The Muros Times nº40 xaneiro-febreiro 2018

Page 1

The Muros Times Nº 40

XANEIRO—FEBREIRO-2018

REVISTA DIXITAL MURADANADE ARTE E CULTURA

1

Fotografía: PABLO ANDRADE


The Muros Times Nº 40—XANEIRO —FEBREIRO—2016

Indice: Naufraxio do Cardenal Cisneros (p/ Manuel Lago Álvarez)

Páx. 3

Merecida distinción

páx. 4-7

Unha crónica de 1957 (p/ Máximo Sar)

páx. 8-10

Tempo de setas (p/Amado Barrera)

páx. 11-15

Cousas de Facebook (p/ Nieves Formoso Vidal)

páx. 16-17

Camiño A Silvosa – A Laxe (p/ Elixio Vieites)

páx. 18

Curiosidades médicas

páx. 19

O Xudeo da Tuteta (p/ Manuel Lago Álvarez)

páx. 20

Os tipos de embarcacións (I)

páx. 21-25

O Convento de Louro e a desamortización de Mendizábal (II) (p/ M. Lago A.)

páx. 26-31

Dúbidas do Galego: Dito e feito (p/ César Lorenzo Gil)

páx. 32

Inscrición no Convento de Louro (p/ Xokas Figueiras)

páx. 33

Enrouquecemento (p/ Marcelino García Lariño)

páx. 34

O tiradentes de Mirafrores (p/ José María García Rodríguez)

páx. 35

A voz dos nosos poetas (Manuel Mª Pena Silva—Agustín González López)

páx. 36

En camiño a Compostela (p/ M. Lago Álvarez)

páx. 37-39

“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.

Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez

Difusión da Cultura—

Depósito legal : C2437-2013 2


Naufraxio do Cardenal Cisneros p/ Manuel Lago Álvarez. Na madrugada do 28 de outubro de 1905, o acorazado Cardenal Cisneros, naufragou en augas de Muros. A acollida que os mais de 500 náufragos tiveron en Muros foi digna dos máis eloxios das autoridades. En recoñecemento á tan meritorio proceder das xentes e autoridades de Muros, o Rei Alfonso XIII, por Real Decreto publicado na Gaceta de Madrid nº 282 de 9 de outubro de 1906 veu en confirmar os títulos de Moi Nobre e Moi Leal, que de moi antigo atesouraba a Vila, e concederlle o de Moi Humanitaria.

Amais dos agradecementos e condecoracións o Concello veuse agraciado con unha seria de obras que desde tempo viña solicitando do Goberno, e que non foran atendidas. Entre outras a destacar, a subasta das obras de abrigo no porto, con un importe de 274.487 pesetas (Gaceta nº 184, de 3 Nas mesmas datas, o Ministerio de Mariña en

de xullo de 1907); aprobación do presuposto para

agradecemento polos servizos prestados aos náu-

obras de conservación do porto (febreiro de 1908),

fragos do Cisneros, concedeulle a autoridades e

e outras.

veciños de Muros as seguintes condecoracións: Cruz de segunda clase do Mérito Naval con distintivo branco a Don Juan Louro, Alcalde de Muros; a de primeira crase da mesma orde e distintivo, ao Tenente de Alcalde Don Antonio del Sel, Cura párroco Don Jose Souto Iglesias, Don Ramón Siaba, Don Manuel Siaba e Don Ramón Medenilla. Tamén concedeu a de prata do Mérito Naval aos patróns das embarcacións de pesca Don Pedro Méndez, Don Manuel Maceiras, Don Ricardo Caamaño Novoa e Don José Brea Porrúa.

3


Merecida distinción O Pleno da Corporación Municipal Muradana en

Subxefe provincial de Sanidade e xefe de inspec-

sesión celebrada o pasado xoves 25 de xaneiro,

ción de Sanidade e Saúde da Coruña (1975-1980),

acordou por unanimidade, distinguir o muradano Dr.

destacando a súa participación activa nas epide-

Juan Jesús Gestal Otero, co nomeamento de Fillo

mias de cólera e mitilotoxismo.

Predilecto de Muros e a concesión da Medalla da

Director do Centro Comarcal e xefe de Sanidade de

Vila. Honra inmensamente á Corporación muradana recoñecer na figura deste ilustre muradán o seu traballo profesional e a súa teima por pór en valor a Muros e as súas xentes. Na actualidade, o Profesor Doutor Juan J. Gestal Otero é Catedrático Emérito de medicina preventiva e saúde pública na Universidade de Santiago de Compostela, Director da cátedra de hidroloxía médica USC-Balnearios de Galicia e Codirector do curso universitario de especialización en vacinas. O doutor Juan Jesús Gestal distínguese, xunto ás múltiples virtudes académicas, profesionais e persoais que o definen, pola forte vinculación con todo o que ten que ver con Muros, coa súa historia, cultura, tradicións e coas súas xentes, por iso é lóxico que os muradáns se congratulen por este merecido nomeamento.

Juan Jesús Gestal Otero, Muradán, nacido o 13 de agosto de 1947. Licenciado en Medicina pola Universidade de San-

Santiago (1981-1985), destacando as actividades

tiago (1970).

de hixiene escolar.

Doutor en Medicina pola Universidade de Navarra

Xefe de Sección de Medicina Preventiva do Hospital

(1974), sobresaínte cum laude coa tese: “Achega

“Juan Canalejo” (A Coruña) e do “Hospital Xeral de

experimental ao papel do hipotálamo na regulación

Galicia” (Santiago).

da resposta inmune”.

Director Xeral de Saúde Pública da Xunta de Gali-

Especialista en Medicina Preventiva e Saúde Públi-

cia, destacando a campaña de vacinación fronte á

ca (1975).

Meninxite C que permitiu controlar a epidemia.

Médico de Sanidade Nacional por oposición (1975).

Xefe do Servizo de Medicina Preventiva e Saúde Pública do Complexo Hospitalario Universitario de

Médico de Empresa (1976).

Santiago.

4


Catedrático de Medicina Preventiva e Saúde Públi-

Director do Máster de Saúde Pública, de Adminis-

ca da Universidade de Santiago de Compostela.

tración e Xestión Sanitaria e de Prevención de Ris-

Director do Departamento de Psiquiatría, Radioloxía e Saúde Pública e Coordinador do Programa de Doutorado Saúde Pública da Universidade de Santiago de Compostela. Profesor convidado das Facultades de Medicina de Coimbra, UBA e Maimónides de Buenos Aires,

cos Laborais da Universidade de Santiago. Institucións científicas: Presidente da Sociedade Galega de Medicina do Traballo (1991-1995). Membro correspondente estranxeiro da Sociedade Portuguesa de Medicina do Traballo.

Universidade do Nordeste (República Arxentina) e da Universidade Nacional San Luís Gonzaga de Ica (Perú); do Instituto Pedro Kourí da Habana, das Facultades de Dereito da UBA e Universidade Católica de Buenos Aires.

Membro de honra da Sociedade de Microbioloxía de Cuba. Membro de honra da Asociación Médica Arxentina. Membro da “Sociedade Española de Medicina Pre-

Decano da Facultade de Medicina e Odontoloxía

ventiva” e da “Galega de Prevención de Riscos

de Santiago de Compostela.

Laborais”.

Académico numerario da Real Academia de Medi-

Presidente da “Sociedade Galega de Medicina e

cina e Cirurxía de Galicia. Número 18 do escalafón

Seguridade no Traballo” (1991-1995).

(ingreso o 2 de Xuño de 1995). Cadeira: Medicina Preventiva. Discurso Apertura: “Enfermidades infecciosas emerxentes”. Académico Correspondente da Academia Nacional de Medicina de Bos Aires (1995). Cónsul “ad honorem” da República de Perú en Galicia.

Membro Honorario da “Sociedade Portuguesa de Medicina do Traballo”; da “Sociedade de Microbioloxía e Parasitoloxía de Cuba” e da “Asociación Médica Arxentina”. Publicacións, congresos e outras reunións científicas: Autor de 38 libros, entre os que cabe destacar:

Foi nomeado Doutor Honoris Causa pola Universi-

Riscos do traballo do persoal sanitario. Medicina

dade Nacional San Luís Gonzaga de Ica-Perú.

