ВЫНІКІ НАВУКОВА-ДАСЛЕДЧАЙ ДЗЕЙНАСЦІ БДПУ ў 2015 г. былі падведзены на чарговым пасяджэнні Савета ўніверсітэта. Як адзначыла ў сваім дакладзе прарэктар па навуковай рабоце Г. В. Торхава, у 2015 г. ва ўніверсітэце выконвалася 141 НДР па тэматыцы, якая адзначана ў «Пераліку прыярытэтных на прамкаў навуко вых даследаванняў Рэспуб лікі Беларусь» і іншых нарматыўных дакументах. З іх 67 выконваліся ПВС у другой палове рабочага дня, а большасць (74) фінансаваліся са сродкаў дзяржаўнага бюджэту – Міністэрства адукацыі і фонду фундаментальных даследаванняў. Са сродкаў Міністэрства адукацыі фінансаваліся 44 навуковыя праекты на суму 3050,3 млн руб.: 33 заданні па дзяржаўных праграмах навуковых даследаванняў, 2 – па даследаваннях, накіраваных на забес пячэнне дзейнасці Мі ні стэрства адукацыі, 9 – па грантах для маладых вучоных. Па выніках конкурсаў, што праводзяцца фондам фундаментальных даследаванняў, супрацоўнікі ўніверсітэта ў 2015 г. распрацоўвалі 8 праектаў на суму 587 млн руб. Агульны аб’ём фінансавання навукі ў мінулым годзе склаў 5 474 829 тыс. руб., што амаль на паўмільярда рублёў больш, чым у 2014 г. У агульнай тэматыцы НДР у 2015 г. лідзіравалі псіхолага-педагагічныя навукі (74 заданні) у параўнанні з гуманітарнымі (40) і прыродазнаўчымі (27). Гэта звязана ў першую чаргу са спецыфікай універсітэта, які ў адпаведнасці са сваімі функцыяй і місіяй з’яўляецца вядучым у галіне псіхолага-педагагічных навук. Разам з тым выкананне даследаванняў у галіне прыродазнаўчых і гуманітарных навук з’яўляецца неабходным для БДПУ, бо ўплывае на якасць фундаментальнай падрыхтоўкі педагогаў, стварае неабходнае асяроддзе для іх развіцця, з’яўляецца магутным стымулам для прыцягнення на факультэты і спецыяльнасці таленавітай моладзі. Трэба адзначыць намаганні прафесарска-выкладчыцкага складу факультэта прыродазнаўства і фізіка-матэматычнага ў нарошчванні свайго навуковага патэнцыялу. Так, калі ў 2014 г. выконвалася толькі 17 фінансуемых НДР прыродазнаўчанавуковай накіраванасці, то ў 2015 – ужо 27 (гл. дыяграму 1). Гэтую тэндэнцыю неабходна захоўваць і развіваць. Дыяграма 1 прыродазнаўчыя навукі
30 25 20
гуманітарныя навукі
15 10 5 0
2014
2015
псіхолагапедагагічныя навукі
Уклад асноўных структурных падраздзяленняў у развіццё фінансавага складніку за кошт выканання аплочваемых НДР выглядае наступным чынам. Першае месца займае гістарычны факультэт (15,8 %), другое – цэнтр развіцця педагагічнай адукацыі (14 %), трэцяе – фізікаматэматычны факультэт (13 %). Сярод кафедраў найбольш актыўна ў выкананні фінансуемых НДР удзельнічаюць кафедры фізікі і методыкі выкладання фізікі, гісторыі Беларусі і славянскіх народаў, тыфлапедагогікі, сацыяльнагуманітарных дысцыплін. Да выканання фінансуемых навуковадаследчых работ далучана 283 супрацоўнікі (у 2014 г. – 319), у тым ліку 162 з вучонай ступенню (у 2014 г. – 171). У справаздачным годзе выкананы і перавышаны сярэдні паказчык фінансуемых НДР на
2
аднаго штатнага супрацоўніка з вучонай ступенню, дасягнуўшы 22,9 пры запланаваных 19,5. На жаль, другі год запар ні адзін з дактарантаў не ўдзельнічаў у выкананні фінансуемых НДР; сярод выканаўцаў выключна мала студэнтаў і магістрантаў, нават колькасць аспірантаў паменшылася да 18 (у 2014 г. – 24). У 2015 г. супрацоўнікі ўніверсітэта завяршылі выкананне 52 НДР (гл. дыяграму 2). БДПУ – установа вышэйшай адукацыі Рэспублікі Беларусь, якая актыўна развіваецца і павінна заняць дастойнае месца ў сусветнай адукацыйнай і навуковай прасторы. Асабліва ва ўмовах далучэння Беларусі да Балонскага працэсу. Таму Дыяграма 2 30 25 20 15 10 5 0 ДПНД колькасць
