Magazine Natuur in de Gemeente - December 2018

AGROBOSBOUW Magazine Natuur in de gemeente | April 2020

Platform Natuur in de Gemeente

Natuur

December 2018

IN DE GEMEENTE Digitaal magazine voor het uitwisselen van kennis, vragen en ervaringen uit de praktijk

www.natuurindegemeente.nl

AGROBOSBOUW Magazine Natuur in de gemeente | April 2020

Platform Natuur in de Gemeente

Magazine NATUUR IN DE GEMEENTE is een uitgave van het Platform Natuur in de Gemeente.

Het komt, in digitale vorm, 2 à 3 keer per jaar uit.

Een magazine voor en door gemeenten, initiatiefnemers en organisaties die te maken hebben met de bescherming van flora en fauna en (natuur)wetgeving, met zowel succesverhalen als vragen en dilemma’s.

CONTACT Wilt u informatie over een onderwerp delen? Heeft u bepaalde vragen? Wilt een onderwerp aandragen of een bijdrage leveren aan het magazine? Neem dan contact met ons op via info@natuurindegemeente.nl

COLOFON Redactie: Mieuw van Diedenhoven Teksten en productie: Communicatiebureau de Lynx

MEER LEZEN?

2 À 3 KEER PER JAAR DE NIEUWSTE EDITIE GRATIS IN UW MAILBOX?

Eerdere edities en losse artikelen vindt u op www.natuurindegemeente.nl/magazine

Natuurindegemeente/ abonneren

www.natuurindegemeente.nl

Inhoud

4

STADSNTUURRESERVAAT:

Pleidooi voor spontate natuur Het soortmanagementplan wint voorzichtig terrein. Provincies hebben echter nog geen kant-en-klaar stappenplan op de plank liggen.

Gemeente Wijk bij Duurstede durfde te pionieren.

7

ZONNEPANELEN:

10

GROENE DAKEN:

Zonnepanelen als verdienmodel

Bushokje zorgt voor groene golf

Het Groen Ontwikkelfonds Brabant zoekt

In het versteende centrum van Breda

(nieuwe) verdienmodellen om natuur-

siert sinds oktober een ‘groen’ bushokje

doelstellingen te halen. De provincie start

het straatbeeld. Niet dat dit ene bushokje

een pilot om natuur te ontwikkelen in

nou direct het verschil gaat maken; een

combinatie met zonnepanelen als

opvallende promotie voor groene daken

economische drager.

is het wel.

13

16

COLUMN PAUL MINKEN:

AGROBOSBOUW:

Natuurinclusief verduurzamen is nog een hele kunst

Kans voor klimaat, natuur en boer

“Als ecoloog voel ik me hierin soms

Agrobosbouw potentie. Klimaatbuffers

machteloos. Hoe kan ik goed adviseren

van agrobos zijn een kansrijke manier om

als eigenlijk niemand weet wat de

klimaatdoelen te halen – met daarbij

effecten zijn?”

extra baten.

Ook voor gemeentes heeft het concept

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

3

STADSNATUURRESERVAAT:

Pleidooi voor spontane natuur 4

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

STADSNATUURRESERVAAT

Vlak achter het Natuurhistorisch Museum ligt het eerste stadsnatuurreservaat van Rotterdam. Om bijzondere soorten naar de gebouwde omgeving te lokken? Dat zou natuurlijk mooi zijn, maar bovenal is het kleine natuurgebied een pleidooi voor spontane natuurontwikkeling in de stad.

Door Lotty Nijhuis Vlak achter het Natuurhistorisch Museum

rond het gebied met een bord erbij – zodat

ligt het eerste stadsnatuurreservaat van

mensen snappen dat het bewust anders is

Rotterdam. Om bijzondere soorten naar de

dan de rest van het park.

gebouwde omgeving te lokken? Dat zou natuurlijk mooi zijn, maar bovenal is het kleine natuurgebied een pleidooi voor

Geen 'bijzondere' natuur

spontane natuurontwikkeling in de stad.

