De plaquette van Lodewijk van Gruuthuse

Plaquette van Lodewijk van Gruuthuse, vijftiende eeuw, zilver, 11,5 cm, Gruuthusemuseum Brugge

Er is natuurlijk zijn paleis, maar veel voorwerpen die rechtstreeks met Lodewijk van Gruuthuse in verband staan heeft Musea Brugge niet in de collectie. Met steun van de Vrienden kon in 1979 wel een zilveren plaquette verworven worden. Een verfijnd voorwerp, dat echter een klein mysterie blijft.

— Door Kristel Van Audenaeren

De plaquette is 11,5 cm in doorsnede. Centraal staat een helm met een kroon en daaronder het wapenschild van Lodewijk van Gruuthuse omringd door de ketting van het Gulden Vlies. Daaronder is op twee banderollen Lodewijks devies Plus est en vous te lezen.

Boekbeslag Alles wijst er dus op dat deze plaquette heeft toebehoord aan Lodewijk van Gruuthuse. De functie echter blijft onduidelijk. De plaquette hangt aan een ketting. Er wordt dan ook vaak gezegd dat het om een draagteken gaat. Maar omdat het zilver erg dun en fragiel is, lijkt dit weinig waarschijnlijk. Bovendien zijn de rand met parelversiering waarschijnlijk en de ketting zeker latere toevoegingen.

Het is best mogelijk dat de plaquette uit een groter geheel is gesneden, uit het beslag van

een boekband bijvoorbeeld. Dat zou niet zo vreemd zijn: Lodewijk van Gruuthuse had een belangrijke bibliotheek met tientallen kostbare handschriften. Er zijn voorbeelden uit andere bibliotheken bewaard gebleven van boeken met dergelijk beslag op de band.

In Lodewijks bibliotheek zaten ook handschriften die met het Gulden Vlies te maken hadden: mogelijk een handschrift met de statuten van de Orde (nu in de bibliotheek van Besançon) en zeker twee volumes met Guillaume Fillastres Histoire de la Toison d’Or (bewaard in de bnf, Parijs). In deze twee royale volumes (zo’n 44 op 32 cm) zijn eigendomskenmerken van Lodewijk van Gruuthuse terug te vinden maar het is niet zeker dat de boeken oorspronkelijk voor hem bestemd waren. De eigendomstekens passen namelijk niet mooi in de rest van de decoratie, wat de vraag oproept of het geen latere toevoegingen zijn.

Lodewijk werd ridder in de Orde van het Gulden Vlies in 1461. Hij voerde belangrijke opdrachten uit voor de Bourgondische hertogen Filips de Goede en Karel de Stoute. Zo regelde hij het huwelijk van die laatste met Margaretha van York in 1468. Heeft Lodewijk de plaquette van de hertog of een ander belangrijk iemand cadeau gekregen? En heeft die ooit de (helaas verwijderde) oorspronkelijke band van de Histoire de la Toison d’Or gesierd? Het is een wilde, maar aanlokkelijke gissing.

Techniek De plaquette is uitgevoerd in de niello-techniek. Niello ontstaat uit het mengen van zilver, koper en zwavel (en soms lood) en heeft een diepzwarte kleur. Zilversmeden gebruiken niello om een decoratie te accentueren die ze in zilver gegraveerd hebben. Daarbij wordt de niello boven het zilveren oppervlak gesmolten. Daarna schuurt de zilversmid het oppervlak op zodat de zwarte niello enkel in de gegraveerde lijnen achterblijft. Na het polijsten contrasteren de zwarte lijnen mooi met het omringende zilver. Je zou voor minder een boek uit de kast halen.