Heilige bloedprocessie

de heilig bloedprocessie brugge ice als sleutel voor nieuwe initiatieven

Fotograaf Nick Hannes blikt zowel voor als achter de schermen voor zijn reportage rond de Heilig Bloedprocessie van 2010.

Copyright foto’s: Nick Hannes www.nickhannes.be

Immaterieel cultureel erfgoed (ICE) staat volop in de belangstelling. Terecht, want een werking rond ICE bevat heel wat potentieel voor de erfgoedbeleving. Een kennismaking met de Brugse praktijken rond de Heilig Bloedprocessie. Door Lothar Castele yn

roerend – onroerend - immaterieel Erfgoed is een huis met vele kamers. Binnen de Vlaamse wetgeving is er de opsplitsing tussen onroerend (gebouwen, monumenten, archeologische sites en landschappen) en cultureel erfgoed, dat op zijn beurt een bundeling is van roerend (kunstwerken, historische voorwerpen, gebruiksvoorwerpen, documenten …) en immaterieel erfgoed. Immaterieel erfgoed is niet-tastbaar erfgoed. Het gaat om een brede waaier aan gewoontes, gebruiken en praktijken die een groep mensen of een bepaalde gemeenschap erft en voldoende belangrijk vindt om door te geven aan toekomstige generaties. Hierbij denken we meteen aan sociale gewoontes, rituelen en feestelijke gebeurtenissen, of ambachtelijke vaardigheden en technieken. Maar ook vormen van theater, dans en muziek of dialecten en vertelkunst zijn immaterieel erfgoed. Door maatschappelijke veranderingen gaan we dit erfgoed telkens anders aanpakken, interpreteren en beleven. ICE is dus voortdurend in beweging.

van unesco tot vlaamse inventaris UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) lanceerde in 2003 de conventie voor de bescherming van het immaterieel cultureel erfgoed; in 2008 werden de operationele doelstellingen aangenomen. De conventie werd ondertussen al door 123 staten geratificeerd, waaronder België. De Vlaamse overheid speelde hier meteen op in door in 2008 de Inventaris van Immaterieel Cultureel Erfgoed Vlaanderen in het leven te roepen. Vier jaar verder bundelt deze inventaris reeds

26 bijzondere tradities: van het Oud Limburgs Schuttersfeest tot het kant maken in Vlaanderen, van het Leuvense jaartallenleven tot de Last Post plechtigheid in Ieper, van de Vlaamse beiaardcultuur tot de Veurnse boeteprocessie, van de Sinterklaas- en Sint-Maartensgebruiken tot de Vlaamse gebarentaal.

Zeven elementen van de Vlaamse inventaris werden ondertussen ook opgenomen op UNESCO’s representatieve lijst van immaterieel cultureel erfgoed: de Ros Beiaard Ommegang in Dendermonde, de Houtem Jaarmarkt van SintLievens-Houtem, het Jaartallenleven in Leuven, het Feest van Krakelingen en Tonnekensbrand in Geraardsbergen, de kunst van de valkerij, Aalst Carnaval en de Heilig Bloedprocessie van Brugge. Een symbolische erkenning die leidt tot grotere zichtbaarheid, maar ook een engage

mentsverklaring om op het internationale toneel kennis en ervaring uit te wisselen rond het omgaan met deze Vlaamse ICE-fenomenen.

van beleid naar praktijk: de brugse heilig bloedprocessie Maar wat betekent dit voor de lokale praktijk? Vanuit Erfgoedcel Brugge, één van de 21 cultureel-erfgoedcellen die gefinancierd worden via de cultureel-erfgoedconvenanten met de Vlaamse overheid, wordt reeds vier jaar een werking uitgebouwd rond de Heilig Bloedprocessie als immaterieel cultureel erfgoed.

Sinds het einde van de 13de eeuw is de Heilig Bloedprocessie niet weg te denken uit de Brugse geschiedenis. De processie bestaat uit 52 groepen verdeeld over vijf delen; een aaneenschakeling van straattoneel, zang, dans, choreografie, muziek met als apotheose de verering van de relikwie van het Heilig Bloed. Elk jaar trekt ze door het hart van Brugge. Zo groeide gedurende eeuwen een sterke verbondenheid van de Bruggeling met zijn processie. Ze vormen een uiterst trouw en divers deelnemerspubliek voor wat ook ‘Brugges schoonste dag’ wordt genoemd. Sinds de jaren 1970 groeide de processie uit tot een toeristisch topevenement dat jaarlijks tussen de 30 en 45.000 toeschouwers bereikt. De Heilig Bloedprocessie gaat uit op O.L.H.-Hemelvaart, dit jaar dus op 17 mei ‘12.

unesco-erkenning In de zomer van 2008 werd Erfgoedcel Brugge gevraagd om een aanvraagdossier uit te werken voor de Vlaamse inventaris immaterieel erfgoed,

en dit in opdracht van het Stadsbestuur Brugge en de Edele Confrérie van het Heilig Bloed, het broederschap dat de processie inricht. Vanuit de Confrérie werd de nodige inhoudelijke informatie aangeboden; Erfgoedcel Brugge zorgde voor de vertaalslag alsook voor de verwerking hiervan tot het UNESCO-aanvraagdossier. Na een lange administratieve procedure werd op 30 september ‘09 te Abu Dhabi de Brugse Heilig Bloedprocessie toegevoegd aan UNESCO’s

representatieve lijst van immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid.

