STREFA BIZNESU ŁÓDŹ LATO 2022

egzemplarz bezp atny

dzienniklodzki.pl/strefa-biznesu

LATO 2022 ISSN 2392-3873

nr 02/2022

ódƀ

UchodŸcy z Ukrainy coraz lepiej odnajdujļ siň na naszym rynku pracy 16-18

Wakacje bňdļ kosztowaĿ oko o 20 proc. wiňcej niŹ przed rokiem 20-24

Latem, gdy nie ma szans na urlop, rozwiļzaniem sļ pracowakacje 32-34

Czasy, gdy oťwiadczenia majļtkowe koŚczy y kariery polityków minň y 50-52

Centrum Medyczne „Szpital çw. Rodziny”: Hipoksja – terapia tlenowa

Rozmowy z Karinļ Wojciechowskļ i dr Robertem Mordakļ z Centrum Medycznego „Szpital ťw. Rodziny” oraz dr Micha em Chudzikiem str. 12-15

FOT. GRZEGORZ GA ASIĖSKI

WI!CEJ ENERGII, wiůcej z Ʀycia

/ lato 2022

Strefa inwestycji

3

RozwiŚ z nami swój biznes w odzi i województwie tekst: Wojciech Grzegorczyk ódzka Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. funkcjonuje już od trzech dekad. Jaki zakres us ug proponuje instytucja z tak dużym doŧwiadczeniem?

ARR S.A. jest instytucjŀ otoczenia biznesu, która wyróƁnia siō bogatŀ ofertŀ produktów oraz przede wszystkim doŬwiadczonŀ kadrŀ. Posiadamy projekty zarówno w formie dotacji, jak i Ŭrodków zwrotnych. Od ponad 30 lat wspó pracujemy z przedsiōbiorcami z województwa ódzkiego wspierajŀc ich rozwój. Trzeba tu wspomnieŃ takƁe o znaczŀcej roli Urzōdu Marsza kowskiego Województwa ódzkiego jako instytucji regulujŀcej wykorzystanie Ŭrodków unijnych, która wyznacza kierunki i cele priorytetowe, co wp ywa na zwiōkszenie moƁliwoŬci rozwojowych dla nowych lub istniejŀcych juƁ firm. Dok adamy wielu staraş, aby jak najwiōcej przedsiōbiorców dowiedzia o siō o naszej ofercie: bierzemy udzia w seminariach, spotkaniach, forach.

Ilu przedsiňbiorców skorzysta o dotychczas z wsparcia biznesowo-finansowego ARR? Ze Ŭrodków zwrotnych dostōpnych w ARR S.A. skorzysta o juƁ ponad 2000 firm na kwotō prawie 600 mln z . Wspieramy zarówno firmy nowo powsta e – tak zwane start-upy, jak i te juƁ o ugruntowanej pozycji na rynku.

Czym siň charakteryzuje projekt pożyczkowy Jeremie i jakie rodzaje ofert wchodzĻ w obrňb tego programu?

Realizowany przez ARR S.A. Projekt Jeremie 2 jest finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Fundusz PoƁyczkowy dla mikro, ma ych i Ŭrednich przedsiōbiorców oraz dla mikro-przedsiōbiorców typu start-up na cele inwestycyjno-obrotowe – PoƁyczka Rozwojowa zosta utworzony ze Ŭrodków powierzonych na podstawie Umowy Operacyjnej, zawartej miōdzy ARR S.A. a Bankiem

Gospodarstwa Krajowego jako MenadƁerem Funduszu.

PoƁyczka Rozwojowa jest kierowana do firm z sektora MħP, które prowadzŀ dzia alnoŬŃ na terenie województwa ódzkiego i planujŀ tu inwestycje.

MoƁe ona zostaŃ przeznaczona na cele inwestycyjno-obrotowe – a wiōc generalnie wszystko to, co bōdzie Ŭrodkiem trwa ym i bōdzie podlega o amortyzacji jest kosztem kwalifikowanym, np. koszt nabycia lub wytworzenia maszyn, urzŀdzeş, wyposaƁenia, nabycia sprzōtu komputerowego i oprogramowania, nabycia pojazdów, remont lub modernizacja nieruchomoŬci. JeŬli chodzi o Ŭrodki obrotowe, to mamy tu na myŬli zakup towaru do sprzedaƁy lub surowca do produkcji. Aktualnie dostōpna kwota poƁyczki wynosi od 5 tysiōcy aƁ do 1,5 mln z .

Proszō zwróciŃ uwagō na fakt, Ɓe poƁyczka jest na bardzo preferencyjnych warunkach. Nie mamy tutaj wiboru czy marƁy, a przede wszystkim przez ca y okres sp aty poƁyczki rata jest sta a i nie zostanie podniesiona. Okres sp aty to 60 miesiōcy, a w przypadku „m odych firm” 36 miesiōcy.

Jakie kryteria musi spe niľ firma, aby skorzystaľ z pomocy w ramach projektu Jeremie? Czy selekcja wniosków polega wy Ļcznie na analizie aktualnej sytuacji finansowej przedsiňbiorcy, jakie sĻ możliwe formy zabezpieczeŚ?

PoƁyczkobiorca musi prowadziŃ dzia alnoŬŃ w województwie ódzkim i byŃ w sektorze MħP. W trakcie analizy wniosku oczywiŬcie brana jest pod uwagō sytuacja finansowa wnioskodawcy, ale równieƁ realnoŬŃ pomys u, jego wp yw na rozwój firmy. Zabezpieczenie jest dostosowane do kwoty poƁyczki, wyników finansowych firmy. Weksel in blanco jest zabezpieczeniem obligatoryjnym. W przypadku firm typu start-up najczōŬciej jest to porōczyciel, przy wiōkszych kwotach wymagane jest zabezpieczenie twarde – zastaw rejestrowy lub wpis na hipotekō.

FOT. GRZEGORZ GA ASIĖSKI

Rozmowa z Marcinem Rybkļ, Prezesem Zarzļdu ódzkiej Agencji Rozwoju Regionalnego S.A.

ARR wyciĻga również pomocnĻ d oŚ do osób dopiero planujĻcych w asnĻ dzia alnoŧľ. Na czym polegajĻ projekty „M odzi na Start”, „Dobry kurs na przysz oŧľ” albo „Kompetencje wysokich lotów”? Kto może z nich skorzystaľ i na jakie wsparcie może liczyľ?

Dla wielu osób rozpoczōcie dzia alnoŬci jest marzeniem, ale i duƁym wyzwaniem. Rozpoczōcie dzia alnoŬci to nie tylko bieƁŀce op aty, koszty utrzymania, pierwsze zakupy – to wŀtpliwoŬci, skŀd wziŀŃ kapita . Tutaj ARR ma kilka propozycji.

JeŬli jesteŬ przed 30. rokiem Ɓycia i planujesz otworzyŃ dzia alnoŬŃ gospodarczŀ, zapraszamy do udzia u w programie „M odzi na Start”. Jest to bezzwrotna dotacja w kwocie 23.050z . oraz wsparcie pomostowe w wysokoŬci 2.600 z . przez okres 6 miesiōcy. Zapewniamy udzia w szkoleniach oraz fachowŀ pomoc ze strony doradców ARR. JeŬli natomiast utraci eŬ zatrudnienie w okresie ostatnich 6 miesiōcy lub jesteŬ zagroƁony utratŀ pracy z przyczyn niedotyczŀcych pracownika, polecamy projekt „Dobry kurs na przysz oŬŃ” – program typu outplacement. Przewidziane sŀ staƁe, szkolenia i dotacja na rozpoczō cie dzia alnoŬci gospodarczej w kwocie 23.050 z oraz wsparcie pomostowe 2.000 z przez pierwsze 12 miesiōcy.

Oferujemy takƁe refundacjō us ug szkoleniowych lub doradczych w ramach projektu „Kompetencje wysokich lotów”. Maksymalne wsparcie to 80% wartoŬci us ugi. Limity: 50.000 z na przedsiōbiorstwo i 7.500 z na pracownika (kwoty z uwzglōdnieniem wk adu w asnego).

Kluczowe jest bezpieczeństwo miasta 9HROLD (QHUJLD âyGı MHVW MHGQ\P ] QDMZLēNV]\FK SU]HGVLēELRUVWZ HQHUJHW\F]Q\FK Z 3ROVFH NWyUHJR SRGVWDZRZĎ G]LDãDOQRħFLĎ MHVW Z\WZDU]DQLH FLHSãD V\VWHPRZHJR L HQHUJLL HOHNWU\F]QHM Z NRJHQHUDFML RUD] ]DU]ĎG]DQLH ãyG]NĎ VLHFLĎ FLHSãRZQLF]Ď )LUPD NRQW\QXXMH OHWQLĎ KLVWRULē HQHUJHW\NL Z âRG]L 'RVWDUF]D FLHSãR V\VWHPRZH GOD RNRãR SURF ãyG]NLFK RGELRUFyZ Z W\P ]DRSDWUXMH Z FLHSãR QDMZLēNV]H LQZHVW\FMH Z PLHħFLH 0DMĎF QD XZDG]H Z\]ZDQLD ħURGRZLVNRZH MDNLH VĎ VWDZLDQH SU]HG VHNWRUHP HQHUJHW\F]$QQD .ēG]LRUD 6]ZDJU]DN 3UDFD Z HQHUJHW\FH WR SU]HGH ZV]\VWNLP VãXijED L PLVMD Q\P VSyãND UHDOL]XMH VWUDWHJLē GHNDUERQL]DFML ãyG]NLHJR V\VWHenergetyki, ale to my, tu i teraz, piszemy Jak dynamicznie zmieniające się otoPX FLHSãRZQLF]HJR QD GURG]H jej najnowsze rozdziały. W Veolii mamy czenie wpływa na działalność firmy?

WUDQVIRUPDFML HNRORJLF]QHM Rozmowa z Anną Kędziorą-Szwagrzak, prezesem zarządu Veolia Energia Łódź

Czym jest dla Pani praca w Veolii?

Praca w energetyce to przede wszystkim służba i misja. Odpowiadamy za bezpieczeństwo zaopatrzenia miasta w ciepło bez względu na warunki, w jakich działa firma. Zarządzanie nią, w okresie kiedy stawiamy czoła pandemii i wszelkim konsekwencjom gospodarczym, jakie wynikają z sytuacji za naszą wschodnią granicą, jest wielkim wyzwaniem. Proszę jeszcze pamiętać, że zgodnie z naszymi deklaracjami realizujemy projekt dekarbonizacji łódzkiego systemu ciepłowniczego.

Czy trudno być szefem w energetyce?

Maria Skłodowska-Curie powiedziała, że „Człowiek nigdy nie ogląda się na to, co zrobione, ale na to patrzy, co ma przed sobą do zrobienia”. Tak właśnie podchodzę do zarządzania Veolią Energią Łódź.

Ważna jest oczywiście historia łódzkiej

bardzo dobry zespół pracowników, którzy profesjonalnie i z zaangażowaniem podchodzą do bieżącej pracy i projektów, dzięki którym łódzki system ciepłowniczy zmieniamy w kierunku wspomnianej dekarbonizacji i dalej – neutralności klimatycznej. Mam wielkie szczęście realizować zawodowe pasje w środowisku, które doskonale rozumie wyzwania, przed jakimi stoimy.

Czy tytuł Menedżera Roku, jaki uzyskała Pani w 2021 roku, coś zmienił w Pani pracy?

Tytuł, jaki otrzymałam w 2021 roku, zadedykowałam wszystkim współpracownikom, którzy swoją pracą dołożyli do niego przysłowiową cegiełkę. Z drugiej strony wyróżnienie stało się dla mnie ogromnym zobowiązaniem i motywacją do dalszego rozwoju osobistego i całej firmy, tak aby w trudnych warunkach dynamicznie zmieniającego się otoczenia, nie tylko biznesowego, sprostać postawionym celom. Tytuł „Menedżera Roku” stał się potwierdzeniem dokonanych wyborów i wartości, jakimi kieruję się w zarządzaniu.

Musimy mierzyć się z wyzwaniami, które w swojej specyfice niosą wiele zagrożeń, ale również szans. Zarządzając przedsiębiorstwem o kluczowym znaczeniu w infrastrukturze miasta, w każdych okolicznościach, musimy sprostać ciągłości produkcji ciepła i energii elektrycznej oraz ich dostawy do klientów. Pandemia spowodowała szereg zmian w naszym systemie pracy, tak aby zapewnić bezpieczeństwo naszym pracownikom, którzy z kolei odpowiadają za bezpieczeństwo zaopatrzenia miasta w ciepło. Również dywersyfikacja paliwowa, jaką planujemy wdrożyć do 2030 roku, zakładająca całkowite odejście od wykorzystania węgla w łódzkich elektrociepłowniach, wpisuje się w realia zmian w globalnej polityce paliwowej.

Przed branżą energetyczną stoi szereg wyzwań. Jakie są główne kierunki transformacji łódzkiego systemu ciepłowniczego?

Przede wszystkim wszyscy powinniśmy współpracować na rzecz powstrzymania globalnego ocieplenia, efektywnego wykorzystania zasobów i ich nie marno-

wania, a wręcz odzyskiwania i powtórnego wykorzystywania tam, gdzie to jest możliwe, w tym w procesie produkcji energii. Veolia, która działa w Polsce od 25 lat wdrożyła wiele projektów i rozwiązań, aby ograniczyć wpływ działalności na środowisko. W Łodzi szereg inwestycji w instalacje środowiskowe zapewnia spełnianie przez elektrociepłownie rygorystycznych norm. W naszej działalności kluczowa jest ciągła poprawa efektywności energetycznej urządzeń i instalacji, ale również pomoc klientom w tym wymiarze. Dlatego szczególny nacisk kładziemy na kogenerację czyli produkcję ciepła i energii elektrycznej w jednym wysokosprawnym procesie, dzięki któremu ograniczamy wykorzystanie paliwa i redukujemy emisje. W okresie przejściowym na drodze do pełnej neutralności klimatycznej w elektrociepłowni EC4 chcemy wykorzystywać gaz do produkcji ciepła i energii elektrycznej oraz zbudować nowoczesny Zakład Odzysku Energii na paliwo pre-RDF, czyli kaloryczną frakcję resztkową powstałą w procesach odzysku i recyklingu odpadów komunalnych.

W elektrociepłowni EC3 prowadzimy też testy z wykorzystaniem zamiast węgla tzw. biomasy toryfikowanej.

Produkcja ciepła i energii elektrycznej to jeden obszar odpowiedzialności Veolii, a drugim jest dostawa ciepła do miasta. Jaki jest obecnie stan łódzkiej sieci ciepłowniczej? Łódzki system ciepłowniczy, którym

preizolowane, wyposażone w system alarmowy, który sygnalizuje potencjalne zagrożenia awariami, oraz modernizację i rozbudowę węzłów cieplnych.

Na najbliższe dwa lata zaplanowano modernizację sieci o długości ok. 30 km.

Efektem 7-letniego programu w ramach Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych województwa łódzkiego będzie wymiana ponad 70 km najbardziej wyeksploatowanych sieci ciepłowniczych.

Ważnym elementem efektywnego systemu ciepłowniczego jest centrum zarządzania energią. To miejsce, gdzie nasi specjaliści wyposażeni w inteligentne narzędzia informatyczne, dzięki danym pozyskiwanym z systemu telemetrii, na bieżąco monitorują pracę całego systemu.

(OHNWURFLHSãRZQLD (& zarządza Veolia, składa się z dwóch elektrociepłowni EC3 i EC4 oraz sieci ciepłowniczej. Nasza sieć jest jedną z najdłuższych w Polsce. Liczy ponad 860 km. Przy tym obsługujemy ponad 10 000 węzłów cieplnych. Dzięki tej infrastrukturze dostarczamy ciepło systemowe dla około 60 proc. łódzkich odbiorców. Co roku systematycznie modernizujemy i rozwijamy sieć ciepłowniczą. Już ponad 60 procent jej długości zostało zmodernizowane. Prace te obejmują wymianę dotychczasowych ciepłociągów na rury

Podsumowując, proszę powiedzieć, czy Łódź jest łatwym, czy trudnym rynkiem dla Veolii?

Przede wszystkim jest ciekawy i pełen wyzwań, nie tylko z punktu widzenia firmy z sektora energetycznego. Potwierdzają to również nasi partnerzy biznesowi działający w różnych branżach. Rynek łódzki dynamicznie się zmienia i rozwija, tworzy przestrzeń do innowacyjnych rozwiązań i – co ważne – mobilizuje wszelkie postawy związane z odpowiedzialnością za środowisko. Poza tym z punktu widzenia Veolii, wciąż jest przed nami 40 procent rynku, gdzie nie ma ciepła systemowego z sieci.

Działamy na rzecz ekomiasta Dbamy o środowisko naturalne i zasoby

Wdrażamy rozwiązania systemowe

Działamy wspólnie

Dekarbonizujemy łódzki system ciepłowniczy

Współpracujemy z miastem, instytucjami, organizacjami i społecznością lokalną w celu wypracowania najlepszych rozwiązań

Prowadzimy działania edukacyjne i społeczne na rzecz ochrony klimatu i poprawy warunków życia w mieście

nowaenergiadlalodzi.pl

6

/ lato 2022

I znów stanŌliŭmy na rozdroƃu

edytorial

Wačnych pytaÎ o przyszËoç jest dzisiaj o wiele wiªcej nič zaledwie dwa-trzy lata temu. Wówczas, przed jesieni 2019 roku, kiedy pojawiË siª Covid-19, wiele rozwi zaÎ byËo juč przyjªtych i nie wyobračaliçmy sobie, by cokolwiek zmusiËo ludzi, narody, paÎstwa do zmiany przyjªtych çcieček cywilizacyjnych.

a

Coraz czōŬciej komentatorzy przekonujŀ nas, Ɓe po pandemii i wojnie, którŀ wywo a a Rosja, nic juƁ nie bōdzie takie jak przedtem. I rzeczywiŬcie – majŀ miejsce wydarzenia, których tempo zadziwia – bo czy ktokolwiek przypuszcza , Ɓe w ciŀgu kilku miesiō cy niemal ca a Europa zdecyduje siō zrezygnowaŃ z gazu, wōgla, czy ropy wydobywanych w Rosji? Czy bōdzie lepszy pretekst do jeszcze szybszego rozwoju ekologicznych ƀróde energii, a takƁe do rozbudowy energetyki jŀdrowej? RównoczeŬnie jednak widaŃ inny trend – powrót do tradycyjnych ƀróde energii, tj. wōgla, które zapewniajŀ bezpieczeşstwo energetyczne m.in. Polsce w d uƁszej perspektywie. To rodzi pytania o wdraƁanie Europejskiego Zielonego adu i przysz oŬŃ tzw. zielonej transformacji energetycznej. Co zwyciōƁy – troska o ekologiō i „zdrowŀ planetō dla przysz ych pokoleş”, czy teƁ koniecznoŬŃ zapewnienia bezpieczeşstwa energetycznego „tu i teraz” – nawet kosztem rozwiŀzaş ekologicznych? Obie grupy majŀ swoich gorliwych wyznawców i obroşców. Warto zauwaƁyŃ, Ɓe zdarzy o siō w maju tego roku, Ɓe to w aŬnie fotowoltaika zapewni a 30 procent ca ej wyprodukowanej w Polsce energii. Ale trzeba teƁ pamiōtaŃ, Ɓe na podobnŀ sytuacjō nie moƁna liczyŃ w miesiŀcach jesienno-zimowych.

Innym problemem, z którym zderzy siō biznes, sŀ oczekiwania m odych ludzi dopiero wchodzŀcych na rynek pracy. I tu takƁe moƁna zaobserwowaŃ powrót do dawnych trendów. WydawaŃ by siō bowiem mog o, Ɓe dla m odych najistotniejsze w wyborze miejsca zatrudnienia jest elastycznoŬŃ pracy, moƁliwoŬŃ Ŭwiadczenia jej zdalnie i zapew-

nienie równowagi miōdzy Ɓyciem prywatnym, a zawodowym. Tymczasem z najnowszego raportu przygotowanego przez firmō Deloitte wynika, Ɓe najwiōkszym wyzwaniem dla m odych osób sŀ... rosnŀce koszty Ɓycia. Na taki problem wskazuje co trzeci m ody cz owiek na Ŭwiecie, a w Polsce odsetek osób kierujŀcych siō przy wyborze miejsca pracy przede wszystkim wysokoŬciŀ miesiōcznych poborów siōga 50 procent.

Warto sobie uŬwiadomiŃ, Ɓe w 2022 roku znów stanōliŬmy na cywilizacyjnym rozdroƁu – nie tylko w kwestii energetyki i rynku pracy – które wydawa o siō byŃ juƁ za nami.

MIROS AW MALINOWSKI Redaktor naczelny „Strefa Biznesu ódŸ”

/ lato 2022

Spis treťci

7

NR 2 (22) ódƀ

s. 20 Rozpoczļ siň kolejny trudny wakacyjny sezon: dla branŹy, jak i turystów

16

s. 28 Województwo ódzkie w ciļgu ostatnich dziesiňciu lat straci o aŹ piňĿ procent mieszkaŚców REDAKCJA Redaktor naczelny: Miros aw Malinowski

s. 32 Workation. Pracownicy wielu firm wybierajļ pracň zdalnļ. Bardzo zdalnļ

Redaktor prowadzļcy: Dariusz Paw owski Zespó redakcyjny: Alicja ZboiŚska, Matylda Witkowska, Marcin Darda, Ryszard M. Perczak

FOT. BLUERANK

32

s. 36 Student i studentka Źadnej pracy siň nie bojļ – w kraju czy za granicļ

Prezes oddzia u Robert Glinkowski tel. 42 665 93 00

s. 40 KIA jest na dobrej drodze do osiļgniňcia pozycji ťwiatowego lidera

Dyrektor Biura Reklamy Micha Frontczak biuroreklamy@dziennik.lodz.pl

s. 64 Firma rodzinna z tradycjami, czyli jak zadbaĿ o sukcesjň

Strefa Biznesu – Biuro Reklamy Natalia Kostrzewa tel. 509 664 825 Marketing Krzysztof Druszcz marketing@dziennik.lodz.pl

s. 72 Rozmowa z profesorem Stanis awem Mazurem, wybitnym ekonomistļ

Projekt graficzny, dyrektor artystyczny Tomasz BocheŚski Grafik prowadzļcy Agnieszka GawroŚska Dzia wydawniczy: Izabela Marciniak Produkcja: Dorota Czerko

92

Public Relations: Adrian Majchrzak Reklamy na stronach: 2, 3, 4, 5, 12, 13, 14, 15, 17, 19, 25, 26, 27, 31, 35, 39, 45, 53, 94, 95, 99, 100

FOT. MARVEL

FOT. GRZEGORZ GA ASIĖSKI

s. 92 Wakacje z przebojowymi filmami, czyli blockbustery i produkcje familijne

s. 16-18 UchodŸcy z Ukrainy na naszym rynku pracy

WYDAWCA Polska Press Sp. z o.o. ul. Domaniewska 45, 02-672 Warszawa, tel. 22 201 41 00 www.polskapress.pl Oddzia w odzi ul. ks. Skorupki 17/19, 90-532 ódŸ dziennik@dziennik.lodz.pl

Redakcja nie odpowiada za treťĿ reklam i nie zwraca materia ów niezamówionych. Wszelkie prawa zastrzeŹone. Przedruk i wykorzystywanie w jakiejkolwiek innej formie bez pisemnej zgody zabronione.

8

Strefa powitalna

/ lato 2022

LICZY SIü Biura waŹnym elementem dzia alnoťci biznesowej

57 procent inwestorów z zagranicy

Wed ug danych PKO BP, w ostatnim kwartale 2021 roku wzrost cen mieszkaŚ na rynku pierwotnym w Warszawie i w szeťciu najwiňkszych polskich aglomeracjach by co prawda wolniejszy niŹ wczeťniej, ale nadal utrzymywa siň na dwucyfrowym poziomie i wynosi 10-13 proc. w ujňciu rocznym. Przyspieszy z kolei wzrost cen w stolicach mniejszych województw. Podobnie jest z rynkiem biurowym – po dwóch latach od wprowadzenia obostrzeŚ, moŹna zaobserwowaĿ, Źe biura pozostajļ dla najemców waŹnym elementem dzia alnoťci biznesowej.

W 2021 r. najwiňkszy udzia w obrotach na G ównym Rynku akcji GPW, tak jak w poprzednich latach, wygenerowali inwestorzy zagraniczni. Wyniós on 57 proc., o 1 pp. wiňcej niŹ w 2020 r. W II pó roczu 2021 r. inwestorzy zagraniczni odpowiadali za 58 proc. obrotów, o 3 pp. wiňcej niŹ w I pó roczu 2021 r. Udzia krajowych inwestorów instytucjonalnych w II po owie 2021 r. wyniós 21 proc., czyli tyle samo, co w I po owie 2021 r., ale o 2 pp. wiňcej niŹ w ca ym 2020 r. W 2021 r. inwestorzy indywidualni wygenerowali 22 proc. obrotów na G ównym Rynku GPW, o 3 pp. mniej rok do roku i o 3 pp. mniej pó rocze do pó rocza.

W II pó roczu 2021 r. wťród krajowych instytucji na pierwszym miejscu znaleŸli siň animatorzy (udzia na poziomie 27,6 proc.), na drugim inne podmioty instytucjonalne (27,4 proc.), na trzecim TFI (17 proc.).

FOT.ARC/POLSKA PRESS

57 %

Roťnie popyt na biura!

Wed ug szacunków Polskiej Izby Nieruchomoťci Komercyjnych w Warszawie popyt brutto na powierzchnie tego typu siňgnļ 647 tys. mkw., z tego ponad 250 tys. w IV kwartale. To o kilka procent wiňcej niŹ w 2020 r., Z kolei na oťmiu rynkach regionalnych wynajňto 595 tys. mkw. biur, tj. o 2 proc. wiňcej niŹ rok wczeťniej.

Budujemy na kredyt.

Najczňťciej pod hipotekň ie od dziŬ wiadomo, Ɓe najlepszŀ porŀ roku nie tylko na remont, a przede wszystkim na rozpoczōcie budowy w asnego domu, jest wiosna. Jednak zanim „pierwsza opata” zostanie wbita w ziemiō, trzeba posiadaŃ do tego odpowiednie miejsce. Ci, którzy nie posiadajŀ wystarczajŀcej sumy na kupno gruntu, muszŀ poszukaŃ zewnōtrznego finansowania. Osoby marzŀce o zamieszkaniu we w asnych czterech kŀtach najczōŬciej wybierajŀ kredyt hipoteczny. Tylko w zesz ym roku zawartych zosta o aƁ 256 tys. umów dotyczŀcych zaciŀgniōcia zobowiŀzania tego rodzaju, co stanowi najwyƁszy wynik od 14 lat.

N

/ lato 2022

Top 10

Ranking pokazuje, które ksiļŹki by y wiosnļ najczňťciej odwiedzane na lubimyczytaĿ.pl i mia y ťredniļ ocenň powyŹej 7,0 Skazanie. Remigiusz Mróz.

Wydawnictwo: Czwarta Strona. Cykl: Joanna Chy ka (tom 15). Gatunek: krymina , sensacja, thriller.

Streszczenie: Po odzyskaniu prawa do wykonywania zawodu Joanna Chy ka liczy na podjōcie g oŬnej obrony, która wprowadzi jej karierō z powrotem na odpowiednie tory. Otrzymuje jednak sprawō, którŀ nikt inny nie chcia siō zajŀŃ – w dodatku po raz pierwszy to ona ma wystŀpiŃ w charakterze oskarƁyciela subsydiarnego.

Wowa, Wo odia, W adimir.

Tajemnice Rosji Putina.

Krystyna Kurczab-Redlich.

Wydawnictwo: W.A.B. Gatunek: biografia, autobiografia, pamiōtnik. Streszczenie: Historia Ɓycia W adimira Putina, którŀ czyta siō jak krymina . Skŀd wziŀ siō w KGB, czy rzeczywiŬcie wygrywa wybory, jak naprawdō rozpoczŀ wojnō w Czeczenii i na Ukrainie, jakie ma zwiŀzki z Al-Kaidŀ i tzw. Paşstwem Islamskim.

Gdzie Ŭpiewajŀ raki. Delia Owens. Wydawnictwo: ħwiat KsiŀƁki. Gatunek: literatura piōkna. Streszczenie: To wysmakowana oda do Ŭwiata przyrody, wzruszajŀca fabu a o dojrzewaniu i zaskakujŀca relacja z procesu. Owens przypomina, Ɓe dziecişstwo nas kszta tuje definitywnie i Ɓe wszyscy bez wyjŀtku podlegamy wspania ym, lecz nieokie znanym sekretnym si om natury.

Krew i popió . Jennifer L. Armentrout. Wydawnictwo: You&Ya. Cykl: Krew i popió (tom 1). Gatunek: fantasy, science fiction. Streszczenie: Poppy jest pannŀ. Jej Ɓycie jest pe ne samotnoŬci. Nikt nie moƁe jej dotknŀŃ. Tylko garstka wybraşców moƁe zobaczyŃ jej twarz albo z niŀ porozmawiaŃ.

Start a fire. Runda pierwsza. P.S. Herytiera. Wydawnictwo: Editio Red. Cykl: Trylogia Hell (tom 1). Gatunek: literatura obyczajowa, romans. Streszczenie: Victoria przez siedemnaŬcie lat nie sprawia a wiōkszych problemów. Przypadkowo

01

02

Strefa powitalna

poznany ch opak zaburza ca y spokój w jej Ɓyciu, sprawiajŀc, Ɓe kaƁdy dzieş jest dla 17-latki jak prawdziwy rollercoaster.

Zarówno matka dziewczyny, jak i ona sama nie bōdŀ zadowolone...

OŬwiadczyny. Julia Quinn.

Wydawnictwo: Zysk i S-ka.

Cykl: Bridgertonowie (tom 5). Seria (gatunek): romans historyczny [Amber], literatura obyczajowa, romans.

Streszczenie: Eloise ma czterech braci, wiōc powinna rozumieŃ mōƁczyzn lepiej niƁ wiōkszoŬŃ kobiet – i moƁe musia a przeƁyŃ ca e dwadzieŬcia osiem lat, by dojŬŃ do wniosku, Ɓe mōƁczyƀni, szczerze mówiŀc, to dziwad a…

Nadchodzi III wojna Ŭwiatowa. Jacek Bartosiak, Piotr Zychowicz. Wydawnictwo: Rebis. Gatunek: publicystyka literacka, eseje. Streszczenie: Rywalizacja miōdzy wielkimi mocarstwami wchodzi w fazō krytycznŀ. Czy Stany Zjednoczone pójdŀ na wojnō z Chinami? Po czyjej stronie stanie Rosja? Czy Polska zostanie wciŀgniō ta w III wojnō Ŭwiatowŀ? Czy Ŭwiat stoi na krawōdzi nuklearnej zag ady?

Propozycja dƁentelmena.

Julia Quinn. Wydawnictwo: Zysk i S-ka. Cykl: Bridgertonowie (tom 3). Gatunek: literatura oby-

06 07

08

9

czajowa, romans. Streszczenie: Kim by a osza amiajŀcej urody dama? Od tamtej magicznej nocy, gdy ujrza jŀ po raz pierwszy, Benedict Bridgerton nie moƁe o niej zapomnieŃ i sta siō kompletnie nieczu y na uroki innych kobiet. No, moƁe z wyjŀtkiem jednej z pokojówek... ħwiōto ognia. Jakub Ma ecki. Wydawnictwo: Sine Qua Non. Gatunek: literatura piōkna. Streszczenie: ħwiōto ognia to kameralna opowieŬŃ o przekraczaniu granic i cenie, jakŀ trzeba za to zap aciŃ. O zach annoŬci Ɓycia i konfrontacji z niemoƁ liwym.

Zaraza. Przemys aw Piotrowski. Wydawnictwo: Czarna Owca. Cykl: Igor Brudny (tom 4). Gatunek: krymina , sensacja, thriller.

Streszczenie: Po tym, jak cudem uszed z Ɓyciem z zasadzki psychopatycznego mordercy, Igor Brudny powoli i z trudem dochodzi do siebie. ħwiat, w którym siō obudzi , nie jest juƁ jednak taki sam. Komisarz musi trzymaŃ siō z dala od Warszawy, a zielonogórski zespó inspektora Romualda Czarneckiego juƁ nie istnieje.

Ale dawna partnerka Igora jest przy nim.

09 10

Oprac. na podstawie Lubimyczytaľ.pl: M. Nowacka-Goik

03 04

FOT.SYLWIA D÷BROWA

05

KsiĿƁka „Skazanie” Remigiusza Mroza, polskiego prawnika i pisarza, znalaz a siŌ na czele rankingu wiosnĿ

Nasz konkurs

/lato 2022

FOT. KRZYSZTOF SZYMCZAK

10

FOT. KRZYSZTOF SZYMCZAK

FOT. GRZEGORZ GA ASIĖSKI

FOT. MATERIA Y PRASOWE

FOT. GRZEGORZ GA ASIĖSKI

Robert Mordaka – WyróƁnienie specjalne

Laureaci 14. edycji konkursu MenedƁer Roku Regionu ódzkiego, od lewej: Andrzej Skubiszewski, Agnieszka Sobkiewicz i dr Sylwester PawŌta

Marcin NocuŞ – WyróƁnienie specjalne

XIV edycja konkursu MenedŹer Roku Regionu ódzkiego 2021 Rozstrzygnňliťmy konkurs MenedŹer Roku Regionu ódzkiego organizowany przez redakcjň „Dziennika ódzkiego” i LoŹň ódzkļ Business Centre Club

2021

Tekst: Wojciech D ubakowski

L

aureaci odebrali statuetki MenedƁerów Roku 2021 podczas uroczystej gali, która odby a siō 14 czerwca w gmachu Filharmonii ódzkiej.

W kategorii Mikro i Ma e Przedsiōbiorstwo kapitu a konkursu nagrodzi a dr. Sylwestra Pawōtō, Dyrektora Operacyjnego/Prokurenta Hart-Tech Sp. z o.o.

Hart-Tech to nowoczesna hartownia Ŭwiadczŀca us ugi obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej elementów stalowych i aluminiowych. Odbierajŀc nagrodō dr Sylwester Pawōta podziōkowa za odze firmy.

– Nasza kadra inƁynierska posiada g ōbokŀ wiedzō o technologii, konstrukcji i eksploatacji skomplikowanych urzŀdzeş i systemów. Bez naszych pracowników

nie by oby mnie tutaj – podkreŬli Sylwester Pawōta.

MenedƁerem Roku 2021 w kategorii ħrednie Przedsiōbiorstwo zosta a Agnieszka Sobkiewicz, Cz onek Zarzŀdu Salve Medica Sp. z o.o. Sp. k.

– PrzeszliŬmy drogō od jednej prywatnej przychodni lekarskiej do centrum medycznego z wielospecjalistycznym szpitalem, klinikŀ leczenia niep odnoŬci, przychodniami lekarzy specjalistów w odzi i w Warszawie. Zatrudniamy kilkaset osób. Tytu menedƁera roku to przede wszystkim ich zas uga – powiedzia a Agnieszka Sobkiewicz W kategorii DuƁa Firma zwyciōzcŀ okaza siō Andrzej Skubiszewski, Prezes Zarzŀdu JTI Polska, firmy naleƁŀcej do grupy Japan Tobacco International.

JTI jest obecnie drugŀ najwiōkszŀ firmŀ tytoniowŀ w kraju i znajduje siō w czo ówce najlepszych pracodawców w Polsce w prestiƁowym rankingu Top Employers.

– Polska jest miejscem strategicznych inwestycji JTI, zainwestowaliŬmy tu ponad miliard dolarów. W woj. ódzkim znajduje siō najwiōksze na Ŭwiecie centrum produkcyjne firmy. W JTI w Polsce pracuje juƁ ponad 3 tys. osób – mówi prezes Skubiszewski.

Kapitu a konkursu jednog oŬnie przyzna a teƁ dwa wyróƁnienia specjalne. W kategorii ħrednie Przedsiōbiorstwo otrzyma je dr n. med. Robert Mordaka, Prezes Zarzŀdu Centrum Medycznego ,,Szpital ħwiōtej Rodziny” Sp. z o.o.

Drugie wyróƁnienie specjalne przyznano w kategorii DuƁa Firma. Otrzyma je Marcin Nocuş, Prezes Zarzŀdu, Dyrektor Naczelny Wojskowych Zak adów Lotniczych Nr 1 S.A. Nagrody przyzna a kapitu a konkursu, w sk ad której wchodzŀ m.in. przedstawiciele organizatorów oraz Marsza ek Województwa ódzkiego, Wojewoda ódzki, Prezydent Miasta odzi, Prezes ódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicz-

W kategorii DuŹa Firma nominowano piňciu kandydatów, w kategorii ĥrednie Przedsiň# biorstwo – szeťciu, a w kategorii Mikro i Ma e Przedsiňbiorstwo – dziesiňciu.

Kandydaci reprezentujļ m.in. branŹe: medycznļ, energetycznļ, kosmetycznļ, doradczo-prawnļ, spoŹywczļ i budowlanļ.

Wťród nominowanych sļ menedŹerowie zarzļ# dzajļcy w polskich oddzia ach ťwiatowych koncernów, a takŹe osoby kierujļ# ce rodzimymi firmami.

Nasz konkurs

11

FOT. GRZEGORZ GA ASIĖSKI

/ lato 2022

Nominowani w konkursie spotkali siŌ na uroczystej gali w gmachu Filharmonii ódzkiej.

ZwyciŌzcy otrzymali statuetki MenedƁera Roku 2021 nej, Rektor Uniwersytetu ódzkiego oraz Rektor Politechniki ódzkiej. Konkurs rozgrywany jest w trzech kategoriach: DuƁa Firma (zatrudniajŀca od 250 pracowników), ħrednie Przedsiōbiorstwo (zatrudniajŀce od 50 do 249 pracowników) oraz Mikro i Ma e Przedsiōbiorstwo (zatrudniajŀce do 49 pracowników).

W 14 edycji konkursu w kategorii DuƁa Firma nominowano piō ciu kandydatów, w kategorii ħrednie Przedsiōbiorstwo – szeŬciu, a w kategorii Mikro i Ma e Przedsiōbiorstwo – 10. Nominowani reprezentujŀ m.in. branƁe: medycznŀ, energetycznŀ, kosmetycznŀ, doradczo-prawnŀ, spoƁywczŀ

i budowlanŀ. WŬród nominowanych sŀ menedƁerowie zarzŀdzajŀcy w polskich oddzia ach Ŭwiatowych koncernów (PwC, JTI, Hydro), a takƁe osoby kierujŀce rodzimymi firmami.

To juƁ 14. edycja konkursu MenedƁer Roku i moƁna zauwaƁyŃ, Ɓe menedƁerowie, którzy juƁ brali udzia w konkursie, wracajŀ do niego. Tak jest np. w przypadku Marcina Nocunia, prezesa Wojskowych Zak adów Lotniczych nr 1 SA w odzi, który by nominowany w kategorii DuƁa Firma w dwóch poprzednich edycjach Konkursu, a w obecnej Kapitu a Konkursu przyzna a mu specjalne wyróƁnienie.

W poprzedniej edycji specjalne wyróƁnienie Kapitu a przyzna a Agnieszce Sobkiewicz z Salve Medica w kategorii ħrednie Przedsiōbiorstwo. Teraz Agnieszka Sobkiewicz siōgnō a po laur MenedƁera Roku 2021 w tej kategorii.

Dwa lata temu wŬród 22 nominowanych by y trzy panie, rok temu wŬród 20 nominacji piōŃ zdoby y businesswomen, a teraz wŬród 21 nominowanych menedƁerów by y dwie panie: wspomniana juƁ Agnieszka Sobkiewicz z Salve Medica i Anna Nadolska, prezes Kancelarii Podatkowej Bieg ego Rewidenta JAWN-E Sp. z o.o. z siedzibŀ w Zgierzu.

ORGANIZATORZY KONKURSU

PARTNERZY STRATEGICZNI

PA R T N E R Z Y

PA R T N E R G A L I

12

Partner Strefy Biznesu

/ lato 2022

Rozmawia a: Alicja ZboiŞska

Rozmowa z Karinļ Wojciechowskļ, dyrektor Centrum Medycznego „Szpital ťw. Rodziny”

FOT. GRZEGORZ GA ASIĖSKI

Jak zyskaĿ energiň, by bardziej cieszyĿ siň Źyciem?

Jak to jest możliwe, że leżĻc pod maskĻ tlenowĻ można poczuľ siň jakby wesz o siň na górski szczyt?

To efekt terapii tlenowej, zwanej teƁ mitochondrialnŀ.

Korzystajŀc z tej metody, nie musimy wchodziŃ na Mount Everest, a osiŀ gamy efekt treningu wysokogórskiego.

Osoba, która zdecyduje siō na tō terapiō, nie czuje zmōczenia, natomiast w jej organizmie zachodzŀ wszystkie procesy charakterystyczne dla takiego wysi ku. Metoda ta polega na wdychaniu przez maskō powietrza raz o niskim, raz o wysokim stōƁeniu tlenu, co mobilizuje komórki do regeneracji.

Terapia hipoksjŀ adresowana jest do osób, które chcŀ poprawiŃ jakoŬŃ swojego Ɓycia, byŃ aktywne, zdrowe, zachowaŃ ŬwieƁoŬŃ umys u i m ody wyglŀd. Niestety, mamy coraz wiōcej spraw i obowiŀzków, tym samym coraz mniej czasu na to, by dbaŃ o siebie.

JesteŬmy bardzo aktywni zawodowo, czōsto mamy problem ze znalezieniem czasu, by zadbaŃ o swój organizm.

MoƁna przecieƁ kupiŃ sprzōt do Ńwiczeş i regularnie ŃwiczyŃ, suplementowaŃ siō, korzystaŃ z porad dietetyka, chodziŃ do psychologa, szkoliŃ siō i rozwijaŃ, aby zachowaŃ sprawnoŬŃ intelektualnŀ, ale na to wszystko moƁe jednak zabraknŀŃ czasu, konsekwencji i determinacji.

Pracujō zawodowo w Centrum Medycznym, poza tym dzia am charytatywnie, mam wiele zainteresowaş i pasji, jestem osobŀ bardzo aktywnŀ i nie zamierzam odpuszczaŃ. Zastanawia am siō, co mogō zrobiŃ dla swojego organizmu, Ɓeby dobrze i sprawnie funkcjonowa .

W jaki sposób postanowi a Pani to osiĻgnĻľ? I czy to zadzia a o?

Ludzie czasem pytajŀ mnie, skŀd biorō na to wszystko czas i si ō. Jak wiadomo, Ɓartobliwie mówimy, Ɓe czas jest z gumy, natomiast si chwilami brakuje, szczególnie po przebyciu róƁnych chorób lub gdy w grō wchodzi ogólne przemōczenie organizmu.

Regeneracja nie jest juƁ tak oczywista w wieku piōŃdziesiōciu lat jak w wieku osiemnastu. Od pewnego czasu obserwujō, Ɓe proces regeneracji mojego organizmu znacznie siō wyd uƁy . Postanowi am wiōc skorzystaŃ z terapii tlenowej, terapii hipoksjŀ. Trening, w trakcie którego po prostu leƁō

/ lato 2022

i oddycham tlenem o róƁnym stōƁeniu, spowalnia proces starzenia nie tylko umys u, ale i cia a. Efektem jest takƁe poprawa stanu skóry, kolorytu cery, zdecydowanie lepsze samopoczucie.

Istotne jest takƁe to, Ɓe poprawia siō koncentracja, lepiej siō myŬli. WczeŬniej z powodu przemōczenia bywa y dni, Ɓe juƁ budzi am siō zmōczona, praca sz a mi znacznie wolniej.

Przewlek e zmōczenie jest charakterystyczne miōdzy innymi dla osób, które przechorowa y COVID-19 i walczŀ z d ugotrwa ymi nastōpstwami tej choroby. Czōsto majŀ k opoty z koncentracjŀ, mówiŀ o „dziurach” w pamiōci, czy braku s ów w trakcie rozmowy.

ObjōliŬmy terapiŀ tlenowŀ duƁŀ grupō takich pacjentów, którzy mieli równieƁ dodatkowe problemy, na przyk ad z bezsennoŬciŀ. Mnie takƁe one dopad y – albo nie mog am zasnŀŃ wieczorem albo kilka razy budzi am siō w nocy. Te problemy skoşczy y siō w trakcie terapii, dobrze Ŭpiō, rano nie potrzebujō dodatkowej kawy czy czasu, Ɓeby z energiŀ rozpoczŀŃ dzieş.

To porównanie do dzieciōcego snu jest wyjŀtkowo trafne, dzieci majŀ bowiem mitochondria w idealnym jeszcze stanie, dziōki czemu majŀ nieskoş czone pok ady energii sŀ bardzo aktywne. Mogŀ biegaŃ, graŃ, szaleŃ przez niemal ca y dzieş, rozpiera je energia. DoroŬli nie sŀ w stanie dotrzymaŃ im kroku, gdyƁ ich mitochondria uszkadzajŀ siō, starzejŀ, wiōc nie mamy tyle si .

Jako Miss Polonia 1991 zwracam szczególnŀ uwagō na kompleksowy wizerunek. Wyglŀd zewnōtrzny, sylwetka, aktywnoŬŃ fizyczna i umys owa, to dla mnie bardzo istotne.

Raz miss, zawsze miss?

Tytu zostaje z nami na sta e. Ciŀgle mam kontakt z ludƀmi, którzy chōtnie wracajŀ do tych czasów, pamiōtajŀ mnie w aŬnie jako Miss Polonia 1991.

Chcŀ wiedzieŃ, jak wyglŀdam obecnie, jak siō trzymam mimo up ywu czasu, w koşcu Miss Poloniŀ zosta am w wieku zaledwie dziewiōtnastu lat. To nieustajŀce zainteresowanie takƁe mobilizuje mnie do dbania o siebie. Nie unikam przeróƁnych metod, które majŀ pozytywny wp yw zarówno na samopoczucie, jak i na wyglŀd. Korzystam z zabiegów medycyny estetycznej i nie mam problemów, by o tym mówiŃ publicznie, ale przede wszystkim uprawiam sport; biegam, p ywam, jeƁdƁō na snowboardzie.

Partner Strefy Biznesu

Nie sŀ mi takƁe obce tradycyjne metody stosowane dla poprawy urody i samopoczucia czyli zio a, naturalne kosmetyki, itp. To wszystko jest waƁ ne, tak samo jak prowadzenie zdrowego trybu Ɓycia.

Jednak wszystko wymaga czasu, konsekwencji i cierpliwoŬci. W tych czasach trudno o te rzeczy. Dlatego znalaz am rozwiŀzanie, które dzia a szybko i zdecydowanie, a wszystkie wysi ki, które wk adam w codzienne zabiegi, sŀ dziōki tej terapii wzmacniane. Z tej metody moƁe korzystaŃ prawie kaƁdy, a zw aszcza sportowcy.

Dlaczego akurat sportowcy?

Wielu sportowców w ramach przygotowania do sezonu czy do zawodów korzysta z treningu wysokoŬciowego, który poprawia wydolnoŬŃ organizmu i przygotowuje do zwiōkszonego wysi ku fizycznego. W Tatrach trenowa znany polski tenisista. Trening w górach zapewnia wzrost naturalnego dopingu, trzeba jednak pamiōtaŃ o tym, Ɓe nieumiejōtnie prowadzony trening wysokogórski moƁe zaszkodziŃ zamiast pomóc, a kondycja moƁe siō pogorszyŃ. Sportowiec moƁe teƁ straciŃ masō miōŬniowŀ, a to moƁe go os abiŃ i zwiōkszyŃ ryzyko kontuzji. Tymczasem terapia hipoksjŀ pozwala osiŀgnŀŃ efekty treningu wysokoŬciowego bez ryzyka urazu, a wyniki pozostajŀ stabilne przez trzy do nawet szeŬciu miesiōcy.

Czym jeszcze charakteryzuje siň terapia tlenowa, zwana inaczej mitochondrialnĻ lub hipoksyjnĻ?

MoƁna jŀ takƁe stosowaŃ w przypadku leczenia i regeneracji, gdyƁ skraca ich czas. Powsta a równieƁ z myŬlŀ o osobach, które zmagajŀ siō z wypaleniem zawodowym, poczuciem przewlek ego zmōczenia, spad a im w zwiŀzku z tym odpornoŬŃ na stres.

Jej twórcy rekomendujŀ jŀ takƁe osobom z zaburzeniami pamiōci i koncentracji, metoda jest stosowana jako wsparcie w terapii neurologicznej, kar-

13

diologicznej i pulmonologicznej. Terapia jest takƁe adresowana do osób oty ych, które majŀ zaburzone procesy metaboliczne, chodzi o oko o 70 procent wyƁsze spalanie t uszczu. MoƁe byŃ takƁe stosowana wspomagajŀco przy niedoczynnoŬci tarczycy, czyli chorobie Hashimoto, alergii, astmie, przewlek ej obturacyjnej chorobie p uc, migrenach, trudno gojŀcych siō ranach, a takƁe cukrzycy, boreliozie, stwardnieniu rozsianym, chorobie Parkinsona czy Alzheimera.

SkĻd pomys na prowadzenie terapii tlenowej w Centrum Medycznym „Szpital ŧw. Rodziny” ?

Pandemia COVID-19 spowodowa a nasilenie problemów z chronicznym zmōczeniem u wielu osób. ZastanawialiŬmy siō, z czego to wynika i jak moƁ na temu przeciwdzia aŃ. DoszliŬmy do wniosku, Ɓe te negatywne procesy zachodzŀ na poziomie komórkowym, w mitochondriach. Wówczas zaczōliŬmy szukaŃ sposobu na poprawō stanu mitochondriów i tak nawiŀzaliŬmy wspó pracō z firmŀ CellAir Group z siedzibŀ w Monachium w Niemczech, która jest producentem sprzōtu do treningu komórkowego przy wykorzystaniu zjawiska hipoksji. Chodzi o wywarcie pozytywnego wp ywu na zdrowie bez wysi ku oraz zaƁywania lekarstw.

Metoda jest szczególnie popularna w Europie Zachodniej, zw aszcza w Niemczech. Jest wykorzystywana w wielu klinikach medycznych, gabinetach odnowy biologicznej, salonach spa i hotelach.

