The Muros Times nº 41 marzo-abril 2018

The Muros Times -Revista Dixital Muradana de Arte e Cultura-

Nº 41 MARZO-ABRIL—2018

REVISTA DIXITAL

DE ARTE E CULTURA 1

Fotografía: Nieves Formoso Vidal

The Muros Times Nº 41—MARZO-ABRIL —2018

Indice: O MERLO (Turdus merula) (p/ Amado Barrera)

Páx. 3

Fonte de San Antonio (p/ Xocas Figueiras)

páx. 4

Muros: as contas de abril de 1853 (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 5

Cómo baixar o colesterol (p/ Juan Silva Turnes)

páx. 6-7

Curiosidades muradanas: A Dolorosa de Muros (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 8-9

«Juan J. Gestal Otero. Un muradán excepcional»

páx. 10-17

A Banda de Música de Muros (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 18-19

Novas de Onte de octubre de 1912

páx. 20-21

Dúbidas do Galego: Guisantes e Calabacíns (p/ César Lorenzo Gil)

páx. 22

Hórreo na Rateira (p/ Elixio Vieites)

páx. 23

Tipos de embarcacións

páx. 24-26

Os pontóns para “carbonear” en Muros (p/ Santi Llovo)

páx. 27-29

Muros: datos de poboación (I)

páx. 30-33

O Ballena (p/ Marcelino García Lariño)

páx. 34-35

A Voz dos nosos Poetas (Manuel Mª Pena Silva—Agustín González López)

páx. 36

Muros: O motín de 1899 (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 37-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez

Difusión da Cultura—

Depósito legal : C2437-2013 2

O MERLO (Turdus merula) Fermosa ave que vemos por todo-los prados,

ANIÑANDO

bosques, parques e mesmo xardíns e que aniña

A parella de merlos non tolera intrusos, chegando a

tamén en calquera recuncho ente arbustos, mirtos e

agredir a outros merlos para os botar do entorno do

mesmo frutáis ben agochadiños para que non os

seu niño. Tanto se cegan na pelexa que se lles po-

vexan os gatos ou miñatos.

Chegando a 25 cm de largo e ata 40 de envergadura, ten unha uniforme cor negra o macho, có peteiro e o anel ocular alaranxado, sendo pardo moteado o da femia,m que ten o peteiro amarelento

de chegar a colle coa man. Se lles pon diante dun espello chegan a se esgotar pelexando contra a súa imaxe.

O niño é unha cunca feita de poliñas que recubre con terra por dentro, gostando da húmida das maVoan con moita axilidade, a mediana altura,

cetas para tal uso. A ubicación e calquera que que-

e camiña a saltos, eguéndose todo estirado cando

de agochada entre a vexetación de árbores e arbus-

se para.

tos, coma o da fotografía, que estaba nun limoeiro da horta.

Empeza a cantar xa a finais do inverno, cunha melodía inconfundible, agarimosa e melódica,

Poñen de 3 a 6 oviños e o macho colabora algo,

composta de varias estrofas breves e variadas cun

pero pouco, na incubación. Deberían ter un 8M as

típico final agudo. O canto de reclamo é unha suce-

merlas.

sión de notas agudas e moi seguidas que van

Fan dúas o tres postas ao ano.

subindo de tono. E cando se levanta espantado lan-

Os pitiños tardan 14 días en abandoa-lo niño.

za un cacareo moi de seu.

QUE QUÉ COMEN os merlos? Máis que nada, insectos. Pero tamén miñocas e cando hai froita, pois froita, para lamento dos seus donos, que non se decatan de que paga a pena lles pagar con unha pouca de froita o benéfico traballo que fan eliminando insectos e vermes. Por outra banda, non é difícil protexer-las fresas con unha redecilla.

Amado Barrera, Marzo 2018, para THE MUROS TIMES

3

Fonte de Santo Antonio p/ Xocas Figueiras

Uso actual: Infraestrutura Código no Catálogo da Xunta:

Tipo de ben: Fonte,

Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da

Concello: Muros

Xunta e dos PXOM)

Parroquia: Louro (Santiago)

Elementos mobles:

Lugar: San Francisco - Convento

Tradición oral:

Outra denominación do ben:

Referencias bibliográficas:

Cronoloxía: Descoñecida,

Afeccións:

Descrición:

Ten camiño de acceso?: Si

A Fonte de Santo Antonio está situada no interior

Está cuberto de maleza: Non

do recinto do Convento de Louro. Debido a que se

Está afectado por algunha obra: Non

atopa baixo o nivel do terreo, hai que acceder a ela

Estado de conservación: Moi bo

baixando uns chanzos.

Atópase en perigo nestes momentos?:

A fonte está composta por un frontón de forma triangular e coroado por unha cruz. A auga sae por

Onde está localizada:

un único cano situado baixo unha pequena fornela,

Latitude: 42.7626668271

no frontón, que alberga a imaxe de Santo Antonio.

Lonxitude: -9.07428753369 Empregamos o sistema de coordenadas WGS84

Propiedade: Privada

4

Muros: as contas de Abril de 1853 p/ Manuel Lago Álvarez

Artículo 4º Instrucción pública. Sueldos

A mediados do século XIX, os concellos tiñan a obriga de

de los maestros y gastos de las escuelas.

416

publicar mensualmente no boletín oficial os datos contables

100

516

correspondentes a ingresos e gastos mensuais. Nas contas

Artículo 6º Conservación y reparación

do concello de Muros do mes de abril de 1853, chama a

de los caminos vecinales 576

atención o cargo de 2555 reais para socorro de presos po-

576

Artículo 7º Manutención de presos pobres

bres, gasto que debe referirse aos importes da súa manu-

2555

tención ao estar retidos na cárcere-prisión do Castelo.

2555

No mesmo boletín están publicadas as contas de Noia, nas

Por aceite y composición de grillos 143

que figuran ingresos por importe de 2733 reais e gastos por

Artículo 9º Cargas

1862; cantidades notablemente inferiores ás presentadas por Muros.

Total data 4042

143

340

340

1409

5451

DISTRITO MUNICIPAL DE MUROS

RESUMEN:

Mes de Abril de 1853

Importa el cargo

7190

Extracto de la cuenta de fondos municipales correspondientes al expresado mes que comprende las existencias que resultaron en fin del anterior, las cantidades recaudadas en el de la fecha y lo satisfecho en el mismo a las obligaciones del presupuesto.

Idem la data

5451

CARGO

te mil ciento noventa reales quince mrv. y la data

Reales

Existencia para el mes siguiente: 1739

cinco mil cuatrocientos cincuenta y uno, según que-

Existencia que resultó en el fin del mes anterior.

318 15

da expresado, resulta una existencia de mil setecientos treinta y nueve reales quince mrv., de que me haré cargo en la cuenta del mes próximo de

Productos de los recursos autorizados para cubrir el déficit del presupuesto, a saber: -Por arbitrios sobre especies determinadas de consumos 3578

Mayo. Muros 30 de Abril de 1853. –El Depositario, Joaquín María Presas.—Vº Bº: El Alcalde, Felipe Sevilla.

--Por lo recibido de los Ayuntamientos para 3294

Total cargo

7190

15

Material

Total

DATA Personal

Artículo 1º Sueldos de los empleados del Ayuntamiento y gastos de oficina 1071 --Suscriciones

100

1171

150

150

15

De forma que importando el cargo sie-

vn

socorro de presos pobres

15

5

Cómo baixar o colesterol o colesterol no sangue.

p/ Juan Silva Turnes

Cómo baixar o colesterol?

Qué é o colesterol?

O principal para baixar o colesterol é o cambio no estilo de

O colesterol é un esterol (lípido), sustancia cerosa similar a

vida, e se non chega, o uso de medicamentos.

graxa que está en toda as células do corpo. É necesario para

1-Cambios no estilo de vida:

formar as membranas celulares, a vitamina D, algunhas hor-

* deixar o tabaco: eleva o colesterol HDL.

monas e sustancias que axudan a dixerir os alimentos. O

* control do peso: evitar o sobrepeso, de xeito especial se hai

noso corpo xa produce o colesterol que se necesita, pero

un síndrome metabólico: aumento dos trigliceridos, hiperten-

tamén está presente en alimentos de orixe animal.

Existen dous tipos principais de colesterol: o colesterol de baixa densidade (LDL polas suas siglas en inglés) é o colesterol “malo”, e o colesterol de alta densidade (HDL) é o colesterol “bo”, que transporta o colesterol total o fígado, onde se elimina.

Se hai un exceso de colesterol no sangue, pode combinarse con outras sustancias e formar placas de ateroma, estas placas peganse as paredes das arterias (arterioesclese), e pro-

sión arterial, HDL menor de 40 en homes e de 50 en mulleres,

vocar dano nas arterias de todo o corpo estreitándoas e inclu-

e cintura abdominal maior de 102 cm. en homes e de 88 cm.

so bloqueándoas. É o principal causante das enfermidades

en mulleres.

cardiovasculares.

* control da tensión arterial, enfermidade que tamén afecta a

Causas da elevación do colesterol:

todas as arterias.

Hai causas xenéticas (hipercolesterolemia familiar).

* actividade física: facer exercicio de forma regular, mais de

Pero a causa mais frecuente é un estilo de vida pouco sauda-

30 minutos diarios, a lo menos 5 días por semana. * dieta saudable: é importante diminuir o consumo de graxas saturadas e trans, e aumentar o consumo de graxas insaturadas: - Graxa poliinsaturada: diminuen o colesterol total e os niveis de trigliceridos no sangue. Neste grupo atópanse os ácidos graxos omega-3 e omega-6. Están nos aceites de semillas (xirasol, millo, soxa), margarinas vexetais, froitos secos oleaxinosos (sobretodo noces e améndoas) e no aceite de fígado de bacallao.

- Graxa monoinsaturada: o ácido graxo mais representativo é

ble: hábitos alimenticios con exceso de graxas dañinas

o oleico. Protexe o noso sistema cardiovascular, xa que redu-

(saturadas): carnes, lácteos, alimentos forneados e fritos,

ce os niveis de colesterol total no sangue a expensas do LDL

graxas trans…

(malo) e aumenta o HDL (bo). Atópanse no aceite de oliva,

Tamén axuda a falta de actividade física: reduce o HDL (bo).

aguacate e olivas.

E o tabaco, que tamén reduce o HDL.

- Graxa saturada: consumidas en exceso elevan os niveis de

A idade, a xenética e o sobrepeso tamén axudan a aumentar

colesterol e triglicéridos no sangue. Atópanse nas carnes,

6

vísceras e derivados (embutidos, patés, manteigas, touciño), ovos, productos lácteos enteiros e graxas lácteas (nata e mantequilla). Tamén están presentes en aceites vexetais como o de coco e palma.

- Graxa trans ou hidroxenada: obteñense tras un proceso de hidroxenación na que as graxas insaturadas saturánse con hidróxeno para poder ter unha textura semisólida. Un consumo excesivo (mais do 2% das calorías totais da dieta) aumenta significativamente o risco de enfermidades cardiovasculares.

Atópanse en margarinas, productos de repostería, bolería in-

interaccións con outros medicamentos.

dustrial, comidas precociñadas, snacks.