Preventiva e Saúde Pública. A meninxite en Gali-

5


cia. Epidemioloxía da deficiencia, O flúor na pre-

Juan Jesús Gestal Otero, tivo e ten, unha profun-

vención da carie dental, etc.

da paixón pola terra que o veu nacer que quedou plasmada en innumerables iniciativas, colabora-

Dirixiu 26 tese doutoral; 99 tesiñas de licenciatura,

cións e dirección de actividades.

e 15 proxectos de investigación. Presentou máis de 250 artigos científicos, relatorios e comunicacións en congresos nacionais e internacionais. Foi Presidente, entre outros, do “I Congreso Internacional” e do “VII Congreso Nacional de Hixiene e Medicina Preventiva Hospitalaria” (Santiago 1993). Premios de investigación: “Barrie da Maza” (1980 e 1987),

Son tantas e tan diversas que abranguen desde a

“Caixa Galicia” (1984)

participación primeiro e organización despois da festa de San Luís á creación dun grupo de teatro,

“Deputación de Pontevedra” (1981, 1982 e 1987).

que tamén dirixiu; do fomento do deporte coa con-

Medalla da “Sociedade Galega de Medicina e Se-

figuración de torneos e campionatos de fútbol,

guridade no Traballo”

baloncesto e balonmán á xestación e posta en marcha da Cabalgata de Reis de Muros; da iniciativa da construción o centro de saúde de Muros a celebrar varias asembleas de Decanos da Universidade de Santiago de Compostela en Muros; de presidir asociacións e entidades locais a estar sempre disposto a colaborar en calquera actividade sociocultural na que fora requirido polos seus veciños. Por esas razóns, xunto ás múltiples virtudes persoais que o definen, a Asociación SORUM para a

Medalla da “Sociedade Española de Medicina do

promoción da Vila de Muros outorgoulle o Premio

Traballo”.

SORUM 2012. Distinción que tiña como finalidade

A todo o anterior, hai que engadirlle o recoñece-

facer un recoñecemento expreso a aquela persoa

mento expreso da Universidade de Santiago de

vinculada con Muros, ben por razón de nacemen-

Compostela, que nun solemne acto celebrado no

to, lazos familiares, veciñanza, etcétera, que des-

Salón Nobre do Colexio de Fonseca, o pasado 1

tacara pola súa importancia social e traxectoria

de decembro deste ano 2017, recibiu de mans do

profesional, académica, empresarial, etc. Porque,

Reitor da Universidade de Santiago Don Juan Via-

Don Juan Jesús Gestal Otero se distingue pola

ño Rey, a Insignia de Ouro da Universidade de

forte vinculación con todo o que ten que ver con

Santiago, en recoñecemento a toda unha vida ao

Muros, coa súa historia, cultura, tradicións e coas

servizo da medicina.

súas xentes.

6


De rapaz formou parte dos «Luíses», congregación

Por non facer máis extenso o enorme bagaxe de

de mozos que organizaban a procesión e as activi-

intervencións que proxectaron moi positivamente o

dades recreativas na festividade de San Luís: ca-

noso lugar de nacemento, convén destacar tamén

rreiras de cabalos na antiga alameda, captura de

a súa mediación para conseguir que o primeiro

patos na dársena e outros xogos e cucañas para os máis cativos. Desta entidade foi presidente. Tamén creou e presidiu a «Agrupación Artística Muradana», un grupo de teatro que durante os anos 1965 a 1970 escenificou nove obras na Vila, en Louro e Carnota. A el se debe a posta en marcha da prestixiosa «Cabalgata de Reis de Muros», organización que presidiu durante moitos anos e na que, co obxecti-

«Centro de Saúde de Muros» fose unha realidade,

vo de promover a identificación, o sentimento de

xa que se esforzou en recoller sinaturas, entre mé-

pertenza e autoestima que serviran de estímulo ao

dicos e demais sanitarios dos catro concellos da

progreso do municipio, se celebraban conferen-

bisbarra, e tamén entre outros particulares e aso-

cias, exposicións así como os magníficos pregóns,

ciacións, para propoñer á Xunta de Galicia a súa

conseguindo que os diferentes medios de comuni-

construción e dotación, que se fixo realidade gra-

cación (prensa escrita, radio e televisión) falasen

zas ao seu esforzo e ao de outras moitas persoas

de Muros.

que mediaron ante as autoridades autonómicas.

Tamén concibiu e organizou o festival de «Míster

Máis recentemente, como membro do «Colexio de

Feo», creado en 1972 para o financiamento da Ca-

Decanos da Universidade de Santiago de Compos-

balgata e que perdurou ata o ano 1980. Foi o único

tela» conseguiu que se celebrasen en Muros

certame deste tipo que se celebraba en Galicia por

asembleas ordinarias desa entidade, aproveitando

entón, e obtivo un enorme éxito nas súas oito edi-

deste xeito a ocasión para enaltecer o noso muni-

cións, onde se premiaba ao Súper feo de Galicia,

cipio.

ao feo local e ao feo foráneo.

Do mesmo xeito, noutra mostra de amor a Muros,

Foi o fundador da «Banda de Cornetas e Tambo-

publicou o seu último libro: «Álbum de visitas da

res Don Diego de Muros», unha agrupación refe-

Facultade de Medicina de Santiago», que comeza

rente na bisbarra, á que sempre estivo vinculado.

no ano 1933 (sendo decano o muradano doutor

Precisamente por iso, con motivo do homenaxe

Don Antonio Novo Campelo) e remata en 2016 coa

celebrado este pasado mes de agosto ao seu pri-

súa derradeira etapa como decano. Por certo, e

meiro director, foi invitado polos actuais dirixentes

como é sabido por todos, os dous únicos mura-

para que pronunciara o discurso oficial dese acto.

dáns que, de momento, ostentaron o ilustre cargo

Ademais destes proxectos, foi o artífice de diver-

de Decano da Facultade de Medicina de Santia-

sos eventos deportivos como a «Copa da Ría de

go foron, precisamente, Don Antonio Novo

Muros» de fútbol, e de campionatos de baloncesto

Campelo e Don Juan Jesús Gestal Otero.

e balonmán, entre outros.

7


Unha crónica de 1957 Con motivo das festas do Carmen do ano 1957, o

dicina, en el sacerdocio, en el magisterio, en la ad-

xornal La Noche, publicou un especial dedicado a

ministración del Estado, etc., y puedo asegurar que

Muros. Un dos artigos foi escrito por Don Máximo

en todos ellos el amor por su tierra natal adquiere

Sar relatando nel, as súas impresións sobre a Vila.

categoría de culto. ¡Con qué nostalgia recuerdan su

Velaquí o artigo:

Muros!. Como que yo tenía una especial curiosidad por conocer esta villa. Y ahora ya estoy en ella.

Al remontar una pendiente suche presentársenos el monte Louro. ¡Siempre el Louro, como una constan-

Muros, canto todos los pueblos de las rías, está li-

te de nuestro viaje! La carretera corre largo trecho tallada a media ladera, ofreciendo a nuestros pies la visión escalofriante de los acantilados. A la, entrada de Muros, cerca de la Iglesia de la Virgen del Camino, vemos dos hórreos y uno no tiene más remedio que preguntarse de dónde sacará el grano para guardar esta villa especialmente marinera. Porque Muros es un pueblo marinero de pies a cabeza. Y de los más valientes de las rías. Sus hombres salen en la gran flotilla de "motores" con mitado hacia tierra por un grupo de colinas: Atalaya,

que cuenta este puerto (el remo está casi desterra-

Molinos de Viento, Oroso y Monte de Carnota. Por

do) y se van a pescar la merluza a "O Profundo".

consiguiente, la villa se escalona formando un com-

Dicho así parece que esto no tiene particular Impor-

plejo urbano de curioso trazado, con calles empina-

tancia; pero sí la debe cuando el lector sepa que "O

das, a las que a veces se accede subiendo prolon-

Profundo," es un fondo situado en pleno Atlántico,

gadas escalinatas. De la calle de Arriba, una de las

más allá de Finisterre y muy cerca de las rutas tras-

más amplias, y sensiblemente paralela a la de la

atlánticas, tan cerca que los "motores" han de anunciar su presencia con luces; durante la noche, para eludir cl riesgo de abordaje. ¿Qué les parece, ahora? La corriente emigratoria se dirige a Nueva York. En aquella populosa ciudad hay una colonia de unos dos mil muradanos, casi tantos como habitantes tiene Muros. A la vejez regresan, fieles a su tierra, con una pensión que les permite vivir muy ricamente, distrayendo su ocio, bien ganado, por la Avenida de la Marina. Realmente los muradanos tienen au-

Marina, innumeros callejones, algunos tan estre-

téntico afán viajero. Yo los he tratado, mundo ade-

chos que, los tejados parece que se va a tocar. El

lante, en las dispares posiciones sociales: en la me-

puerto está todo él, bordeado de antiguas casonas,

8


con balcones y frescos soportales, los que, en ge-

. Son tres los toques: el primero quiere decir que ya

neral, quedan más bajos que el nivel de la carrete-

hay pescado; el segundo significa un aviso para los

ra. Muros es el pueblo de los soportales, los que

licitadores remolones y el tercero indica que da co-

prestan un sugestivo pintoresquismo.

mienzo la subasta.

