Lente 2019
Het jaar van de wilde bloemen
2
Klaproos Natuurmonumenten kocht dit landgoed in 1968 van de familie Schermbeek, die het huis liet bouwen. Tegenwoordig kun je hier zelf even landheer of -vrouw zijn, want het huis is ingericht als vakantiewoning door Buitenleven Vakanties. In totaal telt het landhuis vijf vakantiewoningen.”
Wineke Allersma Adviseur Gebouwd Erfgoed
buitenlevenvakanties.nl
BEELD: MARTIN VAN LOKVEN
“Welkom in landhuis Oud Groevenbeek, op de Veluwe tussen Putten en Ermelo. Deze villa uit 1907 is een ode aan de natuur. Overal vind je gestileerde bloemen en plantenmotieven, zoals deze klaprozen boven de raampartijen. Het zijn ornamenten uit de jugendstil of art nouveau, een kunststroming uit het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw met de natuur als inspiratiebron.
COLOFON
Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van 719.000 leden van Natuurmonumenten. Vragen over uw lidmaatschap? Stel ze aan onze Ledenservice via: (035)655 99 11 of nm.nl/vragen Opzeggen van uw lidmaatschap Telefonisch via onze Ledenservice: (035) 655 99 11 of online: nm.nl/opzeggen Puur Natuur Reacties: puurnatuur@natuurmonumenten.nl ISSN:2213_218X Aan dit nummer werkten mee Frans Bosscher, Stefan Claessens, Wilco Meijers, Mariëtta Nollen, Annemieke Zemmelink, boswachters Eveline Blok, Wijnand Francke, Johan van Galen Last, Mirte Kruit, Eric Menkveld en Hanne Tersmette Art direction & vormgeving Maters & Hermsen Vormgeving, Anke Revenberg Foto op cover Shutterstock Prepress Studio Boon Productiebegeleiding EMP grafimedia Druk, papier, biofolie RotoSmeets drukt Puur Natuur op FSC Recycled Credit en volgens EU-Ecolabel geproduceerd papier. Indien nodig wordt Puur Natuur verpakt in biofolie. Werp deze w ikkel in de gftcontainer, voor minimale milieubelasting. Verzending PostNL vervoert Puur Natuur en c ompenseert de volledige CO2 -uitstoot hiervan.
3
leden Bloemen houden van mensen. Maar houden mensen ook van bloemen? We vroegen het aan bezoekers van de weekmarkt in Culemborg (Gld).
WEL LEZER, MAAR NOG GEEN LID? Word nu lid van Natuurmonumenten nm.nl/word-nu-lid LID VOOR HET LEVEN Zet uw lidmaatschap nu om voor het leven. Makkelijk en fiscaal aftrekbaar! U regelt het op nm.nl/lidvoorhetleven WORD VRIJWILLIGER Dankzij onze enthousiaste en onmisbare vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van onze bezoekerscentra open. Ook vrijwilliger worden? nm.nl/vrijwilligers CONTRIBUTIES EN GIFTEN Uw contributie en/of gift kunt u overmaken op rekeningnummer NL69 INGB 0000 0099 33. nm.nl/doemee
“Ik ben bakker, meer bloem dan bloemen. De natuur is mijn werk, iedere dag is anders. Als het buiten droog is, merk ik dat meteen in de gist en moet ik anders kneden.”
“Bloemen maken het huis sfeervoller, maar ik denk dat ik later nepbloemen neem. Echte bloemen houden het bij mij helaas niet lang uit, haha.”
“Mijn huis staat midden in de bossen, maar heel vaak kom ik er niet, ik ben te druk. Als ik ga, dan vaak om foto’s te maken voor Instagram.”
“Ik woon dichtbij een natuurgebied, heel tof, maar alles is ver weg. Heide is natuurlijk mooi in het najaar, maar bloemen horen voor mij toch bij de lente.”
Ingrid: “Op zaterdagochtend haal ik op de markt brood, groente én bloemen. Bloemen in huis, daar word ik vrolijk van.” Laura: “Ik zie bloemen het liefst buiten. Ik ben graag in de natuur. Dat geeft vrijheid.”
TEKST: ERWIN FISSER BEELD: JORD VISSER
NALATEN AAN DE NATUUR Geef de natuur door aan nieuwe generaties door Natuurmonumenten op te nemen in uw testament. nm.nl/nalaten
facebook.com/ natuurmonumenten 300.000 fans twitter.com/ natuurmonument 36.000 volgers instagram.com/ natuurmonumenten 32.000 volgers
Natuurmonumenten heeft de ANBI-status en voert het CBF-keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving.
Natuurmonumenten is een van de goede doelen die structureel gesteund worden door de loterij.
“We zijn in Nederland best goed bezig, met dassentunnels en zo. Met de naderende bloeiperiode is het bijna jammer hoe druk het weer in natuurgebieden wordt.”
4
Bloemetjom ‘Waar zijn al de bloemen toch, van lang geleden - Waar zijn al de bloemen toch, waar zijn ze nu - Waar zijn al de bloemen toch, meisjes plukten ze en of Wie van ons weet dat nog, wie van ons weet dat nog.’ (Conny Vandenbos, zangeres, 1937-2002)
/ ‘Sinds 1950 zijn er in Nederland zeker veertig inheemse
plantensoorten uitgestorven door toedoen van de mens. Ik vind dat een principieel probleem: de mensheid heeft simpelweg niet het recht om soorten op zo’n grote schaal uit te roeien.’(plantenbioloog Joop Schaminée, Kijk, 2018)
/ ‘Wat is
onkruid? Een plant waarvan de kwaliteiten nog niet zijn ontdekt.’ (Ralph Waldo Emerson, Amerikaans dichter en filosoof, 1803-1882)
/ ‘De mensen zijn ziek van verveling, ze
zien de bloemen niet meer, de vogels niet meer.’(Phil Bosmans, Belgische pater en schrijver,
/ ‘De zon maakt bloemen, warmte, hei, de zee maakt stil – wat maken wij?’ (Leo Vromans, dichter en bioloog, 1915-2014) / ‘De polder, waar Natuurmonumenten
1922-2012)
ondertussen driehonderd hectare had, verdroogde steeds verder. Met als gevolg dat de bloemenweelde verdween.’(boswachter Eric Menkveld, p40)
/ ‘In tuincentra zie je
ontplofte planten die vol staan met groeiremmers en kunstmest. (…) Groen heeft geen waarde meer; het is puur decoratie. Dat vind ik armoede.’ (Lodewijk Hoekstra, tv-tuinman Groene Handen)
/ ‘Het geluk op aarde is voor de roos die zich laat plukken,
niet voor die, verwelkt aan de dorre tak, leeft en sterft in kuise eenzaamheid.’ (William Shakespeare)
/ ‘De enorme verstening, daar zijn we met zijn allen verant-
woordelijk voor. Iedereen kan er dus ook iets tegen doen. Heel simpel: door stenen te vervangen door planten.’ (Wout Veldstra, Operatie Steenbreek, p20)
/ ‘Een grote
hommel log en zwaar - zag in het gras een blom - en botweg streek hij neer op haar - toen viel het bloemetjom.’ (Toon Hermans)
5
nummer LENTE 2019
6
Over bloemetjes en bijtjes
18
Samen zetten we het hele land in bloei!
24
BATAAFSE FLORA
Bloemen van toen
14 Het herbarium van Marc van den Tweel 28 Wandelen door
40
de bloeiende
MAAK JE EIGEN WILDE BLOEMENTUIN
ÂBloemkampen
42 Dagboek van een boswachter 46 Lentekriebels 49 Winkelen voor de natuur
32 Vraag het Frans 34 Kleurrijke vogels voor Eerde 37 Puur natuursport 38 Huib Verhoeff
26
Lammetjes aaien met OERRR
over de helende kracht van de natuur 39 Bloemen voor de camera
12
BEELD: NATUURMONUMENTEN - PIETER HARINGSMA
6
Groot kaasjeskruid met akkerhommel
7
Maak plaats voor wilde bloemen DEEL 1
Ken je het verhaal van de bloemetjes en de bijtjes? Die houden van elkaar. Ook vlinders en andere insecten kunnen niet leven zonder bloemen. Zonder bloemen, geen insecten. En andersom. Maar de match tussen bloem en insect is niet vanzelfsprekend.
Krokus met aardhommel
Sneeuwklokje, bestuift zichzelf
Vliegenorchis met graafwesp
Braam met penceelkever
Kamperfoelie met groot avondrood
Witbol, windbestuiver
Gekweekt viooltje, nectar onbereikbaar
Bosanemoon met lieveheersbeestje
Gewone berenklauw met zweefvliegen en soldaatjes
BEELD: NATUURMONUMENTEN : GEURT BESSELINK , BEN WALET, ESTER VAN DAM , LOES BELOVICS , GEURT BESSELINK, GETTY IMAGES, KEITH WILSON
8
9
Wilgenroosje met honingbij
10
Natuurmonumenten stond heel 2018 in het teken van insecten. Kleine kriebelbeestjes die rond zoemen, afval vreten en ondergronds leven. Niet de meest aaibare natuur, maar wel noodzakelijk voor ieder ecosysteem. Dit jaar zetten we onze schijnwerpers op de uitbundige en kleurige wilde bloemen. En eigenlijk vertellen we precies hetzelfde verhaal als het afgelopen jaar. Want zonder bloemen geen insecten, en zonder insecten geen wilde bloemen. Bloemen houden van mensen, luidde een reclameslogan. Maar eigenlijk is het andersom. Van verjaardag tot begrafenis. Bij welke belangrijke gebeurtenis in ons leven spelen bloemen geen rol? We versieren er onze huizen, gebouwen en tuinen mee. En waarom eigenlijk? Omdat we als een blok vallen voor de schoonheid en de geur van bloemen. Daarin verschillen we niet veel van de insecten, die zich ook maar al te graag laten verleiden door wuivende kroonblaadjes en wufte luchtjes. En dat is precies wat planten willen. Zij zetten bijen, vlinders en andere insecten in als postillons d’amour om te helpen bij hun voortplanting. Bloem ♥ insect In de liefde heeft de plant het zichzelf niet gemakkelijk gemaakt. Zo leeft hij met de beperking van wortels in de grond. Vanuit die vaste plek kan hij niet zelf op zoek naar een partner. Toch moet hij zijn mannelijke stuifmeel (of pollen) op de stempel (het vrouwelijke geslachtsorgaan van planten) van een soortgenoot zien te krijgen. Zo’n tien procent van de plantensoorten benut daarvoor de wind. Dat is nogal inefficiënt, want je weet nooit uit welke hoek die waait en of daar dan ook soortgenoten staan. Om dat probleem op te lossen, produceren windbestuivers gigantische hoeveelheden stuifmeel. Het is als schieten met hagel, maar dan in het groot. Het zijn vooral bomen die deze truc toepassen. Naaldbomen, berken, hazelaars, elzen, beuken en berken zorgen elk voorjaar voor de pollenregens die mensen met een allergie nogal wat overlast bezorgen.