Ultimamente abundan os complementos alimenticios para bai-

2. Medicamentos: se o cambios no estilo de vida non son sufi-

xar o colesterol, uns son efectivos, pero a maioría son de du-

cientes para reducir o colesterol ata cifras recomendables,

bidosa efectividade.

segundo sexa en prevención primaria ou secundaria, existe

Se non pode baixar o colesterol cos hábitos de vida saudable,

arsenal terapéutico para tratar a hipercolesterolemia. Teñen

e antes de tomar ningún producto “milagroso”, consulte co seu

diferentes xeitos de actuar e poden ter efectos secundarios e

médico.

7

Curiosidades Muradanas

-A Dolorosa de Muros p/ Manuel Lago Álvarez. (marzo de 2018)

rosas de toda España. O traxe era o que usaban as viúvas castellanas do século XVI.

A imaxe da Virxe dos Dolores de Muros foi tallada no ano 1925

O artista compostelán labrou a faciana da Dolorosa Muradana

polo artista compostelán Don José Otero Gorrita, no seu obra-

con tez enxuta, triste e lixeiramente inclinada á dereita. Ollos

doiro da Rúa das Ánimas, por encargo do muradán Don Ramón

grandes e escuros dos que saen unhas bágoas cristalinas,

de Artaza Malvarez, quen fixo doazón dela á parroquia de San

beizos delgados e boca pechada con un lixeiro rictus, ofrecen

Pedro de Muros.

unha expresión de dor contido. Mans con dedos largos, sen marcar, e lixeiramente articulados; no peito, un corazón en prata atravesado por sete espadas, (catro á esquerda e tres á dereita). Son as espadas que anunciara a profecía do vello Simeón cando María presentou a Xesús no Templo. (No corazón antigo as espadas están: tres a esquerda e catro dereita).

O corazón de prata que luce actualmente, foi doazón, en abril de 2006, do taller de orfebrería do muradano residente en Madrid, Don Manuel Formoso Atienza –Manolín- (sobriño da muradana Dona Manuela Formoso Porrúa), quen fundiu un lote de prata que doou Dona Dolores París García, muradana profundamente devota da Virxe dos Dores, que xunto coa súa irmá Dona Rogelia París foron durante moitos anos “camareiras” da Virxe. Das mans de Manolín, con gran mestría e en expresión de amor, saíu un corazón brillante, tal si fora un espello, e no que se refrexan persoas e edificios cando a imaxe sae en procesión polas rúas de Muros. Da parte superior do corazón saen seis chamas en prata, esmaltadas no seu interior en cor roxo.

Durante todo o ano, a imaxe da Dolorosa venerase no seu altar da Parroquial de Muros. Aínda que o día propio da festa dos

Folga dicir que en infinidade de igrexas hai imaxes da Virxe

Dolores é cada 15 de setembro, en Muros celebrase o venres

Dolorosa vestida de loito. Estas vestiduras fúnebres pertencen

anterior ao Venres Santo. Novena, misa solemne e procesión,

a iconografía popular. O negro é a representación do dolor, é o

fan da festividade anuncio da Semana Santa.

igual que outras moitas, a Dolorosa de Muros viste de loito.

Na procesión dese día, a imaxe luce un gran manto negro de

Esta iconografía tivo o comezo na Vila de Madrid, no ano 1565,

terciopelo, engalanado con bordaduras en fío de ouro. Na ca-

cando dona María de la Cueva, condesa viúva de Ureña, doou

beza, baixo o manto, unha touca branca da que sobresaen

un dos seus traxes de loito para vestir unha imaxe da Virxe da

cubrindo lixeiramente a fronte e ombros unhas finas puntillas de

Soidade, que labrara o escultor Gaspar Becerra. Grande foi o

adusta feitura. O corazón en prata está visible e os dedos das

impacto desta nova iconografía e pronto se estendeu ás Dolo-

8

índice.

No Venres Santo, na procesión do Santo Enterro, o loito e rigoroso. A imaxe loce manto negro e curto con bordados en negro e pedrería de acibeche; peito cuberto con peto de terciopelo negro e non leva o corazón de prata. As mans elevadas sobre o peito, en postura de clamar ao ceo, e colgando do cuello, unha longa cadea de ouro da que pende a chave do sepulcro. Este manto fora doado por Dona África Veiga, esposa do que fora Axudante Militar de Marina de Muros, Don Emilio Aldir, e que vivían na calle ancha no segundo piso da casa onde mans lévaos entrelazados sen pano de man. Este manto, es-

estaban abicadas as oficinas de telégrafos. (a casa dos Caran-

treado o día 18 de marzo de 2010, foi doado pola Deputación

toña).

de A Coruña, a instancias da entón Presidenta da súa Comi-

En varias casas particulares de Muros hai imaxes da Dolorosa.

sión de Cultura, a muradada Dona Caridad González Cerviño.

De pequeno porte pero conservando a iconografía que a carac-

O día de Venres Santo, no acto do “Encontro”, a imaxe da Dolorosa luce un manto negro corto con sinxelos arabescos bor-

teriza, son obxecto de coidado e veneración. Na miña casa

dados en prata escura; o corazón de prata visible sobre unha

teño unha imaxe, que fora regalada a miña nai América Álva-

pecheira de cor branco. Na cabeza, baixo o manto, unha touca

rez, por Dona África Veiga. No fondo da peana, en pintura

negra da que sobresaen finas puntillas. As mans lévaas sepa-

negra e caligrafía rexia, ten escrito o seguinte texto: “la pintó

radas. A esquerda lixeiramente máis alta que a dereita que

Jacobo Paes. Tuy 1846”.

sostén un fino pano de man branco entre os dedos polgar e

9

«Juan J. Gestal Otero. Un muradán excepcional» «As distincións non deben pedirse, pero deben

(Miguel Santalices), o Reitor da USC (Juan Via-

aceptarse e agradecerse». Con estas palabras

ño), o Decano da Facultade de Medicina e

comezou o seu emotivo discurso de agradece-

Odontoloxía (Julian Álvarez), o Secretario munici-

mento, o prestixioso catedrático e doutor mu-

pal (Francisco Abeijón) e a persoa encargada da

radán Juan

disertación laudatoira (Domingo Guerra).

J.

Gestal

Otero, tras recibir

os máximos galardóns que pode outorgar o Con-

Nun lugar principal do escenario situáronse,

cello de Muros.

tamén, os demais membros da Corporación Municipal encabezados polos portavoces: Inés Mon-

Nun fermoso e solemne acto, perfectamente orga-

teagudo (PPdeG), Caridad

nizado por Manuel Lago (Manolo de América, co-

González (PSdG-

PSOE) e Manuel María García (BNG).

mo é coñecido en Muros), o auditorio da Casa da Cultura quedábase pequeno para acoller aos nu-

Nas primeiras filas da sala, atopábanse xunto a

merosos veciños e amigos que acompañaron, este

dona do homenaxeado, Matilde Romaní e aos

domingo (1 de abril de 2018), a Juan J. Gestal

familiares directos, os Presidentes das Academias

Otero na recepción do título de Fillo Predilec-

de Medicina e de Farmacia de Galicia, o Secreta-

cto e Medalla da Vila.

rio da Real Academia de Galicia (o tamén mu-

A alcaldesa da localidade, María Xosé Alfonso,

radán Henrique Monteagudo) e outras ilustres

dirixiu con brillantez a cerimonia desde a mesa

personalidades.

presidencial, onde tamén estaban, ademais do

Domingo Guerra, foi o encargado de glosar a

eloxiado, o Presidente do Parlamento de Galicia

traxectoria vital de Juan J. Gestal Otero, a quen

10

definiu como «un muradán excepcional, traballador infatigable polo seu pobo». Domín Guerra quixo agradecer publicamente aos membros da corporación que o designasen, por unanimidade, para efectuar a «laudatio», e tivo palabras de agradecemento para o galardoado, pola deferencia, ao pedirlle tamén, que desempeñase esa labor no evento.

Domingo Guerra, detallou o amplo currículo de Juan J. Gestal Otero e outras facetas da excepcio-

dos Deputados, Ana Pastor, na que se desculpa-

nal carreira que o fixeron merecedor de múltiples

ba por non poder acompañar ao que fora o seu pro-

distincións, como a Insignia de Ouro da Universida-

fesor e onde destacaba a súa labor tanto no eido

de de Santiago, o máximo galardón que pode con-

académico como hospitalario. Pola súa parte, o Pre-

ceder esta Universidade.

sidente da Cámara galega, destacou a intensa

A continuación, o Secretario Municipal, Francisco Abeijón, fixo lectura do acordo plenario do 25 de xaneiro deste ano, no que se lle outorgaban por unanimidade os títulos. Posteriormente, o Presidente do Parlamento de Galicia, Miguel Santalices, deu lectura a unha carta da Presidenta do Congreso

11

traxectoria do catedrático emérito e agradeceu as ensinanzas e os sabios consellos, así como que, no seu momento, apostase pola transferencia das competencias sanitarias á Comunidade Autónoma de Galicia, cando se plantexou esa posibilidade.

Unha vez que a alcaldesa de Muros lle impuxo a

Medalla da Vila e lle fixo entrega do Certificado

Discurso de D. Juan Jesús Gestal Otero:

acreditativo do nomeamento como Fillo Predilecto,

Miñas donas e meus señores:

o que fora Decano da Facultade de Medicina e Odontoloxía da USC, tomou a palabra para, visiblemente emocionado, sinalar que «nunca pensei recibir estas distincións do meu pobo, ao que me sinto moi orgulloso de pertencer, e do que

O pasado 1 de decembro, con motivo da imposición polo Sr. Reitor da insignia de ouro da Universidade, dicía que “As distincións non deben pedirse, nin buscarse, pero deben aceptarse e agradecerse”. Eu acepto moi honrado estas distincións

presumo sempre que teño ocasión, considerándome unha persoa moi afortunada por ter nacido nunha vila tan fermosa».

O novo Fillo Predilecto, durante o seu discurso, fixo un ameno percorrido histórico sobre a localidade, destacando o período de máximo esplendor, no que se detivo para recordar aos tres Diego de Muros, humanistas, bispos e mecenas que tiveron gran influencia nas Cortes dos Reis Católicos.

que hoxe me conceden. As maiores e mais fermosas que unha persoa pode recibir, ser nomeado Fillo predilecto e recibir a

Referiuse tamén á coñecida expresión «todos so-

Medalla da súa Vila, co recoñecemento unánime dos seus.

mos galegos, menos o capitán que é de Muros»

Non hai distincións mais grandes nin mais importantes.

para sinalar nunha lección maxistral que a formula-

Moitas grazas Sra. Alcaldesa e Sras. e Sr. Voceiro que asina-

ción correcta da frase é «todos somos galegos,

ron a proposta, e Sras. e Sres. Membros da Corporación que a

mais o capitán é de Muros».

aprobaron por unanimidade. Unhas grazas moi especiais ao promotor da mesma, o muradán Domingo Guerra París, co que

Comentou tamén o acerto do slogan «Muros, Vila

adquiro unha débeda impagable, e a Manuel Lago Álvarez,

de auga e sal», ao reflectir a esencia da econo-

muradán, que lle deu o seu apoio desde o primeiro momento, e

mía muradá: o mar. Lembrou ás súas primeiras

aceptou a responsabilidade de organizar o protocolo deste

mestras, as aromas, comidas, festas, tradicións e

acto, e moito traballou. Moitas grazas tamén a todos, que foron

expresou o seu agradecendo ao Orfeón Ría de Mu-

moitos, os que por Facebook e outros medios manifestaron a

ros e á agrupación folclórica Faldriqueira de Muros,

súa satisfacción e apoio polo meu nomeamento.

pola altruísta participación coa que contribuíron.