Al acercarme al Casino, me tropecé felizmente a

Tomamos por la calle de la Pescadería. Más sopor-

dos buenos amigos. A Antonio Otero Ramos y a

tales sostienen casas de Increíble vetustez, en cu-

Casimiro Bartolomé, que se ofrecieron gustosos

yos balcones están a secar las cestas del Pescado.

acompañarme. Fuimos a la Lonja, y allí, don Igna-

En una plaza hay una fuente rematada por un dra-

cio Otero nos mostró las instalaciones, ubicadas en

gón alado, reducido a la humillante tarea de echar

los restos de un antiguo castillo. En estos momen-

agua por sus temibles fauces. Después vimos la

tos empieza a llegar el pescado. Hay ya algunas

calle de la Agesta y el Mercado Nuevo; la calle de

cajas de merluza, calamar y robalo, El tráfico pes-

la Soledad, de la que parte un callejón que apenas

quero es enorme; el año pasado se vendió pesca-

tendrá un metro de anchura; la viejísima calle del

do en la Lonja por un importante de dieciséis millo-

Hospital y, al fin, salimos a la Plaza Consistorial. El

nes de pesetas.

edificio del concejo tiene una torre con un antiguo reloj que, como todos los relojes municipales es

---Me imagino que Muros es un pueblo rico. Hay

víctima del buen humor del vecindario. De éste di-

ricos y pobres —dice Bartolomé; lo mismo que en todas partes.

cen los muradanos que al llegar el minutero al

Pero aquí se gastan los cuartos

cuarto baja de golpe a señalar la hora y media pero

prueba de ello es que, entre bares y cafés se pue-

que este adelanto lo compensa con el retraso que

den contar hasta treinta. Además, hay dos salas de

experimenta cuesta arriba.

cine.

En un balcón de la casa de la Turacha -el número

Mientras vamos por la Avenida do la Marina suena

4 de la Marina- hay una extraña bola negra, pen-

la sirena de la Lonja.

diente de una barra de hierro por una corta cadeni---Es el primer toque —me informa Antonio Otero—

9


lla. Es una bala de un antiguo cañón naval. (El que

nera, si ellos sabían de alguna que mereciese salir

satisface ahora mi curiosidad es un nuevo amigo:

a la luz pública y, además, ofreciese la condición

Manuel Iglesias Castro, farmacéutico).

previa de ser auténticamente muradana.

Es un recuerdo de la batalla de Finisterre. Hay otra huella, producida por los cañones ingleses en la Iglesia de la Virgen del Camino. Son las ocho de la tarde. Los marineros deambulan por la Marina o se sientan en el pretil. En la costa frontera apenas sí se adivina Portosín, Porto de Son y Noya. Entramos al bar Andrea y nos sirven un rico vino del Ribero. En un rincón sientan siete marineros en torno una mesa. Uno de ellos, un mozo lleva una visera de lino. Todos callan, pendienPedimos otras tazas de vino, porque este Ribero de

tes de un viejo que echa cuentas a su manera.

Muros está muy bueno, y a renglón seguido, Igle—¿Qué hacen éstos?

sias cuenta la anécdota seleccionada.

—Están dedicados a "partir". Es decir, se están repartiendo las ganancias del día. —¿Y quién paga las chiquitas? —Eso se descuenta del Importe" bruto. ¿"Cántas pescadas matáchedes"? —interroga Iglesias? —Matamos dezaseis —dice el de la visera. —¡A canto vos toca? —Trinta pesos cada un. Un viejo pescador anda al calamar en la bahía. Co-

Ciento cincuenta pesetas por barba. ¡Si las merlu-

mo cosa de media milla afuera está Chavello, sobre

zas viniesen a las manos silbándolas! Pero hay que

unas peñas fanequeras. Al llegar aI mediodía el

Ir a " O Profundo" a por ellas. ¡"0 profundo"! Es una

viejo pone las manos en torno a su boca, en forma

denominación atemorizante.

de bocina.

Desde el Interior del bar Andrea se ven volar tas

---¡Chavello¡…...,

gaviotas sobre, el puerto. La conversación gira en

---¡Chavello¡…...,

--llama—.

¿Darasme da tua brona, que a nosa sainos crua?

torno a Muros y los muradanos, hasta que a Igle-

—¿Qué dis —preguntó a su vez Chavello.

sias se le ocurre interrogarme acerca de cómo yo pensaba enfocar el reportaje, sobre cuyo último

El viejo volvió a pedir a gritos.

extrema aseguré a mis amigos que en esto de es-

--¡Que si me das da tua brona, que a nosa sainos

cribir ocurre algo parecido a lo que acontece res-

crua¡..

pecto a la predicción del sexo: que hasta después ---¡Come da tua, que con este vento que fai non

del parto no se sabe realmente si va a ser niño o

che oyo nada ¡

niña; pero que, fuese como fuese, ni intención sería la de matar mi trabajo con cualquier anécdota mari-

10


Tempo de setas boa calidade (cando o sombreiro aínda é convexo

p/ Amado Barrera

acampanado). Este inverno está sendo moi mollado, e coa humi-

Hai unha especie parecida, tamén comestible (L.

dade proliferan as setas. Moitas setas nas terras de

rhacodes), que é algo menor, coas escamas máis

Muros, e tamén moito coidado, porque non todas

anchas e PÉ LISO.

son comestibles. Aquí deixo unhas pequenas expli-

As lepiotas velenosas (por ex. L. helveola) son MOI

cacións sobre oito variedades de setas que se dan

PEQUENAS, con carne algo rosada e anel débil.

nos nosos montes.

Por eso, para evitar confusións NON SE DEBEN

1.

COLLER LEPIOTAS MENORES DE 10 CM.

LEPIOTA PROCERA (pan de cóbrega)

-Grande e alta . De nova é coma un mazo de tocalo bombo, que despois se abrirá circularmente. Os vellos parecen parasoles e vense de lonxe. SOMBREIRO de ata 35 cm. -con escamas marróns que van desaparecendo, e o centro sempre pardo, saínte e redon-

( a Amanita pantherina, velenosa, é tamén máis pequena, ten o sombreiro pardo con verrugitas brancas e O PÉ BLANCO E CON VOLVA).

2. TRICHOLOMA NUDUM (PÉ AZUL) -O SOMBREIRO é moi convexo ao principio, có borde repregado hacia abaixo e adentro; logo ábrese, medra e faise case que plano, de ata 10 cm. de diámetro. o seu COLOR varía do azul lila grisáceo ao gris parduzco e é completamente liso.

deado (este “mamelón” central é a única parte lisa Debaixo do sombreiro hai moitas LÁMINAS grandes dispostas coma os raios dunha roda, desiguais e LIBRES (=non chegan ó pé). Brancas pero de vellas vanse escurecendo e manchándose. A ESPORADA que arrían é branca. O PÉ é moi alto, moi fibroso ao partir, coa superficie ATIGRADA DE BANDAS MARRÓNS e coa base ancha formando coma un bulbo algodonoso. Rodeando ao pé hai un ANEL DOBRE QUE SE PODE MOVER DE SITIO COA MAN, porque NON ESTA PEGADO AO PÉ. Abunda en verán e outono en hortas pouco coidadas, viñas e certos prados cercanos a carballeiras e castiñeiros. A súa CARNE é branca e aromática. Hai que desprecia-los exemplares vellos, só os novos son de

11

-Baixo do sombreiro hai moitas láminas radiais de fío algo sinuoso que parecen adherentes (=pegadas ao pé) e incluso algo decorrentes nos vellos exemplares, e son de cor lila azulado. A ESPORADA que soltan se se deixan varias horas sobre un papel é de cor algo rosado-lila. -O PÉ é fibroso, da mesma cor lila-azulado ca as láminas. A base é máis ancha e algodonosa. -Frecuente en outono e aínda en inverno, baixo di-


versas clases de árbores, sobre todo entre a faísca

pode chegar a cilíndrico. A súa cor soe ser café con

do chan das carballeiras.

leito claro e ten na parte superior una especie de

a súa CARNE é de ton lila, moi aromática e escure-

REDECILLA BLANCA (na variedade B. reticulatus a

cendo coa humidade. Quizás moi suave e con de-

redeilla non é tan clara e cubre toda a superficie do

masiado olor, é UNHA SETA DE CALIDADE.

pé). Medra en verán e outono baixo diversas cla-

MOI DOADO DE COÑECER pola súa COR AZULA-

ses de árbores.

DO-LILA. Só habería confusión con algún Cortina-

-A súa CARNE é moi apreciada en tódalas partes e

rius de cor azul e violeta (tamén comestibles), con

de gran interese alimentario (entre outras interesan-

LACCARIA AMETHISTINA, pequena seta toda de

tes cousas para organismos, ten proteínas de alta

cor violeta, de sombreiro pequeno, poucas láminas,

calidade polo seu gran contido en aminoácidos

separadas, e de pé delgado duro, moi frecuente e

esenciais).

comestible tamén (só o sombreiro).

-Só se pode confundir con outros boletos (setas con

3. BOLETUS EDULIS (andoa, madeirudo)

tubos), pero poucos boletus son algo tóxicos.

-SOMBREIRO circular regular, ao primeiro pequeni-

(tóxico é B.satanáns, que ten POROS ENSEGUIDA

ño, convexo e semiesférico, despois menos conve-

VERMELLOS e o pé con zonas vermellas, amare-

xo e amplo (pode chegar aos 20 cm. de diámetro),

las e con redeilla vermella, e a súa carne azulea ao

LISO e de COR PARDUZCA, a cor varia dende

partila).

