The muros times 5 agosto setembro 2013

The Muros Times Nº 5 AGOSTO-SETEMBRO—2013

REVISTA DIXITAL DE ARTE E CULTURA

UNHA FIESTRA EN LIBERDADE FEITA POR MURADANS E ADICADA A TODOLOS MURADANS 1

The Muros Times Nº 5 – AGOSTO-SETEMBRO—2013

Cadro de Redacción: Director: Jorge Lago de Pexejo Director xefe de edición e maquetación: Manuel Lago Álvarez Director de edición en área de Lingua: Henrique Monteagudo Director de edición en área de Historia e Mar: Manuel M. Caamaño Area de Mediciña: María Castiñeira Area de Poesía: Joaquín Vilar Area de Teatro: Antón Lago Area de Educación: Marisé Luces Área de Belas Artes: Alfonso Pouso e Antón Lago Área de Sociedade: Quín Caamaño Area de Música: Alianza Uhía Área de Costumes: Manuela Tajes Área de Etnografía: Manolo de Lajo

Difusión da Cultura.

Exemplar gratuíto, prohibida a súa venda.

2

Carta da Redacción:

A

quí está con todos vós o novo

número de “THE MUROS TIMES” Un número que ven cargado de historias, de reportaxes, entrevistas, lendas e relatos relacionados co noso concello.

Un número un chisco especial, pois engloba os meses de agosto e setembro. E non é por falta de colaboradores/as nin de material, o motivo deste número especial, senón por falta material de tempo do que dispuxemos os editores nestes meses de canícula para manter a periodicidade. Coidamos que logo deste número a revista volva ser mensual.

Gustamos de comprobar a gran acollida que ten entre todos vós este proxecto e tamén nos gabamos da cantidade de colaboradores que se van engadindo mes a mes as nosas ringleiras. Pouco a pouco imos gañando en variedade e calidade; iso si, sempre sen descoidar o noso obxectivo inicial que é dar a coñecer as cousas de Muros e á xente que ten algo que contar.

Tamén é grande a afluencia de visitas e de novas incorporacións a nosa páxina no “Facebook”, que xa ten máis de seiscentos seareiros!. Todo isto danos pulos para seguir adiante con este ilusiónante proxecto que é “THE MUROS TIMES”.

Son moitos os seguidores que nos din que desexarían contar coa revista impresa. De momento non pode ser, ainda que, quen queira imprimir a revista so ten que baixala en PDF da páxina do soporte dixital (ww.issuu.com) e imprimila o seu gusto. Con todo, agardamos que vos agrade esta nova entrega e ata o vindeiro mes.

3

The Muros Times ¡¡¡ Indice: Carta da Redacción

Páx. 3

Remeiros (Manuel M. Caamaño) Los tres “DON DIEGO DE MUROS”(I) (Elena Barreda Cernadas) A Nosa Xente (Santiago Fernández Fernández)

páx. 5 páx. 6-7 páx. 8

A Nosa Xente (Henrique Monteagudo Romero)

páx. 8

A Nosa Xente (Eduardo Cerviño Caamaño)

páx. 9

O Serpent (Alfonso Pouso)

páx . 10

La fragata “Tránsito” (Manuel Lago Álvarez)

páx. 11

A nosa xente na diáspora

páx. 12-13

A voz dos nosos poetas (Domingo Barreiros—Manuel M. Pena)

páx. 14

A labazada

páx. 15

(Marcelino García Lariño)

Restos da Torre Arcebispal de Muros (Xokas Figueiras)

páx. 16

O guardian do tesouro do mouro (Manolo de Lajo)

páx. 17

Algunhas consideracions sobre o libro de Artaza (Manuel Silva)

páx 18-19

Moluscos e Bivalbos da nosa ría (I) (José M. Formoso Luces)

páx. 20-21

Anorexia nerviosa (I) (Dra. Castiñeira)

páx. 22-23

Natura Muradán (Amado Barrera)

páx. 24-25

Entrevista: Antonio Rey (p/ Jorge Lago de Pexejo)

páx. 26-28

A importancia das ensinanzas musicais (Esmu-Carnota)

páx. 29

O Vapor da Prata (o Skyro) Manuel M. Caamaño

páx. 30-31

Os curas e os raposos (Manuel Lago Álvarez)

páx. 32-33

Os nosos fotograf@s (Fátima Lago Romero)

páx. 34-35

Santiago González de Castilla , un muradán alcalde de Bos Aires páx. 36-37-38 MUROS: Evolución de la población desde 1900 hasta 2012 páx. 39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

4

REMEIROS p/ Manuel M. Caamaño

A voga xa se facía insoportable e ninguén sabia canto quedaba para chegar a porto.

remo con forza, pechaba as súas mans sobre el e tiraba cara o peito , peito do que xurdía un berro de animo e de rabia con cada golpe de remo; a súa queixada trincada daba a súa faciana unha expesión dura de esforzo , e nas súas vidallas marcábanse

A mesta néboa que cubría as augas dende facía varias horas impedía que os mariñeiros puidesen ver algo mais aló da súa proa , e a encalmada facía da vela un colgaracho inerme e inútil que pendurada morta do mastro.

O patrón cunha man termaba do leme e coa outra sostiña unha pequena caixa de madeira na que gardaba unha vella agulla de marear.

Da súa gorxa fuxía a cada pouco un aturuxo de ánimo para acompasar a voga dos mariñeiros. Voga que ía perdendo intensidade e forza co paso do tempo.

unhas profundas engurras que o facían parecer un vello, a pesar de non acadar aínda os trinta anos.

Non tiña trinta anos Hermindo da Crega , mais xa levaba dende os nove cun remo entre as mans , de tal xeito que o aparello semellaba unha extensión mesma dos seus brazos. ........

- Por babor escoitase lavar nas pedras!- Dixo un dos mariñeiros.

- Ceade de babor e moderade a voga- foi a resposta do patrón.

Pouco a pouco foron xurdindo de ente a néboa unhas pedras que non puideron identifican no intre.

Cando chegaron ao pé delas, Lelo, que era un dos rapaces máis novos de a bordo , agatuñou pola rocha para tratar de recoñecela.

-Patrón, a min paréceme que isto é Miñarzo- berrou o rapaz dende enriba das pedras.

- Ánimo meus homes! Que xa debemos estar na altura de Meixide. Se seguimos vogando así, pronto teremos que ver xa a liña da costa.

Hermindo da Crega agarraba o seu

- Embarca entón Lelo, que si é Miñarzo ao SSE, como a unha hora temos que topar o Meixón...

Hermindo da Crega aferrou outra vez a queixada e dispúxose de novo a tirar polo remo.

5

LOS TRES “DON DIEGO DE MUROS”(I) p/ ELENA BARRERA CERNADAS (Extracto de un trabajo realizado por ELENA BARRERA CERNADAS en 2002, alguno de cuyos ejemplares fueron donados por la autora a la BIBLIOTECA MUNICIPAL DE MUROS)

FUNDACIÓN DE LA VILLA Esta villa de muros está fundada en las riveras del mar, en puerto abierto. Fundase en tiempo del rey don Sancho; llamase dende su primer fundación la Puebla de Muro como consta de un privilegio -real del Rey Don Sancho confirmado por el católico rey don Femando y los demás reyes sus sucesores hasta Felipe II. Después se corrompió el vocablo y se llamo villa de Muros.

INTRODUCCIÓN Para enfrentamos a este estudio histórico hay que tener en cuenta todas las dudas y datos oscuros que hay en tomo a estos tres personajes. Sobre todo en lo que concierna al parentesco entre los tres y sus ascendientes g enealógicos.

Esta villa realenga, que en ella había corregidor, y en tiempos de los Reyes Católicos lo era Diego Martines que después - fue corregidor de Zamora y con este modo de gobierno se conservó todo el tiempo que fue de los reyes.

También, a parte de recordar a los tres Diego de Muros, nos centraremos en el más importante: Diego de Muros III, de este personaje hay que aclarar, que puesto que los datos provienen de historiadores gallegos se referirán a él como deán de Santiago.

Esta villa ..de Muros trocaron los reyes y lé1- dieron al arzobispo de Santiago por la: villa de Tarifa, la guerrera, questa en Andalucía, junto al estrecho de Xibaltrar, la qual .era de los arzobispos de Santiago. Por estar tan a trasmano la dieron los dichos arzobispos a los reyes y los reyes le dieron a dichos arzobispos por ella la dicha villa de Muros. Solía esta villa de Muros tener mas de mil vecinos, Por el presente tendrá como seiscientos vecinos, y ' aunque entre ellos hay alguna gente noble, el común es pescadores y tratantes por la mar y todos ellos son gente belicosa y que saben muy vien tomar la armas y defenderse de sus enemigós, así en la tierra como en la mar y entre ellos hay muchos que navegan a Flandes, Francia, Inglaterra, Vizcaya, Portugal, Sevilla y otras muchas partes .

NOTA: es necesario hacer una apuntación antes de comenzar. Para entender mejor todos los datos históricos que a continuación se va a aportar es necesario tener claro lo siguiente: Diego de Muros I: Obispo de Tui (1472-1487) Obispo de Ciudad Rodrigo (1487-1493) Diego de Muros II: Obispo de Canarias (14961505) Diego de Muros III: Obispo de Mondoñedo (1506-1512) Obispo de Oviedo (1512-1525) DEAN DE SANTIAGO

Desta villa de Muros han salido dos obispos, el uno fue obispo de Tuy en el año de mil y quatrocientos y sesenta. El otro fue deán de la santa iglesia de Santiago y después obispo de Oviedo en Asturias y este señor obispo fue el que fundo el collegio de Oviedo, uno de los cuatro mayores de Salamanca.

CONTEXTO GEOGRAFICO-HISTORICO Este apartado lo completaremos con la información que dejo en su día el cardenal de Santiago Jerónimo del Hoyo, en su libro Memorias del arzobispado de Santiago que realizo después de haber visitado todas las diócesis que correspondías a Santiago. El libro al que me remito es la trascripción del manuscrito original del año 1607, que se guarda en el archivo de la mitra compostelana.

Murallas: Tiene esta villa de Muros una buena muralla toda de cantería y en ella dies y ocho torres con sus almenas. Tiene mas un fuerte en que hay dies y sei_s piezas de artillería de bronce y hierro colado de batir.

Teniendo en cuenta esto la descripción de la villa va a ser de esa época, lo que nos ilustra sobre el contexto de nuestros tres personajes.