Jammer dat er geen bijzondere soorten

Een paar jaar geleden werd er aan de weg

staan, reageerde iemand al. Toch klopt dat

gewerkt. Om het verkeer om te leiden kwam

niet, vindt Andeweg. ‘Afgelopen zomer

er direct langs het Natuurhistorisch Museum

hebben we het bruin blauwtje aangetroffen.

een tijdelijke route. In korte tijd lag het hele

Die soort verwacht je niet in een

park overhoop. Een prachtig braakliggend

aangeharkte stad; dat is dus toch wel weer

terreintje bleef achter, vond Bureau Stads-

bijzonder.’ Ook op korte afstand van het

natuur. Kunnen wij het niet in beheer

stadsnatuurreservaat, in de Nieuwe Tuin,

krijgen?, vroeg het bureau toen de wegwer-

hebben ze vergelijkbare resultaten: in het

kers weer vertrokken. De gemeente vond

kunstenaarsproject voor meer natuurlijk

dat zowaar een goed idee. Sindsdien (2015)

groen in de stad heeft zich al een heel

ontwikkelt Bureau Stadsnatuur op het

behoorlijke sprinkhaanpopulatie gevestigd.

braakterreintje van 400 vierkante meter niet zomaar natuur, maar spontane natuur.”

Bovendien gaat het helemaal niet om bijzondere natuur, maar om een boodschap.

“Er is geen plan, er is niet gezaaid. Hoe het

“Wij hechten veel waarde aan braakliggende

eruit gaat zien weten wij ook niet. Onze

terreinen en spontane ontwikkeling en

inrichting hier bestaat uit niets doen en daar

willen graag laten zien dat je ook in diep

gaan we later op beheren”, vertelt Remko

stedelijk milieu natuurlijke processen kunt

Andeweg, stadsbotanicus bij Bureau Stads-

laten werken. Stadsnatuur in optima forma

natuur. Zo wordt een jong boompje dat

krijg je door er gewoon vanaf te blijven. We

straks last gaat veroorzaken gewoon wegge-

hopen dat mensen denken: het is eigenlijk

haald, de meest productieve plekken wordt

best leuk om zo met groen om te gaan.

handmatig gemaaid. Ook kwamen er palen

Natuur moet beginnen bij je voordeur;

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

5

STADSNATUURRESERVAAT

spontane natuur is dan de meest natuurlijke

van de woeste gronden. ‘Eindbeeld’ is

manier om groen te ontwikkelen.”

daarbij een veelgebruikte term. We hebben vaak het gevoel dat alles moet worden

Dat wil niet zeggen dat je het daarna niet

vastgelegd en dat daar ook op moet worden

mag beheren. Een prachtig voor

beheerd.”

beeld daarvan ligt in de Eschpolder, vindt

Angst voor de komst van beschermde

Andeweg. Hier kreeg de natuur dertig jaar

soorten speelt daarin misschien ook wel een

geleden de ruimte; met minimale

rol. “Maar als je er al te rigide mee omgaat

inspanningen werd het gebied later in een

geef je die vrees ook voer. Terwijl je met de

stadspark veranderd. “Maar het voelt voor

nieuwe natuurwet van flora sowieso niet

mij nog steeds veel natuurlijker dan ieder

zoveel meer te vrezen hebt”, meent

ander stadspark. Je voelt gewoon of iets

Andeweg.

bedacht is of niet. Spontane ontwikkeling is dus ook heel anders dan in een aangelegd

Bovendien: we zouden veel meer naar

park het beheer gewoon maar

stadsnatuur moeten kijken als iets

terugschroeven. Het voelt dan al snel als

dynamisch, vindt hij. Daar past een

verwaarloosd. In de Eschpolder voelt het

spontane ontwikkeling op tijdelijke

alsof het zo hoort.”

braakterreintjes prima bij. “Ik hoop op een ontspannener manier van omgaan met

Ontspannen

spontane ontwikkeling. Je kunt groen

Braakliggende terreinen worden helaas

ook kijken: wat is er en wat zijn de

zeldzaam, ziet Andeweg. Zo snel als kan

mogelijkheden. Het komen en verdwijnen

wordt grond weer in gebruik genomen. Het

van braakliggende terreinen hoort bij dat

loslaten van een vooraf bepaald ontwerp:

karakter. Verdwijnen doet misschien even

bestuurders, beheerders en ontwerpers

pijn, maar zolang er maar nieuwe voor in de

worden er vaak een beetje zenuwachtig van,

plaats komen kun je er ook naar kijken als

ziet hij. “In de samenleving is toch de

een geheel van schuivende natuurterreintjes

tendens: je moet iets doen met je omgeving.

door je stad. Door te accepteren dat ze

Dat zit misschien ook wel in ons DNA: het

komen en gaan zijn ze een mooie

idee van rentmeesterschap en de ontginning

toevoeging aan stadsnatuur.”