“café con leite” claro a marrón escuro (=B.aereus);

Boletus felleus é amargo e certamente parecese

algúns son de cor granate parduzca (=B.pinnicula).

moito ao B.edulis cando é novo, pero ao medrar coñécese ben, porque a redeilla do pé é de ton castaño e os poros póñense rosados (e sempre podemos coñecelo tamén probando un trociño da súa carne en cru, que é moi amarga)

4. BOLETUS LUTEUS (ándoa anelada, ándoa marela) -SOMBREIRO circular convexo semiesférico, logo máis aberto, de 5 a 12 cm. de diámetro. VISCOSO coa humidade, DOADO DE PELAR e de cor marrón achocolatado. -A CARNE é branca, pero baixo da pel do sombrei-

-A ESPORADA é amarelenta.

ro é un pouco viñosa -A cara inferior do sombreiro está chea de POROS pequenos, regulares, que son o final de infinidade de tubiños que forman unha capa doada de quitar. POROS E TUBOS son primeiro branquecinos, logo algo amarelentos e, de vellos, amarelo-verdosos. -A ESPORADA é de cor caqui pálida. O PÉ é robusto e parece unha maza, coa parte inferior moi grosa: cando a seta é moi nova parece un anano barrigón cun casco redondo tapándolle a cabeza e pescozo. Despois o pé vaise facendo máis alto e esvelta e

12


-PÉ mais ou menos cilíndrico e TEN UN ANEL MEMBRANOSO violáceo, do que ás veces só quedan colgallos pegados . -Por encima do anel, a superficie do pé e amarelenta, con pequenas granulacións, e por debaixo do anel é algo violáceo ou parduzco. -Frecuente nos piñeirais no verán e outono. CARNE branda e saborosa. NON HAI RISCO DE CONFUSIÓN CON OUTROS BOLETOS, pois o feito de ter anel no pé distíngueo da maioría. (Ademais poucos boletos hai tóxicos, e só causan trastornos dixestivos).

todo, en leiras abandonadas nas que xa medrou

Hai unha especie moi parecida e tamén comestible:

algo a herba.

B.granulatus, que NON TEN ANEL e que é de sa-

A súa CARNE é aromática e moi apreciada.

bor algo máis forte, MANCHA OS DEDOS de cor

Hai moitas especies do mesmo xénero, moi pareci-

tabaco.

das e tamén comestibles, con láminas da mesma cor e anel no pé.

5. AGARICUS CAMPESTER (champiñón

Tamén é moi parecido a A.silvaticus, de sombreiro

silvestre)

algo máis escuro, polas súas escamas sedosas

-SOMBREIRO circular, convexo, liso, branquecino o

pardo-vermellizas, pé máis longo e carne que se

con una especie de escamiñas sedosas (non saín-

pon vermella ao partir, que é propio de bosques.

tes) algo parduzcas. O

arvensis e A.silvicola (bola de neve) son de

borde é fino e algo sa-

sombreiros máis globulosos, brancos, máis

ínte. De 5 a 15 cm, e a

grandes e altas e con anel algo máis compli-

CARNE

de

OLOR

cado e carne de olor agradable, que se

AGRADABLE

ALGO

manchan algo de amarelo ao manosealas.

ANISADO, POÑÉNDO-

Só hai que ter coidado con A.xanthoderma, que é

SE ROSADA AO PAR-

algo tóxica, e se recoñece porque CHEIRA MAL (a

TIR.

iodoformo) E SE MANCHA DE AMARELO RAPIDA-

Numerosas

LAMINI-

MENTE DONDE SE TOCA.

LLAS radiais LIBRES

O verdadeiro perigo non é a confusión con outros

(=non chegan ao pé) desiguais e de cor variable

“champiñóns”, aínda que hai algúns moi indixestos,

coa idade: primeiro son rosadas, logo parduzcas de

senón en confundirse con outras setas velenosas:

ton carnoso e ao final moi escuras, marrón-violáceo

Entoloma lividum, que tamén ten as láminas rosa-

case negro (entón hai que tiralos, por ser algo tóxi-

das (ASI QUE MELLOR NON COLLER AGARICUS

cos). A ESPORADA que arrían se se deixan sobre

MOI NOVOS, que aínda teñen as láminas rosadas),

un cristal é de cor pardo violáceo.

pero como NON TEN ANEL, non debe haber con-

O PÉ é branco, case cilíndrico e cun ANEL BLAN-

fusión (ademais, que E.lividum cheira a fariña)

CO membranoso delicado.

Por outra banda, as Amanitas velenosas teñen lá-

Frecuente en verán e outono tras de chuvias abon-

minas e esporadas brancas, ademais de volva.

dosas, en lugares descubertos, coma prados, céspedes de xardíns, terras ben estercoladas e, sobre

13


A clave para non se equivocar ao recoller Agáricos

7. CANTHARELLUS CIBARIUS (cantarela)

campestris é pensar que debe ter laminas rosadas e anel e non poñerse amarelo ao tocalo.

6. COPRINUS COMATUS (matacandil) -Cando é moi nova e o sombreiro está cerrado, é oblongo, case cilíndrico, cun manguiño con pé. Despois medra ata 56 cm de alto e se abre un pouco por

-SOMBREIRO convexo irregular afundido polo cen-

baixo

tro según medra, 3-a 10 cm. de case branco a ma-

semellando

unha campá ou un

relo e case alaranjado.

apagaveas

-Non se nota donde acaba o sombreiro e empeza

(matacandil), apenas

se

pero

O PÉ, que parece un cono invertido-

abrirá

NON TEN LAMINAS, senón enrrugas, que baixan

mais. Só o borde vaise levantando e desflecando a

algo polo pé e que se bifurcan e ramifican ao che-

medida que se va poñendo rosado, logo negruzo e

garen cerca do borde do sombreiro, e da mesma

se convirte un líquido negro coma a tinta: o som-

cor. Tamén o PE e marelo coma toda a seta.

breiro, que era branqueeino e moi peluchoso, vaise

A ESPORADA é branca. Abunda en verán e princi-

licuando por baixo, ata quedar só o mamelón cen-

pios de outono en diversos bosques.

tral.

A

súa

CARNE

é

firme,

br

Baixo o sombreiro, moitas láminas brancas libres (non chegan ao pé), apretadas, que tamén se poñen rosadas, negras e ao fin liquidas. PÉ fráxil, oco ao final, brancosedoso, ás veces cun fino anel branco moi delgado e solto que soe desaparecer. Medra en verán e outono, en grupiños, en sitios descubertos, perto dos basureiros, escombreiras e xardíns. A súa CARNE é branca, moi terna e delicada, polo que hai que cociñala pouco e va moi ben para tortillas. Só se come cando está branca e as láminas tamén. É CASI IMPOSIBLE confundila con outras setas, se acaso, con outros coprinos acampanados e que se fan tinta (C. atromentarius causa trastornos se se bebe alcohol neses días) pero NINGUN TEN O SOMBREIRO TAN PELUCHOSO E CARACTERISTICO.

14

anca e de aroma agradable. RARA VEZ É ATACADA POR PARÁSITOS, pola súa consistencia. Permite utilizala en calquera guiso e incluso desecala facilmente, pero precisa máis tempo no lume. Os principiantes sempre se confunden cunha seta parecida: Hygrophorosis aurantiaca (Cantharellus aurantiacus) ou Falso Níscalo: tamén é amarela, pero o pé é máis cilíndrico, branducho e baixo o


sombreiro TEN LAMINILLAS alaranxadas bifurca-

eso a ouriña ponse desa cor e asusta a quen non

das: se cortamo-la seta cun coitelo de arriba abaixo

sabe a causa).

pola metade veremos que son verdadeiras lamini-

O contacto da CARNE có aire fai aparecer unha cor

llas finas, pero NON ARRUGAS. (De tódolos xeitos,

verde

non importaría moito porque non é tóxico)

“cardenillo”.

Sí que sería grave confundirse con Pleurotus ole-

Ollo: se o nís-

aria, seta TÓXICA, que ten certo parecido, pero é

calo ten partes

mais alaranxada e TEN LAMINILLAS finas e soe

verdes

medrar EN GRUPOS sobre tocóns de árbores ou

que

raíces (o C.cibarius MEDRA EN TERRA E TEN

agusanado ou

ARRUGAS).

sexa vello ou esté moi manoseado.

8. LACTARIUS DELICIOSUS (fungo dos piñei-

Hai especies parecidas: L. sanguifluus segrega un

ros)

látex vermello sangue e L. semisanguifluus teno

SOPMBREIRO primeiro circular, convexo, aplana-

purpúreo. SONCHE AINDA DE MELLOR CALIDA-

do, có borde encurvado hacia abaixo e adentro;

DE.

despois ábrese e se funde en embudo. 5-15 cm.

Algúns exemplares están ás veces parasitados por

pode esté

outro fungo (Hypomices) branco que deforma as laminillas, e fanlle tomar formas raras, cunha capa branca baixo do sombreiro: seguen sendo comestibles e incluso mellores. Os níscalos medran sempre nos piñeirais, e abundan en veráns chuviosos e mais en outono (se chove).