Iglesias, hermitas y hospitales: Tiene la Iglesia colegial, de que arriva se haze

6

del Apóstol San Andrés

mención, y demás della otra del. señor San Pedro donde se entierran los que mueren en la dicha villa. Tiene un hospital do están de ordinario nueve pobres. Tienen de renta treinta y dos mil maravedis, poco mas o menos, y todos se gastan con los dichos ·pobres. Dejo parte desta renta el obispo don Diego de muros. Son patrones destas iglesias la Justicia y Regimiento. Hay una hermita de Nuestra Señora del Camino con su organo y otra de señor San Roque, otra de Santa Spiritus, otra de San Marcos, y otra de Santa Crus; media legua desta villa hay un monasterio de señor San Francisco1 descal<;os, con una buena huerta y un bosque. Tiene de ordinario tre<;e o catorce frailes.

En este tiempo estava en Roma el señor Don Diego de Muros, deán y obispo que fue de Oviedo, siguiendo el pleito por parte de la dicha Iglesia, el qual con consentimiento de los vecinos de la .dicha villa, siendo pontífices Alexandro

Fuentes y huertas: Hay en esta villa y en sus arrabales ocho fuentes de muy vuenas aguas. Hay muchas huertas de naranjas y dos campos muy buenos que se llaman el uno de Rebordiño y el otro de Sobre la Torre.

Sexto, gano unas bulas para que la dicha iglesia de retoral se hiciese colegial y ansi lo es desde entonces y los vecinos quedaron libres de pagar los diezmos

Playa y navios: Tiene esta villa una muy linda playa de mar, que dende la punta del cabo de Rebordiño, ques la seguridad de la dicha playa, ba derecha a la isla de la Quiebra.

Esta iglesia collegial tiene un prior y dies canónigos, los quales presentan la Justicia y Regimiento, con mas seis personas honradas: tienen obligación de decir las oras y misa mayor cada día y la de Réquiem rec;ada en la iglesia de San Pedro, questa anexa a la colegial. La fabrica desta colegial y de San Pedro andan j untas y tienen de venta veinte ferrados de trigo y veinte y dos de centeno y de cada arco de sardina un quiñon. De las dies canonjías, u1 a lleva el Sancto Oficio, dos son persviteriales y el que entra en el tal·canonicato lleva carga de cura de la villa . A los canónigos por los diesmos de San Pedro cien mil maravedis y la otra mitad lleva el cabildo de Santiago por sincura.

Vale el priorato.

Tiene de largo los leguas y de ancho una legua y de alto veinte y cinco brasas. Es toda ella muy segura y guardada de tos los vientos, sino es de surosuseste que son travesías.

Toda ella es muy limpia y de muy poca piedra, y mirada esta playa desde la punta del dicho Rebordiño a Montelouro, ques la entrada del puerto, tiene una legua de largo y dos de ancho y esto no tan seguro como lo que dejamos dicho arriba. Tubo en esta villa el año de mil y quinientos y ochenta y cuatro quarenta y ocho nabios grandes y pequeños.

SANTA MARIA DEL CAMPO, COLEGIAL DE LA VILLA DE MUROS

SAN PEDRO DE MUROS

Esta iglesia solía ser rectoral y el últimos rector se llamó don Femando de Castro, que llevaba la mitad de los diezmos de la mar, y la mitad de todo pescado, llevaba la iglesia del Apóstol Santiago que le valía tres mil ducados. Los vecinos desta villa con consentimiento del dicho don Femando de Castro se levantaron a no querer pagar los dichos diezmos a la dicha Santa Iglesia de señor Santiago, sobre que hubo muchas censuras y gran pleito en curia romana donde duro siete años y mas, hasta que se hizo concierto questa villa pagase al cabildo desta santa Iglesia quarenta y tres mil quinientos maravedíes puestos en la villa de Noya por día

Esta parroquia de la villa, incorporada con la colegial, . cuyos curas son los dos canónigos previsteriales. Los canónigos están obligados a decir cada día una misa aquí por los difuntos. Ha.y aquí junto, una hermita de Santa Cruz donde esta inclusa la cofradía de la Vera Cruz, San Roque, que esta a cargo de una cofradía y la de Santa Cruz, San Marcos, Sant Espíritus, que estan en el alto c o de San Francisco y están a cargo de la villa. Están decentes.

Cerca de la hermita de Nuestra Señora del Camino, a la parte de arriba, esta el hospital de los lázaros; esta decente."

7

A NOSA XENTE Santiago Fernández Fernández El muradano Santiago Fernández Fernández, nació en el año 1947. Licenciado en Arte Dramático y maestro, fue fundador, actor y director del grupo de teatro independiente "Tespis", actor de la "Escola Dramática Galega" y "Teatro Circo".

Actualmente es director de la Escuela de Teatro "Casahamlet" junto con Manuel Lourenzo. Fue profesor de Arte Dramático y de diversos cursos monográficos sobre la voz, la interpretación y la didáctica

teatral.

Trabajó

también

como actor de doblaje de cine y televisión, actor de cine (Dame lume, A lei da fronteira, O lapis do carpinteiro), actor de televisión (Mareas Vivas y Galicia Express). Colaboró en Antena 3 Galicia, La Voz de Galicia y El Ideal Gallego. Es colaborador de la Orquesta Sinfónica de Galicia en sus conciertos didácticos.

Entre las obras que publicó, podemos destacar: "Agromar" Lingua Galega (7 libros de didáctica de la lengua) ANAYA, 1983; Comentarios de textos literarios, Adhela, Madrid, 1985; A voz do actor, Diputación de A Coruña, 2001; A memoria das árbores, Kalandrada, 2000 y O gatiperio, Kalandraka, 2002.

Consiguió el premio al "mejor actor de teatro", Valladolid, 1997 y el premio literario "Cidade da Coruña" 1982 con el ensayo Historia dunha montaxe teatral.

Henrique Monteagudo Romero Licenciado en Filología Hispánica (GallegoPortugués) (1981) y doctor en Filología Gallega (1995) por la Universidad de Santiago de Compostela, es profesor de esta universidad desde 1982. Actualmente es profesor titular de Filología Gallega y Portuguesa. Fue profesor invitado de las Universidades de Lisboa, City University de Nueva York y Buenos Aires, lector en la Universidad de Birmingham, coordinador del “Proyecto Sarmiento”, coordinador del Informe de Política Lingüística y Normalización en Galicia (19802000) del Consejo de Cultura Gallega, estudioso del proceso de estandarización del idioma gallego y director del Centro de Documentación Sociolingüístico de Galicia.

Editó Sempre en Galiza, Castelao: conferencias y discursos y Obra Completa de Castelao, Follas Novas de Rosalía, obras de Otero Pedrayo y Martín Sarmiento y el volumen Estudios de Sociolingüística Galega (Galaxia, 1995). Además, fue el autor del volumen Castelao: Defensa e significación do idioma galego e Historia Social da Lingua Galega (1999).

Es miembro del consejo de redacción de la revista “Dorna” (Expresión Poética Gallega), codirector de “Grial” (Revista Gallega de Cultura), investigador del Instituto de la Lengua Gallega y coordinador de la sección de lengua y secretario del Consejo de la Cultura Gallega. Miembro de la Real Academia Gallega desde 2012.

8

A NOSA XENTE EDUARDO CERVIÑO CAAMAÑO (1877 – 1942 ) Don Eduardo Cerviño Caamaño nació en la Villa de Muros el 22 de marzo de 1877, hijo de Manuel Cerviño y Ventura Caamaño, ambos muradanos, se queda huérfano el mismo día de su nacimiento junto a su

hermana mayor Manuela. Bautizado y educado cristianamente en la parroquial de Muros, permanece en su pueblo natal hasta los 13 años que se marcha al Seminario Conciliar de Santiago donde cursa Bachiller y otras materias, como latín, música, etc, según consta en varios recibos.

Interrumpe sus estudios para incorporarse a filas en 1896, en el reemplazo del 12 de septiembre con el número 178 de su sorteo y cuyo resultado fue "redimido a metálico", cantidad abonada para librar del ser-

vicio militar. Se casa en edad muy temprana con la muradana Dolores Lago Sande. De dicha unión nacen 22 hijos, la mayoría mujeres. Trabaja como oficial en la escribanía del Lcdo. D. Ramón Reynoso Calvo, secretario del gobierno del juzgado de Muros, durante algo más de dos años con diligencia buena disposición y conducta intachable, según certifica el propio Reynoso. Se presenta a varias oposiciones y las supera con calificación de Sobresaliente y comienza a trabajar en el ayuntamiento de Mazaricos, Puenteceso, Padrón, Rois, etc, y en 1922 se incorpora al ayuntamiento de Muros en virtud de concurso de traslados. Anteriormente se presenta al examen en la Audiencia Territorial de la Coruña para secretario de juzgado, superando dicha prueba con calificación de Sobresaliente. Alternaba su trabajo de secretario del ayuntamiento con el de asistente en el despacho de D. Luis Costa Fernández y a la muerte de éste a las órdenes de procurador D. Ramón Relova Rivas el cual le anima a presentarse al examen para procurador de población, superando dicho examen con la nota más alta, con esta oposición podría ejercer en poblaciones donde no hay audiencia territorial. También fue secretario encargado del Ministerio de la Gobernación en Madrid, siendo diputado Paramés. Gran persona, familiar tolerante y profundamente involucrado con los más desfavorecidos, fallece antes de cumplir los setenta años de un infarto en su casa de Muros, actualmente propiedad de una de sus nietas. Fue uno de los fundadores y Secretario del periódico local " La Liga de Amigos", y como secretario del ayuntamiento de Muros promovió grandes cambios en la villa e inclusive en la actividad portuaria, comercial y política así como sanitaria y benéfica, haciendo varias importantes donaciones para arreglos y necesidades de la iglesia.

9

O' SERPENT...

Aló no monte da cova catro homes ante a choiva metidos na'quela furna agardan por longas horas foise un mirar as vacas que levaban fachuzos pendurando-lles das cornas.

Unhas na punta Pedrosa, outras na praia de Trece

corpos na praia xa flotan.

o barco que ata aló navegue

Xa cando alborexaba,

de seguro que perece...

poido-se ver a traxedia

Ruxía con xenio o vento

cento setenta e tres homes,

o' mar na praia bramaba

alí a vida deixaran.

e no medio d'aquel inferno,

A carga d'aquel vapor

un barquiño embarrancaba

moito che deu que falar,

foi-che moi cerca de Trece,

decían que era ouro,

aló nas cornas do Boi

máis non o poideron topar...

onde o vapor inglés

os mandos " de la jhran Bretaña "

a súa quilla tronzaba.

dixeron que un buque - escola...