Andere planten gebruiken insecten voor de voortplanting. En dat is de reden waarom planten bloemen hebben. Daarmee lokken ze insecten. Zo is het bloemetje is er voor het bijtje, en andersom. Want het lichte stuifmeel gaat heel gericht mee aan de insectenpoot of op de rug naar een andere plant verderop. Op die manier kan genetisch materiaal van verschillende planten zich vermengen en dat zorgt voor sterke nakomelingen. De p lanten die voortkomen uit deze zogenaamde kruisbestuiving hebben namelijk niet precies dezelfde eigenschappen als hun ouders. Zo krijg je variatie in planten met allemaal eigen erfelijke eigenschappen. Juist die variatie biedt een plantensoort de beste kansen om te overleven als er veranderingen in de leefomgeving optreden. Voor wat hoort wat Verreweg de meeste plantensoorten zetten insecten in om het stuifmeel op de bestemde plek te krijgen. Alleen, hoe krijg je zo’n beestje zo ver dat hij die rol van letterlijke postillon d’amour op zich neemt? Door mooi te zijn, aandacht te trekken, lekker te ruiken en iets terug te geven. Want voor wat hoort wat. Het insect krijgt voor zijn verdienste een prettige beloning in de vorm van een heel zoet energiedrankje: nectar. Behalve suiker zitten daar eiwitten, vetten, vitaminen en smaakstoffen in. Eigenlijk alles waar het insect van
94%
minder plaats voor wilde bloemen (sinds 1900)
1.000
soorten wilde bloemen in Nederland
40
verdwenen bloemen sinds 1950
11
Vlinders hebben een lange zuigbuis om in de diepte van een bloem te hengelen
BEELD: GETTY IMAGES
houdt en nodig heeft om te van te leven. Het insect moet wel zijn best doen om die nectar te pakken te krijgen, want het zit verstopt in het binnenste van een bloem. Om daar bij te kunnen, landt een insect op een kroonblad en wringt zich vervolgens langs de meeldraden en stampers. Zo pikken ze bij de ene plant stuifmeel op en wrijven het bij een volgende op de stamper. En de bestuiving is een feit. Naar schatting is tien procent van alle insectensoorten een nectareter. De grootste zoetekauwen zijn bijen, vlinders en zweefvliegen. Maar ook mieren, vliegen, wespen en muggen houden er van. Alle nectareters zijn speciaal gebouwd op het verzamelen van hun voedsel. Met een speciale zuigsnuit halen ze het nectar uit de bloem. Vlinders hebben bijvoorbeeld een hele lange zuigbuis, die ze kunnen uitrollen om in de diepte van een bloem te hengelen. Zo komen ze bij de nectar waar andere soorten insecten niet bij kunnen. De liefde tussen insect en bloem is niet vanzelfsprekend. Sommige soorten vliegen op maar één en dezelfde soort bloem. Vaak omdat ze daar de nectar vinden waar ze bij kunnen en waar ze goed op gaan. Niet dat ze per bloem veel voedsel vinden, want bloemen maken nog geen milligram nectar per dag. Het kost de plant nogal wat energie om suikers aan te maken. Daarbij wil hij ook niet dat het insect zijn buikje vol eet. Dan zou deze geen reden meer hebben om naar de volgende bloem door te vliegen. Door één soort insect helemaal op zijn wenken te bedienen, stellen sommige planten hun voortplanting veilig. Want als dat insect weet dat een bepaalde plant voedsel te bieden heeft, gaat hij op zoek naar steeds diezelfde planten. De kans dat hij zo het stuifmeel naar een soortgenoot brengt is door deze soortentrouw het grootst. Verleiding Een bloem is een bloem omdat hij gezien wil worden. En herkend. Hij bedient zich van allerlei verleidingstactieken om insecten naar zich toe te lokken. Honingbijen en hommels kunnen de kleur ultraviolet goed herkennen en
komen vooral op gele en blauwe bloemen af. Dagvlinders houden vaak meer van rode en roze bloemen. Witte, gele en groene bloemen zijn favoriet van zweefvliegen en kevers. Veel bloemen hebben daarnaast lijnen, vlekjes of meerdere kleuren, waarmee ze hun zichtbaarheid nog meer vergroten. Deze versieringen worden ook wel honingmerken genoemd, omdat ze de insecten de weg wijzen naar de plek waar de nectar zich bevindt. Elke plant heeft een eigen geur, en die is nog belangrijker dan de kleur. Deze komt voort uit een mengsel van chemische verbindingen. In totaal zorgen zo’n tweeduizend verschillende stoffen voor de geur van bloemen, steeds in een andere samenstelling. Zo heeft een roos wel vierhonderd geurstoffen. Om een insect helemaal te ‘vangen’ hebben bloemdelen ook nog eens verschillende geuren. Ze werken net als een honingmerk en helpen een insect bij het vinden van de nectar. Meer bloemen In miljoenen jaren hebben bloem en insect geleerd hoe ze feilloos van elkaar gebruik kunnen maken. Een complex aan nauwverbonden levensvormen waar we zuinig op moeten zijn. Het afgelopen jaar lieten wij onderzoek uitvoeren naar de stand van insecten in ons land. Het resultaat daarvan was alarmerend: twee derde van alle insecten verdween in dertig jaar. Om dat tij te keren, moeten we meer ruimte maken voor natuur, en vooral voor wilde bloemen. Want daar vinden insecten wat ze zoeken: leefruimte, beschutting en voedsel.
12
BEELD: NATUURMONUMENTEN - MARTIN VAN LOKVEN
Terug naar de bonte weide
H
eel lang geleden stond Nederland vol wilde bloemen. Op de heide, in bos en duin, akkers en weilanden, langs paden en wegen. Rond 1900 hadden bloemen 94 procent meer ruimte om te groeien dan nu. Anno 2019 ziet ons land er totaal anders uit en is nog maar weinig land geschikt voor wilde bloemen. Dit komt vooral door de intensivering van de landbouw, want op de akker of in de weide vind je eigenlijk alleen nog maar ruimte voor het verbouwde gewas. Een wegberm of akkerrand daargelaten, vind je de variĂŤteit aan wilde bloemen vooral in natuurgebieden. Boswachters beheren de laatste reservaten met bloemrijke akkers en bonte weides. Vaak kleine gebieden van elkaar gescheiden door bloemloze landbouwgebieden. Dat gebrek aan ruimte maakt wilde planten en insectenpopulaties kwetsbaar. Insecten kampen met massale sterfte, zo blijkt uit onderzoek. Twee derde verdween in nog geen dertig jaar. Ook een aantal plantensoorten wordt bedreigd. Sommige soorten zijn al (bijna) uitgestorven).
13
14
Steun de wilde bloemen met slechts 2 uurtjes van je tijd!
Gedroogde planten
E
en herbarium: een verzameling gedroogde planten die je in een schrift plakte en waarbij je de naam van de plant en de vindplaats noteerde. Ik herinner me dit fenomeen nog levendig. In de laatste klas van de lagere school moest je er een voor biologie aanleggen. Het zoeken van planten en bloemen was geen enkel p robleem. Je fietste het dorp uit en vond in bermen en weilanden volop klaprozen, boter- en pinksterbloemen en ridderzuring. Een kleine moeite eigenlijk. Meer inspanning (en geduld) vroeg het proces van drogen onder een flinke stapel boeken. Helaas is een belangrijk deel van die vrolijkmakende, kleurrijke weelde verdwenen. Dat is ook slecht voor de vogel- en insectenstand. In onze natuurgebieden doen we ons uiterste best om de rijkdom aan planten en bloemen te beschermen en te herstellen. We stimuleren ook dat anderen die verantwoordelijkheid nemen. Boeren kunnen hun maairegime aanpassen, gemeenten kunnen bermen inzaaien en ook u kunt in uw eigen tuin een positieve bijdrage leveren aan een mooi, gezond en groen Nederland. Samen komen we op voor de flower power! De betrokkenheid van Natuurmonumenten houdt dan ook niet op bij de kadastrale grenzen van onze natuurgebieden. Dat is de koers die we de afgelopen tijd zijn gaan varen. Denk aan onze inzet tegen van de wat al te rigoureuze bouwplannen langs de kust en de recente landschapsenquête. In de komende jaren zult u merken dat we ons meer met dit soort thema’s gaan bezighouden (natuurlijk zonder onze opdracht als verwerver en beheerder van natuurgebieden en cultuurhistorie te verwaarlozen). Belangrijk, want hoe wij ons land inrichten, heeft echt álles te maken met het behoud van een aantrekkelijk landschap en een rijke natuur. Zoals ook de manier waarop we voedsel verbouwen grote impact heeft op de omgeving. Ook zo’n thema waarmee we meer aan de slag gaan. Doet en denkt u met ons mee? Uw steun is en blijft belangrijk.
BEELD: ERIK BUIS, GEURT BESSELINK
Marc van den Tweel, directeur Natuurmonumenten
Collecteren voor bloemen Dit jaar organiseren we van 24 tot en met 29 juni onze collecte voor de natuur. Met de hulp van duizenden collectevrijwilligers zetten we die week de wilde bloemen in Nederland op nummer 1! Doe je mee? Meld je dan nu aan. Korting op bloemenexcursie Uit ervaring weten we dat wie twee uur op pad gaat met een collectebus, zo’n 75 euro ophaalt. Wie ons helpt ontvangt van ons een kortingsbon voor één van onze vele wandelexcursies, bijvoorbeeld over wilde bloemen. Meld je aan via nm.nl/collecte
DE VERENIGING NODIGT JOU UIT Als lid van Natuurmonumenten kun je mee denken over de natuur bij jou in de buurt. Doe je mee? Informatie vind je op nm.nl/vereniging FRYSLÂN
6 apr: bijeenkomst over het Lycklamabos (met wandeling). 13.30 uur. Dorpshuis Nijemirdum
OVERIJSSEL
6 apr: jaarvergadering. Thema landbouw en natuur (met excursie naar Ottershagen). 9.30 uur: Erfgoed Bossem, Lattrop-Breklenkamp. Aanmelden: lcoverijssel@ natuurmonumenten.nl
NOORD-HOLLAND 13 apr: jaarvergadering.
Thema natuurinclusieve landbouw. 10.30 uur. Natuurboerderij Plassendaal, Texel. Aanmelden voor 1 apr: lcnoord-hollland@ natuurmonumenten.nl. Ovv naam, lidmaatschaps nummer en of je opgehaald wilt worden van de boot.
ZUID-HOLLAND
11 mei: jaarvergadering en excursie met thema natuurinclusief boeren. 11.00 uur. Hoeve Biesland in Delfgauw.