Por último, reiterou a gratitude aos membros da corporación pola concesión unánime dos galardóns, e aos veciños e amigos polas mostras de afecto recibidas desde que se coñeceu o nomeamento.

Pechou o acto a alcaldesa de Muros, María Xosé Alfonso, agradecendo a Gestal o moito que traballou en favor de Muros e recordou aos outros distinguidos coa Medalla da Vila: Domingo Barreiros (2002), Xosé Agrelo (2003) e Marcelino García (2011).

Nunca pensei recibir estas distincións do meu pobo, ao que me sinto orgulloso de pertencer, e do que presumo sempre que teño ocasión, considerándome unha persoa moi afortunado por ter nacido nunha vila tan fermosa como Muros.

Vila mais que milenaria, moi anterior a 1286, ano no que recibiu a Carta Pobra do rei Sancho IV o Bravo, que conta cunha longa historia de valor, nobreza e solidariedade, recoñecida coa concesión dos títulos de Moi Nobre e Moi Leal en 1612, e de Moi Humanitaria en 1906, este último por salvar de morrer afogados e acoller nas súas casas, aos cincocentos corenta e catro tripulantes do Cruceiro “Cardeal Cisneros” que se afundiu nos Meixidos, a saída de Muros, na alborada do 28 de outubro

12

de 1905.

Destaca especialmente Diego de Muros III, doutor en decretos e notario apostólico, neto do xuíz muradán Diego Rodríguez de

A solidariedade e a xenerosidade, sen agardar recompensa,

Muros e de Teresa Sánchez de Moscoso, de liñaxe nobre e

formaron sempre parte do seu comportamento.

fidalgo, fundadores en 1418 do hospital de pobres da Vila (o

A carabela do seu escudo lémbranos a participación dos naví-

“Hospitalillo”), e sobriño de Frei Diego de Muros I, bispo de Tui

os locais na Toma de Málaga en 1487.

e de Cidade Rodrigo, que o introduzo e promocionou na Corte

Muros colaborou co ouro da Colexiata e de familias muradáns,

e na Igrexa, ocupando, entre outros moitos cargos, o de dean

a subvencionar o Batallón de Literarios que se sumou a Divi-

de Santiago e os de bispo de Mondoñedo, e de Oviedo.

sión do Miño, que ao mando do coronel Pablo Morillo, derrotou

Foi o mais eminente da tríade Diego de Muros, prelados huma-

aos 10.000 homes do exercito francés comandados polo maris-

nistas, administradores, mecenas e políticos, desa Galicia in-

cal Michel Nei, nas Batallas que tiveron lugar, do 7 ao 9 de

quieta e conflitiva de finais do medievo, na procura das rutas

xuño de 1809, en Ponte Sampaio e Ponte Caldelas, obrigándo-

políticas e culturais da modernidade.

os a retirarse, o que supuxo o inicio da definitiva saída de Gali-

A el débese a erección en Colexiata da reitoral existente na

cia do exército napoleónico. O Estandarte dos estudantes de

Vila, en maio de 1500, que se mantivo como tal ata mediados

Medicina de dito Batallón de Literarios, conservámolo con or-

do século XIX (350 anos). A fundación en 1501 do Estudo Xe-

gullo na Facultade de Medicina de Santiago, no despacho do

ral Compostelán (embrión da Universidade de Santiago) que

Sr. Decano.

dotou con moitos dos seus bens e para o que conseguiu en

Vila de Muros que tivo o seu máximo esplendor no século XVI,

1504, a bula “Sane pro parte” do Papa Xulio II, que permitiu a

no arranque da era Moderna, no que sobresaíron persoeiros

realización de estudos superiores. Tamén estivo ao fronte da

como os Diego de Muros, I e III, persoas cultas e destacados

construción e da administración do Hospital Real (o actual Hos-

mecenas con grande influencia nas Cortes dos Reis Católicos

tal) por encargo dos Reis Católicos, que o 29 de decembro de

e de Carlos I.

1502 o nomearon Administrador Perpetuo.

13

Na súa época de bispo de Oviedo restaurou e transformou o vello Colexio dos ovetenses en Salamanca, coñecido como do Pan e Carbón, no Colexio Maior de San Salvador que entrou en funcionamento en 1521, para acoller estudantes asturianos e galegos a partes iguais. Non é certo que os de Muros tivésemos un privilexio de acceso especial, para ser admitidos debían superar unha oposición..., e de telo, fai xa moito tempo que se perdeu pois o Colexio extinguiuse en 1797, e o edificio, que estivo situado nos terreos do actual Palacio de Congresos e Exposicións, foi destruído polos franceses en 1812.

Muros é unha Vila rica de antigo en memorias e fecunda en acontecementos, con erudita tradición de posibles remotos orixes gregos, que contou cun Gremio de Mareantes que lle deu a época de maior esplendor, e unha ben merecida fama de ser berce de excepcionais capitáns de navío, contratados a porfía polas principais flotas europeas de entón, que cruzaron baixo o seu mando todos os mares coñecidos. Facéndose famosa a frase: “Todos somos galegos menos o capitán que é de Muros”, gramaticalmente incorrecta, prestándose a broma de que os de Muros non somos galegos, pois slogan, que reflicte as nosas esencias: O mar e o sal, bases

debera dicir “Todos somos galegos, mais o capitán é de

da nosa economía. Pesca sobre todo da sardiña, da que

Muros”. Frase, que a tradición conta que foi pronunciada con

sempre viviu, así como da salgadura, industrializada polos

admiración por un tripulante que presumía da pericia do seu

fomentadores cataláns que introduciron novas formas de

capitán, tras este conseguir arribar a porto, en medio dun

explotar o mar, coas redes de arrastre (a xávega) máis produ-

forte temporal, despois de sortear numerosos baixos.

tivas que as artes de deriva (xeito e volantas) e de cerco

Muros ten un fermoso trazo e arquitectura, con eses típicos

(chinchorro, traíña, e xareta); novos sistemas de traballo, coa

calexóns, polos que se baixaban os botes a praia; recollidas

privatización dos aparellos e a remuneración do traballo co

prazas, e pazos e templos estilo gótico mariñeiro; cunha anti-

salario, aínda que se continuase tamén co sistema de qui-

ga acea, petróglifos, ..., e esa fachada marítima de casas con

ñóns, e novas técnicas de salgadura, o salpresado fronte ó

soportais, nos que gardaban as lanchas de pesca, e sotos

escochado, que rendía moito máis, e as sardiñas, ao non

onde se salgaba o peixe, antes da construción das fábricas

teren graxas, tiñan moito mellor aspecto pois non amarela-

polos fomentadores cataláns.

ban, aínda que ó dicir dos entendidos non eran igual de sabo-

Todo isto e moito mais levou ao Ministerio de Educación e

rosas que as do tradicional escochado. Mais tarde introduci-

Ciencia a declarar a Muros, Conxunto Histórico Artístico, o 29

ron as conservas iniciadas en Francia na década de 1820. En

de maio de 1970.

Galicia, a primeira fábrica moderna de conservas de peixe púxoa en funcionamento Juan Goday Gual na Illa de Arousa,

Unha vila con capacidade para acoller a mais de 14.000 habi-

en 1879.

tantes, que xa os tivo, que hoxe non chegan aos 9.000, na que son mais as casa valeiras que as ocupadas.

Os fomentadores cataláns encheron a ría de fábricas, que co tempo foron lamentablemente desaparecendo ao se descapi-

“Muros, Vila de auga e sal”, é un recente e acertadísimo

14

talizar, por unha mala inversión dos beneficios en bens raíces

mais ben escaso,..., entón, na medida das miñas posibilidades,

(fincas de escaso ou nulo rendemento), e pola división do capi-

puxen en marcha, desde o meu posto de traballo accións de

tal entre os numerosos fillos, o que impediu diversificarse, mo-

maior calado.

dernizarse e emprender negocios de maior envergadura, debilitándose nas sucesivas crises sardiñeiras ocorridas desde de finais do século XIX, o que obrigou a moitas persoas a emigrar ou marchar a navegar.

Pero non só iso, no seu declive económico, tamén xogou un

Van alá preto de corenta anos e Muros mudou moito desde entón. Ten importantes debilidades, padece os males de Galicia, a perda demográfica e a falta de industrias que fixen a poboación impedindo a marcha dos xoves. Sobre todo de industrias relacionadas coa pesca, a súa razón de ser e principal

papel importante o estar lonxe das principais poboacións, o que se viu agravado pola falla de vías terrestres de comunicación e a carencia de infraestruturas eléctricas. Ata non fai moito, un vendavaliño por pequeno que fose, e eran mais frecuentes que agora, que lles chamamos cicloxéneses explosivas, deixábanos sen luz durante días.

A estrada a Noia non foi poxada ata o 20 de decembro de 1896. Na concesión intervirán o ministro de Fomento, o santiagués Aureliano Linares Rivas, e o deputado en Cortes por Muros, o montañés Guillerme Gil de Reboleño. Na sesión municipal do 10 de xaneiro de 1897, Muros llelo agradeceu nomeándoos Fillos Adoptivos. As obras non comezaron ata o 20 de maio de 1897 coa construción da ponte de Valdexería,... Eu aínda lembro a estrada ata Esteiro sen asfaltar.

A da costa, cara a Corcubión, non comezou ata 1925, permanecendo cortada no Pindo ata setembro de 1953, en que se abriu a ponte do Ezaro.

O comercio co interior tíñase que facer por vía marítima principalmente a traveso de Vigo.

Todo isto conduzo a Muros a unha situación de decadencia, e na miña mocidade, cando outras vilas e pobos comezaban a se desenvolver, Muros perdía tren tras tren do progreso. A non aceptación desta situación, co inconformismo e rebeldía propia da xuventude, levounos a un grupo de mozos a emprender e organizar unha serie de actividades que xa Domingo Guerra

fonte de riqueza e, como no pasado, segue sen dispor dunhas vías de comunicación axeitadas. Debilidades as que é preciso buscarlles urxentes solucións senón queremos desaparecer, promovendo a instalación de industrias e a construción dunha vía rápida que a enlace coa xa próxima autovía de Noia.

comentou, coas que pretendíamos promocionar a Vila, que se

Mais tamén ten fortalezas que se deben aproveitar. O nivel de

falase dela, e estimular a posta en marcha doutras accións de

estudos dos habitantes hoxe e maior, o que os sitúa nunha

maior envergadura que lle fixeran virar o rumbo e a puxesen no

mellor posición de saída. O porto deportivo é o mais visitado de

camiño do progreso, amosando como con traballo, unión e

Galicia e, neste ano, vai comezar a desdobrarse a vía rápida,

constancia era posible acadar calquera meta.

completándose a autovía ata Noia o que incrementará o turis-

Co tempo me decatei de que o éxito de todas esas accións era

mo, que xa estamos vendo medrar desde a súa apertura ata Brión, turismo para o que é preciso prepararse, profesionali-

15

zando a hostalaría e poñendo en marcha actividades que o atraian ao longo de todo o ano.