Cor moi variable: vermellizo, ocre, grisáceo-laranxa ou verdoso en algunhas partes (máis nos vellos). Zonas concéntricas ou redondeles escuros Moitas LAMINILLAS radiais decorrentes (=baixan pegada ao pé), desiguais, de cor laranxa. ESPORADA BLANCA. Pé case cilíndrico, xeralmente curto, laranxa variable e soe ter uns furadiños, coma picaduras de vi-

É a seta máis consumida en España e o máis famo-

ruela. A estructura do pé é granulosa (=non ten fe-

so, pero non o merece: a súa carne é mais ben bas-

bras, pártese por calquera parte, coma unha tiza

ta, con pouco aroma e con poucos principios nutriti-

branda) e soe esta oco cando non é moi novo.

vos e incluso algo indixesta. Pero case todo o mun-

O detalle máis importante desta seta, que a distin-

do fala moi ben ela, quizais porque non teñen pro-

gue de tódalas demais, é que segrega un líquido

bado outras e PORQUE TEN UNHA CUALIDADE

vermello-laranxa cando se corta tanto o sombreiro

MOI IMPORTANTE: NON SE PODE CONFUNDIR

coma o pé: este forma entón un anel vermello có

CON OUTRA SETA, debido ao seu líquido laranxa-

líquido. (Este pigmento elimínase polo riñon e por

do.

15


Cousas de Facebook p/ Nieves Formoso Vidal.

sultados segundo con quen se compartiu as

6 cousas que non sabías que podías facer na

imaxes. Aínda que, se un amigo compartiu co

túa Facebook

"Público" ou "Amigos de amigos" unha foto

A diario máis de 1.000 millóns de persoas usan

túa que non queres que sexa accesible, a úni-

Facebook, pero non todos os usuarios están fami-

ca solución é pedir ao amigo que cambie o

liarizados coas reviravoltas da rede social máis po-

axuste desa foto a só amigos, só un grupo

pular do planeta Facebook, a rede social máis po-

específico de xente ou que a borre directa-

pular do mundo é utilizada a diario por máis de

mente. Alternativamente pódese quitar manualmente a propia etiqueta. 2. Como podo ver as mensaxes de descoñecidos?

As mensaxes que recibes de xente que non é a túa amiga en Facebook non aparecen na túa bandexa de entrada habitual. Para poder velos feixe clic no icono de mensaxes e despois na opción de 'Outros', á beira da bandexa de entrada pódese acceder a un cartafol diferente. É probable

1.000 millóns de persoas, aínda que non todos co-

que atopes aí mensaxes que nunca viras an-

ñecen as súas reviravoltas, xa que Facebook ac-

tes.

tualízase constantemente e familiarizarse nos

3. Como desactivar os avisos de lectura de men-

axustes pode resultar confuso e necesítase de bas-

saxes?

tante tempo para actualizalo todo. Por tanto, con

Facebook avisa aos contactos cando leron unha

estes trucos poderás actualizar Facebook e coñe-

mensaxe cunha notificación que di " Seen" ou

cer un pouco máis as reviravoltas da rede social.

"Visto", seguido da hora en que foi lido. Pero

1.Quen pode ver as fotos na que estás etiqueta-

arranxar ese problema é imposible, xa que

do?

Facebook non permite inhabilitar esta función

Aínda que é sinxelo controlar a privacidade das

desde os seus axustes. A única solución é a

fotos que sobe unha persoa a Facebook, o difícil é

través de terceiras aplicacións, que poden ter

saber quen ve as fotos doutras persoas nas que

riscos asociados. A máis popular é a chamada

estás etiquetaxe. Por tanto, se outra persoa sobe a

Facebook Hide Seen, que é gratuíta pero fun-

túa foto e ten como axuste de privacidade Público

ciona só co navegador Chrome. Outra posibili-

ou Amigos de amigos é posible que xente que non

dade é usando Chat Undetected, desenvolvido

sexa o teu amigo en Facebook vexa a imaxe. Para

por Crossrider, que tamén é gratuíto e funcio-

liquidar ese problema, fai clic no icono triangular

na con Chrome, Firefox, Internet Explorer e

arriba á dereita, despois seleccionas Rexistro

Safari.

de actividade > Fotos > Fotos nas que apare-

4. Que quero e non quero ver en Facebook?

ces. Aí, arriba no centro pódense filtrar os re-

Facebook xa ten a nova función para personalizar

16


Para pescudalo faise clic no menú que aparece abaixo á dereita da foto de portada. Inmediatamente, Facebook mostrarache como é o aspecto da túa biografía para o público en xeral, é dicir, para calquera estraño. Desde aí tamén se pode seleccionar "Ver como alguén en concreto" e escribir o nome dun usuario ou amigo para comprobar como pode ver o teu perfil esa persoa e a que tipo de información ten acceso. 6. Como podo descargar unha copia de todo o

os axustes das noticias que aparecen na " news

que compartín en Facebook?

feed", seleccionando que "ver primeiro". En

Accedendo á configuración xeral da conta e facen-

inglés chámase " See first" e ao activalo pó-

do clic na última opción "Descarga unha copia

dense priorizar os amigos ou páxinas que se-

da túa información", pódese xerar un arquivo

gues e cuxos posts quérense "ver primeiro"

como copia de todo o que se compartiu en

na listaxe de noticias. Para axustalo desde un

Facebook. Na copia incluiranse fotos, publica-

iPhone débese facer clic na icona das tres

cións e vídeos que compartiches, as túas

rayitas horizontais que aparece na esquina de

mensaxes e conversacións de chat e os datos

abaixo á dereita. Baixa no menú que aparece

da sección "Información" do teu perfil. Ade-

e selecciona "Preferencias de noticias". Aí pó-

mais, tamén inclúe información que non está

dense seleccionar opcións tradicionais como

dispoñible con só iniciar sesión na conta, co-

"Deixar de seguir a persoas e ocultar as súas

mo os anuncios nos que fixeches clic ou datos

publicacións" ou "Volver conectarche con per-

como as direccións IP rexistradas ao iniciar ou

soas ás que deixaches de seguir".

pechar sesión en Facebook.

5. Que pode ver a xente do meu perfil?

17


Camiño A Silvosa – A Laxe p/ Elixio Vieites.

Propiedade: Pública

Tipo de ben: Vía/Estrada/Camiño histórico,

Uso actual: Infraestrutura

Concello: Muros

Código no Catálogo da Xunta:

Parroquia: Santa Mariña de Esteiro

Categoría do Ben: Non está inventariado

Lugar: A Silvosa- A Laxe

Afeccións: Ten camiño de acceso?: Si

Outra denominación do ben: A calzada da Silvo-

Está cuberto de maleza: Non

sa

Está afectado por algunha obra: Non

Cronoloxía: Descoñecida,

Estado de conservación: Regular

Descrición: Camiño tradicional empedrado que

Atópase en perigo nestes momentos?:

sobe dende a aldea da Silvosa e se ramifica en

Por falta de un uso práctico, o camiño (a calzada)

dous. Un itinerario iría a aldea de A Laxe, perto do

está a perder a cuberta empedrada e non está a

Castelo de Esteiro, e outro subiría a penichán ata

ser reparada. A masiva presencia de motos e

chegar a Terelle e comunicaría coas aldeas da

quads acelera a súa degradación, pois as rodas

“montaña”. Uníría os puntos máis cercanos entre a

levantan as pedras e a auga das avenidas e a gran

costa e porto de Esteiro, e os concellos de Mazari-

pendente fan o resto. Sería necesario restrinxir o

cos e Dumbría. Polo que era usado para o inter-

paso destes vehículos e poñer en valor o seu traza-

cambio de mercancías, sobre todo peixe e fruta por

do.

cereais (trigo, centeo e millo) entre o mar e a mon-

Onde está localizado: Latitude: 42.8367025413

taña.

Lonxitude: -8.98664474487

18


O corpo humano ten suficiente graxa como para

treita saúde.

facer 7 pastillas de xabón, ferro para facer un cra-

Un feto de 6 meses inxire a diario 4 litros de líqui-

vo pequeno, potasio para disparar un canón de

do amniótico, que ten un valor nutritivo equi-

xoguete, azucre para encher unha xerra pe-

valente a 100 gramos de leite.

quena, azúfre para limpar un can de pulgas

A gripe tamén é coñecida como influenza en va-

e cal para branquear un pequeno galiñeiro.

Antigamente, as familias numerosas elixían ao sétimo fillo para que cursase a carreira de medicina. Durante a xestación, o feto humano produce máis de 250.000 neuronas por minuto. Dos 4 millóns de enfermos de Parkinson que hai no mundo, case a metade –1,7 millóns– vive en China. Os exipcios practicaban a circuncisión hai 5.000

rios idiomas porque o papa Benedicto XIV

anos: o anaco de prepucio escindido ao novo

cría que as epidemias se desataban pola in-

home enterrábase nas terras de labranza

fluencia dos astros.

para obter mellores colleitas.