UITSLAG REFERENDUM
De statutenwijzigingen die nodig waren door de modernisering van de verenigingsstructuur zijn unaniem aanvaard. De 21 leden die deelnamen aan het referendum hebben zich voor de wijzigingen uitgesproken. Meer info: nm.nl/vereniging/referendum
15
Samen zetten we Nederlan d in bloei
Bloemen in het wild. In de wei, op de akker en langs de weg. Waar zijn ze gebleven? En hoe krijgen we ze terug? Wilde bloemen zijn belangrijk. Voor insecten, vogels en andere dieren. En voor onszelf.
Kom in actie! Kijk hier wat jij kunt doen:
NATUURMONUMENTEN.NL/BLOEMEN OERRR.NL/BLOEMEN (voor kinderen)
16
Lees je deze Puur Natuur meteen? Dan zijn we nog op tijd met onze vraag: ga je stemmen voor de Provinciale Staten? We hopen van wel, want de provincie gaat over de bescherming van natuur en landschap. Let wel op waar je voor kiest, want niet iedere partij heeft deze belangrijke thema’s even hoog op de agenda. Waarom we hier op hameren? Eind vorig jaar organiseerden we een enquête over ons landschap. We wilden weten hoe belangrijk dat voor jou was. Zo’n 45.000 mensen vulden deze in. De uitkomsten toonden aan hoe belangrijk de kwaliteit van het landschap is waarin we wonen, werken, leren, tot rust komen en sporten. Aanwezigheid van natuur in dat landschap vinden
GA STEMMEN OP 20 MAART! Voor weilanden vol bloemen en insecten Voor een streek eigen landschap met houtwallen en boomgaarden Voor meer en sterkere natuur Voor stilte en duisternis
we ook belangrijk. Veel mensen maken zich zorgen over het verdwijnen van planten en dieren uit hun woonomgeving. Het valt steeds meer mensen op: ons landschap wordt stiller in het voorjaar, kleuren geurlozer in de zomer. Een goede reden dus om je stem uit te brengen tijdens de provinciale verkiezingen. Je bepaalt zo mee of het bestuur in jouw provincie natuur en landschap hoog op de agenda zet. De deelnemers aan de enquête vinden ook dat Natuurmonumenten een grotere rol mag pakken. Niet alleen in onze eigen natuurgebied, maar ook daarbuiten. En dat gaan we doen. Met gemeenten en waterschappen, met boeren en met jullie. Samen maken we Nederland mooi!
Zorg: de natuur verdwijnt
50 procent maakt zich zorgen over ontwikkelingen in het landelijk gebied van de eigen regio. 19 procent maakt zich weinig of geen zorgen. Vooral in het westen van het land zien mensen de toekomst somber in door het verdwijnen van natuur.
Aantrekkelijkheid landelijk gebied
Ontwikkelingen waar we ons zorgen om maken
9,5
31%
15%
Komst of uitbreiding van wegen, spoorlijnen
KAART: WAGENINGEN UNIVERSITY & RESEARCH
7,5
5,5
10%
Bouw van (grote) stallen
Overige veranderingen
18%
Bouw van windmolens
39%
Verdwijnen bomen, heggen, houtwallen
63%
Bebouwd gebied Natuur
31%
Meer bedrijven en bedrijfsterreinen
Het verdwijnen van bloemen, insecten, vogels
15%
Aanleg van velden met zonne panelen
19% Meer lawaai
17
Niet overal windmolens
Deelnemers aan de enquête accepteren de overgang naar duurzame energie. Ook als dat gevolgen heeft voor het landschap. Windmolens en zonneparken kunnen volgens deelnemers het best langs snelwegen en op bedrijventerreinen worden gebouwd en niet in kleinschalige landschappen en natuurgebieden. Ook dorpsen stadsranden en weidelandschappen vinden ze ongeschikt.
Locatie windmolens
Ja
Locatie zonnepanelen
88%
ij snelwegen, havens B en bedrijven
78%
Op zee
51%
Langs de kust
Nee: 81% 78% 52%
Ja:
99% 92% 82%
Op daken van bedrijven
De deelnemers aan de enquête vinden dat overheden hun verantwoordelijkheid moeten nemen als regisseur van het Nederlandse landschap. Alle ontwikkelingen die op ons landschap afkomen, vragen om zorgvuldige afstemming en inpassing. Maar Nederland heeft in de voorbije jaren juist alle landschapsbeleid afgeschaft. En dat is een groot gemis. Niet alleen overheden, ook boeren, natuurbeschermers, supermarkten en consumenten zijn nu verantwoordelijk. 81 procent van de deelnemers aan de enquête is bereid zelf meer te betalen voor groente, vlees en zuivel als dat ten goede komt aan meer natuur op de boerderij.
Op daken van woningen ij snelwegen en B bedrijventerreinen
Nee: I n kleinschalige landschappen In of nabij natuurgebieden In weidse landschappen
Regie bij overheid
Rol van belanghebbenden Eens
89% 89%
In natuurgebieden
69% 69%
In landelijk gebied
I n kleinschalige landschappen In weidse landschappen
Grotere rol voor Natuurmonumenten
Ruim 70 procent van de deelnemers aan de enquête vindt dat Natuurmonumenten zich ook buiten de eigen natuurgebieden moet inzetten voor natuur en landschap.
Neutraal
Oneens
73%
82%
64%
vindt dat overheden boeren grenzen moet stellen via wetten
vindt dat boeren financiële vergoeding moeten krijgen
vindt dat boeren verantwoordelijkheid moeten nemen
85%
69%
81%
vindt dat supermarkten meer moeten betalen aan boeren
vindt dat supermarkten een meerprijs moeten doorberekenen
is bereid om zelf een hogere prijs te betalen
Natuurmonumenten in landelijk gebied Heel weinig Weinig Leden
Gemiddeld
Niet-leden
Veel
Bescherming nodig
Zeer veel
Waar moet Natuurmonumenten geld op inzetten? Leden
31%
Niet-leden
Aankoop waardevolle agrarische landschappen:
38%
Stilte en duisternis
72%
Geld investeren in samenwerkingsverbanden van boeren die natuurvriendelijk werken:
34% 27%
Fiets- en wandelpaden
26% 28%
Actie gericht op meer natuurvriendelijke voedselproductie door boeren:
22% 22%
Actie gericht om supermarkten meer natuurvriendelijk voedsel te laten verkopen:
17%
20%
Geld inversteren in samenwerkingsverbanden van burgers:
16%
12%
Ruimte voor natuur
23%
23%
Kleinschaligheid
62%
Schoonheid landschap
Cultuur- historie
29%
Weidsheid
18
Zet Nederland in
bloei!
We kunnen niet zonder wilde bloemen in ons l andschap. Daarom komen steeds meer mensen in actie. En jij misschien ook als je deze verhalen leest. TEKST:
Monica Wesseling
PORTRETTEN:
Erik Buis
BEELDMONTAGE:
Studio Boon
“Het begon ermee dat we bezorgd waren over de bestuiving en voedselvoorziening, maar dat is uitgegroeid tot zorgen over en vooral ook willen zorgen voor de biodiversiteit. Méér insecten en daarmee een rijkere natuur. We willen iedereen enthousiast maken. Niet door ingewikkeld gepraat, maar door praktische acties zoals het uitdelen van zakjes bloemenzaden met informatie. In 2011 begonnen we met een cursus stadsimkeren. Met het bomenplantfestival, dat we elk jaar in Amsterdam organiseren, hopen we dat mensen zich meer met de natuur verbonden voelen. Voor dit jaar staat tijdens de Dag van de Aarde (22 april) het maken van voedsel banken voor bijen op stapel. We vieren ook weer bomenfeest, helpen jaarrond met de aanleg van pollinator paradises bijvoorbeeld op daken en koppelen binnen de Pollinators Academy mensen met vragen aan experts. Allerlei acties om duidelijk te maken, dat de mens onderdeel van de natuur is. Samen maken we het leven.”
BEELD BLOEMEN: ANNEMIEK DE WIT
Tom van de Beek social entrepeneur, zet met The Pollinators ludieke acties voor bijen op touw
20
Wout Veldstra
BEELD BLOEMEN: GETTY IMAGES
initiatiefnemer Operatie Steenbreek, zorgde al voor duizenden nieuwe stadstuintjes “Zo’n vijf jaar geleden realiseerde ik me hoe slecht het is gesteld met de natuur in de stad. De oorzaak? De enorme verstening. En daar zijn we met zijn allen verantwoordelijk voor. Iedereen kan er dus ook iets tegen doen. Heel simpel: door s tenen te vervangen door planten. Inheemse bloemen die veel insecten trekken en daarmee ook vogels en egels. Zo ontstond Operatie Steenbreek. Inmiddels hebben we in zo’n honderd gemeenten v rijwilligers die de stadsbewoners helpen met het aanleggen van (gevel) tuintjes. Ik schat dat de teller op zo’n 10.000 tuintjes staat. Het is nu tijd voor de volgende stap: samen werking met Entente Florale, de organisatie van de nationale Groencompetitie en de uitverkiezing van de groenste gemeente van ons land. Zo willen we ook gemeenten natuurvriendelijker maken, ze enthousiasmeren voor natuurvriendelijke en vooral bloemrijke bermen, plantsoenen en rommelhoekjes. Onze boodschap is simpel; iedereen kan meehelpen stad en dorp bloemrijk te maken. Samen helpen we de natuur.”
21
Deborah Post
“Als ik om me heen kijk, zie ik heel veel monotoon gras waar bijen en andere insecten niets te eten vinden. Daar wil ik iets aan doen. Dat kan. Bermen van wegen en spoorlijnen hebben precies de goede grond voor wilde bloemen. Daar zijn we met Honey Highway mee begonnen. Samen met basisschoolkinderen hebben we al een tiental bermen ingezaaid. Ons grootste succes tot nu toe is het inzaaien van de berm van de A4 tussen Schiedam en Delft. Die stond vorig jaar al voor de derde keer in bloei. Maar ook knooppunt Joure in Friesland en spoor wegen in Gelderland. En nu opeens gaat het snel. Provincies, ProRail, waterschappen en zelfs de landbouw en Schiphol zijn enthousiast over dit idee. Wat op stapel staat? We gaan zaaien rondom spoorknooppunt Zwolle, bij Schiphol, op dijken, langs de N470 en bij aardappeltelers. Steeds mogen basisschoolkinderen de eerste 500 meter inzaaien. Bloemen voor bijen. Dat wil toch iedereen.”