W 2019 roku Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny zosta a przyznana miōdzy innymi za zbadanie tego, jak dzia a mechanizm komórkowy, jak komórki przystosowujŀ siō do zmian stō Ɓenia tlenu w Ŭrodowisku. Badania nadal trwajŀ, ale jest to prze om miōdzy innymi w badaniu nowotworów. Poza tym utwierdza nas to w wierze w to, czym siō tutaj zajmujemy.

MoƁna powiedzieŃ: „Wiōcej energii – wiōcej z Ɓycia”.

Przewlek e zmňczenie jest charakterystyczne m.in. dla osób, które przechorowa y COVID-19 i walczļ z nastňpstwami tej choroby

14

Partner Strefy Biznesu

/lato 2022

Pacjenci potrzebujļ kompleksowej opieki grudnia 2021 roku w naszym OŬrodku ħrodowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej udzieliliŬmy ponad 6500 porad, sesji terapeutycznych, takƁe sesji wsparcia dla rodziców oraz odbyliŬmy wizyty Ŭrodowiskowe. Dla kobiet, które zosta y mamami, a ich dzieci nie skoşczy y jeszcze roku, mamy projekt „UŬmiech mamy”.

Bezp atnie pomagamy kobietom, które zmagajŀ siō z depresjŀ poporodowŀ.

Na uwagō zas uguje projekt „Misja Sport”.

FOT. GRZEGORZ GA ASIĖSKI

Czego potrzebujĻ pacjenci w dzisiejszych czasach?

Pacjenci przede wszystkim potrzebujŀ kompleksowej i skoordynowanej opieki. Obecnie sŀ oni bardzo zagubieni, poniewaƁ przez d ugi czas z powodu pandemii utrudniony by dostōp do placówek medycznych, czego skutkiem jest olbrzymi d ug zdrowotny w spo eczeşstwie.

W latach 2018-2021 byliŬmy jednŀ z 40 placówek w kraju, które wziō y udzia w pilotaƁowym projekcie POZ PLUS. Polega on na sprawdzeniu dzia ania innego modelu funkcjonowania poradni podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Pacjenci mieli wykonywane bilanse zdrowia, szereg badaş diagnostycznych i profilaktycznych, które by y wczeŬniej poza zasiōgiem POZ, a w przypadku wykrycia choroby, wdraƁane programy zarzŀdzania tŀ chorobŀ. To doŬwiadczenie pokaza o nam, jak w sposób niekonwencjonalny moƁna opiekowaŃ siō pacjentem.

Mimo iƁ pilotaƁ siō skoşczy , pozostaliŬmy przy tym modelu opieki w naszej placówce.

W naszym Centrum Medycznym funkcjonuje poradnia podstawowej opieki zdrowotnej dla dzieci i doros ych, poradnia medycyny pracy, kilkanaŬcie poradni specjalistycznych oraz rozbudowane zaplecze diagnostyczne. Pacjenci mogŀ korzystaŃ z us ug pracowni ultrasonograficznej, rentgenowskiej, densytometrycznej, badaş czynnoŬciowych uk adu krŀƁenia, endoskopii przewodu pokarmowego, oraz zak adu rehabilitacji leczniczej. Pacjenci naszego Centrum majŀ dostōp do wielu programów profilaktycznych. To wszystko w ramach NFZ lub komercyjnie. Korzystamy teƁ z funduszy europejskich i projektów unijnych, dlatego mamy wiele propozycji, które sŀ bezp atne dla pacjentów.

W Dziale Badaş Klinicznych i Rozwoju prowadzone sŀ programy, na zlecenie wiodŀcych firm farmaceutycznych na Ŭwiecie. Dzia ten uczestniczy w miōdzynarodowych programach badaş, prowadzonych w celu rejestracji nowych leków lub rozszerzenia wskazaş dla tych, które sŀ juƁ dostōpne na rynku. Dziōki temu nasi pacjenci mogŀ korzystaŃ z metod leczenia niedostōpnych jeszcze w leczeniu standardowym.

Rozmowa z dr n. med.

Robertem Mordakļ, prezesem Centrum Medycznego „Szpital ĥwiňtej Rodziny” Mamy za sobŀ prawie 15 lat doŬwiadczenia na rynku medycznym.

Przejmujŀc budynek wraz z jego historycznŀ nazwŀ „Szpital ħwiōtej Rodziny”, szanujemy osiŀgniōcia poprzedników i dŀƁymy do nieustajŀcego rozwoju. ħledzimy Ŭwiat medyczny i najlepsze rozwiŀzania przenosimy do Polski, do naszego Centrum Medycznego.

W ostatnim roku wprowadziliŬmy rehabilitacjō sportowŀ oraz rehabilitacjō po przechorowaniu COVID 19.

W obu przypadkach doskonale sprawdzi a nam siō terapia tlenem. Osoby, które przesz y tō chorobō, mogŀ wziŀŃ udzia w projekcie „ļycie po COVIDZIE – czyli powrót do normalnoŬci”. W ramach tego projektu pacjenci korzystajŀ z opieki lekarza psychiatry, psychologa, kardiologa, pulmonologa, dietetyka, korzystajŀ z rehabilitacji ruchowej po ŀczonej z metodŀ wspierajŀcŀ leczenie, zwanŀ terapiŀ hipoksyjnŀ Cellgym.

RozwinōliŬmy ambulatoryjnŀ opiekō psychologicznŀ i psychoterapeutycznŀ dzieci i doros ych. Od marca do

Na czym polega ta misja?

Jest to dzia rehabilitacji, który opiekuje siō klubami sportowymi. Nie tylko leczymy kontuzje m odych zawodników, ale takƁe przygotowujemy ca e druƁyny sportowe do zawodów, turniejów, waƁnych rozgrywek. Nasi fizjoterapeuci asystujŀ w czasie tych wydarzeş. W ramach projektu m odzi sportowcy korzystajŀ z warsztatów, webinarów dotyczŀcych prawid owego odƁywiania siō, spotykajŀ siō z doŬwiadczonymi sportowcami i sŀ pod sta ŀ opiekŀ rehabilitacyjnŀ.

StworzyliŬmy Klinikō Zdrowego ļywienia, w której uczymy w aŬciwego odƁywiania w róƁnego rodzaju chorobach przewlek ych, pomagamy osobom z zaburzeniami Ɓywienia. Klinika nie tylko uczy w aŬciwego odƁywiania, ale uczy teƁ zdrowego stylu Ɓycia.

Nasi Dietetycy – Konsultanci Medycyny Stylu ļycia opiekujŀ siō teƁ m odymi sportowcami uk adajŀc im odpowiedni plan Ɓywieniowy, organizujŀ spotkania, wyk ady, wspierajŀ w budowaniu w aŬciwych i wartoŬciowych nawyków Ɓywieniowych. Celem jest zdrowie m odych sportowców, tym samym d uƁsza i efektywniejsza kariera.

Jakie wyzwania sĻ jeszcze przed Panem i ca ym Centrum Medycznym?

Pe niō funkcjō prezesa, menedƁera firmy Centrum Medycznego, Ɓyjō w duƁym poŬpiechu i czōsto towarzyszy mi przewlek y stres. To dotyka wszystkie osoby na stanowiskach zarzŀdzajŀcych. Dlatego szukam rozwiŀ zaş, które pomogŀ nam w regeneracji i równowadze, a zarazem nie poch aniajŀ zbyt wiele czasu. Przyk adem jest terapia hipoksyjna, która pomaga osiŀ gnŀŃ lepsze samopoczucie, koncentracjō i wydolnoŬŃ.

Jest Pan zwolennikiem terapii tlenowej, tymczasem akurat tlenu, jeŧli jesteŧmy zdrowi, nam nie brakuje. Dlaczego wiňc ta terapia jest tak istotna?

Tlen jest podstawowym czynnikiem, który warunkuje Ɓycie. To Ɓycie moƁe byŃ lepsze albo bardziej aktywne, ale by zachowaŃ d uƁej aktywnoŬŃ, naleƁy efektywnie gospodarowaŃ tlenem. Nasze organizmy zaczynajŀ siō wczeŬnie starzeŃ, nawet od 23. roku Ɓycia. WidaŃ to choŃby na przyk adzie gry w pi kō, dzieci nie potrzebujŀ rozgrzewki, nie ulegajŀ kontuzjom, natomiast osoby w wieku 40 lat i starsze muszŀ siō rozgrzewaŃ przed wysi kiem. Dotyczy to takƁe tych elementów w naszym ciele, które produkujŀ energiō. Trzeba umiejōtnie gospodarowaŃ tlenem, by energia by a produkowana, natomiast tlen z powietrza nie wp ywa na procesy zdrowego Ɓycia.

Potrzebny jest do tego bowiem kontrolowany stres.

Przecież stresu i tak już mamy za dużo, to dlaczego jeszcze sobie dok adaľ kolejnego, nawet kontrolowanego?

Nie chodzi o stres psychiczny, który jest niekorzystny dla naszego organizmu, zw aszcza jeŬli jest d ugotrwa y.

W przypadku terapii tlenowej chodzi nie tyle o stres, ile o hartowanie, które buduje si ō i odpornoŬŃ. MoƁna na przyk ad wejŬŃ do sauny, a nastōpnie do zimnej wody. Hartowanie organizmu to takƁe aktywnoŬŃ sportowa, jak choŃby bieganie. Ten efekt moƁna równieƁ osiŀgnŀŃ przez dostarczanie kontrolowanej mniejszej iloŬci tlenu, która jest charakterystyczna dla wysokoŬci 2-3 tys. metrów nad poziomem morza. MoƁna na przyk ad co tydzieş jeƀdziŃ w góry, ale na to moƁe zabraknŀŃ czasu i chōci, a moƁna takƁe po oƁyŃ siō wygodnie, na oƁyŃ maskō, pooddychaŃ tlenem o róƁnym stō Ɓeniu i osiŀgnŀŃ taki sam efekt. Podawanie tlenu na przemian o niskim i wysokim stōƁeniu sprawia, ze organizm czuje siō, jakby kilka razy wszed na górō i z niej zszed . To dla niego umiarkowany stres, który pobudza. Wystarczy kilka razy dostarczyŃ organizmowi takiego powietrza, by zmobilizowaŃ organizm do wytworzenia wiōkszej iloŬci energii.

W ten sposób mobilizuje siō mitochondria do pracy.

Dlaczego jest to takie istotne i czym sĻ mitochondria?

Mitochondria to struktury w kaƁdej komórce organizmu, które produkujŀ energiō, czyli glukozō. Przy udziale en-

Partner Strefy Biznesu

15

Terapia tlenem, która hartuje nasz organizm Rozmowa z dr Micha em Chudzikiem, kardiologiem z Uniwersytetu Medycznego, specjalistļ ds. terapii mitochondrialnej

FOT. ARCHIWUM PRYWATNE

/ lato 2022

zymów, mikroelementów i witamin z jednej czŀsteczki glukozy powstaje aƁ 30 czŀstek ATP, czyli paliwo, które nasze komórki wykorzystujŀ do pracy. Trzeba teƁ pamiōtaŃ o tym, Ɓe terapia jest waƁ na, ale niezbōdne jest takƁe zdrowe Ɓycie. Terapia nie zadzia a bowiem, jeŬli w organizmie zabraknie witamin czy mikroelementów, a te zawdziōczamy diecie i stylowi Ɓycia.

Kto powinien korzystaľ z kontrolowanego leczenia tlenem?

Terapia mitochondrialna to metoda stosowana od wielu lat w Europie, g ównie w Niemczech. Jest adresowana m.in. do osób, które cierpiŀ na syndrom przewlek ego zmōczenia, ale nie tylko. Trening hipoksji pozwala wróciŃ do formy po wielu chorobach, zapewnia szybszŀ rekonwalescencjō, mitochondria szybciej siō regenerujŀ. Z powodzeniem stosujemy tō terapiō takƁe w leczeniu d ugotrwa ych skutków COVID-19. Uzyskujemy bardzo dobre efekty. To takƁe odpowiednia terapia dla osób, które zachowujŀ aktywnoŬŃ fizycznŀ. Wiadomo, Ɓe z biegiem lat organizm potrzebuje wiō cej czasu na regeneracjō, nasze zapasy energii sŀ czōŬciowo wyczerpane. Terapia natomiast pozwala na szybszŀ rege-

neracjō organizmu, dlatego jest teƁ polecana osobom, które amatorsko i profesjonalnie uprawiajŀ sport.

Czy sĻ osoby, które nie powinny korzystaľ z terapii?

Wszystko zaleƁy od programu, który dobiera doŬwiadczony terapeuta. MoƁ na zaczŀŃ na przyk ad od bezpiecznej wysokoŬci 1-2 tys. metrów nad poziomem morza. Osoby, które majŀ nieleczone nadciŬnienie tōtnicze, przesz y udar, muszŀ poczekaŃ na ustabilizowanie swojego stanu zdrowia. Przy kontrolowanym nadciŬnieniu chorzy mogŀ bezpiecznie korzystaŃ z terapii.

Jak d ugo trzeba stosowaľ takĻ terapiň, by przynios a skutek?

KaƁda sesja jest ustalana indywidualnie w zaleƁnoŬci od wieku, ogólnego stanu zdrowia i od tego jaki cel chcemy osiŀ gnŀŃ. Poczŀtkowo zaleca siō od 10 do 20 sesji np. trzy razy w tygodniu. Póƀniej wystarczy utrzymywaŃ efekt. Jeden raz w tygodniu na sta e lub 10-15 sesji dwa razy do roku. To trochō tak, jak z niwelowaniem niedoborów witaminy D3, poczŀtkowo trzeba przyjmowaŃ wiōksze dawki, póƀniej braŃ jŀ juƁ tylko od czasu do czasu.

UchodŸcy z Ukrainy udowadniajļ, Źe nawet z najgorszej opresji moŹna wyjťĿ obronnļ rňkļ. Pracň, firmň, klientów moŹna z dnia na dzieŚ straciĿ i odbudowaĿ w innym miejscu na ťwiecie.

Potrzebny jest talent, determinacja, i – jak to w Źyciu bywa – ut szczňťcia oraz ŹyczliwoťĿ ludzi. W regionie ódzkim mieszkajļ osoby, którym wiosnļ Źycie zawodowe leg o w gruzach.

Ale juŹ czňťciowo odbudowa y je na nowo

UchodŸcy odnajdujļ siň na naszym rynku pracy FOT. W ODZIMIERZ RYCHLIĖSKI

tekst: Matylda Witkowska regionie ódzkim juƁ ponad 50 tys. obywateli Ukrainy legalnie pracuje i jest z tego tytu u zg oszonych do ubezpieczenia spo ecznego. W pierwszym kwartale tego roku przyby o ich prawie 5 tys.

To oznacza, Ɓe wielu uchodƀców Ŭwietnie odnalaz o siō na ódzkim rynku pracy. Czasem w zaskakujŀcy sposób.

W

Malowane suknie. Od ucieczki do ūwietnej pracy 37-letnia Olga So owiej, projektantka odzieƁy ze Lwowa, w ciŀgu trzech miesiōcy wojny zdŀƁy a zostaŃ bezdomnŀ i bezrobotnŀ uchodƀczyniŀ, by potem zrobiŃ kolekcjō odzieƁy, którŀ za oƁy y finalistki konkursu Miss Polonia. Jakby tych zmian w jej Ɓyciu by o ma o, zdŀƁy a jeszcze przyjŀŃ oŬwiadczyny i wziŀŃ szybki, wojenny Ŭlub. – W ciŀgu kilku tygodni moje Ɓycie zmieni o siō ca kowi-

cie. Dlatego juƁ nie planujō i nie zastanawiam siō, co bōdzie jutro – mówi Olga.

Projektantka jest samoukiem i do wszystkiego w Ɓyciu dosz a w asnŀ, ciōƁkŀ pracŀ. W swoich kolekcjach stosuje nietypowŀ technikō zdobienia – na sukniach, bluzkach, spodniach i chustach maluje farbami kwiaty i motywy inspirowane ukraişskim folklorem. Poczŀtkowo, podobnie jak wiele innych osób na Ukrainie, tworzy a tradycyjne haftowane wyszywanki lub

/ lato 2022

zdobi a swoje dzie a kryszta kami i koronkami. Jednak klientek by o coraz wiōcej, a wykonywanie zamówieş – pracoch onne. Pewnego dnia Olga stwierdzi a, Ɓe wiōcej zamówieş nie przyjmie. – Chyba, Ɓe wam te kwiaty namalujō – powiedzia a do klientek.

I dosz a do wniosku, Ɓe nie jest to wcale taki z y pomys . A klientkom siō spodoba .

Mia a u oƁone Ɓycie, dlatego mimo wybuchu wojny nie planowa a wyjeƁ dƁaŃ ze Lwowa. Pomaga a nap ywajŀ cym wciŀƁ uchodƀcom, a zamiast zwiewnych sukien szy a kamizelki kuloodporne. Spotyka a siō teƁ z przystojnym wojskowym, 49-letnim Igorem.

Nie chcia a zostawiaŃ ani jego, ani ojczyzny. Jednak pewnego dnia wojska rosyjskie zaatakowa y poligon niedaleko Lwowa, na którym przebywa jej ukochany. Igor zosta wtedy ranny. I kaza jej natychmiast wyjechaŃ z kraju. – Dziō ki temu moƁe jest spokojniejszy. Zamiast myŬleŃ, co siō ze mnŀ dzieje, moƁe skupiŃ siō na walce – mówi lwowianka.

W ten sposób Olga zosta a jednŀ z kilku milionów uchodƀców wojennych. Ruszy a do Polski, planowa a dotrzeŃ do Gdaşska, ale po drodze plany siō zmieni y. – Siedzia am na walizkach na dworcu w Warszawie i nie wiedzia am, co robiŃ dalej. By am samotnŀ kobietŀ w obcym kraju – wspomina Olga So owiej.

Wtedy dosta a propozycjō przyjazdu do odzi od firmy Pelion, która przekaza a swoje pomieszczenia biurowe na miejsca tymczasowego pobytu Ukraişców. W ten sposób trafi a do odzi. – Poczu am siō bezpieczne i odetchnō am – mówi dziŬ Olga.

Tak jak wielu innych uchodƀców postanowi a szukaŃ pracy. Chcia a pracowaŃ fizycznie, ale Ɓycie zdecydowa o inaczej. Olga zg osi a chōŃ do pracy, ale prowadzŀca rozmowy kwalifikacyjne pracownica Peliona odkry a, Ɓe dziewczyna ma talent. Zdjōcia kolekcji, które pokazywa a w mediach spo ecznoŬciowych, by y zaskakujŀce. – Szkoda jŀ by o wysy aŃ do pracy w magazynie – mówi GraƁyna Tomala-Tylman, dyrektor komunikacji i PR w Pelionie. Dyrektor dosz a do wniosku, Ɓe umiejōtnoŬci kandydatki do pracy moƁna wykorzystaŃ znacznie lepiej. NaleƁŀca do Peliona sieŃ Drogerie Natura, g ówny partner tegorocznego konkursu Miss Polonia, zamówi a u Olgi kolekcjō ubraş na aukcjō charytatywnŀ towarzyszŀcŀ fina owi we W oc awku.

Strefa inicjatyw

Zlecenie by o jednak bardzo pilne.

Na wykonanie zadania Olga mia a zaledwie trzy tygodnie. – To by o trudne, bo zrobienie kolekcji wymaga rōcznej roboty – opowiada projektantka. Na dodatek jadŀc do Polski nie planowa a pracy. Na Ukrainie zostawi a maszynō do szycia, przybory, materia y i projekty. Pracowniō w odzi trzeba wiōc by o stworzyŃ od zera. Na dodatek Olga musia a uporzŀdkowaŃ swoje sprawy osobiste. Jej ukochany sŀdzi , Ɓe zostanie wys any do walki w Donbasie. Nie wiedzia , co siō z nim stanie, postanowi wiōc na wszelki wypadek sformalizowaŃ zwiŀzek. Poprosi Olgō, by wróci a do Lwowa choŃ na dwa dni i wziō a z nim Ŭlub.

– Pojecha am i w dwie godziny wszystko za atwiliŬmy – mówi Olga. Specjalne wojenne prawo mocno u atwi o formalnoŬci. Igor oŬwiadczy siō jeszcze w aucie, potem narzeczeni pojechali do sklepu, w którym kupili pierwszŀ z brzegu sukniō oraz obrŀczki. Dwie róƁ ne, bo dwóch identycznych w tym samym rozmiarze nie by o. – Mój tata, który jest jubilerem, nie móg tego przeboleŃ – przyznaje lwowianka.

Ze sklepu para pojecha a na Ŭlub do urzōdu, potem do rodziców Olgi na herbatō. I juƁ trzeba by o siō pakowaŃ z powrotem do Polski. – To by o i romantyczne, i straszne – przyznaje dziŬ Olga.

Kolekcjō ubraş uda o siō stworzyŃ na czas. 10 kreacji w kwiaty 27 maja za oƁy y finalistki konkursu Miss Polonia na aukcji charytatywnej towarzyszŀcej konkursowi. Dochód z niej przekazany zostanie dla domu dziecka w odzi, który przyjŀ pod swój dach wychowanków z Ukrainy. – Dziōki temu wiem, Ɓe pracujŀc w Polsce nadal pomagam Ukrainie – mówi Olga.

Lepi pierogi, by pomóc starszym Polakom Wiele Ukrainek przyjecha o do Polski z dzieŃmi, za to bez Ŭrodków do Ɓycia.

17

Nie majŀc pracy i nie chcŀc ƁyŃ wy ŀcznie z polskiej pomocy odkry o u siebie talent kulinarny. W pierwszych tygodniach wojny ca a Polska w ramach solidarnoŬci kupowa a i jad a przygotowywane przez uchodƀczynie ukraiş skie pierogi.

Jednŀ ze specjalistek od pierogów zosta a 45-letnia Halina Hreniuch. Do wybuchu wojny mieszka a we wsi leƁŀcej zaledwie kilometr od Lwowa.

– MŀƁ by na wojnie, ja zosta am sama z dzieŃmi i trochō ba am siō tej samotnoŬci. Postanowi am wyjechaŃ – mówi pani Halina.

Wkrótce razem z 14-letnim synem i 12-letniŀ córkŀ wyruszyli do Polski.

Zamieszkali w Zduşskiej Woli, dokŀd jeszcze przed wojnŀ wyemigrowa a juƁ jej starsza córka. Halina przyznaje jednak, Ɓe poczŀtki i tak nie by y atwe.

– Nie by o nic. Ani pieniōdzy, ani pracy, a dwójkō dzieci trzeba by o jakoŬ wykarmiŃ – wspomina pani Halina.

Pomogli Polacy ze Zduşskiej Woli i okolic, a zw aszcza wolontariusze lokalnej Fundacji Dzielnia. Fundacja w Zduşskiej Woli prowadzi sklep socjalny Rampa. To miejsce, w którym potrzebujŀcy mogŀ kupiŃ produkty spoƁywcze taniej niƁ w normalnych sklepach. Paniŀ Halinŀ i jej dzieŃmi zaopiekowa a siō Ma gorzata Frach, prezes fundacji. – Pomog a nam we wszystkim – mówi pani Halina.

Fundacja pomog a teƁ zabraŃ siō za lepienie pierogów. – Na poczŀtku nie mieliŬmy nic, a dostaliŬmy ziemniaki, cebulkō. Wszystko, co by o potrzebne do pracy, dostarczy a nam fundacja.

Natomiast z m yna dosta yŬmy mŀkō – opowiada Ukrainka.

Halina Hreniuch nie jest zawodowŀ kucharkŀ, choŃ bardzo lubi gotowaŃ, piec ciasta i ma doŬwiadczenie w gastronomii. Przed wojnŀ pracowa a jednak w logistyce, teraz musia a zakasaŃ rōkawy i stanŀŃ przy stolnicy. Pierogi lepi a wieczorami. Lepi a pielmieni, czyli ukraişskie uszka z miō b

W pierwszych tygodniach wojny ca a Polska w ramach solidarnoťci kupowa a i jad a przygotowane przez uciekinierki z Ukrainy pierogi i pielmieni

18

sem, pierogi ukraişskie b z ziemniakami i praƁonŀ cebulkŀ, z ziemniakami i serem, a takƁe s odkie pieroƁki z serem dla dzieci.

– Przez ca e Ɓycie nie wyrobi am tyle ciasta, co przez te dwa miesiŀce w Polsce. MyŬlō, Ɓe, gdy wrócō na Ukrainō, przez jakiŬ czas nie bōdō robiŃ pierogów – mówi.

Na poczŀtku zainteresowanie by o ogromne. Prawie kaƁdy stara siō wesprzeŃ finansowo uchodƀców, a jeŬli w zamian dostawa pyszne pielmieni, robi to dwa razy chōtniej. – Na poczŀtku ludzie kupowali pierogi, Ɓeby pomóc. Potem dlatego, Ɓe im zasmakowa y – mówi pani Halina.

CzōŬŃ pierogów brali sŀsiedzi i ich znajomo, ale znacznŀ czōŬŃ pani Halina i jej towarzyszka sprzedawa y w sklepie socjalnym Rampa. Tam cena by a bardzo niska. – Do sklepu przychodzŀ starsi ludzie. WidaŃ, Ɓe nie majŀ pieniōdzy, nie moƁna sprzedawaŃ im drogo – mówi uchodƀczyni.

Z czasem pani Halina otrzyma a skierowanie z urzōdu pracy do pomocy w Fundacji Dzielnia. Pomaga w sklepie, dba o porzŀdek. Fundacja chcia aby pomóc pani Halinie pójŬŃ na swoje, by na fali popularnoŬci ukraişskich pierogów za oƁy a w asnŀ firmō gastronomicznŀ.

– Ale nie jest to proste – przyznaje Halina Hreniuch. – Aby za oƁyŃ firmō, trzeba mieŃ lokal, sprzōt, pieniŀdze, zatrudniŃ kilka osób. Trzeba mieŃ Ŭrodki, Ɓeby zainwestowaŃ – podkreŬla.

TakƁe popularnoŬŃ pierogów trochō zmala a. – Nadal ludzie proszŀ o zrobienie pierogów, ale nie jest juƁ tego duƁo – przyznaje.

Pani Halina jest jednak dobrej myŬli. WaƁne jest dla niej, Ɓe w swojej pracy pomaga ludziom. Praca w organizacji pozarzŀdowej nie jest jej obca, bo na Ukrainie teƁ ciŀgle angaƁowa a siō w pomoc spo ecznŀ. – Kupowa am jedzenie, gotowa am i zawozi am do fundacji. Lubiō kontakt z ludƀmi i lubiō im pomagaŃ – mówi.

Tōskni za domem i mōƁem, który wciŀƁ jest na Ukrainie. I walczy. – Raz nie mieliŬmy kontaktu przez dwa tygodnie. MyŬla am, Ɓe umrō ze zmartwienia. Okaza o siō, Ɓe po prostu nie mia zasiōgu – mówi pani Halina.

„Rozstrzelana wiosna”.

To co z e, przela na papier „Nie prowadzi em pamiōtnika z tych pracowitych dni, jak radzili mi sŀsiedzi.

Dni i noce zla y siō w ciŀg ŀ walkō

Strefa inicjatyw

o przetrwanie” – napisa pracujŀcy dziŬ w odzi 63-letni Siergiej Kulida, który wczesnŀ wiosnŀ przeƁy masakrō rosyjskŀ w Buczy. Gdy poczu siō w Polsce bezpiecznie, zaczŀ pisaŃ ksiŀƁkō o swoich przeƁyciach. „Rozstrzelana wiosna” ma byŃ Ŭwiadectwem strasznych dni wojennych.

Siergiej Kulida przed wojnŀ mieszka w podkijowskiej Buczy. Pracowa jako redaktor naczelny lokalnej gazety „WiadomoŬci Buczaşskie” oraz najstarszego pisma w kraju – „Literackiej Ukrainy”, by teƁ sekretarzem Narodowego Zwiŀzku Pisarzy Ukrainy. Pisa ksiŀƁki i artyku y, tworzy po ukraiş sku i rosyjsku. 24 lutego to wszystko siō skoşczy o.

JuƁ w pierwszym dniu wojny us ysza , jak Rosjanie atakujŀ pobliski Hostomel, a na drodze prowadzŀcej w kierunku Warszawy zobaczy korek utworzony przez samochody uciekajŀcych.

Trzy dni póƀniej Rosjanie byli juƁ w Buczy i ostrzeliwali pomnik weteranów wojny w Afganistanie. Zaczō y siō walki. Z domów zniknŀ prŀd, gaz i woda. Nie by o internetu, Bucza zosta a praktycznie odciōta od Ŭwiata. A Siergiej Kulida z Ɓonŀ i sŀsiadami ukrywa siō w piwnicy. Wychodzi pod ostrza em tylko po to, by znaleƀŃ coŬ do jedzenia.

– S owa nie opiszŀ przeƁyŃ osób, którzy siedzieli w zimnej piwnicy bez Ŭwiat a – wspomina Sergiej Kulida. Jak podkreŬla, zwykli ludzie zachowywali siō heroicznie i starali pomóc innym, na przyk ad sŀsiad „z ota rŀczka” szybko zorganizowa prŀd i polowŀ kuchniō.

NajciōƁsze walki w Buczy toczy y siō blisko domu pisarza. Siergiej widzia zniszczone przez Rosjan budowle i maszyny wojskowe. Na szczōŬcie, nie zobaczy , jak Moskale zabijali mieszkaş ców miasta, choŃ pokazywane póƀniej w mediach cia a zmar ych leƁa y zaledwie kilkaset metrów od jego domu.

– Gdybym to widzia , to teƁ bym zginŀ .

/ lato 2022

Nie zostawiliby Ŭwiadka – podkreŬla literat.

Siergiej nie planowa nigdzie wyjeƁ dƁaŃ. Ale gdy zaginŀ bez Ŭladu jego przyjaciel, takƁe dziennikarz, postanowi zabraŃ chorŀ na serce Ɓonō i wywieƀŃ jŀ w bezpieczne miejsce.

Uda o siō, bo mia samochód, którym dotar do Polski. W Buczy zostawi wygodne mieszkanie z bogatŀ kolekcjŀ ksiŀƁek i p yt. W Polsce nie mia nic. – Posiada em tylko jedne sportowe spodnie, które mia em na sobie w podróƁy – mówi.

Trafi do pod ódzkiego Tuszyna, które jest miastem partnerskim podkijowskiej Buczy. Zaopiekowa siō nim burmistrz Tuszyna Witold Ma ecki.

Dziōki niemu trafi do pracy w urzōdzie wojewódzkim w odzi. Tu jego doŬwiadczenie okaza o siō przydatne.

Siergiej Kulida zosta ŀcznikiem miōdzy Polakami a spo ecznoŬciŀ ukraişskŀ. Przygotowuje teƁ wystawō pt. „Bucza wczoraj, Bucza dziŬ”, którŀ bō dzie moƁna zobaczyŃ w regionie ódzkim. Stara siō teƁ walczyŃ z fa szywymi wiadomoŬciami pochodzŀcymi z Rosji. – Putin fa szuje historiō. Chcemy przekazaŃ Ŭwiatu, Ɓe nasza historia jest bardzo d uga, bardzo ciekawa i mocno zwiŀzana z Polskŀ – mówi.

Swoje trudne wspomnienia przelewa na papier. W wolnych chwilach pisze ksiŀƁkō pt. „Rozstrzelana wiosna”.

Pierwsze fragmenty swoich wspomnieş juƁ opublikowa . Opisuje m.in., jak siedzia w piwnicy i stara siō przeƁyŃ „Nie by o w tym nic heroicznego.

By o pragnienie przetrwania, uratowania rodziny od g odu i Ŭmierci...” – pisze Siergiej Kulida.

Jednak wojenne przeƁycia nie pozosta y bez Ŭladu. Kulida, który przed wojnŀ p ynnie mówi i pisa po rosyjsku, a takƁe ceni rosyjskŀ literaturō, postanowi juƁ wiōcej nie uƁywaŃ jōzyka okupanta. Po tym, co zobaczy w Buczy, nie jest juƁ w stanie.

W ódzkiem legalnie pracuje ponad 50 tys. UkraiŚców i jest z tego tytu u zg oszonych do ubezpieczenia spo ecznego. W I kwartale tego roku przyby o ich prawie 5 tys.

/ lato 2022

Strefa energetyki

19

PGE GiEK – tu bije serce polskiej energetyki konwencjonalnej

ķyjemy w epoce pilnych wyzwaŚ, również tych zwiĻzanych z transformacjĻ energetycznĻ. Jest to okres dynamicznych zmian w tej branży.

Przejŧcie przez ten proces zapewne nie u atwia inwazja Rosji na Ukrainň.

Jak swojĻ przysz oŧľ w najbliższych latach widzi spó ka PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna?

Wojna w Ukrainie zmienia priorytety polityki miōdzynarodowej, w tym te dotyczŀce energetyki. Ta sytuacja pokazuje, jak waƁne jest budowanie systemu bezpieczeşstwa w asnego kraju, poczynajŀc od kwestii militarnych, po gospodarcze i energetyczne. W tym miejscu naleƁy zdecydowanie podkreŬliŃ, Ɓe nasza spó ka jest najwiōkszym wytwórcŀ energii elektrycznej w Polsce. PGE GiEK odpowiada za prawie 40 proc. krajowego zapotrzebowania na prŀd. Jest takƁe liderem w branƁy wydobywczej wōgla brunatnego udzia w krajowym rynku wydobywczym wynosi ok. 90 proc. I choŃ energetyka zmienia siō na naszych oczach szybciej niƁ kiedykolwiek w dziejach, zmiany w konwencjonalnym wytwarzaniu energii muszŀ byŃ przeprowadzone z poszanowaniem aspektów spo ecznych, gospodarczych i bezpieczeş stwa energetycznego Polski.

Zminimalizowanie udzia u energetyki konwencjonalnej w krajowym systemie elektroenergetycznym, a zarazem zapewnienie bezpieczeŚstwa energetycznego bňdzie procesem skomplikowanym. Jaki plan ma na to PGE GiEK? Z tego zdajemy sobie sprawō juƁ od dawna, dlatego nasze dzia ania koncentrujŀ siō na dostosowaniu jednostek mocy do odpowiedzialnej energetyki przysz oŬci. Istotne w tym procesie jest d ugofalowe planowanie w oparciu o konkretne projekty twardych inwestycji oraz o programy spo eczne z fi-

nansowaniem zapewnionym w ramach funduszy wspierajŀcych sprawiedliwŀ transformacjō. Spokojne i rozwaƁne przeprowadzenie spó ki przez proces transformacji, musi zapewniŃ korzyŬci pracownikom i regionom, tam gdzie prowadzimy dzia alnoŬŃ. Transformacja wiŀƁe siō ze znacznymi zmianami spo ecznymi i ekonomicznymi, wiōc w nowej rzeczywistoŬci najwaƁniejsze dla naszej spó ki bōdzie zabezpieczenie przysz oŬci pracowników oraz mieszkaşców regionów.

To znaczy, że spó ka PGE GiEK wzmocni swojĻ pozycjň?

Biorŀc pod uwagō fakt, Ɓe proces transformacji energetycznej to inwestycje, które na swojŀ realizacjō potrzebujŀ kilka, moƁe kilkanaŬcie lat moƁna powiedzieŃ, Ɓe spó ka PGE GiEK bōdzie nadal liderem w produkcji energii elektrycznej. Jest to podmiot odpowiedzialny za zagwarantowanie bezpieczeşstwa energetycznego w trakcie procesu transformacji. ZrównowaƁona transformacja energetyczna w Polsce musi opieraŃ siō na energetyce konwencjonalnej, bo to ona pe ni i jeszcze d ugo bōdzie pe niŃ stabilizujŀcŀ rolō w polskim systemie elektroenergetycznym. Dostarczamy niemal 47 tys. GWh energii elektrycznej rocznie do krajowego systemu elektroenergetycznego. W obliczu transformacji energetycznej to jednostki konwencjonalne sŀ strategiczne, jeŬli chodzi o zapewnienie bezpieczeşstwa dostaw energii elektrycznej w perspektywie d ugoterminowych inwestycji w OZE. Czy spó ka PGE GiEK jest gotowa na ten proces?

JesteŬmy przygotowani, poniewaƁ stawiamy na ciŀg y rozwój, doskonalenie organizacji, procesów i technologii.

Tworzymy warunki do wprowadzania innowacji, aktywnie szukamy nowych

FOT. PGEGIEK

Rozmowa z Andrzejem LegeŹyŚskim, prezesem spó ki PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA

rozwiŀzaş. PGE GiEK to stabilna firma, z duƁym potencja em rozwojowym, w kontekŬcie transformacji energetycznej wymagajŀca jednak przemyŬlanych zmian i wyznaczenia kierunku rozwoju na kolejne lata. W tym procesie kluczowŀ rolō odgrywajŀ pracownicy, dlatego przede wszystkim konieczne jest ich zaangaƁowanie w dzia alnoŬŃ firmy i realne uczestnictwo w podejmowaniu waƁnych decyzji dotyczŀcych przysz oŬci. OsobiŬcie doceniam unikalne kompetencje oraz zaangaƁowanie pracowników PGE GIEK, które przez lata da y tej spó ce solidne fundamenty.

Proces transformacji energetyki jest wiōc dla nas wielkim wyzwaniem, ale teƁ ogromnŀ szansŀ – nie boimy siō wprowadzania zmian i kreowania nowej rzeczywistoŬci.

PGE GiEK jest wiňc podmiotem odpowiedzialnym za bezpieczeŚstwo energetyczne Polski, dba o ŧrodowisko i doskonale sprawdza siň w roli odpowiedzialnego pracodawcy. A co z lokalnĻ spo ecznoŧciĻ? Czy – jako tak duża firma – staracie siň byľ dobrym sĻsiadem?

PGE GiEK równolegle ze swojŀ dzia alnoŬciŀ podstawowŀ wydobywczowytwórczŀ od wielu lat angaƁuje siō w dzia ania spo eczne, charytatywne oraz sponsoring inicjatyw na rzecz spo ecznoŬci lokalnych, w sŀsiedztwie których prowadzi swojŀ dzia alnoŬŃ. Spó ka realizuje szereg programów CSR, dziōki którym stara siō nie tylko wp ywaŃ pozytywnie na otoczenie, pomagaŃ potrzebujŀcym, ale przede wszystkim edukowaŃ i angaƁowaŃ prawników we wspólne akcje.

Dziňkujň za rozmowň.

Po latach ograniczeŞ zwiĿzanych z pandemiĿ wyjazd na wypoczynek to marzenie wielu Polaków. Niestety, dla wielu barierĿ mogĿ był ceny FOT. PAWE RELIKOWSKI

KOLEJNY TRUDNY WAKACYJNY SEZON Jak zapowiadajļ siň tegoroczne wakacje? Czy firmy organizujļce wypoczynek i biura podróŹy mogļ liczyĿ na powolne odrabianie strat z poprzednich sezonów, gdy pandemia koronawirusa diametralnie zmieni a plany letniego wypoczynku Polaków? Gdzie wiňkszoťĿ z nich zamierza spňdziĿ swój urlop – w domu, w kraju czy za granicļ? Ile zamierzajļ wydaĿ na wymarzone wakacje? tekst: BoƁena KoŞczal

22

Strefa raportu

N

a poczŀtku sezonu trudno precyzyjnie odpowiedzieŃ na pytanie, jakie bōdŀ wakacje 2022.

Za duƁo jest niewiadomych, choŃby rosnŀcy poziom inflacji nie tylko w Polsce, który prze oƁy siō na ceny us ug. JeŬli za espresso trzeba zap aciŃ w euro nawet 40 proc. wiōcej niƁ przed rokiem, a majowy weekend w kraju i s ynne paragony grozy – pokaza y, Ɓe na smaƁonŀ rybō w nadmorskim barze musimy wydaŃ równowartoŬŃ do niedawna kolacji w luksusowym lokalu, to entuzjazm w planowaniu wypoczynku nieco siō ulatnia. Poza tym – kto przewidzi rozwój sytuacji w Ukrainie, albo czy moƁemy mieŃ pewnoŬŃ, Ɓe kolejny wariant koronawirusa czy ma piej ospy nie zaatakuje podstōpnie.

Co czwarty Polak zostanie w domu Jedno jest pewne, wielu z nas marzy o prawdziwych wakacjach, które pomogŀ oderwaŃ siō od nie atwej codziennoŬci. Ale plany i marzenia, nie zawsze idŀ w parze.

Z podsumowania wakacyjnego sezony 2021 roku travelplanet.pl wynika, Ɓe na spōdzenie urlopu w kraju zdecydowa o siō aƁ 53 procent respondentów, by y w tym zarówno wyjazdy organizowane samodzielnie oraz przez biura podróƁy. Wczasy za granicŀ wybra o 27 procent badanych. Pozosta e osoby wakacje spōdzi y w domu.

Jak bōdzie w tym sezonie? Z badaş ARC Rynek i Opinia, opublikowanych pod koniec kwietnia wynika, Ɓe niemal co czwarty Polak nie przewiduje w tym roku Ɓadnego wyjazdu wakacyj-

/ lato 2022

nego, a co piŀty nie podjŀ w tej sprawie jeszcze decyzji. AƁ 66 proc. respondentów przyznaje, Ɓe na ich decyzje wakacyjne ma duƁy wp yw inflacja oraz rosnŀce ceny. 59 proc. Polaków jest zdania, Ɓe wyjazdy wakacyjne sŀ w tym roku droƁsze niƁ w ubieg ym, przy czym aƁ 31 proc. uwaƁa, Ɓe ceny sŀ zdecydowanie wyƁsze.

Rok temu aƁ 47 proc. badanych deklarowa o, Ɓe wyjedzie wy ŀcznie na wakacje w kraju. W tym roku takie plany ma 35 proc. respondentów. Za to niemal dwukrotnie – z 6 do 11 proc. wzrós odsetek osób planujŀcych urlop wy ŀcznie za granicŀ.

Co ciekawe odsetek tych, którzy chcŀ jechaŃ zarówno na urlop w Polsce jak i za granicō by taki sam w zesz ym i w tym roku i wynosi Ŭrednio 12 proc.

NajczōŬciej takie plany (19 proc.) de-

FOT. 123RF

Odsetek tych, którzy chcĿ spŌdził urlop zarówno w Polsce jak i za granicĿ – w tym i w minionym roku jest taki sam – wynosi ūrednio 12 proc.

/ lato 2022

klarujŀ osoby z najm odszej grupy wiekowej 18-24 lata.

Rosnŀce ceny sprawi y, Ɓe niemal co piŀty Polak wybierze taşsze kierunki wakacyjne, a 17 proc. szuka taşszych opcji noclegowych. Poszukiwania taş szych opcji wakacyjnych sŀ szczególnie popularne (24 proc.) wŬród przedstawicieli najm odszej badanej grupy wiekowej (od 18 do 24 lat) Co dziesiŀty Polak deklaruje, Ɓe w ogóle zrezygnuje z wyjazdu wakacyjnego. Nieco bardziej sk onne do rezygnacji z wakacji sŀ osoby z najstarszej badanej grupy wiekowej od 45 do 65 lat – 12 proc.

– Wyniki badania pokazujŀ, Ɓe Polacy chcŀ ruszyŃ za granicō na wakacje, nawet mimo róƁnych czynników niesprzyjajŀcych, takich jak inflacja. Przez ostatnie dwa lata czynnikiem ograniczajŀcym wyjazdy zagraniczne by COVID-19 i zwiŀzane z nim obostrzenia. Obecnie takim czynnikiem z pewnoŬciŀ jest inflacja, ale jak widaŃ duƁa czōŬŃ osób mimo tego planuje udaŃ siō za granicō. OczywiŬcie pozostaje kwestia cen w turystyce krajowej – branƁa turystyczna próbuje zrekompensowaŃ sobie straty z ostatnich dwóch lat, przez co ceny sŀ teƁ wysokie.

Nie jest to do koşca w aŬciwa strategia, bo byŃ moƁe lepiej jest przyciŀgnŀŃ mniej zamoƁnego turystō polskiego niƁ Ɓadnego. Tym bardziej, Ɓe Polska jako kraj zlokalizowany blisko linii frontu moƁe turystycznie ucierpieŃ z powodu odp ywu turystów zagranicznych. Warto pamiō taŃ, Ɓe tō lukō mogŀ wype niŃ Polacy, pod warunkiem otrzymania dobrej oferty – komentuje dr Adam Czarnecki z ARC Rynek i Opinia.

Trzeba siŌ ubezpieczył NiepewnoŬŃ sytuacji politycznej w Europie i wszechobecna inflacja sprawia, Ɓe biura podróƁy odnotowujŀ duƁe spadki sprzedaƁy, ale zapewniajŀ turystów, Ɓe sytuacja jest pod kontrolŀ i nie ma siō czego obawiaŃ. Niestety nie jest do koşca tak dobrze, bowiem ceny wyjazdów zagranicznych na ca ym Ŭwiecie rosnŀ w ekspresowym tempie: juƁ teraz kwota, którŀ trzeba zap aciŃ za rezerwacjō wycieczki czy noclegu, jest Ŭrednio wyƁsza o ok. 10 procent w stosunku do roku ubieg ego. Zapowiada siō, Ɓe to nie koniec wzrostu cen wakacyjnych wyjazdów za granicō. Wiele zaleƁy przecieƁ od cen paliwa oraz kursów euro i dolara.

Travelplanet.pl zwraca uwagō na fakt, Ɓe biura podróƁy starajŀ siō uelastyczniaŃ

Strefa raportu

proponowane rozwiŀzania, by zachōciŃ klientów do skorzystania z ich oferty m.in. poprzez moƁliwoŬŃ darmowej zmiany terminu oraz destynacji, czy moƁliwoŬci rezygnacji za niewielkŀ op atŀ przy wykupieniu ubezpieczenia.

– Nigdy w naszej juƁ ponad 20-letniej historii dzia ania w Polsce nie widzieliŬmy takiego zainteresowania tego typu ubezpieczeniami. PodsumowaliŬmy juƁ wstōpnie rok 2021 i okaza o siō, Ɓe wystawiliŬmy oko o 75 tys. takich polis. Przyjmujŀc w uproszczeniu, Ɓe kaƁda z nich obejmuje przeciōtnie 3 osoby, to oznacza, Ɓe objōliŬmy ochronŀ oko o 225 tys. Polaków. To rekord – powiedzia Piotr Ruszowski, prezes Mondial Assistance w rozmowie z portalem rynek-turystyczny.pl Portal rynek-turystyczny.pl, powo ujŀc siō na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny, podaje, Ɓe w latach 2018 i 2019 rocznie Polacy wykupili ok. 2,7 mln wycieczek. W 2020 roku by to juƁ tylko 1 mln, a w 2021 roku branƁa odnotowa a niewielki wzrost sprzedaƁy wyjazdów – w sumie sprzedano ich ok. 1,4 mln.

Oznacza to, Ɓe mimo ogromnego spadku zainteresowania wycieczkami, Polacy duƁo chōtniej (w stosunku do lat poprzednich) korzystali z ubezpieczenia od rezygnacji z wyjazdu.

ĥwiat przed nami KiedyŬ op aca o siō zaplanowaŃ wakacje nawet z rocznym wyprzedzeniem.

Oferty by y wtedy taşsze, moƁna by o liczyŃ na jakieŬ dodatkowe bonusy.

Teraz poczucie niepewnoŬci sprawia, Ɓe wiōkszoŬŃ klientów czeka do ostatniej chwili. Przedstawiciele biur podróƁy mówiŀ, Ɓe to z a taktyka, bowiem niemal z dnia na dzieş ceny ofert wakacyjnych wyjazdów rosnŀ.

Zmieni y siō nieco ulubione kierunki wakacyjnych wojaƁy teraz to Turcja, Grecja, Hiszpania i Bu garia. Pandemia sprawi a, Ɓe mniej chōtniej wybieramy Egipt, W ochy i Portugaliō.

ByŃ moƁe poczucie izolacji i wiōkszego bezpieczeşstwa sprawi y, Ɓe popularnoŬciŀ cieszŀ siō wyspy, nie tylko Kanaryjskie, ale Madera, Sycylia, Sardynia, Malta, Cypr czy wyspy greckie. Ci, którzy

Szacuje siň, Źe na spňdzenie tegorocznych wakacji doros a osoba musi przeznaczyĿ od 15 do 20 procent wiňcej niŹ przed rokiem

23

zdecydowali siō spōdziŃ wakacje w zimowych miesiŀcach decydowali siō na bardziej egzotyczne kierunki takie jak Dominikana, Meksyk czy bijŀca rekordy wysepka u wybrzeƁy Tanzanii – Zanzibar.

Biura podróƁy, które mia y w ofercie ten kierunek twierdzŀ, Ɓe takiego zainteresowania Zanzibarem nigdy wczeŬniej nie odnotowa y. W 2020 r. ceny tygodniowego pobyt na tej rajskiej wyspie, ŀcznie z przelotem zaczyna y siō od 4.160 z od osoby. MoƁna juƁ rezerwowaŃ wyjazdy w 2023 roku – za 8 dni zap acimy obecnie od 5.400 do ok. 10 tys. z (w tym np. safari). Ale wŀtpliwe czy ta cena utrzyma siō do stycznia przysz ego roku?

Najatrakcyjniejsza cenowo jest Bu garia – Biura reklamujŀ tō ofertō jako niezapomniany urlop w naprawdō niskiej cenie. Faktycznie za przelot z Warszawy do Burgas, 7 noclegów w pokoju 2 osobowym, ze Ŭniadaniami jedna osoba musi wydaŃ ok. 1350 z . Z pobyt z dwoma posi kami – od 1460 z . Ceny wypoczynku w Grecji czy Turcji na razie zaczynajŀ siō od kwoty ok. 1600 z od osoby. Dla porównania za tygodniowy pobyt na Kubie zap acimy od ok. 4100 z od osoby z przelotem do Hawany i Ŭniadaniami.

Ceny rosnŀ z kaƁdym dniem, a wszystko zaleƁy od standardu, dodatkowych atrakcji, terminu wyjazdu i powtórzmy ostatecznie – cen paliwa i kursu walut.

Cena paliwa lotniczego w porównaniu do zesz ego roku wzros a do maja br. nawet o 103,2 proc.