Homes que berran,

eu creo que as talladas foron ,

xentiñas que choran,

pra aqueles homes da cova.

e indo cara o' mencer...

© a.pouso 10

La fragata “Tránsito” p/ Manuel Lago Álvarez

necesita transmitir un mensaje consistente en

En el Santuario de la Virgen del Camino, a la derecha del presbiterio, en el altar mayor, hay una bellísima maqueta de un buque de guerra del siglo XIX: una fragata de tres palos, que ostenta el nombre de “Tránsito”. Esta maqueta, de antiguo, estaba adosada a la pared de la izquierda, frente al primer arco carpanel del coro alto.

No existen datos que hagan historia de la presencia de la maqueta en el Santuario. Tampoco la tradición oral fue capaz de acercarnos a los hechos de mar que motivaron que, capitán, oficiales o marinería, hicieran ofrenda de la maqueta a la Virgen del Camino, seguramente después de haberse visto envuelta la nave en algún peligro de naufragio, ataque o persecución, de los que se libró gracias a la mediación de la Virgen del Camino.

Las fragatas a vela, eran buques de guerra con un desplazamiento de entre 2000 y 5000 toneladas de registro bruto. De tres palos y velas cuadradas, disponían de baterías de cañones que nunca superaban el número de cincuenta. La maqueta de la fragata Tránsito, dispone de veintiocho por banda, por lo que es de suponer que hubiera sido artillada como navío de línea.

Llama la atención que en el mástil de proa del barco hay una bandera a cuadros azules y blancos. Estas banderas se utilizan en la navegación marítima para transmitir mensajes, ya sea

entre dos o más barcos, o entre un barco y la tierra o el puerto. A tal efecto existen banderas de diferentes formas y colores, de las cuales cada una representa un mensaje. Cuando un barco

11

una o varias palabras, o números, iza en el mástil de proa las banderas que representan las letras y números del mensaje, alineadas de arriba hacia abajo. Si el mensaje es más largo, se repetirá la operación con una letra del alfabeto internacional, así como los números del 1 al 0. En el caso de la maqueta de la fragata “Tránsito”, la bandera a cuadros azules y blancos (NOVEMBER) es visible, pero en algún momento debió estar acompañada de la bandera “CHARLIE” , lo que significaría que el buque anunciaba que estaba en peligro y necesitaba auxilio inmediato. La situación de peligro en la que se vio la fragata “Transito”, debió suceder después del año 1857, ya que a partir de ese año se hizo internacional el uso del Código Internacional de Señales (CIS).

Con toda seguridad, el nombre de Tránsito que ostenta la maqueta, no pertenece al buque original. En los archivos de la Armada Española no existe buque alguno, que fuera botado con el nombre de “Tránsito”. Por el contrario hay una referencia a una Corbeta con ese nombre, de la que fue tercer piloto el reconocido marino Don Mariano de la Lastra y Aranberry, nacido en Santander en el año 1827.

A NOSA XENTE NA DIASPORA Manuela Sendon Pena Ola, eu son Manuela Sendon Lago, filla de Jose Sendon e Manela da Benita, teño un irman que se chama Juan. Nacín a crieime en Louro no Rueiro de Abixo donde vivín ata os cinco anos. Vivíamos na casa de miña avoa Benita. Do rueiro teño recordos moi bonitos, pois pasábao de maravilla xogando cos rapazes cos que me criei.

que se chama Long Valley. Os primieros anos tuven moita morriña, votaba moito de menos a miña familia, as miñas amistades, e a Louro. Sobre todo, o meu rueido Barcos, a Praia de San Franscico, o Convento, o Calbario, e bueno non sigo que me entra otra vez a morriña. Logo de nacer as nosas fillas Gabriela e Kayla, xa non tuven moito tempo parar “morriñar”, e ainda que sigo botando a todos de menos, xa non se me fai tan difícil. Tamén teño que decir que tuven o privilexio de poder voltar a miña terra e estar coa familia todos os veráns e en alguna ocasión tamén por Nadal. Iso fixo as distancias moito mais levadeiras para nós e para nosa familia.

Cando cumplín os ci

nco anos, fomos a vivir a Barcos donde os meus pias fixieran a casa, e ainda que agora vos faga gracia para min foi a primera vez que emigrei. Parecíanme lonxísimo aqueles cinco minutos de camiñata para ir a xogar a o rueiro. Vivin en Barcos hasta os 23 anos, a esa edad casei con Jose (Joe) Peña, fillo de Rogelio e Flora, e neto de Paquita da Pexeja de Taxes. Joe naceu e criouse en Estados Unidos, e como eu son a mais aventureira dos dous decidimos emprender a nosa aventura xuntos en Estados Unidos.

Vivimos en un pueblo en Nova Jersey

As nosas fillas Kayla de 17 anos e Gabriela de 15, quérenlle a Louro tanto como lle quero eu pois en Louro teñen a sua familia e a suas mellores amigas e amigos do mundo, como din elas. A verdade e que me sinto moi orgullosa de ser de Louro, pues a inda que estea moi feliz e a gusto en otras partes do mundo, o meu corazón sempre me pide voltar a miña casa e a xunta a os meus. Para min non hai nada mais importante que a miña familia e os meus antepasados e por eso mentras poida sempre vou voltar a Louro. Unha aperta ben grande para a nosa familia e para Louro desde os Estados Unidos.

12

Loli Ventoso Paris

Hola a todo los muradanos, son Loli Ventoso Paris,máis conosida como Mari Loli de Virtudes, filla de Virtudes e Antonio, teño unha parexa dende fai 12 anos, él é de San Sebastian. e tamén teño un fillo de 25 anos.Nacín no Son, pero os dous anos leváronme para Muros, polo tanto eu sempre me considerei muradana. Vivo en Palma de Mallorca desde fai 20 anos, ainda que non pasa un día que non teña morriña pola miña terra...Temos unha cafeteria donde traballamos toda a familia.

Moitos saludiños a todos os meus paisanos, especialmente ós que están fora coma min.

Manuel Varela González E díxome … ¿para qué me preguntas, Manolo de América, si todo o mundo sabe quen son?. E dixenlle: Pois para que todo o mundo mundial sepa un pouco mais de ti, que é para a revista “The Muros Times”, a revista dos muradáns de aquí e da diáspora que xa a leen perto de 5000 persoas. Pois pregunta… Non, non, fala ti… Mira que si empezó non acabo, que a miña historia e moi longa…

O que queiras… que a nosa paciencia e grande, como grande e nosa ría… Ufff… hasta dos chistes fas poesías… Mira: Chámome Manuel Varela González, meus país foron María de Micaela e Manuel do Pucheto. Nacín en Muros, na calle Axesta, no ano 1948. Empecei a traballar ós 14 anos, nos bous do “Chouriceiro”. Estou casado con Marisa Aguilera, que, por certo, e prima da cantante Cristina Aguilera. E sabes?, que din que como bo muradán, eu canto ben, pero o de cantar ben non me ven por ese parentesco. Teño dous fillos, de 36 e 39 anos (Cristhian e Giovani). Dende o ano 1970 resido en EE.UU. e todolos anos veño a Muros, onde teño grandes amigos. Unha anécdota: Nos meus anos xóvenes fun monaguillo.

Naqueles anos era o párroco Don Ramón García Longo, quen non era moi amigo de pagarnos polos “catafalcos”. Daquela tamén eran monaguillos Pepe e Perrecho de Vacanegra e Rafael Lampón, dos que gardo grandes recordos polas moitas trasnadas que faciamos.

Manuel ¡¡¡, ponme un viño, que esto de falar dame con securas ¡¡¡. Xa vou ¡¡¡ A sus ordenes ¡¡¡.

Nota: A foto fíxoma Manolo de América que ten unha cámara que a todo o mundo saca feo ¡¡¡, que conste¡¡¡.

13

A voz dos nosos poetas Coma os Coma un xigante avezado. dous de Emaús...

Coma os dous de Emaús, foron subindo Por camiños cansados costa arriba; Pedregais costaneiros, onde a chiva, Noutros tempos, subía ó ir fuxindo.

Ergueito en corpo abreviado, X erardo -teño a certezapasou polo mundo armado e mesmo multiplicado, LOUReadO en fortaleza por centímetro cadrado, coma un xigante avezado traballador da limpeza, e demostrou no coidado do ben común ter cabeza.

Coma os dous de Emaús, foron saíndo Das terras do Rial, memoria viva, Onde eles, nun pasado, a iniciativa Tomaran de a outros mundo irse abrindo.

Coma os dous de Emaús, na súa lembranza Ía el no medio deles ó chegaren Ós Carrís coa conversa, doa a doa.

Coma os dous de Emaús... A tarde avanza, Pero aínda non é noite, ó acadaren Os vellos petroglifos da Alta Eiroa.

(Rioderradeiro) (Domingo Juan Barreiros Lago) P/ Manuel María Pena Silva

http://rioderradeiro-naeiroa.blogspot.com.es/

14

A LABAZADA p/ Marcelino García Lariño Hai pais, por non dicir todos, que queren o mellor para ós seus fillos, tanto en educación, coma en cultura, benestar, oficio, negocio ou carreira, conforme ós seus medios económicos, e non reparan en sacrificios para logralo. É un interese que teñen a inmensa maioría, por non dicir a totalidade, dos pais o que consideramos moi xusto e natural. Do contrario trataríase de pais desnaturalizados, desleigados e inhumanos.

Pero tamén os hai, os menos, que coidan que para ensinalos e educalos, hai que

empregar a forza e o castigo, comportamento este que incluso está penado polas leis. Hoxe en día raro é o caso deste abuso por parte dos pais ou dos mestres. Case se pode afirmar que non existen. Pero antano non era así. Reparar senón neste caso concreto: Fai anos, xa moitos, eran os tempos da fame despois da nosa guerra e xa nos últimos da mundial, e os rapaces tiñan que traballar fora onde fora para axudar na casa que comer hai que comer, e cartos para mercar moitos non había nin tampouco onde mercalos que a escaseza que tiñamos era meirande e chega-

ba a todos. Nos portos de mar, como é o noso, peixes había a varrer que non era coma agora, e tamén había máis barcos, pero tamén moito máis cativos que os que hogano temos.

A xente daquel tempo era máis traballadora que a de agora porque tamén as circunstancias o obrigaban, ou traballar ou morrer de fame. Non había tantas leis sociais, nin tampouco, todo hai que dicilo, tanto vicio, e os rapaces póidase dicir que xa trallaban dende nenos.