BEELD BLOEMEN: HONEY HIGHWAY
biologisch imker en oprichter Honey Highway, zaaide kilometers bermen in
22
Eveline Blok
BEELD BLOEMEN: GETTY IMAGES
boswachter Natuurmonumenten, plantte met kinderen duizenden bloembollen “Voor de buitenplaats Beeckesteijn in Velzen-Zuid kregen we 40.000 bollen van stinsenplanten cadeau van de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur. Daar waren we natuurlijk heel blij mee, maar de vraag was wel: hoe krijg je zo veel bollen op tijd de grond in? Al die kievitsbloemen, sneeuwklokjes, sterhyacinten, winterakonieten, narcissen en nog bijna twintig andere soorten. Dat bracht me op het idee om schoolkinderen te vragen om te h elpen. Zo konden we ze meteen op een leuke manier vertellen hoe belangrijk bloemen zijn voor insecten, egels, vleermuizen en vogels. De kinderen van twee basisscholen uit de buurt deden mee. Met een deel van hen hebben we na het planten zaadbommetjes gemaakt. Daarna vertelde een imker alles over het leven van honingbijen. Het was een f antastisch feest: de kinderen waren heel enthousiast, ook omdat ze voelden iets voor de natuur te kunnen doen. Beeckesteijn had al één van de grootste collecties stinsenplanten van Nederland, maar is door deze actie nóg r ijker geworden! Kom kijken en wandel een keer mee met onze boswachter.”
Boek je activiteit via: nm.nl/agenda
23
Harrie Alberts
BEELD BLOEMEN: GEURT BESSELINK
lid ledencommissie Overijssel, zorgde met crowdfunding voor de aankoop van grasland voor bloemen “Het Hoge Broek bij Lemelerveld (Ov.) is een prachtig natuur gebied volop bloemen. Er bloeien in dit zogeheten blauwgrasland onder meer orchideeën, parnassia en klokjesgentiaan. Vooral die laatste koesteren we. Het gentiaanblauwtje, een zeldzame v linder, zet er haar eitjes op af. De bloemenrijkdom in het Hoge Broek is mede te danken aan het schone en voedselarme water dat opwelt uit de bodem waardoor het hele natuurgebied nat is. Maar een deel van de plek waar dat water omhoogkomt, hoorde nog niet bij het natuurgebied. Dat deel wilden we ook graag beschermen. Samen met IVN Raalte zijn we daarom een fondsenwerving gestart én met Natuurmonumenten gaan overleggen. Er bestonden nog geen plannen voor aankoop. We haalden 8.000 euro binnen en w isten de organisatie over te halen het ontbrekende stuk grond aan te kopen. Nu zijn de boswachters bezig om plannen voor inrichting en beheer te maken. Zo hebben we de bloemen- en insectenrijkdom gelukkig veiliggesteld.”
24
Verdwenen schoonheid
1 2
In 1800 verscheen het eerste deel van de Flora Batava. Met zijn 28 delen vol gedetailleerde illustraties in kleur een kolossale uitgave. Maar ook één die ons confronteert met de wilde bloemen die uit Nederland verdwenen. Zoals de schoonheden op deze twee pagina’s.
H BEELD BLOEMEN: FLORA BATAVA - JAN CHRISTIAAN SEPP
3
1 Akkerzenegroen, voor het laatst gezien op de Sint-Pietersberg in 1930. 2 Zaagblad is in 1977 nog langs de O verijsselse Vecht gezien, daarna niet meer. 3 Gevlekt biggenkruid kwam tot 1924 op twee plekken op de Veluwe voor.
et eerste volledige en geïllustreerde overzicht van de Nederlandse planten was de Flora Batava. Het werd een uitgave in 28 delen, die ruim tweeduizend afbeeldingen bevat, de meeste in kleur. Deel 1 verscheen in 1800, deel 28 in 1934. Vier uitgevers en negen redacteuren kwamen er aan te pas om de monsterklus van 134 jaar te klaren. Een van de redacteuren was Frederik Willem (Frits) van Eeden, vader van de schrijver Frederik van Eeden (‘De kleine Johannes’, ‘Van de koele meren des doods’). Hij was ook een grote inspirator van Jac.P. Thijsse en Eli Heimans. Frits van Eeden had zich ontwikkeld als amateur-plantkundige. De
handel in bloembollen, die hij van zijn vader overnam, lag hem niet. De studie van in het wild levende planten des te meer. Door publicaties in het tijdschrift Album der Natuur, waarin hij vertelt over de planten die hij ziet tijdens zijn vele wandelingen in Nederland, valt zijn botanische kennis op. In de jaren zestig raakt hij betrokken bij de Flora Batava als co-redacteur. Hij neemt daarna de delen 14 tot en met 20 voor z’n rekening. Aan deel 21 werkte hij toen hij in 1901 overleed. De minutieus getekende planten in de Flora Batava zijn prachtig. De originele kopergravures en lithografieën zijn gelukkig bewaard gebleven. Die liggen in de bibliotheken van Wageningen Universiteit en het Rijksherbarium in Leiden.
Ledenaanbieding
Dit voorjaar verscheen het boekje ‘Frederik Willem van E eden, pionier van de natuurbescherming’ van Marga Coesèl. Het is het vierde boekje in een reeks over de founding fathers van de natuurbeweging. Per stuk kosten ze 12,95, maar koop je er meer dan krijg je korting als lid. De kortingscode is puur19. natuurmonumentenshop.nl
25 Wildemanskruid groeide vooral langs de Waal en de IJssel, waar hij in 1968 voor het laatst is gezien.
26
Ik ben
27
Bij de bezoekerscentra en schuren van de boswachters organiseren we de leukste kinderactiviteiten van OERRR. Kom je ook? OERRR.nl
‘ Het liefst speel ik met de waterpomp’
Voor € 15,- per jaar krijg je: Een welkomstcadeau Elk seizoen post vol inspiratie en acties De leukste buitentips in een kalender Korting op activiteiten in de natuur.
• • •
•
Meld je aan via OERRR.nl!
Beheerboerderij Skrok (Fr.) 30 mei Feestelijke opening bloementuin.
Hoeve Wielrevelt, Haarzuilens (Ut.) 24 mrt Bloembommen kneden en insectenhotels maken.
Bezoekerscentrum Dwingelderveld (Dr.) 4 mei: Lentefeest. Bezoekerscentrum De Wieden (Ov.) 23, 25, 30 apr, 2 mei Zaad bommen van OERRR. 24 apr, 1, 9 mei Vaarexpeditie van OERRR: zelf de boot sturen en onderweg proeven, ruiken en wilde bloemen ontdekken. Erve de Pas, Haarle (Ov.) 1 mei Spoorzoekertje naar wilde dieren. Landgoed Voorstonden 30 apr Verberg je als een ree en luister als een vleermuis.
BEELD: GERKE VAN DER HOEF, GETTY IMAGES
Buiten begint het avontuur. Buiten is OERRR!
Planken Wambuis 23 mrt, 19 apr Met de Nachtwachter naar de geheimen van de nacht.
Schaapskooi achter ’t Zaand, Lhee (Dr.) 14 apr Lammetjes aaien en schaapjes maken van wol.
Wat doe je het liefst als je gaat buitenspelen? “Ik speel altijd met de waterbak met mijn vriend Fabian. We pompen veel water. Dan bouwen we dammetjes om de stroompjes te stoppen.” Ben je vaak in de natuur?“Elke dag op mijn schoolplein. Dat is een natuurspeeltuin.” Wat is je lievelingsplek buiten? “Klimduin. Daar ga ik met mijn oma heuvels beklimmen. Dat kan ik heel goed, oma haalt de top maar net. Ook zien we er wel eens wilde paarden.” Wat is het mooiste dat je in de natuur gevonden hebt? Bloemetjes voor mama. Die pluk ik altijd. Eigenlijk mag dat niet, maar dat doe ik toch. Met een lange steel, want dan kunnen ze goed drinken in een vaas.” Welke natuurschatten stop je in je jaszak? “Takjes en stenen. En een stuk boomschors, dat is eigenlijk een telefoon. Daar bel ik mama mee.” Wat doe jij om de natuur een handje te helpen? “In de tuin heb ik dennenappels met vet en zaadjes voor de vogels opgehangen. Ik zeg ook ‘Oh dat mag niet!’ als mensen dingen op de grond gooien.”
Is jouw (klein)kind al OERRR?
Beheerkantoor Schiermonnikoog 1 mei Voorjaarsmarkt en veel speelplezier met OERRR.
Bezoekerscentrum Veluwezoom 14 apr, 19 mei Boswachterscursus van OERRR. 17 apr, 1 mei Gekke, mooie natuurfoto’s maken met je smartphone. 26 mei, 9 jun Ga mee op zoek naar eetbare planten uit de natuur: ruik, voel en proef mee!
Belevenisboerderij, Schieveen (ZH) 7 apr Liedjesparade uit de paraplu. Muzikale theatervoorstelling voor kinderen vanaf 4 jaar. Bezoekerscentrum Oisterwijk 23 mrt We gaan zaden zoeken en een zaadbol maken. 2, 9 jun Ontdekken, ruiken en proeven. Welke natuur kun je eten? Bezoekerscentrum Brunssummerheide 17, 31 mrt Zacht, pluizig en knuffelbaar. Lammetjesdag. Hoeve Lichtenberg Sint-Pietersberg 24 mrt Pas geboren en nu al nieuwsgierig. Lammetjesdag.
BEELD: GETTY IMAGES
28
29
Bloemkampen De Bloemkampen tussen Hierden en Hulshorst (Gld) doet z’n naam eer aan. Al wandelend over smalle wegen en nog smallere paadjes kom je de mooiste bloemen tegen. Boswachter Wijnand Francke heeft een route uitgezet die ons volop laat genieten van dit oude landschap.
H
et is zo’n deel van ons land waar je niet snel komt. Daar moet dit voorjaar maar eens verandering in komen. Want wie bloemen wil zien, kan net ten noorden van Harderwijk z’n hart ophalen. Van april tot ver in de zomer loop je hier tussen de bloemen. Felgele dotters, zachtlila pinksterbloemen, roze koekoeksbloemen en witte bosanemonen in het vroege voorjaar, blauwe knopen, paarse orchissen, kale jonkers als het al begint te zomeren. En dan is er nog de veldzuring, die voor een rode gloed over de graslanden zorgt. Bloemkampen heet het gebied, what’s in a name. Dat de bloemen het zo goed doen, is te danken aan het schone water dat uit de bodem omhoog welt. Water dat ooit als regenwater op de Veluwe viel en na een ondergrondse reis van honderden jaren hier weer aan de oppervlakte komt. Bovendien stromen er drie beken door de lande rijen, die veel water naar de Bloemkampen brengen: de Killenbeek, de Tochtsloot en de Hierdense Beek. De Hierdense Beek is 26 kilometer lang en daarmee de langste beek van de Veluwe. De drie watertjes monden uit in het Veluwemeer.
Net als elders in het land verdwenen ook hier de bloemen. Door verlaging van het grondwaterpeil en veelvuldige bemesting, groeit het gras als een dolle. Dat gaat ook hier ten koste van de bloemen en daarmee van de insecten, de vogels en andere dieren. Minder maaien Maar daar komt nu verandering in. Onze boswachters zijn samen met het waterschap, de provincie en de gemeente Nunspeet bezig om de bloemen weer alle ruimte te geven. Het waterpeil ging omhoog en de boeren die de graslanden pachten, rijden geen mest uit. Ze maaien maar één keer per jaar en laten dan minimaal tien procent van het bloemrijke gras staan; insecten en andere kleine dieren kunnen zich daarin verschuilen. De meest kwetsbare graslanden worden met speciale machines gemaaid om de bodem niet te beschadigen. Een ploeg vrijwilligers is wekelijks aan de slag om riet en jonge bomen weg te halen. Zo krijgen bloemen optimaal de gelegenheid om te groeien. En dat zie je. Het is nu al mooi in de Bloemkampen. En het wordt alleen maar mooier.