Nun momento como este póñense en presente infinidade de imaxes de persoas e sucesos de tempos pasados: As das mestras dos primeiros anos, das que gardo un recordo cheo de cariño e gratitude: Carmen Luces; tía Xesusa Sevilla; María Camiña, e as irmáns Otero, Maruja e Nitola, que me aprenderon a ler e escribir, a caligrafía, as primeiras contas e as enciclopedias grados un a tres.

que non desmerecen en absoluto, mais ben o contrario, e non

Os aromas xa perdidos do Muros das mañás de San Pedro,

so dos amendoados, tamén dos polvoróns, dos melindres,

que os mais novos non coñeceron, con aquel continuo ir e vir

nubes,... É unha excelente repostera. Grazas Fina.

do forno, con empanadas e periquitos, deixando ao seu paso

As noites calmas daqueles largos veráns de vacacións de

unha estela de apetitosos e inesquecibles arrecéndoos provo-

estudante, nas que o calor convidaba a non se retirar,... e se

cadores de cubisentas miradas larpeiras.

compartía conversación, viño e sardiñas cos mariñeiros nas

As comidas na Carballeira, o domingo da Magdalena, co seu

ramplas da dársena.

inacabable trasfego de xentes cara a Louro, desde as primei-

Aqueles bailes tan esperados de San Pedro e do Carme que

ras horas da maña, con cestas cheas de peperetadas, que

remataban ao amañecer.

deixaban a Muros baleiro. O reparto das familias na carballeira,

Aquelas despedidas familiares no Castromil e no Finisterre

os convites, as cancións,...

As festas do Convento con aqueles paseos de regreso collendo moras nas silveiras.

Os títeres pola noite na Praza do Mercado. Aquelo de saír pola noite despois de cear, sendo neno era algo grande.

Os partidos de fútbol e o paseo pola estrada. Os coches que pasaban eran contados o Castromil, o Finisterre, o Galdrán, o dalgún que outro viaxante e poucos mais, e sabíamos as horas as que chegaban. Os que viñan de Santiago xa se anunciaban con tempo por Boavista. Gardo aínda as imaxes

con motivo dunha viaxe A Coruña ou Santiago, que mesmo

de Cachote e do municipal de Louro intentando, sen éxito,

parecía que un marchaba para América.

reconducir aos paseantes pola pista.

Naqueles tempos a relixión ocupaba moito espazo na vida

Os cines París e Avenida, con sesións diarias e tres os do-

diaria do pobo, e os xoves participabamos nas numerosas

mingos (unha infantil), sempre abarrotados, proxectando as

actividades que se organizaban. Eu participei en moitas. Lem-

estreas do momento, e anunciándose con música por altofalan-

bro con agrado a intervención varios anos no desencravo, e as

tes, avisando o París do inicio do NODO co “... preciso momen-

repetidas pelexas, na procesión do Santo Enterro, por manter

to” de Carcamán.

acendidas as fachas, nunha loita sempre perdida contra o nor-

O sabor dos primeiros xeados de corte de Domitila e de

dés.

Roura, e dos amendoados de Roxelia,... Na actualidade eu,

Grazas a Deus, non volveran aqueles dias e dias sen luz,

que son unha persoa moi afortunada, sigo desfrutando, e con-

naquelas invernías inacabables que supoñían unha verdadeira

fío en poder facelo durante moitos anos, dos de Fina Malvarez,

16

ruína para moitas familias que vivían ao día do mar,... Nin sufrir

director Domingo Juan Barreiros Lago, tamén Medalla da Vila, e

aquelas longas demoras telefónicas de dúas, tres, catro e mes-

ao Presidente, Vicente Brea Soto, e membros do Grupo Faldri-

mo mais horas para unha conferencia a Coruña ou a Madrid,...

queira de Muros, pola súa altruísta participación coa que contri-

Nin volveremos a transitar por aquelas vellas estradas de San-

buíron a dar unha maior brillantez ao acto, e moitas grazas ta-

tiago, Santa Comba e Cee, nas que as viaxes eran intermina-

mén a todas as persoas que participaron na súa organización

bles, e nas que pinchar unha roda ou que se rompese unha ballesta era o habitual, cando non ter que baixarse a empurrar o autobús. Estradas sen vermas, que en noites de néboa non se sabía onde remataban. Nunha época na que os bos condutores, os de primeira, como di a canción, tomaban unha copa de viño, coñac, ou mesmo augardente, en cada parada, e eran moitas.

Xa estou chegando ao final.

As tradicións non teñen custo, pero teñen un gran valor, que as veces non apreciamos, quizais por ser ricos nelas. Nacións e pobos milenarios como os nosos son a envexa dos países novos, precisamente por estes valores, os das tradicións, que os cartos e a tecnoloxía non poden dar. En Muros temos numerosas e antigas tradicións que debemos recuperar e conservar, e presumir delas, pois son unha das nosas maiores riquezas, os nosos tesouros.

Tamén contamos con produtos que nos identifican, que son como o noso carné de identidade: un desaparecido: “As sardiñas do fume”, que xa fai moitos anos que non se fabrican, e outro a “tortilla romana” a sobremesa muradana por excelencia.

Sardiñas do fume que, cando xa aquí non se fabricaban, vin eu anunciadas como “Sardiñas do fume de Muros”, a principios dos

Moitas grazas, as autoridades, que nos acompañan, compañei-

anos noventa, en Bos Aires, no escaparate dun importante ul-

ros de Sanidade, da Universidade, do Decanato, da Cátedra e

tramarinos, na esquina da Avenida Santa Fe con Liberdade.

do Hospital, e amigos, especialmente, polo maior esforzo, aos

Se a unha mesa traen unha tortilla romana é que alí hai alguén

que viñeron de fora, e moitas grazas a todos vostedes, a todos

de Muros. É o noso carné de identidade. Por iso eu négome a

vos, os meus veciños, pois eu nunca deixei de ser un muradán

dar a receita a quen non sexa de Muros. É un dos nosos segre-

mais, por todas as mostras de apoio e cariño e por acompa-

dos. Xa remato.

ñarme neste acto.

Moitas grazas de novo Sra. Alcaldesa, e Sras. e Sres. Voceiros

E xa remato, pero antes gustaríame compartir o nomeamento

do PP, PSOE, CxG (Compromiso por Galicia) e BNG, e mem-

de Fillo Predilecto ca miña familia, con miña nai, miña tía Carme

bros da Corporación, por estas importantes distincións que me

e meu tío Marcelo, e con Matilde e os meus fillos, Juan Antonio,

enchen de orgullo e satisfacción e me poñen nunha situación de

Santiago e Alma, e coa miña neta Lola, e a Medalla da Vila con

débeda para sempre con Muros. Moitas grazas amigos Domin-

Antonio Lojo e Don Casimiro, e con todas as persoas que cola-

go e Manuel, responsables respectivamente da proposta do

boraron nas actividades de xuventude que realizamos en Mu-

nomeamento e laudatio, e da organización deste acto.

ros, E xa mais nada, moitas grazas pola atención.

Moitas grazas aos membros do Orfeón Ría de Muros, e ao seu

17

A BANDA DE MÚSICA DE MUROS p/ Manuel Lago Alvarez.

foi

o

pasodobre,

que

na

súa

letra

A primeira Banda de Música da que se ten

dicía: <Por favor, por favor, dame un beso

constancia en Muros, foi creada a instan-

y verás>, e que fora popularizada por

cias do Concello, a mediados do ano 1909.

Franz Lehar na súa opereta de 1909 <El Conde de Luxemburgo>.

O seu primeiro e único director foi D. Valentín Alonso Arias, persoa nada en Ponte-

Con moito esforzo aprenderon de memoria

vedra, pero que dende facía anos exercía

catro ou cinco pezas, que ían tocando a

como mestre da escola pía de Muros. A súa

cantos sitios saían. A forza de ensaio tem-

iniciativa pronto foi asumida pola corpora-

po, chegaron a ter once pezas no seu re-

ción Municipal de Muros, que naquel enton-

pertorio. Atrevéronse a levaron a súa mú-

ces estaba presidida polo alcalde Don José

sica ata Corcubión, Finisterre, Santa Com-

Agra Lago. O Concello subvencionou a ini-

ba, Serra de Outes e Santiago, ademais de

ciativa do mestre, dotando a Banda dos

participar en canta festa profana ou relixio-

instrumentos necesarios.

sa se celebraba dentro do termino municipal de Muros. Tamén participaron nun cer-

A Banda comezou a súa andadura con moi-

tamen en Pontevedra, obtendo un premio.

ta ilusión i esforzo. O seu director, Don Va-

Aquela banda, que comezou con uns cantos

lentín, era o único que sabía de música. O

aficionados, chegou a ter unha plantilla de trin-

resto dos compoñentes aprenderon de me-

ta. Pese a tódolos esforzos do seu director, a

moria as pezas. A mais famosa e popular

18

banda rematou as súas actividades no ano

- querido amigo Sr. Alonso Arias, cantó con

1915.

gran maestría una misa de canto gregoriano.

A súa primeira actuación foi con motivo da

En el momento de alzar y al recoger su D. M.

festa de Santa Cecilia (patroa dos músicos),

rompió la música muradana, marcha Real, con

e resultou ser un éxito total, como así rela-

grandísima afinación y gusto, demostrando

tan as crónicas daquel tempo.

con ello los rápidos progresos que el inteligen-

Así contaba o diario local “La Liga de Amigos, no seu número nº 46 de 15 de decembro de 1909, a crónica da primeira actua-

te Director supo conseguir para sus jóvenes alumnos en el corto espacio de poco más de dos meses.

ción da Banda:

BANDA DE MÚSICA UNA FIESTA A SU PATRONA Por primera vez en Muros, se celebró con grandísimo entusiasmo en esta villa, una solemnísima función religiosa a la gloriosa mártir San-

ta Cecilia, erigida en Patrona Universal por los que cultivan la más hermosa y atractiva de las bellas artes; la música, que como dijo un gran literato con muy buen acierto «acompaña al hombre desde la cuna hasta el sepulcro».

El entusiasmo colosal y el interés grandísimo que todo el pueblo Muradano siente hacia la naciente y ya brillante. colectividad musical, que con gran tacto dirige el inteligente y simpático Director, nuestro buen amigo, D. Valentín Alonso Arias, y el

Además de esta función eminentemente reli-

grandísimo celo e interés de este ilustrado maestro por imprimir

giosa, hubo el mismo día 21, y la víspera 20,

a sus discípulos un gran adelanto en sus trabajos, fueron motivos más que suficientes para que nuestro espacioso templo se llenase por completo de fieles, el domingo 21 del actual, día en que con gran pompa y majestuosa solemnidad se celebró tan agradable fiesta.

su correspondiente parte profana, iluminándose durante la velada el edificio municipal y quemándose mucho, variado, y muy bonito fuego de artificio en la espaciosa plaza de la Constitución que abarrotada de público selec-

En un hermoso altar portátil, se colocó la ima-

to, tributó numerosas ovaciones a la brillante

gen de la gloriosa santa, adornada con multi-

banda, aplaudiendo ruidosamente todas las

tud de flores y atributos musicales formando

piezas que tocó durante el concierto.

un conjunto muy agradable y bello. Igual gusto imperaba en el altar mayor, en el que se puso a la adoración de los fieles su Divina Majestad, durante el augusto sacrificio de la Misa.

Fiesta tan agradable y simpática, dejará seguramente en Muros, gratos recuerdos, y de ello no podemos por menos de alegrarnos muy de veras, uniendo nuestra felicitación sincera a

Una nutrida orquesta, en la que figuraban afi-

las innumerables que recibieron ya los jóvenes

nados coros de mujeres, dirigidos por nuestro

músicos y su distinguido e ilustrado Director.