O Saturniño, coitadiño, con ben poucos aniños xa o levara o pai con el á baca para ensinarlle o oficio e acostumalo ós golpes do mar; e un día de verán pola mañá cando estaban na cuberta escollendo o peixe do lance que acababan de dar, viron acercarse un barco tan grande e tan grande que ningún de a bordo, nin tan sequera o patrón, o viran tan enorme coma el. Nunca miraran un barco da maneira, nin en retrato, e mesmo pasou a rentes deles. Quedaron todos extasiados con aquel xigante do mar. O navío era ruso, e na cheminea, que era tan grande coma un hotel de cinco estrelas, levaba pintada a fouce e o martelo. Estaban pasmados, pasmadiños, coa boca aberta sen dar palabra do seu corpo. O primeiro en falar foi o Saturniño, malpocadiño, que entusiasmado ocorréuselle dicir: –Se a min me deran agora a escoller o que eu quixera, só escollía a cheminea dese barco.

E nesto o pai “¡Zas!” zorregoulle unha labazada que guindou co cativo de fociños caendo de cabeza en medio do monte dos peixes ó tempo que lle dicía berrando coma un louco: –¡Ti estás tolo, rapaz! Dunha vez que tes que pedir, ¿por qué pides a cheminea? ¡Pide o barco enteiro, carallo!

15

Restos da Torre Arcebispal de Muros Tipo de ben: Escudo / Epígrafe , Fortificacións urbanas , Concello: Muros Parroquia:San Pedro de Muros Lugar:Barrio do Carme Cronoloxía: Época Baixomedieval .

Descrición: No barrio do Carme quedan os restos do antigo Torreón ou Casa-Forte que os prelados Composteláns, señores da vila, tiñan na mesma.

Aparece citada en documentos do ano 1327 e tamen do ano 1526.

Hoxendía só quedan os muros que flanquean unha horta, e un escudo nun lintel que parece aludir aos Montenegro: “Dous lobos andantes, un coa cabeza virada cara abaixo e outro mirando ao alto, cunha árbore no centro” Propiedade: Privada Uso actual: Agrícola Código no Catálogo da Xunta: Categoría do Ben: Dato descoñecido Tradición oral: Referencias bibliográficas: Historia de Muros y su distrito .

Ramon de Artaza Malvarez Torres,varas e demos. Os irmandiños da ria de Muros-Noia .-Carlos Barros

16

Artigo de Xokas Figueiras, recollido en: www.patrimoniogalego.net

O GUARDIAN DO TESOURO DO MOURO Na lagoa de Xalfás, onde estivo a antiga cidade de Louro, hai afundido un barco cunha sirena ou bocina que brúa coma un boi cando a néboa enche o lago e anoitece.

Uns din que é para advertir os mariñeiros dos baixos do Neixón e Pedra de Cón e outros que pretenden atraelos nos días de temporal, para que se afundan na lagoa, nun pozo sen fondo no que está a

cidade baixo as areas movedizas.

Algúns descrén do barco, e din que brúa coma un boi porque é un boi, descendente dunha familia vacuna que logrou topar o pasadizo que comunica o fondo da lagoa co Monte Louro, no cal se encontra o famoso tesouro que o rei mouro Almanzor enterrou depois de saquear a Catedral de Santiago.

17

ALGUNHAS CONSIDERACIÓNS SOBRE O LIBRO DE ARTAZA p/ Manuel Silva.

Artigo publicado na revista A EIROA-1994

O libro de D. Ramón de Artaza "Historia de Muros y su Distrito", non sigue unha orde cronolóxica; non é unha relación de feitos en secuencia histórica coherente nin moito menos despexa a dúbida que se presenta dende a ldade Media cara atrás.

de parte están emparentadas co autor. Reseña que se convirte en tema principalísimo do libro, en detrimento de feitos máis xerais e de maior interese.

Os camiños para conqueri-la condición de fidalgo, en Galicia, non foron exactamente os mesmos que se deron noutras rexións da Península. A liña de confrontación cos árabes afastóuse cedo das nosas fronteiras e, polo tanto, o ennoblecemento a través das armas, quedou pechado.

O coñecemento incompleto e nebuloso do pasado galego acentúase en Muros, quizais polo pronunciado illamento xeográfico que sofre. Muros non ten xénesis coñecida e os documentos posteriores, algúns dos cales aporta Artaza, só dan luz sobre cousas e feitos non precisamente os máis importantes. Hai que recoñecer, sen embargo, a ímproba laboura e a constancia do autor, quen, ó longo de moitísimos anos foi recopilando datos e documentos que agora nos entrega nestes tres tomos. A obra é importante porque, con tódalas súas comísións e omisións, ven a ser a única que se escribiu sobre a nosa terra muradana.

Neste libro saltan á vista algúns detalles que tratarei de comentar, máis como curioso que trata de darse respostas ou confirmar sospeitas, ca coñecedor do tema, que non o son.

Tratarei de explicar algúns desacordos que teño acerca do texto sen ningunha pretensión de impoñe-las miñas opinións ó respecto: Primeiro: O contido do libro amosa exclusivamente o punto de vista da clase social fidalga.

Segundo: Omítense reiteradamente fenómenos e procesos importantísimos, ben por consideralos irrelevantes, ben por descoñecemento, ben por non ferir susceptibilidades ou ben por interese persoal en ocultalos.

Terceiro: Faise unha abondosa e mesmo abrumadora reseña de liñaxes co conseguinte despregue de escudos, igrexas, capelas, propiedades e doacións dunhas cantas familias, que na súa meiran-

A fidalguía galega nace e desenrólase ó abeiro das grandes propiedades territoriais e urbanas: reguengas, de señorío ouabadengas; servindo como administradora primeiro e logo coma beneficiaria directa do Foro, cando éste quedou instituido. Supoño que se deron outras maneiras de ennobrecerse, pero, a fundamental, en Galicia, foi a que estou sinalando.

Muros carece de terras e, a actividade económica vai a desenrolarse fundamentalmente no eido industrial e comercial mariñeiro; actividade máis propia dunha burguesía emerxente e cobizosa que de unha fidalguía señoril e parásita. Daquí que a Nobreza que Artaza reivindica para Muros con tanto entusiasmo, apenas se poderá encontrar nos servidores da Administración, a Xustiza e a lgrexa. O poder económico, o verdadeiro poder, estará representado polo salgadeiro (en castelán "salazonero"), o armador de cabotaxe e altura, o dono de lanchas e utensilios de pesca, o comerciante exportador e importador, o minorista e a variada gama de profesionais.

0 reducido escenario muradán non dou oportunidade de separación e illamento ós seus grupos sociais de dirección e, co tempo, fíxose inevitable o entronque entre eles; así como a fusión de intereses. Pérdese, polo tanto, a pureza clasista e, a Fidalguía máis feble, dilúese axiña dentro do grupo dominante: a Burguesía.

Leamos un párrafo do libro de Artaza copiado dunha información de nobreza no ano 1770 para o ingreso na Orde de Santiago (páx. 518): "El distintivo de la Nobleza en Muros era el trato exclusivo y recíproco de los de esta clase, unos con otros, dentro y fuera de la Villa, únicos actos por que se distinguen en ella los nobles de los del estado llano, viviendo de sus mayorazgos y ejerciendo empleos de honor, el trato y la estimación..." Ou sexa, que o trato e non a executoria e o documento daba fe de Nobreza.

18

Con condicións tan liberais en canto a evidencias, a Burguesía muradana puido ennobrecerse a toda ela con tremenda facilidade. Xa a comenzos do século XIX, econtrámonos que todo ou case todo industrial, comerciante, profesional e funcionario é, ou presume ser, fidalgo. Con papeis ou sen eles.

Alguns indicios fan supor que a Nobreza, como tal, extinguiríase xa a comenzos do século pasado. O Apéndice VI, que trata do pedimento de exoneración da multa imposta á Vila, por seren queimadas e destruídas propiedades catalanas, (páx: 728, 729,730 e 731) é un monumento á ruindade, baixeza, no que di e en como o di; e ningún fidalgo auténtico asinaría ou avaliaría xamáis petición semellante. Algo parecido prodúcese cando os franceses chegan á zona: Os líderes de Muros, ansiosos dunha neutralidade que deixe a salvo as súas propiedades, negocian e concilian con uns e con outros en forma humillante e terminan culpando e delatando a todo o mundo.

Durante a invasión francesa, a Galicia onde a Fidalguía é forte, loita, deféndese. Onde a Burguesía ten o poder, transixe e colaboura. O fidalgo sabe que desaparecerá, como tal, se a invasión ten éxito. O burgués sobrevive e enriquécese con uns e con outros. Non se trata de ser máis patriota ou máis valente, trátase dunha posición de clase cru e descarnada, pero lóxica.

O libro de Artaza tampouco sinala o orixe xudeu de moitas familias burguesas muradanas. O historiador afirma que, en Muros, exerceron como oficiais e familiares da Inquisición algúns persoeiros que nomea. Era responsabilidade dos axentes do Santo Oficio a vixilancia e represión dos conversos, sen embargo, estos non aparecen por ningures. Entón, ¿que se lles perdeu en Muros ós axentes da Inquisición?; ¿por que se establece esta institución se non hai a quen reprimir?. José Ramón Onega escribe no seu libro "Los judíos en el Reino de Galicia" (páx. 591): "Muros y Noya se disputan el enclave de la zona y en ambas poblaciones existieron colectividades judías". No libro "inquisición y Criptjudaísmo"Juan Blázquez Miguel, anexa un mapa de España do século XVII coa seguinte escritura: "Localidades donde se dieron casos de criptjudaísmo". No devandito mapa aparece Muros entre algunhas outras poboacións de Galicia. ¿Por que Artaza non da conta destas cousas?. ¿Por que Blázquez ten coñecemento da existencia de xudeizantes en Muros e Artaza non, sendo que este último é daquí, adícase de cheo ó daquí e conta con tódolos arquivos do mundo?. ¿Por que o historiador non sinala a chegada e o asentamento definitivo dunha inmigración tan importante?.

A nós, os descendentes de vilanos e plebeos, a Historia que Artaza narra non nos ennorguilece porque nos discrimina, marxinanos, ignóranos.

Elimina do proceso histórico común a quenes, en última instancia, son os que fan País e fan Historia: A xente, o pobo. TODO 0 POBO. Non unha exigua porción del, senón ¡TODO !. Esta é fundamentalmente a falla que se encontra no libro de D. Ramón de Artaza.