30
8
7
Routepunten onderweg 6
1 De dorpskerk van Hierden, starten eindpunt van de wandeling.
BEELD: GERRIT REKERS, JACOB KAPTEIN, MARTIN VAN LOKVEN, GETTY IMAGES
2 Nadat de boeren uit H ierden deze weidegronden niet meer gebruikten, is er een populierenbos geplant. Langzamerhand gaan de populieren dood en komen er elzen, eiken en meidoorns.
3
Boeren gebruikten het hout vroeger voor de kachel of om er gereedschap van te maken. Door de uitlopers eens in de acht jaar af te zagen komt er licht op de bodem. Daar bloeien bosanemoon en vogelmelk.
4 Op het schone water zie je blauwige vliesjes liggen. Nee, het is geen olie. Het komt van het hoge ijzergehalte van het water. Als je het aanraakt, breekt het vlies. Bij olie gebeurt dat niet. Op de oevers bloeien dotterbloemen.
Dit is een van de oudste essenhakhoutbossen van ons land.
5
Ooit strakke graslanden, nu heel bloemrijk. Later in het voorjaar en in de zomer bloeien er orchideeën, echte koekoeksbloem, blauwe knoop, grote ratelaar, moerashersthooi en zonnedauw. Herten komen hier grazen. Je ziet in het riet de doorgangen die ze hebben gemaakt.
6 Op dit perceel maaien de bos-
wachters slingerende paden. Zo blijft een deel van het gras altijd staan, samen met de bloemen. Daardoor is er altijd voedsel en rust voor insecten en vogels.
7 In deze weilanden – totaal 200 hectare – gaat het waterpeil de komende jaren omhoog. Schoon water komt dan tot vlak onder de oppervlakte. De dotters die je nu in de oevers ziet bloeien, gaan zich over de graslanden verspreiden, samen met echte koekoeksbloemen en pinksterbloemen.
8 Hier mondt de Hierdense Beek uit in het Veluwemeer. ‘s Winters zijn hier veel kleine zwanen. In
het voorjaar moet je letten op ijsvogels, kuifeenden en smienten. Links van de hut loop je via een klaphekje naar een strandje.
9 Langs het Veluwemeer liggen strandwallen, die zijn ontstaan in de tijd van de Zuiderzee. Er groeien kustplanten, zoals engels gras en zandhaver, maar ook moerasspirea, geel walstro en gele lis.
10 In het verleden waren dit de gemeenschappelijke gronden van boeren uit Harderwijk. Sinds kort zorgen onze boswachters voor dit gebied. Dat doen ze zo dat ook hier de bloemen terugkomen.
31
Bloemkampen
route
Bad Hoophuizen
11 kilometer
g
un
M
VELUWEMEER 8
tee eS k ne
Kil
len
9
bee
k
3 Bloemkampen
K
Oo
erd g
St
t
eg kw ee
nb
oo
lle
tsl
Mu nne
6
5
Ki
ch
ke
4
To
k
ee
eB
sch
en ee
© c ar tographic s .nl
START
La ge w eg
aaf Wijtgr
enweg Ooster Mhe
1
eg w ek
W ate r
Be
we g
2
Mheenbroekweg
eg ekw be n ille
0
300
600 m
Hierden straatweg Zuiderzee
Ha
rde
rw ijk erw eg
L e g enda Bos
Heide
Zand
Water
Bebouwing
Industrie
Spoor Verharde weg Wandelpad Wandelroute Monumentale kerk
KAART: CARTOGRAPHICS.NL
10
Hi
ster
Mh
een we g
7
32
Vragen aan Frans
Frans van Natuurmonumenten werkt al jaren als redacteur voor Puur Natuur en kent bijna alle natuurgebieden. Als hij het antwoord op je vraag niet weet, klopt hij aan bij onze boswachters.
1
Bloemen, wolven en hooiwagens. De een loop je wat makkelijker tegen het lijf dan de ander. En ze roepen allemaal vragen op bij onze lezers.
2
Stuifmeel is altijd geel. Hoe kan dat?
Kan een gaai ook een havik imiteren? Ja, dat kan hij. Een gaai kan goed geluiden imiteren. Maar kan hij ook een havik nadoen, vroeg P. Olde Dubbelink. Niet alleen deze fiere bosvogel trouwens. Er zijn meldingen dat gaaien wilde eenden, buizerds, mezen, lijsters, spechten, wielewalen, eekhoorns, katten en honden nadoen.
Terwijl bloemen in alle kleuren van de regenboog voorkomen, is stuifmeel vrijwel altijd geel. Dat is geen toeval. Die gele kleur is te danken aan de flavonoïden in het stuifmeel (het Latijnse woord ‘flavus’ betekent geel). Een belangrijke eigenschap van flavonoïden is dat ze uv-licht van de zon goed absorberen. Dankzij die kwaliteit voorkomen ze beschadiging van het genetisch materiaal (dna) in de sperma cellen in stuifmeel. Bovendien weerkaatsen ze zonlicht, waardoor ze verhitting voorkomen.
? BEELD: STEFAN CLAESSENS, COBA BREEK, GETTY IMAGES
Waarom vogels andere geluiden imiteren? Het is waarschijnlijk terug te voeren op het verleiden van een partner of het verjagen van een vijand.
WAT IS DIT? Coba Breek mailde deze foto met de vraag waarom deze hooi wagens zich als een zwerm spreeuwen gedragen, maar dan wel een stuk minder sierlijk. Het gaat hier vermoedelijk om reuzenhooiwagens. Dat is een soort die sinds een jaar of tien in ons land voorkomt. De reuzenhooiwagen is met
poten van 9 centimeter een stuk groter dan de hooiwagens die van nature in ons land leven. Ze hebben een lichte metaalgroene glans. Reuzenhooiwagens leven in sociale verbanden met elkaar. Overdag kruipen ze met tientallen tot honderden bij elkaar om zich te beschermen tegen vijanden. En dat is wat we zien op de foto.
33
3
Kunnen bloemen horen?
Bloemen reageren op het geluid van bestuivers door het suikergehalte van de nectar te verhogen. En dat binnen enkele minuten. Ik kwam dit wonderlijke bericht een poosje geleden ergens tegen. Het bleek te gaan om een Israëlisch onderzoek. Toen ik nog wat verder zocht, bleek dat er meer studies zijn die laten zien dat planten kunnen ‘horen’. Niet alleen insecten, maar ook stromend water. En ze horen elkaar ook! Andere s tudies toonden al aan dat planten stoffen afgeven om soortgenoten te waarschuwen voor gevaar. Als die de waarschuwing ‘ruiken’, maken ze snel extra afweerstoffen aan.
Even bellen met
Mirte Kruit, b oswachter
Er heeft zich een wolvin gevestigd in de Noord-Veluwe, jouw werk gebied. Heb je haar al gezien? “Nee, helaas niet. Wel prooiresten en keutels. Die legt ze soms gewoon op een fietspad. Inmiddels heeft zich ook een wolvin gevestigd op de Zuid-Veluwe. Ze zijn nu loops. Rondzwervende mannetjes merken dat door de keutels. Het zou mooi zijn als ze binnenkort drachtig zijn en pups krijgen.” De Noord-Veluwse wolvin heeft op haar reis nogal wat schapen doodgebeten. Is dat geen probleem? “In Salland heeft ze inderdaad 27 schapen gedood. Maar sinds ze hier op de Veluwe is nog niet één. Ze vreet nu ree, hert, zwijn en moeflon. Zwervende wolven willen nog wel eens schapen doden. Vorig jaar waren het er zo’n 150. Dat is heel vervelend voor de schapenhouders die het meemaken. Maar we moeten ook niet vergeten dat honden elk jaar vele duizenden schapen doodbijten. Die veroorzaken veel meer schade.”
De wolf zou goed zijn voor de natuur. Hoe zit dat? “Sinds de komst van de wolvin zijn herten en zwijnen onrustiger. Ze kijken goed om zich heen en verplaatsen zich vaker. Zo stuurt de wolf het graasgedrag van zijn prooidieren en heeft dus invloed op het landschap. Bosverjonging kan bijvoorbeeld op gang komen omdat de hoefdieren niet meer steeds op dezelfde plekken grazen.” Moeten we bang zijn voor een wolf? “De kans is heel klein dat je er een tegenkomt. W olven zijn heel schuw. Ze zien de mens bovendien niet als prooi. Als je er toch een ziet tijdens je wandeling, heb je dus enorm geluk. Mocht ie toch te dichtbij komen naar je zin, maak je groot, ga roepen en loop dan langzaam achteruit.”
Voor onze Puur Natuur-podcast zijn we met Mirte op stap geweest in het gebied waar de wolf leeft. Je vindt ’m op Spotify, Soundcloud en in je favoriete podcast-app.