Instytut Badaş Rynków Turystycznych TravelData oszacowa , Ɓe wyjazd wakacyjny w pierwszym tygodniu sierpnia 2022 r. bōdzie Ŭrednio o 533 z droƁszy niƁ w tym samym terminie 2021 r. Wyjazdy do Egiptu – od zesz ego roku podroƁa y Ŭrednio o 819 z a na Wyspy Kanaryjskie – o 562 z . DroƁej o Ŭrednio od 300 do 400 z wypadajŀ wakacje w Turcji, Grecji i Bu garii.

Na mniej uczōszczanych kierunkach najwiōksze zwyƁki cen w porównaniu do ubieg ych lat zauwaƁono w Albanii, na Cyprze, w Hiszpanii kontynentalnej i Maroku – Ŭrednio od 616 do 753 z .

W tym roku droƁsze o ponad 500 z bō dŀ takƁe wakacje na Majorce i we W oszech. Za urlop w Portugalii, Tunezji i na Malcie trzeba zap aciŃ od 140 do 400 z wiōcej.

Wakacje w kraju W czasie pandemii w 2021 r., która sprawi a, Ɓe na d ugo opustosza y hotelowe pokoje a i gastronomia teƁ pracowa a z przerwami, by o b

Strefa raportu

24

b wiadomo, Ɓe wakacje muszŀ byŃ droƁsze. W sumie p aciliŬmy o ok. 20 proc. wiōcej niƁ w poprzednich sezonach. Minione wakacje by y dla branƁy okazjŀ do odbicia. Pomimo na oƁonych ograniczeş (zgoda na udostōpnienie dla klientów maksymalnie 75 proc. miejsc w lokalu lub obiekcie wypoczynkowym) hotele i restauracje mog y funkcjonowaŃ przez d uƁszy czas. Polacy chōtniej niƁ w kiedykolwiek decydowali siō na wypoczynek w kraju i jak podsumowa a Izba Gospodarcza Hotelarstwa Polskiego, najchōtniej wybierali miejscowoŬci nadmorskie.

Mimo udanego sezonu, we wrzeŬniu 2021 r. zad uƁenie branƁy hotelarskiej w bazie Krajowego Rejestru D ugów przekroczy o 300 mln z . Najwiōcej do oddania mia y jednoosobowe dzia alnoŬci gospodarcze. Ogó em najbardziej zad uƁone by y firmy z wojewódz-

/ lato 2022

twa mazowieckiego, których ŀczne zad uƁenie wynosi o prawie 60 mln z (58,9 mln z ). Na drugim miejscu znalaz siō ħlŀsk z zaleg oŬciami na poziomie ponad 40 mln z .

Niechlubne podium zamyka o województwo dolnoŬlŀskie, gdzie przedsiō biorcy musieli uregulowaŃ rachunki w wysokoŬci ponad 31 mln z . Na drugim biegunie znajdujŀ siō przedsiōbiorcy z województwa opolskiego (3,7 mln z ), podlaskiego (5,5 mln z ) i lubuskiego (5,6 mln z ).

W ubieg ym roku sytuacjō branƁy poprawi nieco bon turystyczny, czy i w tym ma szansō podratowaŃ sytuacjō. Rodzice, którzy nie wykorzystali do tej pory bonu turystycznego, majŀ na to czas do koşca wrzeŬnia 2022 roku. Bonem moƁna nim zap aciŃ za wycieczkō, pobyt w hotelu, pensjonacie czy gospodarstwie agroturystycznym, ale tylko w Polsce, gdyƁ to

FOT. 123RF

Gdy juƁ zdecydujemy siŌ na wakacyjny wyjazd, to warto pospieszył siŌ z wyborem oferty, bo taniej nie bŌdzie, droƁej – na pewno

jest wsparcie przewidziane dla polskich firm.

– Z najnowszych naszych danych wynika, Ɓe juƁ ponad 3,3 mln osób aktywowa o bony na ŀcznie oko o 3 mld z otych – mówi Iwona Kowalska-Matis regionalny rzecznik prasowy ZUS na Dolnym ħlŀsku. W maju na aktywacjō czeka o jeszcze ok. 76 tys. bonów dolnoŬlŀskich rodziców.

P atnoŬci bonami turystycznymi przyjmuje oko o 28 tys. przedsiōbiorców i organizacji poƁytku publicznego, Ŭwiadczŀcych us ugi hotelarskie lub oferujŀcych imprezy turystyczne w Polsce, w tym 2361 firmy na Dolnym ħlŀ sku, które do maja br. otrzyma y z ZUS juƁ 173,3 mln z . Lista podmiotów turystycznych, u których moƁna zap aciŃ bonem, jest na stronie internetowej Polskiej Organizacji Turystycznej: www.pot.gov.pl.

Tegoroczne ceny oferty spōdzenia wakacji w Polsce uzaleƁnione sŀ w znacznej mierze od inflacji. JeŬli nadal bōdzie ona najwyƁsza w Europie, to nie ma co liczyŃ na tani wypoczynek nad Ba tykiem, w Tatrach czy na Mazurach.

Nawet wypad do zaprzyjaƀnionej agroturystyki moƁe staŃ siō finansowym wyzwaniem. Za siedmiodniowy pobyt w 3 gwiazdkowym hotelu w Miōdzyzdrojach z dwoma posi kami oraz w asnym dojazdem trzeba zap aciŃ 1099 z od osoby, trochō lepszy standard w Gdaşsku – 1809 z . W oŬrodku SPA w Kotlinie K odzkiej – ponad 1365 z za siedem dni dla jednej osoby.

Na Mazurach i w górach ceny powyƁej 2 tys. z . Poczciwy oŬrodek wypoczynkowy w ma ej miejscowoŬci nad Ba tykiem od 940 z . Do wydatków trzeba doliczyŃ koszty dojazdu, bilety wstōpu, gofry, rybki, napoje, pamiŀtki i inne mniej czy bardziej potrzebne, acz kosztowne w tym sezonie rzeczy.

Ten sezon wakacyjny znów nie bōdzie normalny. Wojna w Ukrainie sprawi a, Ɓe w wielu agroturystykach, pensjonatach i hotelach mieszkajŀ uchodƀcy.

Sytuacja na granicy polsko-bia oruskiej powoduje,Ɓe w aŬciciele pensjonatów, hoteli czy lokali gastronomicznych, nie tylko w Puszczy Bia owieskiej, nie mogŀ przygotowywaŃ siō na przyjōcie aknŀcych relaksu w bliskoŬci natury. Wielu zagranicznych turystów, i to nie tylko z Niemiec, którzy cenili sobie walory przyrodnicze i cenowe Polski teraz postrzega nas jako kraj w cieniu wojny, a taka wizja nie zachōca do przyjazdów.

Ostatnie dwa lata w branŹy motoryzacyjnej to czas dynamicznych zmian

FOT. KROTOSKI

Piotr WnŌkowski jest wiceprezesem Grupy Krotoski, która ma w swym portfolio takie marki, jak Porsche, Audi, Volkswagen, Volkswagen Samochody Dostawcze i Skoda

O zmianach, multitaskingu i podejťciu do pracowników oraz biznesu opowiada Piotr Wnňkowski, wiceprezes Grupy Krotoski Patrycja Wac awska

P

andemia by a dla ca ej branƁy motoryzacyjnej bardzo duƁym wstrzŀsem. Wymaga a od nas stanowczych oraz powaƁnych decyzji, pomog a nam jednak wzmocniŃ pewnoŬŃ siebie i wiarō w firmō jako zespó . KaƁdy pracownik Grupy Krotoski ma swój udzia w sukcesie, który odnieŬliŬmy. Mogō z czystym sumieniem powiedzieŃ, Ɓe trudnoŬci przeobraziliŬmy w szanse i wykorzystaliŬmy zasoby w stu procentach.

Jednym z naszych g ównych celów by o zapewnienie poczucia bezpieczeşstwa ca emu zespo owi, sk adajŀcemu siō z ponad 850 osób. A w okresie tak silnych wahaş koniunktu-

ralnych, jakich doŬwiadczamy przez ostatnie 2,5 roku, jest to powaƁne wyzwanie. Zdo aliŬmy nie tylko utrzymaŃ wszystkich pracowników na swoich stanowiskach, ale takƁe zwiōkszyŃ poziom wzajemnego zaufania. JeŬli zdecydowaliŬmy siō zamroziŃ tymczasowo czōŬŃ wynagrodzeş, to naszym naturalnym zobowiŀzaniem by o jak najszybsze ich rozliczenie.

ZaleƁa o nam, aby kaƁdy pracownik na poziomie zawodowym cieszy siō pewnoŬciŀ, Ɓe ma do czynienia ze s ownym pracodawcŀ, który dotrzymuje obietnic i skrupulatnie realizuje zaplanowanŀ strategiō personalnŀ. Ani przez chwilō nie braliŬmy pod uwagō innego scenariusza. Z perspektywy czasu widzimy, Ɓe uda o nam siō ten cel osiŀgnŀŃ.

Sytuacja na rynku nadal jest niepewna i nie wiemy, jak d ugo ta niepewnoŬŃ bōdzie trwa a. Fabryki zwolni y, produkcja

/ lato 2022

Strefa motoryzacji

ze sportem, jak i kulturŀ. Z ramienia marki Volkswagen wspó pracujemy z druƁynŀ siatkarek Budowlani ódƀ.

Jako Porsche Centrum ódƀ wspieramy lokalne inicjatywy spo eczne, kulturalne, a ambasadorem marki jest niesamowita Zuza Witych – mistrzyni Europy i Oceanii w narciarstwie freeridowym. Markō Audi Krotoski swoim nazwiskiem sygnuje Micha KoŬciuszko – rajdowy wicemistrz Ŭwiata JWRC. A niedawno ambasadorem ca ej Grupy Krotoski zosta nasz skarb narodo-

Grupa Krotoski jako wyznacznik trendów i jakoūci ħwiat motoryzacji nie jest jednak hermetyczny. ħciŬle ŀczy siō on zarówno

FOT. KROTOSKI

Kluczem do sukcesu jest partnerskie podejūcie, elastycznoūł i zróƁnicowana paleta us ug W Grupie Krotoski w bardzo krótkim czasie wprowadziliŬmy szereg nowych rozwiŀzaş, które nieustannie udoskonalamy wraz z zespo em obs ugi zdalnej.

Znacznŀ czōŬŃ biznesu prowadzimy w formie onlinowej. PostawiliŬmy na digital marketing i obecnoŬŃ w mediach spo ecznoŬciowych. Nie mogliŬmy zaprosiŃ klientów do salonu, wiōc zaimplementowaliŬmy formy komunikacji zdalnej. Dziōki temu zachowaliŬmy ciŀg oŬŃ procesów sprzedaƁowych, prowadzŀc je niekiedy w zupe noŬci wirtualnie. Us uga door-to-door umoƁliwi a bezkontaktowe prowadzenie zabiegów serwisowych na najwyƁszym poziomie. Wiemy, Ɓe nic nie zastŀpi kontaktu osobistego, jednak aby utrzymaŃ elastycznoŬŃ i dopasowaŃ siō do wszelkich preferencji naszych klientów, us ugi zdalne pozosta y z nami juƁ na sta e.

Na portfolio Grupy Krotoski sk adajŀ siō takie marki, jak Porsche, Audi, Volkswagen, Volkswagen Samochody Dostawcze i Skoda. Nasze salony regularnie otrzymujŀ szereg nagród w kategoriach jakoŬci i sprzedaƁy oraz marketingu. Specjalizujemy siō jednak nie tylko w handlu samochodami, ale równieƁ w obs udze posprzedaƁnej i rozwoju elektryfikacji. Nasi pracownicy uczestniczŀ w zaawansowanych szkoleniach, które zwiōkszajŀ ich kompetencje i pobudzajŀ pasjō do motoryzacji. Nasz serwis blacharsko-lakierniczy w odzi zosta wyróƁniony przez Volkswagen Group Polska prestiƁowym certyfikatem jakoŬci TÜV, potwierdzajŀcym najwyƁszŀ jakoŬŃ i poziom zaawansowania technologicznego.

FOT. KROTOSKI

samochodów znaczŀco spad a. W obliczu wyd uƁonego czasu oczekiwania na zamówienia niecierpliwoŬŃ klientów jest naturalnŀ kolejŀ rzeczy. Dlatego w biznesie motoryzacyjnym najwaƁniejsze sŀ relacje z klientami, szczególnie teraz, gdy zaufanie odgrywa tak znaczŀcŀ rolō. Dlatego dbamy o nie bardziej, niƁ kiedykolwiek. Nie za amujemy rŀk, poniewaƁ wiemy, Ɓe nie tōdy droga, jednak zmiany najpierw musia y zajŬŃ w nas, byŬmy my póƀniej mogli zmieniaŃ firmō.

27

wy – Adam Ma ysz, który wspiera nas w realizacji strategii i zbliƁajŀcych siō inicjatyw.

Jednŀ z kluczowych naszych inwestycji jest budowa salonu Volkswagen Krotoski, który powstaje w podwarszawskiej Wolicy. Pod koniec roku planujemy równieƁ otwarcie Centrum Flotowego. Naszym celem jest nie tylko nadŀƁanie za trendami. Zamierzamy je tworzyŃ i wyznaczaŃ nowe ŬcieƁ ki rozwoju dla ca ej branƁy motoryzacyjnej w Polsce.

Strefa raportu

/ lato 2022

Województwo pod demograficznļ kreskļ

Wielkie liczby, które przyprawiajļ samorzļdowców o równie wielki ból g owy: w 10 lat województwo ódzkie straci o ponad 5 proc. mieszkaŚców.

To blisko 128,4 tys. osób. Tak wynika ze wstňpnych wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoťci i MieszkaŚ, który odby siň w ubieg ym roku. Opublikowa je G ówny Urzļd Statystyczny. Wielkie straty to zarazem wielkie, przewaŹnie negatywne, konsekwencje dla ca ego regionu

FOT. KRZYSZTOF SZYMCZAK

28

/ lato 2022

tekst: Alicja ZboiŞska

W

2011 roku w województwie ódzkim mieszka o 2 mln 538,7 tys. osób, natomiast 10 lat póƀ niej juƁ 2 mln 410,3 tys., co oznacza spadek o 128,4 tys. osób.

– Dane ze spisu potwierdzajŀ ubytek liczby ludnoŬci woj. ódzkiego obserwowany w bieƁŀcych badaniach statystycznych – zaznacza Katarzyna Szkopiecka, kierownik ódzkiego OŬrodka Badaş Regionalnych. – W ciŀgu 10 lat liczba ludnoŬci w regionie zmniejszy a siō o 5,1 proc. ChoŃ pozostajemy na 6. miejscu pod wzglōdem liczby ludnoŬci, to ten ubytek jest jednym z wiōkszych w kraju. Wiōcej osób niƁ w naszym regionie mieszka w woj.: mazowieckim, Ŭlŀskim, wielkopolskim, ma opolskim i dolnoŬlŀskim.

Miasta pod kreskĿ W miastach naszego regionu mieszka ok. 1,5 mln osób, czyli 62 proc. ca ej ludnoŬci ódzkiego. To w aŬnie miasta tracŀ najwiōcej mieszkaşców – aƁ 98 proc. z tych 128,4 tys. osób mieszka o w duƁych miejscowoŬciach. Liczba ludnoŬci zamieszkujŀca tereny wiejskie zmniejszy a siō w ciŀgu 10 lat o zaledwie 2,4 tys. osób. Rocznie miasta w woj. ódzkim tracŀ ok. 5 tys. mieszkaşców. Zyskujŀ natomiast tereny wiejskie, szczególnie po oƁone wokó wiōkszych oŬrodków: odzi, Be chatowa, Skierniewic, Sieradza czy Piotrkowa Trybunalskiego. Jednak najczōŬciej wybierane sŀ gminy wokó odzi.

Za to w odzi sytuacja jest szczególnie trudna. DuƁe miasto i naprawdō duƁe liczby: w ciŀgu 34 lat ódƀ straci a aƁ 180 tys. mieszkaşców. I choŃ ódzka Ŭrednia to ok. 6 tys. zgonów rocznie, to w czasie pandemii zgonów by o wiō cej. Nad przyczynami tego zjawiska i znalezieniem wyjŬcia z sytuacji g owiŀ siō ódzcy naukowcy, którzy w maju zorganizowali III Kongres Demograficzny.

– Spadek liczby ludnoŬci to wynik niekorzystnych proporcji liczby urodzeş i zgonów mieszkaşców woj. ódzkiego, a takƁe, dla wielu gmin w województwie, ubytku spowodowanego ruchem migracyjnym – t umaczy prof.

Piotr Szukalski, demograf z Uniwersytetu ódzkiego. – W 2021 r. w naszym województwie urodzi o siō 20 tys. dzieci, a zmar o niemal dwa razy wiōcej

Strefa raportu

osób – 38 tys. Ubytek naturalny ludnoŬci wyniós tym samym 18,5 tys. osób.

Tylko w dwóch gminach woj. ódzkiego: Kleszczowie i Klonowej odnotowano dodatni przyrost naturalny, ale wyniós on zalewie kilka osób. Najwiōksza niekorzystna róƁnica liczby urodzeş i zgonów dotyczy a odzi i wynios a 6,6 tys. osób.

To nie wszystkie wnioski p ynŀce ze wstōpnych wyników spisu. W ubieg ym roku nieco ponad 2 tys. osób zdecydowa o siō na formalnŀ przeprowadzkō do innego województwa lub kraju, natomiast przeprowadza o siō 20 – 30 tys. osób. Ponad 70 proc. z nich wybra o innŀ gminō w regionie ódzkim, pozostali zaŬ inne miejsce w Polsce. Najczōstsze kierunki migracji mieszkaşców naszego regionu to woj.: mazowieckie, dolnoŬlŀskie, wielkopolskie i Ŭlŀskie.

Okazuje siō natomiast, Ɓe od 2016 r. ódzkie zyskuje na migracji miōdzynarodowej – osiedla siō tu wiōcej osób z zagranicy, niƁ na sta e opuszcza nasz region i wyjeƁdƁa do innego kraju.

Zatrzymał liczbŌ zgonów Prof. Anna Janiszewska z Katedry Geografii Regionalnej i Spo ecznej Uniwersytetu ódzkiego t umaczy, Ɓe wiōksze znaczenie ma ujemny przyrost naturalny, czyli sytuacja, gdy umiera wiō cej ludzi niƁ siō rodzi. Migracja odpowiada za 1/4 ubytku liczby ludnoŬci, reszta wynika z przewagi liczby zgonów nad liczbŀ urodzeş.

– Mieszkaşców szybciej tracŀ miasta niƁ wsie – dodaje prof. Janiszewska.

– W samej odzi, która skupia ponad 44 proc. ludnoŬci miejskiej w województwie, obserwujemy g ōboki regres demograficzny. W latach 1990 – 2020 ludnoŬŃ odzi zmniejszy a siō o 180 tys., czyli ponad 21 proc. Niekorzystne tendencje nasili y siō pod wp ywem przemian, które dokona y siō po 1989 r. i by y zwiŀzane z transformacjŀ ustrojowŀ, gospodarcza i spo ecznŀ. Wp yw majŀ

29

takƁe przemiany kulturowe, które okreŬlajŀ zmiany wzorców zachowaş.

Ktoū straci , ktoū zyska ...

Nie znaczy to jednak, Ɓe wszōdzie sytuacja jest tak samo z a. W 2020 r. w 29 gminach naszego regionu (ponad 16 proc.) odnotowano dodatni przyrost naturalny. Dotyczy to g ównie gmin wiejskich po oƁonych wokó odzi, a takƁe wokó innych miast, np.

Piotrkowa Trybunalskiego, Be chatowa, Skierniewic, Tomaszowa Mazowieckiego. Tam przeprowadzajŀ siō dotychczasowe mieszczuchy.

Wyludniajŀ siō nie tylko miasta, ale takƁe gminy wiejskie po oƁone na obrzeƁach województwa. Zmienia siō takƁe przyczyna depopulacji i jest to szczególnie niekorzystne zjawisko. Tradycyjnie g ównŀ przyczynŀ wyludniania siō danego regionu sŀ migracje, natomiast nowy typ, z którym obecnie mamy do czynienia, jest kszta towany przez ubytek naturalny, czyli przewagō zgonów nad urodzinami. Pandemia niewŀtpliwie takƁe przyczyni a siō do pog ōbienia procesów depopulacyjnych.

– Szczególnie niebezpieczne jest wyludnianie siō stolicy województwa, ze wzglōdu na duƁe rozmiary spadku liczby ludnoŬci – podkreŬla prof. Janiszewska. – To ódƀ – jako najwiōksze miasto regionu – powinna podtrzymywaŃ rozwój województwa w sferze jakoŬciowej, jednak moƁe byŃ to trudne w obecnych warunkach. Do bardzo niekorzystnych konsekwencji depopulacji naleƁŀ pog ōbiajŀce siō starzenie siō ludnoŬci oraz zaburzenie proporcji grup wieku. Zmniejsza siō liczba ludnoŬci w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, roŬnie w wieku poprodukcyjnym.

Kogo martwi depopulacja?

Wyludnianie wiŀƁe siō z wieloma konsekwencjami, nie tylko spo ecznymi, ale i ekonomicznymi, w tym dla lo- b

Pewne nadzieje na zmianň trudnej sytuacji demograficznej moŹna wiļzaĿ z nap ywem uchodŸców z Ukrainy, pod warunkiem, Źe nie wrócļ do ojczyzny po wojnie

30

b kalnego rynku pracy. Jak zauwaƁa prof. Szukalski, w grō wchodzŀ m.in. zmniejszenie siō liczby i starzenie siō pracowników, kurczenie siō potencja u konsumpcyjnego regionu, a takƁe niƁsze dochody dla samorzŀdów. Ten ostatni czynnik sprawia, Ɓe trudno jest zapewniŃ dostōp do us ug okreŬlonej jakoŬci. Z tego powodu przedsiōbiorcy majŀ niƁszŀ sk onnoŬŃ do inwestowania w wyludniajŀcych siō regionach.

– NajwaƁniejszŀ konsekwencjŀ zmian bōdzie kurczenie siō potencjalnych i realnych zasobów pracy – zaznacza demograf. – Depopulacji towarzyszy szybkie zmniejszanie siō liczby ludzi m odych i szybki, czy wrōcz bardzo szybki, wzrost liczby seniorów. W rezultacie zmniejsza siō liczba osób w wieku produkcyjnym, a spadek ten z regu y ma trochō bardziej dynamiczny charakter niƁ zmiana liczby ludnoŬci ogó em.

To nie wszystko. W przysz oŬci na obszarach odznaczajŀcych siō depopulacjŀ bōdzie ros o znaczenie starszych pracowników wŬród wszystkich zatrudnionych. Spadek liczby ludnoŬci automatycznie przek ada siō takƁe na kurczenie siō potencja u konsumpcyjnego danego regionu. Zmniejsza siō bowiem zarówno liczba konsumentów, jak i ogólna wartoŬŃ dochodów, jakimi dysponujŀ.

– Drugim czynnikiem oddzia ujŀ cym na potencja konsumpcyjny jest samoistnie obniƁajŀca siō liczba klientów w grupach wiekowych szczególnie cennych dla przedsiōbiorców – dodaje prof. Szukalski. – WiōkszoŬŃ dóbr i us ug nastawiona jest na zaspokajanie potrzeb osób znajdujŀcych siō na konkretnych etapach Ɓycia. Wózki dzieciōce kupujŀ z regu y osoby majŀ ce ok. 25 – 35 lat, typowy nabywca mieszkania ma 30 – 40 lat. Spadek liczby osób w tych grupach – podobnie jak spadek liczby dzieci – zmniejsza atrakcyjnoŬŃ danego rynku regionalnego i lokalnego dla dostawców pewnych dóbr i us ug. Spada ich sk onnoŬŃ do rozbudowy sieci dystrybucji, zmniejsza siō gotowoŬŃ do inwestowania na danym terenie w budowō zak adów produkcyjnych, oddalonych od g ównych rynków zbytu.

Spada popyt na nowe mieszkania, a skoro mieszkaşcy majŀ niƁsze dochody, to k opoty majŀ teƁ samorzŀdy. Ich wp ywy z podatków spadajŀ, a to oznacza mniej pieniōdzy na zapewnienie us ug o odpowiedniej jakoŬci. Spadek liczby mieszkaşców gmin i powiatów

Strefa raportu

poniƁej pewnego progu bōdzie oznaczaŃ koniecznoŬŃ ponoszenia nak adów zwiŀzanych z utrzymaniem infrastruktury administracyjnej i spo ecznej nieproporcjonalnych do osiŀganych wyników. To np. szko y, których nie ma sensu utrzymywaŃ dla kilku uczniów w klasie, ale i szpitale, które w sytuacji spadku liczby potencjalnych pacjentów o kilkanaŬcie procent nie zapewniŀ utrzymania wszystkich niezbōdnych przychodni i oddzia ów oraz ich pracy na wysokim poziomie.

W takiej sytuacji przedsiōbiorcy niechōtnie tworzŀ nowe miejsca pracy. Jak zauwaƁa naukowiec z U , ta tendencja wzmacniana jest przez tzw. depopulacyjnŀ presjō deflacyjnŀ, czyli obniƁanie siō poziomu cen. Dotyczy to przede wszystkim nieruchomoŬci. Z uwagi na coraz mniejszŀ liczbō mieszkaşców spada zapotrzebowanie na nowe mieszkania – ze wzglōdu na duƁŀ dostōpnoŬŃ starych, zbudowanych nawet kilka dekad wczeŬniej, a opustosza ych wskutek zgonu lub przeprowadzki ich dotychczasowych mieszkaşców. Nie doŬŃ, Ɓe obniƁa siō w takim przypadku zapotrzebowanie na budynki nowe – co oznacza duƁŀ presjō na ceny takich domów i mieszkaş – to dodatkowo mamy do czynienia z niskim popytem na lokale na rynku wtórnym dziōki dziedziczeniu. Wskutek demograficznej presji deflacyjnej niƁsze ceny nieruchomoŬci wp ywajŀ negatywnie na rozwój gospodarczy terenów dotkniōtych depopulacjŀ, gdyƁ obniƁajŀ wartoŬŃ kredytów, jakie pod zastaw posiadanych gruntów i budynków mogŀ otrzymaŃ przedsiōbiorcy, co z kolei zmniejsza skalō dokonywanych inwestycji. Tak ko o siō zamyka...

Czy jest wyjūcie z tej sytuacji?

– Przeciwdzia anie niekorzystnym zmianom jest z demograficznego punktu widzenia atwe – to pozyskanie chōtnych osób do osiedlenia siō na danym terenie – podpowiada prof. Szukalski.

– Jednak to w teorii proste rozwiŀzanie okazuje siō byŃ niezwykle trudne w praktyce. Na gotowoŬŃ do osiedlania siō wp ywa przede wszystkim percepcja atrakcyjnoŬci ekonomicznej i spo ecznej danego miejsca, a ona w przypadku terenów poddanych depopulacji jest z regu y niska.

Uchodƀcy na ratunek?

Sytuacja demograficzna naszego regionu wskazuje jasno: pandemia koronawirusa pog ōbi a przewagō zgonów

/ lato 2022

nad urodzeniami i trudno oczekiwaŃ szybkiej zmiany tego stanu rzeczy.

MoƁna natomiast spodziewaŃ siō, Ɓe migracja ludnoŬci z innych paşstw do Polski, nie tylko z Ukrainy, moƁe byŃ czynnikiem agodzŀcym problemy naszego regionu. Musi byŃ jednak spe niony jeden warunek: migracja powinna mieŃ charakter sta y, a nie krótkotrwa y, zwiŀzany z konkretnym wydarzeniem.

Pewne nadzieje na zmianō niekorzystnej sytuacji moƁna wiŀzaŃ z nap ywem uchodƀców wojennych, zw aszcza, jeŬli zdecydujŀ siō zostaŃ u nas na d uƁej i nie wrócŀ do ojczyzny po zakoşczeniu wojny. Zdaniem dr.

Marcina Goşdy z Centrum Studiów Migracyjnych Uniwersytetu ódzkiego, które bada sytuacjō uchodƀców wojennych, im d uƁej bōdzie trwa a wojna, tym trudniejsza bōdzie decyzja o powrocie na Ukrainō.

– Pierwsze analizy wskazujŀ, Ɓe o ile czōŬŃ Ukraişców trafi a do odzi przez przypadek, to dla innych ódƀ i okolice by y naturalnym wyborem, gdyƁ wczeŬniej je znali – mówi dr Goşda.

– Jak wynika z naszych rozmów z Ukraişcami, najtrudniejsza jest niepewna przysz oŬŃ. Dlatego teƁ, jak wskazujŀ pierwsze analizy rynku pracy, wcale nie tak wiele uciekinierek z Ukrainy decyduje siō na podjōcie pracy. ByŃ moƁe naleƁy daŃ im jeszcze trochō czasu?

Naukowiec podkreŬla, Ɓe w adze miasta i regionu powinny uŬwiadomiŃ sobie wagō zarzŀdzania procesami migracyjnymi na poziomie regionalnym.

Chodzi m.in. o tworzenie zachōt do przyjazdów i osiedlania siō nowych osób. Imigracja, która nie jest zjawiskiem tymczasowym, jest szansŀ rozwojowŀ i powinna za agodziŃ negatywne skutki wyludniania siō regionu.

W adzom powinno zaleƁeŃ, by te osoby zatrzymaŃ. Powinny pojawiŃ siō u atwienia w zak adaniu biznesów, obs udze administracyjnej, dostōpie do szkó i lekarzy. Warto teƁ w ŀczyŃ cudzoziemców w proces decyzyjny. Bardzo wiele zaleƁy od zaangaƁowania w adz centralnych. Rzŀd musi jak najszybciej dojŬŃ do porozumienia z w adzami innych paşstw UE co do relokacji przebywajŀcych u nas uciekinierów oraz wsparcia finansowego dla tych, którzy zostanŀ w kraju. Gdy wojna siō zakoş czy, konieczna bōdzie ŬciŬlejsza wspó praca w adz centralnych z samorzŀdami.

/lato 2022

Strefa bankowoťci

31

Jako jeden z nielicznych banków obniŹyliťmy oprocentowanie kredytów

W maju odby o siň Zebranie Przedstawicieli Rejonowego Banku Spó dzielczego w Lututowie. By a to też okazja do podsumowania roku 2021.

To by trudny rok nie tylko ze wzglō du na mój debiut w roli prezesa zarzŀdu, ale przede wszystkim ze wzglōdu na sytuacjō makroekonomicznŀ. Na poczŀtku roku mieliŬmy rekordowo niskie stopy procentowe, w po owie roku dosz a inflacja, koşcówka roku to comiesiōczny wzrost stóp, do tego pandemia. Patrzŀc globalnie tych wydarzeş jak na jeden rok by o bardzo duƁo. Patrzŀc lokalnie na wyniki banku mogō z dumŀ powiedzieŃ, Ɓe osiŀgnōliŬmy bardzo dobre wyniki – wynik brutto przekroczy 5,2 mln z , a netto ponad 4 mln z , znaczŀco zwiōkszyliŬmy akcjō kredytowŀ – o prawie 119 mln z , sumō bilansowŀ o ponad 199 mln z , obniƁyliŬmy koszty dzia ania i podjōliŬmy zmiany wewnŀtrz organizacji, które poprawi y efektywnoŬŃ banku. Z nagród ogólnopolskich mogō pochwaliŃ siō najwiōkszŀ liczbŀ odbytych lekcji w ramach projektu Bakcyl w kraju, nagrodŀ publicznoŬci w kategorii Biznes na Plus, wyróƁnieniem Solidna Firma, a takƁe 5. miejscem w rankingu ogólnopolskim najlepszych banków spó dzielczych. Jak na tak trudny rok, to naprawdō duƁo. Nie by oby tych sukcesów gdyby nie zaangaƁowanie za ogi, której w tym miejscu chcia em podziōkowaŃ.

RBS ma d ugie tradycje, podkreŧla lokalnoŧľ, ale jest też otwarty na nowoczesnoŧľ.

W ostatnich dwóch latach bardzo duƁo nadrobiliŬmy jako bank w tym aspekcie. Mamy dwie aplikacje na telefon z szeregiem funkcji, w tym przelewy z telefonu na telefon. W tym roku do ŀczyliŬmy do oferty kredyt internetowy bez wychodzenia z domu. Mamy jako jedyni w regionie biometriō, czyli w skrócie mówiŀc pobieranie Ŭrodków z bankomatu za pomocŀ d oni. Od 2021 r. mamy

w ofercie kantor walutowy s uƁŀcy do internetowej wymiany walut. Wkrótce bō dzie aplikacja dla klientów instytucjonalnych i konto na selfie bez wychodzenia z domu.

Jakie sĻ kierunki rozwoju banku w tym roku i kolejnych latach?

Stawiamy na trzy filary: 1) rozwój us ug i produktów bankowych, 2) modernizacje placówek, 3) poprawō wizerunku na zewnŀtrz i wewnŀtrz organizacji.

To cele nie tylko na najbliƁszy rok, ale takƁe na kolejne lata. Chcemy siō zmieniaŃ i dostosowywaŃ do warunków panujŀcych na rynku. Zmieniamy model biznesowy, jesteŬmy bankiem uniwersalnym. Dostosowujemy placówki do potrzeb klienta, dbajŀc o wyglŀd i zwiōkszajŀc poczucie bezpieczeşstwa z zachowaniem dyskrecji prowadzonych rozmów i transakcji.

Inflacja roŧnie, Rada Polityki Pieniňżnej podnosi stopy procentowe. Jak to przek ada siň na dzia alnoŧľ RBS w Lututowie? Podejmujecie dzia ania, które mogĻ u atwiľ pozyskanie kredytu w tych nie atwych czasach?

W dobie podwyƁek stóp procentowych jako jeden z nielicznych banków w kraju obniƁyliŬmy dla klientów oprocentowanie kredytów mieszkaniowych, inwestycyjnych i obrotowych o 0,5 proc. na rok w ramach akcji antyinflacyjnej.

Wspieramy klientów i chcemy ich odciŀ ƁyŃ przy sp acie rat kredytowych.

Zwracacie też szczególnĻ uwagň klientów na kwestie cyberbezpieczeŚstwa...

Niemal kaƁdego dnia kaƁdy z nas dostaje podejrzane e-maile lub sms-y, dlatego jako bank stawiamy na edukacjō klienta w myŬl zasady, Ɓe lepiej zapobiegaŃ niƁ leczyŃ. Niestety, przestōpcy wymyŬlajŀ nowe sposoby, dlatego zapraszamy na nasz profil na Facebooku, gdzie pokazujemy filmy dotyczŀce bezpie-

FOT. ARCHIUWM RBS W LUTUTOWIE

Rozmowa z Tomaszem Klimeckim, Prezesem Zarzļdu Rejonowego Banku Spó dzielczego w Lututowie

czeşstwa. 13 czerwca przekazaliŬmy policji w Wieruszowie dwa laptopy do walki z cyberprzestōpcami. 29 czerwca kaƁ dy klient, który odwiedzi nasze placówki, dosta etui na kartō chroniŀce przed kradzieƁŀ danych. Chcemy, by nasi klienci czuli siō bezpieczni.

W ubieg ym roku liczba udzia owców RBS przekroczy a 10 tys. Jak siň zostaje cz onkiem banku spó dzielczego i jakie niesie to konsekwencje?

To bardzo proste – wystarczy wype niŃ deklaracje udzia owŀ, wp aciŃ 100 z udzia u i 10 z wpisowego i juƁ jest siō pe noprawnym w aŬcicielem banku spó dzielczego. A korzyŬci? Odpowiem tak: juƁ za 110 z moƁna mieŃ wp yw na to, co dzieje siō w banku, byŃ wybieranym do organów banku, mieŃ moƁliwoŬŃ uczestniczenia w spotkaniach organizowanych przez bank. JesteŬmy jednym z nielicznych banków spó dzielczych, w których znaczŀco przybywa cz onków, co mnie cieszy.

W Waszej dzia alnoŧci ważne miejsce zajmuje edukacja...

Edukujemy wszystkie grupy – od najm odszych po seniorów, by klienci Ŭwiadomie dokonywali wyborów i podnosili poziom wiedzy finansowej. Naszŀ misjŀ jest wspieranie spo ecznoŬci lokalnej poprzez dofinansowanie róƁnych inicjatyw i edukacjō. Na koniec powiem tak: gdy ktoŬ mnie pyta, dlaczego wybierasz bank spó dzielczy, odpowiadam: bo jest tradycyjnie nowoczesny, czyli posiada technologie, ale po drugiej stronie jest teƁ cz owiek-doradca, który s uƁy pomocŀ. Zapraszam do placówek Rejonowego Banku Spó dzielczego w Lututowie w celu zapoznania siō z naszŀ szczegó owŀ ofertŀ.

FOT. BLUERANK

WORKATION. GDY PRACOWNICY JAD NA ZIELON SZKO?!

Latem ma o komu chce siň siedzieĿ w biurze. Gdy nie ma szans na urlop, rozwiļzaniem sļ pracowakacje, czyli pobyt w atrakcyjnym turystycznie miejscu po ļczony z pracļ zdalnļ.

Dziť przenoťne biuro moŹna zorganizowaĿ sobie nawet na koŚcu ťwiata. Pierwsze firmy w woj. ódzkim same wysy ajļ pracowników na workation, jest juŹ teŹ oferta biur podróŹy. tekst: Matylda Witkowska

/ lato 2022

Strefa wakacji

N

Wed ug firmy doradczej Simon Kucher&Partners, workation to jeden z trzech g ównych trendów turystycznych nabierajļcych znaczenia po pandemii Pracownicy mieli jednak sporo swobody w organizacji pracy. – Nie by o narzuconych sztywnych godzin pracy.

W firmie Bluerank pracownicy sŀ obdarzeni duƁym zaufaniem. W ich gestii by o to, ile godzin zajmie im praca, po prostu zadania musia y byŃ wykonane – mówi specjalistka.

Uczestnicy workation mogli wybraŃ sobie w hotelu dowolne miejsce pracy, takƁe na leƁaku lub przy basenie. – Ale na spotkania online musieli byŃ ubrani i pracowaŃ z pokoju. Chodzi o o to, Ɓeby klienci nie czuli siō lekcewaƁeni – dodaje Jakub Wojtczak, specjalista ds.

PR w agencji Bluerank.

Jakub Wojtczak teƁ by na Fuerteventurze. Podczas pobytu zauwaƁy róƁnice miōdzy workation a firmowym wyjazdem integracyjnym. Podczas gdy w ramach imprez integracyjnych ludzie lepiej siō poznajŀ, podczas pobytu typu workation uczŀ siō lepiej pracowaŃ razem. – Na wyjeƀdzie integracyjnym jest raczej zabawa, mniej jest rozmów o pracy. Podczas wyjazdu worka-

tion ludzie po pracy nadal o niej rozmawiali. To jest dla organizacji bardzo cenne – mówi.

Mimo wykupienia dla wszystkich opcji all inclusive nie by o imprezowania. – Siedzenie do póƀna nie wchodzi o w rachubō. KaƁdy mia w g owie, Ɓe trzeba rano wczeŬnie wstaŃ. A kaƁdy stara siō skoşczyŃ pracō wczeŬniej, bo póƀ niej by y wspólne wycieczki do portu i na plaƁō – mówi Jakub Wojtczak.

Jak podkreŬla, atrakcyjne otoczenie nie rozprasza o go. Przeciwnie, dziōki pobytowi w hotelu móg atwiej skupiŃ siō na pracy. – Zaskoczy o mnie, Ɓe nie mia em alergii od py ków. Oddycha em normalnie, odpoczywa em od miasta i pracowa em sprawniejwspomina. – Nie by o teƁ prozy Ɓycia, posi ki by y przygotowane, pokój posprzŀtany. Nie myŬla em, Ɓe po pracy muszō jeszcze zrobiŃ zakupy, pójŬŃ do urzōdu, odebraŃ dziecko z przedszkola. Koncentrowa em siō tylko na pracy – mówi.

Dla Anny Musierowicz-Kuczawskiej waƁny by jeszcze jeden aspekt. – Obecnie jesteŬmy mocno obciŀƁeni psychicznie. Wiele siō dzieje, najpierw by a pandemia, potem wybuch a wojna, teraz jest inflacja – mówi specjalistka.

– Wyjazd pozwoli mi siō od tego odeb rwaŃ. Po tygodniu wróci am wypoczōta i jak nowo narodzo-

FOT. BLUERANK

a prze omie kwietnia i maja ódzka agencja marketingu internetowego Bluerank postanowi a wys aŃ wszystkich swoich specjalistów na tzw. pracowakacje. Tygodniowy wyjazd do hotelu w atrakcyjnym kurorcie z basenem i plaƁŀ mia byŃ po ŀczony z normalnŀ pracŀ.

– ChcieliŬmy sprawdziŃ nowe rozwiŀzanie, dowiedzieŃ siō, jak bōdzie nam siō pracowa o w rozproszonej strukturze i czy nasi klienci odczujŀ róƁnicō. By to dla nas, dla naszej organizacji pewien eksperyment – mówi Anna Musierowicz-Kuczawska, talent aquisition specialist w firmie Bluerank.

Ale nie bez znaczenia by a teƁ integracja pracowników, którzy na sta e pracujŀ w formule hybrydowej i nie muszŀ przychodziŃ codziennie do biura.

Do wyboru by o kilka terminów i lokalizacji, pracownicy w g osowaniu zdecydowali siō na pobyt na popularnych wŬród turystów wyspach: Fuerteventurze, Teneryfie i Krecie. Firma zdecydowa a, Ɓe pracownicy nie bōdŀ wyjeƁdƁaŃ dzia ami, ale w zespo ach pracujŀcych dla jednego klienta. To mia o zwiōkszyŃ integracjō i u atwiŃ wykonywanie zadaş na wyjeƀdzie.

ChoŃ wszyscy mieli moƁliwoŬŃ wyjazdu, nie wszyscy siō zdecydowali.

Z ok. 80 specjalistów wybra o siō trzy czwarte. W wielu przypadkach zadecydowa y wzglōdy rodzinne – nie wszyscy mogli zostawiŃ bliskich na ca y tydzieş.

Anna Musierowicz-Kuczawska podkreŬla, Ɓe zanim wybrano miejsca, spe nionych musia o byŃ kilka kryteriów. KaƁdy hotel musia mieŃ stabilne ŀcze internetowe, a pokoje musia y byŃ wyposaƁone w biurka. Dla bezpieczeşstwa kaƁdy zespó zosta wyposaƁony w zapasowy laptop oraz zosta y wytypowane osoby, do kontaktu z biurem podróƁy, gdyby rezydent chcia przekazaŃ informacjō dla ca ej grupy.

Wyzwaniem dla pracujŀcych by y róƁne strefy czasowe. Bo, gdy w Polsce jest godzina ósma rano, to na Wyspach Kanaryjskich jest dopiero siódma, za to w Grecji – dziewiŀta. – Pracownicy musieli tego pilnowaŃ – mówi Musierowicz-Kuczawska. – Ja pewnego dnia prowadzi am rekrutacjō o godz. 8 czasu polskiego, na miejscu by a 7 rano, musia am zapaliŃ w pokoju Ŭwiat o, bo jeszcze by o ciemno – wspomina.

33

Do pracowakacji najlepsze sĿ hotele z dobrym dostŌpem do internetu i mocnym wi-fi, co pozwala na pracŌ nie tylko w pokojach, ale teƁ w relaksacyjnych miejscach obiektu

34

na. Tymczasem przys ugujŀ b cy mi urlop wciŀƁ mam do wykorzystania i spōdzō go z rodzinŀ – dodaje.

Zaplanowanŀ pracō uda o siō wykonaŃ, pracownicy, którzy zostali w biurze, nie zauwaƁyli róƁnicy w jakoŬci pracy z osobami bōdŀcymi na wyjeƀdzie.

Po powrocie przeprowadzone zosta y ankiety. Wnioski z nich p ynŀce sŀ pozytywne. – Zdecydowanie najwiōkszŀ zaletŀ workation okaza a siō integracja.

Zapewne nie jest to duƁym zaskoczeniem, jednak pracownicy podkreŬlali, Ɓe to by a taka prawdziwa integracja, zdecydowanie bardziej wartoŬciowa niƁ w trakcie dwudniowych wyjazdów integracyjnych – ocenia Anna Musierowicz-Kuczawska. – Ludzie poznali siebie bliƁej w obszarze prywatnym, ale i lepiej zintegrowali swoje dzia ania na polu zawodowym. Cytujŀc jednego z pracowników „pojecha em z ludƀmi z pracy, a wróci em ze znajomymi” – relacjonuje.

Wiadomo teƁ, Ɓe pewne rzeczy moƁ na ulepszyŃ. – Wiemy juƁ, Ɓe przy wyborze lokalizacji naleƁy zwróciŃ wiōkszŀ uwagō na dobór zakwaterowania, raczej w hotelu bez animacji, bŀdƀ przeznaczonym tylko dla doros ych, co powinno sprzyjaŃ wiōkszemu skupieniu w pracy – wyjaŬnia specjalistka.

Dlatego w planach sŀ kolejne wyjazdy. – Zak adamy, Ɓe nie jest to jednorazowa inicjatywa, ale coŬ, co bōdzie mog o towarzyszyŃ nam stale. ByŃ moƁe workation bōdzie mieŃ innŀ formō – dodaje Anna Musierowicz-Kuczawska. ŀczenie pracy z wypoczynkiem wbrew pozorom nie jest nowoŬciŀ.

W Polsce juƁ w czasach PRL wiele instytucji prowadzi o swoje Domy Pracy Twórczej, które urzŀdzano tak, by znalaz y siō w nich warunki do pracy i szukania natchnienia. Na przyk ad naukowcy z Uniwersytetu ódzkiego i Politechniki ódzkiej przez lata jeƀdzili do Domu Pracy Twórczej w Ustroniu ko o Kōpna. DziŬ jednak takich domów jest niewiele, przekszta ci y siō w oŬrodki wypoczynkowe lub konferencyjne.

Za to kilkanaŬcie lat temu na Ŭwiecie pojawili siō cyfrowi nomadzi. To przedstawiciele zawodów zwiŀzanych

Pracowakacje to zwykle trzytygodniowe wyjazdy poza sezonem. Potencja tego trendu dostrzeg a juŹ branŹa turystyczna w naszym kraju

Strefa wakacji

z informatykŀ i cyfryzacjŀ, którzy do pracy potrzebowali jedynie laptopa i internetowego ŀcza. Mogli pracowaŃ z dowolnego miejsca na Ŭwiecie, czōŬŃ z nich rezygnowa a ze sta ego adresu i przez lata podróƁowa a, zarabiajŀc jednoczeŬnie na swoje wydatki.

Wkrótce potencja dostrzeg y teƁ firmy. Pierwsze organizowane przez firmy wyjazdy typu workation pojawi y siō juƁ 10 lat temu w USA, wysy ano na nie kreatywnych pracowników branƁy IT. W adnym otoczeniu mieli oni lepiej rozwiŀzywaŃ skomplikowane zadania zawodowe.

Jednak na szerszŀ skalō powszechnoŬŃ pracy zdalnej przynios a pandemia. Trudna sytuacja udowodni a, Ɓe pracownik wcale nie musi siedzieŃ w biurze, by firma dobrze dzia a a.

Przy okazji wiele osób odkry o, Ɓe skierowanie na pracō zdalnŀ nie musi oznaczaŃ pracy w domu. W czasie pandemii wiele osób zaszywa o siō na dzia kach lub u rodziny na wsi, a gdy zniesiono restrykcje okaza o siō, Ɓe w aŬciwie moƁ na pracowaŃ z dowolnego miejsca na Ŭwiecie.

DziŬ wielu pracowników to wykorzystuje, przez pracō zdalnŀ przed uƁajŀc sobie weekendowe wyjazdy lub urlopy. Tym bardziej, Ɓe wiele firm w odzi i regionie pozwala na pracō zdalnŀ przez jeden lub nawet kilka dni w tygodniu.

– Wiem, Ɓe latem w piŀtki czōŬŃ mojego zespo u jest juƁ poza odziŀ. Jeden pracownik rozk ada sobie stolik turystyczny na kempingu, dwóch kolejnych pracuje na dzia kach. Nie ma na to formalnej zgody, ale dopóki praca jest zrobiona w terminie, nie wnikam, gdzie akurat przebywajŀ – mówi menedƁer w jednej z ódzkich firm.

Sytuacja, w której to firma wysy a zatrudnionych na pracowakacje i ponosi ich koszty, to wciŀƁ w regionie ódzkim nowoŬŃ. Ale zjawisko pracy na wyjeƀdzie jest na tyle wyraƀne, Ɓe moƁliwoŬŃ dodatkowego zarobku zauwaƁy a juƁ branƁa turystyczna. Bo dziōki temu potencjalny klient moƁe spōdziŃ w hotelach juƁ nie tylko weekendy, Ŭwiōta i 26 dni urlopu, ale duƁo, duƁo wiōcej.

Wed ug miōdzynarodowej firmy doradczej Simon Kucher&Partners, workation to jeden z trzech g ównych trendów turystycznych nabierajŀcych znaczenia w latach po pandemii. Firma rok temu przepyta a respondentów z róƁ nych krajów. ŀczenie pracy i podróƁy

/ lato 2022

planowa o aƁ 43 proc. Zdaniem doradców Simon Kucher&Partners, workation to trend, którego biura podróƁy nie powinny przeoczyŃ, bo pozwala to znacznie wyd uƁyŃ czas spōdzany przez klienta na wyjeƀdzie. Jednak, zdaniem firmy, nie kaƁdy obiekt turystyczny nadaje siō do tego typu pobytów. Dla 63 proc. badanych istotny jest szybki i stabilny internet, dla 44 proc. dodatkowa powierzchnia biurowa w pokoju, dla 35 proc. duƁy monitor w pokoju, a dla 34 proc. moƁliwoŬŃ wypoƁyczenia dodatkowych urzŀdzeş biurowych.

Potencja dostrzeg a juƁ branƁa turystyczna w Polsce. W listopadzie 2021 r. ofertō wyjazdów typu workation wprowadzi a Itaka. Wybra a hotele z dobrym dostōpem do internetu i mocnym wifi, które pozwala na pracō nie tylko w pokojach, ale teƁ w relaksacyjnych miejscach hotelu. Workation to zwykle trzytygodniowe wyjazdy poza sezonem. W ostatnich tygodniach moƁna by o znaleƀŃ np. pobyt na 22 dni we wrzeŬniu w Bu garii ze Ŭniadaniami za nieco ponad 3 tys. z , czy 17-dniowy pobyt all inclusive na Cyprze w paƀ dzierniku za nieco ponad 5,5 tys. z .