Discrimina, ignora e marxina os nosos antepasados mariñeiros, pescadores, peóns, soldados, emigrantes, artesáns, servos da gleba e peiteiros en xeral. Artaza ignora a quenes foron, ó fin e o cabo, fonte de riqueza; incluíndo a súa. Non se atopa neste libro unha soa palabra que explique, anque só sea como teoría, as formas de producción e de distribución, así como o papel que xogan nelo as diversas clases e grupos económicos. Da a impresión que os productos de consumo e de uso caen do ceo, coma o maná. Que non hai un pobo traballador facendo Historia e que a vida e a sobrevivencia de todos depende do seu trabarlo. A D. Ramón só lle preocupan "las distinguidas circuntancias" duns poucos.

Non hai unha soa palabra que nos explique a posesión das terras; a quen ou a quenes lle pertencían, formas de traballo, instrumentos de labranza e pesca; fábricas, comercios, etc. Como se distribuían os beneficios, dereitos e deberes en relación co Estado ou ó Señor, se é que o había.

O libro luce extemporáneo. Este libro escríbese cando o Foro, como soporte económico da Fidalguía, desapareceu; cando nacen e se fortalecen forzas políticas e sociais de masas; cando as clases medias profesionais e técnicas pasan a ocupar o lugar que deixa baldeiro a Baixa e a Alta Nobreza na dirección da cousa pública e privada.

Nace este libro cando no Distrito de Muros fai moitísimos anos que o minifundio sustituíu ó Foro; cando xa a industria pesqueira conta con barcos e aparellos sofisticados, cando os conserveiros cataláns modernizan as súas fábricas e se lanzan á conquista de mercados, fóra e dentro do País. Escríbese esta Historia cando, anos despois, persoas e grupos de baixa extracción social prepárense para irrumpir na vida económica de Muros e substituir a uns e a outros: á Fidalguía para soterrala, á Burguesía tradicional para empobrecela e herdala.

Sería convinte que persoas non prexuiciadas emprenderan un trabailo de investigación para coñecer e facer público o noso pasado. Que foron, que fixeron e como vivían os antergos muradáns. Os antepasados de todos, os de Artaza e os nosos.

19

Moluscos e Bivalvos da nosa ría (I) ten clasificados arredor de dous mil exemplares. Unha parte deles foron mostrados en diferentes exposicions ao longo de toda Galicia, e incluso a Federación de Empresarios do Barbanza editou un libro no que se recollían os propios da nosa bisbarra.

p/ José Manuel Formoso Luces Que a riqueza das aguas da nosa ría fai que peixes e mariscos sexan dunha calidade excelsa é unha realidade para propios e alléos; e no capítulo dos mariscos, os moluscos e bivalvos conforman un dos grandes grupos do reino animal. Falar de bivalvos e falar de de ameixas, navallas, vieiras ostras, mexilóns, etc.

Prescindindo da parte comestible… en Muros, temos a sorte de contar con varios coleccionistas de moluscos e bivalvos. Un deles, José Manuel Formoso Luces (Porrúa),

En “The Muros Times”, non podemos menos que dar a coñecer a colección de Porrúa.

Por elo, comenzamos con este número unha serie artigos nos que amosaremos os moluscos e bivalvos propios das augas da nosa ría.

20

21

ANOREXIA NERVIOSA (I) CRITERIOS DIAGNOSTICO Y TIPOS p/ Dra. Castiñeira

Con el correr del tiempo se ha ido acentuando el interés por el cuidado de la salud en general y por el cuidado del cuerpo en particular.

La ADOLESCENCIA, constituye una etapa donde prevalece la preocupación por la imagen corporal, principalmente en la población femenina

de delgadez que la sociedad impone, se deprimen, se autocritican y se sienten perdedores y desvalorizados.

“Ser delgado es sinónimo de éxito” o “ si soy delgado todo será más fácil”, es lo que la mayoría

Las formas curvas que antes eran consideradas atractivas en una mujer, fueron reemplazadas por una delgadez extrema como sinónimo de belleza.

Las pautas culturales han determinado que la delgadez sea un sinónimo de éxito social. Muchos creen sinceramente que “el mundo es de los delgados”.

Este modelo actual mencionado, le otorga a la apariencia física el valor supremo.

Se vive en función de la imagen y del cuerpo Lo que vale es estar bien y el bienestar se tra-

cree firmemente y esto hace que todos los esfuerzos se centren en una dieta mágica.

En su etimología, ANOREXIA deriva del griego An: privado y Orexis: apetito. Significa sin apetito, sin deseo.

Aparece una imagen distorsionada del cuerpo, con un temor mórbido a engordar.

No se pierde el apetito, pero se niega la sensación de hambre. La controlan voluntariamente, ingiriendo menor cantidad de alimentos que los necesarios para cubrir sus necesidades nutricionales, con lo cual pierden peso progresivamente.

1.- CRITERIO DE DIAGNOSTICO SEGÚN DSM IV:

duce en la apariencia.

“SE VALORA MÁS EL ENVASE QUE EL CONTENIDO”.

Otros, cuyo peso natural excede el estándar

A.- Negativa a mantener el peso corporal en el peso mínimo normal o mayor para la edad y la altura.

B.- Miedo intenso a aumentar de peso, aún pesando por debajo del peso esperable.

22

Desconcentración y fracaso escolar.

Hiperactivos pero ineficaces.

Mayor dedicación a la limpieza Rechazo a la vida sexual Insomnio.

Depresión.

Aislamiento.

2.- TIPOS DE ANOREXIA NERVIOSA: RESTRICTIVA: Constituye el cuadro clásico de la enfermedad. La paciente para lograr la delgadez extrema, limita su alimentación hasta un mínimo por debajo de lo indispensable para subsistir.

Tiene un control total de la situación.

C.- Disturbio en la forma de experimentar su propio cuerpo o figura.

D.- Amenorrea (falta de regla) por lo menos tres ciclos menstruales.

NO RESTRICTIVA: Son las anoréxicas que, en determinados momentos de su enfermedad, presentan síntomas bulímicos.

Estos pacientes no pueden refrenar sus deseos de comer y pierden el control, realizando comilonas y mecanismos compensatorios.

Todos comienzan con la restricción alimentaria y eso es lo que posteriormente lo lleva al atracón.

BIOLOGICAMENE PRESENTAN: AMENORREA (por hipogonadismo hipotalámico) OSTEOPOROSIS (por hipercortisolismo) BRADICARDIA LANUGO CARACTERÍSTICAS DE LA ANOREXIA NERVIOSA Alteración del esquema corporal.

Obsesión por el cuerpo y la comida.

Restricción severa de alimentos.

Cumplidores y obedientes.

Elevada inteligencia.

23

“NATURA MURADAN” p/ Amado Barrera

PODALIRIO:

Iphiclides feisthamelii Nos campos e montes muradáns non é raro ver esta fermosura nos días máis soleados

de Xulio, aínda que o máis fácil é voltar do paseo sen vela, que é unha especie con escasa poboación.

Ten un elegante voo tipo “parapente”, por eso os días de moita calor son os máis apropiados: as correntes térmicas axudan a planear á súa elegante mais pesada figura.

O nome “común” que máis ben me parece a min para esta preciosa volvoreta é o de “PODALIRIO”, fermosa palabra de musical resonancia, moi acorde cá do galego e con reminiscencias e significados mitolóxicos tamén moi suxerentes. Dito sexa coa reserva que hai que ter para os nomes “comúns” de tantos animáis e prantas: o común é que o común dos mor-

táis ignore os nomes comúns dos animáis e prantas máis comúns da súa propia localidade, ¿ou non?

Ben, négome a describir o aspecto deste maravilla da Natureza, porque máis vale unha imaxe que mil palabras.

Si procede dicir que é a máis grande das volvoretas muradáns e unha das maiores de toda Europa, che-

24

gando a femia aos 8 cm de envergadura.

E tamén dicir que o macho ten o comportamento “hilltopping” (¡toma palabro!): voan ó alto da “colina” e alí compiten por voar por riba de todos, á espera das femias, que escollerán aos que máis alto voen, seguras de que terán os mellares xens. O que non se sabe é ónde estudian Xenética elas, eu non as vin na facultade e o catedrático de Artrópodos dicía que os bichos non saben Bioloxía, polo que hai que contar con velos facer cousas moi raras. Pero vese que saber, ben saben o que fan.

A eiruga, grande e verde, gusta das follas do abruñeiro, cereixeira, pereira, mazanceira e outras rosáceas, tanto cultivadas coma silvestres.

Ten dúas xeneracións ao ano: a que nace en outono hiverna en forma de “pupa” deica a primavera seguinte e no verán voa a súa descendencia. Eso leín,

25

o certo é que só as vexo no verán.

Pertence a Podalirio ao grupo dos Lepidópteros “ditrisios”: as femias teñen dúas aberturas sexuais: unha para se aparear e outra para realizala posta. O certo é que non é unha rareza: case que o 98% das especies de lepidópteros son ditrisios. (se nós fósemos lepidópteros, non seríamos ditrisios)

Entrevista concedida a “The Muros Times” por Antonio Rey p./Jorge Lago de Pexejo, Antonio Rey é porteño nacido en Bos Aires. ¿Por qué esta entrevista a un Arxentino? Ben, a resposta é clara e dáa él no seu libro "Son Galego".

Antonio Rey: _Conxuro Crecín e aprendín a descodificar o mundo en clave galega. Coexistiron na miña mente dúas paisaxes: a cidade na que moraba e maila aldea, feita carne na presencia inefable do meu avó.

Bos Aires na chaira, San Xián no val.

Foi natural para min escoitar dos beizos do meu avó expresións propias do lugar da súa nenez: " ferve o pote", "mata o candil"...

Non necesitei ver a figueira na que aganchaban os rapaces de alá, nin ver os porcos e de-

Face-lo na nosa língua, un verdadeiro honor.

Ben sei que a memoria é o conxuro da morte. " Son galego" Antonio J. F. Rey J.L. _ Antonio, ten que haber algo máis que unhas simples frases que escoitaches en galego do teu avó como o de "ferve o pote" ou "mata o candil" “A qué se debe que alguén separado por dúas xeracións da súa terra ancestral siga sentindo nas súas veas correr sangue galego?

Antonio Rey: _ Cando tiña seis anos morreu a miña avoa (nada en Asturias) e o meu avó, Juan Antonio, veu vivir connosco. Dende ese momento e por máis de vinte anos vivimos na mesma casa.

A miña nai morreu cando eu tiña once anos e por iso a súa figura foi central na miña vida.