De vermelding op die lijst is geen einddoel, maar een startpunt. Om dit bewustzijn in de Brugse erfgoedgemeenschap aan te wakkeren werd de overhandiging van het UNESCO-certificaat aangegrepen om in mei 2010 een Academische Zitting te organiseren. Verschillende sprekers verschaften meer informatie over de kansen en mogelijkheden die deze prestigieuze erkenning biedt. Zo werd een voedingsbodem voor nieuwe initiatieven gecreëerd.

nieuwe inzichten en actuele interpretaties Van april tot juni 2010 organiseerde het Brugse Stadsarchief de tentoonstelling ‘De oudste sporen van het Heilig Bloed in Brugge’. Deze belichtte de oudste documenten over de Brugse relikwie, zoals bewaard in het Stadsarchief. De tentoonstelling sloot zowel aan bij het thema van Erfgoeddag 2010 als bij de herdenking van de zevenhonderdste verjaring van de goedkeuring van de verering van het Heilig Bloed door paus Clemens V op 1 juni 1310. De tentoonstelling leidde tot nieuwe inzichten over de verering van het Heilig Bloed en het ontstaan van de Heilig Bloedprocessie. Als direct gevolg hiervan werd in de processie van 2011 een nieuwe groep voorgesteld die de overhandiging van de bul aan paus Clemens V te Avignon verbeeldt.

In 2010 ondersteunde Erfgoedcel Brugge ook het project ‘Zoals gewoonlijk’ van Volkskunde Vlaanderen. Voor dit project reisde fotograaf Nick Hannes, die in 2009 de Nikon Press Photo Award in de wacht sleepte, door eigen land om tradities en volksgebruiken te fotograferen. In het fotoboek ‘Tradities’ (uitgeverij Davidsfonds) brengt hij dertig gewoontes en gebruiken in beeld, waaronder de Brugse Heilig Bloedprocessie. Zijn foto’s laten zien hoe bijzonder, veelzijdig en actueel de tradities zijn die vandaag in Vlaanderen worden beleefd.

doe- en denkwerk In 2011 werd door Erfgoedcel Brugge een educatief pakket voor de derde graad Lager Onderwijs uitgewerkt, en dit rond de beleving van de processie vanuit verschillende oogpunten. Acht speelse filmpjes vormen het aanknopingspunt voor een actieve verwerking in de klas. Het doegerichte pakket nodigt de leerlingen uit om samen te werken, zoals het uiteraard ook moet om de echte processie elk jaar weer tot een goed einde te brengen. Dit pakket zal elk jaar in de

aanloop naar de Heilig Bloedprocessie aangeboden worden aan Brugse scholen, zodat ook nieuwe generaties kijkers nieuwsgierig worden om deel te nemen aan ‘Brugges schoonste dag’.

In 2011 werd ook een Audit-comité opgericht. De leden spelen vanuit hun persoonlijke expertise of functie een rol in de toekomstgerichte ontwikkeling van de Heilig Bloedprocessie. Deze groep met vertegenwoordigers uit het Stadsbestuur, de Edele Confrérie, het Bisdom Brugge en de erfgoedwereld engageert zich om gedurende drie jaar na te denken over belangrijke uitdagingen voor de processie. Hoe kunnen we kinderen en jongeren blijven enthousiasmeren, hoe kunnen we de boodschap van de processie verduidelijken en eventueel vernieuwen of hoe kunnen we het evenwicht bewaken tussen authentieke beleving en toeristisch evenement; het zijn enkele voorbeelden van cruciale vragen die op de agenda staan. Na drie jaar wordt het traject afgesloten met een reflectienota, die ook aan het UNESCO-secretariaat bezorgd zal worden.

Erfgoedcel Brugge heeft zich geëngageerd om deze en andere maatregelen te stimuleren, te ondersteunen en mee uit te bouwen. De Heilig Bloedprocessie van Brugge is, inspelend op het prille Vlaamse ICE-beleid, aan een nieuwe fase van haar geschiedenis begonnen. De visienota ‘Een beleid voor immaterieel cultureel erfgoed in Vlaanderen’ is terug te vinden op www.agentschapkunstenenerfgoed.be.

Meer informatie over het educatieve pakket ‘Achter de schermen bij de Brugse Heilig Bloedprocessie’ is terug te vinden via www.erfgoedcelbrugge.be/erfgoededucatie.