6

ontwikkelen op de tekentafel, maar je kunt

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

ZONNEPANELEN

ZONNEPANELEN als verdienmodel Het Groen Ontwikkelfonds Brabant schuwt de inzet van (nieuwe) verdienmodellen niet om haar natuurdoelstellingen te halen. In de zoektocht naar rendabele constructies start een pilot om natuur te ontwikkelen in combinatie met zonnepanelen als economische drager. Wat volgt is een interessant proces waarin verschillende stakeholders geven en nemen om samen tot een goed plan te komen.

Door Lotty Nijhuis

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

7

ZONNEPANELEN

Na de bezuinigingen van Bleker koos

gerealiseerd. Aan het eind van de periode

Brabant toch voor behoud van de

verdwijnen de zonnepanelen en is er alleen

oorspronkelijke opgave voor de Ecologische

nog maar natuur.Voor een aantal locaties

Hoofdstructuur (nu het Natuurnetwerk

wordt door landschapsarchitecten, ecologen

Brabant). Om de realisatie van al die

en energie-ondernemers een plan

hectares nieuwe natuur in goede banen te

uitgewerkt (lees meer). De eerste ervaringen

leiden werd het Groen Ontwikkelfonds

zijn positief. Complicatie is nog dat je op

Brabant in het leven geroepen. Een deel van

gronden die in het Natuurnetwerk liggen

die nieuwe natuur wordt gerealiseerd als

geen energie mag opwekken, laat Fiers

onderdeel van het Ondernemend Natuur-

weten. Dankzij een ontheffing van de

netwerk Brabant; natuurontwikkeling met

provincie kan toch met pilots worden

een duurzaam verdienmodel. De helft van

gestart.

de afwaardering van de grond komt uit de pot van het Groen Ontwikkelfonds, de andere helft betaalt de grondeigenaar met dat duurzame verdienmodel.

Echt goed voor de natuur Grondeigenaren bekijken de constructie met voorzichtige interesse. Dat is binnen de

Energie als hefboom

ontwikkeling van het Natuurnetwerk ook wel

En ineens was daar het idee om zonne-

plekken te maken met veel eigenaren. Niet

parken te realiseren in samenhang met de

iedereen staat te springen om nieuwe

natuur. Want de energieopgave krijgt

natuur aan te leggen. Wat grondeigenaren

natuurlijk ook een ruimtelijk beslag, legt

met dit concept kunnen verdienen zal gelijk

directeur van het Ontwikkelfonds, Mary

zijn aan de verpachting voor landbouw-

Fiers, uit: "Energie zal steeds meer een plek

kundig gebruik: ze gaan niet met enorme

krijgen in het nadenken over de omgeving.

bedragen binnenlopen, maar het is vol-

Toen dachten wij: misschien kunnen we

doende om de waardedaling van de grond

vanuit het perspectief van natuur kijken. De

terug te verdienen. Sommigen zien het op

energietransitie ‘gebruiken’ om nieuwe

deze manier wel zitten, boeren die

natuur aan te leggen."Dat werkt als volgt:

bijvoorbeeld willen stoppen, zeker omdat ze

een initiatiefnemer heeft grond beschikbaar

ook bijdragen aan landschap, duurzaamheid

met bijvoorbeeld bestemming landbouw.

en natuur."

eens anders. Fiers: "We hebben nu op veel

Hij/zij legt daarop zonnepanelen aan. De grond krijgt na 15 jaar de bestemming

Er zijn ook mensen die zich zorgen maken

natuur. Het Groen Ontwikkelfonds draagt

over de effecten van zonnepanelen op de

voor de helft bij in de waardedaling van de

natuur. Afgelopen zomer luidden ecologen

grond.

in Trouw nog de noodklok.Er is nog weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de

In 15 jaar tijd leveren de zonnepanelen

effecten van zonneparken op natuur,

genoeg rendement om daarmee de andere

beaamt Fiers: "Maar ook ik kan me voor-

helft van de cofinanciering te verdienen.

stellen dat er, als je grond maximaal benut

Vanaf dag één wordt ook meteen natuur

voor zonnepanelen, geen licht en water

8

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

ZONNEPANELEN

meer op de bodem komen en dat dat gevolgen heeft voor de natuur. Wij richten

Gemeenten denken na

ons op het extensieve zonneveld – daarom

Gemeenten zijn natuurlijk bezig met beide

betalen we ook mee. Ecologische waarde

opgaves; energie en natuur. En hebben

vanaf dag één is een voorwaarde."

aandacht voor de landschappelijke kwaliteit.