Na tego typu klientów nastawia siō coraz wiōcej firm. Katarzyna Jedlişska, dyrektor generalny na Polskō i S owacjō firmy Campiri, która wynajmuje kampery i przyczepy, zwraca uwagō, Ɓe workation to trend widoczny w USA, ale w Europie teƁ nie moƁna go ignorowaŃ. – Badania ze Stanów pokazujŀ, Ɓe efektem workation jest przede wszystkim zwiōkszona produktywnoŬŃ oraz kreatywnoŬŃ. Co wiōcej, prawie 7 na 10 Amerykanów by o mniej sk onnych do rezygnacji z pracy po takim wyjeƀdzie. Nietrudno sobie wyobraziŃ, Ɓe w Europie umoƁliwienie pracownikom pracy z dowolnego miejsca moƁe przynieŬŃ podobne efekty. Polskich pracodawców po prostu nie staŃ na to, aby ignorowaŃ ten trend – podkreŬla Katarzyna Jedlişska.

Powstajŀ teƁ pierwsze rankingi miejsc przyjaznych wyjazdom pracowym. Wyszukiwarka domów i kwater Holidu opracowa a swoisty Workation Index, biorŀc pod uwagō cenō jednoosobowego pokoju, szybkoŬŃ internetu, liczbō publicznych punktów wi-fi, atrakcje, nas onecznienie, a nawet cenō niezbōdnej do pracy kawy. W zestawieniu wygra Bangkok z 450 tys. bezp atnych punktów wi-fi i tanimi posi kami. Na 19. miejscu Ŭwiatowego rankingu znalaz siō Kraków.

Pomimo kryzysu nie zwalniamy tempa Rozmowa z Piotrem Tokarskim, prezesem zarzļdu Ceramiki ParadyŹ Jak firma odnalaz a siň w pandemicznej rzeczywistoŧci?

ChoŃ pandemia zaskoczy a nas wszystkich, Ceramika ParadyƁ b yskawicznie dostosowa a siō do nowej rzeczywistoŬci. Dziōki szybkiej adaptacji do dynamicznie zmieniajŀcych siō realiów i podjōciu konkretnych dzia aş, mogliŬmy przede wszystkim funkcjonowaŃ z poszanowaniem zdrowia oraz bezpieczeşstwa naszych pracowników i klientów. W tym trudnym dla wszystkich czasie poradziliŬmy sobie bardzo dobrze. Firma dziŬ jest w doskona ej kondycji finansowej. ħwiadczŀ o tym nasze wyniki i pozycja na rynku.

A jeżeli pandemia „wróci” jesieniĻ?

Chcia bym wierzyŃ, Ɓe sytuacja pandemiczna juƁ siō nie powtórzy, a przynajmniej nie w takim kszta cie, jak to mia o miejsce w ostatnich dwóch latach. JeŬli stanie siō inaczej, jesteŬmy przygotowani na takŀ ewentualnoŬŃ, zadbaliŬmy o odpowiednie procedury i mamy rozpisane róƁne scenariusze dzia aş.

Jaki wp yw na waszĻ dzia alnoŧľ ma wojna za wschodniĻ granicĻ?

Ponad 40 proc. obrotu spó ki stanowi eksport. JesteŬmy obecni w ponad 50 krajach na ca ym Ŭwiecie. Nie bez znaczenia dotychczas by y teƁ dla nas rynki wschodnie. W obliczu ogromu ludzkich tragedii spowodowanych wojnŀ za naszŀ wschodniŀ granicŀ, naturalnie podjōliŬmy decyzjō o zawieszeniu wspó pracy biznesowej z kontrahentami z Federacji Rosyjskiej. Nie powinno teƁ nikogo dziwiŃ, Ɓe w pierwszym okresie wojny nie realizowaliŬmy w pe ni sprzedaƁy na rynku ukraiş skim. Jednak powoli i na tym rynku sytuacja wraca do normy. W okresie najwiōkszego napiōcia bardzo szybko zdy-

Strefa biznesu

35

wersyfikowaliŬmy portfel klienta i przenieŬliŬmy nasze cele na inne rynki. JeƁeli chodzi o Ukrainō, to skupiliŬmy siō przede wszystkim na pomocy jej obywatelom, wspierajŀc finansowo m.in. jednŀ z lokalnych fundacji, gdzie od poczŀtku wojny kaƁdego miesiŀca przebywa blisko 200 uchodƀców – g ównie kobiet, dzieci i osób starszych.

A wp yw czynników makroekonomicznych? Drożeje prawie wszystko...

DziŬ pracujemy w najbardziej zmiennych i dynamicznych warunkach rynkowych od wielu lat. Gaz dla celów przemys owych oraz energia elektryczna podroƁa y w ciŀgu ostatnich miesiōcy o kilkaset proc. Kolosalnie wzros y równieƁ ceny surowców, czōŬci maszyn czy transportu. Do tego dochodzŀ koszty zatrudnienia pracowników, czy inflacja, która jest w naszym kraju aktualnie najwyƁsza od kilku lat.

Przed nami zatem wiele wyzwaş, ale wraz z ca ym zarzŀdem jesteŬmy uwaƁnymi obserwatorami tego, co wokó nas siō dzieje. Potrafimy dostrzec istotne zmiany w naszym otoczeniu, zarówno tym bliƁszym, jak i w skali makro. Jako organizacja jesteŬmy dziŬ gotowi na róƁne wyzwania, które zosta y zdefiniowane i sklasyfikowane pod wzglōdem potencja u rozwoju, ale i zagroƁeş.

Byľ może rozwój w trudnych czasach przyŧpieszĻ nowe technologie?

W jednym z zak adów produkcyjnych w Tomaszowie Mazowieckim uruchomiliŬmy innowacyjnŀ technologiō, która otworzy a przed nami zupe nie nowe perspektywy rozwoju. JesteŬmy w aŬnie na etapie ostatnich prób produkcyjnych wielkoformatowych p yt barwionych na wskroŬ. Mogŀ one osiŀgaŃ format nawet 180 na 320 cm i gruboŬŃ do 3 cm. Nowe produkty bōdŀ mia y znacznie szersze zastosowanie. Ich wykorzystanie bōdzie mog o s uƁyŃ nie tylko aranƁacjom jednolitych powierzchni Ŭcian i pod óg, ale sprawdzŀ siō równieƁ jako blaty i wyspy kuchenne, parapety, stopnie schodów, a w przysz oŬci moƁe jako p yty nagrobkowe. Bōdzie je moƁna obrabiaŃ mechanicznie jak naturalny kamieş, przy czym bōdŀ one jednoczeŬnie pozbawione jego wad – takich jak np. brak odpornoŬci na plamienie. To kamieş milowy w rozwoju nie tylko naszej firmy, ale i ca ej branƁy ceramicznej.

FOT. MATERIA Y PRASOWE

/ lato 2022

Ostatnio siňgnňliŧcie też po kolejne nagrody.

Tak, wyróƁniono nas w kategorii Lider ZrównowaƁonej Produkcji w plebiscycie „Diamenty Sustainable Economy”, a takƁe otrzymaliŬmy tytu „Best Managed Companies” – za najlepiej zarzŀdzanŀ firmō prywatnŀ w Polsce wg Deloitte Private. Ten plebiscyt funkcjonuje w aƁ 43 krajach na Ŭwiecie. Ogólnie – na przestrzeni blisko 33 lat – nagród by o bardzo wiele. Przede wszystkim jesteŬmy jedynym polskim producentem p ytek ceramicznych, który posiada trzy najbardziej prestiƁowe, miō dzynarodowe nagrody w dziedzinie wzornictwa przemys owego: Red Dot Design Award, IF Design oraz Bronze A’Design Award. W Polsce wygraliŬmy takie konkursy jak np. Dobry Wzór, Dobry Design czy Per y Ceramiki, gdzie ostatnia edycja przynios a nam aƁ 17 statuetek, w tym nagrodō g ównŀ – Wielkŀ Per ō Ceramiki UE z Diamentami. JeƁeli chodzi o kwestie biznesowe, to jesteŬmy laureatem Nagrody Gospodarczej Prezydenta RP oraz Dorocznej Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a w ostatnim czasie znaleƀliŬmy siō na pierwszym miejscu w kategorii „budownictwo” w rankingu Poland’s Best Employers 2022 wg magazynu Forbes.

FOT. POLSKA PRESS

STUDENT I STUDENTKA ADNEJ PRACY SI! NIE BOJ – W KRAJU CZY ZA GRANIC Okazuje siň, Źe w grupie wiekowej 19-25 lat stale przybywa chňtnych do sezonowej pracy za granicļ. Najpopularniejszļ formļ wakacyjnego zajňcia pozostaje praca przy zbieraniu owoców lub warzyw tekst: Angelika Korlaga

W

akacje to dla studenta zarówno czas odpoczynku, jak i Ŭwietna okazja do dorobienia i zdobycia doŬwiadczenia zawodowego. M odzi ludzie w tym okresie czōsto decydujŀ siō na rozpoczōcie staƁu lub praktyk zawodowych, które wzbogacŀ ich kompetencje w przysz ej pracy. Sŀ jednak i tacy, dla których w wakacje priorytetem jest zarobienie pieniōdzy, dlatego wraz z pierwszym dniem lata, a niekiedy nawet i wczeŬniej, wŬród studentów wzrasta zainteresowanie pracami sezonowymi za granicŀ oraz pracŀ nad morzem.

Holandia, czyli najatrakcyjniejszy kierunek dla studentów Jak informuje Anna Fuks, Manager Komunikacji i Marketingu z agencji pracy Contrain, która od ponad 20 lat zajmuje siō pozyskiwaniem pracowników do pracy za granicŀ, w ostatnich latach uda o siō zaobserwowaŃ sta y wzrost m odych kandydatów w wieku 19-25 lat, w tym studentów. W 2021 roku do agencji zg osi o siō ponad dwukrotnie wiōcej takich osób, niƁ jeszcze piōŃ lat temu. – W tym sezonie równieƁ widzimy bardzo duƁe zainteresowanie m odych doros ych do podejmowania pracy wakacyjnej za granicŀ. WciŀƁ jest to dla nich moƁliwoŬŃ zdobycia atrakcyjnego wynagrodzenia, które duƁo ciō Ɓej by oby im pozyskaŃ w Polsce, zw aszcza w pracy na jeden sezon. JednoczeŬnie taki wyjazd wielu z nich postrzega, jako ciekawŀ przygodō, moƁ liwoŬŃ poznania innego kraju oraz zwiedzania w czasie wolnym od pracy – opowiada manager Contrain.

Wed ug danych Agencji Pracy Contrain, rok 2021 by rokiem rekordowym pod wzglōdem liczby osób w wieku 1925, które wykaza y chōŃ podjōcia wakacyjnej pracy za granicŀ. Na wyniki i dane z tego sezonu trzeba poczekaŃ, jednak eksperci podejrzewajŀ, Ɓe tendencja z lat ubieg ych wciŀƁ bōdzie siō utrzymywaŃ.

Najpopularniejszŀ formŀ wakacyjnego zajōcia wŬród studentów pozostaje praca przy owocach czy warzywach. Studenci najchōtniej wybierajŀ sezonowe prace ogrodnicze, a najczō Ŭciej wybieranym kierunkiem jest Holandia. DuƁŀ popularnoŬciŀ cieszy siō zbiór truskawek, pomidorów, papryki lub ogórków.

Strefa studenta

Studenci czňsto decydujļ siň na podjňcie wakacyjnej pracy, jednak nie kosztem w asnego odpoczynku. Starajļ siň ļczyĿ przyjemne z poŹytecznym

Jednŀ z osób, która zdecydowa a siō na podjōcie pracy za granicŀ jest Marta, studentka kierunku komunikacja wizerunkowa na Uniwersytecie Wroc awskim. Dziewczyna na pracō za granicŀ zdecydowa a siō w wieku 21 lat.

Wtedy teƁ wraz z ch opakiem wyjecha a do Holandii, do miasta Venray, gdzie pracowa a na magazynie przy pakowaniu dekoderów. Studentka zdecydowa a siō na takŀ formō zarobku, poniewaƁ, jak sama podkreŬla, chcia a odciŀƁyŃ rodziców i zarobiŃ na wrzeŬniowy wyjazd wakacyjny. Praca w Holandii pozwoli a studentce zarobiŃ sporo pieniō dzy w doŬŃ krótkim czasie, jednak czō sto taka forma zatrudnienia wiŀƁe siō z ciōƁkŀ pracŀ fizycznŀ. W Venray dziewczyna pracowa a dwa miesiŀce i jak zaznacza, by a to jej pierwsza i ostatnia praca za granicŀ.

– W Polsce nigdy nie podejmowa am siō pracy w wakacje, jedynie w aŬnie w Holandii. Obecnie pracujō na pe en etat jako m odszy specjalista do spraw

37

HR, dlatego nie widzō potrzeby wyjeƁ dƁaŃ za granicō do pracy – opowiada Marta.

Dziewczyna stwierdzi a jednak, Ɓe wŬród swoich znajomych zauwaƁy a nieco odwrotnŀ tendencjō. Wed ug niej z roku na rok coraz mniej osób z jej otoczenia decyduje siō na wakacyjny zarobek za granicŀ, poniewaƁ wiōkszoŬŃ ma juƁ sta ŀ pracō. – WczeŬniej duƁo moich znajomych decydowa o siō na atwy i szybki zarobek za granicŀ.

Obecnie wydaje mi siō, Ɓe studenci wolŀ szukaŃ pracy na miejscu juƁ w swoim zawodzie. Pozwala to na zdobycie doŬwiadczenia, co na pewno w CV bō dzie wyglŀda o o wiele atrakcyjniej – sugeruje dziewczyna.

Marta zaznacza, Ɓe zdecydowanie woli obecnŀ pracō, na stanowisku M odszego Specjalisty do spraw HR. Wed ug dziewczyny daje jej to lepsze perspektywy na przysz oŬŃ i sta y, ca kiem dobry zarobek. Dodatkowo praca nie jest tak wymagajŀca fizycznie jak ta za granicŀ, co jest zdecydowanŀ zaletŀ.

Sezon nad morzem Studenci czōsto decydujŀ siō na podjō cie wakacyjnej pracy, jednak nie kosztem w asnego odpoczynku. ŀczŀc przyjemne z poƁytecznym, doskona ŀ opcjŀ na pracō wakacyjnŀ okab

FOT. MATERIA Y PRASOWE/PROWLY

/ lato 2022

Studenci chŌtnie wybierajĿ sezonowe prace ogrodnicze, a najczŌūciej wybieranym kierunkiem jest Holandia

38

za o siō byŃ polskie morze, b gdzie m odzi ludzie czōsto wyjeƁdƁajŀ nie tylko w celach zarobkowych. Nieƀle p atna praca w ciŀgu dnia lub wieczorami, przeplatana wypoczynkiem na plaƁy, to marzenie niemal kaƁdego studenta.

Takŀ szansō dosta a m.in. Julia, studentka kierunku dziennikarstwo, media i projektowanie komunikacji na Uniwersytecie ódzkim. Na swojŀ pierwszŀ wakacyjnŀ pracō zdecydowa a siō w wieku 15 lat. – Tak naprawdō to nie ja siō zdecydowa am, a praca wybra a mnie – Ɓartuje Julia. Na poczŀtku nad morze pojecha a jedynie odpoczŀŃ do swojej siostry, która w tamtym momencie pracowa a jako kelnerka w jednej z restauracji w miejscowoŬci Kuƀ nica na Helu. W trakcie pobytu okaza o siō jednak, Ɓe dziewczyna chōtnie podejmie siō pracy, tak jak jej siostra.

– Na poczŀtku pracowa am tylko kilka godzin, jednak z czasem zaczō am pracowaŃ na pe en etat, tak jak reszta pracowników. W 2014 roku pojecha am tam jedynie na miesiŀc, w kolejnym roku juƁ sama stwierdzi am, Ɓe chcō wróciŃ tam do pracy, wtedy jeszcze jeƀdzi am z siostrŀ. Jednak od 2016 roku spō dza am tam juƁ ca e wakacje, bez siostry. By am juƁ wtedy praktycznie pe noletnia – opowiada Julia.

Dziewczyna przez ca y czas pracowa a tylko w jednej restauracji nad morzem, jak sama podkreŬla, wiedzia a, Ɓe jest ona sprawdzona. – Zna am warunki, zna am w aŬcicieli, zna am pracowników i okolicō. By o to dla mnie waƁne, zaleƁa o mi, aby nie jechaŃ w obce miejsce, poniewaƁ wiŀza oby siō to z dodatkowym stresem. Z kolei w Kuƀnicy mia am zapewnione zakwaterowanie, posi ki i dziōki temu nie musia am ponosiŃ dodatkowych kosztów – opowiada.

Julia, mimo podjōcia wakacyjnej pracy nad morzem, tak naprawdō nie musia a rezygnowaŃ z w asnego wypoczynku i wakacji, co uznaje za duƁy plus. – Pozna am tam fajnych ludzi i mimo pracy, mog am spōdziŃ sobie w jakiŬ sposób wakacje. Zawsze mia am czas, Ɓeby pójŬŃ na plaƁō, obejrzeŃ

– Za pieniļdze zarobione podczas pracy nad morzem mog am sobie zrobi imprezň z okazji osiemnastych urodzin – opowiada Julia

Strefa studenta

zachód s oşca, odwiedziŃ ze znajomymi okoliczne bary i restauracje czy pojechaŃ i zwiedziŃ inne miasteczko w dzieş wolny – mówi.

W 2018 roku dziewczyna po raz ostatni zdecydowa a siō na pracō nad morzem. Wtedy teƁ mia a nadziejō, Ɓe wraz ze studiami bōdzie mia a okazjō na znalezienie pracy w zawodzie i tym samym zdobycie doŬwiadczenia adekwatnego do swoich studiów. Jednak pandemia w 2020 roku zmusi a jŀ do ponownego wyjazdu.

– Moja praca w odzi na tamten moment nie istnia a, dlatego zdecydowa am siō znowu wyjechaŃ do pracy nad morze. W odzi w tamtym okresie sytuacja by a dosyŃ ciōƁka, wielu ludzi szuka o pracy, a miejsc by o mniej, dlatego d ugo nie myŬlŀc postanowi am „wróciŃ do korzeni” – stwierdza studentka.

Wed ug dziewczyny, duƁŀ zaletŀ pracy w restauracji na Helu by fakt, Ɓe pracownicy zarabiali pieniŀdze, ale nie musieli ich wydawaŃ, poniewaƁ wiele rzeczy zapewnionych by o przez pracodawców, jak np. zakwaterowanie czy posi ki. – Dla mnie by a to nauka wartoŬci pieniŀdza. Zaczynajŀc w wieku 15 lat bardzo szybko zda am sobie sprawō, Ɓe, chcŀc kupiŃ buty, muszō mieŃ pieniŀdze, a Ɓeby mieŃ pieniŀdze, muszō na nie zapracowaŃ. Za pieniŀdze zarobione podczas pracy nad morzem mog am sobie zrobiŃ na przyk ad imprezō z okazji osiemnastych urodzin, na którŀ nie by oby mnie staŃ, gdyby nie wakacyjny zarobek – opowiada Julia.

Jak podkreŬla dziewczyna, podczas pracy pojawia y siō momenty, które jŀ zniechōca y i sprawia y, Ɓe czōsto w kolejnych latach miewa a wŀtpliwoŬci, czy faktycznie kontynuowaŃ pracō nad morzem. – Pojawia o siō takie zmō czenie, zw aszcza wtedy, kiedy pracowa am tam dwa miesiŀce, jedynie z jednym dniem wolnym. By o duƁo emocji, duƁo p aczu podczas pracy, dlatego przyjeƁdƁajŀc do domu by am tak naprawdō wycieşczona. Jednak mimo wszystko wydaje mi siō, Ɓe ta praca w pewien sposób mnie ukszta towa a. UwaƁam siō za pracowitŀ osobō, która zawsze musia a zapracowaŃ, aby coŬ sobie kupiŃ – podsumowuje Julia.

Julia mimo dobrych wspomnieş i wielu ciekawych doŬwiadczeş nie planuje wróciŃ do dorywczej pracy na wakacje. Dziewczyna obecnie posiada sta-

/ lato 2022

e zatrudnienie, w sta ych godzinach i jak sama podkreŬla, jest to spokojniejsza praca, dziōki której ma nie tylko sta y dochód, ale równieƁ czas na rozwój swoich w asnych zainteresowaş. – Zdecydowanie wolō tego typu pracō, niƁ pracō fizycznŀ przez 12 godzin. By o to ciōƁkie zajōcie, jednak myŬlō, Ɓe dla m odych osób, które chcŀ po ŀczyŃ pracō sezonowŀ z wakacjami, jest to Ŭwietna opcja: moƁna zarabiaŃ pieniŀ dze, a wolnych chwilach pójŬŃ nad morze, czy pozwiedzaŃ okolicō, jednak trzeba byŃ nastawionym, Ɓe jedzie siō tam przede wszystkim pracowaŃ, a nie odpoczywaŃ i na pewno bōdŀ chwile zwŀtpienia – dodaje studentka.

StaƁe i praktyki Studenci jednak chōtniej deklarujŀ podjōcie pracy w miejscu swojego zamieszkania, najczōŬciej w mieŬcie, gdzie aktualnie studiujŀ. Czōsto jest to praca w centrach handlowych, opieka nad dzieŃmi czy roznoszenie ulotek, ale zajōcie, które pozwoli na zwiōkszenie kompetencji zawodowych, m.in. w dzia ach ksiōgowoŬci, human resources, sprzedaƁy, zakupach, IT czy prawnym. Popularnŀ opcjŀ wŬród studentów jest równieƁ praca w tzw. call center, która jest pracŀ elastycznŀ, co jest jej g ównym plusem.

Konrad, student administracji na Uniwersytecie ódzkim, jak sam twierdzi, na stanowisku konsultanta telefonicznego spōdzi godziny. – Jest to praca ca kiem popularna wŬród studentów, w szczególnoŬci wŬród moich znajomych. Tak naprawdō godziny pracy w call center sŀ elastyczne, dziōki czemu jak sezon wakacyjny dobiegnie koşca, to pracō moƁna kontynuowaŃ nawet w roku akademickim, przez co mamy zapewnionŀ ciŀg oŬŃ finansowŀ. Niestety, praca tego typu jest dosyŃ duƁym obciŀƁeniem… Mamy kontakt z drugim cz owiekiem, klientem, który nie zawsze jest zadowolony z naszego telefonu. Trzeba przygotowaŃ siō na nieprzyjemne sytuacje, a czōsto teƁ obraƀliwe epitety. Jest to praca dla ludzi o mocnych nerwach! – sugeruje student.

M odzi ludzie coraz czōŬciej szukajŀ pracy, którŀ bōdŀ mogli kontynuowaŃ w trakcie roku akademickiego.

Szybki i duƁy zarobek na wakacjach jest atrakcyjny, jednak obecnie atrakcyjniejszy wydaje siō byŃ sta y dochód, który pozwoli studentom nawet na samodzielne utrzymanie siō.

2 MILIARDY ZŁ DLA PRZEDSIĘBIORCÓW TURYSTYCZNYCH JESZCZE DO KOŃCA WRZEŚNIA Do 30 września trwa przedłużony rządowy program Polski Bon Turystyczny. Ze środków przeznaczonych na realizację programu z Funduszu Przeciwdziałania Covid-19 pozostały do wykorzystania blisko 2 miliardy złotych, które wciąż mogą wpłynąć na konta przedsiębiorców turystycznych i organizacji pożytku publicznego przyjmujących płatności bonem. olska i światowa turystyka nadal odczuwają skutki pandemii Covid-19.

Szacuje się, że w ujęciu globalnym ruch turystyczny zmniejszył się z jej powodu o około 70%. Kiedy jednak pojawiła się nadzieja na stopniowy powrót do sytuacji sprzed pandemii, branża turystyczna po raz kolejny przekonała się o tym, jak bardzo wrażliwa na czynniki zewnętrzne jest turystyka. Wojna za naszą wschodnią granicą i obawy turystów przed podróżowaniem do tej części Europy to dla polskiej turystyki kolejny cios, w szczególności dla organizatorów, touroperatorów, przewoźników i branży hotelarskiej.

P

– Ze względu na konflikt w Ukrainie międzynarodowa turystyka wypoczynkowa będzie segmentem odbudowującym się wolniej niż oczekiwaliśmy, a obiektom sprofilowanym wyłącznie na obsługę gości biznesowych i turystów z zagranicy będzie trudniej podnieść się po wcześniejszych stratach. Jak pokazały ostatnie 2 lata największą zdolność przystosowania do zmieniającej się sytuacji wykazała turystyka krajowa, oparta na walorach przyrodniczych i krajoznawczych, która jest odpowiedzialna już za 60-70 proc. obrotu całej branży. Nie mam wątpliwości, że przysłużył się do tego Polski Bon Turystyczny. Program został przedłużony do 30 września, aby mogli z niego skorzystać wszyscy beneficjenci i jak najwięcej obiektów turystycznych, do których mogą wpłynąć z tego tytułu jeszcze blisko 2 miliardy zł. Dlatego cały czas zachęcam przedsiębiorców do udziału w programie – mówi Andrzej Gut-Mostowy, sekretarz stanu w Ministerstwie Sportu i Turystyki.

Wdrożony w pandemii program pomocowy Polski Bon Turystyczny pomógł wielu krajowym przedsiębiorcom wejść w kolejny sezon w dobrej kondycji. Celem programu było stymulowanie turystyki wewnątrz kraju i ten cel jest z sukcesem realizowany. Bon zachęca do turystyki w Polsce. W najbliższych miesiącach można się spodziewać zauważalnego wzrostu wykorzystania środków przez bene-

ficjentów, co będzie nadal znaczącym wsparciem dla branży i motywacją dla turystów, aby korzystać z krajowej bazy noclegowej i obiektów turystycznych.

– Doświadczenia ostatnich lat i miesięcy pokazują, że firmy działające w obszarze turystyki nie powinny nastawiać się tylko na jedną grupę turystów czy kierunek. Obiekty turystyczne, biura podróży, hotele i touroperatorzy powinni dywersyfikować ofertę i dbać o pozyskanie nowych grup odbiorców. Od czasu uruchomienia Polskiego Bonu Turystycznego wiele firm otworzyło się na nowy model biznesowy i nowy dla nich segment, którym są rodzice podróżujący z dziećmi. Zainteresowanie atrakcyjnymi, rodzinnymi ofertami rośnie z roku na rok, coraz częściej obejmują one lokalne, krajowe podróże i miejsca, które dzięki nim można odkryć na nowo. Wakacje lokalne, podróże do miejsc położonych bliżej domu to trend, który od kilku lat zyskuje na popularności i nadal będzie się utrzymywał. Przedsiębiorcy, którzy dostosowali swoje oferty pod kątem rodzinnych podróży,

stworzyli specjalne oferty i pakiety dedykowane rodzinom podróżującym z Polskim Bonem Turystycznym, już odczuli konkretne korzyści, utrzymali zatrudnienie i dotarli do zyskującej na znaczeniu grupy klientów.

Wyraźnie wskazują na to wyniki badań przeprowadzonych przez POT, wg których dzięki możliwości korzystania z zaliczek opłacanych bonem turystycznym poprawiła się płynność finansowa co trzeciej badanej firmy, a ok.

70% przedsiębiorców dzięki udziałowi w programie pozyskało nowych klientów – mówi Rafał Szmytke, prezes Polskiej Organizacji Turystycznej.

Dla przedsiębiorców, którzy chcą wykorzystać szansę na dostosowanie swojej oferty do zmieniających się trendów, zwiększyć jej dostępność dla turystów i zadbać o kondycję finansową dzięki płatnościom realizowanym za pomocą Polskiego Bonu Turystycznego to ostatni moment na dołączenie do programu przed nadchodzącymi wakacjami i sezonem rodzinnych i szkolnych wycieczek, obozów czy kolonii dla dzieci.

40

Strefa motoryzacji

/ lato 2022

KIA NIE ZWALNIA TEMPA KIA JEST NA DOBREJ DRODZE DO OSIýGNIĉCIA W NAJBLIĹSZEJ PRZYSZ OĥCI POZYCJI ĥWIATOWEGO LIDERA I DOSTAWCY ZRÓWNOWAĹONYCH ROZWIýZAě Z ZAKRESU MOBILNOĥCI

Tekst: Ryszard M. Perczak

/ lato 2022

Strefa motoryzacji

41

Nowej filozofii projektowania aut marki Kia przyūwieca has o: „PrzeciwieŞstwa, które siŌ uzupe niajĿ”. Chodzi o ūmia y design, inspirowany naturĿ i ūrodowiskiem, które zrównowaƁona mobilnoūł powinna chronił FOT. KIA POLSKA

42

Strefa motoryzacji

Kia stawia na elektromobilnoťĿ i naturalnoťĿ Nowa strategia to m.in. wprowadzenie nowych modeli, w tym pierwszego samochodu elektrycznego typu BEV nowej generacji czyli EV6, a takŹe plan elektryfikacji ca ej gamy pojazdów w Europie do roku 2035.

Tekst: Ryszard M. Perczak

M

iniony rok dla marki Kia by pod wieloma wzglōdami prze omowy. Tymczasem w 2022 r. teƁ dzieje siō wiele waƁnego.

W najbliƁszej przysz oŬci firma zamierza osiŀgnŀŃ pozycjō Ŭwiatowego lidera i dostawcy zrównowaƁonych rozwiŀzaş z zakresu mobilnoŬci.

Zmiany, zmiany, zmiany…

Nastawienie „nowy rok – nowy poczŀtek” by o podstawŀ podejŬcia, które marka przyjō a na poczŀtku zesz ego roku, gdy zdefi-

niowa a siō na nowo. Oprócz przyjōtego nowego logo, nowych nazw (z Kia Motors Europe na Kia Europe oraz z Kia Motors Polska na Kia Polska) i strategicznej zmiany kierunku, Kia zaprezentowa a równieƁ nowŀ filozofiō projektowania swoich aut, którŀ wyjaŬnia has o: „Przeciwieşstwa, które siō uzupe niajŀ”. Chodzi o nowy odwaƁny i Ŭmia y design, inspirowany naturŀ i Ŭrodowiskiem, które zrównowaƁona mobilnoŬŃ powinna chroniŃ. Nowa strategia to takƁe wprowadzenie nowych modeli, w tym pierwszego samochodu elektrycznego typu BEV nowej generacji czyli EV6, oraz plan elektryfikacji ca ej gamy w Europie do roku 2035.

/ lato 2022

EV6 czyli elektryczny hit Debiutujŀcy w zesz ym roku crossover EV6 szybko zrewolucjonizowa segment samochodów napōdzanych wy ŀcznie energiŀ elektrycznŀ (BEV). Bōdŀc udanym po ŀczeniem zaawansowanej technicznie p yty pod ogowej E-GMP (Electric Global Modular Platform), odwaƁnej i dynamicznej stylistyki, zaawansowanego technologicznie szybkiego adowania, nowoczesnego wnōtrza i Ŭwietnych osiŀgów jest samochodem elektrycznym, który od razu zdoby uznanie na Ŭwiecie. Prawie natychmiast po pojawieniu siō na rynku Kia EV6 otrzyma a tytu „Crossover of the Year” w konkursie organizowanym przez znany magazyn motoryzacyjny „Top Gear”, a nastōpnie zosta a uhonorowana tytu em „Car of the Year 2022” w Niemczech w kategorii premium.

Bardzo prestiƁowym wyróƁnieniem dla tego modelu by a zdecydowana wygrana w europejskim konkursie „Car of the Year 2022”. Lista nagród i wyróƁnieş, jakie zdoby a elektryczna Kia EV6, zawiera równieƁ tytu y przyznawane za design, który podobnie jak technologie jest bardzo mocnym atutem tego samochodu.

FOT. KIA POLSKA

Niro 2022 Sukcesy EV6 imponujŀ, ale w gamie Kia sŀ takƁe inne modele, na które branƁa samochodowa zwraca uwagō. Oto bowiem waƁ nŀ premierŀ w tym roku jest nowa Niro. W Polsce obok kompaktowego crossovera XCeed i bestsellerowego SUV-a Sportage, Niro naleƁy do najpopularniejszego segmentu samochodów czyli do tzw. C-SUV. Ten popularny model w najnowszym wcieleniu zosta zaprojektowany od podstaw, dziōki czemu potrafi sprostaŃ zróƁnicowanym potrzebom swoich potencjalnych uƁytkowników.

Niro w najnowszym wcieleniu zosta zaprojektowany od podstaw, dziŌki czemu ma sprostał zróƁnicowanym potrzebom potencjalnych uƁytkowników

Niro jest jednym z modeli coraz liczniejszej gamy ekologicznych aut marki Kia. To juŹ jej trzecie pokolenie, które oprócz wersji z napňdem hybrydowym wystňpuje teŹ w odmianie wy ļcznie elektrycznej

/ lato 2022

Strefa motoryzacji

Nowa Kia Niro majŀc 4,42 m d ugoŬci, 1,82 m szerokoŬci i 1,57 m wysokoŬci zosta a opracowana na platformie „K” trzeciej generacji. Dziōki rozstawowi osi, wynoszŀcemu 2,72 m, oraz nowym proporcjom sprawiono, Ɓe jej nadwozie oferuje wiodŀcŀ w klasie przestronnoŬŃ w kabinie i ponadprzeciōtnŀ pojemnoŬŃ bagaƁ nika.

Nowa Kia Niro oferuje trzy nowoczesne zelektryfikowane uk ady napōdowe do wyboru, ekologiczne materia y w kabinie i wyjŀtkowe systemy bezpieczeş stwa. Wszystko to razem sprawia, Ɓe crossover Niro najnowszej generacji przewyƁsza oczekiwania kierowców.

Niro jest jednym z modeli coraz liczniejszej gamy ekologicznych samochodów marki Kia, która do 2027 r. bōdzie liczyŃ aƁ 14 samochodów typu BEV, czyli napōdzanych wy ŀcznie za pomocŀ silnika elektrycznego. Nowa Niro zapewnia przejŬcie na mobilnoŬŃ przyjaznŀ b

FOT. KIA POLSKA

Przek adnie w elektrycznych modelach Kia, majļ tylko trzy prze oŹenia: R, N i D i sļ obs ugiwane pokrňt em

FOT. KIA POLSKA

FOT.KIA POLSKA

BagaŹniki w Niro w zaleŹnoťci od rodzaju napňdu majļ od 348 do 475 litrów pojemnoťci

43

Model EV6 jest aktualnie najwiŌkszym autem elektrycznym marki Kia. Pewne jest jednak, Ɓe wkrótce poznamy wiŌkszy – EV9

Z nowoczesnoūciĿ za pan brat Niro najnowszej, drugiej generacji oferuje pakiet zaawansowanych systemów asystujŀcych (ADAS – Advanced Driver Assistance Systems) z rodziny DriveWise, których zadaniem jest unikanie potencjalnych zagroƁeş na drodze i zapewnienie bezpieczeşstwa wszystkim uczestnikom ruchu. Forward Collision-Avoidance Assist (FCA) ostrzega kierowcō o moƁliwych kolizjach z innymi uƁytkownikami drogi lub z pieszymi i potrafi samoczynnie zatrzymaŃ samochód. Funkcje ochrony podczas skrōcania na skrzyƁowaniach i monitorowania pieszych,

FOT. KIA POLSKA

Tylko na prĿd Maksymalna moc silnika elektrycznego w Kia Niro EV wynosi 204 KM i jest dostōpna w zakresie od 6000 do 14.600 obr./min.

Maksymalny moment obrotowy tej jednostki wynosi 255 Nm. Samochód moƁna rozpōdziŃ do prōdkoŬci 167 km/godz., a jego przyspieszenie od 0 do 100 km/godz. trwa 7,8 sekundy. To wszystko sprawia, Ɓe elektryczna Niro umoƁliwia kierowcom bezproblemowŀ jazdō w kaƁdych warunkach.

Do adowanie litowo-jonowego akumulatora trakcyjnego Niro EV, który moƁe zmagazynowaŃ 64,8 kWh energii, od 10 do 80 proc. za pomocŀ odpowiedniej szybkiej adowarki prŀdu sta ego trwa zaledwie 43 minuty. Nowa Kia Niro EV jest wyposaƁona w standardowy port adowania CCS.

FOT. KIA POLSKA

b dla Ŭrodowiska poprzez wybór niskoemisyjnych i bezemisyjnych uk adów napōdowych – hybrydowego (HEV), hybrydowego typu plug-in (PHEV) i elektrycznego (BEV).

Modele HEV („zwyk a” hybryda) i PHEV (hybryda Plug-in) sŀ wyposaƁone w silnik benzynowy 1.6 GDI. Z kolei akumulator trakcyjny elektrycznej Niro EV zapewnia najwiōksze korzyŬci dla Ŭrodowiska dziōki bezemisyjnemu zasiōgowi 460 km (wg WLTP) po na adowaniu prŀdem do pe na.

Strefa motoryzacji

FOT. KIA POLSKA

44

/lato 2022

/ lato 2022

Strefa motoryzacji

45

Funkcjonalna na co dzieŞ 475 litrów pojemnoŬci bagaƁnika i 20 litrów dodatkowej przestrzeni w bagaƁ niku z przodu, sprawia, Ɓe nowa Niro EV dysponuje w sumie 495 litrami przestrzeni do przechowywania.

Modele z hybrydami HEV i PHEV majŀ bagaƁnik o pojemnoŬci, odpowiednio: 451 i 348 litrów, przy czym kaƁdy z nich moƁna powiōkszyŃ poprzez roz oƁenie na p asko oparcia tylnej kanapy. Po jego z oƁeniu przestrzeş bagaƁowa wzrasta w nich do 1445 litrów (HEV), 1342 litrów (PHEV) i do 1392 litrów w elektrycznej odmianie Niro.

FOT. KIA POLSKA

którzy przechodzŀ przez skrzyƁowanie, zapewniajŀ dodatkowe bezpieczeşstwo w czasie zmiany kierunku jazdy. Potrafiŀ teƁ zatrzymaŃ Niro w przypadku wykrycia ruchu poprzecznego, gdy jakiŬ samochód zbliƁa siō z lewej lub prawej strony. Tak dzia ajŀ tylko dwa z licznych systemów bezpieczeşstwa oferowanych we wspomnianym pakiecie DriveWise, które wspó dzia ajŀ ze sobŀ, aby zwiōkszyŃ bezpieczeşstwo i komfort podróƁowania.

Kia Niro, obok kompaktowego crossovera XCeed i SUV-a Sportage, naleƁy do najpopularniejszego segmentu samochodów w Polsce, czyli do tzw. C-SUV

Praca prywatnego detektywa w małych i dużych przedsiębiorstwach Czy przedsiębiorcy korzystają z usług prywatnych detektywów?

Dzisiejsze czasy są trudne ze względu na sytuację na świecie, ale również zanikanie klasy średniej. W gospodarstwach domowych przez rosnącą inflację pozostaje mniej w portfelach.

Ma to znaczący wpływ na czynniki związane z nieuczciwą konkurencją, jak również z różnego rodzaju nieuczciwymi praktykami pracownika, ale niejednokrotnie pracodawcy. Nasze usługi są wykorzystywane w szerokim zakresie od działań związanych z artykułem pięćdziesiąt dwa kodeksu pracy czyli zwolnienia dyscyplinarnego, ale również wzajemnej nieuczciwej konkurencji w zakresie agresywnego przejmowania pracowników przez konkurencyjne podmioty działające w podobnej branży.

Co prywatny detektyw robi w takich przypadkach?

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na fakt, iż nasze działania opierają się również na działaniach naszej kancelarii prawnej, która zawsze analizuje potrzeby naszych klientów jak również ustalamy strategię działania dotyczącą pozyskania odpowiedniego materiału dowodowego. Nasi operatorzy zbierają materiał dowodowy, a następnie jest on przetwarzany w taki sposób, aby miał wartość dowodową gotową do przedstawienia w sądzie. Oczywiście

najwyższej klasy urządzenia do tego typu działań. Współtworzymy działy bezpieczeństwa w firmach, jak również nadzorujemy cyklicznie ich pracę jako podmioty zewnętrzne. Należy pamiętać, że w dzisiejszych czasach możliwości technicznych należy być czujnym i zabezpieczyć naszą firmę w maksymalny sposób, tak, aby wszystkim pracowało się lepiej i spokojniej.

jest to forma sprawozdawcza, dokumentacja foto-video. Należy również zauważyć, że reprezentujemy naszych klientów w sądzie.

Jakie inne czynności wykonuje Państwa grupa dla przedsiębiorców?

Wykonujemy wszelkiego rodzaju analizy materiałów pozyskanych przez samych przedsiębiorców. Odzyskujemy wszelkie dane z nośników cyfrowych. Wykonujemy sprawdzenia antypodsłuchowe pomieszczeń, gabinetów, biur i wszelkich powierzchni, gdzie może dojść do wycieku informacji wrażliwej. Posiadamy

Jak wygląda Państwa branża na zachodzie?

Tutaj należy powiedzieć, że nasza firma stara się dążyć do tego, aby być jak najlepszym partnerem dla potrzebujących naszej pomocy. Czerpiemy z zachodu wiele standardów natomiast jako branża mocno odstajemy od standardów zachodu. Branża detektywistyczna w połączeniu z prawną jest bardzo mocno rozwinięta np. w Rumunii czy Niemczech.

Opiera się ona również na ścisłym działaniu z wymiarem sprawiedliwości co regulowane jest ustawą. W Polsce niestety ustawodawca nie zwraca uwagi na naszą branżę dlatego jest ona mocno hamowana. Brakuje również restrykcyjnej selekcji licencji, co spowodowała deregulacja zawodu, było to dużym błędem w naszej ocenie. Powinny wrócić egzaminy i selekcja przy otrzymywaniu uprawnień. Jest to bolączka zawodu, ponieważ niejednokrotnie ludzie w branży znajdują się przypadkiem bez jakiejkolwiek wiedzy merytorycznej.

Strefa trendów

/ lato 2022

Moda na kampery od dwóch lat nie s abnie

FOT. MARZENA BUGA A-ASTASZOW

46

/ lato 2022

Strefa trendów

47

tekst: Bart omiej Romanek

Z

Coraz wiŌcej Polaków chce podróƁował kamperami Wed ug danych platformy, 66 proc. Polaków chcia oby wybraŃ siō w podróƁ kamperem, a po owa planujŀcych taki urlop juƁ w 2022 roku jest sk onna wydaŃ na ten cel ponad 200 z za dobō. 17 proc. Polaków chcia oby wynajŀŃ kampera online.

– Popyt na kampery i przyczepy kempingowe roŬnie od kilku lat. Pandemia wyraƀnie to przyspieszy a, a ostatnie dwa lata by y zdecydowanie rekordowe. W tych okolicznoŬciach, gdy w sezonie letnim popyt znacznie przewyƁsza podaƁ, widzimy duƁy potencja w rozwoju modelu peer-2-peer. DziŬ popularnoŬŃ kamperów wp ywa na ich dostōpnoŬŃ i koszty zakupu czy wynajmu. Na nowe pojazdy trzeba d ugo czekaŃ, jednoczeŬnie ceny rosnŀ. Dziōki moƁ liwoŬciom, jakie Campiri.pl daje teƁ w aŬcicielom indywidualnym, na rynku znajdzie siō duƁo wiōcej kamperów z ca ej Polski. Chcemy rozwiŀzaŃ problem rozdrobnionego rynku i zdemokratyzowaŃ go – mówi Katarzyna Jedlişska.

Problemem dla osób zainteresowanych kamperami jest teƁ wed ug najnowszych badaş dla Campiri.pl skomplikowany i uciŀƁliwy proces wynajmu (tak odpowiedzia o 18 proc. ankietowanych) oraz ma y wybór kamperów dostōpnych do wynajōcia (17 proc. ankietowanych). Ryzyko zwiŀ zane z brakiem ubezpieczenia dostrzega 16 proc. badanych.

Campiri.pl ma na to plan: poprzez pe nŀ digitalizacjō, proces zostanie maksymalnie uproszczony, a dziōki obecnoŬci na platformie zarówno wypoƁyczalni, jak i w aŬcicieli indywidualnych, dostōpnoŬŃ tego typu aut w Polsce wzroŬnie skokowo. Szacunki Campiri.pl wskazujŀ, Ɓe w aŬciciele indywidualni na wynajmie swoich kamperów mogŀ zarobiŃ nawet 50 tys. z rocznie.

Wed ug analiz Campiri.pl, Polacy w karawaningu najbardziej doceniajŀ to, co w dobie pandemii okaza o siō szczególnie poƁŀdane, choŃ ze sobŀ sprzeczne: swobodō przemieszczania siō i moƁliwoŬŃ nocowania w dowolnym miejscu (65 proc. badanych), wolnoŬŃ i niezaleƁnoŬŃ (50 proc.), wygoda (41 proc.), a takƁe bli-

FOT. MARZENA BUGA A-ASTASZOW

ainteresowanie kamperami i caravaningiem w Polsce i w Europie stale roŬnie. Wiele osób zdecydowa o siō na zakup pojazdów i odpoczywanie w ten sposób w 2020 roku, w zwiŀzku z niezwykle restrykcyjnymi obostrzeniami wprowadzonymi z powodu pandemii. Kiedy hotele by y zamkniōte, jedynŀ moƁliwŀ formŀ wypoczynku by wyjazd i mieszkanie w swoim kamperze.

Pandemia na szczōŬcie wygasa, ale boom na kampery trwa. Jak przypomina platforma Campiri.pl, zajmujŀca siō poŬredniczeniem w wynajmie kamperów, w 2021 r. w Polsce zarejestrowano niemal 5 tys. kamperów, to o ponad 60 proc. wiōcej niƁ rok wczeŬniej.

– Nasze analizy i zagregowane dane pokazujŀce m.in. liczbō kamperów u producentów, w wypoƁyczalniach czy w serwisach og oszeniowych wskazujŀ, Ɓe rynek roŬnie w szybkim tempie – mówi dyrektor Campiri.pl Katarzyna Jedliş ska. – W 2022 roku prognozujemy, Ɓe w rejestrach pojawi siō ok. 7-8 tys. kolejnych kamperów, w tym ok. 3-4 tys. nowych pojazdów.

skoŬŃ natury (32 proc.). Na bezpieczeşstwo czōŬciej wskazywa y osoby w wieku 35-44 lat., a na ekologiō mieszkaş cy duƁych miast, czōŬciej w wieku 25-35lat.

Najnowsze dane wskazujŀ, Ɓe popyt na wynajem kamperów roŬnie w ca ej Europie. Szacuje siō, Ɓe wartoŬŃ rynku ros a w 2021 roku w tempie nawet 13 proc. przebijajŀc 45 mld dolarów (z 39 mld dolarów w 2020 roku). Do 2025 roku ma osiŀgnŀŃ nawet 57 mld dolarów.

Wojna moƁe wp ynĿł na rozwój branƁy w Europie Szymon Kwiatkowski z portalu polskicaravaning.pl przyznaje, Ɓe moda na kampery nie s abnie, ale pojawi siō czynnik, który moƁe nieco spowolniŃ rynek. Nowym elementem, który ma wp yw na sytuacjō jest wojna na Ukrainie, której nikt siō nie spodziewa .

– To spowodowa o problemy z dostōpem do czōŬci czy podzespo ów, co jest problemem dla producentów kamperów. Zdarzajŀ siō sytuacjō, Ɓe na wymarzony pojazd trzeba czekaŃ nawet dwa lata, chociaƁ najczōŬciej ten czas oczekiwania wynosi oko o roku – mówi redaktor Szymon Kwiatkowski. b

Kampery nie wychodzļ z mody. Ten sposób wypoczynku sta siň popularny w 2020 r. podczas pandemii. Boom trwa, ale rozwój branŹy moŹe spowolniĿ wojna

/ lato 2022

FOT. MARZENA BUGA A-ASTASZOW

Strefa trendów

FOT. MARZENA BUGA A-ASTASZOW

48

PodróƁe kamperem wiĿƁĿ siŌ z obcowaniem z przyrodĿ. Rano moƁna spotkał miŌdzy innymi takich goūci

W Polsce moƁna siŌ zatrzymywał niemal wszŌdzie. To stwarza wielkie moƁliwoūci turystyce caravaningowej

b Jak dodaje redaktor polskicaravaning.pl, dzisiaj kupno kampera to dobra inwestycja, a ceny pojazdów zarówno tych nowych, jak i uƁywanych sŀ coraz wyƁsze.

– Przy kupnie kampera trzeba przede wszystkim zwracaŃ uwagō na zabudowō, aby by a ona w dobrym stanie i nie mia a Ɓadnego przebicia – podkreŬla Szymon Kwiatkowski.

Wynajōcie kampera nie jest atwym zadaniem, jeŬli chcemy odpoczŀŃ w wakacje albo w Ŭwiōta BoƁego Narodzenie czy podczas d ugiego majowego weekendu. Dlatego polskicaravaning.pl uruchamia specjalnŀ aplikacjō do wypoƁyczania. – Bōdŀ mogli siō na niej zarejestrowaŃ zarówno w aŬciciele firm, jak i prywatni w aŬciciele kamperów, którzy bōdŀ chcieli udostōpniŃ swoje pojazdy – mówi Szymon Kwiatkowski. TakƁe platforma Campiri.pl dynamicznie siō rozwija, o czym Ŭwiadczy fakt wejŬcia na s owacki rynek.

W tym roku platforma planuje zaoferowaŃ nawet 1200 pojazdów na wszystkich rynkach.

gō na stan tzw. budy. W Ŭrodku musi adnie pachnieŃ – to pierwszy znak, Ɓe jest dobrze. W Ŭrodku nie moƁe byŃ wilgoci, bo wówczas takiego kampera nie bōdzie moƁna zbyt d ugo uƁytkowaŃ. Mankamenty techniczne samego pojazdu sŀ mniejszym problemem, bo kaƁdŀ awariō samochodowŀ moƁna usunŀŃ – dodaje Astaszow.

Caravaning nie jest taniŀ formŀ turystyki. Doba za wypoƁyczenie kampera kosztuje od 300 do 700 z i jest uzaleƁ niona od sezonu, a takƁe od wyposaƁenia i standardu pojazdu. WypoƁyczenie luksusowego pojazdu moƁe kosztowaŃ nawet 1200 z za dobō.