A primeira operación de cesárea moderna reali-

O 54,5% dos estadounidenses en bancarrota foi

zouna en 1500 un castrador de porcos suízo

por gastos médicos, segundo a revista Health Af-

chamado Nufer Alespachin á súa propia mu-

fairs.

ller, Elizabeth. Empregou unha técnica simi-

Un método anticonceptivo medieval recomendado

lar á que usaba coas porcas preñadas.

polos médicos consistía en embadurnar con brea

Na literatura médica cítase o caso dun estadouni-

o pene antes do coito.

dense chamado Charles Osborne (1894-1991)

Quen dorme máis de 8 horas ou por baixo de 4 ao

que comezou a padecer un ataque de hipo

día viven menos que os que dormen entre 6 e 7,

en 1922 mentres mataba un porco e durou-

segundo unha investigación da Universidade de

lle ata a data da súa morte, 71 anos des-

California en San Diego (EE UU).

pois. O pobre home emitía de 20 a 40 hipos

A barba masculina contén de 7.000 a 25.000 pe-

por minuto.

los, a mesma cantidade de lanuxe que teñen as

Os nenos sorrín unha media de 200 veces ao día,

mulleres nas pernas e as axilas.

mentres que os adultos fano 20. Durante a risa,

En séculos pasados, o ouro era receitado como

os sons vocais, como ja ou ji, duran máis ou

medicina. A xente podente masticaba láminas de

menos 75 milisegundos e sucédense cada

ouro e era engadido ás comidas en forma de

210 milisegundos.

po, coma se fose un condimento. Por exem-

O ollo das mulleres necesita un mínimo de 8 se-

plo, os alquimistas do rei francés Luís XII

gundos para captar se un home atráelle ou non

(1601-1643) facíanlle beber gran cantidade

fisicamente. Estes últimos son máis rápidos: só

de ouro líquido para endereitar a súa mal-

precisan de 5 segundos.

19


O Xudeo da Tuteta p/ Manuel Lago Álvarez. Así se lle chamaba e se lle sigue chamando, pero a realidade de antes e de agora é que o tal xudeu non era xudeu; que era i é un soldado romano; un soldado acompañando ao Nazareno e que ia marcando coa súa trompeta o camiño do Calvario. Trás deles, Simón de Cirene (o Cirineo) axudando a Cristo a levar a Cruz.

gado unha goma. O primeiro: xogar o “yo-yo” co caramelo; logo chupalo, e por último aproveitar a goma para armala ¡¡¡. Sí, armala en forma de tirabeques entre os dedos polgar e índice, e cando baixaban o paso dende a capela de San Roque para o adro, aí xa estaba a guerra feita, que tódolos rapaces, disimulando o que se podía porque había moitas persoas maiores por alí, (eu creo que se facían os despistados, lembrando como

Remóntome como cincuenta anos atrás e fago memoria de que os rapaces daquel tempo tiñámola tomada co tal “Xudío da Tuteta”. No día de Xoves Santo o cerimonial era sempre o mesmo. Con poucos cartos comprabámoslle a Señora Ro-

eles, tamén cando eran nenos facían o mesmo) e empezabamos a tirarlle ao xudeu tonas de laranxa que traiamos da casa. Xa posta en marcha a procesión, o respeto era total. Non se lle tiraba nada ao “xudeu”.

sa da Virxe do Camiño, a quen as persoas de idade chamaban cariñosamente “Rosiclé” e que por Semana Santa puña un postiño de lambetadas ao pé do muro da casa do Señor Pablo, xusto debaixo do reloxo de sol que aínda hoxe existe, e comprabámoslle un caramelo gordo que tiña ape-

Hoxe xa non se fai. Non sei ben si porque os tempos son outros, ou ben porque aínda que a xente lle sigue chamando “o xudío da tuteta”, ben saben que non é un xudeu. E pregúntome eu: non as merecería igual fora xudeu ou romano?.

20


Os tipos de embarcacións (I) En moitas ocasións os colaboradores de TMT, fan referencia nos seus artigos a tipos de embarcacións que resultan desconocidos a moitos lectores, por elo traemos a estas páxinas de TMT un interesante artigo publicado no blog https://horaahora.wordpress.com, no que explica con detalle distintos tipos a través de diferentes épocas. mente a la construcción de una carabela.

Bajel es un nombre catalán que se utilizó en la Edad Media y en la Edad Moderna como sinónimo de barco, buque, nave, navío, nao, embarcación o bastimento. El término ha caído en desuso y, aun cuando académicamente el diccionario de la lengua lo define como un sinónimo de buque, por la utiliza-

El Bergantín es un barco, generalmente de dos mástiles, con todo su aparejo formado por velas cuadradas; es decir, velas dispuestas en los mástiles colgando de velas transversales respecto

ción histórica su concepto se asocia a barcos con casco de madera, siendo veleros de varios palos o cuando sólo existe un mástil no tratándose de embarcaciones menores (una tonelada de desplazamiento) La Balandra es una embarcación pequeña de vela con un solo palo y cubierta superior. Las balan-

al eje longitudinal de la nave (el que va desde la proa hasta la popa)

Bombarda son llamadas las embarcaciones cuyas cubiertas están fuertemente apuntaladas para que puedan resistir el empuje de la pólvora al disparar los morteros.

dras son construidas con tablas de madera clavadas parcialmente una encima de la otra, contraria-

21


Un Bote es una embarcación de pequeña eslo-

siglo XII hasta el siglo XVI. Fueron los mayores bu-

ra con capacidad para flotar y moverse en el agua,

ques europeos de su época.

ya sea dirigido o no por sus ocupantes. Responde

Clíper (o clipper) es una embarcación a ve-

Un

a las necesidades de vía marítima o fluvial y ofrece

la aparecida en el siglo XIX, de formas alargadas y

diversas actividades como el transporte de perso-

estrechas, de tres o más mástiles, y caracterizada por

nas o mercancías, las guerras navales, la pesca, la

su alta velocidad.

navegación u otros servicios tales como la seguridad de otros buques. Una

Carabela es una embarcación a vela, ligera,

alta y larga –hasta 30 metros–, estrecha, de apare-

La

Coca (del flamenco kok, ‘concha’) era una pe-

queña embarcación medieval que apareció por primera vez en el siglo X. Fue

ampliamente

utilizada en el siglo XII. Las cocas, generalmente

jo redondo o latino y contaba con tres mástiles, sobre

construían con ma-

una sola cubierta y elevado castillo de popa; navega-

dera de roble, que

ba a 5,83 nudos (unos 10 km/h) Gracias a estas ca-

era muy abundante

racterísticas pudo afrontar con éxito los viajes a tra-

en la región báltica.

vés del océano. La

se

Estaban equipadas

Carraca era un navío de vela redonda de alto

con un mástil y una

bordo especializados en el transporte de grandes

sola vela cuadrada.

cargas en travesías largas. Hubo carracas desde el

22


máximo espacio y eficiencia de tripulación, al punto de

La Corbeta es un buque de guerra cuyo desplazamiento oscila entre 900 y 2.000 toneladas. Las corbetas actuales están pensadas para tareas de vigi-

que el diseño estándar no contaba con armamento, para maximizar el espacio.

El término Fragata es muy anterior a la navegalancia y defensa de las aguas territoriales o para

ción a vapor y a las escuadras de naves blindadas

misiones ultramarinas ocasionales y de corta duración. Disponen de electrónica y medios de combate cercanos a la fragata, aunque con menor autonomía y abastecimiento, ya que no están capacitados para misiones ultramarinas de larga duración, como éstas. Una faluca o falúa es un barco de vela pequeño (por lo general, pueden llevar una docena de pasajeros, más un par de personas como tripulación), que puede

de la segunda mitad del siglo XIX. Desde el siglo XVII las fragatas eran buques de tres palos, más ligeras que los navíos de línea que formaban el núcleo principal de las escuadras de vela. Disponían como máximo de dos cubiertas y por lo normal artillada solo una o todo lo más con una pequeña batería en la segunda y con un número total de piezas que raramente excedía de 30, aunque en algún caso llegaba a 50. Una Fusta era una embarcación estrecha, ligera y tener una o dos velas casi triangulares, y uno o dos

rápida,

mástiles ligeramente inclinados hacia la proa. La pala-

de

poco calado,

bra faluca procede del árabe: ‫ هکولف‬faluka, pequeño

impulsada

barco, que a su vez proviene del término grie-

por remos y

go epholkion “paliskermo”, barco.

vela,

en

Un Filibote (en holandés fluyt) era un tipo de vele-

esencia, una

ro originalmente diseñado como buque de carga gene-

peque-

ral. Originario de los Países Bajos en el siglo XIV, fue

ña galera.

creado para facilitar el transporte transoceánico con el

Normalmente

23


tenían bancos de remo a cada lado, de entre 12 y

barcos de destrucción poderosos y muy lentos que

18 hombres, un solo mástil con una vela latina

podían ser igualmente usados para el comercio o la

(triangular) y normalmente llevaba dos o tres caño-

guerra. Desde mediados del siglo XVI se convirtie-

nes. La vela se utilizaba para travesías y ahorro de

ron en el barco de comercio principal de las nacio-

fuerzas de los remeros, mientras que los remos

nes europeas, y en su diseño se basaron los tipos

propulsaban la nave dentro y fuera de puerto y du-

posteriores de navíos de guerra de pequeño tama-

rante los combates.

ño.