Dat maakt dit concept interessant voor

Verschillende werelden

gemeenten. Maar het kan juist ook

Inmiddels zijn er ontwerpsessies gestart om

nu bezig met hun energievisie. Sommige

te onderzoeken of zonne-energie, natuur-

visies zijn nog niet klaar. Veel gemeenten

ontwikkeling en een goede landschappelijke

zitten dan nog volop in een denkproces en

inpassing echt goed te combineren zijn met

willen liever nog niet in actie komen. We zijn

elkaar. Tijdens die sessies zitten de initiatief-

al wel met een aantal gemeenten in gesprek

nemer, een ecoloog, landschapsarchitect en

en die vinden het in ieder geval een heel

energie-expert samen aan tafel. Het is

interessant idee.

vertragen, denkt Fiers. "Alle gemeentes zijn

spannend voor iedereen want het zijn echt hele verschillende werelden, ziet Fiers. "Je

Je kunt naar mijn mening niet vroeg genoeg

krijgt er in ieder geval hele leuke ontwerp-

met de energie-opgave beginnen. De

sessies van. Er spelen natuurlijk technische

zonnevelden dragen daaraan bij, ook al is

aspecten, zoals de stand van de zon, de

het maar voor 15 jaar: tegen die tijd hebben

lengte van de kabels – en of die het niet heel

we vast alweer andere oplossingen gevon-

kostbaar maken.

den. Tegelijk realiseer je als gemeente je natuurambities. Het scheelt bovendien dat

Maar het is ook echt rekening houden met

de cofinanciering voor waardedaling van

elkaar. De ecoloog wil vaak iets doen voor

grond bij natuurontwikkeling hierbij niet uit

bepaalde soorten in de buurt. De verzeke-

de begroting van de gemeente hoeft te

raar wil om het zonnepark juist het liefst een

komen."

hek zetten. Dat strookt niet met elkaar. In één van de casussen was het perceel

De eerste echte pilots gaan naar

gedeeltelijk afgescheiden door een water-

verwachting begin 2019 van start. Meer

gang. Toen is de initiatiefnemer teruggegaan

informatie vindt u op de website van het

naar de verzekeraar; die vond de watergang

Groen Ontwikkelfonds Brabant.

een prima alternatief voor een hek.

Daarmee was de landschapsarchitect ook weer blij, want zo blijft de zichtlijn naar de kerktoren behouden. De kunst is om niet te zeggen: het kan niet, maar te kijken: hoe kan het wel?"

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

9

ZONNEPANELEN

BUSHOKJE zorgt voor goene golf

10

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

GROENE DAKEN

In het versteende centrum van Breda siert sinds oktober een ‘groen’ bushokje het straatbeeld. Niet dat dit ene bushokje nou direct het verschil gaat maken; een opvallende promotie voor groene daken is het wel. De gemeente hoopt op veel navolging, want groene daken zetten veel zoden aan de dijk als het gaat om een klimaatbestendig stedelijk milieu.

Door Lotty Nijhuis

Na een geslaagde proeffase roept de

Het zal lastig worden om echte hoosbuien

gemeente Breda twee jaar geleden een

volledig op te vangen met een groen dak,

subsidie in het leven voor het aanleggen van

maar de meeste buien kunnen prima. Ook

groene daken. Ondanks de getoonde

de beplanting is tegen extremen

belangstelling raakt de subsidiepot eind

opgewassen. Zeker als je sedum gebruikt,

2017 maar niet leeg. Zonde, vindt de

een robuuste plant. "Sedum kan goed tegen

gemeente, die er niet voor niets geld in heeft

veel en weinig water. Een zomer zoals

gestopt.In plaats van de subsidieregeling in

afgelopen jaar is geen enkel probleem. Onze

de prullenbak te gooien, zoekt ze dus naar

voorkeur gaat overigens uit naar een

een manier om dat groene dak te promoten.

kruidendak, dat is vaak biodiverser. Het is

Bushokjes-uitbater JCDecaux, die het moet

wel iets minder robuust en heeft tijdens

hebben van bushokjes-reclame maar ook

extreme droogte iets meer aandacht nodig.

steeds meer naar duurzaamheid kijkt, vindt

Groene daken komen, kortom, aan veel

het groene bushokje meteen een goed idee.

stedelijke vraagstukken tegemoet. Het

Samen met een lokale hovenier wordt het

initiatief van de subsidieregeling is ontstaan

concept uitgedacht. Sinds oktober zien

vanuit de stad zelf: groene daken, doet de

voetgangers aan de Vlaszak een groeiend en

gemeente daar iets mee? Het team stedelijk

bloeiend bushokje, dat dankzij de golvende

water/klimaat promootte groene daken al

bovenkant meteen in het oog springt.

jaren door communicatie maar had nooit nagedacht over het hoe.