Dodatkowym obciŀƁeniem jest koniecznoŬŃ wp acenia kaucji, która wynosi od 3 do 5 tysiōcy z . Niektóre wypoƁyczalnie majŀ równieƁ zapisanŀ dodatkowŀ op atō serwisowŀ (100-300 z ), a takƁe op atō za oddanie nieposprzŀtanego pojazdu. Niektóre regulaminy majŀ równieƁ zapisy limitu kilometrów na dzieş, za kaƁdy kolejny trzeba dodatkowo zap aciŃ.

Kupno kampera to jeszcze wiōkszy wydatek. Kilkunastoletniego kampera w dobrym stanie kupimy za kilkadziesiŀt tysiōcy z , ale za nowego dobrej klasy trzeba zap aciŃ juƁ ponad 200 tysiōcy z , a sŀ równieƁ pojazdy, które kosztujŀ dwa razy wiōcej.

Ruch pasaƁerski odrabia popandemiczne straty Jeremi Astaszow wraz z Ɓonŀ Marzenŀ Buga ŀ-Astaszow ze ħlŀska rok temu kupili w asny kamper, którym przemierzyli m.in. Pomorze i Podhale. Dlaczego zdecydowali siō na taki zakup?

– Przez wiele jeƀdzi em pod namiot, ale podczas jednej z ostatnich wypraw, mocno nas zala o i zdecydowa em siō na zmianō. O zakupie kampera myŬla em juƁ wczeŬniej, a plany uda o siō zrealizowaŃ w ubieg ym roku – mówi Jeremi Astaszow.

Kupno pojazdu nie by o jednak atwe i zajō o kilka miesiōcy. – Poszukiwania sŀ trudne. By a sytuacja, Ɓe ktoŬ o godz. 22 wystawi kampera na sprzedaƁ, a ja zadzwoni em piōŃ minut póƀniej i by em dopiero czwarty w kolejce do oglŀdania kampera – mówi Jeremi Astaszow.

– Przy zakupie uƁywanego kampera naleƁy przede wszystkim zwracaŃ uwa-

WypoŹyczajļc pojazd, warto sprawdziĿ naleŹy m.in. to, czy moŹemy zabraĿ ze sobļ na wakacje czworonoga. Nie wszňdzie istnieje taka moŹliwoťĿ, bo nawet niewielkie zniszczenia w kamperze mogļ byĿ bardzo kosztowne

FOT. 123RF

FOT. POLSKAPRESS

Premier Mateusz Morawiecki w grudniu 2021 r. kupi obligacje Skarbu PaŞstwa za 4,6 mln z

Czasy, gdy oťwiadczenia majļtkowe koŚczy y kariery polityków, juŹ siň skoŚczy y.

Ile warte sļ takie oťwiadczenia i co z nich wynika?

Marcin Darda

P

o ponad dwudziestu latach od obowiŀzku upubliczniania oŬwiadczeş majŀtkowych wciŀƁ sŀ one ƀród em wiedzy o inwestycjach, zarobkach, majŀtku, a nawet stylu Ɓycia parlamentarzystów, ministrów i radnych. Problem w tym, Ɓe nie wszystkich, a wiarygodnoŬŃ tych dokumentów powoli stacza siō w niebyt. ħrodek kaƁdego roku, gdy tylko najaktualniejsze oŬwiadczenia o stanie majŀtku waƁnych urzōdników z nadania politycznego sŀ dostōpne w internecie, niemal natychmiast stajŀ siō ƀród em medialnych „afer”. Najnowsza dotyczy treŬci oŬwiadczenia premiera Mateusza Mo-

rawieckiego (PiS), który w grudniu 2021 r. zakupi obligacje Skarbu Paşstwa za 4,6 mln z . Wysoka i stale rosnŀ ca inflacja oznacza, Ɓe premier zarobi wiōcej, gdy Skarb Paşstwa bōdzie je od niego wykupywa . To dlatego sprawa jest wŀtpliwie etyczna – jak twierdzŀ g ównie pos owie opozycji – albowiem premier w grudniu móg , a pewnie nawet mia , wiarygodne informacje o tym, Ɓe za wschodniŀ granicŀ wybuchnie wojna, a kaƁda wojna niesie ze sobŀ zagroƁenie inflacyjne. Innymi s owy premier Morawiecki móg cynicznie wykorzystaŃ informacje, które po zainwestowaniu podniosŀ i to znacznie wartoŬŃ jego prywatnego majŀtku. Takie argumenty podnosi a m.in. pos anka Katarzyna Lubnauer z Koalicji Obywatelskiej, ale szybko ucich a, gdy siō okaza o, Ɓe i w jej

/ kwiecieŚ 2022

Strefa polityki

oŬwiadczeniu majŀtkowym jest informacja o zakupie obligacji skarbowych. odzianka broni a siō, Ɓe inwestowanie w papiery wartoŬciowe to domena jej mōƁa, który nie mia takich informacji jak premier Morawiecki. Ale musia a teƁ wiedzieŃ, Ɓe nawet przy zesz orocznej skali inflacji, ujawnienie zakupu obligacji skarbowych bōdzie medialnŀ bombŀ, która nie postawi jej w najlepszym Ŭwietle. Dlaczego? Diabe tkwi w szczegó ach, a chodzi konkretnie o formō zapisu w jej oŬwiadczeniu. Na pierwszy rzut oka wynika niego, iƁ chodzi o wartoŬŃ 1969,041, a dopiero po przeczytaniu ca ego zapisu odkrywamy, Ɓe zosta opisany w tysiŀcach z otych, co oznacza, Ɓe obligacje sŀ warte ponad 1,9 mln z . z . Zakup obligacji skarbowych znajdziemy takƁe w oŬwiadczeniu innego waƁnego polityka opozycji, czyli odzianina Marka Belki. By y szef Narodowego Banku Polskiego zakupi je za 300 tys. z .

Ile kosztuje mieszkanie wpisane do oūwiadczenia majĿtkowego?

Najciekawszŀ jednak, i to niezmiennie od lat, kwestiŀ oŬwiadczeş majŀtkowych, jest rubryka dotyczŀca posiadanych lub wspó posiadanych nieruchomoŬci.

Weƀmy choŃby ódzkŀ pos ankō Ma gorzatō Niemczyk (PO/KO). By a mistrzyni Europy w siatkówce dysponuje jedenastoma mieszkaniami wycenianymi ŀcznie na 3 mln 810 tys. z , ale znakomita wiōkszoŬŃ tych nieruchomoŬci objōta jest... sporami sŀdowymi z by ym mōƁem. Mimo to na wynajmie, zapewne tylko niektórych z nich, w 2021 r. zarobi a okrŀg e 100 tys. z , niewiele mniej niƁ jako parlamentarzystka.

NieruchomoŬci to takƁe najbardziej kontrowersyjna czōŬŃ oŬwiadczeş pos ów, bo wycena niektórych trŀci fikcjŀ. Marek Matuszewski, zgierski pose PiS, ma dwa domy: jeden wycenia na 496 tys. z , drugi na 1,1 mln z . Tyle tylko, Ɓe te same wyceny pose wpisuje od lat, choŃby w oŬwiadczeniu za 2015 r.

A iluzjō z wycenŀ nieruchomoŬci doskonale demaskuje przyk ad Paw a Bejdy, owickiego pos a PSL. OtóƁ pose Bejda wartoŬŃ swego mieszkania – 83 mkw. – wycenia na 200 tys. z w oŬwiadczeniu za 2020 r. co oznacza oby, Ɓe metr kwadratowy wart jest nieco ponad 2,4 tys. z . Ale juƁ w oŬwiadczeniu za 2021 r., tym najnowszym, tego mieszkania juƁ nie znajdziemy. Jest za to informacja, Ɓe pose sprzeda je za… 390 tys. z , co znaczy, Ɓe metr kwadratowy wart by prawie 4,7 tys. z . I to jest realna wycena tego lokum, bo nawet najbardziej majōtny nabywca nie przep aci by 190 tys. z , bo to Ɓaden interes, a gigantyczna strata.

Podobnych kuriozalnych fenomenów mimo od lat szalejŀcej koniunktury na rynku nieruchomoŬci jest wiōcej. Europose Joachim Brudzişski (PiS) wycenia swojŀ 120-metrowŀ nieruchomoŬŃ na 270 tys. z , czyli 2250 z /mkw., pose Ryszard Bartosik (PiS) ma dom o powierzchni 220 mkw., a wykazana wartoŬŃ nieruchomoŬci to 300 tys. z ., czyli 1363 z /mkw.

Borys Budka, jeden z liderów PO, nieruchomoŬŃ 165 mkw., wycenia na 408 tys. z – 2400 z /mkw. Pos anka Agnieszka Dziemianowicz-Bŀk (Lewica) deklaruje wartoŬŃ swojego domu o powierzchni 130 mkw. na 220 tys. z , czyli 1692,31 z /kw. To sŀ wyceny nie majŀce odzwierciedlenia w rynku, a zatem i w rzeczywistoŬci.

51

Arcyprzyk ad groteski z wycenami nieruchomoŬci stanowi senator Stanis aw Gogacz (PiS), który swój dom o powierzchni 170 mkw. wycenia na 115 tys. z – 676,47 z /mkw.

Z kolei Joanna Lichocka (PiS), mieszkanka Warszawy, ale wybrana na pos a w okrōgu sieradzkim, ma dwa mieszkania i cztery dzia ki z ŀcznŀ wycenŀ 4 mln 350 tys. z . Lichocka dodaje jednak w oŬwiadczeniu, iƁ realnŀ wartoŬŃ „trudno wyceniŃ przy obecnych wzrostach cen nieruchomoŬci”.

BieƁŀcŀ wycenō zdaje siō stosowaŃ wicepremier Piotr Glişski. Dom, którego jest wspó w aŬcicielem wraz z siostrŀ, na poczŀtku kadencji mia wartoŬŃ 2 mln z , teraz juƁ 3 mln z . Nawet obraz Edwarda Dwurnika, którego w aŬcicielem jest wicepremier, od 2019 r. zwiōkszy wartoŬŃ z 20 do 50 tys. z . Z drugiej strony Piotr Glişski ma jeszcze mieszkanie 56 mkw. na poczŀtku kadencji wyceniane na 450 tys., ale w najnowszym oŬwiadczeniu jego wycenō pominŀ .

Mieszkanie pos a Cezarego Tomczyka (PO/KO) – 60 mkw.

– teƁ sporo zyska o na wartoŬci: z 500 do 700 tys. z . Ale to jeszcze nic. Tomczyk, pose wybrany w okrōgu sieradzkim, zaciŀgnŀ 1,1 mln kredytu. Tyle obecnie warte jest nowe, 76-metrowe mieszkanie w stolicy.

Jak brak zegarka w oūwiadczeniu majĿtkowym zgubi S awomira Nowaka?

Formalnie oŬwiadczenia majŀtkowe powinno analizowaŃ Centralne Biuro Antykorupcyjne, tyle tylko, Ɓe nawet by y zastōpca szefa tej s uƁby, a dziŬ wiceminister spraw wewnōtrznych i administracji, pose Maciej Wŀsik (PiS) wartoŬŃ swoich nieruchomoŬci wykazuje... co drugi rok.

A by y czasy, gdy oŬwiadczenia majŀtkowe, ŬciŬlej ich treŬŃ, koşczy y kariery polityczne. Od oŬwiadczenia majŀtkowego zaczŀ siō upadek S awomira Nowaka, niegdyŬ wp ywowego polityka PO i doradcy najwaƁniejszych jej prominentów, któremu wieszczono nawet stanowisko premiera. DziŬ Nowak jest najbardziej znanym by ym politykiem z zarzutami. Jego kariera rozbi a siō o zegarek, szwajcarski, marki Ulysse Nardin, a ŬciŬlej niewpisanie go do oŬwiadczenia majŀtkowego. Skŀd wiadomo, Ɓe go mia ? Ano ze zdjōŃ wykonanych przez fotoreporterów przy róƁnych publicznych okazjach. Powinien zatem poinformowaŃ o jego posiadaniu w rubryce dotyczŀcej sk adników mienia ruchomego wartych powyƁej 10 tys. z . Nowak t umaczy , Ɓe zegarek poƁyczy , potem, Ɓe siō zamieni , ale przy niezaleƁ nym wówczas prokuratorze generalnym, sprawa trafi a do sŀdu, a on warunkowo umorzy sprawō na rok. Nowak odda jednak poselski mandat. DziŬ z jego kariery nie zosta o nic, postawiono mu zarzuty korupcyjne w innych sprawach.

Co wolno filozofowi, a co prezesowi NajwyƁszej Izby Kontroli?

Niczym zakoşczy o siō natomiast Ŭledztwo prokuratury dotyczŀce braków w oŬwiadczeniu Janusza Palikota (PO, potem Twój Ruch). Palikot zapomnia wpisaŃ nie tylko zegarka, ale i samochodów, poƁyczek, a nawet... samolotu Cessna. Sentencja prokuratury? „Nieprawid owoŬci w oŬwiadczeniach majŀtkowych pana pos a wynikajŀ z filozoficznego wykszta cenia i stosunku do wartoŬci materialnych”.

Ostatnia wielka afera, w której w grō wchodzŀ zarzuty prokuratorskie, a dotyczŀca oŬwiadczeş majŀtko- b

Strefa polityki

go Sŀdu Administracyjnego, wszystkich osób, które dziŬ sk adajŀ oŬwiadczenia, mogŀ, a nie muszŀ ich ujawniaŃ. (...) Nie widzō powodów, aby oŬwiadczenia radnych czy pos ów by y jawne, a sōdziów i prokuratorów juƁ nie. (...)

JawnoŬŃ oŬwiadczeş zaleca w swych rekomendacjach GRECO (antykorupcyjny urzŀd Rady Europy – red.), a w Polsce NajwyƁsza Izba Kontroli.

Janusz Palikot w oūwiadczeniu nie wpisa posiadanych aut i samolotu

FOT. ARCHIWUM POLSKAPRESS

Dlaczego niektóre oūwiadczenia majĿtkowe przypominajĿ... pismo supe kowe?

Jak widaŃ choŃby w tym ostatnim przypadku, punkt widzenia na transparentnoŬŃ zasadza siō na tyleƁ klasycznej co wyŬwiechtanej zasadzie, iƁ punkt widzenia zaleƁy od punktu siedzenia. Stosunek wielu polityków do oŬwiadczeş majŀtkowych wynika chyba nie tylko z niskiego poziomu kultury politycznej, braku egzekwowania podstawowych standardów jawnoŬci Ɓycia publicznego, a w najlepszym wypadku przypadkowego stosowania sankcji przez instytucje paşstwa. S uƁby w jednym oŬwiadczeniu dopatrzŀ siō braków i nieŬcis oŬci lub zatajania sk adników majŀtku, a w innym, nawet ewidentnym przypadku – nie.

Prokuratura jednemu postawi zarzuty, na innego machnie rōkŀ, bo jest z wykszta cenia filozofem, a na jeszcze innego znajdzie haka z polecenia politycznego, bo od polityków jest zaleƁna.

Nie ma nawet obowiŀzku wype niania oŬwiadczeş majŀtkowych elektronicznie przez co treŬŃ niektórych dokumentów przypomina pismo supe kowe, a mimo, Ɓe sŀ kompletnie nieczytelne, przybijane sŀ im pieczŀtki zatwierdzajŀce, bez Ɓadnych uwag.

FOT. ARCHIWUM POLSKAPRESS

b wych, dotyczy Mariana Banasia, obecnie prezesa NajwyƁszej Izby Kontroli, ale chodzi o oŬwiadczenia z czasów, gdy by wiceministrem finansów w rzŀdzie PiS oraz szefem Krajowej Administracji Skarbowej. CBA, które weryfikowa o jego stan majŀtkowy, twierdzi, Ɓe wykaza majŀtek mniejszy nawet o 550 tys. z , a do oŬwiadczenia nie wpisa m.in. zakupu rzeƀby i zaniƁa wartoŬŃ najmu kamienicy. Tō wiedzō mia a partia rzŀdzŀca, ale mimo to w sierpniu 2019 r. BanaŬ zosta kandydatem, a potem prezesem NIK, w aŬnie dziōki g osom klubu PiS. Zarzutów nie moƁna mu jednak postawiŃ, o ile sam tego nie zechce, bo do 2024 r. chroni go immunitet.

Nie mniej ujawnianie swych majŀtków zaczyna siō politykom nie podobaŃ. Symptomatyczny jest przyk ad choŃ

by Krystyny Paw owicz, by ej pos anki PiS, obecnie sōdzi Trybuna u Konstytucyjnego, wciŀƁ jednak komentatorsko w polityce obecnej. Jest ona jednym z piōciu sōdziów, którzy wnioskowali do prezes Trybuna u Konstytucyjnego Julii Przy ōbskiej, o utajnienie oŬwiadczenia majŀtkowego za 2021 r., co zresztŀ sta o siō faktem. Zalatujŀcy hipokryzjŀ niuans jest taki, Ɓe to w aŬnie PiS z Krystynŀ Paw owicz na pok adzie w 2016 r. doprowadzi o do jawnoŬci oŬwiadczeş majŀtkowych sōdziów, w tym równieƁ tych z Trybuna u Konstytucyjnego. Janusz Wojciechowski, wówczas ódzki europose PiS, a wczeŬniej m.in. sōdzia i prezes NajwyƁszej Izby Kontroli, tak to wtedy uzasadnia : – JawnoŬŃ oŬwiadczeş bōdzie dotyczy a takƁe dokumentów sk adanych przez prezesa i sōdziów Trybuna u Konstytucyjnego, sōdziów Sŀdu NajwyƁszego, Naczelne-

/ kwiecieŚ 2022

Od oūwiadczenia majĿtkowego zaczĿ siŌ upadek S awomira Nowaka

FOT. ARCHIWUM POLSKAPRESS

52

Mariana Banasia, prezesa NajwyƁszej Izby Kontroli, chroni immunitet

54

Strefa energetyki

/ lato 2022

S oŚce, wiatr i wodór dadzļ nam docelowo gwarancjň energetycznego bezpieczeŚstwa Polski

tekst: Zbigniew Biskupski

FOT. 123RF

NiezaleŹnoťĿ energetyczna musi byĿ widziana dwojako: na krótki dystans jako zapewnienie takiego miksu paliw, takŹe kopalnych, który zabezpiecza potrzeby ca ego spo eczeŚstwa i ca ej gospodarki, niezaleŹnie od sytuacji geopolitycznej, zw aszcza moŹliwoťci importu. Na d ugi dystans zať – miksu zabezpieczajļcego te potrzeby, ale wy ļcznie w oparciu o odnawialne Ÿród a energii, w tym zw aszcza s oŚce i wiatr

/ lato 2022

Strefa energetyki

W

ojna w Ukrainie, zwiŀzane z niŀ sankcje i gwa towne wzrosty cen gazu i ropy naftowej uzmys awiajŀ nam, Ɓe niezaleƁ noŬŃ energetyczna jest kluczowa dla naszego bezpieczeşstwa, nie jest tylko sloganem w ustach polityków.

Zresztŀ nawet bez wojny mieliŬmy juƁ problem z droƁejŀ cŀ energiŀ: gazem i prŀdem, co z kolei jest efektem zmian w polityce klimatycznej paşstw Unii Europejskiej, której g ównym za oƁeniem jest jeszcze szybsza, niƁ wczeŬniej zak adano, dekarbonizacja. Przy czym nie chodzi tylko o zrezygnowanie z wōgla kamiennego, ale ogólnie odejŬcie od paliw generujŀ cych tzw. Ŭlad wōglowy – praktycznie wszystkich paliw kopalnych, z gazem w ŀcznie. ChoŃ akurat w okresie przejŬciowym, którego fina em ma byŃ oparcie energetyki wy ŀcznie na odnawialnych ƀród ach energii, b ōkitne paliwo jest energetycznym medium najbardziej przez wszystkich poƁŀdanym.

W obliczu obecnej sytuacji geopolitycznej, szybkie, dobrze zaplanowane przejŬcie na odnawialne ƀród a energii to jedyna droga do bezpieczeşstwa energetycznego, a co wiōcej – do tworzenia nowych miejsc pracy, których potrzebuje polska gospodarka.

Od lat nasza zaleƁnoŬŃ od importu jest zbyt wysoka – z zagranicy sprowadzamy po owō wszystkich zuƁywanych surowców energetycznych.

Obecnie importujemy oko o 80 proc. zuƁywanego gazu, prawie 100 proc. ropy, a nawet oko o 20 proc. zuƁywanego w Polsce wōgla. W imporcie wōgla do Polski dominujŀcym dostawcŀ jest Rosja, której udzia w 2020 roku wyniós 75 proc.

Wywo ana przez niŀ wojna jeszcze dobitniej pokazuje, Ɓe najwaƁniejszym sposobem na zapewnienie niezaleƁnoŬci energetycznej bōdŀ inwestycje w OZE. – W 2021 r. import wōgla z Rosji do Polski wyniós ponad 8 mln ton. Z takiej iloŬci paliwa moƁna wytworzyŃ w polskich elektrowniach ponad 18 TWh energii elektrycznej. B ōdem jest myŬlenie, Ɓe dywersyfikacja kierunków dostaw paliw kopalnych, spoza Rosji, jest wystarczajŀco dobrym rozwiŀzaniem; historia pokazuje, Ɓe dostōp do paliw kopalnych zawsze jest obarczony duƁym ryzykiem politycznym – wskazuje Janusz Gajowiecki, prezes Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej.

– Musimy uniezaleƁniŃ siō od dostaw kopalnych surowców energetycznych, szczególnie z zagranicy, bo tylko tak zwiōkszymy nasze bezpieczeşstwo energetyczne. Odpowiedziŀ na obecne wyzwania w tym wzglōdzie jest energetyka wiatrowa, która nie tylko zmniejsza krajowe zapotrzebowanie na import surowców energetycznych, ale równieƁ oferuje koszt wytworzenia elektrycznoŬci, który jest 3-3,5-krotnie niƁszy niƁ z paliw kopalnych. Ponadto, energetyka wiatrowa tworzona jako ƀród a rozproszone jest mniej podatna na zagroƁenia fizyczne, a tym samym duƁo bezpieczniejsza niƁ duƁe i scentralizowane ƀród a wytwórcze – dodaje Janusz Gajowiecki.

BezpieczeŞstwo energetyczne to OZE, ale…

W przypadku Polski oznacza to postawienie na energiō s oş ca i wiatru. Przy obecnym stanie technologii oznacza to jednak rozwiŀzanie wielu innych dodatkowych problemów, np. gromadzenia energii, by korzystaŃ z niej wtedy, gdy – ujmujŀc rzecz najproŬciej – wiatr nie wieje lub nocŀ, gdy s oşce nie Ŭwieci. Wymaga to teƁ wielkich inwestycji w sieci przesy owe, do których trzeba pod ŀczaŃ zarówno prosumentów, jak i zlokalizowane w zupe nie innych miejscach niƁ tradycyjne elek-

55

trownie – wielkich farm wiatrowych czy solarnych. Ponadto wielkie nadzieje wiŀƁe siō obecnie z energetykŀ wodorowŀ.

Dlatego lobbujŀce za oparciem polskiego bezpieczeşstwa energetycznego na wiatrach czy na panelach fotowoltaicznych grupy i ich ekspertyzy trzeba widzieŃ w tej perspektywie – choŃ generalnie wiatr i s oşce oraz byŃ moƁe wodór jako ƀród a energii majŀ fundamentalne znaczenie dla przysz ej energetyki Polski, a tym samym – przysz ego bezpieczeşstwa energetycznego.

Kierunek wyznacza Europejski Zielony ad Ten kierunek wyznacza polityka klimatyczna paşstw Unii Europejskiej. WdraƁany kolejny rok European Green Deal (ang.

Europejski Zielony ad – EZ ) to strategia rozwoju, która ma przekszta ciŃ Uniō Europejskŀ w obszar neutralny klimatycznie. Jest odpowiedziŀ na kryzys klimatyczny i silne procesy degradacji Ŭrodowiska. Wedle ogólnych za oƁeş Green Deal Unia Europejska ma staŃ siō spo eczeşstwem neutralnym klimatycznie, sprawiedliwym i dostatnim z gospodarkŀ nowoczesnŀ, przyjaznŀ Ŭrodowisku i oszczōdzajŀcŀ jego zasoby.

Unia Europejska postawi a sobie za g ówny cel osiŀgniōcie neutralnoŬci klimatycznej do 2050 r. EZ bōdzie mia wp yw na wiele kluczowych obszarów gospodarki. Dla Polski Green Deal jest szansŀ na przejŬcie na gospodarkō niskoemisyjnŀ i odejŬcie od gospodarki poch aniajŀcej nieodnawialne zasoby naturalne.

Jak to bōdzie wyglŀdaŃ w praktyce? Ujmujŀc rzecz najkrócej i w duƁym uproszczeniu: przemys musi przestawiŃ siō na obieg zamkniōty. Gospodarka cyrkularna wymaga mniej nowych surowców, bo odzyskuje juƁ raz wprowadzone do obiegu; przy okazji generuje mniej odpadów. Zasilana zielonŀ energiŀ pozyskiwanŀ ze s oşca, wiatru i innych ƀróde odnawialnych – radykalnie ograniczy emisje gazów cieplarnianych. To samo czeka rolnictwo oraz ca ŀ infrastrukturō spo ecznŀ.

Na nowy poziom Ɓycia muszŀ teƁ wejŬŃ konsumenci. JuƁ wymieniamy kopciuchy na ekologiczne piece, sortujemy Ŭmieci, zmieniamy dietō, by produkcja ƁywnoŬci nie poch ania a tyle wody i energii. Ale to wszystko za ma o. Zamiast akcyjnego trybu dzia ania musimy przejŬŃ na procesowy – jeden ekologiczny tryb Ɓycia, podporzŀdkowany zatrzymaniu procesu ocieplania siō klimatu. Nowe technologie majŀ sprawiŃ, Ɓe nie bōdzie siō to odbywa o kosztem wygody i komfortu Ɓycia.

Na te zmiany teƁ bōdŀ dotacje. Dla przyk adu do 2030 r. w ca ej Unii Europejskiej ma byŃ odnowionych 35 mln budynków i stworzonych 160 tys. zielonych miejsc pracy w sektorze budowlanym.

Oprócz celu dotyczŀcego neutralnoŬci klimatycznej, Unia mia aby dŀƁyŃ takƁe ambitnie do osiŀgniōcia negatywnych emisji po 2050 r. DziŬ europejskie prawo klimatyczne ustanawia wiŀƁŀcy unijny cel, zak adajŀcy obniƁenie emisji netto gazów cieplarnianych (tzn. emisji po odliczeniu poch aniania) do roku 2030 o co najmniej 55 proc. w porównaniu z poziomem z roku 1990. Aby do 2030 roku zapewniŃ odpowiedniŀ skalō redukcji emisji i zapobiegania emisjom, prawo klimatyczne wprowadza limit na udzia poch aniania w osiŀganiu celu: 225 mln ton ekwiwalentu CO2. Unia postara siō równieƁ osiŀgnŀŃ do 2030 roku wyƁszy poziom netto poch aniania wōgla.

Wiatr czy s oŞce?

Rozwój energetyki wiatrowej to dziŬ nasza racja stanu. Wykorzystujŀc wiatr jako ƀród o taniej energii, Polska stanie siō b

56

Strefa energetyki

b niezaleƁna energetycznie, a co za tym idzie bezpieczna – uwaƁajŀ zwolennicy energetyki wiatrowej. Bo wiatr wieje niezaleƁnie od sytuacji geopolitycznej i Ɓaden wrogo nastawiony do Polski polityk nie jest w stanie go zatrzymaŃ. Ale trzeba ich wywód uzupe niŃ, Ɓe to samo dotyczy energii ze s oşca.

W jednym panuje natomiast zgoda: system elektroenergetyczny oparty o rozproszone ƀród a energii, a takimi sŀ farmy wiatrowe i inne instalacje OZE, jest teƁ duƁo odporniejszy na wszelkie zagroƁenia natury militarnej.

Istotō dŀƁenia do bezpieczeşstwa energetycznego potwierdzajŀ za oƁenia do aktualizacji Polityki Energetycznej Polski do 2040 r. Jak w nich czytamy, zwiōkszone zostanie wsparcie finansowe w instrumentach wspierajŀcych samowystarczalnoŬŃ energetycznŀ gospodarstw domowych. Wraz z rosnŀ cym udzia em OZE w systemie elektroenergetycznym konieczne jest równieƁ zwiōkszenie potencja u magazynowania energii elektrycznej i ciep a na poziomie prosumentów, wytwórców OZE, operatorów sieci oraz agregatorów. W zwiŀzku z tym intensyfikowane bōdŀ prace zwiŀzane z rozwojem magazynów energii, w tym elektrowni wodnych szczytowo-pompowych oraz magazynów prosumenckich, które wp ynŀ na redukcjō skutków potencjalnych zak óceş w wytwarzaniu lub przesyle energii. Perspektywicznie szczególnŀ rolō w magazynowaniu energii bōdzie pe niŃ wodór, zw aszcza ten pochodzŀcy z OZE oraz zapewniajŀcy zagospodarowanie nadmiarowej generacji z OZE. Szacuje siō, Ɓe obecnie w Polsce zainstalowanych jest ponad 866 tys. przy ŀczonych do sieci domowych mikroinstalacji fotowoltaicznych. Tylko w ramach trzech pierwszych edycji programu „Mój Prŀd” do NFOħiGW wp ynō o 444 tys. wniosków od osób indywidualnych, chcŀcych produkowaŃ prŀd ze s oşca, a ŀczny budƁet programu wyniós do tej pory ponad 1,8 mld z .

– Lokalne wytwarzanie i zuƁywanie energii to dziŬ priorytet nie tylko na poziomie kraju. Budowanie bezpieczeşstwa energetycznego musi zaczynaŃ siō na poziomie gospodarstw domowych. Czwarta edycja programu „Mój Prŀd” to z pewnoŬciŀ dzia anie ukierunkowane na osiŀgniōcie tego celu – podkreŬla prezes Zarzŀdu Polskiego Stowarzyszenia Magazynowania Energii Barbara Adamska.

/ lato 2022

Dlatego w uruchomionej przez Narodowy Fundusz Ochrony ħrodowiska i Gospodarki Wodnej od 15 kwietnia czwartej edycji programu „Mój Prŀd” celem nie jest juƁ tylko instalacja samych paneli. Owszem, za oƁeniem jest zwiōkszenie w Polsce produkcji energii elektrycznej z mikroinstalacji fotowoltaicznych, ale i wzrost autokonsumpcji wytworzonej energii poprzez jej magazynowanie, a takƁe zwiōkszenie efektywnoŬci zarzŀdzania energiŀ elektrycznŀ.

– Uwzglōdnienie w czwartej edycji programu dofinansowania zakupu magazynów energii elektrycznej i ciep a oraz systemu zarzŀdzania energiŀ pozwoli prosumentom na zwiōkszenie zuƁycia wyprodukowanej przez nich energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, bez wprowadzania jej do sieci. Dodatkowo zapewni im zasilanie w energiō elektrycznŀ nawet w sytuacji przerwy w dostawach prŀdu z sieci. Nie wszyscy zdajŀ sobie sprawō z tego, Ɓe sama instalacja fotowoltaiczna nie wystarczy, aby korzystaŃ z prŀdu w czasie awarii zasilania z sieci. W takich sytuacjach instalacje fotowoltaiczne, które nie sŀ wyposaƁone w magazyny energii, równieƁ przestajŀ pracowaŃ – podkreŬla Barbara Adamska.

O ile panele s oneczne dosta y w ostatnich latach zielone Ŭwiat o i dynamicznie rozwija siō ten sektor OZE, napotykajŀc tylko bariery technologiczne (wspomniany juƁ brak technologii gromadzenia zapasów energii w wiōkszej iloŬci czy k opoty z przy ŀczaniem do sieci energetycznej), o tyle obecnie g ównŀ barierŀ dla rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce nie jest akceptacja spo eczna, finanse czy technologia.

– Jest niŀ niezrozumia y brak decyzji o odblokowaniu tego sektora poprzez liberalizacjō zasady 10H (wedle tej regu y nowe turbiny na lŀdzie muszŀ byŃ oddalone od zabudowaş mieszkalnych o dystans odpowiadajŀcy co najmniej 10-krotnej wysokoŬci wiatraka wraz z opatami – red.). Ten ustawowy zapis obowiŀzuje od 2016 roku i wyklucza 99 proc. obszaru Polski z inwestycji wiatrowych. A co za tym idzie – pog ō bia zaleƁnoŬŃ Polski od importu paliw kopalnych, w tym tych z Rosji – t umaczy Janusz Gajowiecki.

UwaƁa on, Ɓe rozwój lŀdowej energetyki wiatrowej to, poza kwestiami bezpieczeşstwa, równieƁ przyŬpieszenie polskiej transformacji energetycznej i szereg korzyŬci dla gospodarki.

Raport Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej poka-

/ lato 2022

Strefa energetyki

57

zuje, Ɓe nowe farmy wiatrowe przy najlepszym scenariuszu rozwoju zagwarantujŀ 70-133 mld z przyrostu PKB, 490-935 mln z dodatkowych wp ywów do samorzŀdów, ok. 80 mld z zamówieş na produkty i us ugi w aşcuchu dostaw oraz 51 do 97 tysiōcy nowych miejsc pracy w perspektywie do 2030 r.

Wiatr? Tak, ale na Ba tyku Rzŀdowe plany zak adajŀ osiŀgniōcie w ciŀgu trzech-czterech najbliƁszych lat z odnawialnych ƀróde energii mocy rzōdu 20 GW. Jak ambitny jest to cel, niech Ŭwiadczy fakt, iƁ w po owie ubieg ego roku ŀczna moc zainstalowanych w Polsce obiektów fotowoltaicznych osiŀgnō a poziom 4,7 tys. MW, a lŀdowych elektrowni wiatrowych 6,5 tys. MW. Jak widaŃ, masowy montaƁ paneli fotowoltaicznych, choŃ spektakularny, nie jest w stanie przyŃmiŃ sukcesu wiatraków.

ChoŃ te wciŀƁ majŀ – legislacyjnie i marketingowo – pod wiatr, jednak szybciej wykorzystujŀ naturalnŀ energiō wiatru niƁ fotowoltaika s oşce. Nie jest to jednak zas uga inwestorów indywidualnych, ale firm – energetycznych, ale nie tylko, bo wŬród inwestorów znajdziemy choŃby PZU – budujŀcych lŀ dowe farmy wiatrowe. Na te bowiem jest przyzwolenie takƁe spo eczne, a wrōcz powszechnŀ akceptacjō ma budowa farm wiatrowych na Ba tyku.

Krajowy Plan Odbudowy zak ada zainwestowanie w energetykō wiatrowŀ na Ba tyku 437 mln euro (na poczet budowy farm i infrastruktury towarzyszŀcej). W projekcie moc zainstalowanych morskich farm wiatrowych do roku 2026 przewidywana jest na 2,6 GW, a zgodnie z politykŀ energetycznŀ Polski do 2040 roku krajowa moc offshore ma objŀŃ 11 GW. Co waƁne, KPO przewiduje powstanie tzw. spo ecznoŬci energetycznych. Tego typu podmiotów ma powstaŃ 20; bōdŀ to klastry energii, spó dzielnie energetyczne i zbiorowe porozumienia prosumentów. Ponadto, do 2030 roku w kraju ma powstaŃ do 300 lokalnych obszarów energetycznych, które bōdzie cechowaŃ zdolnoŬŃ do samobilansowania. Sŀ to tylko niektóre plany Krajowego Programu Odbudowy, ale powtarzajŀcy siō juƁ motyw decentralizacji branƁy energetycznej oraz kompleksowe podejŬcie do farm morskich jest naprawdō dobrym sygna em dla potencjalnych inwestorów.

Bez wodoru nie damy rady Czy wodór ma szansō staŃ siō jednym z g ównych paliw transformacji gospodarczej i w znaczŀcy sposób przyczyniŃ siō do osiŀgniōcia niezaleƁnoŬci energetycznej w oparciu o OZE? Jak podkreŬlajŀ eksperci, jeŬli powaƁnie myŬlimy o neutralnoŬci klimatycznej, to bez wodoru nie bōdzie ona moƁliwa.

Prace nad wykorzystywaniem wodoru jako „paliwa” trwajŀ w Polsce od co najmniej dwudziestu lat, a w ostatnim czasie powsta o kilka waƁnych programów badawczo-rozwojowych.

Ich efektem sŀ juƁ pokazowe instalacje przewidziane do pracy w warunkach przemys owych. Polska dysponuje kompetentnŀ kadrŀ do rozwoju tej ga ōzi gospodarki, jednak aby technologia wodorowa mog a siō odpowiednio rozwijaŃ, konieczne jest zaangaƁowanie sektora biznesu i Ŭwiata akademickiego.

W 2020 r. Komisja Europejska (KE) og osi a strategiō wodorowŀ dla neutralnej klimatycznie Europy – jeden z projektów istotnych dla tworzenia unijnej polityki energetycznej, spójnej z za oƁeniami Europejskiego Zielonego adu. Za g ówny cel Bruksela uznaje w nim rozwój odnawialnego, zielonego, czyli tzw. bezemisyjnego wodoru, wytwarzanego w pro-

cesie elektrolizy przy wykorzystaniu odnawialnych ƀróde energii.

Wyzwaniem dla europejskich planów jest jednak nadal wysoki koszt wytwarzania wodoru oraz jego znikomy udzia w ca kowitym zuƁyciu energii. Obecnie wodór stanowi jedynie oko o 2 proc. energii zuƁywanej w UE i jest produkowany g ównie z wykorzystaniem paliw kopalnych. Tylko 4 proc. ca oŬci europejskiej produkcji wodoru stanowi tzw. zielony wodór. W za oƁeniach Komisji to w aŬnie on ma staŃ siō jednŀ z wiodŀcych technologii zielonej transformacji w Europie, a na projekty wodorowe do 2050 roku Unia chce przeznaczyŃ ponad 400 mld euro pochodzŀcych z róƁnego rodzaju ƀróde finansowania.

Polska nie pozostaje w tyle. Krajowa strategia wodorowa zak ada, Ɓe do 2025 roku na technologie wodorowe ma zostaŃ wydane 2 mld z , a do 2030 roku ŀcznie blisko 17 mld z .

JuƁ teraz wodorowe silniki autobusów produkowanych w Polsce podbijajŀ Europō, a na tory wkrótce wyjadŀ wodorowe lokomotywy. Po cichu mówi siō, Ɓe to nie elektryki stanŀ wkrótce w garaƁach ekologicznych domów, ale auta napō dzane wodorem.

Najprostszŀ i najszybszŀ metodŀ odchodzenia od paliw kopalnych jest zatem budowanie nowych mocy w odnawialnych ƀród ach energii. W tym celu musimy równieƁ uproŬciŃ nazbyt skomplikowane obecnie procedury administracyjne, tak aby nowe moce mog y powstaŃ w ciŀgu najbliƁszych 1224 miesiōcy, a nie 4-5 lat, jak ma to miejsce w obecnym systemie regulacji prawnych dla energetyki wiatrowej. A i z duƁymi farmami s onecznymi jest niewiele lepiej.

– Wojna w Ukrainie juƁ na zawsze zmieni a ŬcieƁkō rozwoju europejskiej transformacji energetycznej. Widzimy obecnie, jak krucha jest energetyka oparta o paliwa kopalne, które w wiōkszoŬci importujemy. DziŬ przyspieszenie transformacji i umoƁliwienie nowych inwestycji w OZE moƁe okazaŃ siō nie tylko koniecznoŬciŀ wynikajŀcŀ z ochrony klimatu, czy szansŀ dla gospodarek, ale przede wszystkim koniecznoŬciŀ z punktu widzenia suwerennoŬci Polski i jej interesu narodowego – podkreŬla Janusz Gajowiecki.

58

Strefa ekologii

Spalarnie odpadów ťmierdzļcy truciciel, czy ekologiczna koniecznoťĿ, przed którļ nie ma ucieczki?

/ lato 2022

/ lato 2022

Strefa ekologii

59

tekst: Mateusz Zarembowicz

C

hoŃ tezy w poniƁszym artykule mogŀ wydaŃ siō kontrowersyjne, to naleƁy juƁ na samym jego poczŀtku poruszyŃ jednŀ istotnŀ kwestiō. Nasza przysz oŬŃ bōdzie powiŀzana z tymi zak adami. NiezaleƁnie od protestów spo ecznych i nieuzasadnionej niechōci ekologów. W Polsce corocznie powstaje 4,5 mln ton odpadów, przeznaczonych do utylizacji poprzez ich spalenie. Czy to jest bezpieczne i jakŀ energiō z tych procesów moƁemy odzyskaŃ?

Spalanie ūmieci? A skĿd, to zaawansowane technologicznie paliwo Paliwa do spalarni przygotowuje siō w specjalnie przystosowanych do tego celu zak adach utylizacji odpadów. Dlatego tak waƁnym jest by surowce, które do nich trafiajŀ by y wyselekcjonowane juƁ w naszych domach. Wszystko to, co wyrzucamy do kontenerów na odpady zmieszane trafia do wyƁej wymienionych firm. Tam odpady podlegajŀ selekcji. Jest ona podzielona na trzy strumienie, które dzielŀ je na odpowiednie frakcje, podzielone pod wzglōdem wielkoŬci.

1. Frakcja inertna – obejmuje najmniejsze odpady, zwykle jest to piach, kamienie, Ɓwir, drobne uszczerbki szk a, porcelana, kompozyty. Tego nie wykorzystuje siō w procesach recyklingu, nie nadaje siō równieƁ do wykorzystania w instalacjach spalania odpadów.

2. Frakcja biodegradowalna – tu trafiajŀ wszelkie odpady, które moƁna przetworzyŃ w procesie biodegradacji. Istniejŀ dwie metody utylizacji tych odpadów, zak ady tworzŀ kompostownie, do których trafiajŀ materia y z tej frakcji, drugim sposobem jest tworzenie komór fermentacyjnych.

W tym procesie powstaje metan, wykorzystywany póƀniej do produkcji ciep a oraz prŀdu.

3. Frakcja nadsitowa – trafiajŀ do niej wszystkie materia y, które nie zosta y oddzielone w dwóch poprzednich procesach. NajczōŬciej sŀ to papiery, tworzywa, gumy, drewno. Po ówczesnej segregacji i wy owieniu materia ów mogŀcych s uƁyŃ powtórnemu przetworzeniu, wszystkie pozosta e zostajŀ drobno poszatkowane. I w aŬnie te poszatkowane sk adniki frakcji nadsitowej stanowiŀ paliwo spalarni odpadów.

Na terenie naszego kraju istnieje 180 zak adów utylizacji odpadów, w których powstaje 4,5 mln ton odpadów frakcji nadsitowej rocznie. WartoŬŃ energetyczna tego paliwa to

FOT. ARCHIWUM KHK SA

150 lat historii Pierwsza przemys owa spalarnia odpadów komunalnych powsta a w Anglii w 1874 roku. I choŃ trudno tu mówiŃ o spojrzeniu na procesy zwiŀzane z utylizacjŀ Ŭmieci w ujō ciu ekologicznym, to jeszcze 50 lat temu nie obowiŀzywa y Ɓadne przepisy regulujŀce poziomy frakcji nieczystoŬci, wydobywajŀcych siō z przyzak adowych kominów. Nie by o równieƁ Ɓadnych warunków zwiŀzanych z umiejscowieniem tego typu jednostek. Co za tym idzie, nie stosowano w nich Ɓadnych filtrów, majŀcych na celu oczyszczanie wyziewów. Gwa towny rozwój ŬwiadomoŬci i technologii oczyszczajŀcych spaliny, nastŀpi wraz z nastaniem XXI wieku. Wtedy to zaczōto wprowadzaŃ restrykcyjne normy i regulacje, w wyniku których zaczō y powstawaŃ najnowoczeŬniejsze, niskoemisyjne spalarnie frakcji energetycznych. oko o 12 MJ co stanowi 50% wartoŬci energetycznej wōgla kamiennego.

Spalarnie – zaawansowane zak ady o restrykcyjnych normach Jest ich 8 tysiōcy na Ŭwiecie, piōŃset w Europie i tylko osiem w Polsce. Chyba najs ynniejszy tego typu zak ad stoi w Ŭcis ym centrum austriackiego Wiednia. Polskie spalarnie, jak zresztŀ wszystkie inne w Europie dzia ajŀ na podstawie przyjōtej 2010 roku przez Uniō Europejskŀ, Dyrektywy o Emisjach Przemys owych. Ponadto istnieje jeszcze inne unijne rozporzŀdzenie. Jest nim Dokument referencyjny najlepszych dostōpnych technik, og oszony w 2019 roku z wykonalnoŬciŀ od roku 2023. W jego ramach wyznaczono wymagania emisyjne dla duƁych zak adów, produkujŀcych powyƁej 10 MW energii. Wszystkie spalarnie budowane po tym roku, muszŀ stosowaŃ siō do norm zawartych w tym dokumencie. Najlepszym przyk adem moƁe byŃ tutaj trwajŀca w aŬnie budowa spalarni w Gdaşsku, która w zwiŀzku z nowymi referencjami musia a zostaŃ przeprojektowana tak, by sprostaŃ wymaganiom, które bōdŀ obowiŀzywaŃ w Polsce od 2023 roku. DuƁe spalarnie to takie, które przetwarzajŀ powyƁej trzech ton odpadów w ciŀgu godziny co przek ada siō na ok 10 MW energii. Nowe przepisy nie obowiŀzujŀ zak adów, które spalajŀ mniej niƁ trzy tony. Jednak warto zwróciŃ uwagō, Ɓe normy sŀ i tak bardzo wyŬrubowane. JeƁeli przyrównaŃ nowoczesny zak ad i wymagania, które musi on spe niŃ, do wōglowej elektrociep owni, wtedy okazuje siō, Ɓe wymagania dla spalarni sŀ wielokrotnie bardziej restrykcyjne. W zaleƁnoŬci od iloŬci spalanych odpadów, normy py u w spalinach wynoszŀ 5 mg, przy zak adach duƁych i 10 mg przy mniejszych. Tym samym, najsilniejsze restrykcje dotyczŀce spalania wōgla w elektrowniach i elektrociep owniach, dopuszczajŀ emisjō py u na po- b

60

Strefa ekologii

/ lato 2022

Czemu tak drogo p acimy za odbiór odpadów komunalnych?

Jednŀ z przyczyn wysokich op at za odpady komunalne jest koniecznoŬŃ ich magazynowania. W Polsce istnieje 180 instalacji przetwarzajŀcych odpady na paliwo, produkujŀ one 4,5 mln ton gotowego do spalania produktu. Niestety nie potrafimy wykorzystaŃ blisko po owy zgromadzonej frakcji. Od 2016 roku obowiŀzujŀ przepisy, które zabraniajŀ jej sk adowania. Magazynowanie odbywa siō czōsto na granicy prawa. Najlepszym przyk adem dobrej gospodarki frakcjami energetycznymi moƁe byŃ Kraków, który dziōki istniejŀcej spalarni i zak adowi produkcyjnemu, który przetwarza Ŭmieci w paliwo ma 25% taşsze op aty za odbiór odpadów, od porównywalnej wielkoŬciŀ odzi, która takich zak adów i technologii nie posiada. Koszty, które ponosimy z tytu u gospodarki odpadami, wynikajŀ z prostych praw ekonomii. Mowa tu o popycie i podaƁy. JeƁeli mamy duƁy popyt na us ugō zagospodarowania i spalenia frakcji palnej, jednak nie ma podaƁy instalacji, którymi moƁna to zrobiŃ, cena musi rosnŀŃ. To zak ady produkcyjne p acŀ za przyjō cie odpadów do spalenia. ħrednia cena tony frakcji palnej w pierwszym kwartale 2022 roku, wynosi a 600 z . Miasta bez spalarni p acŀ znacznie wiōcej, dla przyk adu w odzi by o to 1000 z a w Warszawie nawet 1400 z . Z rachunku wynika, Ɓe najwaƁniejszŀ kwestiŀ, by obniƁyŃ koszty zwiŀ zane z gospodarkŀ odpadami jest umoƁliwienie zagospodarowania pozostajŀcych 2 mln ton, które obecnie przenoszone sŀ do szarej strefy. To generuje w aŬnie najwiōksze koszty, nieporównywalnie wiōksze od moƁliwoŬci zwiŀzanych z budowŀ bezpiecznych, niskoemisyjnych spalarni, które mia yby nieprzerwany dostōp do paliwa.

FOT.ARCHIWUM KHK SA

b ziomie 25 mg. Jasno widaŃ, Ɓe przepisy obowiŀ zujŀce spalarnie sŀ znacznie bardziej restrykcyjne. Co za tym idzie, te zak ady sŀ zwyczajnie zdrowsze dla otaczajŀcych je siedzib ludzkich. Czōsto pojawiajŀ siō g osy pe ne obaw zwiŀzanych z pogorszeniem warunków bytowych w okolicy spalarni. ChoŃ oczywiŬcie kaƁdy wola by nie sŀsiadowaŃ z jakimkolwiek zak adem produkcyjnym, warsztatem, czy innego rodzaju prowadzonŀ dzia alnoŬciŀ, to naleƁy zwróciŃ uwagō, Ɓe spalarnie sŀ ca kowicie czyste i bezwonne. Paliwa dostarczane sŀ bezpoŬrednio do silosów, w taki sposób by nie mia y moƁliwoŬci wydostania siō na zewnŀtrz Ɓadne elementy dostarczanych frakcji. To samo tyczy siō emisji spalania, która jak juƁ zaznaczyliŬmy jest najbardziej ekologicznŀ metodŀ pozyskania energii cieplnej i prŀdu, ze wszystkich ƀróde , w których cykl produkcji polega na spalaniu.

Polskie spalarnie dzia ajĿ na podstawie przyjŌtej 2010 roku przez UniŌ EuropejskĿ, Dyrektywy o Emisjach Przemys owych daje siō byŃ komunikacja. Jednostki samorzŀdowe nie informujŀ swoich mieszkaşców o planach zwiŀzanych z koniecznoŬciŀ budowy nowoczesnego zak adu. Czōsto robiŀ plany, o których mieszkaşcy nic nie wiedzŀ. Nie organizuje siō konsultacji spo ecznych. Wreszcie czōsto okazuje siō, Ɓe przyczynŀ jest brak zaufania mieszkaşców do w odarzy, którzy juƁ wczeŬniej nie wywiŀzali siō z innych zobowiŀ zaş, lub próbowali coŬ zatajaŃ przed swoimi wyborcami.