La Galeaza (del

aumentativo

La Galeota era una galera menor que constaba a

de galea (galera) es un tipo de galera grande que

lo sumo de dieciséis o veinte remos por banda y

italiano galeazza,

tan solo un hombre en cada uno. Llevaba dos más-

se construyó durante los siglos XV a XVII. La época de mayor utilización fue la segunda mitad del siglo XVI. Con ellas se pretendía tener una nave con más artillería que las galeras y que soportase mejor la navegación en mar abierto. Eran más lentas que las galeras ordinarias y tenían unas condiciones marineras bastante pobres. Un Galeón es una embarcación a vela utilizada

tiles y algunos cañones pequeños. Las galeotas eran muy parecidas a las galeras, sólo que más pequeñas. Las menores tenían diecisiete bancos, no pasando de veintitrés las mayores. Solían llevar al palo mayor sin trinquete ni ningún otro y una sola cubierta sin ninguna obra para defensa en ella, siendo buques muy veloces y ágiles en el mar. Sin embargo, en Berbería, construían galeotas grandes como galeras y muy parecidas a éstas en todo lo demás pero con algunas diferencias en la arboladura, principalmente, para librarse los patrones de servir en guerra al sultán cuando los llamaba, pues eran cargas que pesaban normalmente sobre las desde principios del siglo XVI. Los galeones eran

galeras.

24


La Galera es un barco impulsado por la fuerza de

cuchillo (foques y velas de estay); es decir, velas

los remos , y en ocasiones por el viento; por eso

dispuestas en el palo siguiendo la línea de crujía ,

poseía una o más velas grandes. Había galeras que

de proa a popa , en vez de montadas en vergas

llevaban uno, dos y tres palos variando según el ta-

transversales, como las velas cuadradas.

maño así como en el número de remos desde la

El Jabeque es una embarcación de vela triangular, con la que también se podía navegar, aunque de forma auxiliar, con remos. Surge en el siglo XV y fue adoptado por los corsarios argelinos y tunecinos en sus incursiones contra las costas y la navegación cristiana en el Mediterráneo. Inicialmente el jabeque

más pequeña que tenía 20 por banda hasta las cuatro galeras portuguesas que fueron con la Armada Invencible, cada una de las cuales contaba 306 remeros. La longitud de los remos era de unos 50

berberisco era propulsado por velas y remos, aun-

pies próximamente que se manejaban apoyando el

que la vela es el sistema preferido de navegación,

primer tercio en las postizas o piezas rectangulares

empleando los remos solamente para complejas

de madera adosadas por fuera de la embarcación,

maniobras. A finales del siglo XVII los corsarios ma-

una por cada costado y que corrían a lo largo desde

grebíes modifican la estructura del jabeque supri-

los yugos de popa hasta los del brazal o de proa.

miendo los remos, lo que da lugar a un buque de

Una Goleta es un buque de vela de dos o más mástiles (las ha habido hasta de siete palos), siendo el mayor el de mesana, con el aparejo formado por velas áuricas (cangrejas y escandalosas) y velas de

casco alargado, fácil para elaborar difíciles maniobras y de poco calado, con tres mástiles que llevaban como aparejo velas triangulares. Lo más característico era la inclinación hacia delante del palo de trinquete. Una Lancha es una embarcación pequeña de vela y remos, o bien de vapor o de motor, que se utilizó históricamente para servicios auxiliares de los barcos, para el transporte de cabotaje entre puertos de la misma costa o para misiones de combate en ríos de bajo calado o para proteger el acceso a puertos. (continuará)

25


O Convento de Louro e a desamortización de Mendizábal (II) p/ Manuel Lago Alvarez

de Bornalle otorgado en el año de mil seiscientos

Continuación da transcripción do documento relatico ao “Inventario general de los bienes y fincas del Convento de San Francisco de Monte Louro realizado por el comisionado y administrador de Reales Rentas. (1836)”,

ocho, por ante el escribano Alverto García vecino

Inventario general que comprende todos los vienes, Fincas y demás efectos semolvientes que se hallan asignados al expresado Convento de San Francisco de Monte Louro, que son con arreglo a la Real Orden de 25 de Julio último, Instrucción de la Dirección General, que con distinción, es a saber:

dro Durán de Porrua otorgado en Julio de mil seis-

Escritura de la memoria que fundó D. Juan Lariño

de setiembre de mil seiscientos noventa y cinco

de Colunga; otorgada en octubre del año mil seis-

por ante el escribano Alonso García y Feijo, ve-

cientos noventa y dos por ante el Escribano Alon-

cino de Muros, en dos ojas.

de Muros: en cuatro ojas. Testamento que contiene la Fundación de D. Pecientos tres, por ante Gregorio Barral Escribano de Muros: en catorce hojas. Testamento y Codicilio de María Alvarez de Figueroa, otorgado en veinte y tres y veinte y seis

so García vecino de Muros: en dos ojas. Testamento y Escritura de Partijas que contiene la memoria que fundó Juan de Sardiñeyra y Bárbara González, otorgado el testamento en octubre de mil seiscientos sesenta y nueve y la Escritura en septiembre de mil seiscientos noventa y ocho, ambas ante el Escribano Andrés González de Lema, vecino de la Villa de Cé: en seis ojas. Escritura de foro en favor de este Convento hecho

Testamento de María Alvarez de Gayoso otorga-

por el Provisor de Santiago á Antonio Rodríguez

do en Setiembre de mil seiscientos ochenta y cin-

de Relova vecino de Muros, de treinta y seis ferra-

co, por ante el Escribano Juan Rico de la Contrera

dos de centeno anuales, por los que ha de pagar

vecino de Muros; diligencias y posesión de Ypote-

Ciento cinco maravedís al Convento este; de cuyo

cas de esta fundación, con prorrateo de dicha

foro dio fe el Escribano Pedro Vázquez vecino de

cuenta (¿), y una Escritura foral con inserción de

Santiago en el año de mil y setecientos; Otra Es-

algunos antecedentes pertenecientes a esta Me-

critura del mismo Foral hecha a Don Antonio Ro-

moria: en veinte y ocho ojas.

dríguez de Leys y Bazarra, otorgada en julio de

Escritura otorgada por Dominga Catoyra en no-

mil y setecientos y treinta y cuatro por ante el Es-

viembre de mil ochocientos trece por ante el Es-

cribano Francisco García de Castro vecino de Mu-

cribano don Joaquín Martínez vecino de Muros,

ros; cuyos treinta y seis ferrados de centeno dio

por la que hipoteca la Huerta da Laxiña sita en

en limosna Jorge López, Contienen ambos Docu-

esta Villa para la mayor seguridad de la memoria

mentos Diez y ocho ojas.

fundada por sus antecesores: en una oja.

Testamento que contiene la Fundación de Alverto

Certificado que hace mención del Testamento y

26


Codicilo de Don Antonio Sande, el que fue otorgado

ro de Caamaño vecino de Muros: en dos ojas.

en mil seiscientos ochenta y dos, por ante el escri-

Testamento que contiene la Fundación de Inés de

bano Felipe Jacobo García vecino de Muros: en una

Castro Fernández de Caamaño, otorgado en agosto

oja.

de mil seiscientos noventa y dos por ante Juan Rico

Diligencias y Allanamientos hechos a la seguridad

dela Contrera, Escribano vecino de Muros: en dos

de la memoria fundada por Domingo Sendón, vecino

ojas.

de Louro de la memoria de Antonia Fernández, otro-

Testamento y Fundación de Juan de Redondo, y

gada por ante José Antonio Luaces Escribano ve-

allanamiento de D. Andrés de Arredondo otorgado

cino de Muros: en dos ojas.

en junio de mil seiscientos noventa y nueve por ante

Escritura de Fundación de María de Lago otorgada en enero de mil seiscientos cincuenta, por ante el Notario Domingo Romero y Caamaño, de Muros: en una oja. Testamento y Fundación de D. Francisco Caamaño otorgado en agosto de mil seiscientos cuarenta y ocho, por ante el Escribano Domingo Fernández Duque vecino de Muros: en dos ojas. Fundación de Vicente López y María Medrano otorgada en febrero de mil setecientos ochenta y cuatro, por ante el Escribano José Antonio Luaces y Figueroa vecino de Muros, en dos ojas. Escritura de la Fundación otrogada por María Alvarez Ardelixos, D. Luís Durán y D. José Luaces en mayo de mil setecientos cinco por ante el notario Domingo Pérez vecino de Muros: en cuatro ojas. Testimonio de las fundaciones hechas por María Alel Escribano Antonio García de Feijó, vecino de Mu-

varez de Figueroa, D. Pedro Durán de Porrua, Fran-

ros: en cuatro ojas.

cisco Durán Figueroa, Juan dela Llama, y Gómez García clérigo con barias Escrituras de compras he-

Escritura de Fundación hecha por D. Sancho Lema,

chas por estos mismos de terrenos y cuentas perte-

otorgada en setiembre de mil seiscientos cuarenta y

necientes como Ypotecas a otras memorias: en se-

nueve por ante el Escribano Lope Vázquez vecino

senta y seis ojas.

del Coto de Ozon y Baíñas; en una oja.