34
BEELD: LEONTINE VAN GEFFEN-LAMERS
Kasteel Eerde krijgt een nieuw behang
I
n het kasteel op landgoed Eerde beschildert Caroline Wynaendts-ÂAndre de la Porte de wandbespanningen van het hoekkabinet. Een kamertje van 2,5 bij 3 meter, maar wel met muren van 4 meter hoog. Caroline Wynaendts kent landgoed Eerde als geen ander. Haar grootvader was Philip Dirk baron van Pallandt. Tot de overdracht aan Natuurmonumenten, begin jaren
tachtig, was hij de eigenaar van het kasteel en het landgoed. Ook Caroline en haar moeder Irthe groeiden hier op. Caroline leerde decoratief schilderen in Brussel en Amsterdam en werkte mee aan vele restauratieprojecten. “Het is wel bijzonder om in het kasteel van mijn grootvader aan het werk te zijn. Dit voelt als thuiskomen. Ik ben vrij in wat ik hier maak. Ik heb voor vogels als thema gekozen
35
omdat mijn grootvader Philip een van de oprichters van de Vogelbescherming was.” De kamer heeft vier wanden, met twee ramen op de hoeken. De hoge panelen zijn bespannen met linnen doeken. Daarop schildert Caroline. “Natuurlijk heb ik van te voren alles geschetst, maar je ziet pas echt ter plekke of het goed wordt. Ik werk het liefst bij echt daglicht, zodat je meteen ziet of de kleuren goed uitkomen. In totaal
schilder ik veertien verschillende vogels die hier wel voorkomen, maar toch exotisch en kleurrijk aandoen, zoals de ijsvogel, fazant, zilverreiger, hop en wielewaal.” Kom je ook? Zien hoe we in het kasteel Eerde aan het werk zijn? Of hoe we een ander monument restaureren? Boek dan nu een ticket via: nm.nl/indesteigers
Aanbieding
Onze medewerker cultuurhistorie Michiel Purmer beschrijft in zijn pas verschenen boek ‘Het landschap bewaard’ hoe Natuurmonumenten zorgt voor het vele erfgoed dat ze bezit. Landgoed Eerde komt daarbij uitgebreid aan bod. Het boek, waarop Michiel promoveerde, is in de webshop te koop voor 30 euro (ipv 39,50 euro): natuurmonumentenshop.nl, kortingscode: Verloren-PN-2019-Purmer
BEELD: ANDRIES DE LA LANDE CREMER
De toekomst van toen In het hart van Overijssel, bij Ommen, ligt Landgoed Eerde. Hier lijkt de tijd te hebben stilgestaan. Bij het kasteel uit 1715, in de kasteeltuin met zijn labyrint aan lanen, bij de kronkelende rivier de Regge en in het kleinschalige boerenland van de Eerder Achterbroek. Cultuur en natuur zijn in dit landschap in volstrekte harmonie. Maar een plek als deze behouden, betekent dat we voortdurend aan het werk zijn. En flink moeten investeren. Natuurmonumenten maakte meer dan tien jaar geleden een herstelplan dat we dankzij een extra gift van 2,1 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij konden uitvoeren. Dit bedrag ontvingen we in 2008, waarna gebouw en omgeving grondig zijn aangepakt. Het leeuwendeel van het werk zit erop. Kom je ook een keer kijken hoe het interieur, de tuinen en de grachten weer ogen zoals het ooit was? Landgoed Eerde heeft weer een toekomst dankzij de steun van alle deelnemers van de Postcode Loterij.
37
NATUURSPORTEN MET BOSWACHTER:
KALENDER
Wandelen is niet saai!
E
en wandelaar trekt voor dag en dauw de bergen in, slaapt in een hut zonder comfort en vindt het best om onbereikbaar te zijn. Als sporter houd ik wel van een beetje afzien, maar dat fanatieke wandelen trok me totaal niet. Dagenlang zonder telefoon, zonder ‘echt’ eten, zonder andere mensen. En het gaat zo langzaam, zeker in vergelijking met fietsen of schaatsen – mijn s porten. Saai dus. Een paar jaar geleden kampeerden we in Oostenrijk op zo’n camping barstensvol wandelaars. Het gezin naast ons vertrok ’s ochtends naar de bergen. En ’s avonds zaten ze weer gezond en stralend naast hun tent, vol verhalen. Nu we daar toch waren, besloten we ook maar eens zo’n bergwandeling te maken. We kozen voor een zware tocht, natuurlijk. Met een fles water en wat stokbrood in onze rugzak gingen we op pad. Op hardloopschoenen, want met onze conditie konden we de gang er wel inhouden. Na een uur klimmen waren we doorweekt van het zweet en hadden onze enkels al heel wat zwikjes gemaakt. Waar bleef die top? En vooral die berghut, waar je volgens de campingburen kaiserschmarren kon eten? De zon brandde op onze hoofden; uiteraard hadden we geen pet meegenomen. En geen kaart. Een wonder dat we na uren afzien eindelijk de top bereikten. Wel een adembenemend uitzicht, zeker toen we een steenarend langs zagen zweven. Maar we waren nog niet bij de hut en barstten van de honger. Het afdalen bleek ook een fikse opgave. Na lange smalle bergrichels en vlaktes vol losliggende stenen hoorden we koeienbellen. Een boerderij! De bewoonde wereld! De berghut serveerde inderdaad kaiserschmarren, de beste ooit. We vroegen de gastheer hoe ver de camping nog was. Niet zo ver, zei hij. Dat bleek toch nog ruim drie uur. Uitgeput stortten we neer bij onze tent. Maar toen onze wandelburen kwamen vragen hoe het was, kwamen de verhalen. Over de overweldigende natuur, de uitdagende route en het adembenemende uitzicht. De spierpijn en de blaren namen we voor lief. Ja, ook wij zijn nu wandelaars.
Hardlopen
Wielrennen & MTB
17 MAART Door de natuur van de Loonse en Drunense Duinen (NB) 0,6-21,1 km drunenseduinenloop.nl
6,7 APRIL Hel van Groesbeek 35/70/105 km mtbgelderlandzuid.nl
22 APRIL (TIP!) Haarzuilens (Ut.), door kasteeltuinen en over het landgoed 1,2-21,1 km dehalvevandehaar.nl 12 MEI Santpoort (NH), door Duin en Kruidberg 10/16,4 km pimmulierloop.nl
NATUURSPORT
Hanne
De Marikenloop was altijd bestemd voor vrouwelijke lopers. Bij de nieuwe editie mogen de mannen ook meedoen. De Ladiesrun (5 km, 7,5 km en 10 km) is op zondag 19 mei, mannen kunnen een dag eerder, op zaterdag 18 mei, meedoen aan de Men’s Edition (5 en 10 km). En de echte bikkels, vrouw en man, kunnen op 18 mei meedoen aan de Trail Edition door de bossen van het Zevenheuvelen-gebied. Inschrijven kan via marikenloop.nl
14 APRIL (TIP!) De Ronde van Arnhem 85/120/150 km Uitdagende toertocht door het zuidelijk deel van de Veluwe. rondevanarnhem.nl
Trailrunning 3-5 MEI Koning van Spanje Trail in Gulpen (Li.) 12-43 km mudsweattrails.nl/ koningvanspanje
MARIKENLOOP NU VOOR IEDEREEN!
Samen met de wandelbond Natuurmonumenten en de Koninklijke Wandel Bond Nederland (KWBN) willen wandelaars én de natuur dichter bij elkaar te brengen. Daarom helpt de KWBN
wandelevenementen in de natuur. Dankzij hun bijdrage kunnen we betere wandelpaden aanleggen en de natuur rondom de routes beschermen.
38
TEKST: KIRSTEN DORRESTIJN BEELD: ERIK BUIS
Weg van de waan van de dag
Huib Verhoeff (64) uit Amsterdam nam Natuurmonumenten op in zijn testament. Hij ervoer zelf wat voor positieve impact de natuur kan hebben.
‘T
ijdens de financiële crisis heb ik de natuur ontdekt. Ik ben zelfstandig ondernemer en het ging toen minder goed met mijn bedrijf. Ik had minder geld en meer tijd. Hoe nu verder, was een deprimerende vraag die soms in me opkwam. Om niet achter
mijn pc en telefoon te blijven hangen, pakte ik de auto en reed naar een natuurgebied. In de auto had ik een boekje liggen met wandelroutes. Vaak stapte ik met zorgen in en kwam ik als herboren weer thuis. Dan liep ik een paar uur op Planken Wambuis over de nevelige heide of zat ik op een bankje aan een ven in het Spanderswoud, met de kwetterende vogels en het ruisen van de wind. Ik heb ontzettend veel gehad aan die wandelingen. Als ik doodga – dat wil ik absoluut
nog niet, maar het gaat toch een keer gebeuren – gaat ongeveer vijftig procent van mijn geld naar Natuurmonumenten. Cultuur en natuur is wat we nalaten aan volgende generaties, het zijn constanten in de wereld. Ze zijn niet onderhevig aan de waan van de dag. Toekomstige generaties hebben er iets aan als we goed voor de natuur zorgen. We wonen in een klein land met veel mensen, er moeten plekken zijn waar je tot rust kunt komen. Ik heb zelf ervaren hoe belangrijk dat is.”
39
Cor van der Waal stuurde deze foto in. Juist omdat de bloemen van het vingerhoedskruid naar beneden hangen, is het leuk om ze zo van onder af te f otograferen. Het effect wordt nog eens versterkt door de lijn van de plantenstengel die herhaald wordt door die van de boomstammen.
Tips voor bloemenfoto’s
BEELD: FOTOGRAFIECOR.NL, RONALD VAN DIJK, EVELYNE REGTERSCHOT, YVELA VERHUIZEN
Fotografeer laag bij de grond, op ‘bloemhoogte’ Met een groothoek kun je bloemen in het landschap fotograferen, ook van onderaf, met de lucht of bomen erop; zie grote foto Hoe groter je telelens en hoe groter je diafragma, hoe mooier de onscherpe achtergrond in de foto (het bokeh-effect); zie foto 1. Breng bloemen eens op een grafische of abstracte manier in beeld, bijvoorbeeld door er dicht op te gaan zitten of door te spelen met de compositie; zie foto 2 Je hoofdonderwerp hoeft niet altijd in het midden te staan; zie foto 3
Ga je er regelmatig op uit om natuurfoto’s te maken? Doe dan mee aan onze fotowedstrijd: Foto van de Maand. De winnaar krijgt een uitvergrote print van de ingezonden foto. Meer info op: nm.nl/foto-van-de-maand
1
2
3
40
1
Vlinderparadijs 2 op 32 m
2
Je eigen paradijsje scheppen in je achtertuin? Dat kan. Een paar tips om het hele seizoen te genieten van een weelderig natuurgebiedje. Boordevol geuren, kleuren en gezoem.
5
6
1
2
3
4
Met insectenhotels lok je vlinders en andere insecten die helpen bij de bevruchting van je bloemen. Hang de ingang naar het zuiden, insecten houden van warmte.
Vingerhoedskruid is giftig, maar het is een prachtige bloeier, ook op schaduwrijke plekken. Hommels en bijen zijn er dol op.
Appelboom, in de bloesemtijd populair bij bijen, hommels en zweef vliegen.
Roodbladig fluitenkruid, tweejarige, luchtige plant met witte bloemschermen, geliefd bij zweef vliegen.
3
41
VOORJAARSTIP VAN WELEDA-TUINMAN JAN GRAAFLAND De lente is de tijd van prille groei. Dat begint meestal onder de grond, onzichtbaar nog en heel kwetsbaar. Stappen we met ongeremd voorjaarsenthousiasme pardoes de tuin in, dan lopen we kans zo’n klein, aankomend spruitje of sprietje te vertrappen. Mijn advies: Geef de tuin de tijd, laat planten rustig uit lopen, gun elk nieuw sprietje een kans. Terughoudendheid is de deugd die het beste bij het voorjaar past. Houd de spa nog even in de schuur, wees voorzichtig met harken, laat de tuin zich eerst helemaal uitspreken. Ga pas daarna met eventuele leeg gebleven plekken aan de slag.
4
5
6
Rodgersia, een langbloeiende plant met witte, roze tot dieprode bloemen waar bijen van houden. Doet het goed op vochtige grond.
Koningsvaren, geliefd om zijn fraai gevormde heldergroene bladeren, zeker wanneer die in het voorjaar uitrollen.