El foi máis que un avó polas características persoais. Foi un home bo, traballador, honrado, doce, agarimoso.

Crecín a carón do seu consello e escoitei marabillado as historias da súa Galicia, que fixen miña cando morreu.

mais animais. Tampouco as hortas, lugar das patacas e o millo.

Cada palabra galega foi un concepto, a garantía da existencia doutro universo alén do mar.

Agora é a miña ocasión: son un elo máis na cadea. Rexistra-la historia dos meus é unha doce obriga.

J.L. :_ Naciches e creciches en Arxentina e o teu galleguismo foi inspirado polo teu avó na súa maior parte, pero falas e escribes en galego coa soltura dun nativo e iso non é o habitual nunha terra que a pesar de albergar o maior número de galegos na diáspora do mundo, o castelán foi sempre o modo normal de comunicación. Ademais dende os anos 60 non houbo practicamente novas remesas de emigrantes de Galicia a Arxentina, polo tanto e á forza, o galego como lingua non ten a puxanza de antano. ¿Cómo aprendiches a falar e escribir en Galego?

Antonio Rey: _No meu fogar, a oralidade foi

26

natural entre o meu avó e min.

Cando morreu fiquei orfo de galeguidade. Ninguén na casa agora falaba galego.

Necesitei facer a viaxe a Galicia e descubrín o mundo desexado, a realidade que preanunciaban as testemuñas do avó.

Despois desa viaxe podo decir que non fun a mesma persoa.

Fixen dous cursos de lingua galega no Colexio Santiago Apóstol de Bos Aires.

Participei na Asociación Cultural Fillos de Galicia, e ata fun o seu Delegado en Sudamérica por varios anos.

Escribín e publiquei un libriño: “Son galego”.

Necesitaba expresar o meu sentimento de pertenza ao pobo galego e á cultura galega. Despois comecei facer os ciclos dos Lectores Galegos en Bos Aires. http://www.blogoteca.com/lectoresenbosaires/ index.php Unha das cousas máis interesantes que fai o home é nomear as cousas, e facelo na lingua dos ancestros foi para min unha obriga.

Por outra banda, tiven a sorte de vivir na “Quinta Provincia Galega” onde puiden atopar elementos para “exercer” a miña galeguidade.

J.L. _ Non deixa de fascinarme o feito de que mantiveses inalterable a tua galleguidá pois aínda vivindo como tí dis na “quinta provincia galega”, na túa casa xa nin siquera se falaba galego despois da morte de teu avó. Dígoo por que a falta de emi-

gración cara ao teu país decaeu e só algúns como ti poden ou queren manter esa chama cultural viva.

Ademais da inquietude individual, ¿ Cres que os centros galegos, casas Galicia e outras institucións culturais foron a pedra angular que mantivo o edifi-

27

cio da galleguidá? Se é así; ¿Seguen sendo importantes ou están a sufrir o efecto da distancia sendo cada vez menos relevantes?

Antonio Rey: _Os centros galegos fixeron o seu. Eu puiden participar de eventos culturais neles. Conferencias, xuntanzas gastronómicas, musicais.

Mesmo fixen cursos de lingua galega e consultei bibliotecas.

O meu avó e o meu pai foron atendidos no sanatorio do Centro Galego de Bos Aires.

Penso que aínda son importantes porque permiten desenrolar moitas actividades para os que están lonxe da terra.

J.L. : _ Eu penso que Arxentina beneficiouse enormemente da emigración galega en particular e a do resto de Europa en xeral; italianos, alemáns, galeses, escoceses ,armenios...Teño a sospeita de que o comportamento dos galegos foi diferente a doutros grupos étnicos en canto á súa obstinación por manter vínculos coa súa terra ancestral. Dende Tucuman ata a Patagonia, onde residisen máis de dous galegos xa nacía a necesidade de crear algún tipo de asociación benéfica ou cultural. ¿ Pódesnos dar a túa opinión sobre o porqué dese comportamento que ademais non é único en Arxentina senón que se repite en todas as cidades do mundo onde o galego puxese pé?

Antonio Rey: _ Non son sociólogo, mais penso que os emigrantes galegos non perderon a súa identidade e por iso celebraron a súa galeguidade nos centros.

A estabilidade emocional que da saber quen é un e de onde vén permitiu a moitos progresar na adversidade e emprender negocios comezando dende os postos máis baixos da escala social.

J.L. : _ Ti es “criollo” se os hai, ¿Chamáronche algunha vez despectiva ou amablemente "Galego”, “Gaita” ou al-

gún termo parecido?

Antonio Rey: _ Cando estudaba, algúns chamábanme “gallego” que foi o alcume que levou o meu pai ata a morte, mais nunca sentín a descualificación, quizáis porque eu mesmo sentía que levaba un tesouro comigo que ninguén te pode roubar (refírome á nosa cultura milenaria).

JL:_ Supoño que cando creciches na túa casa se celebraban de cando en vez as excelencias da gastronomía galega. ¿Aínda alternas comer “criollo” con comer galego?

Antonio Rey :_ Na miña casa non xantábamos a miúdo a cocina galega.

Agora aproveito as xuntanzas que facemos entre fillos e netos de galegos para disfrutar dos seus pratos.

Gustanme moitisemo os mariscos e en especial o polbo.

Aínda que fóra do tema, quero que saibas que "consumo" con moita ledicia as "nutricias" páxinas da literatura galega. O xantar alimenta o corpo e a lectura a alma.

JL:_ Segundo me contas, o teu irmán e ti levastes ao voso pai a coñecer a terra dos seus antepasados e o e que foi un encontro con primos, familiares e a casa de pedra da aldea. Cóntanos o que significou para él e para vós esa experiencia.

Antonio Rey:_ Eu viaxei a Galicia por primeira vez no ano 2000, mais a viaxe do ano pasado foi moi especial porque fun co meu pai e o meu irmán. Ningún deles coñecía a terra.

A ledicia do meu pai levouno ata as bágoas.

Coñecer á familia e camiñar polos currunchos onde naceran os seus foi moi emocionante.

Foi unha sorte facer a viaxe porque aos cinco meses dela o meu pai morreu.

Penso que levou no seu corazón os sons, imaxes e cheiros da terra das súas orixes.

JL: _ Tamén mencionas que no arquivo da Parroquia de San Estevo de Abelleira te encontraches con que xa os teus bisavós e tataravós vivían na-

quelas terras, polo tanto non é de estrañar moito que a estirpe galega se siga manifestando en ti.

Tes catro fillos que supoño naceron en Arxentina. ¿É posible que neles, xa separados por tres xeracións de Galicia conserven algo desa galeguidade que tí mantés?

Antonio Rey:_ Direiche que os meus están naquelas terras dende finais dos 1700, é dicir dende os bisavós dos meus tataravós.

Os meus catro fillos son arxentinos e saben que Galicia ten moito que ver con eles (de feito os máis pequenos son tamén españois) , claro que a sinten máis lonxana ca min.

J.L. _ Case que para rematar che deixo estas preguntas de Bernard Pivot.

1. J.L_ ¿Cal é a túa palabra favorita? ledicia 2. J.L._ ¿Cal é a menos favorita? odio 3. J.L._ ¿Que emociónate? un son de gaita 4. J.L._ ¿Que son ou ruído gústache? o das ondas do mar 5. J.L._ ¿Que son ou ruído detestas? o ruído dos coches no centro da cidade 6. J.L._ ¿Cal é a túa imprecación favorita? me cago no demo 7. J.L._ ¿Qué profesión ademais da que exerces che gustaría facer? gaiteiro 8. J.L._ ¿Qué profesión rexeitarías facer? enterrador 9. J.L._ Se o ceo existe, ¿Que te gustaría oír que che dixese Deus cando chegases ás portas celestiais? "pasa, Antón, vai ver a Ría..."

J.L: _Antón: Foi un pracer ter este encontro virtual contigo. Muros e Galicia pódense sentir orgullosos de que os sigas mantendo como algo teu.

Para min, a experiencia foi gratificante e reveladora pois reafirma que ese algo que seguimos sentindo pola nosa terra non é un sentimento pasaxeiro e que pode seguir contigo a pesar do tempo e a distancia. O teu relato fixo tamén que me remontase aos anos dunha adolescencia que pasei ao outro lado do “Rio de La Plata” e que recordo con agarimo. Un sincero agradecemento e unha fraternal aperta dende os E.U.A. Antonio Rey:_ Tamén foi un pracer para min, Jorge. ¿Sabes? o meu pai naceu no Uruguai porque os primeiros tempos os meus avós tiñan un almacén en Montevideo Unha aperta.

28

A IMPORTANCIA DAS ENSINANZAS MUSICAIS, A TODOS OS NIVEIS, INCLUSO NA UNIVERSIDADE. Está máis que demostrado que a práctica musical axuda ao desenvolvemento das capacidades de aprendizaxe na infancia (como explicamos nas anteriores edicións de The Muros Times), polo que a súa presenza faise imprescindible no proceso de formación.

ción, de respecto e consideración polo traballo do outro, aspecto importante a ter en conta nestes tempos que corren. Os estudos

Moitos profesionais da música consideramos

que a nivel académico tense avanzado moito e que hai que continuar na procura de sinerxías entre os conservatorios superiores e as universidades galegas para que a formación musical se acabe consolidando. Resaltamos a importancia do eido musical na educación, non tanto no aspecto relacionado coa adquisición da habilidade de tocar un instrumento, senón nos valores e actitudes que transmite aos máis pequenos. Un rapaz ou unha rapaza que toca un instrumento desenvolve un hábito de traballo moi relacionado coa disciplina, parécese moito a un atleta de alto rendemento, ata que sube o nivel con constancia e superación. Deste xeito destaca a transversalidade do exercicio musical porque estanse a aprender actitudes válidas para calquera ámbito do mundo laboral. Así mesmo, consideramos que potencia a capacidade de socialización, pois tocan en grupo e desenvolven un círculo de colabora-

musicais impulsan o proceso educativo o que é unha cuestión totalmente probada e demostrada porque ademais de todos os valores positivos que transmite, os rapaces que fan música teñen mellor rendemento académico porque a través da práctica musical potencian capacidades como as matemáticas ou a coordinación. Estes aspectos máis transversais son os que se tentan potenciar tanto nas materias de música nos graos de Educación Infantil e Primaria, como no Máster para o Profesorado de Educación Secundaria Obrigatoria.

p/ ESMU—Carnota

29

O Vapor da Prata (o Skyro)

dos vellos mariñeiros muradáns que falaban dun barco inglés que naufragou coas súas adegas cheas de lingotes de prata nun lugar denominado "A Corredura" por terra das pedras de Meixide, a medio camiño entre Muros e Fisterra. Contaban de como entre as redes que se largaban nese lugar viñan mallados, como se peixes de metal fosen, retorcidos lingotes dese prezado material.

p/ Manuel M. Caamaño

A curiosidade levoume a remexer nas hemerotecas e atopei esta reseña no periódico "La Vanguardia" que fala de como , outra vez máis, se espoliou por parte duns caza-tesouros un pecio que naufragou no ano 1891 nas nosas costas, O «Skyro» , o Vapor da prata.