33
Гранты маладых
Праекты для Мін-ва адукацыі
НП «ЭА»
9
2
2
НП
БРФФД «Дэма-
Іншыя
граф. бяспека»
4
1
1
развіццё міжнародных сувязяў адносіцца да прыярытэтных напрамкаў дзейнасці БДПУ. Сёння існуе дзве крыніцы фінансавання міжнароднай навуковай і інавацыйнай дзейнасці – падтрымка БРФФД і ўдзел у між народных праектах і праграмах. Пры фінансаванні фонду фундаментальных даследаванняў у 2015 г. выконваліся 6 міжнародных навукова-даследчых праектаў. Тры з іх – сумесна з Берлінскім інстытутам геалагічных навук, Бакінскім славянскім універсітэтам, Інстытутам педагагічнай адукацыі і адукацыі дарослых Расійскай акадэміі адукацыі – завяршыліся. Яшчэ тры – сумесна з Акадэміяй навук Малдовы, Санкт-Пецярбургскім філіялам «Інстытута кіравання адукацыяй» РАА і Псіхалагічным інстытутам РАА – пачаліся ў 2015 г. і працягваюцца. У мінулым годзе практычна завяршылася рэалізацыя міжнароднага праекта Тэмпус «Усходняе партнёрства ў сферы педагагічных інавацый у рамках інклюзіўнай адукацыі». Замежнымі партнёрамі БДПУ выступілі інстытуты і ўніверсітэты Германіі, Іспаніі, Шве цыі, Украіны, Малдовы. У рамках праекта на базе 30 пілотных школ Мінскай вобласці і рэгіёнаў створана сетка каардынатараў па распаўсюджванні інфармацыі аб педагагічных інавацыях у інклюзіўнай адукацыі. Таксама ўніверсітэт прымае ак тыўны ўдзел у праектах «Адукацыя для ўстойлівага развіцця для ўсіх пакаленняў – сацыяльны дагавор» і «Школьнікі і студэнты – лідары рэгі янальных ініцыятыў у інтарэсах устойлівага развіцця». Асноўныя вынікі даследаванняў знайшлі адлюстраванне ў 2087 публікацыях. Сярод іх – манаграфіі, падручнікі і вучэбныя дапаможнікі з грыфам Міністэрства адукацыі, навуковыя артыкулы і тэзісы дакладаў, выдадзеныя як у рэспубліцы, так і за яе межамі. У 2015 г. мэтавы паказчык колькасці навуковых публікацый у рэцэнзуемых навуковых часопісах на 100 супрацоўнікаў выкананы з перавышэннем і складае 39. Дасягнуты і мэтавы паказчык колькасці навуковых
публікацый у часопісах, якія ўваходзяць у рэфератыўныя базы Scopus і інш. Тым не менш, паколькі БДПУ прэтэндуе ў рэспубліцы на статус цэнтра вучэбна-навукова-інавацыйнага кластара бесперапыннай педагагічнай адукацыі, а ў міжнароднай адукацыйнай прасторы – адкрытага ўніверсітэта даследчага тыпу, то паказчык публікацыйнай актыўнасці на 100 чалавек неабходна павялічыць хоць бы да 50, а ў часопісах Scopus – да 5–7 (у ідэале – да 10) у год. Апрабацыя вынікаў НДР ажыццяўлялася на міжнародных і рэспубліканскіх навукова-практычных канферэнцыях. У 2015 г. на базе БДПУ праведзены 7 міжнародных (у 2014 г. – 9) і 4 рэспубліканскія (у 2014 г. – 5) навукова-практычныя канферэнцыі. Сталі традыцыйнымі ўніверсітэцкія форумы студэнтаў і маладых вучоных. Задачы па ўдасканаленні падрыхтоўкі навуковых работнікаў вышэйшай кваліфікацыі з улікам праблем сучаснай псіхолага-педагагічнай навукі і адукацыйнай практыкі, якія пастаўлены ў Плане мерапрыемстваў на 2015 г., поўнасцю вырашаны. Для суб’ектаў кластара: – распрацавана і размешчана на партале БДПУ праблемнае поле прыярытэтных псіхолага-педагагічных даследаванняў; – арганізавана сістэматычнае правядзенне метадалагічных семінараў для магістрантаў, аспірантаў і дактарантаў, якія выконваюць даследаванні па педагагічных навуках; – распрацавана Палажэнне аб