19

Novas de onte de Octubre de 1912 DE INTERES LOCAL:

nes Manuel Louro Luces y Srta. Aurelia Suárez Ríos.

Licencia

Alumbramiento

Ha sido concedida un mes de licencia por, enfermo a nuestro

Con toda felicidad dio a luz un niño la señora de nuestro amigo

muy querido amigo y consocio D. Federico Anel y Antía, oficial

Antonio Lariño, madre e hijo se hallan en estado satisfactorio.

de 2ª clase de la Administración de Contribuciones de la provin-

Que hay de cierto

cia de Lugo.

Hemos visto en la prensa regional que se habían dado diez mil Vivamente deseamos un, pronto y total restablecimiento de la

pesetas por el ministerio de Instrucción pública para un grupo

enfermedad que aqueja a nuestro buen amigo.

escolar en la villa de Muros ¿qué tenemos de verdad en esta

Enlaces

noticia? el grupo escolar que tanto dinero se gastó para hacer planos y presupuestos ¿en qué estado se encuentra? francamente pregunto al Sr. Alcalde ó cualquiera de los dos.

Correo de Galicia Este importantísimo periódico firmísimo defensor de la colonia gallega, en la República Argentina publicó una correspondencia que desde España dirigía a las márgenes del Plata el distinguido hombre público argentino D. Juan Alsina; a todo gallego amante del querido terruño nos llenó de satisfacción al ver publicadas dichas cartas en las que un hombre de tanta valía en aquel hospitalario país como el Sr, Alsina, el cual enaltece a nuestra región. Nuestras felicitaciones al querido colega por el gran interés que toma en todo aquello que es beneficioso para Galicia.

Fallecimiento En el vecino puerto del Son a donde había ido a reponerse de una enfermedad que tenía, dejó de existir Dª Segunda Roig Mariño, esposa, del secretario del Juzgado municipal del este pueblo; a toda su familia acompañamos en el sentimiento.

Regreso de un náufrago

El 28 del corriente celebrose en la capilla del Carmen el matri-

Llegó a nuestro pueblo Manuel Sendón único superviviente del

monio de los jóvenes Maximino Formoso y la Srta. Carmen

naufragio del Velero Candelaria; al llegar a nuestro pueblo le

Porrúa Porcar, fueron padrinos el presbítero D. Felipe Romero

visitó una comisión compuesta del presidente interino D. José

y Dª Camila Ballesteros. Recibieron los novios muchos regalos

Barreiros García, secretario D. Manuel Malvárez Romero y el

de sus numerosas relaciones. Le deseamos a los contrayentes

vocal don José Fuentes Pérez; oyendo del náufrago la dolorosa

eterna luna de miel. También contrayeron matrimonio, los jóve-

escena ocurrida en la noche del siniestro.

20

Restablecida

llegan a nuestro puerto para surtir con dicho grano la necesidad que de él experimentan los labradores de este contorno.

Encuéntrase completamente restablecida de la enfermedad

Mucho ojo

que le aquejaba, la señora de nuestro querido amigo D. Isidro García Pérez, de todas veras nos alegramos.

Llegó a nuestro conocimiento que el agente ejecutivo ha de-

Bien venido

vuelto al municipio por incobrables una relación de muchos morosos por contribución rústica y urbana, parece también que

Llegó a nuestro pueblo el nuevo. actuario del Juzgado, el que

se tiene idea dejar pasar sin apurar a nadie hasta que pase el

se hizo cargo de la escribanía. Le saludamos.

mes de Diciembre época en la que creen dejarán el puesto los

De pesca

que actualmente están- en mayoría quedando la carga para los otros que vengan; mucho ojo concejales de la minoría conser-

Ha sido muy pobre la quincena pasada para nuestros pescado-

vadora y tener en cuenta que no se cumplió en nada con las

res, la sardina está completamente alejada, y solo algunos

ordenanzas sobre recaudación de morosos.

cientos pescaron los jeitos; las traineras y motoras regular cantidad de parrocha.

De Santiago Llegó la Sra. Doña Ángela del Sel Carranza, de Diez: hermana de nuestro querido amigo D. Antonio y D. Adolfo del Sel; acompañada de su hijo Jaime Diez del Sel, aventajado estudiante de Farmacia. -Le deseamos grata permanencia al lado de su familia.

Vapor «Rosario» Después de hacer una pequeña reparación en Vigo, llegó a nuestro puerto el vapor Rosario que hace el servicio de correo y pasaje de Noya a Muros; buena falta se notaba en el servicio

Saludo

los días que él vapor estuvo en Vigo.

Hemos saludado a D. Joaquín Lariño y a su hermano político;

Saludo

que vienen a pasar unos días al lado de sus parientes.

Hemos saludado en ésta a nuestro vecino. D. José Fernández

Cargamento de maíz

Iglesias que vino pasar unos días al lado de su familia.

En la Pasada quincena llegaron a nuestro puerto dos vapores

Regreso

con sobordo de maíz, uno para los Sres. Iglesias y el otro para

Después de una temporada ausentes encuéntranse entre nosotros los vecinos Emilio Caamaño; Manuel Fabeiro Fernández y Manuel Lago a todos deseamos grata permanencia al lado de sus familias.

Saludo Hemos saludado a nuestro muy querido amigo D. Ramón Lestón Piñeiro, que se encuentra entre nosotros hace uno días.

los señores Portals y Dubert; gracias a estas remesas que

21

Dúbidas do Galego: Guisantes e calabacíns P/ César Lorenzo Gil

pronunciado poerro). A forma galega obvia é porro ou allo porro. O castelán ajete denominámolo allo

(do seu blog https:// dubidasdogalego.wordpress.com/

tenro e as cebolletas son en galego cebolas tenras.

Aínda que teño unha nula habilidade para calquera

Xa falamos no seu día dos feixóns verdes. Outras

traballo manual, coma todos os torpes, teño curiosidade e fascinación por todas as artes que requiren da destreza tanto coma da cabeza. Desde hai anos, a admiración polos labregos foi en aumento. Por suposto que participei en vendimas, incluso na colleita da pataca ou en tarefas ben ingratas como empillar vides, librar cortes de esterco, dar sulfato ou ir buscar leña pero a miña sempiterna alerxia ao pole e esa incapacidade manifesta para enrestrar máis de dúas cebolas libroume de facer eses labores decontino. Pero si sigo o calendario da sementeira e dáme moita ledicia papar das leitugas, amorodos ou tomates que a miña muller Eva cultiva no seu metro cadrado de abundancia, ao pé da casa.

variedades desta leguminosa son os tirabeques.

Sen saírmos dos legumes, diremos lentellas, non lenteghas nin lentexas e garavanzos.

Os boniatos coñécense en galego como batatas e a

A semana pasada uninme a un grupo no facebook que espalla e coordina as experiencias da agricultura ecolóxica en Galicia. Hai moita xente nova retornando á terra. Hai moita xente cun vocabulario deturpado para eses produtos da terra. Hoxe imos falar de horta, dos nomes galegos da horta.

palabra

verza

escríbese

en

galego

con

v.

Dos canónigos tamén xa fixemos un artigo. Tamén da rúcula. Outra herba que lle presta ás ensaladas é a alfábega, que tamén se pode dicir albaca ou alfabaca.

Aínda que ás veces escoitei dicir maís, en galego

Un castelanismo que está gañando moito terreo (nunca mellor dito) ultimamente é o de guisante. En galego temos varias opcións propias para definir

debemos dicir millo, milleiro ou maínzo cando falemos do cereal das mazarocas ou espigas amarelas (non mazorcas nin mazurcas).

esta leguminosa. A máis común é chícharo pero hai

En galego, a figueira dá figos e béveras, non bre-

outras. Podemos empregar perico, ervello, ervella

vas. A árbore que dá cereixas non é un cereixo se-

ou ervilla. “O puré de ervillas é deses pratos que só

nón unha cerdeira (tamén se pode empregar cerei-

se aprecian cando tes máis de quince anos”.

xeira). As ciruelas castelás son ameixas en galego

Na horta óese moito falar de calabacín. Loxicamente, tamén é un castelanismo. Construído a partir do

aínda que segundo a variedade poidan levar algún apelido: cirola, fatón, claudia…

tamén castelanismo calabaza, en galego denomína-

Agora pousade o punteiro cabo do ordenador e saí-

se cabaciña, a partir de cabazo ou cabaza.

de á fresca que están os xardíns perfumados de

É difícil tamén que non oiades dicir puerro (ás veces

22

aroma de glicinia, a flor máis efémera da primavera galega.

Hórreo na Rateira pedra e un pináculo piramidal con base cilíndrica.

p/ Elixio Vieites Tipo de ben: Hórreo, Concello: Muros

Propiedade: Privada

Parroquia: Abelleira (Santo Estevo)

Uso actual: Agrícola

Lugar: A Rateira

Código no Catálogo da Xunta:

Cronoloxía: Descoñecida,

Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xun-

Descrición:

ta e dos PXOM) Referencias bibliográficas:

Hórreo feito de pedra e elevado sobre seis pés, que foron desbastados de forma troncocónica. Os pés

Afeccións

non son iguais nas súas dimensións e dan ao hórreo

Ten camiño de acceso?: Si

o aspecto de ser un dos máis antigos da aldea. Es-

Está cuberto de maleza: Non

tes serven de apoio aos linteis que sosteñen a cá-

Está afectado por algunha obra: Non

mara, feita a base de perpiaños que deixan unha

Estado de conservación: Bo

pequena abertura en horizontal, para a súa airea-

Atópase en perigo nestes momentos?:

ción, e van engarzados coas peza dos penais. Cu-

Onde está localizado: Latitude: 42.8105516859

berta a dúas augas con tella do país. No cume das

Lonxitude: -9.01641726494

sobrepenas do remate dos penais leva unha cruz de

Empregamos o sistema de coordenadas WGS84

23

Tipos de embarcacións (II) Segunda parte do artigo publicado no blog https:// horaahora.wordpress.com, no que explica con detalle distintos tipos de embarcacións a través de diferentes épocas.

Lancha cañonera es un buque de guerra de pequeño tamaño, con uno o más cañones. El término es algo amplio, y la

connotación generalmente ha cambiado con el curso de los años. En la época de la vela, un cañonero o era un pequeño buque generalmente de cubierta corrida que llevaba un solo cañón. Un cañonero podría llevar uno o dos mástiles o ser accionados únicamente a remo. Algunos tipos de cañoneros llevaron dos cañones, o bien montaron un número de cañones giratorios en los pasamanos. Las ventajas sobre este tipo de cañonero eran que el de un solo cañón, éste podía ser más pesado (por ejemplo, un 32 libras) y que el barco podía maniobrar en aguas poco profundas, donde resultaba difícil la navegación para naves más grandes.

do es más largo y grueso que el primero, en que sus entenas que son de ligadas, tienen el car más corto y van colocadas más verticales y en que en lugar de batallol usa bauprés de firme con botalón de foque. Su mesana es igual a la de los jabeques y faluchos. Es aparejo propio del Mediterráneo , especialmente de la costa de en donde ha habido místicos de travesía.

La palabra Nao (del latín navis, ‘barco’, a través del catalán nau) ha tenido en el castellano de siglos pasados, sobre todo los siglos XIV, XV, XVI y XVII, la acepción genérica de nave o barco, especialmente aquellas embarcaciones dotadas de cubierta y velas pero no dotadas de remos. En los siglos XIV, XV y primera mitad del XVI, la palabra se refirió también a un tipo más concreto de buque que se distinguía por tener un elevado francobordo, tres mástiles dotados de velas cuadras y castillos en proa y popa. Del mismo modo que en el siglo XV naos y carracas ya habían reemplazado a las cocas medievales, en la segunda mitad del siglo XVI, galeones, urcas, pinazas y filibotes ya habían reemplazado a naos y carracas.