Wniosek wydaje siō prosty. Tylko pe na transparentnoŬŃ od pierwszych dni, przy przeprowadzaniu takiej inwestycji, umoƁliwi doprowadzenie ca ego procesu do szczōŬliwego fina u.

Na terenie naszego kraju istnieje Skoro mówimy o tylu korzyūciach to 180 zak adów utylizacji odpadów, skĿd te wszystkie protesty?

Powstajŀce w Polsce spalarnie sŀ inwestyw których powstaje 4,5 mln ton cjami samorzŀdowymi. Chyba wszōdzie gdzie powstawa y i gdzie planuje siō ich paliwa. Jego wartoťĿ energetyczna budowō, wybucha y protesty spo eczne.

Wszōdzie tam gdzie zak ady powsta y, to oko o 12 MJ, co stanowi 50 uda o siō dojŬŃ z mieszkaşcami do porozumienia. W wielu jednak miastach, procent wartoťci energetycznej sprzeciw mieszkaşców doprowadzi do zawieszenia, lub nawet rezygnacji wňgla kamiennego z tych planów. G ównym problemem wy-

/ lato 2022

Strefa medycyny

61

substancja czynna, jest zamkniōta w noŬniku, przez co nie traci swojej aktywnoŬci i w aŬciwoŬci – wyjaŬnia dr Pawe Biernat.

FOT: PAWE RELIKOWSKI

Spó ka liczy, Ɓe jej produkt trafi do pacjentów w ciĿgu dekady

Plaster zamiast strzykawki Prze omowa technologia jest na etapie badaŚ, ale juŹ zainteresowa a duŹy francuski koncern farmaceutyczny. Leki bňdļ podawane pacjentom przez skórň – za pomocļ specjalnych plastrów. To prze omowa wiadomoťĿ miňdzy innymi dla pacjentów onkologicznych i diabetyków, bo oznacza odejťcie od wyniszczajļcych chemioterapii czy bolesnych zastrzyków z insulinļ tekst: Monika Fajge

N

owŀ kategoriō leków dzia ajŀcych precyzyjnie na chore tkanki stworzy a wroc awska firma Biotts.

– Od zawsze zastanawia em siō jak leczyŃ zmienione chorobowo tkanki, aby nie cierpia ca y organizm i zdrowe komórki – mówi dr Pawe Biernat, prezes spó ki. – Po wielu latach pracy stworzyliŬmy uniwersalny system przenoszŀcy przez skórō duƁo wiōksze czŀsteczki niƁ obecnie robi to Ŭwiatowa konkurencja.

MoƁemy kontrolowaŃ szybkoŬŃ i g ōbokoŬŃ wch aniania leku tak, aby trafiŃ wy ŀcznie do chorobowo zmienionych tkanek lub krŀƁenia ogólnoustrojowego.

Rewolucja w podawaniu leków Do tej pory, mimo wielu prób, opracowano tylko 44 leki w formie plastrów, bazujŀcych tylko na 13 substancjach

czynnych. Technologiō wykorzystuje siō np. w plastrach nikotynowych czy hormonalnych. Sam transport leków przez skórō nie jest wiōc niczym nowym. NowoŬciŀ jest to, jakie leki moƁ na w ten sposób zaaplikowaŃ.

Dotychczasowe rozwiŀzania pozwalajŀ podawaŃ przez skórō wy ŀcznie substancje rozpuszczalne w t uszczach i tylko niewielkie czŀsteczki. Naukowcy z Wroc awia udowodnili, Ɓe przez skórō moƁna przenosiŃ duƁe czŀsteczki, takƁe rozpuszczalne w wodzie i bia ka.

MoƁna teƁ podawaŃ kilka substancji jednoczeŬnie. Przyk adem takich substancji sŀ peptydy stosowane w leczeniu cukrzycy typu II. – Nasz system to z oƁona struktura umoƁliwiajŀca dotarcie leczniczym czŀ steczkom w g ŀb naszego organizmu.

Po pierwsze – nie uszkadza skóry, jest biodegradowalny, po drugie– lek, czyli

Skutecznoūł nowej technologii potwierdzajĿ badania laboratoryjne – UzyskaliŬmy pozytywne wyniki badaş na duƁych i ma ych gryzoniach, dziōki którym przystŀpiliŬmy do kolejnego etapu, czyli do badaş na wiōkszych zwierzōtach (Ŭwiniach). Wyników spodziewamy siō z koşcem wrzeŬnia – mówi Hanna Dopiera a-Bartczak, kierownik laboratorium Biotts.

Firma z oƁy nied ugo pe nŀ dokumentacjō do Urzōdu Rejestracji Leków w celu wkroczenia w pierwszŀ fazō badaş klinicznych.

– Obecnie przygotowujemy siō do przeskalowania naszej technologii z laboratorium na produkcjō, dlatego, w procesie przetargu publicznego, wybraliŬmy firmō, która wytworzy dla nas plastry do badaş klinicznych – dodaje Dopiera a-Bartczak.

Spó ka planuje rozpoczŀŃ pierwszŀ fazō badaş klinicznych na ludziach w przysz ym roku - 2023 roku.

Szansa dla chorych na cukrzycŌ i nowotwory Badania wroc awskiej spó ki dajŀ nadziejō pacjentom onkologicznym i diabetykom, którzy teraz skazani sŀ na wyniszczajŀce chemioterapie i bolesne zastrzyki z insulinŀ.

– Wyobraƀmy sobie leki podawane na raka w formie maŬci lub plastra matrycowego – dzia amy tylko na miejscowo zmieniono tkanki, dostarczajŀc substancje czynne bezpoŬrednio w miejsce, gdzie nasze cia o choruje. Dla nas bardzo waƁny jest komfort pacjenta i efektywnoŬŃ terapii. W tym kontekŬcie istotna jest skutecznoŬŃ naszego noŬnika niezaleƁnie czy bōdzie on w postaci plastra, maŬci lub Ɓelu, a dziōki opracowanej technologii przenosimy przez skórō naprawdō duƁe czŀsteczki. To jest prze omowe odkrycie. Terapia celowana umoƁliwi odciŀƁenie ca ego organizmu, a to moƁe oznaczaŃ koniec z wyczerpujŀcymi terapiami – mówi dr Jan Meler, wspó za oƁyciel Biotts.

Wroc awska firma nawiŀza a juƁ wspó pracō z duƁym francuskim koncernem farmaceutycznym i prowadzi rozmowy z kolejnymi. Spó ka liczy, Ɓe ich produkt trafi do pacjentów w ciŀgu dekady.

62

Strefa nieruchomoťci

tekst: Mateusz Tkarski

FOT. PIXABAY.COM

W

PrzeciŌtny mieszkaniec Danii ma do dyspozycji 60 mkw. mieszkania, czyli dwa razy wiŌcej niƁ przeciŌtny mieszkaniec Polski

Pod wzglňdem metraŹu jesteťmy w ogonie Europy Mieszkanie przeciňtnego DuŚczyka w oczach statystycznego Kowalskiego moŹe uchodziĿ za posiad oťĿ

ubieg ym roku wybudowano prawie 240 tys. mieszkaş. Liczba imponujŀca, najwiōksza od 1978 roku. Jednak jeszcze wiele, jak szacujŀ eksperci nawet 30, takich rekordowych lat musi minŀŃ, abyŬmy dobili do Ŭredniej unijnej nie tylko pod wzglōdem liczby mieszkaş, ale i ich wielkoŬci.

Wed ug firmy doradczej Deloitte w Polsce w 2020 roku mieliŬmy 393 mieszkania na 1000 ludnoŬci. Dla porównania w Wielkiej Brytanii by o to 436 mieszkaş, w Czechach – 468 mieszkaş, w Niemczech – 515 mieszkaş, a w Bu garii – 575 mieszkaş.

Równie nieciekawie jest pod wzglōdem wielkoŬci mieszkaş, liczby pokoi i liczby osób mieszkajŀcych w przeludnionych lokalach. Wed ug raportu Quelle Locum polskie mieszkania wciŀƁ nie wyglŀdajŀ nader imponujŀco na tle ich europejskich odpowiedników. Zw aszcza pod wzglōdem oferowanej powierzchni, która w Polsce wynosi Ŭrednio 29 mkw., podczas gdy w Danii to aƁ 60 mkw.

– Eurostat przeanalizowa obecnŀ sytuacjō rynków mieszkaniowych w krajach cz onkowskich UE i wysnu na tej podstawie kilka wniosków. Zgodnie z udostōpnionymi przez tō instytucjō danymi, pomiōdzy krajami europejskimi wystōpujŀ duƁe róƁnice pod wzglōdem wielkoŬci, rodzaju i jakoŬci mieszkaş – zauwaƁajŀ eksperci Quelle Locum.

Od liderów dwa razy mniej metrów i pokoi Statystyczny mieszkaniec starego kontynentu uƁytkuje oko o 40 metrów kwadratowych, podczas gdy u nas jest to nieca e 29 metrów kwadratowych. Najwiōcej przestrzeni do dyspozycji ma Duşczyk – przeciōtnie ok. 60 mkw.

Ilu Polaków Ɓyje w przeludnionych mieszkaniach? Eurostat przyjmuje, Ɓe zarówno single, jak i bezdzietne ma Ɓeşstwa powinny mieŃ do dyspozycji mieszkanie, w którym wydzielony zosta minimum jeden pokój dzienny

/ lato 2022

/ lato 2022

DostňpnoťĿ mieszkaŚ doťĿ niska, bo ceny mieszkaŚ wysokie.

DostňpnoťĿ mieszkaŚ liczona jako stosunek ceny do zarobków wciļŹ nie jest wysoka.

Pod tym wzglňdem Polska znalaz a siň w europejskiej ťredniej.

Jak wyliczyli eksperci firmy Deloitte, na zakup 70-metrowego mieszkania przeciňtny Polak musia by odk adaĿ ca ļ pensjň brutto przez 8 lat. To wynik podobny jak w Chorwacji i na Wň# grzech oraz tylko nieco gorszy niŹ np. w Wielkiej Brytanii. W zestawieniu wypadamy za to lepiej niŹ miňdzy innymi: Czechy, S owacja czy Austria.

Strefa nieruchomoťci

i jedna sypialnia. Pary z dzieŃmi muszŀ dysponowaŃ juƁ przynajmniej 2 pokojami dziennymi. JeŬli majŀ dzieci róƁnej p ci, starsze niƁ 12 lat, muszŀ one mieŃ swoje pokoje. Wed ug tych za oƁeş oko o 17 proc. ludnoŬci UE mieszka w przeludnionych domach.

W naszym kraju ten wskaƀnik jest jednym z najwyƁszych w Europie i wynosi aƁ 37,6 proc. Gorzej jest tylko w Chorwacji (38,5 proc.), Bu garii (41,1 proc.), na otwie (42,2 proc.) oraz w Rumunii (45,8 proc.). Na drugim biegunie, jeszcze przez dekady nieosiŀgalnym, sŀ Cypr (2,2 proc.), Irlandia (3,2 proc.), Malta (3,7 proc.), Holandia oraz Wielka Brytania (po 4,8 proc.).

Jeszcze gorzej wypadamy pod wzglōdem liczby pokoi przypadajŀcych na jednego mieszkaşca. Dane Eurostatu wskazujŀ jednoznacznie, Ɓe w przypadku Polski na kaƁdego z nas przypada Ŭrednio 1,1 pokoju, co jest najniƁszym wynikiem w ca ej Unii Europejskiej i ustawia nasz kraj w jednym rzōdzie z Chorwacjŀ oraz Rumuniŀ. ħrednia UE wynosi natomiast duƁo wiōcej, bo jest to aƁ 1,6 pokoju na osobō. Najwiō

cej pokoi dla siebie ma mieszkaniec Malty (2,2 pokoju), Belgii (2,1) oraz Irlandia (2,1).

Powodem do optymizmu moƁe byŃ fakt, iƁ od 2002 roku przeciōtna powierzchnia mieszkania w Polsce stale wzrasta. Poczynajŀc od 22,2 mkw. na osobō, poprzez 25,6 mkw. w 2011 roku, aƁ po 29,2 mkw. w roku 2020. Jest to jednak optymizm zdecydowaniu umiarkowany.

– Obecnie posiadamy oko o 7 metrów kwadratowych wiōcej niƁ mia o to miejsce w 2002 roku. To niez y wynik, jednak naleƁy zauwaƁyŃ, Ɓe taka zmiana nastŀpi a na przestrzeni aƁ 18 lat.

W takim tempie dotarcie do Ŭredniej europejskiej zajmie nam od 20 do 30 lat – zauwaƁa Bartosz Turek, analityk HRE Investments.

WiŌkszych mieszkaŞ coraz wiŌcej, ale na ma e nas stał Pomimo tego, Ɓe polskie nieruchomoŬci wciŀƁ odbiegajŀ pod pewnymi wzglōdami od tych europejskich, sytuacja ulega poprawie. Coraz czōŬciej klienci oczekujŀ od nowych mieszkaş znacznie wiōcej niƁ jeszcze kilka

63

lat temu. Nie bez znaczenia sŀ teƁ upodobania, które wykrystalizowa y siō w czasie trwania pandemii. Przeciŀgajŀcy siō lockdown sprawi , Ɓe chcielibyŬmy mieŃ wiōksze mieszkania, w których moƁna zarówno pracowaŃ, jak i zaƁywaŃ relaksu. Popyt na tego typu nieruchomoŬci z pewnoŬciŀ nie pozostanie bez odzewu na rynku.

W ostatnim roku ceny najwiōkszych mieszkaş ros y najszybciej, Ŭrednio 0 14 proc. Dobre dane z rynku pracy i wzrost dochodów spowodowa y, Ɓe coraz wiōcej osób staŃ na zamianō mieszkania na wiōksze. Tych na rynku jednak brakowa o, poniewaƁ ceny nieruchomoŬci, nawet tych najmniejszych, wzros y o kilkanaŬcie procent.

Najmniejsze mieszkania cieszŀ siō najwiōkszym wziōciem, poniewaƁ na takie staŃ najwiōcej kupujŀcych.

W nadchodzŀcych miesiŀ cach raczej siō to nie zmieni. Mimo wzrostu wynagrodzeş, zdolnoŬŃ kredytowa spada w wyniku serii podwyƁek stóp procentowych. A kolejne jeszcze przed nami.

Strefa firm

/ lato 2022

Firma rodzinna z tradycjami, czyli jak zadbaĿ o sukcesjň

FOT. DAWID PARUS

64

/ lato 2022

Strefa firm

65

Blikle, Wedel Gessler, Zasada, Grycan… d ugo by jeszcze wymieniaĿ. Firmy rodzinne w Polsce majļ swojļ markň i z marki korzystajļ. AŹ wierzyĿ siň nie chce, Źe przez wiele lat budowa firm pokoleniowych by a blokowana przez bezduszne przepisy, g ównie podatkowe. Instytucja sukcesji, która te bariery zlikwidowa a, funkcjonuje w naszej praktyce prawnej dopiero od kilku lat tekst: Zbigniew Biskupski

P

Firmy rodzinne solĿ gospodarki Jak wynika z szacunków Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiō biorczoŬci (PARP), w Polsce jest blisko 2 mln firm rodzinnych.

Cechuje je ogromna róƁnorodnoŬŃ form i wielkoŬŃ. W Unii Europejskiej firmy rodzinne stanowiŀ oko o 60 procent wszystkich dzia ajŀcych przedsiōbiorstw. Sporo wielkich Ŭwiatowych koncernów wyros o z firm rodzinnych. CzōŬŃ z nich pozostaje nadal pod kontrolŀ potomków za oƁycieli.

Z badaş Europejskiego SondaƁu MiSP wynika, Ɓe wiōkszoŬŃ z nich jest zarzŀdzana przez swych w aŬcicieli. „Co wiōc charakteryzuje firmō rodzinnŀ i co stanowi o jej przewadze konkurencyjnej? Firmy rodzinne sŀ specyficznym typem przedsiōbiorstw. Znaczna ich czōŬŃ by a motorem transformacji gospodarczej w naszym kraju. Firmy te sŀ doskonale zorganizowane, z tradycjami, produkujŀce towary i us ugi o najwyƁszej jakoŬci. Przedsiōbiorcy firm rodzinnych znakomicie opanowali sztukō znajdowania nisz rynkowych, do których nie przenikajŀ „giganci” dzia alnoŬci gospodarczej. Ci ludzie podjōli ryzyko prowadzenia firmy w kraju, w którym prawo jest niestabilne, a obciŀƁenia pracodawcy ogromne. Ma e rodzinne, lokalne firmy nauczy y siō, jak przetrwaŃ na rynku, jak dostarczaŃ klientowi towary, których firmy globalne teƁ by siō nie powstydzi y” – pisze Halina Ka uƁa z Zak adu Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa Akademii Podlaskiej w Siedlcach, w opracowaniu: „Firmy rodzinne w XXI wieku – specyfika i sukcesja”.

Sukcesorzy dopiero wchodzĿ na scenŌ Z danych PARP wynika, iƁ w Polsce obecnie tylko 5 proc. firm rodzinnych stanowiŀ przedsiōbiorstwa wielopokoleniowe, czyli takie, które zrealizowa y co najmniej jeden proces sukcesji. Ten niewielki odsetek jest zrozumia y, zwaƁywszy na fakt, Ɓe wolnorynkowa gospodarka jest w Polsce stosunkowo nowa. Pierwsi przedsiōbiorcy z okresu po upadku PRL dopiero zbliƁajŀ siō do wieku emerytalnego i sŀ w aŬnie u progu procesu sukcesyjnego. Ponadto przepisy umoƁ

FOT. GETYIMAGES

roblem dotyczy szczególnie firm – osób fizycznych prowadzŀcych dzia alnoŬŃ gospodarczŀ.

Prawo bowiem tak stanowi o, Ɓe ŬmierŃ przedsiōbiorcy by a równoznaczna ze Ŭmierciŀ firmy.

Owszem, spadkobiercy przejmowali majŀtek, ale jeŬli decydowali siō kontynuowaŃ dzia alnoŬŃ, musieli to robiŃ na w asne imiō i nazwisko a wiōc za kaƁdym razem od nowa. „Za oƁona w 1946…”, „Dzia a od 1972…” – takie dopiski do nazwy firmy by y uprawnione w wiōkszoŬci przypadków, gdy mia a ona formō osoby prawnej; fizycznej – tylko jeŬli jej w aŬciciel ciŀgle Ɓy . liwiajŀce sukcesjō firm osób fizycznych dzia ajŀ dopiero od 2018 r.

Nowe przepisy da y przedsiōbiorcom moƁliwoŬŃ zg oszenia do specjalnej ewidencji zarzŀdcy sukcesyjnego, który w razie ich Ŭmierci przejmie obowiŀzki zwiŀzane z kontynuacjŀ dzia alnoŬci firmy. Zarzŀdca moƁe pe niŃ swoje obowiŀzki tylko przez maksymalnie dwa lata lub do momentu ustanowienia spadkobierców. Zarzŀdca ma prawo podpisywaŃ nowe umowy, regulowaŃ wszystkie zobowiŀ zania podatkowe, podejmowaŃ decyzje dotyczŀce firmy.

Sukcesja rodzinna to proces wieloetapowy i czasoch onny. Polega na stopniowym przekazywaniu wiedzy, w adzy, w asnoŬci i wartoŬci od nestora dla sukcesora. Prowadzi do rozstrzygniōcia kwestii prawnych i organizacyjnych w przedsiōbiorstwie.

Sukcesja ze wsparciem – Sukcesja rodzinna jest wyzwaniem niejednokrotnie trudniejszym niƁ zwyk a sukcesja. Rozstrzygniōcia wymagajŀ sprawy nie tylko zwiŀzane z prowadzonym biznesem, sposobem jego zarzŀdzania, czy kierunkiem rozwoju, ale takƁe rodzinne emocje, oczekiwania, kwestie spadkowe.

To proces wieloletni i wymagajŀcy wsparcia ekspertów, czōsto nawet kilku specjalizacji. Prawnik, ekspert ds. podatków, coach biznesu, mediator, psycholog - doradztwo tych wszystkich specjalistów moƁe okazaŃ siō niezbōdne, a przynajmniej niezwykle pomocne. Dlatego w aŬnie PARP w odpowiedzi na realnŀ potrzebō przedsiōbiorców realizuje dzia ania w ramach konkursu dla firm rodzinnych planujŀcych sukcesjō – t umaczy Iwona Augustynowicz z PARP. Agencja prowadzi dzia ania ze Ŭrodków Europejskiego Funduszy Spo ecznego, które majŀ na celu pomoc firmom rodzinnym w przeprowadzeniu procesu sukcesji. Obecny konkurs zaplanowany jest do koşca przysz ego roku. b

Strefa firm

/ lato 2022

FOT. GETYIMAGES

66

b Firmy biorŀce udzia w projekcie otrzymajŀ wsparcie doradców, którzy zdiagnozujŀ sytuacjō w firmie, wskaƁŀ potencjalne szanse i zagroƁenia, a takƁe opracujŀ strategiō przeprowadzenia sukcesji pod wzglōdem prawnym, finansowym i organizacyjnym. Aby zapewniŃ atwy dostōp do programu przedsiōbiorstwom z ca ego kraju, zosta y wydzielone makroregiony, gdzie zg oszenia do projektu prowadzone sŀ przez beneficjentów wy onionych przez PARP: DGA, Grupa ODITK, PM Doradztwo Gospodarcze i Novapraxis. Przedsiōbiorcy uczestniczŀcy w projekcie pokrywajŀ oko o 13 proc. wartoŬci us ug szkoleniowych i doradczych.

Wszystkie przedsiōbiorstwa, które zakwalifikujŀ siō do projektu, otrzymajŀ wstōpnŀ sesjō doradczŀ, badajŀcŀ gotowoŬŃ do sukcesji i okreŬlajŀcŀ potrzebne szkolenia. Nastōpny etap stanowiŀ spotkania z doradcami z zakresu finansów, prawa, zarzŀdzania i psychologii. Na dodatkowe wsparcie - 40 godzin doradztwa - mogŀ liczyŃ firmy, które po wstōpnej diagnozie bōdŀ kontynuowa y udzia w projekcie.

Sukcesja: kluczowe decyzje KaƁda firma, która ma w perspektywie sukcesjō rodzinnŀ, jest w nieco innej sytuacji, np. ze wzglōdu na liczbō sukcesorów i ich dotychczasowe zaangaƁowanie w biznes, stan prawny i finansowy przedsiōbiorstwa, uregulowanie mechanizmów zarzŀdzania czy ugruntowane know-how, na którym opiera siō dzia anie firmy. Dlatego tak waƁne jest precyzyjne okreŬlenie potrzeb kaƁdego przedsiōbiorstwa indywidualnie.

– Niezwykle czōsto przedsiōbiorcy szukajŀ odpowiedzi wyrywkowo, w kancelariach prawnych, u ksiōgowych, doradców podatkowych, wŬród znajomych. Teraz, dziōki programowi, mogŀ skorzystaŃ z pomocy doradców sukcesyjnych, którzy dostarczajŀ im kompleksowych rozwiŀzaş.

Sukcesem tego projektu jest fakt, Ɓe klient otrzymuje pe nŀ, bardzo szerokŀ pomoc w ustaleniu czōsto kilku wariantów dla przetrwania biznesu – t umaczy Magdalena Fran-

ciszczak. – Otrzymujŀ gotowe wytyczne do wdroƁenia w aŬnie w swojej konkretnej sytuacji rodzinnej i biznesowej – dodaje.

Z danych Instytutu Biznesu Rodzinnego wynika, Ɓe w przeciŀgu najbliƁszych piōciu lat sukcesjō planuje ok. 500 tys. firm rodzinnych.

Decyzja o wdraƁaniu nastōpcy naleƁy do przedsiōbiorcy i nauka zarzŀdzania nie przewiduje jednoznacznych terminów. JeŬli przedsiōbiorca dokona juƁ pierwszej selekcji i wie, komu chcia by przekazaŃ stery, pójdzie to szybciej. Gorzej, gdy Ɓaden z potencjalnych kandydatów nie jest wyraƀnie lepszy od pozosta ych.

Czy i kiedy warto zaplanowaŃ sukcesjō w firmie rodzinnej? „Na tak zadane pytanie moƁna odpowiedzieŃ wrōcz: Od chwili za oƁenia firmy kaƁdy krok powinien byŃ przeprowadzany ze ŬwiadomoŬciŀ, Ɓe któregoŬ dnia przejdzie ona w inne rōce. W praktyce trudno jednak oczekiwaŃ od przedsiōbiorcy tak silnego ukierunkowania na przysz oŬŃ – choŃ nieuchronnŀ, to jednak odleg ŀ”, piszŀ autorzy poradnika „Sukcesja w firmie rodzinnej”.

Ich zdaniem moment, w którym przedsiōbiorca powinien zaczŀŃ planowaŃ sukcesjō, uzaleƁniony jest od czynników takich, jak na przyk ad wielkoŬci firmy. Znacznie atwiej jest dla przyk adu zaplanowaŃ przekazanie w adzy w niewielkim przedsiōbiorstwie, a wiōcej pracy bōdzie to wymaga o w duƁej firmie, która realizuje dziesiŀtki zamówieş, równieƁ dla odbiorców zagranicznych. W tym drugim przypadku nastōpca bōdzie potrzebowa wiōcej czasu, by zapoznaŃ siō ze wszystkimi obszarami jej funkcjonowania.

Kluczowe jest podjōcie decyzji o potrzebie sukcesji, czyli przekazania w pe ni funkcjonujŀcego przedsiōbiorstwa spadkobiercom, a najlepiej jednemu z nich. Na tyle wczeŬnie, by móg on siō do tego przygotowaŃ – pracujŀc np. w firmie, którŀ w przysz oŬci obejmie albo w konkurencyjnej – a rodzina i bliscy oswoiŃ z myŬlŀ, Ɓe sprawa nastōpcy w firmie jest rozstrzygniōta, co zaoszczōdzi takƁe wewnōtrznych konfliktów.

/ lato 2022

Strefa firm

67

Firmy rodzinne w ciekawych czasach Obyť Źy w ciekawych czasach mówi chiŚskie przekleŚstwo – jak w tych obecnych, „ciekawych” czasach radzļ sobie firmy rodzinne, które odpowiadajļ przecieŹ za oko o 2/3 polskiego PKB, silnie wp ywajļ na wzrost gospodarczy i kszta tujļ krajowļ przedsiňbiorczoťĿ?

Drugim pop popularnym trendem – silnie przez Grant Thornton rek rekomendowanym – jest korzystanie z tzw. estoşskiego estoş CIT, który w nowej, atrakcyjnej ods onie wsz ods onie wszed w Ɓycie wraz z przepisami Polskiego adu. W ramach estoşskiego CIT, podatek CIT odprowadza odprowadzany jest nie od wypracowanego przez firmō ō zysku w danym roku, ale dopiero w momencie wyp aty tego zysku z firmy w formie dywidendy. Tym sa samym, zasadniczo tak d ugo jak zyski spó ki ssŀ reinwestowane, podatek dochodospó ki wy nie jest pobierany, a obowiŀzek jego zap aty wystōpuje dopiero w momencie wyp at dywidendy. Co wiōcej obniƁenie obp aty ciŀƁ ciŀƁeş podatkowych dotyczy równieƁ pr przedsiōbiorców, którzy nie tylko reinwest stujŀ, ale teƁ dokonujŀ wyp aty czōŬci a nawet ca oŬci zysków. Zatem Polski ad to nie wy ŀcznie zwiōkszenie obciŀƁeş, ale równieƁ estoşski CIT – nowe interesujŀce rozwiŀzanie, które moƁe byŃ implementowane m.in. w firmach rodzinnych.

Ko Komu – jakim firmom – s użĻ zmiany i dlacz czego?

Zmiany niewŀtpliwie bōdŀ s uƁyŃ firmo mom, które dostosujŀ siō do funkcjono nowania w obecnym Ŭwiecie – czōsto okre okreŬlanym jako Ŭwiat VUCA – volatility (zmi Jak firmy rodzinne zareagowa y (zmiennoŬŃ), uncertainty (niepewnoŬŃ), comp na zmiany w otoczeniu podatkowocomplexity (z oƁonoŬŃ) i ambiguity (niem jedn prawnym zwiĻzane z wprowadzeniem jednoznacznoŬŃ).

NajwaƁniejszŀ umiejōtnoŬ Polskiego adu? noŬciŀ w zmieniajŀcych siō okolicznoŬciac jest zdolnoŬŃ do elastycznego i odPolski ad przyniós prawdziwŀ poŬciach waƁne adaptowania siō do nieoczekiwadatkowŀ rewolucjŀ dla wszystkich polwaƁnego unki skich firm. Obserwujemy dwa kierunki nych wydarzeş. ch – fi zmian w ramach firm rodzinnych W firmach rodzinnych niezwykle czōsto mpuls wystō ōpu ona dziōki synergii róƁnych pokopo pierwsze Polski ad stanowi impuls wystōpuje wadzoş rodziny rod do refleksji nad formŀ prawnŀ prowadzoleş – za oƁycieli posiadajŀcych duƁŀ nego biznesu. wiedzō branƁowŀ i doŬwiadczenia biznesowe Popularne spó ki komandytowe, spó ki oraz ich dzieci, które zwykle cechuje elastyczci goŬŃ dzia ania, dzia jawne oraz jednoosobowe dzia alnoŬci noŬŃ otwartoŬŃ na nowoczesne rozspodarcze zdecydowanie straci y wiŀzania oraz wiōksza sk onnoŬŃ Maja Jab oŚska na atrakcyjnoŬci, w zwiŀzku z czym do ryzyka. Posiadajŀ one zatem nawiele firm rodzinnych decyduje siō turalnie kompetencje do przezwyciō Radca prawny, zespó doradztwa na prowadzenie dzia alnoŬci w forƁania okolicznoŬci trudnych. Z pewdla Firm Rodzinnych Grant Thornmie spó ek z ograniczonŀ odpowienoŬciŀ równieƁ zyskujŀ obecnie firton – g ówny partner merytoryczdzialnoŬciŀ. Przy podobnym poziomy, które Ŭledzi y trendy rynkowe ny Kongresu Firm Rodzinnych mie opodatkowania, zapewniajŀ i wdraƁa y innowacje rynkowe i pro„Odnowa od nowa”, który od piň# one ochronō majŀtku prywatnego duktowe, np. produkty digitalne czy ciu lat odbywa siň we Wroc awiu. przed zobowiŀzaniami zwiŀzanymi cyfrowe kana y sprzedaƁy. z prowadzeniem dzia alnoŬci.

BMK

FOT. MATERIA Y PRASOWE

Jak polskie firmy rodzinne radzĻ sobie obie ze zdarzeniami ostatnich czasów – pandedemiĻ, transformacjĻ energetycznĻ, wojnĻ i jej konsekwencjami?

Grant Thornton corocznie bada kondycjō polskich firm rodzinnych w oparciu arciu o dane finansowe takich firm notowanych anych na GPW. Z naszych analiz wyraƀnie wynika, Ɓe rodzinne biznesy w czasach rynkonkowych perturbacji, radzŀ sobie lepiej niƁ Ɓ spó ki nierodzinne.

Firmy rodzinne nawet w niekorzystnej sytuacji gospodarczej w dalszym ciŀgu przedstawiajŀ dodatnie e wyniki finansowe zarówno na pozioomie operacyjnym, jak i zysku netto. o.

OczywiŬcie obecne wydarzenia – najjpierw pandemia, a nastōpnie wojna na w Ukrainie oraz transformacja energegetyczna stanowiŀ nie lada wyzwanie dla firm rodzinnych, które zmagajŀ siō z rosnŀcymi cenami surowców, zerwanymi ymi aşcuchami dostaw i trudnoŬciami z pojezyskaniem pracowników. Obserwujeze my, Ɓe elastyczne strategie zarzŀdcze i operacyjne zaadaptowane w czasie pandemii przynoszŀ pozytywne skutki równieƁ w obecnej sytuacji.

68

Strefa wojny

/ lato 2022

Czy uda siň zbudowaĿ trwa ļ przyjaŸŚ pomiňdzy Polakami i UkraiŚcami?

OD CZASU ZBROJNEJ AGRESJI ROSJI NA UKRAINĉ I OGROMNEJ SKALI POLSKIEJ POMOCY DLA UKRAIěSKIEGO NARODU, STOSUNKI POMIĉDZY UKRAIěCAMI I POLAKAMI Sý TAK DOBRE, JAK JESZCZE NIGDY W HISTORII. NIE MOĹEMY TEGO ZMARNOWAĀ tekst: Norbert ZiŌtal

Ŭmioletnia Nikola narysowa a na kartce dwa splecione serca. W bia o-czerwonych, polskich barwach i Ɓó to-niebieskich, ukraişskich. Kartkō przylepi a do bocznej szyby samochodu. Auto zatrzyma o siō na skrzyƁowaniu przy ul. Krakowskiej w PrzemyŬlu, czeka o na Ŭwiat ach. Drugim pasem podjecha inny samochód. Z niego dwoje kilkuletnich dzieci spoglŀda o na kartkō z sercami. Przyjaƀnie u oƁy y d onie na kszta t serc i skierowa y w kierunku Nikolki. Zza kierownicy wychyli a siō m oda kobieta, byŃ moƁe mama tej dwójki maluchów. Przyjaƀnie pomacha a rōkŀ w naszym kierunku.

Gdy samochody ruszy y spod Ŭwiate , okaza o siō, Ɓe ten z dzieŃmi mia ukraişskie rejestracje.

– Mamo, to pewnie te dzieci, którym podarowa am paczkō z kosmetykami – z dzieciōcŀ prostotŀ wydedukowa a Nikolka. – Macha y do mnie, skŀd by wiedzia y, Ɓe to ja?

Pod koniec lutego, na poczŀtku wojny rosyjsko-ukraişskiej, Nikola mieszkajŀca w ma ej miejscowoŬci powiatu przemyskiego, przy ŀczy a siō do zbiórki róƁnych rzeczy potrzebnych uchodƀcom. Wspólnie ze starszŀ siostrŀ Klaudiŀ przygotowa y paczki z podstawowymi kosmetykami dla ma ego dziecka. Za produkty zap aci y z w asnych pieniōdzy, a do paczek do ŀczy y kartki z sercami polskim i ukraişskim i napisem: dla dziecka z Ukrainy od Nikoli (od Klaudii na drugiej).

O

W pierwszych dnia wojny, od razu do pomocy UkraiŞcom ruszy y tysiĿce Polaków Najtrudniejsze by y ostatnie dni lutego i pierwsze dwa tygodnie marca. Wszystko dopiero siō bowiem organizowa o. W PrzemyŬlu, Medyce i innych miejscowoŬciach do pomocy spontanicznie zg asza y siō setki wolontariuszy. Z zaskoczeniem obserwowano, Ɓe równieƁ ludzie, którzy przez wiele lat nie ukrywali swojej niechōci do Ukraişców i publicznie to g osili, takƁe czynnie w ŀczyli siō w akcjō pomocy. Kobiety i dzieci uciekajŀce przed wojnŀ w PrzemyŬlu, Medyce, ale równieƁ w wielu innych miejscowoŬciach pogranicza polsko-ukraişskiego otrzyma y bezinteresownŀ, ogromnŀ pomoc.

OŬmioletnia Nikola z jedenastoletniŀ Klaudiŀ nie tylko przeznaczy y swoje pieniŀdze na wsparcie dzieci ukraişskich, ale równieƁ by y Ŭwiadkami ewakuacji dwóch rodzin, a w aŬciwie tylko matek z dzieŃmi, które pod koniec lutego z Charkowa i Lwowa, przez PrzemyŬl, szczōŬliwie dotar y do Szczecina, do pracujŀcych tam ojców rodzin.

Odbiór z granicy, szybki obiad, prysznic, drobne zakupy, od razu do samochodu i do zachodniej Polski. KilkanaŬcie dramatycznych godzin, spōdzonych przez ludzi, którzy wczeŬniej zupe nie siō nie znali. To schemat tysiōcy podobnych, indywidualnych akcji ewakuacyjnych.

Trzy miesiŀce od zbrojnej agresji Rosji na Ukrainō stosunki pomiōdzy Polakami i Ukraişcami sŀ tak dobre, jak jeszcze nigdy. Tak, jak nikt nie spodziewa siō, Ɓe Rosja rozpocznie otwartŀ, pe nofrontowŀ wojnō z Ukrainŀ, b

Polacy i UkraiŞcy to teraz dwa najbardziej zaprzyjaƀnione narody w Europie

70

Strefa wojny

tak nikt nie przypuszcza , Ɓe w Polsce „wybuchb nie” ogromna fala pomocy dla Ukraişców. W PrzemyŬlu i powiecie przemyskim nie ma chyba rodziny, która w jakikolwiek sposób nie pomog aby uchodƀcom z Ukrainy, choŃ by drobnym datkiem. Setki ludzi przynosi y jedzenie, gotowe kanapki i inne rzeczy choŃby do dworca kolejowego w PrzemyŬlu.

– Walczcie o swój kraj. My zaopiekujemy siō waszymi rodzinami. U nas bōdŀ bezpieczne – przez media spo ecznoŬciowe z PrzemyŬla szed jasny przekaz do ukraişskich mōƁczyzn.

UkraiŞcy bardzo doceniajĿ polskĿ pomoc. Polacy sĿ traktowani jako nasi najbliƁsi bracia Ukraişcy, choŃ od poczŀtku podkreŬlali, jak bardzo sŀ wdziōczni Polakom za pomoc, to teraz zaczynajŀ dziōkowaŃ w bardziej formalnym sposób. ByŃ moƁe sami na poczŀtku wojny nie przypuszczali, Ɓe to Polska stanie siō symbolem pomocy krajowi zbrojnie napadniōtemu przez Rosjō. ChoŃ oczywiŬcie pomaga kaƁdy zachodni kraj graniczŀ cy z Ukrainŀ.

– Po trzech miesiŀcach wojny z Rosjŀ stosunki Ukraişców i Polaków w duƁym stopniu zmieni y siō na lepsze. Takiej pomocy i wspó czucia, jak od Polaków, nie dostali prawie od Ɓadnego innego paşstwa Ŭwiata. Ukraişcy bardzo doceniajŀ i dziōkujŀ za tŀ pomóc. I we Lwowie, i w innych miastach naszego kraju Polacy sŀ traktowani jako nasi najbliƁsi bracia – mówi Wiktor Halczyş ski ze Lwowa, rzecznik prasowy duƁego banku ukraiş skiego Kredo Bank.

Od wielu lat pan Wiktor jest zaangaƁowany w rozwijanie przyjacielskich stosunków ukraişsko-polskich. Osiŀ wspólnych dzia aş kilka lat temu sta a siō nieczynna linia kolejowa 102, na po udnie od PrzemyŬla. Przez graniczne Malhowice prowadzi do NiƁankowic i dalej na po udnie Ukrainy, aby w KroŬcienku znowu wjechaŃ do Polski, w Bieszczady. Spo ecznicy polscy i ukraişscy chcŀ tō liniō reaktywowaŃ, udostōpniŃ turystom i budowaŃ przyjazne, przygraniczne stosunki pomiōdzy naszymi narodami. Jednak linia to tylko pretekst, bo „przy okazji” realizowanych jest wiele wspania ych inicjatyw, które budujŀ pozytywne relacje polsko-ukraişskie.

Pan Wiktor podkreŬla, Ɓe spo eczeşstwo ukraişskie jest obecnie jeszcze bardziej przyjaƀnie nastawione do Polaków.

– Dobrym wskaƀnikiem jest sytuacja z konkursem piosnki Eurowizja. Ukraişcy mocno skrytykowali dzia ania ukraişskiego jury konkursu za niedocenienie polskiego uczestnika Ochmana. DuƁo ludzi przeprasza o za to Polaków, a niektóry nawet proponowali przenieŬŃ Eurowizjō 2023 z Kijowa do PrzemyŬla, jako miasta, które dla czōŬci Ukraişców sta o siō symbolem porozumienia miō dzy Ukraişcami i Polakami – twierdzi pan Wiktor.

– Podoba mi siō jednoŬŃ spo eczeşstwa polskiego we wspieraniu Ukrainy. Ten moment naszej historii musimy wykorzystaŃ do budowania wzajemnych, przyjacielskich relacji, które waƁne sŀ zw aszcza po obu stronach polskoukraişskiego pogranicza. Nie nawo ujō do porzucenia historii, ale mamy szansō budowaŃ teraz nowych, wspólnych bohaterów – podkreŬla Karol Gajdzik z PrzemyŬla, który kilka lat temu zapoczŀtkowa akcjō z liniŀ kolejowŀ 102 i wspólne akcje polsko-ukraişskie. Do teraz aktywnie

/ lato 2022

wspó pracuje z Wiktorem Halczyşskim, ale takƁe od poczŀtku wojny organizuje pomoc dla Ukraişców. Pociŀgami wysy a do tego kraju róƁnego rodzaju wsparcie.

Tytu miasta-ratownika dla Rzeszowa to wyróƁnienie dla mieszkaŞców ca ego Podkarpacia ChoŃ Ukraina nadal walczy z brutalnym, rosyjskim agresorem, cierpi i co rusz odkrywa Ŭlady kolejnych, rosyjskich zbrodni wojennych, to jednak znalaz a si y, aby juƁ teraz doceniŃ polskŀ pomoc. W trakcie niedzielnej wizyty prezydenta Polski Andrzeja Dudy w Kijowie, w Radzie NajwyƁ szej Ukrainy, prezydent tego kraju Wo odymyr Ze enski og osi , Ɓe na mocy swojego dekretu przyzna Rzeszowowi tytu miasta-ratownika.

– Ustanowi em specjalny tytu honorowy, miasto-ratownik, dla miast partnerskich naszego paşstwa, które dziŬ czyniŀ to, co niemoƁliwe, aby nam dopomóc – podczas wystŀpienia w Radzie NajwyƁszej Ukrainy stwierdzi prezydent Ze enski.

Jak wyjaŬni , wyróƁnienie dla stolicy województwa podkarpackiego jest „podkreŬleniem szczególnej roli polskiego miasta Rzeszów”. Doda , Ɓe tytu miasto-ratownik zosta stworzony dla miast partnerskich, które przysz y na pomoc Ukrainie i jej obywatelom po zbrojnej inwazji rosyjskiej.

– W imieniu ca ego narodu ukraişskiego wyraƁam wdziōcznoŬŃ Rzeszowowi – pierwszemu „miastu-ratownikowi” – powiedzia prezydent Ukrainy.

Ze eşski podkreŬli , Ɓe dziōkuje wszystkim Polakom za ogromne wsparcie, jakie okazali Ukraişcom. Wymieni oŬrodki, które okaza y pomoc swym miastom partnerskim w Ukrainie. Warszawō, Kraków, ódƀ, Poznaş, Wroc aw, Gdaşsk, Bydgoszcz, Toruş, Lublin, Katowice, Opole, Szczecin, Gorzów Wielkopolski, Zielonŀ Górō, Rzeszów, Bia ystok, Olsztyn i Kielce.

Ukraişski przywódca wymienia tylko stolice regionów, bo nie sposób wskazaŃ wszystkich miast i wiosek, których mieszkaşcy od trzech miesiōcy pomagajŀ Ukraişcom. Tak samo, jak w PrzemyŬlu, pomagano równieƁ choŃby w Medyce. Gdy gospodynie z róƁnych miejscowoŬci tej gminy juƁ nie dawa y rady, chcia y choŃ chwilō odsapnŀŃ, z pomocŀ ruszyli mieszkaşcy miejscowoŬci z innych gmin powiatu przemyskiego. Tak by o na ca ym pasie granicznym z Ukrainŀ.

– Chcia bym w imieniu swoim jak i mieszkaşców miasta Rzeszów podziōkowaŃ za zaszczyt – skomentowa na gorŀco Konrad Fijo ek, prezydent Rzeszowa. Doda od razu: – Koniecznie chcō teƁ podkreŬliŃ, Ɓe nasza pomoc nie mia aby sensu, gdyby nie wspó praca z takimi miastami jak PrzemyŬl i Ustrzyki Dolne. To wy jako pierwsi przyjmowaliŬcie na siebie ciōƁar zwiŀzany z uchodƀcami.

CzōŬŃ mieszkaşców PrzemyŬla jest zawiedziona tym, Ɓe to Rzeszów doceni ukraişski prezydent. WiōkszoŬŃ jednak wie, Ɓe wyraz podziōkowania dla ca ego Podkarpacia.

– Gwarantuje, Ɓe ani ja, ani ktokolwiek, kto od 24 lutego robi wszystko, co w jego mocy, zarywa noce, organizowa pomoc dla uchodƀców z Ukrainy, nie robi tego dla splendoru, tytu ów czy medali. Wszyscy byliŬmy tam z potrzeby serca i z chōci pomocy ludziom w potrzebie. Tak by o w PrzemyŬlu i tak by o we wszystkich polskich miastach. Nie mam wŀtpliwoŬci! Po drugie, nikt nie ma zamia-

Strefa wojny

Mamy ogromnĿ szansŌ na zbudowanie trwa ej przyjaƀni pomiŌdzy Polakami i UkraiŞcami Jak pokazuje historia, dyktatorskie reƁimy padajŀ. ħwiat demokratyczny w koşcu zwyciōƁa. Tak, prōdzej czy póƀniej, zakoşczy siō wojna rosyjsko-ukraişska. Co dalej? Jak w przysz oŬci bōdŀ wyglŀdaŃ stosunki polsko-ukraişskie?

– Teraz mamy najlepszŀ szansō zbudowaŃ nowe relacje przyjaƀni wobec naszej wspólnej ciōƁkiej historii XX wieku. Ma ym krokiem do tego sta a decyzja w adz Lwowa o ods oniōciu rzeƀb lwów na Cmentarzu Orlŀt na yczakowie we Lwowie. Wierzō, Ɓe po naszym wspólnym zwyciōstwie w wojnie z Rosjŀ, moƁemy zamknŀŃ kwestie historyczno-pomnikowe w Ukrainie i w Polsce i moƁemy dalej budowaŃ wspólnŀ przysz oŬŃ na zasadach partnerstwa równoprawnego, jako dobrzy przyjaciele i sŀsiedzi – mówi Wiktor Halczyşski.

– DziŬ na ul. Jagielloşskiej w PrzemyŬlu minŀ mnie samochód na tablicach rejestracyjnych z Ukrainy. Na bocznej szybie by a przyklejona kartka A3 z napisem „Dziōkujemy Wszystkim Polakom za pomoc Ukraişcom”. Napis by wykonany rōcznie, namalowano serca w naszych i ukraişskich barwach. I Ŭciskajŀce siō d onie. To tyle w kwestii podziōkowaş i uznania, Ɓe strony naszych Sŀ siadów. Nie pomaga am, by byŃ fetowana i nie oczekujō medali. Wystarczy mi uŬmiech Galiny, Yelizaviety i Ewanhieliny – wpis tej treŬci, 24 maja, dok adnie w trzy miesiŀ ce po rosyjskiej napaŬci na Ukrainō, zamieŬci a Anna GradMizga a, przewodniczŀca Zarzŀdu Osiedla „Stare Miasto” w PrzemyŬlu.

FOT. JAKUB SZYMCZUK/ KPRP

ru podwaƁaŃ decyzji prezydenta Ze enskiego, o wyróƁnieniu tych, a nie innych miast. Nikt nie ma teƁ zamiaru deprecjonowaŃ dzia aş innych miast, ani licytowaŃ siō kto zrobi wiōcej, kto zrobi lepiej! Przed kaƁdym z miast zosta y postawione róƁne zadania i kaƁde z miast stara o siō je wype niŃ najlepiej, jak potrafi. PrzemyŬl równieƁ – komentuje Wojciech Bakun, prezydent PrzemyŬla.

– To honorowe miano, przyznane po raz pierwszy w historii, potwierdza wyjŀtkowŀ rolō, jakŀ stolica Podkarpacia i jej mieszkaşcy odgrywajŀ w niesieniu bezinteresownej pomocy swym sŀsiadom Ukraişcom oraz Ukrainie, w tragicznym i heroicznym czasie wojny. (...) Przyznany Rzeszowowi tytu moƁe byŃ rozumiany jako wielki, choŃ symboliczny uk on i podziōkowanie dla wszystkich mieszkaşców województwa podkarpackiego, zw aszcza mieszkaşców PrzemyŬla, tak mocno zaangaƁowanych w niesienie pomocy dla Ukraişców – twierdzi W adys aw Ortyl, marsza ek województwa podkarpackiego.

Gestów przyjaƀni jest wiōcej. TuƁ przed wizytŀ prezydenta Andrzej Dudy w Kijowie, mer Lwowa Andrzej Sadowy informuje o ods oniōciu rzeƀb lwów na Cmentarzu Orlŀt Lwowskich. Przez kilka lat by y zas oniōte p ytami paƀ dzierzowymi. Teraz mer Sadowy deklaruje, Ɓe posŀgi zostanŀ odrestaurowane.

– Gratulujō Rzeszowowi otrzymania odznaki miasta - ratownika. Jestem przekonany, Ɓe ta pomoc, którŀ nam teraz dajecie, nie jest dla odznak, ale od serca i z braterstwa. Dziō kujō wam za to osobiŬcie, ale teƁ w imieniu ca ego narodu ukraişskiego. Dziōkujō prezydentowi Rzeszowa, mieszkaş com i wszystkim Polakom za wspó pracō – podczas ŀczenia na Ɓywo na sesji Rady Miasta mówi Oleksandr Symchyshyn, mer miasta Chmielnicki na Ukrainie.