навукова-педагагічных школах; – створана зводная інфармацыйная база навукова-педагагічных школ. У цэлым, у адпаведнасці з сістэмай менеджменту якасці, працэс «Навуковая і інавацыйная дзейнасць у БДПУ» выніковы. Разам з тым у арганізацыі і ажыццяўленні НДР існуюць «вузкія» месцы. Яны звязаны з выкананнем двух параметраў, па якіх сёння ацэньваецца навукова-даследчая і праектна-інавацыйная дзейнасць устаноў вышэйшай адукацыі. Такімі параметрамі з’яўляюцца камерцыялізацыя вынікаў НДР і прыцягненне пазабюджэтных сродкаў. БДПУ – гуманітарны ўніверсітэт, аднак ён усё ж мае адпаведныя механізмы для ажыццяўлення названых задач. Гэта падрыхтоўка: – навукова- і вучэбнаметадычнай прадукцыі, прызначанай у далейшым для продажу, прычым не толькі на тэрыторыі Беларусі, але і на прасторы СНД; – інавацыйнага праекта з мэтай укаранення ў адукацыйную практыку за кошт сродкаў устаноў і арганізацый-заказчыкаў або пры фінансавай
падтрымцы інавацыйнага фонду Дзяржкамітэта па навуцы і тэхналогіях; – платных адукацыйнах праграм, курсаў, трэнінгаў і іншых адукацыйных паслуг. Прыцягненне пазабюджэтных сродкаў – справа больш складаная, але таксама выканальная. Многія супрацоўнікі ўніверсітэта дапамагаюць гораду, вырашаючы розныя важныя задачы. І робяць усё гэта бясплатна. Трэба мяняць свядомасць нашага грамадства і даць зразумець, што інтэлектуальная ўласнасць, часавыя і энергетычныя выдаткі высокакваліфікаваных спецыялістаў адукацыі павінны акупляцца хоць бы часткова. Важнай з’яўляецца праблема пераемнасці падрыхтоўкі навуковых работнікаў вышэйшай кваліфікацыі. Нельга губляць адораных студэнтаў, таленавітых магістрантаў, набіраць выпадковых аспірантаў, якія не маюць навуковага зачыну і вопыту даследчыка. Банк дадзеных адоранай моладзі БДПУ штогод павялічваецца прыкладна на 30 асоб. У асноўным гэта выдатнікі-актывісты, якія рэгулярна атрымліваюць стыпендыі і прэміі спецыяльнага фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. Аднак парадокс заключаецца ў тым, што ў аспірантуру з іх паступае толькі 1–2 чалавекі, бо з 1-га курса яны не былі ўключаны ў сістэматычную даследчую і праектна-інавацыйную дзейнасць, дзе і развіваецца матывацыя, назапашваецца вопыт такой працы. Вырашэнне дадзенай праблемы носіць комплексны характар. Аднак ёсць нявыкарыстаныя рэсурсы, якія маглі б выправіць сітуацыю. Гэта – адраджэнне дзейнасці такіх маладзёжных аб’яднанняў, як Студэнцкае навуковае таварыства БДПУ і Савет маладых вучоных. А таксама абавязко вае на пісанне ўсімі выпускнікамі ўніверсітэта дыпломнай работы. Гэтыя рэ сурсы, па-першае, павысяць якасць падрыхтоўкі нашых спецыялістаў. Па-другое, стварэнне дыпломных праектаў на базах практык, філіялаў кафедраў, школ-лабара торый кластара сфарміруе інтарэс да навуковадаследчай і праектна-інавацыйнай дзейнасці, дазволіць адчуць задавальненне ад укаранёных вынікаў. Па-трэцяе, добрая дыпломная работа – аснова грунтоўнай магістарскай дысертацыі і перадумова выдатнай кандыдацкай. У гэтай сувязі пры распрацоўцы адукацыйных стандартаў і тыпавых вучэбных планаў на 2017 г. у якасці выніковай атэстацыі выпускнікоў педагагічных спецыяльнасцей мэтазгодна разглядаць абарону дыпломнай работы. Прыемна адзначыць, што ўзровень навукова-даследчай дзейнасці БДПУ ацэнь ваецца Міністэрствам адукацыі Рэспублікі Беларусь як высокі. Мы і ў далейшым будзем удасканальваць НДР універсітэта, павышаць яе выніковасць, сацыяльную і эканамічную значнасць.
9 лютага 2016 г.