Lugre es una embarcación de formas finas a popa y llenas a proa. En ocasiones su casco es a tingladillo, con bastante calado a popa, con dos o tres palos con ligera caída hacia proa y con velas tarquinas o al tercio. Por encima de ellas solían llevar gavias volantes, completando su aparejo dos o tres foques. Típica embarcación del Canal de la Mancha y del Mar del Norte.

Un Místico es una embarcación de dos o tres palos y de aparejo parecido al latino.Se diferencia en que sus palos mayor y trinquete se inclinan más bien hacia popa, el segun-

24

El Navío de línea fue un tipo de buque de guerra de tres palos con aparejo de velas cuadras y de dos a tres cubiertas artilladas. Se le llamó así porque fue el tipo de buque utilizado en una nueva formación de combate de las escuadras navales, formación utilizada entre los siglos XVII y XIX y en la que los navíos se alineaban los unos detrás de los otros para formar un muro de artillería que pudiera disparar simultánea-

mente densas salvas contra la flota enemiga.

bote para llevar la correspondencia pública y generalmente

Un Patache es un tipo de embarcación de vela con dos palos, muy ligera y de poco calado, una especie de mezcla en-

tre un bergantín y una goleta, que en sus inicios fue un barco de guerra, estando destinado a la vigilancia e inspección de las costas y puertos normalmente supeditada a otra embarcación de más importancia o tamaño, y también para viajes transpacíficos, aunque posteriormente se utilizó para fines civiles o de aprovisionamiento y que solía ser de unas 30 toneladas.

pasajeros también de puerto a puerto. Posteriormente, los paquebotes se convirtieron en barcos de vapor y a los más importantes se les llamó transatlánticos.

La pinaza era un tipo de embarcación construida totalmente

Un pailebot o pailebote es un tipo de embarcación de vela que ha tenido diversos usos: mercante, pesca o yate de

recreo. Su aparejo es una variante del de las goletas, pues también consta de dos o más palos sin cruzar aparejados con velas cangrejas o bermudianas en todos sus mástiles, pero, así como la goleta tiene todos sus mástiles de igual o muy similar longitud, el pailebote tiene el mástil de proa, llamado trinquete, ostensiblemente más corto. Su diseño le permite alcanzar un máximo de velocidad. Su nombre proviene del inglés pilot’s boat, porque por su velocidad y maniobrabilidad fue utilizado por los prácticos de los puertos ingleses durante la segunda mitad del siglo XIX.

en madera de pino. Una de las menciones más antiguas es la que aparece en la ley 7ª del título XXII de las Partidas de Alfonso X el Sabio, donde dice: balener, leno, pinaça, caravela e otros barcos. Por entonces la pinaza era una embarcación pequeña movida a remo y vela y capaz de desarrollar una velocidad considerable, que se empleaba para la pesca, tráfico de cabotaje y vigilancia de puertos y costas. Desde el siglo XVI al XVIII fue, sin embargo, una nao de una sola cubierta, popa cuadra y muy poco porte , que arbolaba tres palos: el trinquete con una vela cuadra, el mayor con dos y el de mesana con una vela latina.

Se llama paquebote a una embarcación semejante al bergantín con la diferencia de no ser tan fina y de llevar vela mayor redonda como las fragatas y mesana en lugar de cangreja envergada en el esnón del husillo. Solía servir el paque-

25

proa aparejado de polacra, y el de popa (el mayor) de goleta solamente con cangreja (sin gavia). Muy usada para cabotaje en el Río de la Plata y las costas del Brasil sirvió también para travesías oceánicas tanto como mercantes como buques de guerra.

Se llama pingue a una embarcación latina muy usada en el Mediterráneo. Su aparejo es parecido al jabeque del que se diferencia en ser más alterosa, más llena de proa y de mayor calado, en no gastar aletas y tener muy estrecha la popa. Usa de vela y remo y tiene al extremo de popa un palito de mesaría, además de los dos principales en que van las entenas.

La urca fue un tipo de embarcación, similar a una fragata, de

Se llama polacra a una embarcación de cruz. La polacra tiene el casco semejante al jabeque con dos palos tiples, sin cofas ni crucetas y con el mismo velamen que los bergantines aunque con la ventaja sobre éstos de que arriando las velas superiores quedan al socaire de las inferiores y se aferran con facilidad. En el Mediterráneo, se llama también pollacra.

Un queche es un velero con dos mástiles: uno principal y uno menor o de mesana, ubicado detrás del principal pero delante del timón. El aparejo está dispuesto paralelo a la quilla en lugar de perpendicular a ella, arbolado con velas triangulares. El mástil principal puede tener adosados de uno a tres foques que se utilizan para navegar contra el viento. En algunos queches grandes y antiguos, el mástil principal puede llevar velas cuadradas adicionales. La vela más baja del palo mayor se denomina vela mayor, y la que va en el palo de mesana se llama vela de mesana.

Pueden existir aparejos paralelos de diferente tipo, en cualquier combinación. El queche es popular entre los cruceros de larga distancia usando una vela adicional para lograr un mejor equilibrio, y una vela mayor pequeña más fácilmente manejable de la misma superficie. Esto permite un mejor movimiento del foque de mesana, permitiendo mayor maniobrabilidad sin el uso intensivo del timón. El queche es muy popular en aguas del norte de Europa, donde el aumento repentino de la fuerza del viento requiere a veces un rápido rizo: la vela mayor puede bajarse rápidamente, disminuyendo el velamen y manteniendo un esquema equilibrado con la vela de mesana y el foque.

gran anchura en su centro, de unos 40 m de largo, que podía ser de carga para el transporte de mercancías o de guerra y que fue utlizada hasta el siglo XVIII. Un yate (del inglés yacht) es todo buque o embarcación de recreo.Se define embarcación de recreo como toda aquella de cualquier tipo, con independencia de su medio de propulsión, cuyo casco tenga una eslora comprendida entre 2,5 y hasta 24 metros, medida según los criterios fijados en las normas armonizadas aplicables y proyectada para fines deportivos o de ocio, con o sin ánimo de lucro, y las embarcaciones diseñadas con fines de entrenamiento para la navegación de recreo.

Una zabra era un barco de unas 200 tm, propulsado por velas, ideado para llevar mercancías por los océanos, como el Atlántico, bien armado para defenderse de piratas o corsarios. Las zabras realizaban la travesía entre América y España en 30 días o menos y podían transportar en sus bodegas unas 100 tm de carga. Estas dos características, rapidez y capacidad de carga, además de su armamento, los convertía en sustitutos ideales de las Flotas de Indias cuando no podían efectuar la travesía anual por falta de tiempo, peligro de ataques enemigos. o alguna otra causa.

La sumaca parecida al bergantín goleta, lleva dos palos, el de

26

OS PONTÓNS PARA “CARBONEAR” EN MUROS É ben coñecido que Muros, coa a súa enseada e

medida o esplendor perdido do seu porto, facíase

porto, ten unas condicións naturais privilexiadas e

imprescindible que a vila se incorporase á indus-

unha localización xeográfica óptima para os nave-

tria do “carboneo”, entendida como a dispoñibili-

gantes de todos os tempos. Ambos factores fixe-

dade de infraestruturas necesarias para que os

ron deste fermoso pobo un punto de referencia

grandes barcos recalasen para repostar, de xeito

para o abrigo, avituallamento e mesmo reparación

parecido a como estaba a acontecer na veciña vila

das embarcacións que transitaron por estas costas.

de Corcubión, da man do empresario local Pláci-

Ao anterior hai que engadir a importante frota lo-

do Castro Rivas.

cal de embarcacións pesqueiras e mercantes, que outrora fixeron desta vila o segundo porto de Galicia.

A Marina de Muros foi historicamente un bulir de mariñeiros, carpinteiros, comerciantes e outros profesionais relacionados coa navegación. Durante os séculos XVI, XVII, XVIII e XIX era habi-

Gabarra en primeiro termo e pontón ao fondo no porto de Muros

tual ver grandes barcos fondeados na súa rada,

O 6 de xullo de 1909 publícase na Gaceta de Ma-

embarcacións que entraban de arribada ou que

drid a autorización, da Dirección General de

tiñan a vila como o seu destino. Pero isto hai tem-

Obras Públicas, para a instalación no porto de

po que esmoreceu. A desaparición da pesquería

Muros de dous depósitos flotantes de carbón mi-

da sardiña, que era o principal produto que aquí se

neral a nome de don Alberto Aznar y Tutor. O 9

embarcaba, e a carencia de infraestruturas de todo

de decembro do mesmo ano publicase outra auto-

tipo, fixeron que o porto de Muros desaparecese

rización, esta a nome de Ambrosio Herreros To-

das rutas comerciais.

rres. Malia a todo, quen realmente capitaneou a

A incorporación dos adiantos tecnolóxicos na navegación, fundamentalmente da maquinaria a vapor, deron máis autonomía, rapidez e tonelaxe ao transporte marítimo. Xa non se dependía do vento e, consecuentemente, foron desaparecendo as escalas en portos intermedios, necesarias cando había demoras por ventos contrarios ou mal estado

instalación de pontóns en Muros foi o menciona-

do empresario corcubionés, Plácido Castro. En varios números do periódico quincenal local de principios de 1910 La Liga de A migos, facíase eco do interese tanto do empresario como dos muradáns por instalar, canto antes, os mencionados depósitos de carbón.

do mar. So había un problema: a recarga de car-

En agosto dese mesmo ano 1910, Plácido Castro

bón era obrigada nas longas travesías.

desprazouse a Muros para mercar o vapor inglés

As forzas vivas de Muros de principios do século XX, decatáronse de que, para recuperar en certa

Cairnryan, que se atopaba fondeado na súa rada, co obxecto de destinalo a pontón. Esta embarcación embarrancara no mes de xuño anterior na 27

praia da Sieira, en Corrubedo, cando con carga de

ída en 1876 na localidade italiana de Varazze, pre-

millo ía dende as costas do Mar Negro en Ruma-

to de Génova. Antes de que a mercase a familia

nía a Liverpool. Foi auxiliado polos vapores de

Del Río da Pobra do Caramiñal chamábase María

salvamento marítimo Neva e Finisterre e poste-

Margherita Borzane. Era de madeira, tiña 49 me-

riormente, acompañado polo vapor “de guerra”

tros de eslora, 10,2 de manga e desprazaba 667

Hernán Cortés, conducido a Muros, lugar onde se

toneladas. Dáse a circunstancia de que o capitán

reparou e quedou fondeado. Non embargante, a

do Maria Luisa, cando o mercou Plácido Castro,

operación de compravenda non debeu saír adiante,

era o muradán Ramón Lestón, quen seguiu traba-

ou non para instalalo como pontón en Muros, por-

llando para o empresario de Corcubión ata marzo

que a prensa local insistía nos meses seguintes na

de 1911, mes en que sufriu un accidente nun dos

necesidade dos referidos depósitos.

pontóns que tiña na referida vila e polo que tivé-

A impaciencia da veciñanza de Muros por contar

ronlle que amputar ambas pernas.

canto antes con eses depósitos de carbón fixo que, en novembro dese ano, o banqueiro, armador e consignatario local Secundino París Pardiñas pedise tamén autorización para a instalación dun pontón en Muros. Non se sabe se foi pola manobra de Secundino, pero o certo é que o número de 30 de decembro de 1910 da Liga de A migos publica a seguinte noticia: “Nuestro muy querido amigo, el opulento banquero y entusiasta protector del pueblo de Muros don Plácido Castro, ha adquirido en la Puebla del Caramiñal el buque de 2.000 toneladas María Luisa, que con el Sorrento establecerá punto en nuestra bahía (…)”. O Maria Luisa veu remolcado dende a Pobra polo vapor de salvamento marítimo Finisterre e fondeou na baía de Muros o 5 de febreiro de 1911.