BEELD: GAP PHOTOS / ANNA OMIOTEK-TOTT
Win een Weleda Plantentas t.w.v. € 21,95
Al 5 jaar werken Weleda en Natuurmonumenten samen om de natuur in Nederland te beschermen en verder te ontwikkelen. Wil jij ook verticaal tuinieren en één van de 10 Weleda plantentassen gemaakt van gerecyclede PET flessen winnen? Beantwoord dan de volgende vraag: wat is de Nederlandse naam van Calendula Officinalis? Stuur het antwoord vóór 16 april naar weleda@natuurmonumenten. nl o.v.v. je naam en adres. Succes!
BEELD: NATUURMONUMENTEN - JOOP VAN REEKEN, GETTY IMAGES
42
De knoppen staan op barsten in Waalenburg. Nog even en deze Texelse polder tintelt weer van de bloemenpracht. Mede dankzij de inzet van boswachter Eric Menkveld, die ervoor zorgde dat de hele polder natuurgebied werd. Dat ging niet zonder slag of stoot, lees je in zijn verhaal.
43
1909-2005 “Natuurbescherming is een zaak van een lange adem. Zeker hier, in polder Waalenburg op Texel. Ooit een kwelder die al in de zeventiende eeuw werd ingepolderd. Boeren bewerkten sindsdien het land, omringd door talloze weidevogels en bijzondere planten die hier door de invloed van zout en zoet groeiden. Jac. P. Thijsse besefte dat al vroeg. In 1909 kocht Natuur monumenten het eerste stukje van de polder. Destijds het laagstgelegen deel, nu juist zestig centimeter hoger dan de rest. De omliggende delen klonken langzaam in door ontwatering voor de landbouw. In 2005 luidden wij de noodklok. De polder, waar Natuurmonumenten ondertussen driehonderd hectare had, verdroogde steeds verder. Met als gevolg dat de weidevogels en bloemenweelde verdwenen.” 2005-2014 “Om de natuur te redden was een ambitieus plan nodig. Een plan met een hoger waterpeil, minder mest en een natuurvriendelijke inrichting. De provincie zag dat ook in. Die had de polder al aangewezen als gebied met natuur van Europees belang. Maar de boeren wilden juist uitbreiden. Een patstelling, die na heel lang praten met alle betrokkenen gelukkig is doorbroken. De provincie stelde zich royaal op. Die was bereid om de boeren uit te kopen en hen elders op Texel grond aan te bieden. Vaak betere grond en een groter gebied. Maar ondanks alle
goede voorwaarden kwamen er veel emoties los. Heel begrijpelijk, de meeste agrariërs boerden hier al generaties lang. Uiteindelijk waren de boeren toch bereid om elders een nieuw bedrijf te starten. Eén is er gebleven. Maar dat is een natuurboer die al op natuurvriendelijke wijze werkte en van ons juist meer grond kon pachten.” 2014-2018 “In 2014 werd het herinrichtingsplan gepresenteerd, volgens eerder gemaakte afspraken. Een mooi plan met een hoger waterpeil, meer ruimte voor vogels en bloemen en herstel van de vroegere kreken. Ook aan recreatieve voorzieningen was gedacht, zodat iedereen straks van de poldernatuur kan genieten. Heel naïef dacht ik dat we anderhalf jaar later wel met de inrichting zouden kunnen beginnen. Maar de procedures van vergunningen en bezwaren die volgden, hadden veel meer impact dan ik had voorzien. Heel Texel praatte mee. Talrijke verenigingen, klankbordgroepen, omwonenden en andere partijen namen het plan onder de loep. Veel mensen wilden alles houden zoals het was, waren bang voor wateroverlast. De zin ‘dit gaat echt niet g ebeuren’ hoorde ik steeds. Ook werden eerder gemaakte afspraken over de inrichting verdraaid en waren er verbale aanvallen. Het leverde me wel eens slapeloze nachten op. Maar ik bleef praten en zoeken naar oplossingen. Ik ben na veertien jaar nog de enige die dit project
van begin af aan heeft meegemaakt. De medestanders en mijn passie voor natuur hielden me op de been. We zijn er uiteindelijk samen uitgekomen. Dit project gaat ons eiland echt mooier maken.” 2018-2019 “Begin 2018 kochten we de laatste 90 hectare van Waalenburg aan. En toen kon de herinrichting eindelijk van start. Afgelopen winter hebben we sloten gedempt, de waterstand verhoogd, oude kreken hersteld, grond afgegraven en akkers omgevormd tot grasland. Een nieuwe randsloot neemt de taak over van de vroegere afvoersloot dwars door de polder. De grond die we overhouden, wordt gebruikt voor de dijkverzwaring op Texel. We leggen nieuwe wandel- en fietspaden aan, vogelkijkhutten, vogelkijkpunten en een nieuw natuurcentrum op de plek van een voormalige boerderij. Dat gaat toepasselijk De Marel heten, Texels dialect voor de ‘grutto’. Een vogel die zeker terugkeert als het grasland weer drassig is en de wilde bloemen weer genoeg insecten om te eten aantrekken.”
2019 en verder “De werkzaamheden zijn nu afgerond, de laatste graafmachines zijn vlak voor het broedseizoen vertrokken. Het is nu aan de natuur om de polder kleur te geven. Ik heb best hoge verwachtingen, bijvoorbeeld van de kreken die op basis van oude kaarten zijn hersteld. Daar zitten straks allerlei k rabbetjes, visjes en schelpdieren in, voedsel voor de lepelaar. En door het zoute water dat weer van de bodem opwelt, komen ook de schelpenbanken van vroeger weer boven. Dat betekent meer kalk, gunstig voor regenwormen die weer op het menu staan van grutto’s. Stiekem hoop ik op de terugkeer van de kemphaan, de meest kwetsbare weidevogel van ons land. Die vindt hier precies wat hij zoekt: rust, drassige weides, modderige randen en ondiep water. En dan de bloemen, daar verheug ik me ook op. Straks fiets je hier door een bonte zee van roze koekoeksbloemen, gele boterbloemen en paarse orchideeën zoals de harlekijnorchis, een typisch Texelse soort. Een Texels paradijs. Dat is alle tijd en inzet dubbel en dwars waard.”
BEELD: TEUN VELDMAN, FOTO FITIS
44
ADVERTENTIE
45
KOOP WELEDA EN STEUN NATUURMONUMENTEN
25%
KORTING* De verzorgingsproducten van Weleda zijn 100% natuurlijk. Met onze producten geven we de gift van de natuur door aan jou! Omdat we meer terug willen geven aan de natuur dan te nemen, werkt Weleda samen met Natuurmonumenten. Om de natuur in Nederland te beschermen.
HELP JE MEE? Nog maar 15% biodiversiteit in Nederland over Weleda en Natuurmonumenten partners in bescherming van de natuur Koop nu Weleda en steun Natuurmonumenten
Koop Weleda en steun Natuurmonumenten met het creëren van nieuwe natuur in Nederland!
BEELD:GEURT BESSELINK
* Korting geldig vanaf 25 maart t/m 6 april 2019 en uitsluitend bij deelnemende winkels; zie weleda.nl/natuurmonumenten. Korting geldt niet voor Weleda Geneesmiddelen.
Weleda. Puur natuur, net als jij.
46
Eindelijk lente! Laat je door de natuur naar buiten lokken. Daar fluiten de vogels, vullen zoete geuren de lucht en kleuren de wilde bloemen het landschap. Onze boswachters hebben weer de mooiste uitjes geregeld. De info van al hun excursies (met data, kosten, aanmelden) vind je op nm.nl/agenda of bel met onze ledenservice: T 035-655 99 55
BEELD:GETTY IMAGES
Meerdaagse tochten over de Veluwe
(15-17 mei, 26-28 jun,3-5 jul en 21-23 aug) Eindeloze Veluwe: driedaagse tocht van Wolfheze naar Rheden met overnachtingen op unieke locaties. nm.nl/eindelozeveluwe Kamermuziekfestival (13-17 mei, 20-24 mei, 9-13 sep en 14-18 In het weekend van 5 t/m 7 april okt) Grenzeloze Veluwe Tochten: nieuwe, vindt het tweede NMF Kamermuziek vijfdaagse tochten over de Noord- of festival plaats. Bevlogen talenten spelen op de Zuid-Veluwe, met overnachtingen eersteklas instrumenten van het Nationaal Poëziefestival in hotels. snp.nl/ Muziekinstrumenten Fonds in kastelen, Oude Buisse Heide reizen?q=veluwe landhuizen, forten en oude boerderijen Vanwege het 150ste geboorte jaar van van Natuurmonumenten. Henriëtte Roland Holst vindt er op 13 en Kaarten via nm.nl/ 14 april een tweedaags festival vol lezinkamermuziekfestival gen, kunst, poëzie en muziek plaats op de Oude Buisse Heide. Dichteres Roland Holst woonde hier en schonk het landgoed aan Natuurmonumenten. Tijdens het festival zijn de Herenkamer, Angorahoeve en het Atelier open voor publiek. nm.nl/agenda
47
Groningen
Eerstelingen
Wildebloemenmarkt
(17 mrt) Kom genieten van bosanemoon, speenkruid en dotterbloem in het Dal van de Ruiten Aa.
(12 mei) Fleur je tuin op met tuinplanten, bloembollen en zaden, die je koopt op de markt bij het bezoekerscentrum Dwingelderveld.
Paaseieren zoeken
Bloeiende akkers
(21 apr) In het gwrasland vol bloemen van het Dal van de Ruiten Aa verstopt de boswachter paaseitjes. Kom je zoeken?
Friesland
Stuifduinexpeditie
(18 mrt) Het rozenkransje bloeit nog maar op 6 plekken in Nederland. Eén van die plekken zijn de stuifduinen van Schiermonnikoog.
Weidevogels
(20 apr, 11 en 25 mei, 1 jun) Ga met onze boswachters naar de weidevogelpara dijzen vol bloemen van het Hegewiersterfjild en de Greidhoeke.
Drenthe
Geschiedenis
(6, 13, 20, 27 apr) Hoe zag het Dwingelderveld er vroeger uit? Aan de hand van oude foto’s vertelt de boswachter het verhaal.
(1, 8, 15, 22, 29 jun) Met de boswachter wandelen langs akkers met korenbloemen, kamille en akkerviooltjes.
Overijssel
Vaartochten
(1, 9, 11, 15, 21, 25, 30 mei en 4 jun) Met de fluisterboot op zoek naar de mooiste wilde bloemen in De Wieden.
Zwarte stern
(9 apr) Boswachter Ronald Messemaker vertelt over de zwarte sterns die jaarlijks broeden in De Wieden.
Bloemetjesmarkt
(26 mei) Bezoek de gezellige markt voor plantjes, zaadjes, zaadbommetjes maken en producten uit de omgeving, bij bezoekerscentrum De Wieden.
Elektrokartochten (elke dinsdag) De boswachter rijdt je door het 1000-bomenpark
rboretum Poort Bulten A met margrietenweiden en paarse orchideeën bij de poelen.