Burgerinitiatief

Breda heeft behoorlijk versteende delen.

Groene daken lijken misschien een leuke

Veel mensen kijken uit op een plat dak. Ik

hobby, ze doen ook echt wat voor het

denk dat daar de belangstelling vandaan

stedelijke milieu. Water opvangen en

komt. Daar proberen we ook op in te spelen:

geleidelijk afvoeren bijvoorbeeld, en zorgen

een groen dak is veel mooier dan een

voor meer biodiversiteit. Groene daken

bitumen dak. Het koelt je huis in warme

kunnen ook nog een tijdje mee in het

zomers en is zelfs goed met zonnepanelen

veranderende klimaat, gelooft Ivar Roefs,

te combineren, omdat die in een koeler

adviseur stedelijk water van de gemeente.

milieu een hoger rendement halen."

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

11

GROENE DAKEN

Financiële prikkel helpt soms

Groene sneeuwbal

Afhankelijk van het type groene dak heeft de

Uiteindelijk hoopt Roefs op het

gemeente 20 tot 30 euro per m2

sneeuwbaleffect. Daarom mag iedereen

beschikbaar. Tot 50% van de kosten worden

meedoen, ook als je maar drie vierkante

vergoed. Ook advieskosten zijn subsidiabel,

meter wilt vergroenen en het sedum zelf op

want daar bleken veel vragen over: kan mijn

je dak legt. Want ook mensen met drie

dak een groen dak eigenlijk wel dragen?

vierkante meter hebben buren, en die buren

Desondanks blijft het groene dak een

hebben misschien veel meer dak om te

redelijke investering. Daardoor blijkt het

vergroenen.

lastig om iedereen te bereiken, aldus Roefs:

Dat het aanstekelijk werkt, blijkt wel uit het

"Je hebt het liefst dat mensen in de meest

feit dat het subsidieplafond eerder dit jaar

versteende delen van de stad van de

verhoogd moest worden. Mooi is ook een

regeling gebruik maken, maar dat zijn vaak

initiatief in één van de jarendertigwijken in

juist de mensen die wat minder te besteden

de stad – een hippe wijk maar behoorlijk

hebben."

versteend, beschrijft Roefs. Een wijk ook met allemaal dezelfde schuurtjes. Een bewoner is

De vraag is ook wanneer je een financiële

door de wijk getrokken en heeft nu al dertig

prikkel nodig hebt. Roefs herinnert zich een

huishoudens zo ver gekregen dat ze hun

lezing van een econoom die zei: in periodes

schuurtje gaan vergroenen.

van crisis moet je mensen geld geven, daarna moet je ze op andere manieren

Met dertig daken kun je ook met de kosten

overtuigen. Die crisis (droge, warme zomer)

spelen, aldus Roefs. Daar is nu ook al een

hebben we net achter de rug. "Mensen zijn

tweede initiatief uit ontstaan. "Het transport

sneller geneigd om te investeren als er een

van groene daken en de arbeid om ze aan te

financiële stimulans is. Die stimulans kun je

leggen zijn het meest kostbaar. Kunnen we

natuurlijk op verschillende manieren geven.

geen stadskwekerij beginnen?, vroeg de

Je kunt subsidie beschikbaar stellen voor

lokale hovenier van het bushokje aan de

allerlei groene maatregelen, maar je kunt

Vlaszak zich af. Dat zijn we dus nu aan het

ook korting geven op de rioolwaterheffing

onderzoeken. Mensen kunnen het dan zelf

als mensen hemelwater vasthouden. In

ophalen en op hun dak leggen. Zo’n

Duitsland passen ze dat al verschillende

stadskwekerij maakt het ook nog eens

jaren met succes toe."

laagdrempeliger, omdat mensen het groene dak van dichtbij kunnen zien. Na twee jaar subsidie komen de initiatieven nu dus echt los, dat is wel tof!"