Pontón María Luisa cando estivo fondeado en Corcubión

O 15 de xuño do mesmo ano 1911, na prensa local de Muros publícase a seguinte noticia: “ El próximo día 20 saldrá de Inglaterra un nuevo barco para establecerse como segundo pontón de don Plácido Castro en Muros (…)”.É probable que o barco ao que se estaba a referir a noticia fora o Cawdor, despois chamado Condor. Non embargante, días despois publícase que o barco que viña

de Inglaterra quedaba en Corcubión, e no seu lugar ven para Muros o Sorrento, que daquela xa estaba prestando servizos de carboneo na mencionada vila de Corcubión.

Corbeta María Luisa

A corbeta ou brickbarca María Luisa fora constru28

Pontón Sorrento cando estivo fondeado en Corcubión

O Sorrento, a pesar do seu nome italiano, era un

días cargou tamén o vapor Puebla, do que casual-

vapor alemán de casco de ferro e de armadores de

mente era piloto o veciño de Muros Joaquin Lari-

Hamburgo. Fora construído en 1881 en Glasgow,

ño Uhía. En abril cargaron os vapores ingleses

tiña 95,5 metros de eslora, 11 de manga e despra-

Snilword e Tavián, pero dende ese mes ata xullo

zaba 2.370 toneladas. Tratábase dun barco mixto

non entrou ningún barco a carbonear na vila. Este

de pasaxeiros e mercadorías. Plácido Castro mer-

mes de xullo foi o máis activo dende que estive-

coullo aos seus propietarios logo de que, ao man-

ran en funcionamento os pontóns, xa que fixeron

do do capitán Jörgensen, naufragase o 10 de no-

carga de carbón un total de 11 vapores. Esta ex-

vembro de 1902 nos Miñarzos, preto de Lira.

traordinaria actividade viña derivada dunha folga

A partir de setembro do mesmo 1911, en Muros

que mantiñan en Corcubión os traballadores da

empresa de Plácido Castro, e conseguintemente

empézanse a chamar “as pantasmas” aos dous pontóns fondeados na súa rada xa que tanto o Ma-

este desviou a actividade cara a Muros. A conti-

ría Luisa como o Sorrento levaban en Muros den-

nuación reprodúcese o anuncio que o propio Plá-

de febreiro e xullo respectivamente, e aínda non

cido Castro inseriu nos primeiros días de xullo de

cargaran carbón. Para evitar que se foran á costa

1903 no periódico londiniense Shipping Gazette.

tivéronse que lastrar con pedras e area. Nos se-

Nel da conta da folga en Corcubión e do desvío

guintes meses volve a soar con forza o empresa-

dos vapores que precisaran carbón a Muros.

rio local Secundino P. Pardiñas como posible impulsor do carboneo na vila.

Ao rematar a folga a cousa volveu ao de antes.

Durante todo o resto do ano 1913 non consta entrada de ningún barco en Muros para avituallarse

Non foi ata xaneiro de 1913 cando se achegou a Muros o vapor Galaico, traendo nas súas adegas o

de carbón. O 15 de marzo de 1914 unicamente

primeiro cargamento de carbón para os pontóns

entrou un vapor inglés de gran tonelaxe. Nel se

que estaban alí fondeados. Concretamente foron

cargou a totalidade do carbón do Sorrento, xa que

800 toneladas que se distribuíron entre ambos de-

tiña avaria e facíase necesario varar e reparar.

pósitos. Na mesma época aparecen na vila as pri-

Non atopamos máis información dos pontóns de

meiras críticas contra Plácido Castro: “(… ) que

Muros, o que nos leva a pensar que os peores pre-

nadie espere transatlánticos, vendrán vapores

saxios se cumpriron. O empresario corcubionés

menores, don Plácido es de Corcubión y es allí a

derivou toda a carga de traballo para a súa vila e o

donde llevará lo más importante (…)”.

carboneo na comarca quedou cinguido aos pon-

A primeiros de marzo de 1913 entrou a carbonear

tóns de Corcubión.

en Muros a primeira embarcación. Tratábase do

pequeno vapor V ilenond, era de nacionalidade

En Esteiro a 1 de maio de 2018.

holandesa e desprazaba 50 toneladas. Aos poucos

Santi Llovo 29

Muros: datos de poboación (I) Segun os datos publicados polo INE ao 1 de Xaneiro de 2017 o numero de habitantes en Muros era de 8.792, 42 habitantes menos que o no ano 2016.

Residentes no estranxeiro: Segun os datos publicados polo INE no CERA, Censo Electoral de españois residentes no estranxeiro ao 1 de Febreiro de 2018 os os españois que residen habitualmente no estranxeiro ou trasladaron ao estranxeiro a súa residencia habitual maiores de 18 anos eran 1842 persoas con municipio de orixe en Muros.

Nas seguintes tablas, pódense observar as variacións de poboación por lugares, dende o ano 2000 ao 2017.

30

31

32

33

O BALLENA sardiñas ían a menos e o viño tamén, e que O

p/ Marcelino García Lariño O Ballena xa dende rapaz foi un trasno, un

Ballena era como unha máquina comendo e

enredante, un rillote e un atravesado, pero moi

bebendo, cando por enésima vez O Ballena lle

xangal e falangueiro. E agora de mozo, aínda é

dixo:

máis revoltoso e tunante coa agravante de que tamén lle gusta molla-la palleta, pero sen deixar de ser moi simpático e moi gracioso como foi decote.

Unha noite de verán, no peirao do porto, uns señoritos entre os que se atopaba o señor xuíz, argallaron unha sardiñada. O Ballena, aínda que non formaba parte desa panda de xente elegante, como é un bulebule, e ó mesmo tempo moi agradable, sen ninguén o chamar asistiu a ela.

Como O Ballena ten moita cara e é moi lar–Coa venia, Señoría–. Este contestoulle

peiriño e aínda un pouquiño máis bebedoriño

moi cabreado:

(igual que unha balea de verdade), colleu un anaco de boroa e facéndolle unha reverencia ó

–Sabe que xa me está amolando vostede

señor xuíz, díxolle sinalando para as sardiñas

con tanta “coa venia, señoría”–. E o atravesado

que se estaban asando riba das ascuas:

de O Ballena contestoulle ó xuíz cunha reverencia máis prolongada e coas mesmas pala-

–Coa venia, Señoría.

bras de sempre pero ó revés, dicindo:

–Colla, colla– díxolle moi amable a súa se-

–Señoría, coa venia.

ñoría acenándolle para as sardiñas.

Fora de si o xuíz, que tamén era como

Pero O Ballena, ben porque tiña apetito ou

Deus o dou, feito un ferabás ordenou::

ben porque tiña gañas de armala, namentres

–Métanme a este no cárcere.

que os outros, entre eles o xuíz comía unha sardiña, el engulía catro; e viño xa non diga-

E, no intre, os esbirros da Súa Señoría levaron O

mos. O que si, con toda educación do mundo,

Ballena para a falcona.

cada vez que collía outra sardiña, facíalle ó xuíz a reverencia que máis ben semellaba unha xenuflexión, sen esquecer o obrigado:

Por mor deste feito houbo moita polémica na vila.

Uns dicían que a actitude do señor xuíz non fora a mais razoable; outros afirmaban que fora unha

–Coa venia, Señoría.

chulería, e outros aseveraban que se trataba dun

A verdade é que o señor xuíz, só lle conce-

flagrante abuso de autoridade. Moi poucos, esca-

dera a venia unha vez, a primeira, nas outras

sos, foron os que estaban ó lado do xuíz.

nin sequera lle falou; e a cada venia poñíalle peor cara. Máis vendo a Súa Señoría que as

Ós poucos días de ceibaren a O Ballena, este desapareceu da Vila.

34

O Ballena fora para os Estados Unidos de Norteamérica, onde proseguiu sendo o mesmo Ballena que era aquí. É dicir, que o cambio de nación e de continente non fixo mela na graza e na simpatía deste mozo. Aló en Nova York facía as mesmas ou aínda máis travesuras que acó, e tamén botaba os correspondentes groliños.

Un día, O Ballena, con dous vasiños de máis, entrou nun restaurante levando atado cunha cadeíña un coelliño branco ataviado cunha paxarela vermella no pescozo. Non sei porqué, no establecemento non consentiron a entrada do coelliño. Tal vez non o permitirá a Sociedade Protectora de Animais, ou algún outra lei.

Mais O Ballena, home de moitos recursos, levou o coelliño a un aparcadoiro de coches que había mesmo de fronte, sacou o billete (tick) e coma se dun automóbil se tratara amarrou o coelliño e deixouno aparcado. Ó saír dese sitio reservado entraba un coche que pretendía pórse no reservado onde estaba amarrado o coelliño. E O Ballena berroulle:

A Corte, nos Estados Unidos, é o que aquí nos chamamos Xulgado. Alí por ser un país moi demócrata

–Busque outro sitio que este xa está ocupado.

e moi liberal chámanlle as cousas polo seu nome;

–Eu aquí no vexo coche ningún– contestoulle o ian-

non andan con tapulladas. Acó a corte é o lugar on-

qui.

de se gardan os animais e tamén se fai a cañeira, é

–Coche non verá; pero aquel coello é o que está

dicir, a esterqueira que tamén vén ser a cloaca ou latrina que acumula toda bazofia, carroña, miseria e

ocupando a praza.

porcallada; nunha palabra: a merda (dispensando).

–Este aparcadoiro é para vehículos.

–Este aparcadoiro é para quen o paga. Velaquí ten a tarxeta. E non me foda moito, non vaia ser que haxa máis que palabras.

Non sei como quedaría a querela na Corte; pero coido que non lle debeu ser moi favorable para O Ballena, porque un día que se atopaba en Muros, viñera de vacacións, estiven falando con el de moi-

E armouse unha escandaleira de mil pares de de-

tas cousas, e entre elas tamén das inxustizas, atro-

mos. Un berraba, o outro berraba más, a xente xun-

pelos, ilegalidades, arbitrariedades, corrupcións..., e

touse, uns dábanlle razón o do coche, outros dá-

O Ballena, moi sisudo e asentado, non parecía el,

banlla ó do coello, os máis ríanse coma se estiveran

díxome:

nos títeres, en fin, que tivo que acudir a policía porque a liorta xa estaba chegando a maiores.

–Mira Marcelino, inxustizas hainas en tódalas partes do mundo.

Os axentes levaron a ámbolos dous a comisaría, e de alí o asunto pasárono á Corte.

35

Aquel día, O Ballena, deume unha grande lección.

A voz dos nosos poetas

Vivas do vendaval, da brava bruma.

Fotografía: Nieves Formoso Vidal

Escribes esas verbas sobre area dentro dun corazón, para arroupalas;

Mar

ignoras que, co vento, anda a marea,

p/ Agustín González López

coma sempre, teimuda, en derramalas.