71

Prezydent Polski Andrzej Duda i prezydent Ukrainy Wo odymyr Ze enski

FOT. JAKUB SZYMCZUK/ KPRP

/ lato 2022

Publicznoūł s ucha wystĿpienia prezydenta Polski Andrzeja Dudy w Radzie NajwyƁszej Ukrainy

/ lato 2022

Strefa nauki

73

NIE MA EKONOMII BEZ WARTOĘCI PROF. STANIS AW MAZUR: ZA SPRAWý WOJNY W UKRAINIE WIELU LUDZI PRZEKONA O SIĉ NIE TYLKO DO UNIJNYCH PIENIĉDZY, ALE I DO UNIJNYCH WARTOĥCI. ONE STA Y SIĉ NAGLE BARDZO WAĹNE JAKO COĥ, CO EWIDENTNIE ODRÓĹNIA NAS OD KRAJÓW BARBARZYěSKICH, OBECNIE SYMBOLIZOWANYCH PRZEZ ROSJĉ

Tekst: Zbigniew Bartuū

Prof. Stanis aw Mazur, rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie FOT. ANDRZEJ BANAĢ

74

Strefa nauki

Nasz ťwiat powraca do starej prawdy, Źe nie ma ekonomii bez wartoťci – Rosjň jako partnera handlowego, w tym g ównego dostawcň surowców, wykluczajļ zarówno ludzie przeraŹeni skalļ zbrodni, jak i ci, którzy domagajļ siň nasilenia dzia aŚ na rzecz ochrony ťrodowiska i klimatu – stwierdza prof. STANIS AW MAZUR Tekst: Zbigniew Bartuū Panie profesorze, Rosja napad a na Ukrainň już 8 lat temu, ale wtedy nikt siň tym nie przejĻ . To by nadal bardzo ważny partner gospodarczy Zachodu, g ówny dostawca surowców energetycznych odgrywajĻ cych kluczowĻ rolň w europejskiej gospodarce i codziennym życiu ludzi. Teraz coŧ jednak pňk o i dosz o do gremialnego odrzucenia Rosji jako partnera Zachodu. Z punktu widzenia czysto ekonomicznego ma to i bňdzie mia o bardzo bolesne skutki i wydaje siň krótkoterminowo decyzjĻ nieracjonalnĻ.

Dlaczego mimo wszystko trzeba lub warto by o jĻ podjĻľ?

Szukajŀc wyjaŬnienia, dlaczego te trudne i ekonomicznie dotkliwe decyzje sŀ podejmowane i w bardzo wielu krajach przez wielu ludzi akceptowane, wskaza bym na trzy istotne przes anki.

Po pierwsze, z pewnoŬciŀ gdzieŬ g ōboko w naszej duszy tkwi zestaw niezmiennych regu i wartoŬci. Do pewnego stopnia nie ma znaczenia, z czego my je wyprowadzamy, ale one sŀ Ŭwiōte i mówiŀ, by nie zabijaŃ, nie grabiŃ, nie gwa ciŃ, nie przeŬladowaŃ niewinnych i bezbronnych.

W przypadku rosyjskiej agresji doŬwiadczamy amania tych regu na ogromnŀ skalō. To doŬwiadczenie jest bardzo intensywne równieƁ dlatego, Ɓe opiekujemy

siō uchodƀcami i silnie odczuwamy to, co oni czujŀ. Ca y ten dramat ma zatem wymiar bardzo ludzki, bardzo intymny, a to wywo uje silne emocje i u atwia identyfikacjō z ofiarami. Uruchamia w nas imperatyw moralny: niezgodō na okrucieşstwo.

Zachodni Europejczycy nie sĻ tak blisko tej tragedii jak my.

Tak, ale ogromnŀ rolō w przybliƁaniu tego, co siō dzieje, odgrywajŀ media. MoƁna rzec, Ɓe wnoszŀ one tō wojnō do wszystkich europejskich domów. Robi to teƁ przy ich pomocy prezydent Ukrainy, robiŀ to inni przedstawiciele ukraişskich w adz. Ich narracja jest spójna z polskŀ narracjŀ oraz narracjŀ wiōkszoŬci zachodnich polityków, zabierajŀcych g os na temat tego konfliktu. Nie ma Ɓadnych wŀtpliwoŬci, Ɓe to jest brutalna napaŬŃ imperialnej Rosji na niewinnŀ, broniŀcŀ suwerennoŬci i wolnoŬci Ukrainō.

A druga przes anka?

W bardzo wielu krajach, choŃ moƁe nie wszystkich, i obywatele, i reprezentujŀcy ich politycy zrozumieli coŬ, o czym my, Polacy, niezaleƁnie od opcji politycznej, mówiliŬmy od lat jednym g osem: Ɓe uzaleƁnienie od Rosji jest Ŭmiertelnie niebezpieczne i Ɓe jeƁeli my siō z tego uzaleƁnienia nie bōdziemy wyzwalaŃ, to nasz model demokracji, oparty na okreŬlonym systemie warto-

/ lato 2022

Ŭci, bōdzie wiecznie naraƁony na ataki, erozjō, podkopywanie, a ostatecznie takƁe na demontaƁ.

Dlaczego?

PoniewaƁ staniemy siō czōŬciŀ Ŭwiata i systemu, w którym silny, brutalny, nierespektujŀcy naszych zasad barbarzyşca zawsze bōdzie nas szantaƁowa . Uzupe nieniem tego jest trzecia przes anka, a mianowicie wielka zmiana kulturowa, niemal cywilizacyjna, polegajŀca na zupe nie innym niƁ dotŀd myŬleniu o Ziemi, o Ŭrodowisku, klimacie, wspó istnieniu z przyrodŀ. JesteŬmy w trakcie tej zmiany, silne sŀ – oparte na badaniach naukowych – obawy, czy my w ogóle bōdziemy mieli co oddaŃ kolejnym pokoleniom.

To prowadzi do radykalizacji postaw.

Rosjň jako partnera handlowego, w tym g ównego dostawcň surowców, wykluczajĻ wiňc zarówno ludzie przerażeni skalĻ zbrodni, symbolizowanĻ przez Buczň, jak i ci, którzy domagajĻ siň nasilenia dzia aŚ na rzecz ochrony ŧrodowiska i klimatu, bo wyrzucenie z Europy rosyjskiego wňgla, gazu, ropy oznacza si Ļ rzeczy mniej wňgla, gazu i ropy – i koniecznoŧľ szukania czystych alternatyw.

Tak. Znaczenie paliw kopalnych, zw aszcza wōgla, moƁe przez kilka lat rosnŀŃ – przede wszystkim w takich krajach jak Polska, gdzie gospodarka, w tym energetyka, jest silnie uzaleƁniona od tradycyjnych surowców. Ale trend jest oczywisty, jednoznaczny i nie ma od niego odwrotu: technologie oparte na odnawialnych ƀród ach energii, przybliƁajŀce nas do zeroemisyjnej gospodarki obiegu zamkniōtego, sŀ przysz oŬciŀ Ŭwiata. Coraz Ɓyczliwiej zaczyna siō takƁe spoglŀdaŃ na energiō jŀdrowŀ. A w aŬciwie to, co juƁ siō dzieje i teraz – w wyniku wy-

Coraz wiňcej osób w Europie dostrzega, Źe pokój jest wartoťciļ, o którļ trzeba dbaĿ, ale która teŹ kosztuje. Czasami ten koszt to jakieť doraŸne wyrzeczenia

/ lato 2022

Prof.

Stanis aw Mazur: – G ňboko wierzň, Źe ten wyjļtkowo trudny czas, pe en kosztów i wyrzeczeŚ, jest zarazem czasem wielkiej szansy na transformacjň, która uczyni nie tylko naszļ czňťĿ Europy, ale po prostu ťwiat, miejscem lepszym do Źycia

Strefa nauki

wo anego przez Rosjō kryzysu energetycznego – musi dynamicznie przyspieszyŃ.

Zanim rozwiniemy ten temat, zadam jeszcze jedno pytanie o wartoŧci: dlaczego nasz cywilizowany ŧwiat nie ma problemu z prowadzeniem interesów z ArabiĻ SaudyjskĻ czy TurcjĻ oraz innymi krajami, w których regu y Zachodu sĻ – delikatnie mówiĻc– kontestowane i niestosowane, a praktyka w adzy spotyka siň z miażdżĻcĻ krytykĻ Amnesty International i innych organizacji praw cz owieka? Co ze starĻ maksymĻ, że w biznesie nie ma miejsca na sentymenty, w tym litowanie siň nad BuczĻ?

Faktycznie, patrzŀc na ostatnie lata, moƁna by posŀdziŃ szeroko pojōtych mieszkaşców Zachodu o nieczu oŬŃ, brak empatii, ignorowanie cudzego cierpienia. Ba, moƁna by o to posŀdziŃ nas, Polaków. Bo czy myŬmy siō przejmowali tymi tysiŀcami ludzi, którzy na tratwach i ódeczkach docierali w ostatnich latach do po udniowych granic Europy?

WidzieliŬmy migawki z rzekomo „odleg ego Ŭwiata” i uwaƁaliŬmy powszechnie, Ɓe to nas nie doty-

czy. Dominowa a logika „naszej chaty z kraja”. Tymczasem myŬmy teraz zas ynōli na ca ym Ŭwiecie z bezprecedensowej empatii i solidarnoŬci, przyjmujŀc miliony uchodƀców pod swój dach.

Ludzie przyjňli czy rzĻd przyjĻ ?

I jedno, i drugie – choŃ w nieco innym znaczeniu. Oczywiste jest, Ɓe nieco innymi przes ankami kierujŀ siō tzw. zwykli obywatele, a innymi decydenci, realizujŀ cy swojŀ politykō – paşstwowŀ czy partyjnŀ. Dla obywateli kluczowymi przes ankami sŀ wraƁ liwoŬŃ, empatia, osobiste doznanie i doŬwiadczenie. A ono sta o siō dla Polaków – ale teƁ Ukraiş ców – szokujŀce i formujŀce zarazem. Minione miesiŀce to bardzo budujŀcy moralnie okres, oby z tego zosta o w nas jak najwiōcej.

Myŧmy siň jeszcze dwie dekady temu raczej nie lubili.

A teraz Ɓyjemy razem pod jednym dachem. I mówimy w wiōkszoŬci spraw jednym g osem. Ba, jesteŬmy w stanie poŬwiōcaŃ siō za siebie wzajem: oni walczŀ tam takƁe za naszŀ wolnoŬŃ, my tu siō nimi opiekujemy i ich wspieramy

75

na wszelkich moƁliwych poziomach.

Pewien znany lekarz powiedzia , że to nie sĻ żadni goŧcie, tylko „nasi”, „swoi”.

Tak. Skala i intensywnoŬŃ tego doŬwiadczenia rozpali a emocje, których konsekwencji – jak mi siō wydaje – nie da siō juƁ cofnŀŃ. Jak wspomnia em, ta „polska narracja”, „polska optyka” sta a siō w Ŭwiecie zachodnim powszechna, co wynika w aŬnie z podstawowych wartoŬci spajajŀcych ów Ŭwiat. Ludzie, na masowŀ skalō, potrzebujŀ najwyraƀ niej powrotu do nich. Dlatego nie tylko my uznajemy Ukraişców za „swoich”. W szerokim sensie oni broniŀ wartoŬci, na których nam najbardziej zaleƁy. Z tego samego powodu obywatele Zachodu mówiŀ Rosji – takiej Rosji – jednoznaczne „nie”.

Politycy musieli to wziĻľ pod uwagň w swych wyborczych kalkulacjach?

Tak. I w wielu przypadkach oznacza to gruntownŀ reorientacjō polityki, jej celów, strategii. To jest w ogromnej mierze punkt zwrotny w dziejach Zachodu.

FOT. ANDRZEJ BANAĢ

Jak mawiajĻ Anglosasi – punkt bez powrotu?

Wydaje mi siō, Ɓe tak. Rosja przekroczy a granice, których nie wolno przekraczaŃ. Dokonuje zbrodni na „naszych” oczach, a dziōki dostōpowi do informacji, m.in. do spo ecznych mediów elektronicznych, jest to obnaƁane.

W jednym miejscu, w bardzo krótkim czasie, zderzy y siō emocje wynikajŀce z wartoŬci, doŬwiadczenia, strachu, poczucia zagroƁenia – i ich suma doprowadzi a do…

Prof. Stanis aw Mazur: – Spo eczeŞstwa Zachodu, takƁe polskie, poczu y siŌ zagubione w chaosie wykreowanym przez kapitalizm spekulacyjny, kapitalizm kasyna, kapitalizm nieokie znanej konsumpcji i gloryfikacji czystego zysku

…odarcia ŧwiata z niuansów i komplikacji?

Poniekŀd tak. ħwiat jest nadal ogromnie pogmatwany i niejednoznaczny, ale w tym przypadku mamy do czynienia z prostym i klarownym podzia em: na Dobrych i Z ych. W takim ujōciu pojawia siō takƁe powszechna sk onnoŬŃ do wyrzeczeş: w obronie Dobra jesteŬmy gotowi siō poŬwiōcaŃ.

76

Zobaczymy, jak bardzo, w najbliższym sezonie grzewczym.

Wróľmy do polityków: mieliŧmy w ostatnich latach do czynienia z próbami kontestowania, by nie rzec – obrzydzania obywatelom Unii, nie tylko w Polsce, ale i innych krajach postkomunistycznych. RozdŻ wiňk miňdzy mocno prounijnymi postawami Polaków a dzia aniami naszego rzĻdu by wyraŻny.

Mnie zawsze frapowa o to, Ɓe z jednej strony szeroko rozumiane paşstwo polskie konsekwentnie, od dawna, niezaleƁnie od opcji, kierowa o do Ŭwiata komunikat: „UwaƁajcie na Rosjō, bo zap acicie kiedyŬ wielkŀ cenō za fa szywŀ przyjaƀş z Kremlem”. Z drugiej strony – polityka zagraniczna polskiego rzŀdu, o ile w ogóle istnia a, polega a na mruganiu okiem do tych, którzy stali najwierniej po stronie Rosji. Nie chcō siō teraz pastwiŃ nad tymi wszystkimi spotkaniami ze skrajnŀ antyunijnŀ i prorosyjskŀ prawicŀ, z radyka ami finansowanymi czōsto przez samŀ Moskwō. Ale zachōca bym do g ōbszej refleksji nad budowanŀ przez lata rzekomo wielkŀ przyjaƀniŀ z premierem Orbanem, która mia a nam fundowaŃ podstawy tysiŀcletniej przyjaƀ ni polsko-wōgierskiej. Zestawienie tych faktów obrazuje, Ɓe jako paşstwo wykonywaliŬmy w ostatnich latach zupe nie wykluczajŀce siō ruchy. Co gorsza, promowaliŬmy inne wartoŬci niƁ Unia i szeroko pojōty Zachód. Zarazem warto pamiōtaŃ, Ɓe liderzy kluczowych paşstw UE, jak Francja i Niemcy, niezwykle askawie odnosili siō do wspó pracy z putinowskŀ Rosjŀ.

Wojna to zmieni a?

JeŬli próbowaŃ szukaŃ jakichŬ pozytywów w doŬwiadczeniu agresji rosyjskiej, to zapewne jednym z nich jest zmiana w podejŬciu do Unii. I chodzi nie tyle o nastawienie samych polityków formacji rzŀdzŀcej, bo ono nadal bywa chwiejne, niejednoznaczne i niekonsekwentne, lecz to, co wydarzy o siō w sercach i duszach obywateli. MyŬlō, Ɓe wielu

Strefa nauki

ludzi przekona o siō nie tylko do unijnych pieniōdzy, ale i do unijnych wartoŬci. One sta y siō nagle bardzo waƁne – jako coŬ, co ewidentnie odróƁnia nas od krajów barbarzyşskich, symbolizowanych dziŬ przez Rosjō.

Paradoksalnie, dzia ania Putina doprowadzi y do nies ychanej integracji i odnowienia wspólnoty Zachodu, umocnienia wspólnoty transatlantyckiej i wspólnoty europejskiej.

Ten trend jest pozytywny.

OczywiŬcie. Podobnie jak reorientacja polityki polskiego rzŀ du. Ta polityka by a w ostatnich latach wyrazem niedojrza oŬci, dziwnego resentymentu, skutkujŀcego seriŀ populistycznych zachowaş, które mocno podkopa y naszŀ miōdzynarodowŀ pozycjō i reputacjō. Pewnie musielibyŬmy te straty odrabiaŃ latami, ale szczōŬliwie sami obywatele – przyjmujŀc pod swój dach tylu uchodƀców – podali w adzy pomocnŀ d oş. To w ogromnym stopniu zmieni o postrzeganie Polski i Polaków w Ŭwiecie. OczywiŬcie, wiele zaleƁy teraz od tego, co my z tym niewŀtpliwym kapita em zrobimy. Jako naród i jako paşstwo.

ObserwujĻc zachowania s ynnych ruskich trolli, widzň, że szansy na rozbicie naszej zachodniej solidarnoŧci i os abienie reduty zachodnich regu upatrujĻ oni w zbliżajĻcej siň jesieni. KalkulujĻ tak: zabraknie gazu, zabraknie wňgla, zabraknie ropy, albo ceny bňdĻ kosmiczne, czego miliony Europejczyków nie uniosĻ i zamiast has a „S awa Ukrainie” na fasadach budynków i serwisów internetowych zawiŧnie inne: „Nie chcemy zamarzaľ za Mariupol”.

To jest faktycznie has o bardzo sugestywne i z pewnoŬciŀ si y rosyjskie i prorosyjskie bōdŀ siō usilnie stara y je upowszechniŃ i zaszczepiŃ w umys ach, sercach i duszach Europejczyków, takƁe Polaków. Nie wierzō jednak, by to siō uda o. OczywiŬcie, mam ŬwiadomoŬŃ, Ɓe moƁemy mieŃ problem amistrajków, preferu-

/ lato 2022

jŀcych wygodō i spokój, ale coraz wiōcej osób w Europie dostrzega, Ɓe pokój jest wartoŬciŀ, o którŀ trzeba dbaŃ, ale która teƁ kosztuje. Czasami ten koszt to jakieŬ doraƀne wyrzeczenia.

Wňgrzy nie chcĻ wyrzeczeŚ.

No w aŬnie. Ale wōgierska narracja, powszechna w kraju, w którym wiōkszoŬŃ mediów podlega rzŀdzŀcym lub od nich zaleƁy, nie upowszechni siō w Europie wolnej od takiej patologii. Nikt nie wybaczy Rosji tego bestialstwa.

Spo eczeşstwo Zachodu na to nie pozwoli, a przyczynia siō do tego równieƁ g ōboka nieufnoŬŃ wobec reƁimu Putina i ca a masa historycznych zasz oŬci.

Powtarzam: znaleƀliŬmy siō w punkcie bez odwrotu, mechanizmy uniezaleƁniania siō od Rosji zosta y uruchomione i one popychajŀ wspólnotō europejskŀ i jej sojuszników w jednym kierunku.

Gospodarka nie moŹe funkcjonowaĿ bez fundamentów moralnych.

Historia zatem zatoczy a ko o i wracamy do tego, co kiedyť leg o u podstaw myťlenia o nowoczesnym kapitalizmie A na ile w dokonaniu tego trudnego i kosztownego wyboru pomaga nam fakt, że summa summarum uniezależnienie może nam wyjŧľ na dobre także pod wzglňdem ekonomicznym?

– Nie ma co ukrywaŃ: bardzo.

G ōboko wierzō, Ɓe ten wyjŀtkowo trudny czas, pe en kosztów i wyrzeczeş, jest zarazem czasem wielkiej szansy na transformacjō, która uczyni nie tylko naszŀ czōŬŃ Europy, ale po prostu Ŭwiat, miejscem lepszym do Ɓycia. WidaŃ tu wielkŀ determinacjō nie tylko Unii Europejskiej, ale i administracji Stanów Zjednoczonych w dŀƁeniu do zielonej rewolucji. JeŬli Polska zechce jŀ kontestowaŃ, bōdzie próbowa a iŬŃ jakŀŬ w asnŀ drogŀ, to po prostu sami siō zmarginalizujemy. DziŬ najbardziej potrzebna jest nam wiarygodnoŬŃ po-

/ lato 2022

Strefa nauki

77

S yszň od wielu polityków, że Polska spala tylko 50 mln ton wňgla rocznie, a takie Chiny 4 miliardy ton. To czymże jest dla klimatu ta nasza ŧmieszna emisja, skoro ChiŚczycy prowadzĻ nas ku zag adzie w tempie 80 razy szybszym?

To jest ƀle postawione pytanie. Ja bym zada inne – przepraszam za kolokwializm: Jak chroniŃ klimat i Ŭrodowisko, nie bōdŀc frajerem? OtóƁ Unia Europejska, ze swoimi sojusznikami, w tym USA, moƁe stworzyŃ narzōdzia motywujŀce innych, takƁe Chiny, do podŀƁania podobnŀ ŬcieƁkŀ. Nie tylko w celu ochrony Ŭrodowiska, ale teƁ po to, by zadbaŃ o równoŬŃ szans w zglobalizowanej gospodarce. Bez tego nasza gospodarka bōdzie w krótszej perspektywie traciŃ konkurencyjnoŬŃ i potem moƁe jej juƁ nie odzyskaŃ. Zresztŀ konkurencyjnoŬŃ, czyli tanioŬŃ chişskich produktów, wynika a m.in. z nieliczenia siō z kosztami Ŭrodowiskowymi.

Podobnym przyk adem jest rabunkowa wzglōdem przyrody gospodarka w Rosji.

Jest projekt ob ożenia towarów z krajów trucicieli potňżnym podatkiem klimatycznym.

W aŬnie. Zaskoczō pana, ale jestem tutaj wielkim optymistŀ. Jeszcze dwa lata temu mia em wŀtpliwoŬci, czy taka presja ze strony Zachodu jest w ogóle moƁliwa. DziŬ, przy tej skali integracji i samozaparcia UE i Stanów Zjednoczonych oraz wspomnianej gotowoŬci spo eczeşstw do ponoszenia kosztów transformacji, to siō moƁe udaŃ.

Wspomnia Pan o zglobalizowanej gospodarce: czy aby nie jesteŧmy ŧwiadkami jej totalnej rekonstrukcji spowodowanej najpierw przez pandemiň, a teraz przez wojnň i jej skutki?

Mocna korekta dotychczasowego modelu globalizacji trwa od pewnego czasu.

Nasila siō proces powracania fabryk do macierzystych paşstw – przy czym te fabryki sŀ juƁ, oczywiŬcie, ca kiem inaczej zorganizowane: zautomatyzowane, nieuciŀƁliwe dla Ŭrodowiska, coraz czōŬciej bezemisyjne. Amerykanie pro-

FOT. UEK

czynaş. Dotyczy to zarówno polityki zagranicznej, jak i wewnōtrznej: my siō nie moƁemy tak w kó ko odbijaŃ od Ŭciany do Ŭciany, bo szkodzi to nam wszystkim i moƁe mieŃ dramatyczne konsekwencje dla naszych dzieci i wnuków.

Debata Krakowska, „Przemyūleł Kraków i Ma opolskŌ. Perspektywa 2030” o globalnych firmach w mieūcie i w regionie, UMK, 26 stycznia 2021 r. wadzŀ bardzo agresywnŀ politykō wyciŀgania produkcji z Azji do USA, czemu sprzyjajŀ subsydia i obniƁki podatków. To siō zatem dzieje i bōdzie postō powaŃ, a jest poniekŀd pok osiem pandemii i traumy zwiŀzanej z pozrywaniem aşcuchów dostaw.

Czy globalizacja siň skoŚczy i wszyscy nagle pozamykajĻ siň w granicach swoich paŚstw?

OczywiŬcie, Ɓe nie. Wiele korporacji bōdzie dzia aŃ nadal w skali miōdzynarodowej, z fabrykami i oddzia ami rozrzuconymi po innych krajach – na czym notabene korzysta Polska, Ma opolska, Kraków. Natomiast bardzo ciekawym – wrōcz symbolicznym – zjawiskiem zwiŀzanym z wojnŀ na Ukrainie jest powstawanie zupe nie nowego porzŀdku globalizacji: po masowej wyprowadzce zachodnich firm z Rosji staje siō coraz bardziej prawdopodobne, Ɓe Ŭwiatowa ekspansja przedsiōbiorców z szeroko pojōtego Ŭwiata Zachodu bōdzie siō zawōƁaŃ do krajów, w których podzielane sŀ nasze podstawowe wartoŬci. To jest bardzo ciekawe w kontekŬcie Chin, które znalaz y siō dziŬ na rozdroƁu – z jednej strony dostrzegajŀ swój wielki popyt wewnōtrzny, a z drugiej – nadal potrzebujŀ reszty Ŭwiata.

I co wybiorĻ?

WciŀƁ nie wiadomo. Trzeba pamiō taŃ, Ɓe – jak podkreŬla prof. Bogdan Góralczyk – Chişczycy myŬlŀ d ugimi przedzia ami czasowymi…

A nie jak my: od wyborów do wyborów.

Albo od adu 1.0 do adu 2.0. Chiş czycy, cytujŀc prof. Góralczyka, dzia ajŀ zgodnie ze swojŀ starŀ filozofiŀ, Ɓe „lepiej siedzieŃ na górze i obserwowaŃ walczŀce tygrysy”. Obserwujŀ wojnō, obserwujŀ starcie Zachodu z Rosjŀ, korektō globalizacji, dzia ania proklimatyczne, kierunki transformacji…

Na czňŧľ tych rzeczy możemy mieľ wp yw.

MoƁemy, ale wszyscy, obywatele i decydenci, musimy zrozumieŃ, Ɓe weszliŬmy do Ŭwiata, w którym nastōpuje powrót do fundamentalnych wartoŬci moralnych. Spo eczeşstwa Zachodu, takƁe polskie, poczu y siō najwyraƀniej zagubione w chaosie wykreowanym przez kapitalizm spekulacyjny, kapitalizm kasyna, kapitalizm nieokie znanej konsumpcji i gloryfikacji czystego zysku.

Chcŀ powrotu do regu , do podstawowych wartoŬci – w celu zbudowania lepszego porzŀdku. Chyba juƁ zrozumiano, Ɓe stabilizacja polityczna i pewnego rodzaju dostatek, pewien standard materialny, musi byŃ ugruntowany zasadami moralnymi, w polityce, w Ɓyciu spo ecznym i w gospodarce. Adam Smith, jeden z mych ulubionych ojców ekonomii, podkreŬla , Ɓe gospodarka nie moƁe funkcjonowaŃ bez fundamentów moralnych. Historia zatem zatoczy a ko o i wracamy do tego, co kiedyŬ leg o u podstaw myŬlenia o nowoczesnym kapitalizmie.

78

Strefa inwestycji

/ lato 2022

Ceny materia ów szybujļ, branŹa budowlana ma problemy

Przebudowa 7 km DK 1 do parametrów drogi ekspresowej DK1, od Podwarpia do DĿbrowy Górniczej FOT. GDDKIA

Jak wycenił ofertŌ dla inwestycji, gdy dzisiejsza cena jutro juƁ nie obowiĿzuje? - pytajĿ prezesi budowlanych firm wykonawczych Autor: Anna Dziedzic

W

ykonawcy, firmy budowlane mierzŀ siō obecnie z ogromnym wzrostem cen materia ów i odp ywem pracowników.

Ich prezesi dyskutowali o tym podczas katowickiego Europejskiego Kongresu Gospodarczego. Sytuacja geopolityczna sprawi a, Ɓe na rynku budowlanym zatrzōs y siō jego podstawy. Ceny materia ów drastycznie rosnŀ i jak twierdzŀ wykonawcy, zmieniajŀ siō praktycznie z dnia na dzieş.

Rynek budownictwa infrastrukturalnego mierzy siō obecnie z wielkimi wyzwaniami. Realizowanie kontraktów, które juƁ siō zaczō y, przed styczniem tego roku jest szczególnie trudne, bo wykonawców obowiŀzuje limit waloryzacji tych umów tylko do 5 procent. Umowy na kontrakty rozpoczynajŀce siō po 1 stycznia 2022 roku sŀ waloryzowane juƁ do 10

procent. To k opot zw aszcza dla kontraktów trwajŀcych kilka lat. A, jak wskazujŀ wykonawcy, inflacja roŬnie i przekracza juƁ 11 procent, do tego ceny niektórych materia ów rosnŀ nawet ponad 50 procent.

– Jeszcze trzy lata temu tō piōcioprocentowŀ waloryzacjō uwaƁaliŬmy za sukces. UwaƁam, Ɓe to dobry kierunek te dziesiōŃ procent i liczō na to, Ɓe to nam wystarczy. Chcia bym jednak w imieniu wykonawców prosiŃ o to, byŬmy mieli w razie potrzeby moƁliwoŬci podnoszenia tej kwoty. Musi byŃ bowiem jasno powiedziane, Ɓe wykonawcy nie chcŀ zarabiaŃ na waloryzacji. Waloryzacjō traktujemy jako pokrycie wzrostu kosztów kontraktu. Natomiast chcielibyŬmy na pewno rozmawiaŃ o waloryzowaniu juƁ trwajŀcych kontraktów. Dotyczy to najwiōkszych zamawiajŀcych, jak PKP PLK, GDDKiA, Wody Polskie czy mniejszych zamawiajŀcych jak na przyk ad samorzŀdy, gdzie z tym bywa bardzo róƁ nie – uwaƁa Artur Popko, prezes Budimeksu.

/ lato 2022

Strefa inwestycji

Trudno dobrze oszacował ofertŌ w przetargu na budowŌ drogi Prezes poda przyk ad jak szybko zmieniajŀ siō ceny i jak trudno jest w takiej sytuacji dobrze oszacowaŃ ofertō w przetargu.

– Te oferty sŀ czasem waƁne dok adnie jeden dzieş lub nawet kilka godzin. Nieca y miesiŀc temu, sk adaliŬmy ofertō w przetargu na budowō torowiska i tramwaj w Wilanowie. W tym samym dniu, kiedy odbywa a siō aukcja, mieliŬmy ofertō od bardzo powaƁnej spó ki na dostarczenie szyn. Tō kwotō za oƁyliŬmy w naszej ofercie. Skoşczy a siō aukcja i okaza o siō, Ɓe ta oferta by a juƁ nieaktualna. DziŬ, gdy chcemy kupiŃ te szyny, to zamiast za oƁonych w ofercie oŬmiu milionów z otych, te same szyny musimy kupiŃ za 12 milionów. Tak moƁna zobrazowaŃ sytuacjō na rynku – dodaje. – JesteŬmy elastyczni i dzia amy tak, jak pozwala nam na to rzeczywistoŬŃ. Nie pamiōtam takiej sytuacji od dwudziestu lat. Nie podpisaliŬmy wygranych przez nas kontraktów w przetargach w aŬnie z tego wzglōdu, na kwotō blisko trzech miliardów z otych. Wierzō jednak, Ɓe ta sytuacja ulegnie w koşcu zmianie – dodaje.

Podobnymi doŬwiadczeniami dzielili siō prezesi innych gigantów budownictwa na polskim rynku Strabag czy Aldesa. PodkreŬlali, Ɓe trudno dobrze oszacowaŃ oferty, gdy ceny rosnŀ w takim tempie.

– Chcō teƁ powiedzieŃ, Ɓeby nie by o takiego przeŬwiadczenia, Ɓe my tylko rozmawiamy o waloryzacji, by te ryzyka przerzuciŃ na klientów. Jest w aŬnie odwrotnie. Codziennie zmagamy siō z problemami nowych ofert, braku dostōpnoŬci niektórych materia ów, nowych cen. Efekt jest taki, Ɓe nie podpisujemy niektórych swoich kontraktów. Gdzie mieliŬmy pierwsze miejsce, bo juƁ policzyliŬmy, Ɓe sŀ one po prostu dla nas nierentowne. Dlatego to teƁ jest sytuacja, w której nie chcemy naraƁaŃ ani naszej firmy, ani teƁ naszego klienta na póƀniejsze problemy z tego tytu u. To jest takƁe swojego rodzaju egzamin z zarzŀdzania w dynamicznych czasach – mówi Wojciech Trojanowski, cz onek zarzŀdu firmy Strabag.

Problemem sĿ trwajĿce juƁ kontrakty 10-procentowa waloryzacja kontraktów jest zdecydowanie zbyt niska dla dyrektora zarzŀdzajŀcego firmy Aldesa.

Krzysztof Andrulewicz uwaƁa, Ɓe w czasach, gdy wzrost cen jest tak wielki i inflacja tak wysoka, nie moƁna zostawiŃ wykonawców z takimi problemami.

– WiōkszoŬŃ drogowych inwestycji jest realizowanych w systemie „projektuj i buduj”. To kontrakty wieloletnie, trwajŀce czōsto nawet ponad cztery, piōŃ lat. JeŬli inflacja w Polsce wynosi 11 procent, a mówimy o kontrakcie, który bōdzie trwa cztery lata, to jak te 10 procent ma wystarczyŃ na pokrycie potencjalnego wzrostu kosztów w ciŀgu czterech lat? Dlatego uwaƁam, Ɓe ten 10-procentowy limit waloryzacji na nowych kontraktach nie jest wystarczajŀcy. Problemem sŀ takƁe, nawet w wiōkszym stopniu, kontrakty juƁ trwajŀce, gdzie stopieş waloryzacji wynosi zaledwie piōŃ procent – przekonuje Krzysztof Andrulewicz z Aldesy.

BranƁa wykonawcza jest branƁŀ niskomarƁowŀ. Jak dowodzi Krzysztof Andrulewicz, ma o kto moƁe sobie pozwoliŃ

79

w przetargach, w których praktycznie jedynym kryterium jest cena, na za oƁenie bufora w wysokoŬci 10 procent, na pokrycie ewentualnego wzrostu kosztów kontraktu.

Problemem okazujŀ siō takƁe odejŬcia pracowników ukraişskich, co jak potwierdzajŀ prezesi, bōdzie wiōkszym problemem, gdy na Ukrainie zmieniŀ siō przepisy i mōƁ czyƀni bōdŀ zmuszeni wróciŃ do kraju pod groƀbŀ kary wiō zienia.

Tomasz ļuchowski z GDDKiA odniós siō do przedstawionej przez firmy sytuacji. Jego zdaniem, firmy muszŀ siō przestawiŃ na lepsze zarzŀdzanie zmianŀ w kryzysie.

– Sytuacja w której jesteŬmy, pokazuje, Ɓe powinniŬmy trochō wyjŬŃ z takiej sytuacji „wymagania ciep ej wody w kranie”. Z sytuacji, Ɓe sŀ sta e pieniŀdze, firmy stale coŬ wykonujŀ za te pieniŀdze. Potrzebne jest zarzŀdzanie zmianŀ i ono musi wszystkim wejŬŃ w krew, zarówno szefom róƁnych instytucji, jak i zarzŀdom firm. U nas w GDDKiA juƁ siō to dzieje. Ostatnie lata to by a taka formu a, którŀ moƁ na okreŬliŃ s owami „Wy dajcie, my zrobimy”. Teraz trzeba zrewidowaŃ w asny potencja i moƁliwoŬci. Mamy top wykonawców w Polsce i wielu do tej grupy pretenduje. Wiemy, Ɓe mamy wykonawców, którzy zatrudniajŀ kilkanaŬcie tysiōcy ludzi, majŀ w asny park maszynowy. Ale sŀ teƁ tak zwane firmy teczkowe. To zwykle firma zagraniczna z duƁym portfelem i rozpoznawalnoŬciŀ, która wchodzi na polski rynek majŀc tu tylko siedzibō. Jednak poza nazwŀ i siedzibŀ nie majŀ w Polsce ani ludzi ani parku maszynowego.

Dlatego konieczna jest weryfikacja wykonawców, by minimalizowaŃ ryzyko. To juƁ siō dzieje – zapewnia dyrektor GDDKiA. BranƁa budowlana jest takƁe zainteresowana kontraktami w nastōpnych latach. Konflikt z Uniŀ Europejskŀ o pieniŀdze z Krajowego Planu Odbudowy wciŀƁ nie zosta zaƁegnany, dlatego tym bardziej istotne staje siō pytanie, na jakie pieniŀdze liczy rzŀd i moƁe liczyŃ branƁa budowlana, jeŬli chodzi o inwestycje drogowe w Polsce.

– Mamy zabezpieczone pieniŀdze na obecnie trwajŀce inwestycje i programy, choŃby na Program Budowy Dróg Krajowych, czy program 100 obwodnic. Mamy teƁ przygotowanŀ dokumentacjō dla 167 zadaş. To prawie 2600 kilometrów dróg. Bazujŀc na przygotowanym programie budowy dróg na lata 2023-2030, z perspektywŀ rozliczeniowŀ do 2033 roku, zak adajŀc, Ɓe sytuacja geopolityczna siō uspokoi, wynika, Ɓe kwota przeznaczona na drogi jest ogromna. To prawie 290 miliardów z otych. I do tego portfela realizacji siō przygotowujemy. I jeŬli opatrznoŬŃ pozwoli i czynniki geopolityczne siō uspokojŀ, to bōdziemy mieli dobrŀ, stabilnŀ perspektywō, aby zrealizowaŃ ten wielki program drogowy i po 2033 roku zajŀŃ siō wy ŀcznie utrzymaniem tego, b co wybudowaliŬmy – podkreŬla Tomasz ļuchowski.

Nie podpisaliťmy wygranych przez nas kontraktów w przetargach na kwotň blisko trzech miliardów z otych, w aťnie z tego wzglňdu – mówi Artur Popko, prezes Budimeksu

Strefa inwestycji

/ lato 2022

FOT. LUCYNA NENOW

80

O problemach branƁy budowlanej rozmawiano podczas Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach

Ireneusz Merchel, PKP PLK: Na kolei jest jednak trochŌ inaczej Budownictwo infrastrukturalne to teƁ kolej. Biorŀcy udzia w dyskusji Ireneusz Merchel, prezes PKP PLK, mówi o tym, w jaki sposób w jego firmie wyglŀda proces realizacji inwestycji. Nieco róƁni siō od tego, który obowiŀzuje np. w GDDKiA. – Nasze kontrakty realizujemy nieco inaczej niƁ GDDKiA. W wiōkszoŬci sŀ to projekty w formule „buduj”. Mamy swoje projekty. MoƁe czasem nie najlepsze, które trzeba poprawiŃ, ale dziōki temu po miesiŀcu trzech moƁna juƁ wbijaŃ opatō na budowie. JednoczeŬnie wprowadziliŬmy 80-90 procent zwrotu za zakupione materia y, czyli wykonawca kupujŀc materia y na poczŀtku, ma za to zap acone. Uruchamiany w systemie buduj, do 10 procent kwoty zaliczki, która umoƁliwia zakup materia ów. Ale zastanawiam siō czasem, dlaczego firmy po podpisaniu umowy w sierpniu nie zakupi y od razu materia ów, a mog y, a w marcu krzyczŀ, Ɓe cena tych materia ów drastycznie wzros a. Rozumiem, Ɓe liczono, Ɓe ceny spadnŀ, a one wzros y – dywagowa prezes PKP PLK. – JeŬli podejmuje siō ryzyko spekulacyjne, to nie moƁna za jego efekty winiŃ zamawiajŀcego, rynku, Ŭwiata – mówi .

Prezes PKP PLK wywo a teƁ spore emocje podczas dyskusji podkreŬlajŀc, Ɓe najwiōksze spó ki wykonawcze nie reprezentujŀ polskiego kapita u.

– Budimex to kapita hiszpaşski, mimo Ɓe ma siedzibō w Polsce, a Strabag w 30 procentach rosyjski. To jeszcze gorzej. Trakcja – kapita hiszpaşski, Porr – kapita austriacki. Te firmy, które, Ɓeby by o jasne, bardzo szanujō, bo one majŀ siedziby w Polsce, zatrudniajŀ polskich pracowników i tu p acŀ podatki. Jednak trzeba powiedzieŃ, Ɓe trzeba teƁ dostrzegaŃ polskie firmy, które jeszcze kilkanaŬcie lat temu by y podwykonawcami,

a dziŬ realizujŀ wielomilionowe kontrakty. Rozwijajŀ siō mimo wielu trudnoŬci – powiedzia Ireneusz Merchel.

Tomasz ļuchowski dorzuci jeszcze informacjō o tym, Ɓe Aldesa reprezentuje wiōkszoŬciowy kapita chişski. Te stwierdzenia nie mog y siō obyŃ bez odpowiedzi ze strony szefów tych firm.

– Budimex jest spó kŀ akcyjnŀ. Akcjonariat jest róƁnie podzielony, ale trzeba powiedzieŃ, Ɓe naszym wspó w aŬcicielem jest równieƁ grupa PZU, 27 procent to akcjonariat rozproszony, polski. Nawet taka spó ka jak Orlen nie jest w stu procentach polska. Odprowadzamy tu podatki, bōdziemy w przysz ym roku w TOP 10 firm pod kŀtem wartoŬci odprowadzonego podatku w Polsce. Mamy zatrudnionych ponad szeŬŃ tysiōcy ludzi – odpowiada Artur Popko z Budimeksu.

Do wypowiedzi prezesa PKP PLK odniós siō takƁe nieco wzburzony Wojciech Trojanowski ze Strabagu.

– Nie jest Ɓadnŀ tajemnica od piōtnastu lat, Ɓe akcjonariuszem Strabagu by teƁ kapita rosyjski. Nie jest teƁ Ɓadnŀ tajemnicŀ to, co robimy od 24 lutego, czyli pe ne uniezaleƁnienie siō i zerwanie wspó pracy z tym akcjonariuszem. ļyjemy w takiej, a nie innej rzeczywistoŬci prawnej jako akcjonariusze europejskiej spó ki prawnej i akcyjnej i zarzŀd europejskiej spó ki jesteŬmy w Polsce zdecydowanie po jednej stronie. Strabag zerwa jakiekolwiek kontakty z akcjonariuszem rosyjskim, od 8 kwietnia akcjonariusz jest wpisany na listō sankcji europejskich. WczeŬniej by na liŬcie brytyjskiej, kanadyjskiej i amerykaşskiej. To tak naprawdō oznacza, Ɓe nie jest juƁ akcjonariuszem, bo nie wykonuje obowiŀzku akcjonariusza – t umaczy Wojciech Trojanowski, cz onek zarzŀdu Strabagu.

Twitter: @a_dziedzic

/ lato 2022

Strefa kolekcjonerska

81

N U M I Z M AT Y K A

Banknoty kolekcjonerskie, w zwiļzku z ich szczególnym charakterem, róŹniļ siň od banknotów obiegowych bogatszļ symbolikļ wizerunków postaci i wydarzeŚ, kompozycjļ i szczegó ami tematycznymi, a takŹe parametrami technicznymi i graficznymi – liczbļ i formļ zastosowanych zabezpieczeŚ przed fa szerstwami, kolorystykļ, wymiarami czy technikami druku.

FOT. MAT.PRASOWY /WIKIPEDIA

Srebrna moneta kolekcjonerska o nominale 50 z – Skarby Stanis awa Augusta: Kazimierz Wielki. Moneta zosta a wyemitowana, aby upamiňtniĿ króla Polski i ostatniego monarchň z dynastii Piastów na tronie polskim, Kazimierza Wielkiego. Zosta a wybita ze srebra najwyŹszej próby (Ag 999). Na rewersie monety widnieje wizerunek Kazimierza Wielkiego, wzorowany na portrecie autorstwa Marcella Bacciarellego.

FOT. MAT. PRASOWY/NBP

FOT. IMAT. PRASOWY/NBP

FOT.MAT. PRASOWY/ NBP

Banknoty kolekcjonerskie to papierowe znaki pieniňŹne, które sļ emitowane z myťlļ o kolekcjonerach i numizmatykach. Sļ one emitowane z okazji waŹnych wydarzeŚ lub teŹ upamiňtniajļ wybitne postaci, autorytety i ich rolň w historii Polski i Polaków.

dukatów koronnych Zygmunta III Wazy z 1621 roku, 50 bogato i wspaniale wykoŚczona moneta, stanowi zupe nie niezwyk e dzie o w mennictwie polskim. Jest to najlepsza praca Samuela Ammona, a przyczyna wybicia tak wielkiej i efektownej monety w z ocie pozostaje tajemnicļ.

miliona dolarów (niemal 70 mln z otych) koszto18,87 wa a z ota moneta kolekcjonerska na aukcji Sotheby’s w Nowym Jorku. To rekordowa cena osiļgniňta przez pojedynczļ monetň. Z ota moneta zwana „Double Eagle” (Podwójny Orze ) zosta a wybita przez mennicň Stanów Zjednoczonych w 1933 r. Dziňki aukcji w Sotheby’s sta a siň najdroŹszļ monetļ na ťwiecie, wyprzedzajļc srebrnego dolara „Flowing Hair” (Powiewajļce W osy), wybitego w 1794 r., który zosta sprzedany na aukcji za 10 milionów dolarów w 2013 roku.

82

Strefa raportu

Paliwa

Ceny paliw!

Gdzie jest koniec podwyŹek i czy w ogóle jest?

Jeszcze miesiļc temu wyobraŸ# niň rozpala y ceny diesla. Dzisiaj benzyny. Niewykluczone, Źe nied ugo oba paliwa bňdļ tak drogie, Źe trzeba bňdzie odstawiĿ samochody. Przynajmniej te spalinowe

tekst: Jacek Klein

C

eny paliw szalejŀ w Polsce, w Europie i poza niŀ. Najpierw powrót gospodarki na ŬcieƁkō wzrostu po pandemii, ale nastōpnie wojna w Ukrainie kompletnie rozchwia a rynek paliwowy. W dodatku ropa i paliwa gotowe stajŀ siō narzō dziem wojny, nie tylko rozumianej jako konflikt zbrojny. Wojny gospodarczej. Przegranymi sŀ niestety kupujŀ cy paliwa. OczywiŬcie poza mieszkaş cami petrokrajów, które zarabiajŀ dodatkowe miliardy i mogŀ sobie pozwoliŃ na utrzymywanie sztucznie niskich cen na stacjach. Niestety, gospodarki utrzymujŀce siō dziōki importowi surowca i produktów jego rafinacji s ono p acŀ. W Europie ceny na stacjach wzros y w ostatnich tygodniach o kilkadziesiŀt procent. W Danii, Finlandii, Grecji, Holandii przekraczajŀ juƁ 2 euro za litr, a w Norwegii mogŀ nied ugo skoczyŃ do równowartoŬci 3 euro. TakƁe w USA cena benzyny przekroczy a 1 euro, co na tamte warunki jest rekordem.

Poczŀtek czerwca przyniós w Polsce na stacjach rekordowe wzrosty cen hurtowych paliw. 1000 litrów benzyny 95- oktanowej w sprzedaƁy hurtowej kosztowa o 7,5 tys. z . Po dodaniu do tej ceny 8-procentowego VAT moƁna przyjŀŃ, Ɓe stacje benzynowe p aci y 8,12 z za litr paliwa Pb95. Od tej kwoty daleko jednak do ceny detalicznej, która musi uwzglōdniaŃ równieƁ marƁō sprzedawcy.

ChoŃ koszty produkcji paliw wzrastajŀ, to dynamika cen detalicznych nadal nie nadŀƁa za hurtowŀ. Wed ug analityków londyşskiej firmy Unibet, przekroczenie historycznej granicy 8 z otych za litr najpopularniejszej benzyny z dystrybutora jest pewnym scenariuszem.

– Obecne tempo podwyƁek sugeruje dalszŀ dynamikō wzrostowŀ. Prognozom tym sprzyja nie tylko kryzys geopolityczny w Europie Wschodniej, ale równieƁ tempo wzrostu lokalnej inflacji – komentuje londyşska firma Unibet.

Prawdopodobieşstwo przekroczenia Ŭredniej ceny 8 z za litr benzyny 95oktanowej w handlu detalicznym w perspektywie 30 dni oceniajŀ na 78 proc.

Z ich analizy wynika, Ɓe motorem napōdowym dla kolejnego dynamicznego skoku cen paliw jest przede wszystkim ponowny wzrost wartoŬci bary ki ropy (Brent), która na poczŀtku czerwca siōgnō a znów poziomów rzō du 120 dolarów. Obserwowany kwartalny szczyt na wykresach wycen kontraktów gie dowych zosta wywo any przez na oƁenie kolejnego, szóstego juƁ pakietu sankcji na Rosjō. Za tym enigmatycznie brzmiŀcym dokumentem kryje siō m.in. kluczowe w kontekŬcie rynku paliwowego embargo na rosyjskŀ ropō.

– Zapisy nowego pakietu sankcji zak adajŀ w istocie zablokowanie 2/3 dostaw rosyjskiej ropy do Unii Europejskiej. W praktyce oznacza to niemal ca kowite zamroƁenie handlu ropŀ z Rosjŀ, co wymusza zakupy u pozosta ych, korzystajŀcych na sytuacji dostawców – wyjaŬniajŀ analitycy firmy Unibet.

W ich ocenie prawdopodobieşstwo dalszego wzrostu cen paliw do poziomów Ŭredniej ceny detalicznej powyƁej 9 z za litr benzyny 95-oktanowej w perspektywie kwarta u wynosi 53 proc.

Do tej granicy zbliƁa siō juƁ benzyna 98-oktanowa, kosztujŀca 8,5 z . Jednak zwyƁki rzōdu 50 gr, a nawet wiōcej na litrze w ciŀgu tygodnia sugerujŀ, Ɓe rekordy bōdŀ jeszcze wiele razy podbijane.

Rzeczywistoūł dogania prognozy Zmiany cen paliw na poczŀtku czerwca przypomina y to, co dzia o siō po wybuchu wojny w Ukrainie.

/ lato 2022

– Skokowe podwyƁki cen tym razem jednak bardziej dotyczy y benzyny i doprowadzi y do ustanowienia nowego rekordu. ħrednio ceny zbliƁy y siō do poziomu 7,90 z /l, czyli do rekordowego poziomu dla oleju napōdowego z 10 marca br. – komentowa a Urszula CieŬlak z BM Reflex.

Na ma ej czōŬci stacji litr benzyny Pb95 kosztowa juƁ powyƁej 8 z , ceny paliw kszta tujŀ siō na Ŭrednim poziomie: benzyna bezo owiowa 95 - 7,89 z /l, bezo owiowa 98 kosztuje 8,45 z /l, olej napōdowy 7,39 z /l, a autogaz 3,60 z /l.

– Mimo tak wyraƀnych zmian na stacjach ryzyko dalszych podwyƁek jest wysokie. JeŬli jednak ceny paliw gotowych na rynku europejskim bōdŀ dalej ros y, to podwyƁki cen na stacjach mogŀ byŃ wyƁsze – analizowa a na poczŀtku miesiŀca ekspert z BM Reflex.