12

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

COLUMN PAUL MINKEN

Paul Minken, ecoloog bij de gemeente Utrechtse Heuvelrug:

Natuurinclusief verduuzamen is nog een hele kunst Bij ons in de gemeente heeft een wethouder het plan geopperd om op een heideterrein tussen Driebergen en Rhenen allemaal zonnepanelen aan te leggen. Bij mij gaan dan alle alarmbellen rinkelen: er zit daar een populatie zandhagedis, trekt die straks niet aan het kortste eind?

Natuur en duurzaamheid staan niet zelden op gespannen voet met elkaar. Willen we niet, kunnen we niet? Het begint er eigenlijk mee dat we het vaak gewoon niet weten.

Bovendien zijn beschermde soorten er ook bij gebaat dat we iets tegen klimaatverandering doen; die hebben er niets aan als hun leefgebied straks onder water staat of verdroogt. Misschien staat het verlies van die ene populatie dus wel gewoon in verhouding tot de winst die bijvoorbeeld een zonnepark oplevert: wie zal het zeggen?

En zo zijn er tal van voorbeelden. Je hoort nu veel over de combinatie zonnepanelen op sedumdak: het sedumdak koelt in warme zomers en vergroot zo het rendement van de panelen. Maar die zonnepanelen moeten toch ook een effect hebben op de vegetatie? Ze vangen water en een hele zaadbank op en voeren dat af naar één punt.

We zien nu al veel onkruid opkomen. Er gaan zelfs geluiden op om die sedumdaken dan maar weer weg te halen – enorm zonde.

Natuur staat altijd op achterstand Als ecoloog voel ik me hierin soms machteloos. Hoe kan ik goed adviseren als eigenlijk niemand weet wat de effecten zijn? Bovendien staat natuur toch al vaak op een paar punten achterstand. Alleen al vanwege de tijd: goed doen voor natuur vraagt grondig onderzoek. Dat kost tijd en duurzaamheid heeft dat niet. Voor duurzaamheid zijn de opgaven veel strenger dan voor de natuur: er zit meer snelheid en druk achter vanuit de overheid. We willen voorkomen dat het Rijk locaties voor bijvoorbeeld windmolens gaat aanwijzen als we als regio de parken zelf niet vlot

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

13

COLUMN PAUL MINKEN

genoeg aanleggen. Dus gaat de gedeputeerde van duurzaamheid als een speer, en worden soms belangen als natuur over het hoofd gezien.

Daar komt bij dat grote duurzaamheidsprojecten op zichzelf al moeilijk te realiseren zijn. Iedereen is allang blij als er zonder al te veel weerstand een locatie voor een windmolenpark is gevonden. Daarbij wordt vaak gezocht naar plekken waar het makkelijk gaat: de overheid werkt liever met één dan met zestien boeren. Dat dat misschien niet beter is voor de natuur, wordt niet altijd gezien.

Kortom: voor natuur is weinig oog in duurzaamheidsprojecten. Als je geluk hebt ‘doet men het er wel even bij’. Probeer dan maar eens te vertellen dat je het eigenlijk liever anders ziet. Hartstikke leuk, zo’n zonneveld met ruimte voor de natuur, maar als je er een hek omheen zet heeft de natuur er helemaal niets meer aan.

Slimme combinaties Ik zou willen dat verduurzaming meer samen optrekt met natuur, dat er slimme combinaties komen. Die zijn er, ik heb zelf ideeën genoeg. Als je bijvoorbeeld dakpannen integreert met zonnepanelen, kun je daar misschien meteen een mussendakpan van maken. Technisch moet dat kunnen. De markt moet er dan natuurlijk wel om vragen, en ook daar is nog een wereld te winnen. Neem de gemiddelde particulier: die denkt dat hij met het isoleren van zijn huis goed bezig is. Wie denkt er dan aan de mussen onder de pannen, de vleermuizen in de spouw? Ik ben al blij als ik daarop kan sturen en mensen kan overtuigen pas te isoleren na het broedseizoen.

Daar houdt het dan wel zo’n beetje op. Het is tenslotte niet vergunningplichtig vanuit de gemeente en mensen weten vaak niet dat een vergunning vanuit de natuurwetgeving nodig kan zijn als er beschermde soorten zitten.