As historias e lendas que falan de barcos asolagados cheos de tesouros son un tema recorrente na literatura dos naufraxios e ta

Unha historia que era un segredo a voces entre os mariñeiros, pero do que non había ningún tipo de confirmación, máis que esas illadas testemuñas.

JUEVES 23 DE MARZO DE 1961 LA VANGUARDIA ESPAÑOLA Página 12 “Hallazgo del «Squyro», mercante inglés hundido en la costa gallega en 1891 El buque británico «Droxford», dedicado a la búsqueda de

mén están presentes na memoria colectiva de todos os pobos costeiros.

Nas costas de Galicia non podían faltar os nosos particulares “barcos do tesouro”, os galeóns de Rande e o Douro son dous exemplos amplamente coñecidos e documentados. O primeiro na ría de Vigo e o segundo fronte as costas de Corme.

Aquí en Muros temos tamén o noso particular aínda que menos coñecido, barco do tesouro "O vapor da Prata".

Infinidade de veces teño escoitado as historias

30

pecios, ha logrado extraer del viejo barco naufragado 230 toneladas de plomo y espera hallar lingotes de plata La Coruña, 22. - El buque inglés de salvamento «Droxford» ha localizado cerca de la costa, entré Muros y Finisterre en los bajos denominados "Meixidos"., al mercante de la misma nacionalidad «Squyro», hundido en esa zona en 1891

El «Squyro» fue encontrado en una grieta del fondo, a unos cincuenta metros de profundidad.

Por medio de moderno material de salvamento, se procedió al descenso de un buzo, dentro de

con un cargamento de cobre. Volverá a La Coruña en el próximo mes de mayo, con objeto de proseguir las tareas. de extracción de los minerales que se encuentran en el «Squyro».” É máis que probable ante a vista desta reseña publicada nun xornal inglès da época, que o verdadeiro nome do barco fose "Skyro"

The Skyro Treasure “The S.S. Skyro sank in deep water after striking a reef off Cape Finisterre in 1891 carrying a valuable cargo of silver bullion. Two salvage attempts failed due to the extreme depth and persistent bad weather, until in 1896, the Spanish diver, Erostarbe, using Siebe Gorman equipment, finally located the treasure at a depth of 20 fathoms. Erostarbe used dynamite to gain access to the cabin where the silver was stored. This was not easy, after five years on the sea bed the Sky-

una campana especial, que dirigió desde el fondo las tareas de rescate de la mercancía.

El barco conducía lingotes de plomo, plata y otros metales, y, hasta ahora, se han conseguido extraer doscientas treinta toneladas de lingotes de plomo, por valor de 3.200.000 pesetas, pero se cree que quedan todavía más de este material y algunos de plata, ya que, al ocurrir el naufragio, llevaba ochenta y ocho lingotes de este metal, siendo, recuperados entonces ochenta El «Droxford», que ha entrado en La Coruña, salió para Brest, donde, desde hace tres años, intenta localizar a un mercante hundido en 1914

ro had broken up and the deck above the strong-room had collapsed to within 18" of the cabin floor. On the surface boisterous weather and strong currents made tending the diver difficult. Nevertheless Erostarbe clawed a path to the bullion and during several long, deep, dives recovered 59 bars of silver” No ano 1984 o patrulleiro da Armada Española “Salvora” volveu a mandar mergulladores a remexer nas entrañas do Skyro, mais pouco había xa que sacar del e só acadaron constatar que nada quedaba máis que os restos xa moi desfeitos daquel naufragio.

31

“Os curas e os raposos” p/ Manuel Lago Alvarez

Dende moi vello, dise por Muros que cando un mariñeiro vai para o mar e se atopa con un raposo ou con un cura, o día de pesca está fodido…, Que quen con tal se atopou, non vai asinar peixe. Mais aínda … que cando o cura se atopa no peirao… “nin rabo de peixe”. A frase ven de moi antigo e o tempo acabou de desvirtuala, e me explico:

Alá polo ano 1746 aconteceu na Vila un percance entre a criada do Prior da Colexiata, Ldo. D. José Antonio de Arredondo, e a tripulación dun pesqueiro muradán. E cal cousa sería o que pasou entre a criada, que por certo se chamaba Rosa Martínez, e os mariñeiros… e uns, ós que o prior chamaba “canónigos intrusos”, o ciruxán da Vila, uns dos notarios do concello, e outros …

Vamos … que o Prior tivo para todos ¡¡¡.

Pois aconteceu, que aínda nese século (que logo se chamaría o “século das luces”) pervivían en Muros antergas costumes e privilexios. O clero tiña o dereito de obter

dos mariñeiros o peixe que quixeran de forma totalmente gratuíta. E así, un día de tantos, o Prior da Colexiata mandou a súa criada (Rosa Martínez) a buscar peixe o peirao. Foi a “mandada” e dirixiuse o primeiro barco de atopou, e dirixíndose ós mariñeiros reclamou, en nome do Prior, que se lle dera tal e cal peixe. Aquel non fora un bo dia de pesca para os mariñeiros. O pouco peixe que había abordo facíalle falta para levar as súas casas e dar de comer as súas familias. Resumindo: os mariñeiros negáronse a darlle o peixe a criada do cura, e palabras veñen e palabras van… enzarza-

32

ronse nunha liorta verbal, na que menos que chamarlle guapo o prior, os curas e as súas criadas … chamáronse de todo.

Enterado o Prior do acontecido, non dubidou en presentar denuncia contra os díscolos mariñeiros. A denuncia chegou o Tribunal da Inquisición de Santiago, do que, por certo, o denunciante era Comisario do Santo Oficio, na Vila e a súa demarcación. Convén dicir que o prior era persoa de nobre berce e rancio avoengo, por ser fillo de Dona María Antonia Pardiñas,(unha dos catro prestamistas que había na Vila naquel entonces), quen, ademais de prestar 20.000 reais cuns intereses de 2.400, tamén era tratante de congro a grande escala (1.000 reais de ingresos anuais, bastante por riba dos demais tratantes), comerciaba con viños e posuía dous buques mercantes, unha patache e unha pinaza (en ambas embarcacións figuraba como única propietaria, sendo ademais os barcos que maiores beneficios producían).

Na Vila os ánimos andaban moi caldeados. Uns estaban a favor dos mariñeiros e outros a favor dos intereses do Prior. E a tanto chegaron as disputas que o Prior non dubidou en denunciar tamén a quen lle levara a contraria de forma activa, entre eles un dos notarios

da Vila (Francisco Javier Troncoso), o ciruxán Juan Antonio Padín, e os coengos José Ventura Velo, Francisco Xiance, Esteban Longa e José Relova, ós que o Prior denuncia e titula como “canónigos intrusos”. O proceso criminal durou de 1746 ata o 1756.

Dende aquela quedou a frase: “a cura no peirao … nin rabo de peixe”. O andar do tempo fixo que a frase se desvirtuara, quedando como que, o ver un cura no peirao, mala ou nigunha pesca lle esperaba o barco, pero os feitos relatados nos din outra cousa distinta.

Hoxe en día, os curas, ademais de “pescadores de almas” sonche tamén pescadores de peixes, que os hai que teñen moi boas artes para pescar non só almas senón tamén bos robalos.

Por si pudera interesar, añado a lista de priores que tivo a nosa Colexiata.

Fontes: Arquivo Histórico Nacional. Consello da Inquisición. Procesos criminais do Tribunal da

33

Os nosos fotograf@s Presentamos neste número de TMT a Fátima Lago Romero, unha muradana da parroquia de tal, que ainda moi xóven, ten xa definido un estilo moi particular de facer fotografía.

“Fotografía pensativa”, así definiría eu o seu estilo. Non sei si existe realmente ese estilo fotográfico, pero a min as súas fotos invitanme a pensar. Non e solo velas; e pensar sobre o dobre significado que teñén. Animo Fátima, a seguir coa fotografía, pero non olvides a pintura, na que eres non so boa… eres excelente ¡¡¡.

34

35

Santiago González de Castilla: un muradán alcalde da cidade de Bos Aires Santiago González de Castilla naceu en Muros (A Coruña) onde o bautizaron o 30 de agosto de 1715. Era fillo de Domingo González de Castilla y Torres e de María González Arredondo y Castro e apadriñado por Xacobo Gómez de Bazarra, presbítero que lle deu o seu nome xa que ás veces fai constar os seus nomes Xacobo Félix.

Segundo certificación expedida polo canónigo da Colexiata de Muros, Xosé Estanislao de Castro, a petición do pai de Santiago, eran os seus ascendentes cristiáns vellos “limpos de toda mala raza de xudíos mouros e outra secta e sangue malo,... E son persoas de toda distinción e honra nesta república, e como tales exerceran nela oficios honoríficos...”.

Santiago, aínda sen ter cumpridos os 30 anos, trasladouse á Plata, co propósito de exercer o comercio. Uns poucos anos máis tarde, o 13 de febreiro de 1748, casa con Juana Cabezas y López.

Tres meses máis tarde pedía ao Gobernador e Capitán xeral das Provincias do Río da Plata, José de Andonegui, autorización para internar e vender nas provincias do Perú, 18 petacas con mercadorías por el mercadas no navío de guerra “Nuestra Señora de la Piedad”, a tal efecto ofrecía fianza. O Gobernador, o Tesoureiro e o Contador dictaron, na súa virtude, diante do Escribán de Facenda e Rexistros o 2 de maio de 1748, o auto que en parte di: “e outorgándose fianza polo fiador proposta de que dentro de seis meses, que han de comezar a contarse desde hoxe día da data para esta parte manifestación das 18 peta-

cas de mras que refire ante os oficiais Reais da Provincia do Tucumán e pagara nas Reais Caixas do seu cargo 144 pesos por dereito do 10 por cento de internación de ditas mercadorías a razón de Doce reais polos que Comprehende cada Petaca, ou que no seu defecto enteirara nestas Reais Caixas do seu cargo os 171 pesos do importe dos enunciados dereitos de internación e Alcauala logo que expirara o termo que vai preferido. Desde esta parte o Despacho que pide”. “De seguida deu a fianza don Pedro González (unha das testemuñas foi Don José Ribadavia) e expediuse a González de Castilla o despacho, dirixido aos Xuíces oficiais reais da provincia de Tucumán”. En 1759 estaba no Alto Perú a onde fora conducindo efectos para a Compañía de Xesús.