Mentras viran as aves, ensuminme Na observación do mar...

Púxenme a repetir sonos antigos.

Busquei as verdes illas aló no mar de lonxe...

Inscribes dúas almas, en cadea, consontes en crecer encadeadas;

E púxenme a soplar unha bugina naúfraga, un gran corno de mar que sabía a salitre.

Un caracol mariño de deuses e de nautas do pazo de Neptuno, que máis tarde me soaría a verso dunha metamorfose primitiva...

non sabes que arma o tempo unha candea onde as mallas do amor son calcinadas.

Deseñas o TE QUERO a voa pluma,

Tamén sentín soar unha flauta na escuma.

E tamén unha gaita de mouro que dos montes baixara -de altas furnasa tocala no pais de Naraio, a engaiolar a grea de albas, louras nereidas...

A praia entón era, ouh Nereo, unha música plena.

asinas con destreza ese apurado xuramento de honor de namorado ao socairo de ardor que brinda escuma…,

Sen presa estou creando –ou recreando– as luces.

Cos meus antigos ollos estou velando o mundo que fóise e non se foi...

ao abeiro da fe que se acostuma

Chegou o mar transfigurando os días.

Os camiños van longos pola escuma e o vento.

Pedras arden ao sol, sen consumirénse.

As veces lento é o mar, contino de mareiras.

a confiarlle ao mar o seu coidado.

Vivas do vendaval, da brava bruma;

Terra no ar do mar.

Barcos de sombra vaga pasarán pola luz branca do plenilunio.

Dispois, para outro día, quizáis a tarde volva, veleiro de cen soños...

fendas de desamor no teu costado.

(Rioderradeiro)

36

Muros: o motín de 1899 p/ Manuel Lago Álvarez

gocios na recarga e encarecemento dos produtos básicos.

En Novembro do ano 1899 houbo en Muros unha revolta po-

Ese imposto poderíase considerar como o IVE actual. En

pular de singular crueza, en protesta pola aplicación que que-

1911 foi suprimido definitivamente.

ría facer o Concello do chamado “imposto de consumos”.

En Muros, o enfado da poboación era grande e a xente levou

O “imposto de consumos” era un imposto xeral, ordinario e

a súa protesta ao mesmo pleno do Concello onde os corpora-

indirecto que gravaba unha vintena de produtos básicos, de

tivos estaban reunidos. Unha versión dos feitos do aconteci-

“comer, beber e arder”. A cada concello asignábaselle unha

do foi relatada polo veciño D. Domingo Fernández Luces, nun

cantidade anual que debía remitir á facenda pública. A canti-

escrito publicado no xornal “El Diario de Pontevedra”, a finais

dade calculábase atendendo ao número de habitantes de

de novembro dese mesmo ano. A versión deste veciño non

cada localidade, entre outros criterios. Os Concellos estaban

dubida en acusar ao entón párroco D. José Souto Iglesias de

autorizados a impoñer recargas sobre os produtos gravados

ser o instigador e promotor da revolta. Este sacerdote fora

de ata un 100%. Desta maneira, esta contribución converteu-

nomeado párroco de Muros no ano 1896, e viña de ser párro-

se na principal fonte de ingresos, tanto da Facenda nacional,

co en San Félix de Sales (Vedra). En anos seguintes, a pren-

como das Facendas locais.

sa local (La Liga de Muros), non dubidada en tachalo de cura

Os consumos encarecían o prezo final dos produtos pero ademais a súa recadación xeraba unha clara desigualdade, xa que os grandes propietarios e comerciantes puideron zafarse dos consumos grazas á fraude. Doutra banda, protestá-

liberal, pola súa intromisión en asuntos da política local, e ser firme e declarado defensor do político galego Montero Rios.

Velaquí o relato dos feitos en relato do veciño D. Domingo Fernández Luces:

base tamén porque os intermediarios baseaban os seus ne-

37

Sr . Dr, de EL DIARIO DE PONTEVEDRA. Como vecino, un deber me obliga enterar a V. a la ligera, de los sucesos ocurridos en esta villa el día 9 del corriente con motivo del repartimiento de consumos. En dicho día tenía lugar la sesión de agravios, y, con tal motivo, todos los individuos de las parroquias capitaneados y alentados por Santos Lago, D. Juan Louro, y D. José Souto Iglesias, párroco de esta villa, promovieron un grave conflicto de orden público, por medio del cual se ha impedido el libre ejercicio de las funciones encomendadas a la autoridad, al par que ejecutaron las mayores salvajadas de destrucción.

Amenazados los individuos que componían la junta, por el motín, se vieron precisados a abandonar el salón donde estaban constituidos y darse a la fuga, echándose de una ventana, no sin inminente peligro de sus vidas, siendo al mismo tiempo algunos de ellos golpeados; tanto es así que D. Domingo Barreiros Concha, recibió una puñalada. Invadido el salón a que hago referencia, por la turba, se encontró solo, en medio de tanto tumulto, el Alcalde D. Joaquín Fernández y no quedando ya más que destruir y arruinar en el Ayuntamiento se dirigieron las turbas precedidas de un estandarte que era, levado por un sacerdote (para más escarnio) llamado D. José García Beiro, el cual iba con su traje talar deshonrando la verdadera religión a la casa del Sr. Alcalde que, después de romperle los cristales, penetraron en un estanquillo que tenía en los bajos de la misma robándole aquellos cacos dinero, tabaco y varios objetos de comercio. De estos hechos se halla instruyendo diligencias el Juzgado.

del motín con el sacerdote García Beiro, fueron las primeras. según se afirma públicamente, que a la puerta del Sr. Alcalde arrojaron piedras a los cristales, pues ni uno dejaron sin romper, así como también a los de las casas en que habitan D. Rodolfo López, el Secretario del Ayuntamiento y don Alejandro

Al manifestar que el Santos Lago, don Juan Louro y el

Portals.

párroco de esta villa don José Souto Iglesias, pueden suponerse los autores de tal motín, no soy movido por resentimientos ni venganza de ningún género, sino por los hechos de que los dos primeros, cuando la casa consistorial y plaza de la constitución se encontraban ocupadas por las turbas, en compañía de don Ramón Suarez y de un hijo del don Juan, pedían a voces al Alcalde la renuncia de su cargo y apoderándose de varios documentes el Louro y Santos Lago, salieron al balcón de aquélla, destrozando estos y arrojando les pedazos a la calle.

Por lo que hace referencia al D. José Souto Iglesias, que podemos llamarle el primer motor que contribuyó al fomento de la sedición y de los desórdenes referidos, lo justifica el hecho cierto de que cuándo las turbas se dirigían a la puerta del Alcalde, aquel Sr. Cura, desde la ventana de su casa que está muy cerquita de la de dicha autoridad, les aplaudía entusiasmado y les decía <adelante, adelante, muy bien, viva, viva> dando pruebas inequívocas de que gozaba con lo sucedido, pues con el gorro en la mano lanzaba gritos subversivos que

También contribuye a la veracidad de dicha suposi-

provocaban la verdadera sedición, ocasionando por lo tanto, la

ción el que las hijas del Louro, Louro, marchando a la cabeza

alteración del orden público y rubor a todas aquellas personas

38

sensatas y prudentes que lo veían.

villa, sabrá castigar con dureza tanta criminalidad; así también como el Emmo. y Rvdo. Sr. Cardenal Arzobispo de esta dióce-

Causa horror, Sr. Director, el proceder de tales seño-

sis, a quien supongo al corriente de lo ocurrido, impondrá, a los

res; pero mucho más el del Sr. Souto Iglesias que, como pastor

dos sacerdotes D José Souto Iglesias y don José García Beiro,

de almas debiera atraer al redil, con su ejemplo, doctrina y sana moral, las ovejas descarriadas y no dando escándalo con sus exhortaciones que, lejos de ser encaminadas al cumplimiento del bien, llevaban la ponzoña del mal.

Pero no debe extrañarnos tal inicuo proceder del Sr. Cura, pues acostumbrado a pasar toda su vida en aldeas, y como párroco a ejercer despotismo con los pobres paisanos, cree que en esta villa va a suceder lo propio y valiéndose de estos tumultos, quiere echárselas de político tomando parte activa en las cuestiones de localidad. ¿Pero no sabe el Sr. Souto Iglesias que las cuestiones de localidad no son tan fáciles de arreglar? ¡Ah... yo comprendo perfectamente su ignorancia; el Sr. Cura se cree, o tiene metido en su cabeza, nada circunspecta, que tan fácil arreglar a todo un distrito, como

que tan vilmente hollaron los principios de nuestra santa re-

preparar uno de aquellos panegíricos que él acostumbra¡ Bien,

ligión, el más severo castigo, pues solo las podrán lavar las

dejemos esto y a cada loco con su tema.

manchas afrentosas que sobre sus conciencias pesa, por su

Creíamos que todo estaba terminado y que ya reina-

actitud nada ejemplar ni honrosa; castigo que, impuesto por

ba la tranquilidad y la calma; mas no sucedió así, pues el día

tan digna autoridad, deben sufrir necesariamente en esta vida

12 se reprodujo el motín. Si el repartimiento era la causa de

para que sirva de disciplina y ejemplo a los demás, sin perjuicio

que los individuos de las parroquias se sublevasen, una vez

del que les espera en la otra, donde, solo un buen arrepenti-

hecho pedazos ¿a qué luego el segundo motín? ¿No habían

miento de antemano puede proporcionarles el perdón.

satisfecho sus deseos los autores de la sedición? Los verdade-

No enteré a usted antes de los hechos narrados, por-

ros autores, no; querían algo más; y no era el repartimiento el

que esperé a ver si se reproducían los desórdenes. Ayer, los

objeto de tanto desorden, sino una cuestión política. ¿Cuál era

amotinados dieron todavía muestras de sus hazañas, pues

ella? pues la exigencia tonta de que el Alcalde, D. Joaquín

rompieron todos los cristales de la casa de D. Ramón Rodrí-

Fernández y Martínez presentase renuncia de su cargo; mas

guez, vecino honrado y pacífico. La generalidad continúa en

este señor, respetando el carácter que tenía y fiel siempre la

calma, no obstante hallarse en esta, desde hace días, un Dele-

política que representa nuestro digno Diputado don Eugenio

gado de Hacienda que trae la misión de confeccionar el reparti-

Montero Villegas, no accedió a las amenazas de las turbas,

miento aludido.

antes, al contrario, trataba de hacerles ver que lo que pedían

De lo que ocurra le tendré al tanto.

era un absurdo opuesto al buen sentido y al prestigio de la autoridad ofendida. Repetidas veces en este día, el Sr. Alcalde,

Termino Sr. Director, rogándole me dispense el se-

cumpliendo con la bandera Nacional, a intimar a los amotina-

ñalado favor de dar cabida, en su ilustrado diario, al precedente

dos a que despejasen la plaza de la Constitución y estos, sin

comunicado, por cuyo favor le vivirá muy agradecido y le antici-

consideración de ningún género a aquélla ni a la autoridad de

pa las gracias su atmo. s. s. q. b. s m.,

aquél no hacían otra cosa que tirar piedras y pedir a voces la

Domingo Fernández Luces.

renuncia de su cargo y de todo el Ayuntamiento.

Muros 26 noviembre 1899.

Yo confío en que el Sr. Juez de instrucción de esta

39

COLABORA:

CONCELLO DE MUROS

40