Bovendien wil je als ecoloog niet altijd met het vingertje wijzen. Je wilt concrete oplossingen kunnen aandragen, positief meedenken, instrumenten aanreiken of een tegenberekening doen: kijk, het hoeft met natuur helemaal niet duurder te zijn.

14

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

COLUMN PAUL MINKEN

Misschien kun je zonnepanelen wel combineren met het weiden van koeien, of met een viskwekerij – heb je meteen een waterberging als klimaatadaptatiemaatregel. Je kunt natuur soms ook handig meenemen als er vanuit civiel oogpunt iets moet gebeuren. Als er in een weg een goot nodig is voor de afvoer van regenwater, dan denk ik meteen: zo’n goot kan ook een faunapassage zijn. Dat zijn mooie combinaties die helemaal geen extra geld hoeven te kosten. Je wilt dus eigenlijk kant-en-klare oplossingen aandragen, mensen verleiden om zonder al te veel moeite iets voor natuur te doen. Als we daarvoor nou een handreiking konden ontwikkelen, of een catalogus voor natuurinclusief verduurzamen: dat zou geweldig zijn.

En dan kom ik weer terug bij waar ik begon: er is veel meer onderzoek en kennisdeling nodig rond het combineren van verduurzaming en natuur. Ook om te voorkomen dat we het kind met het badwater weggooien: misschien zorgt meer natuur bij windmolenparken alleen maar voor meer slachtoffers. Hoe meer je weet hoe ingewikkelder het soms wordt.

Wie wil meedenken?

Wie herkent deze situatie en zou het hier ook graag eens over hebben? Hoe kunnen we lessen delen zodat we van elkaar kunnen leren? Hoe kunnen we hier binnen gemeenten tijd en financiën voor vinden?

Wie een idee heeft: neem contact met mij op, misschien kunnen we er gezamenlijk wat van maken. paul.minken@heuvelrug.nl

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

15

AGROBOSBOUW

AGROBOSBOUW Kans voor klimaat, natuur en boer De belangstelling voor agrobosbouw als duurzame vorm van landbouw neemt wereldwijd toe.

'Agroforestry wordt de nieuwe standaard voor duurzame landbouw', was afgelopen april de conclusie van een dialoogbijeenkomst van Wageningen University & Research over vernieuwing van landbouw, landschap en stedelijk gebied. Ook voor gemeentes heeft het concept potentie. Het inrichten van klimaatbuffers van agrobos is een kansrijke manier om klimaatdoelen te halen – met daarbij extra baten.

Door RenĂŠ van Druenen, Platform Agrobosbouw

16

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

AGROBOSBOUW

Bos is belangrijk voor het halen van klimaatdoelen. Als we de opwarming van de aarde

Agrobuffers

willen beperken tot 1,5 graad Celsius, zoals

Alle functies van agrobossen zijn met elkaar

het laatste IPCC-rapport over het Klimaat-

verweven en grijpen in elkaar. De baten zijn

akkoord van Parijs bepleit, zullen de collec-

niet los van elkaar te zien, maar agrobos kan

tieve ambities flink omhoog moeten schroe-

wel met verschillende doelen worden aange-

ven. En daarbij moeten we vooral inzetten

legd. De USDA, het Amerikaanse ministerie

op bos, zo bepleitten 40 wetenschappers in

van landbouw, onderscheidt verschillende

het manifest ‘Vijf redenen waarom het

vormen van agrobosbouw. De eerste twee,

klimaat van de aarde afhankelijk is van

agrobosakkers en agrobosweides, combine-

bossen’ dat een paar dagen voor het

ren agrobos met andere agrarische functies,

Klimaatrapport uitkwam. Want, zo stellen zij,

eenjarige gewassen (vaak in strokenteelt), of

alleen bos is in staat om in een omvang van

dieren. Daarnaast noemt de USDA ook agro-

enige betekenis CO2 vast te leggen. Het is

buffers, agrobosbouw waarbij de buffer-

een conclusie die breed wordt gedragen.

functie voor wind of water meer centraal

Bijvoorbeeld door de sectortafel Landbouw

staat. Agrobos wordt bijvoorbeeld aangelegd

en Landgebruik; in het Nederlandse

als windsingel die de omgeving beschermt

Klimaatakkoord wordt namelijk al uitgegaan

tegen wind en stof, of als beekbegeleidende

van de aanplant van tienduizenden hectares

beplanting die uitspoeling van nutriënten

nieuw bos, met bijvoorbeeld ook 20.000

vermindert en waterafstroom bij stortbuien

hectare voor herstel van landschaps-

vertraagt. Daarbij leveren agrobuffers ook

elementen én ruim 30.000 hectare aan

hout en voedsel op: minimaal voorzien in

agrobosbouw.

eigen aanleg- en onderhoudskosten.