Nas eleccións celebradas o 1 de xaneiro de 1760 celebradas en Bos Aires para concelleiros, Santiago foi elixido Defensor dos pobres, e o día 7 tomaba posesión dando o correspondente xuramento. Esta responsabilidade non era de desexar dadas as duras obrigas que conlevaba o desempeño dela. Domingo Alonso de Alcántara, cabaleiro da Orde de Alcántara e alcalde ordinario de primeiro voto, en Xunta verificada aínda non había dous anos, o 18 de xaneiro de 1758, declaraba que “se está experimentando que os máis dos Individuos desta Cidade repugnan entrar a servir os empregos deste Cabido, non soamente polo gravame que teñen en si os empregos polo servicio persoal que se emprende polo preciso término dun ano ou máis se se relixe deixando moitas veces de atender os seus propios negocios senón tamén o que se pensiona no gasto de facer ropaxe para verán ou inverno cando a moitos non lles é fácil este desembolso, pois entre tantas persoas como as que se elixen non todas teñen caudal para iso, e que se ven obrigados a se esforzar por non manifestar as súas necesidades co pouco froito de que rematados os seus empregos non lles serven de nada os seus vestidos, e xunto a isto coa esgotamento dos seus propios recursos, fan moi pesados os empregos... pódese remediar calquera exceso, co que o Cabido lle vista un traxe honesto, como é a

36

roupa negra...”; en virtude da cal resolveu o Cabido que se “deixe o uso das golillas, e que se reduzan o vestiario do traxe de xente, como o preven a ordenanza que son vestidos negros lisos ou uniformes cunha divisa que os distinga como tales individuos e rexedores como é unha banda correspondente a súa cor ás Armadas Reais e xeroglífico, da cidade”: reforma coa que, en 23 de xaneiro, se conformaron o xa nomeado Auditor de guerra, don Florencio Antonio Moreiras, e o gobernador interino, don Alonso de la Vega, “interín – dicían-, que se daba conta ao Gobernador e Capitán Xeral. Mais Santiago non tiña que facer sacrificio algún para adquirir calquera traxe”.

Con Blas de Castro foi comisionado para as festas da proclamación do rei Carlos III, efectuadas do 15 ao 20 de novembro de 1760. Parece que González de Castilla quixo emular as grandes e espectaculares festas de Compostela, típicos e populares, famosos en todo o mundo desde tempos lonxanos, onde o luxo e a grandiosidade corrían paralelos na súa orixinalidade e divertimento.

Consistiron as de Bos Aires en “colgaduras”, representacións das diversas obras de poesía (posiblemente a representación ao aire libre dalgún auto calderoniano ou algunha comedia lopesca), iluminacións que se repartiron profusamente polas rúas, prazas, fortalezas, igrexas, conventos e mosteiros, ata gastar 86.339 luces, 6 corridas de touros, bailes, banquetes. Referencia a esta celebración aparece no libro 32 de Actas do Cabido.

“En 1760 entrou González de Castilla na Orde Terceira de San Francisco, onde xa o 8 de xaneiro de 1761 se lle preveu para que entregase o dereito de Pregonería dunha estancia (facenda de campo) que comprara o capitán de Celis.

Nomeárono o 20 de maio de 1764 Irmán Maior, ou sexa Presidente da Irmandade da Nosa Señora da Dores e sufraxios das benditas ánimas do Purgatorio”. Nel recaeu a elección de Procurador xeral no Cabido do 1 de xaneiro de 1765, e ao día seguinte xurou o cargo.

E tanta era a popularidade e prestixio gozaba que o 3 de outubro de 1766 se consultaba ao Consello de Indias, unha solicitude da cidade, ou do Concello, para que se lle concedese perpetuamente o oficio do rexedor.

O Concello carecía de fondos suficientes polo que convocaron aos veciños a campaña, e concorreron a el o 25 de setembro de 1767 algúns deles, aos que se lles pediu o que voluntariamente puidesen aportar. González donou 25 pesos.

González de Castilla acudiu en xuño de 1774 ao Gobernador e Capitán Xeneral cun escrito no que constan novos servicios ao ben público, e que Vilanova Rodríguez nolo trae a colación nas páxinas adicadas a este galego. “Había río abaixo do Salado e limítrofes coas que Juan Bautista Izala, capitán de milicias, unhas terras realengas que ‘tomando a fronte de catro leguas... desde o Calexón inclusive a Illa longa, e de fondo 5 leguas ao sur´, eran ‘moi adaptables para poñer nelas Estancias e cría de Gando´. González necesitábaas, mais como na xurisdicción de Bos Aires non existía entón Xuíz Delegado de Terras con quen tratar

da merca delas, expoñía á primeira autoridade da provincia´... ‘atendendo por unha parte o coñecido beneficio que que resulta a esta Provincia do aumento dos Criadeiros de gando, e Poboación da Campaña en Parte tan aventaxosa e avanzada como a que nestas obras, Terras; quedando por este medio defendidas e parapetadas no modo Posible as outras facendas menos avanzadas dos contínuos asaltos, sorpresas e correrías, que experimentan os Indios Infieis: e pola outra aos servicios que ten feitos o Suplicante á Súa Maxestade que Deus garde en 28 anos que leva Avecindado nesta Cidade e coa Crecida familia que tamén se ocupan os seus fillos no servicio do Rei

37

meu señor, e de costear como Capitán Reformado un Soldado da Expedición de Misións o ano de 754, sendo Gobernador e Capitán xeral destas Provincias o excmo.

Sr. D. José de Andoanegui; e sendo Tenente de Milicias desde o Establecemento dela nesta Cidade servindo á súa costa e mención en toda a guerra e despois en canto se lle ocupou; como tamén sendo Rexedor e Defensor de Pobres os defendeu co seu Caudal, pagando co seu diñeiro, e Procu-

rando as Defensas que fixeron a súas expensas perdoando á Cidade os 200 pesos xa ten sinalados ao ano aos Síndicos Procuradores; por todo o cal se digne V.S. facerlle gracia e Mercé do referido terreo, librando para iso o correspondente Título que lle serva de Posesión e amparo. Interín e ata tanto poida tratar da súa venda, e composición no Xulgado que corresponda”. Petición á que previo informe favorable do Auditor de Guerra, Dr. Laberdén accedeuse polo Gobernador, Vértiz, o 3 de agosto de 1774. O día 11, por un cadete de Deragóns, deuse na súa consecuencia a don Agustín de Arenas, tenente de Cabalería, a quen González de Castilla apoderara, posesión de terras, taxadas en 100 pesos de prata corrente, ao día seguinte “en consideración da Paraxe tan remota e Avanzada delas como os que Posúen os Indios que para Poboalas é necesario Emprender moito coste. E a utilidade pública que precisamente sexa de seguir de dita Poboación, pois servindo esta de barreira aos Insultos dos Indios, animáranse outros veciños e que se Extendera a Xurisdicción, que tan limitada é”. O 8 de setembro certificábase que naquelas terras había xa un rancho ou choza e un corral”.

Así con estes arrestos era como se ia cumprindo a titánica empresa de ir adentrando a vida civilizada e a repoboación humana, naquelas terras onde o abandono e o salvaxismo poñían un tinxidura dramático polo espanto ou o recelo que inspiraban.

En 1775 deu González para a iluminación da “rúa de Pereira ata a Mercé” na que habitaba a cantidade de 6 pesos; mais advertindo que podía contribuír con 15 pesos e 4 reais e que se lle aumentaron 9 pesos e 4 reais no imposto creado para o alumado público polo Gobernador Vértiz.

E González de Castilla pon de manifesto novamente a súa firmeza cun escrito que presentou o 12 de setembro de 1776 nunha causa formada a consecuencia de “baldóns e dicterios” que supoñía terlle inferido José Antonio Otálora. O Xuíz recibira unha Real provisión a tal proceso relativo, e dela remitiu testemuño ao Gobernador, quen reclamou a orixinal, orixinal que tamén se lle enviou; mais González non se conformou con que mentres o Gobernador a posuía se suspendese o exame das testemuñas por el presentadas, e manifestou: “Pasa de tres días que a ten no seu poder, sen que polo de agora a devolvese como debía, para así non retardar máis tempo o seu debido cumprimento. Nesa virtude e para evitar os prexuízos que da democracia se me seguen hase de servir Vmd (o Xuíz)librar o correspondente axhorto ao Sr. Gobernador para que coa maior brevidade se serva en remitir a Vmd dita Real prohibición protestando en caso omiso ou de negado repetir os danos que experimento da tardanza contra quen houbese lugar en Dereito, para o cal efecto quédome cun tanto deste escrito autorizando polo presente Escribán en cumprida forma”.

O 7 de xullo de 1785 xunto a outros comerciantes daba poder aos señores Manuel Rodríguez de la Vega, Bernardo Sancho Larrea e a Martín de Sarratea para xestionar a fundación do Consulado.

Logo dunha vida tan fructífera como axitada morreu o 17 de maio de 1787 na cidade de Bos Aires. A súa esposa faleceu o 2 de agosto de 1809.

BIBLIOGRAFÍA: “Los Gallegos en la Argentina”, Tomo I, Alberto Vilanova Rodríguez, Ediciones Galicia, Bos Aires, 1966.

Arquivo Xeral da Nación, Sección de Manuscritos procedentes da Biblioteca Nacional.

Catálogo de Documentos del Archivo de Indias en Sevilla, referente a la Historia de la República de Argentina. Arquivo da Nación Arxentina, “Documentos referentes a la Guerra de la Independencia”.

38

MUROS: Evolución de la población desde 1900 hasta 2012

Fuente: Instituto Nacional de Estadística 1900-1981: Poblaciones de hecho desde 1900 hasta 1991. Cifras oficiales sacadas de los Censos respectivos.

1986-1995: Poblaciones de derecho desde 1986 hasta 1995. Cifras de las rectificaciones y renovaciones padronales.

1996-2012: Cifras Oficiales de Población de los Municipios Españoles: Revisión del Padrón Municipal.

39

COLABORA:

CONCELLO DE MUROS

40