt weten over oude granen, moet je bij Bouwe Ruiter zijn.

Vanuit de museum­boerderij Welgelegen op landgoed borg Verhildersum in het Noord-Gro­ ningse Leens brengt hij zijn liefde voor eenkoorn, emmer­ tarwe, aalter troshaver, boekweit, huttentut en sint-jans­ rogge aan de man. “Mijn opa was akkerbouwer in Zeeland. Hij was altijd met oude gewassen bezig.

Het pakte mij ook. Ik raakte gefascineerd door het idee dat de oergranen terug zijn gevon­ den bij de oude Egyptenaren, maar ook op de raatakkertjes bij ons. Het is het eerste gewas dat in cultuur is gebracht. En die oude gewassen brengen zoveel kleur en vari­ atie in het landschap.

Vergeet ook niet dat ze veel meer smaak hebben en boven­ dien veel voedzamer zijn dan de gangbare gewassen van tegen­ woordig. Al die veredeling heeft tot verdunning van smaak en voedingswaarde geleid. Je ziet bij consumenten een grote belangstelling voor oude gra­ nen; speltbrood is niet aan te slepen. Koks, bierbrouwers, jeneverstokers, molenaars en bakkers willen er ook graag mee aan de slag. Ik probeer de scha­ kel te zijn tussen deze partijen aan de ene kant en boeren en natuurorganisaties aan de andere kant. Met elkaar moeten we de vraag oplossen: hoe kun je er een inkomen mee verdienen. Ik zie genoeg kansen. Hier op het landgoed merk ik dat consumen­ ten er geen enkele moeite mee hebben dat het wat meer kost.

Ze willen het product. Een écht, eerlijk product.”

Op zijn bedrijf verzorgt Bouwe Ruiter excursies en proeverijen. Meer info: landbouwe.nl

1 2 4 3 6 7 5

8 9 10

11 12

Waar vind je mooie bloemrijke akkers bij Natuurmonumenten?

1. Dal van de Ruiten A 2. Dwingelderveld 3. Landgoed Eerde 4. Sprengenberg 5. Bergherbos 6. Planken Wambuis 7. Loenense Enk 8. Landgoed Haarzuilens 9. Tiengemeten 10. Zwaakse Weel 11. Kampina 12. Genhoes

Biologische boer Jan Overesch

Biologische boer Jan Overesch

Zo maak ik een groene economie

J

an Overesch heeft een ­biologisch boerenbedrijf bij het Sallandse Heino. Hij houdt ­varkens en brandrode koeien voor de vleesproductie, en op zijn akkers verbouwt hij groenten en granen.

“Van natuurorganisaties en land­ goedeigenaren in de buurt pacht ik in totaal zo’n ­tachtig hectare akker­ land, naast de ­dertig hectare eigen grond. Ik doe dat in de eerste plaats omdat ik een kringloop op m’n bedrijf wil. De mest van het vee gaat op het land, een deel van de rogge en het gerst dient weer als voer voor het vee. Zo maak ik een groene economie. Gaandeweg is ook m’n belang­stelling voor de natuur op de akkers gegroeid. Dat komt door het contact met de boswachters, maar ook omdat ik voor m’n ogen de bio­

diversiteit zie toe­nemen. Sommige stukjes oogst ik niet; daar kunnen de vogels ’s winters voedsel vin­ den. ­Minder productieve stukken land en overhoekjes zaai ik in met speciale bloemenmengsels. Dat is nodig ook, want door het enorme gebruik van b ­ estrijdingsmiddelen is er in juni al niks meer te eten voor bijvoorbeeld bijen. Het is in- en intriest zoveel als er gespoten wordt.

Ik probeer zaaigoed uit te wisselen met andere biologische boeren, zodat we elkaars plantenzaden op het land k ­ rijgen. Het werkt goed. In mijn akkers bloeien volop korenbloemen, klapro­ zen en kamille. Ook slofhak is terug. Ik geniet daar echt van.

Bij het eggen in april zag ik voor het eerst in m ­ isschien wel twin­ tig jaar weer een koppeltje patrijzen.

En iemand anders had kwartels gehoord.”

Meer info over de ­boerderij en de winkel van Jan Overesch vind je op: overesch.nl

Klaproos