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

17

AGROBOSBOUW

Agrobosbouw

Toepassing: de klimaatgraft

Agrobosbouw is een agro-ecologisch

En zo zijn er meer toepassingen te

systeem waarbij meerjarige bomen en

bedenken. Zo werd onlangs de klimaatgraft

struiken worden aangeplant, vaak in

van het Platform Agrobosbouw

combinatie met andere vormen van

genomineerd voor de juryprijs van het

agrarisch gebruik op hetzelfde perceel.

bestuurssymposium ‘Hitte zonder stress’ van

De FAO hanteert de volgende definitie:

het Waterschap Limburg. Het is een variant

“Agrobosbouw is de overkoepelende term

op de aloude graft, een heg die dwars op

voor landgebruikssystemen en -

helling werd aangeplant om erosie tegen te

technologieën waarbij houtige meerjarige

gaan. De moderne klimaatgraft kan bij

planten weloverwogen worden toegepast op

extreme regenval voor langere tijd veel

dezelfde percelen als eenjarige gewassen

water vasthouden. Bij de aanleg wordt een

en/of dieren, in een bepaalde ruimtelijke

ondiepe geul gegraven, exact op een

indeling of in een bepaalde opeenvolging in

hoogtecontourlijn (bijvoorbeeld aan de

de tijd. In een agro-ecologisch systeem als

randen van een plateau), waarbij de

agrobosbouw vinden zowel ecologische als

uitgegraven grond aan de kant van het dal

economische interacties plaats tussen de

wordt gedeponeerd.

verschillende onderdelen.”

18

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

AGROBOSBOUW De graft zelf én een strook erboven en

Gemeenten, waterschappen en provincies

eronder worden op agro-ecologische wijze

krijgen vanuit deze middelen

beplant met bomen, struiken, grassen, et

procesondersteuning. Pilots worden al in

cetera. Aanleg en onderhoud zijn kostenneutraal, omdat de graft ook hout, noten en vruchten oplevert. Daarbij hoeft er voor de aanleg geen landbouwgrond te worden

2019 ondersteund als ze ook in dat jaar al kunnen starten en een leereffect hebben voor anderen.

‘opgeofferd’ – iets wat vaak op veel weerstand stuit; agrobosbouw is een vorm van (duurzame landbouw) die kan passen in de kaders van de vergroening, en dan in aanmerking komt voor Europese landbouwsubsidies. Het is een mooi voorbeeld van een slimme toepassing van de principes van agrobosbouw, toegespitst op een specifiek landschap en specifieke doelen.

Meer weten?

Wilt u meer weten over wat agrobosbouw (en agroklimaatbuffers) zouden kunnen kunnen betekenen voor uw gemeente? Wilt u een pilotproject opstarten om kennis op te doen en mogelijkheden te onderzoeken?

Neem dan contact op met Platform Agrobosbouw.

Pilotprojecten gevraagd!

www.agrobosbouw.nl

Dit soort agro(klimaat)buffers hebben potentie, als effectieve manier om een klimaatbestendige en waterrobuuste inrichting te realiseren. Agrobuffers passen goed zowel in bebouwd als onbebouwd gebied (en vooral ook in de overgangen daartussen). Het concept leent zich dan ook bij uitstek om nader uit te werken en te onderzoeken in pilotprojecten. Daar zijn ook middelen voor. Het rijk, VNG, de Unie van Waterschappen en het IPO hebben onlangs het Bestuursakkoord Klimaatadaptatie ondertekend, waarin ze, in hun eigen woorden, nogmaals het belang en de noodzaak onderstrepen van de afspraken en activiteiten uit het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie, waar ze gezamenlijk via het Deltaprogramma uitvoering aan zullen geven. Concreet betekent dit bijvoorbeeld dat er 20 miljoen euro extra beschikbaar is voor kennisontwikkeling en -deling, pilots en de ondersteuning van alle decentrale overheden in 2019-2020.

Magazine Natuur in de gemeente | December 2018

19

Platform Natuur in de Gemeente Altijd de laatste editie in uw mailbox?

www.natuurindegemeente.nl