Gelderland
Lenteleven
(7 apr, 5 mei, 2 jun) Ga mee voor een wandeling op Veluwezoom en voel het voorjaar.
Voorjaar op de Bijvanck
(7 apr) Landgoed De Bijvanck is in het voorjaar bedekt met een tapijt van bos anemonen en andere voorjaarsbloeiers.
Zwerftocht
(13 apr, 10 mei) Een hele dag zwerven over de heuvels en door de dalen op Veluwezoom. Noord-Holland
Walhalla
(24 mrt, 20 en 22 apr, 12 en 26 mei, 10 jun) Al die bloemen op buitenplaats Beeckestijn maken het voorjaar wel heel vrolijk.
Nachtegalen
(1, 2, 4, 5 en 8 mei) Ga in de avondschemering met de boswachter mee naar Midden-Herenduin om te luisteren naar het sprookjesachtige gezang van de nachtegaal.
Ledenaanbieding
Bloemen in Rotterdam
Hoe zit het met wilde bloemen in de stad en op het platteland? Wat doen stadsecologen en boswachters voor wilde bloemen? Wat kun jij doen? Deze vragen vormen de leidraad voor de tentoon stelling Wilde Bloemen van Natuurmonumenten en het Natuurhistorisch Museum Rotterdam. Vanaf 18 mei, toegang € 7 volw./ € 3,50 kind, leden van Natuur monumenten en OERRR krijgen 25% korting op vertoon van hun ledenpas. hetnatuurhistorisch.nl
48
Rododendron vallei
Ledenaanbieding Zeeland
(half mei-half juni) De rododendrons op landgoed Gooilust bloeien uitbundig.
In de schemering
Orchideeën wandeling
Eet smakelijk
(19 apr , 16 aug) Op vleermuizentocht langs de Zwaakse Weel.
(2 jun, 16 jun) Ga met de boswachter naar de wilde bloemen en orchideeën in het Zwanenwater.
(4 mei, 14 jul, 11 aug , 12 sep) Ga mee en proef de zilte natuur aan de Zuidkust van Schouwen.
Blommen en Feugels
Noord-Brabant
(elke woensdag en zaterdag vanaf april) Polder Waalenburg op Texel staat in bloei. De weidevogels zorgen voor de achtergrondmuziek.
Zuid-Holland
Eendenkooi
(24 mrt, 21 apr, 12 en 29 mei) Nu heb je de kans om een kijkje te nemen in de eeuwenoude eendenkooi bij Maassluis.
Nieuw leven
(31 mrt) Het leven in de natuur barst weer los! Ga op pad met de boswachter en beleef de lente op de Kampina.
Dauwtrappen
(26 mei , 16 jun, 27 jul) Wandel mee tijdens het ochtendgloren in de Dintelse Gorzen. Na afloop staat het ontbijt klaar.
Ledenaanbieding Limburg
Rietsnijders vaartocht
Met de Paddenman
Struintocht
Help de tuinman
(5, 6 apr) Vaar langs de rietvelden van de Nieuwkoopse Plassen en leer over het ambacht van riet snijden.
(21 apr) Een hele dag struinen door de Wildernis van Tiengemeten.
Voorjaarsvaartocht
(28 apr, 19 en 31 mei) Tijdens deze voorjaarsvaartocht geniet je van de vogels en de bloemenzee op de hooilandjes in de Vlietlanden.
Driedaags buitenfestival voor klassieke muziek Festival middenin de natuur van Wonderfejuel de ’s-Gravelandsche (19, 20 en 21 li) Buitenplaatsen (NH). Geniet van meer dan 100 optredens uitgevoerd door 350 topmusici. Koop nu een ticket en ontvang 6 euro korting. nm.nl/wonderfeel
(28 apr) Welke salamanders en hagedissen komen er allemaal voor op de Brunssummerheide?
(11 mei) Kom een dag helpen in de kassen en de tuinen van Landgoed Mookerheide.
Bloemen wandeling
(23 jun) Leer alles over de bloemen van de Brunssummerheide.
Natuurreisgids Wadden
In de nieuwe Crossbill Guide Wadden komen alle bijzonderheden van het Waddengebied samen. 28 routes met veel achtergronden, tips, waarnemingen en excursies. Bij het boek is een app gemaakt, waarmee je alle routes kunt down loaden. Leden krijgen 25% korting: 19,50 (excl. verzendkosten), bestellen kan op crossbillguides.nl/wadden-natuurmonumenten
webwinkel
Honey, Honey Ledenprijs € 22,49 Normale prijs € 24,99
Het hooikoortsseizoen komt er weer aan. Dagelijks preventief 1 eetlepel honing kan een gunstige werking hebben tegen hooikoorts en astma. Het heeft ook een bacterie- en schimmelwerende werking. Onze set bestaat uit vier soorten honing: zomer-, linde, koolzaad- en blauwe bessenhoning. Ook per stuk verkrijgbaar: Ledenprijs € 6,29 Normale prijs € 6,99
Met jo aankoo uw p je de na steun tu Nederl ur in and
49
Steel de show!
De Dopper Steel is een stoer en duurzaam alternatief voor wegwerp flesjes. Dit model in de Dopper-lijn is met een inhoud van 800 ml groter dan de Dopper Original (500 ml). Deze Dopper is ook nog eens BPA-vrij en voorzien van een modern roestvrij staal jasje en ABS-cup. Ledenprijs € 22,05 Normale prijs € 24,50
Lentetapijt
Muurpeper blijft laag bij de grond en vormt mooie gele tapijtjes. Hij dankt zijn naam aan de scherpe smaak van de bladeren. Een prachtige lentebloeier, waar veel insecten dol op zijn. Ledenprijs € 2,24 Normale prijs € 2,49
NATUURLIJK GENIETEN
Verwen jezelf met de n atuurlijke verzorgingsproducten van Weleda. Weleda ontwikkelt al bijna een eeuw producten met uitsluitend natuurlijke ingrediënten. Alles is biologisch geteeld en milieuvriendelijk geproduceerd. Goed voor ons én voor de natuur! Nu t/m 7 april 2019 25% korting op het volledige Weleda assortiment.
Ledenprijs € 17,95 Normale prijs € 19,95
Duurzaam Dutch Design
Krukje, nachtkastje of bijzettafeltje? De Dutch Design Chair is het allemaal. Daarnaast is dit duurzame krukje gemaakt van karton en kan het met gemak 200 kilo dragen.
MAGISCHE MUNT
Word ook een thuisteler en geniet van je zelfgekweekte munt. Heerlijk om thee van te zetten!
Ledenprijs € 2,50 Normale prijs € 2,95
ADVERTENTIE
50
NIEUWE WONINGEN!
Dat ver weg zo dichtbij kan zijn Natuurmonumenten heeft 500 bouwwerken met een monumentale status. Soms herbouwen we deze panden tot comfortabele vakantiewoning. Dat is voor ons een manier om ze te kunnen behouden voor de toekomst. En hoe leuk is het om in zo’n huis met een eeuwenlange geschiedenis te verblijven?Ook in 2018 en 2019 zijn er diverse nieuwe vakantiewoningen in verhuur genomen. Een selectie.
KASTEEL HACKFORT
Dit kasteel uit de dertiende eeuw ligt bij Vorden (Gld). In het parkbos bloeien elk voorjaar duizenden stinsenplanten. We maken in het kasteel vijf eigentijdse suites, waaronder een bruidssuite. Je kunt een suite huren, maar ook het hele kasteel voor een gezelschap tot 18 personen.
BEELD:GEURT BESSELINK, BUITENLEVEN
DE DIEKEL IN NUTTER
Deze mooie Saksische boerderij ligt in het landelijke beekdal de Hazelbekke, vlakbij Ootmarsum (Ov.). Het typisch Twentse beekje dankt zijn naam aan de hazelaars die langs het water staan. De zespersoons woning staat aan de rand van het bos.
JACHTHUIS DUIN EN KRUIDBERG
ECOLODGES DE MEERMAN EN DE PAD
LANDHUIS LEUVENHOF
ZEEMANSHUUS TEXEL
Een oude boswachters woning, gelegen in de duinen bij Santpoort-Noord (NH). Vanaf de zespersoons woning fiets of wandel je naar het strand. En als je naar buiten kijkt, kan er zomaar een ree, damhert of Schotse hooglander langskomen.
Dit statige huis uit 1921 staat bij Elspeet aan de rand van de Leuvenumse bossen (Gld). Vanuit het raam van de royale zespersoonswoning (met drie badkamers) zie je de wilde zwijnen wroeten. In de tuin staat nog een oude theekoepel.
Deze vierpersoons woningen in Voornes Duin op VoornePutten (ZH) zijn in 2018 herbouwd met duurzame materialen. Het strand is heel dichtbij. Je bent ook zo bij duinmeren waar je lepelaars kunt spotten.
In het bos, tussen Den Burg en De Koog op Texel, staat het voormalige zomerhuis van Lijane – tante Ly – Zeeman. Ze had een vakantieoord voor kinderen op het eiland. Haar huis, dat ze in 2018 naliet aan Natuurmonumenten, is verbouwd tot een vierpersoons vakantiewoning.
Boek op buitenlevenvakanties.nl/puurnatuur. En abonneer je op de nieuwsbrief van Buitenleven. Er komen nog meer nieuwe woningen bij!
51
BEELD:LEONTINE VAN GEFFEN-LAMERS
Margriet “In de verte lijkt het of een uiltje je aanstaart vanuit deze raampartij. Maar als je goed kijkt, zie je dat het symmetrische bloemenmotieven zijn en blijken de ogen van de uil margrieten. Dit grote glas-in-lood raam is onderdeel van het in jugendstil o pgetrokken landhuis Oud Groevenbeek. De natuur, die je terugziet in alle ornamenten, vind je ook rondom het landgoed. Het omliggende bos was begin 20e eeuw zelfs reden om het huis hier te bouwen. Toen werk-
ten er drie kamermeisjes, een gouvernante, een huisknecht, een chauffeur-koetsier en zo’n vijftig bosarbeiders. Dat grote aantal bosarbeiders maakt duidelijk dat Oud Groevenbeek een echt ontginningslandgoed was. De bomen leverden goed geld op. Die waren namelijk nodig voor de mijnbouw.” Oud Groevenbeek telt nu vijf vakantiewoningen: buitenlevenvakanties.nl
Wineke Allersma Adviseur Gebouwd Erfgoed
MIDZOMERNACHTLOOP Wandel mee in de kortste nacht van het jaar
Volgens een eeuwenoude traditie vieren wij in de zomer midzomernacht. Een magische nacht. Wilde bloemen en planten krijgen dan hun genees krachtige werking. Zo gaat het verhaal‌ Wandel mee en vier het midzomerfeest samen met ons! Beleef de magie van de nacht van 22 op 23 juni. Ga naar nm.nl/midzomernacht
natuurmonumenten.nl/midzomernacht