Jak wyjaŬnia a, podwyƁki wynikajŀ z czynników o charakterze globalnym, tj. niskiego poziomu zapasów i rosnŀ cego popytu. Jednak, podobnie jak w ocenie analityków Unibet, kluczowym powodem do zwyƁek w tym tygodniu jest przyjōty przez UE VI pakiet sankcji. W ramach sankcji w ciŀgu szeŬciu miesiōcy wprowadzony zostanie zakaz zakupu ropy naftowej z Rosji dostarczanej do paşstw cz onkowskich drogŀ morskŀ oraz w ciŀgu oŬmiu miesiōcy zakaz sprowadzania produktów ropopochodnych. UE zatwierdzi a tymczasowe odstōpstwa dla Bu garii i Chorwacji w imporcie rosyjskiej ropy naftowej i próƁniowego oleju napōdowego z morza.

OPEC+ 2 czerwca zgodzi siō co prawda na wzrost produkcji w okresie letnim, jednak nie uspokoi o to rynku.

Produkcja ma rosnŀŃ o 648 000 bary ek dziennie w lipcu i o kolejne 648 000 bary ek dziennie w sierpniu w porównaniu do dotychczasowych zwiōkszeş rzōdu 432 000 bbl miesiōcznie.

Na horyzoncie nie widaŃ niestety czynników, które wp ynō yby na znaczny spadek cen. Wojna w Ukrainie bōdzie d uga, sankcje takƁe. Iran czy Wenezuela nie zrekompensujŀ braku surowca, OPEC wykorzystuje sytuacjō i nie podniesie znaczŀco wydobycia.

TakƁe koncerny naftowe korzystajŀ na sytuacji, osiŀgajŀc krociowe zyski.

I na koniec trzeba pamiōtaŃ, Ɓe ropa i paliwa sŀ aktywem naraƁonym na spekulacje. Rezultat praktycznie zawsze jest jednostronny – wzrost cen na rynku.p

Strefa raportu

83

OLENA SZCZEPANIK

/ lato 2022

SKAZANI NA STRACH I G½ÓD – W AFGANISTANIE MIESZKA 13,5 MLN DZIECI DO 16. ROKU ĹYCIA. DO SZKO Y NIE CHODZI PO OWA Z NICH – MÓWI MA GORZATA OLASIěSKA-CHART, DYREKTORKA PROGRAMU POMOCY HUMANITARNEJ ZE STOWARZYSZENIA POLSKA MISJA MEDYCZNA

Tekst: Jolanta TŌcza-ýwierz

W Afganistanie milion dzieci naraƁonych jest na ūmierł z powodu ciŌƁkiego niedoƁywienia.

Coraz wiŌcej afgaŞskich rodzin decyduje siŌ na sprzedaƁ nawet dwuletnich córek przysz ym mŌƁom, aby przetrwał suszŌ i g ód FOT. JOANNA URBANIEC

Strefa pomocy

/ lato 2022

FOT. MARCIN SUDER

86

Skazani na strach i g ód – Praca dzieci w Afganistanie czňsto zwiļzana jest równieŹ z tym, Źe ich matki nie mogļ juŹ wykonywaĿ wyuczonych wczeťniej zawodów. Wykszta cone kobiety, profesorki, dziennikarki, managerki, bardzo czňsto muszļ wiňc ŹebraĿ na ulicy – mówi MA GORZATA OLASIěSKA-CHART, dyrektorka Programu Pomocy Humanitarnej ze Stowarzyszenia Polska Misja Medyczna Tekst: Jolanta TŌcza-ýwierz

Co

najmniej 29 proc. afgaşskich dzieci w wieku od 5 do 17 lat pracuje, zarabiajŀc równowartoŬŃ 1 dolara dziennie lub mniej.

Nieraz to na ch opców w wieku szkolnym spada odpowiedzialnoŬŃ za zapewnienie jedzenia dla ca ej rodziny. Wychodzŀ wiōc na ulice i bazary lub podejmujŀ pracō w polu. Dziewczynki sŀ zamkniōte w domach – zosta y pozbawione dostōpu do edukacji

i Ŭwiata zewnōtrznego, jaki zna y jeszcze kilka miesiōcy temu.

Gdy pojawi siō propozycja ma Ɓeşstwa, dziōki któremu rodzina choŃ na chwilō poprawi swojŀ sytuacjō finansowŀ, ich Ɓycie przechodzi w kolejne rōce. Matki wierzŀ, Ɓe takie rozwiŀzanie polepszy los ich córek.

PrzejŌcie w adzy przez talibów W sierpniu 2021 r. Amerykanie – po 20 latach – wycofali wojska z Afganistanu. Wkrótce do w a-

dzy doszli talibowie. To organizacja terrorystyczna, która trzyma siō fundamentalistycznych interpretacji prawa islamskiego.

Talibowie juƁ wczeŬniej (w latach 1996-2001) w adali Afganistanem, opierajŀc rzŀdy na rygorystycznych interpretacjach szariatu. Po ataku terrorystycznym na Nowy Jork i Waszyngton 11 wrzeŬnia 2001 r., w wyniku wojny rozpoczōtej przez Stany Zjednoczone, utracili w adzō w Afganistanie.

– W rzeczywistoŬci talibowie nadal kontrolowali znaczne czō Ŭci kraju, prowadzŀc walkō partyzanckŀ. 17 sierpnia ubieg ego roku potwierdzili, Ɓe planujŀ ponownie narzuciŃ szariat, który obejmuje m.in. zakaz uczōszczania dziewczŀt do szko y oraz kobiet do pracy – mówi Ma gorzata Olasişska-Chart, dyrektorka Programu Pomocy Humanitarnej ze Stowarzyszenia Polska Misja Medyczna. – Talibowie to duƁa gru-

– Poczļtkowo wydawa o siň, Źe nie dojdzie do tak drastycznego amania praw cz owieka, jak to mia o miejsce w latach 90. XX wieku – mówi Ma gorzata OlasiŚska-Chart

FOT. MARCIN SUDER

Afganistan jest obecnie krajem najbardziej naraŹonym na g ód oraz niedoŹywienie, wyprzedzajļc m.in. Jemen i Somaliň.

Brak Źywnoťci dotyka aŹ 95 proc. mieszkaŚców kraju.

Ponad 60 proc. obywateli Źyje w skrajnej nňdzy!

Strefa pomocy

pa spo eczna, która ma broş, uprawy maku na opium i ogromne wp ywy w rolniczych regionach Afganistanu.

– Kiedy w 2001 roku do Afganistanu wesz y wojska NATO, talibowie wycofali siō na terytorium przy granicy z Pakistanem, ale nie oddali w adzy. Trwa y ataki samobójcze na bazary, szko y, na miejsca, gdzie skupiali siō cywile. Gdy Amerykanie oznajmili, Ɓe wycofajŀ siō do 31 sierpnia 2021 r., zrozumieli, Ɓe to moment, kiedy mogŀ odzyskaŃ Afganistan – dodaje.

Ofensywa talibów przebieg a o wiele szybciej, niƁ przewidywali stratedzy Bia ego Domu. JuƁ na poczŀtku sierpnia ubieg ego roku talibowie posiadali 200 z 407 dystryktów Afganistanu i prowadzili walkō w 110 kolejnych. Armia afgaşska, nie chcŀc dopuŬciŃ do wojny domowej, nie stawia a oporu.

– Poczŀtkowo wydawa o siō, Ɓe nie dojdzie do tak drastycznego amania praw cz owieka, jak to mia o miejsce w latach dziewiōŃdziesiŀtych XX wieku – mówi dyrektorka z Polskiej Misji Medycznej. – Niestety, spo eczeş stwo afgaşskie bardzo szybko i boleŬnie odczu o wprowadzone zmiany.

Dramatyczne oblicza szariatu Jak zmieni a siō sytuacja spo eczeşstwa po przejōciu w adzy przez talibów?

– Drastycznie i diametralnie – mówi stanowczo Ma gorzata Olasişska-Chart. – Kobiety zosta y wyrzucone z pracy zarówno w instytucjach publicznych, jak i prywatnych. Pozostawiono tylko ginekoloƁki, poniewaƁ zgodnie z religiŀ islamu mōƁczyzna nie moƁe badaŃ kobiety w ciŀƁy.

W wybranym przez talibów parlamencie nie ma Ɓadnego parytetu dla kobiet. Zlikwidowano Ministerstwo do spraw Kobiet i zastŀpiono je Ministerstwem Promocji Cnoty i Zapobiegania Wystōpkom, które zosta o powo ane do kontroli i sprawdzania, czy kobiety przestrzegajŀ nowo wprowadzonych praw. Wiem od osób mieszkajŀcych w Kabulu, Ɓe jedna z dziewczyn zosta a pobita publicznie przez talibów za to, Ɓe mia a na sobie dƁinsy, a nie sukienkō – stwierdza.

Dyrektorka Polskiej Misji Medycznej dodaje, Ɓe wprowadzone si ŀ nowe restrykcyjne prawo dotknō o ca e spo eczeşstwo. MōƁ czyƀni muszŀ obowiŀzkowo nosiŃ brody i afgaşski strój – rodzaj sukienki przed kolana i szerokie

FOT. MARCIN SUDER

/ lato 2022

87

spodnie. Kobietom nakazano zakrywanie ca ego cia a, mogŀ pokazaŃ tylko oczy. Muszŀ zak adaŃ nikab bŀdƀ burkō. Dziewczynki mogŀ siō uczyŃ tylko do szóstej klasy. Nie majŀ prawa iŬŃ do liceum, nie wolno im studiowaŃ.

Nauczycielki akademickie zosta y wyrzucone z uniwersytetów, a lekarki i pielōgniarki – ze szpitali. Nikomu nie wolno graŃ na instrumentach muzycznych, s uchaŃ muzyki, a nawet wybijaŃ rytmu rōkami. Instrumenty muzyczne sŀ publicznie palone.

KrŀƁŀ filmiki, na których widaŃ, Ɓe mōƁczyƀni, którzy na nich grali, p aczŀ, widzŀc, jak p onŀ ich czōsto zabytkowe instrumenty, przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Nie dzia ajŀ banki i transport publiczny. Ponad 85 proc. oŬrodków zdrowia i szpitali (zw aszcza w wiejskich czōŬciach Afganistanu) jest zamkniōte z powodu braku dostaw Ŭrodków medycznych i leków oraz pieniōdzy na wyp aty dla lekarzy.

G ód i skrajna nŌdza Afganistan jest obecnie krajem najbardziej naraƁonym na g ód i niedoƁywienie, wyprzedzajŀc m.in. Jemen i Somaliō. Brak ƁywnoŬci dotyka aƁ 95 proc. miesz-

kaşców, blisko 90 proc. – g ównie kobiety i dzieci do lat piōciu – jest zagroƁonych g odem, a ponad 60 proc. Ɓyje w skrajnej nōdzy.

– Uprawa roŬlin i hodowla zwierzŀt na górzystych i niedostōpnych terenach nigdy nie by a atwa, ale pozwala a na przeƁycie, bōdŀc szczególnie istotna dla rodzin mieszkajŀcych poza duƁymi miastami. Tymczasem najgorsza od kilku dekad susza, wzrost cen produktów i bezrobocie doprowadzi y mieszkaşców na skraj gospodarczej przepaŬci – mówi Ma gorzata Olasişska-Chart.

Ponad po owa Afgaşczyków – 22,8 mln – nie ma dostōpu do wystarczajŀcej iloŬci poƁywienia i nie ma pewnoŬci, kiedy i skŀd bōdzie mieŃ najbliƁszy posi ek. AƁ 85 proc. mieszkaşców utrzymuje siō wy ŀcznie z rolnictwa, a 70 proc. Ɓyje na terenach wiejskich. Tymczasem przed uƁajŀca siō susza panuje w wiōkszoŬci prowincji, a niewielkie plony i docierajŀca z zagranicy pomoc ƁywnoŬciowa sŀ przejmowane przez talibów.

Brak opadów drastycznie ograniczy równieƁ dostōp do czystej wody i pog ōbi kryzys

Strefa pomocy

ƁywnoŬciowy w kraju. UNICEF szacuje, Ɓe w Afganistanie co drugie dziecko poniƁej piŀtego roku Ɓycia jest powaƁnie niedoƁywione (to aƁ milion dzieci!), a brak bezpieczeşstwa ƁywnoŬciowego dotknie 3,5 miliona ludzi.

– JuƁ wkrótce 97 proc. Afgaş czyków moƁe znaleƀŃ siō poniƁej progu ubóstwa. Rok wczeŬniej by o to oko o po owy ludnoŬci.

Na poczŀtku grudnia 2021 r.

World Food Programme wezwa do zwiōkszenia miōdzynarodowych darowizn na rzecz Afganistanu. Na tō chwilō kwota niezbōdna do zapewnienia przeƁycia mieszkaşcom kraju wynosi 2,6 mld dolarów. ŀcznie agendy ONZ poprosi y o 4,4 mld dolarów na rzecz pomocy humanitarnej w 2022 r. To najwiōkszy dotychczas apel dla pojedynczego kraju – mówi dyrektorka z Polskiej Misji Medycznej.

Nawet 5-latki muszĿ pracował Najtrudniejsza jest sytuacja dzieci. To grupa, która w Ɓaden sposób nie moƁe siō broniŃ przed konsekwencjami decyzji

/ lato 2022

Kryzys paŚstwa i pog ňbiajļca siň bieda odebra y tysiļcom dzieci szansň na edukacjň i skaza y je na szukanie jakiegokolwiek zarobku podejmowanych przez doros ych, nie tylko przez rodziców, ale równieƁ przez polityków i wojskowych.

– Edukacja jest jednym z najwaƁniejszych dzia aş humanitarnych, chroniŀcych je przed niebezpieczeşstwem. Tymczasem prawdopodobnie aƁ cztery miliony dzieci nie chodzi do szko y – opowiada Olasişska-Chart. – To 29 proc. m odych Afgaşczyków w wieku 5-17 lat, którzy muszŀ pracowaŃ.

Nie oznacza to jednak, Ɓe majŀ umowy o prace, ale Ɓe wykonujŀ jakiekolwiek czynnoŬci, które mogŀ przynieŬŃ dochód rodzinie. Dzieci pracujŀ przede wszystkim jako sprzedawcy uliczni – oferujŀ placki, owoce i inne produkty. Noszŀ wodō, czyszczŀ buty, zbierajŀ na sprzedaƁ z om i tekturō, pomagajŀ na roli, w handlu oraz transpo-

FOT. MARCIN SUDER

88

FOT. MARCIN SUDER (6)

/ lato 2022

Strefa pomocy

89

rcie. Niestety, czōsto nie potrafiŀ nawet czytaŃ i pisaŃ.

Podstawowŀ konsekwencjŀ podejmowania pracy przez dzieci jest brak dostōpu do edukacji.

Odciōcie od szko y i pewnoŬŃ, Ɓe nigdy nie zdobōdŀ wykszta cenia, dotyczy zw aszcza dziewczynek. Praca nieletnich w Afganistanie jest nielegalna, dlatego dzieci, które pracujŀ na ulicy, sŀ przeganiane przez policjō, w zwiŀzku z czym doŬwiadczajŀ przemocy fizycznej. Przebywajŀc po kilkanaŬcie godzin dziennie wŬród spalin, py u czy Ŭmieci, pracujŀce dzieci bardzo czōsto chorujŀ, tym bardziej Ɓe sŀ niedoƁywione i zaniedbane, nieobjōte Ɓadnŀ opiekŀ medycznŀ.

– Praca dzieci w Afganistanie czōsto zwiŀzana jest równieƁ z tym, Ɓe ich matki nie mogŀ juƁ wykonywaŃ wyuczonych wczeŬniej zawodów. Wykszta cone kobiety, profesorki, dziennikarki, managerki, bardzo czōsto muszŀ wiōc ƁebraŃ na ulicy. Znajome z Kabulu pokazywa y mi zdjōcia znanych afgaşskich kobiet – okrytych burkami – które siedzia y z kubeczkiem na ulicy, proszŀc o wsparcie – mówi Olasişska-Chart.

I podkreŬla, Ɓe dzieci wykonujŀ najgorzej p atne zajōcia. Ich

Strefa pomocy

praca to stracona szansa na edukacjō i przerwanie wielopokoleniowego aşcucha ubóstwa i wyzysku, z którym borykajŀ siō grupy najbardziej naraƁone. Jako olbrzymi problem wskazuje równieƁ fakt, Ɓe za 10-15 lat Afganistan bōdzie mia kilkadziesiŀt procent obywateli, którzy bōdŀ analfabetami. A to oznacza, Ɓe jego ekonomia, a wiōc moƁliwoŬŃ generowania wyƁszego PKB i rozwoju, drastycznie spad a.

ChociaƁ rok 2021 zosta symbolicznie uznany Miōdzynarodowym Rokiem Wyeliminowania Pracy Dzieci, w przypadku Afganistanu sytuacja najm odszych niewiele siō zmieni a.

– Tendencja spadkowa uleg a odwróceniu po raz pierwszy od 20 lat. Obecnie obserwujemy wzrost liczby pracujŀcych dzieci w wieku od 5 do 11 lat, które stanowiŀ oko o po owy globalnej grupy. Wzros a równieƁ liczba dzieci w wieku 11-17 lat wykonujŀcych pracō niebezpiecznŀ dla zdrowia, bezpieczeşstwa lub moralnoŬci – przypomina szefowa stowarzyszenia.

Dramatyczna sytuacja dziewczynek Niestety, coraz wiōcej pojawia siō równieƁ informacji o porywaniu

/ lato 2022

przez talibów ma ych dziewczynek. Okazuje siō, Ɓe w ten sposób za „Ɓony” biorŀ je – de facto w celu wykorzystywania seksualnego – „najbardziej zas uƁeni bojownicy” talibów. Niczym nowym nie jest teƁ fakt ma Ɓeşstw starych, nierzadko bardzo starych mōƁczyzn z m odymi dziewczynami, a nawet z nieletnimi dziewczynkami.

– SprzedaƁ dziewczynek na Ɓony jest powszechna w tej czōŬci Ŭwiata. Dziewczynki sprzedaje siō w Afganistanie, Pakistanie, Indiach i Bangladeszu – mówi Ma

Dzieci noszļ wodň, czyszczļ buty, zbierajļ na sprzedaŹ z om i tekturň, pomagajļ na roli oraz w handlu.

Niestety, czňsto nie potrafiļ czytaĿ i pisaĿ gorzata Olasişska-Chart. – Czōsto sŀ to juƁ 2-3-latki, które w domach rodzinnych majŀ doczekaŃ do pierwszej miesiŀczki, a nastōpnie sŀ przekazane mōƁom. Przez ostatnie 20 lat sprzedaƁ dziewczynek by a zakazana. DziŬ te praktyki wróci y. Tylko i wy ŀcznie z powodu biedy rodzin.

JakiŬ czas temu telewizja CNN przypomnia a w reportaƁu, Ɓe

FOT. MARCIN SUDER

90

Ma gorzata OlasiŚska-Chart: – Po przejňciu w adzy przez talibów kobiety zosta y wyrzucone z pracy.

Pozostawiono tylko ginekoloŹki, poniewaŹ zgodnie z religiļ islamu mňŹczyzna nie moŹe badaĿ kobiety w ciļŹy.

Zlikwidowano Ministerstwo do spraw Kobiet i zastļpiono je Ministerstwem Promocji Cnoty i Zapobiegania Wystňpkom

Strefa pomocy

w Afganistanie od lat odbywa siō proceder wydawania za mŀƁ dziewczynek w wieku poniƁej 10 lat. Przedstawiona w nim 9-letnia Parwana zosta a sprzedana 55-letniemu mōƁczyƀnie. Dla rodziców oddanie dziecka za pieniŀdze by o jedynŀ szansŀ na uratowanie reszty rodziny.

SprzedaƁ dzieci wynika z braku Ŭrodków do Ɓycia, ale teƁ z braku nadziei na ich zdobycie, np. znalezienie pracy czy uzyskanie pomocy od organizacji humanitarnej albo rzŀdu. Okazuje siō, Ɓe historia Parwany jeszcze siō nie zakoşczy a.

Amerykaşska fundacja Too Young to Wed (Za M ode na ħlub), która wykupuje dziewczynki z rŀk talibskich mōƁów, odnalaz a Parwanō i wykupi a jŀ od tego mōƁczyzny. Dziewczynka trafi a do sierocişca, gdzie jest bezpieczna. MoƁemy siō domyŬlaŃ, Ɓe dziewczynki sŀ wykorzystywane takƁe seksualnie. Zaspokajajŀ wszelkie potrzeby mōƁów i nikt ich nie pyta o zdanie, czy chcŀ wspó ƁyŃ w wieku 10 czy 11 lat.

FOT. MARCIN SUDER

Pomoc humanitarna z Polski Polska Misja Medyczna to organizacja humanitarna Ŭwiadczŀca pomoc medycznŀ w najbardziej potrzebujŀcych krajach Ŭwiata.

91

FOT. MARCIN SUDER

/lato 2022

POMOC Jeťli chcesz wesprzeĿ pomoc Polskiej Misji Medycznej dla Afganistanu, wejdŸ na: https://pmm.org.pl/afganistanowi-grozi-glod lub wp aĿ dowolnļ kwotň na konto stowarzyszenia: 62 1240 2294 1111 0000 3718 5444 z dopiskiem: Afganistan PrzekaŹ 1% podatku: KRS 0000162022

– Wspó pracujemy z w oskŀ organizacjŀ Emergency, która od 2001 r. prowadzi trzy szpitale i 45 klinik w Afganistanie.

Fundusze z naszej zbiórki wesprŀ klinikō po oƁniczŀ w Anaba, gdzie miesiōcznie odbywa siō oko o szeŬciuset porodów – mówi dyrektor Ma gorzata Olasişska-Chart. – Nasze stowarzyszenie prowadzi tylko zbiórkō pieniōdzy. Nie wysy amy darów rzeczowych, konwojów, lekarstw, poniewaƁ jest to nieefektywne. Zbyt wysokie sŀ koszty transportu i c a, a miō dzynarodowe regulacje dotyczŀ ce leków uniemoƁliwiajŀ dystrybucjō obcych medykamentów.

Dlatego wszystkie lekarstwa, Ŭrodki medyczne i ƁywnoŬŃ kupujemy na miejscu lub w krajach sŀsiedzkich. W ten sposób wspieramy lokalnych producentów, sprzedawców i dostarczamy produkty, które sŀ znane tamtejszym lekarzom – dodaje.

Afganistan zawsze by dla dzieci jednym z najniebezpieczniejszych miejsc na Ŭwiecie, jednak ostatnie wydarzenia w kraju, niepewnoŬŃ jutra, bieda i g ód pog ōbi y kryzys i dramatycznie pogorszy y i tak trudnŀ sytuacjō dzieci, kobiet i ca ych rodzin. Nie stójmy obojōtnie wobec cierpienia niewinnych ludzi, którzy ponoszŀ konsekwencje politycznych decyzji. PomóƁmy mieszkaşcom Afganistanu. Oni teƁ chcŀ normalnie ƁyŃ: bezpiecznie, bez strachu i g odu.

92

Strefa rozrywki

/ lato 2022

Wakacje z przebojowymi filmami, czyli Minionków po przygody superbohater Minionki: Wejťcie Gru

FOT. UNITED INTERNATIONAL PICTURES

USA, animacja, reŹ. Kyle Balda, premiera 1 lipca Na d ugo przed tym, jak zosta panem z a, Gru jest 12-letnim ch opcem mieszkajļcym na przedmieťciach, pracujļcym w swojej piwnicy nad planem przejňcia w adzy nad ťwiatem.

Pragnie zostaĿ cz onkiem supergrupy z oczyŚców – Vicious 6.

Thor: Mi oťĿ i grom

FOT. MARVEL

USA, fantasy, reŹ. Taika Waitit, wyst. Chris Hemsworth, 8 lipca Bóg Piorunów stara siň odnaleŸĿ wewnňtrzny spokój. Jednak na emeryturň nie pozwoli Thorowi przejťĿ galaktyczny zabójca Gorr RzeŸnik Bóstw pragnļcy wymordowaĿ wszystkich bogów. Thor wzywa na pomoc Królewskļ Walkiriň, Korga oraz Jane Foster.

Zbrodnie przysz oťci

FOT. MONOLITH

Wlk. Brytania/Kanada, sci-fi, reŹ. David Cronenberg, 22 lipca Twórca „Muchy” i „Nagiego lunchu” przygotowa tym razem pe # nļ mocnych scen opowieťĿ rozgrywajļcļ siň w niedalekiej przysz oťci, kiedy ludzie w wyniku tzw. Syndromu Przyspieszonej Ewolucji zaczynajļ zmieniaĿ siň pod wzglňdem biologicznym.

FOT. WARNER BROS. ENTERTAINMENT

DC Liga Super-Pets USA, animacja, reŹ. Jared Stern, 29 lipca Krypto, pies Supermana, musi skrzyknļĿ paczkň obdarzonych supermocami zwierzaków, by stanļĿ do walki i uratowaĿ ťwiat. Do ļczajļ do niego m.in. pies Batmana, wiewiórka Zielonej Latarni, Źó wica Flasha i ťwinia Wonder Woman. Grozi im Lex Luthor.

/ lato 2022

Strefa rozrywki

od niefrasobliwych ów i ich zwierzļt

93

Tradycyjnie wakacje to czas wprowadzania do kin potencjalnych frekwencyjnych przebojów. W tym roku dominowaĿ bňdļ produkcje familijne i filmy o superbohaterach Bullet Train

FOT. UNITED INTERNATIONAL PICTURES

USA, akcja, reŹ. David Leitch, wyst. Brad Pitt, 5 sierpnia Piňcioro zawodowych zabójców, znajdujļcych siň w szybkim pociļgu jadļcym z Tokio do Morioki, odkrywa, Źe ich zlecenia sļ ze sobļ wzajemnie powiļzane. Stajļc do walki, zastanawiajļc siň, kto wyjdzie z pociļgu Źywy i co ich czeka na stacji koŚcowej.

Stracone z udzenia

FOT. GUTEK FILM

Francja, dramat, reŹ. Xavier Giannoli, 5 sierpnia Adaptacja arcydzie a Honoré de Balzaca. Pochodzļcy ze zuboŹa ej rodziny poeta Lucien nawiļzuje romans z lokalnļ arystokratkļ Madame de Bargeton. Zwiļzek doprowadzi m odego mňŹczyznň do ParyŹa, gdzie karierň pisarskļ zamieni na dziennikarskļ.

Wrobiony

FOT. LITTLE TREE PRODUCTIONS

Polska, krymina , reŹ. Piotr ĥmigasiewicz, 19 sierpnia Doktor sztuki wyjeŹdŹa do Porto Ercole we W oszech, gdzie ma zajmowaĿ siň badaniem twórczoťci Caravaggia. Gdy poznaje Silviň i miejscowego ksiňdza Paolo, niespodziewanie staje siň czňťciļ kryminalnej intrygi,W roli g ównej Piotr Adamczyk.

USA, thriller, reŹ. Baltasar Kormákur, 26 sierpnia Doktor Nate Samuels (w tej roli Idris Elba), wdowiec, zabiera swoje dwie nastoletnie córki do Afryki Po udniowej, do miejsca, w którym po raz pierwszy spotka swojļ Źonň. Na ich drodze staje jednak gigantyczny lew, który wymknļ siň k usownikom.

FOT. UNITED INTERNATIONAL PICTURES

Bestia

94

Strefa kultury

/ lato 2022

Od codziennego ťwiňta po wielkie premiery i Spotkania Baletowe

Koniec sezonu artystycznego to zarazem precyzyjny plan na kolejny. Czy sezon 2022/2023 bňdzie już pierwszym, w pe ni przez Pana przygotowanym?

Tak ogromna instytucja, jak teatr operowy, wymaga, przy myŬleniu o niej w sposób odpowiedzialny i ambitny, duƁo d uƁszej perspektywy czasowej.

Pierwszy sezon, o którym bōdō móg myŬleŃ jako o ca kowicie swoim, bezkompromisowym, to bōdzie sezon 2024/ 2025. Co nie zmienia faktu, Ɓe jestem bardzo szczōŬliwy z punktu, w którym jesteŬmy teraz. Majŀc u oƁony w Ŭcis ej wspó pracy z p. Dariuszem Stachurŀ, dyrektorem Teatru Wielkiego, repertuar ca ego przysz ego sezonu, wierzŀc, Ɓe nie wróci pandemia, Ɓe jak najszybciej skoş czy siō wojna w Ukrainie, Ɓe naszych marzeş nie zje inflacja, patrzō na kolejne miesiŀce z ogromnŀ nadziejŀ i ekscytacjŀ. Zaczniemy premierŀ „Raju utraconego” Krzysztofa Pendereckiego, w reƁyserii Micha a Znanieckiego, pod moim kierownictwem muzycznym. Dzie em, które w niezwyk y sposób sta o siō aktualne, z przypowieŬci biblijnej nagle sta o siō niemal publicystykŀ – w obliczu wojny, pandemii, kryzysu relacji miōdzyludzkich, katastrofy ekologicznej, czy w koşcu reorganizacji Ŭwiata, który znamy. To dzie o jest ogromnym wyzwaniem artystycznym i wierzō, Ɓe moƁe daŃ zarówno publicznoŬci, jak i wykonawcom najg ōbszŀ satysfakcjō i przeƁycie.

Póƀniej Gray Veredon przygotuje premierō baletu „Casanova”. JuƁ w nowym roku planujemy premierō „Manon Lescaut” Giacomo Pucciniego, nastōpny bōdzie „Otello” Giuseppe Verdiego, a na zakoşczenie sezonu zaproponujemy „Po awiaczy pere ” Georgesa Bizeta. Mamy wiōc dwie opery w oskie ze Ŭcis ego kanonu repertuarowego, jednŀ operō francuskŀ dawno niewidzianŀ w repertuarze Teatru Wielkiego w odzi, dzie o najwybitniejszego polskiego kompozytora drugiej po owy dwudziestego wie-

ku, którego brak jako autorytetu i drogowskazu jest dojmujŀco odczuwalny.

Jest teƁ propozycja dla dzieci, „Czarodziejska batuta” Zuzanny Niedzielak. Do tego dochodzi przebogaty repertuar bieƁŀcy. Bo mojŀ wielkŀ ambicjŀ jest, Ɓeby kaƁdy, codzienny spektakl, by Ŭwiōtem na najwyƁszym poziomie.

Czy po przerwie powrócĻ tytu y, które cieszy y siň uznaniem publicznoŧci?

Z wielkich powrotów wymieniō tylko takie tytu y, jak „Holender tu acz”, „Tramwaj zwany poƁŀdaniem”, „Tryptyk baletowy” i „Carmina Burana”. Poza tym gramy wszystko to, co jest esencjŀ Teatru Wielkiego w odzi, czyli „Turandot”, „Madame Butterfly”, „Aida”, „Rigoletto”, „Carmen”, „Straszny dwór”, „Halka” i tak dalej. Ca y przebogaty repertuar ódzkiej sceny, który jest dla nas niezmiennie inspirujŀcy i stanowi treŬŃ naszego dzia ania.

A czy to oznacza, że Teatr Wielki bň dzie czňŧciej zaprasza na przedstawienia? Bo chyba powinien.

RzeczywiŬcie, Teatr Wielki powinien graŃ znacznie wiōcej przedstawieş, niƁ obecnie. Niestety, to ogólnokrajowa tendencja, Ɓe w teatrach spada liczba spektakli. Sk ada siō na to wiele przyczyn.

WielkoŬŃ sceny Teatru Wielkiego wymaga budowy duƁej scenografii, a przy mniej liczebnych niƁ kiedyŬ brygadach technicznych, montaƁ i demontaƁ dekoracji zajmuje nam dwa dni. To powoduje, Ɓe nie jesteŬmy w stanie szybko zmieniaŃ tytu ów. Bardzo niepokoi nas inflacja, poniewaƁ opera i tak jest bardzo droga. A nie ma sensu, by by a tania, bo to musi byŃ widowisko. Zrobimy jednak wszystko, by niemal kaƁdy spektakl by grany, przy pe nej widowni.

Różnorodnoŧľ propozycji premierowych to też okazja do zaprezentowania bogactwa zespo u artystycznego?

FOT. JOANNA MIKLASZEWSKA

Z Adamem Banaszakiem, dyrektorem artystycznym Teatru Wielkiego w odzi, rozmawia Dariusz Paw owski

Mam zaszczyt byŃ dyrektorem artystycznym teatru, w którym moƁemy zaprezentowaŃ na bardzo wysokim poziomie dwie pe ne obsady „Carmen”, dwie pe ne obsady „Halki”, pe nŀ obsadō „Turandot”. To jest sytuacja bez precedensu. Wierzō w si ō tego zespo u, jego entuzjazm i styl pracy oraz w to, Ɓe mamy pe ne prawo aspirowaŃ do bycia pierwszŀ scenŀ operowŀ w Polsce po Warszawie.

Nowy sezon rozpocznie ukochana impreza publicznoŧci – ódzkie Spotkania Baletowe. Co tym razem nas czeka?

Nie chcō mówiŃ o problemach, takƁe zwiŀzanych z pandemiŀ, których efektem jest to, Ɓe XXVI edycja ódzkich Spotkaş Baletowych odbōdzie siō nie, jak zwykle, w maju, ale w paƀdzierniku. Wolō mówiŃ o tym, co siō uda o. Gorŀco wierzō w to, Ɓe zaproszone zespo y gwarantujŀ publicznoŬci najwspanialsze doznania. Festiwal otworzy spektakl Sashy Waltz „Sym-Phonie MMXX na taniec Ŭwiat o i orkiestrō”. To nazwisko elektryzujŀce wszystkich mi oŬników taşca. Kolejna propozycja to Hervé Koubi i jego „Barbarzyşskie noce albo pierwsze poranki Ŭwiata”, czyli znów taneczny top.

Nastōpnie – Nederlands Dans Theater zespó , którego publicznoŬci Spotkaş nie trzeba rekomendowaŃ, a który zaprezentuje trzyczōŬciowy spektakl z choreografiami JiŪi Kyliána, Crystal Pite & Simona Mcburney oraz Gabrieli Carrizo. Na fina tym razem Teatr Wielki w odzi. Gray Veredon przedstawi prapremierō „Casanovy” do muzyki Antonio Vivaldiego, czyli balet, o którym ten choreograf marzy przez ca e Ɓycie. Drodzy Paşstwo, w paƀdzierniku do odzi przyjadŀ Real Madryt, FC Barcelona i Liverpool Ŭwiata baletu, a swoje nowe dzie o przedstawi absolutny mistrz!

Felieton

Magiczne ruchy w szachach. Roszada

N

ajm odsze dzieci, które potrafiŀ graŃ w szachy wiedzŀ, Ɓe na szachownicy dzieje siō magia. Tak naj atwiej jest okreŬliŃ ruchy specjalne, które przeczŀ zasadom poznanym do tej pory. Skoro król moƁe ruszaŃ siō tylko o jedno pole, to dlaczego nagle, w pewnej wyjŀtkowej sytuacji, moƁe pójŬŃ o dwa pola w bok? Dlaczego po tym ruchu wieƁa moƁe go przeskoczyŃ, skoro tylko skoczek potrafi skakaŃ? Dlaczego w jednym posuniōciu mogŀ ruszyŃ siō dwie figury? Takie odstōpstwa od zasad naj atwiej nazwaŃ magicznŀ mocŀ bierek szachowych i sprawiŃ, Ɓeby dziecko zapamiōta o, Ɓe niektóre bierki majŀ czarodziejskie róƁdƁki, które pozwalajŀ im wykonywaŃ specjalne ruchy. Takie róƁdƁki majŀ pionki i król.

Magiczne moce pionków zostawiō na nastōpny raz, dlatego teraz zastanówmy siō, po co królowi magiczna róƁdƁka?

Król potrzebuje jej do ochrony, którŀ zapewni mu roszada. Jest to specjalne posuniōcie wykonywane przez dwie figury naraz – króla i wieƁō. Ruch ten ma daŃ królowi bezpieczeşstwo i dodatkowo wyprowadziŃ wieƁō. Roszadō najlepiej wykonaŃ na samym poczŀtku gry, tak by zminimalizowaŃ moƁliwoŬŃ szybkiego ataku na najcenniejszŀ figurō na szachownicy.

RozwaƁmy przyk ad z takŀ pozycjŀ na szachownicy, w której król bia ych i czarnych sŀ przygotowane do zrobienia roszad. Król i wieƁe stojŀ na pozycjach startowych i do tej pory figury te siō nie rusza y. Miōdzy królem a wieƁŀ (z obydwu stron) nie ma takƁe Ɓadnej figury. Króle majŀ do wyboru – zrobiŃ roszadō d ugŀ (z wieƁami, które stojŀ na linii a) lub krótkŀ (z wieƁami, które stojŀ na linii h).

Przepis na roszadō jest prosty: król porusza siō o dwa pola w stronō wieƁy, a nastōpnie wieƁa go przeskakuje i zajmuje pole tuƁ przy królu. Na pierwszym z diagramów widaŃ sposób, w jaki bia e i czarne mogŀ zrobiŃ roszadō d ugŀ.

MoƁna przy okazji wypowiedzieŃ zaklōcie

FOT. JOANNA MATUSZYĖSKA

Strefa gier

96

/ lato 2022

„D uga roszada”, co pozwoli na szybsze zapamiōtanie tego terminu i ca ego schematu.

W pozycji po d ugich roszadach u obydwu stron, zarówno bia y król, jak i czarny, sŀ ochronieni przez w asne pionki, a wieƁe zajō y aktywne pola.

Pora przejŬŃ do roszady krótkiej. Król ponownie uƁywa swojej magicznej róƁdƁki i wypowiada tym razem zaklōcie „Krótka roszada!”. Sposób na krótkŀ roszadō jest identyczny, jak na d ugŀ: król porusza siō o dwa pola w stronō wieƁy, a ta go przeskakuje. Sytuacjō tō prezentuje drugi diagram.

Skoro wiadomo juƁ, jak wyglŀda roszada, to pora przedstawiŃ kilka warunków, aby moƁna by o jŀ wykonaŃ. O niektórych z nich juƁ wspomnia am, jednak warto je takƁe przypomnieŃ: 1. Zarówno król, jak i wieƁa, muszŀ staŃ na pozycji startowej.

2. Ani król, ani wieƁa nie mog y wykonaŃ wczeŬniej Ɓadnego ruchu. JeŬli król wykona juƁ jakiŬ ruch w trakcie partii i wróci na swoje miejsce startowe, w tej grze juƁ nie bōdzie móg zrobiŃ roszady, jest to tzw. zderoszowany król.

3. Miōdzy królem a wieƁŀ, z którŀ chcemy zrobiŃ roszadō, nie moƁe staŃ Ɓadna figura.

4. Ca a droga króla, czyli pole, na którym siō znajduje, pole, przez które przechodzi, a takƁe pole, na którym ostatecznie staje, nie mogŀ byŃ atakowane. JeŬli jakaŬ figura daje szacha królowi, to roszada w tym momencie nie bōdzie moƁliwa.

Jest jeszcze jedna, waƁna kwestia w kontekŬcie robienia roszady. W szachach ruch wykonujemy tylko jednŀ rōkŀ, dlatego jeŬli prawŀ rōkŀ przesuwasz króla, to takƁe prawŀ trzeba przestawiŃ wieƁō. Ta regu a na poczŀtku moƁe sprawiaŃ trochō trudnoŬci, dlatego proponujō uƁywaŃ tylko tej rōki, a do drugiej w oƁyŃ np. pi eczkō, tak by nikogo nie korci o wykonywanie ruchów dwiema rōkami.

Roszada wydaje siō doŬŃ skomplikowanym ruchem, jednak przedszkolaki potrafiŀ go Ŭwietnie opanowaŃ. Kiedy do oƁy siō im trochō bajkowego Ŭwiata do tego wymagajŀcego tematu, radzŀ sobie z nim Ŭwietnie. A to nie jest jedyny ruch, któremu trzeba dodaŃ odrobinō magii – w koşcu pionki teƁ majŀ swoje magiczne róƁdƁki…

Adrianna Staniszewska, trenerka II klasy PZSzach, prowadzi fanpage „Pani od Szachów”, stworzy a kurs online „Baťniowy ĥwiat Szachów”, który uczy dzieci królewskiej gry

/ lato 2022

Strefa trendów

Top 10

Wakacje to idealny czas na podróŹe.

Oto 10 kierunków, które warto mieĿ w swoich planach

01

MAJORKA

Najwiōksza w archipelagu Balearów wyspa hiszpaşska na Morzu ħródziemnym. G ównym miastem i stolicŀ wyspy jest Palma de Mallorca. Przyjemny ch ód, s oşce przez ca y dzieş i czōsto bezchmurne niebo – oto jak wyglŀdajŀ warunki klimatyczne na Majorce.

02

TENERYFA

To naleƁŀca do Hiszpanii wyspa na Oceanie Atlantyckim, bōdŀca czōŬciŀ archipelagu i regionu Wyspy Kanaryjskie.

Jest nie tylko najwiōkszŀ i najludniejszŀ wyspŀ w archipelagu, ale takƁe najbardziej zaludnionŀ wyspŀ hiszpaşskŀ.

Odnajdziemy na niej dwa obiekty wpisane na Listō UNESCO: wulkan Teide, który jest parkiem narodowym oraz miasto La Laguna.

03

97

gionie Pafos, zdobione koŬcio y regionu Trodos i stanowisko neolityczne Chirokitia.

pelagu Wysp Kanaryjskich. Razem z wyspami Lanzarote i Gran Canaria tworzy prowincjō Las Palmas.

05

08

BARCELONA

Miasto w pó nocno-wschodniej Hiszpanii, nad Morzem ħródziemnym, oko o 110 km na po udnie od grzbietu Pirenejów i granicy hiszpaşsko-francuskiej. Stolica prowincji o tej samej nazwie oraz wspólnoty autonomicznej Katalonii.

06

KRETA

Wyspa po oƁona na Morzu ħródziemnym. Jest najwiōkszŀ greckŀ wyspŀ i piŀtŀ co do wielkoŬci wyspŀ Ŭródziemnomorskŀ. Najwiōkszym miastem jest Heraklion. Na Krecie odkryto jedne z najstarszych, majŀce 5,7 mln lat Ŭlady przodków cz owieka.

07

FUERTEVENTURA

NaleƁŀca do Hiszpanii wyspa na Oceanie Atlantyckim, bōdŀca czōŬciŀ archi-

ALICANTE

Miasto w Hiszpanii, stolica prowincji o tej samej nazwie, na po udniu Wspólnoty Walenckiej, kŀpielisko na Costa Blanca, po oƁone u stóp skalistego wzniesienia, na którym wznosi siō Castillo de Santa Bárbara.

09

MALAGA

Odnajdziemy jŀ w po udniowej Hiszpanii. Drugie – po Sewilli – co do wielkoŬci miasto regionu Andaluzja, szóste co do wielkoŬci miasto Hiszpanii.

10

RZYM

Stolica i najwiōksze miasto W och. JuƁ w staroƁytnoŬci zwany by Wiecznym Miastem.

Oprac. na podstawie www.gdzie-i-kiedy.pl; Wikipedia – M. Nowacka-Goik

MALTA

Wyspiarskie paşstwo-miasto odnajdziemy na Morzu ħródziemnym, 81 km na po udnie od W och. Cywilizacja na Malcie zaczō a rozwijaŃ siō ponad 7000 lat temu. Losy tych wysp majŀ odzwierciedlenie w kulturze, jōzyku i architekturze, czego przyk adem jest Valletta (stolica) z 320 zabytkami, czyniŀcymi jŀ jednym z najbardziej zagōszczonych obszarów zabytkowych na Ŭwiecie.

Wyspa i zarazem paşstwo we wschodniej czōŬci Morza ħródziemnego. Poprzez wody terytorialne graniczy z oddalonŀ o 70 km na pó noc Turcjŀ. Najwiōkszymi miastami kraju sŀ: Nikozja (stolica) oraz Limassol. Na Cyprze znajdujŀ siō trzy obiekty wpisane na listō UNESCO: zabytki archeologiczne w re-

FOT.123RF

04

CYPR

Wyjazd na MajorkŌ moƁe okazał siŌ strza em w dziesiĿtkŌ.

Pogoda sprzyja wycieczkom i poznawaniu okolicy

Beata Cieūlak, partner, radca prawny

Olga BĿczyk, adwokat

Ochrona sygnalistów – na czym polega i jakie obowiļzki nak ada na pracodawców

D

o 17.12.2021 roku mia a wejŬŃ w Ɓycie ustawa o ochronie osób zg aszajŀcych naruszenia prawa, wdraƁajŀca przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zg aszajŀcych naruszenia prawa unii (dalej: „Dyrektywa”, Dz.Urz.UE.L Nr 305, str. 17). Pomimo powyƁszego, od po owy kwietnia b.r. projekt ustawy pozostaje w fazie opiniowania, co pozwala domniemywaŃ, Ɓe ostatecznej wersji spodziewaŃ siō moƁemy najwczeŬniej po wakacjach.

Ideŀ przyŬwiecajŀcŀ uchwaleniu Dyrektywy by o przeciwdzia anie dzia aniom odwetowym wobec osób zg aszajŀcych lub ujawniajŀcych publicznie naruszenia prawa.

Majŀc na uwadze za oƁenia Dyrektywy polski ustawodawca bardzo szeroko ukszta towa katalog osób, które po zg oszeniu lub ujawnieniu publicznie informacji o naruszeniu prawa korzystaŃ bōdŀ z ochrony przed dzia aniami odwetowymi. W konsekwencji zaliczaŃ siō do nich bōdŀ nie tylko pracownicy, lecz takƁe np. osoby ubiegajŀce siō o zatrudnienie, akcjonariusze lub wspólnicy, a nawet staƁyŬci i wolontariusze.

Katalog naruszeş prawa, których zg aszanie ma skutkowaŃ ochronŀ jest szeroki i obejmuje nie tylko naruszenie przepisów dotyczŀcych praw pracowników i osób wykonujŀcych pracō na innej podstawie, lecz takƁe naruszenie dyscypliny finansowej, ochronō

lato 2022

FOT. MATERIA Y FIRMOWE

Cieťlak Klimkowski Radcowie Prawni

FOT. MATERIA Y FIRMOWE

98

Ŭrodowiska czy podejrzenie pope nienia przestōpstwa.

Ustawa przewidywaŃ ma trzy kana y zg oszeş: wewnōtrzne – utworzone przez podmioty prywatne oraz publiczne, zewnōtrzne – do odpowiednich organów paşstwa oraz ujawnienie publiczne, przy czym w kaƁdym przypadku zg aszajŀcy powinien mieŃ uzasadnione podstawy, by sŀdziŃ, Ɓe bōdŀca przedmiotem zg oszenia informacja jest prawdziwa i Ɓe stanowi ona informacjō o naruszeniu prawa. Istotnym uprawnieniem dla zg aszajŀcego bōdzie moƁliwoŬŃ monitorowania toku sprawy, tj. uzyskiwania informacji zwrotnych co do podjōtych dzia aş, umoƁliwiajŀcych ocenō czy zg oszenie spotka o siō z w aŬciwŀ reakcjŀ.

Obowiŀzkiem utworzenia wewnōtrznych kana ów zg aszania nieprawid owoŬci w formie regulaminu, objōci zostanŀ pracodawcy zatrudniajŀcy co najmniej 50 pracowników oraz podmioty dzia ajŀce w sektorze finansowym, niezaleƁnie od liczby zatrudnionych pracowników oraz tego czy naleƁŀ do sektora publicznego czy prywatnego. Podmiotem przyjmujŀcym zg oszenia moƁe byŃ zarówno wewnōtrzna jednostka pracodawcy, jak i podmiot zewnōtrzny, upowaƁniony przez pracodawcō. Co istotne, moƁliwoŬŃ anonimowego zg aszania naruszeş, tj. przyjmowania ich do rozpoznania, musi byŃ wprost przewidziana w regulaminie. Tryb ustalenia regulaminu obejmuje konsultacje z zak ado-

wŀ organizacjŀ zwiŀzkowŀ lub przedstawicielami pracowników, co w praktyce moƁe wyd uƁyŃ czas jego ustalania i powinno byŃ wziōte pod uwagō przez podmioty zobowiŀzane do wprowadzenie w/w procedury.

Jak zosta o wyƁej wskazane ustawa wprowadza moƁliwoŬŃ zg oszenia naruszenia w dwóch trybach: wewnōtrznym (wewnŀtrzzak adowym) i zewnōtrznym, do odpowiedniego organu centralnego. Co istotne, zg oszenie zewnōtrzne moƁe zostaŃ dokonane z pominiōciem trybu wewnōtrznego, z zachowaniem takiego samego stopnia ochrony zg aszajŀcego.

W przypadku zewnōtrznego trybu dokonywania zg oszeş krajowy ustawodawca organem centralnym upowaƁnionym do przyjmowania zg oszeş ustanowi przede wszystkim Rzecznika Praw Obywatelskich, a takƁe inne organy przyjmujŀce zg oszenia zewnōtrzne dotyczŀce naruszeş w dziedzinach naleƁŀcych do zakresu ich dzia ania.

Projekt ustawy, w Ŭlad za Dyrektywŀ, przewiduje zakaz podejmowania wobec zg aszajŀcego dzia aş odwetowych, wskazujŀc jedynie przyk adowy katalog takich dzia aş, co oznacza, Ɓe równieƁ w przypadku innych zachowaş niƁ wymienione, zg aszajŀcy ma moƁliwoŬŃ wykazywania, iƁ spowodowane by y dokonanym zg oszeniem.

Projekt ustawy przewiduje równieƁ przepisy karne. Zaniechanie obowiŀzku ustanowienia wewnōtrznej procedury zg aszania naruszeş prawa, a takƁe stosowanie dzia aş odwetowych wobec zg aszajŀcego stanowiŃ bōdzie przestōpstwo zagroƁone karŀ grzywny, ograniczenia wolnoŬci albo pozbawienia wolnoŬci do lat 3. Podobnie sankcjonowane ma byŃ dokonanie zg oszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji.

Projekt ustawy przewiduje, iƁ realizacja obowiŀzku ustalenia regulaminu zg oszeş wewnōtrznych przez podmioty w sektorze prywatnym zatrudniajŀce co najmniej 50 i mniej niƁ 250 pracowników nastŀpi do 17.12.2023 roku. Jak widaŃ, termin wprowadzenia przepisów wewnŀtrzzak adowych jest stosunkowo odleg y, jednakƁe warto z wyprzedzeniem rozpoczŀŃ przygotowania do ich wprowadzenia.