Allanamiento y Fundación del Canónigo D. Juan de

Escritura de Fundación de Germán Núñez de

Corpo Santo otorgado en setiembre de mil seiscien-

Luaces y su mujer María Albarez de Gayoso, otorga-

tos noventa y un años por ante el Escribano García

da en Abril de mil seiscientos veinte y cinco, por ante

Teijo, vecino de Muros.

el Escribano Alverto Barral vecino de Muros: en cinco ojas,

Allanamiento y Fundación hecha por María Alvarez de Caamaño otorgada en setiembre de mil setecien-

Escritura de Fundación de Andrés Fernández Mari-

tos treinta y tres, por ante el notario Domingo Rome-

nero otorgada en noviembre de mil seiscientos se-

27


tenta y dos, por ante el Escribano Antonio González

Escritura de fundación de Juan de Relova, otorgada

vecino de Muros: en seis ojas.

en mayo de mil setecientos y cinco, por ante el Notario Domingo Pérez vecino de Muros: en dos ojas.

Escritura de fundación de Bartolomé de Muros otorgada en mil seiscientos veinte, por ante el Escri-

Cláusula del Testamento de Carolina Parada, otor-

bano Alverto Barral vecino de Muros: contiene tam-

gado en setiembre de mil seiscientos ochenta y sie-

bién barias diligencias practicadas sobre otra funda-

te por ante el Licenciado Alonso Núñez de Ageitos

ción: en diez y seis ojas.

y testigos: en una oja.

Escritura de fundación de Alonso García otorgada en octubre de mil setecientos cinco, por ante el Escribano Antonio García Figueroa vecino de Muros, y aclaración de la Ypoteca de dicha memoria; en tres ojas. Fundación de Pedro de la Llama, otorgada en marzo de mil setecientos veinte y uno, por ante el Escribano Domingo Romero de Caamaño: en dos ojas. Fundación hecha por Sancha Fernández y allanamiento de sus subcesores, otorgada en setiembre de mil seiscientos dos por ante el Escribano Juan López de Castro de Muros: en seis ojas. Fundación de María Alvarez de Leys otorgada en agosto de mil setecientos quince, por ante el Escribano Antonio García Feijó, vecino de Muros; en dos ojas. Fundación de Alverta Fernández de Leys, otorgada Escritura de Fundación de Catalina Fernández otor-

en Julio de mil seiscientos setenta y dos, por ante el

gada en agosto de mil seiscientos noventa, por ante

Escribano Juan Rico dela Cantera de Muros: en

el Escribano Juan Rico de la Cantera, vecino de

tres ojas.

Muros. Contiene también despachos y diligencias y Fundaciones hechas por Juan de la Barrera otroga-

al último de ellas un allanamiento dela limosna de

das una en marzo de mil setecientos por ante el

dicha Fundación: en diez y ocho ojas.

Escribano Gregorio Barral de Muros y otra en mayo Escritura que contiene la Fundación hecha por Ja-

de mil setecientos treinta y cuatro, por ante el Nota-

come Ermida de Goyanes y su mujer María Oanes

rio Domingo Romero de Caamaño: en cuatro ojas.

en julio de mil seiscientos noventa y tres, por ante Fundación de Pedro de Louro otorgada en febrero

Alonso García Feijó. Escribano vecino de Muros

de mil ochocientos doce, por ante el Escribano

con barios Documentos de dicha fundación: en

Francisco Granero, vecino de Muros: en dos ojas.

veinte y dos ojas.

Testamento que contiene la Fundación que d. Juan

Escritura que contiene la fundación otorgada por

Antonio Malvarez hizo en febrero de mil ochocien-

Jacome Ermida y su mujer Dominga Pérez en

tos catorce, por ante el Escribano Juan Cao Cordi-

enero de mil seiscientos veinte y cinco por ante el

do, vecino de Santiago: en cuatro ojas.

Escribano Domingo Gómez vecino de Muros: en

28


seis ojas.

Reales y doce maravedís en Vales Reales.

Diligencias y dejación hecha por Domingo de No-

Un libro en donde están sentados todos los paga-

ya de la parte de Ypoteca perteneciente a la me-

dores de Fundaciones que contiene Doscientas

moria que fundó Antonio de Muro en junio de mil

siete ojas escritas y treinta en blanco.

seiscientos veinte: en seis ojas.

Un libro de Recibo y gasto de esta Comunidad,

Escritura de Cesión que hizo D. Rodrigo Casta-

que contiene Doscientas seis ojas escritas, y

ñeda en favor de este Convento de dos Casas

concluye el del Recibo en Diciembre de mil ocho-

arruinadas sitas en Noya, la que fue otorgada en

cientos treinta y cinco.

junio de mil seiscientos nobenta y dos, por ante

Otro Libro de gasto faltoso al último de ojas, que

el escribano Alonso García, vecino de Muros.

da principio en el año de mil ochocientos veinte y

Muebles y efectos semovientes. Vales

cuatro, y concluye en Diciembre de mil ochocien-

Reales y Créditos contra el Estado y

tos treinta y cinco, y contiene setenta y seis ojas escritas y ocho en blanco.

Particulares

Otro Libro de Misas Cargadas y descargadas,

Cinco Tarimas de Castaño muy viejas, Dos Arcas

que da principio en el año de mil ochocientos

de Castaño de muchísimo uso, porta cada una

veinte y cuatro. y concluye en diciembre de mil

de ocho ferrados: Otra de pino de mucho uso,

ochocientos treinta y cinco, el de Descargas y el

porte de seis ferrados. Ocho puntones de Casta-

de Cargas, da principio en el mismo año, y con-

ño. Una mesa de pino grande de mucho uso.

cluye en Noviembre de ochocientos treinta y cin-

Otra pequeñita de castaño de mucho uso. Ocho

co, y contienen ambos Cineto once ojas escritas,

Sillas de pino muy viejas. Una Pipa de Castaño

y cincuenta y dos en blanco.

de más que mediano uso, porte de catorce cañados: Otra ídem de mucho uso: Cinco ídem de

Se debe a este Convento Seis mil ochenta y dos

muchísimo uso, porte de trece cañados: Dos

Reales con catorce maravedís y siete ferrados de

ídem de muchísimo uso y descompuestas: Dos

trigo, y ciento y dos de Centeno.

tinas de salar de muchísimo uso desfondadas: Un caldero de hierro con tres remiendos, porte de medio cañada: Otro de cobre inservible y abollado: Otro de hierro con dos remiendos, porte de ocho azumbres: Otro ídem, con un remiendo, porte de cinco azumbres: Una sartén: Una Alcuza de oja de lata de mucho uso, porte de dos cuartillos; Una olla de barro, porte de cuatro azumbres: Otra ídem porte de tres: Dos tarteras de barro:

Archivos Bibliotecas y Pinturas

Seis tazas de loza blanca: Ocho platos de barro En la Librería se hallaron Seiscientos once Libros

blanco: Catorce tazas de barro usadas y diez y

en esta forma: veinte y cuatro de afolio; noventa

ocho platos ídem.

y ocho cuarto prolongado, Veinte y dos cuarto

Una escritura y un Recibo que demuestra haber

mayor. Trescientos treinta y uno cuarto mayor;

entregado esta Comunidad a D. Juan Antonio

ciento treinta Octavo, y seis en Octavillo; todos

Guiance vecino que fue dela Villa de Muros, la

en muy mal estado.

cantidad de treinta y cuatro mil setecientos siete

29


gua con galón de trencilla sin Estola ni Manípulo:

Alajas y muebles De Yglesia.

Otra de Damasco verde con su Estola de la misma

Cuatro Cálices de plata con sus Patenas y Cucha-

tela y manípulo de lana aun que del mismo color

ras: Un Yncensiario de ídem; Una Naveta para el

muy usada: Dos de seda que sirven para verde y

incienso, Una Cruz grande. Un viril: un Copón. Una Caja chata para servir de Copón para administrar a los Religiosos enfermos. Tres Diademas. Dos Coronas: Dos vinageras y una Copita de plata que serbia para los Santos Oleos. Catorce Candeleros de bronce: Un Realejo muy deteriorado que serbía de Órgano a la Comunidad. Tres campanas, dos medianas y una pequeña. Un ornato completo de pana negra compuesto de Casulla, dos Dalmáticas, Capa y bolsa de Corporales: Otro de Damasco encarnado muy antiguo compuesto de Casulla, dos Dalmáticas y una Capa de color de teja con sus

encarnado, la una de ellas con su correspondiente

correspondientes Estolas, manípulos y Cuellos:

Estola y Manípulo, y la otra con solo un Manípulo

Otro que sirve para blanco y encarnado de lana

de lienzo: Otra de Seda que sirve para blanco y

muy usado, compuesto de Casulla, dos Dalmáticas

verde con su correspondiente Estola y manípulo, estas y las dos antecedentes muy usadas: Cuatro que sirven para blanco y encarnado de lienzo crudo muy antiguas y usadas, dos de ellas con su correspondiente Estola y Manípulo, una con solo el manípulo y la otra sin Estola ni Manípulo; tres de Seda morada con sus correspondientes Estolas con galón de seda de color amarillo, todas muy usadas; tres de lienzo crudo que sirven para morado con sus Estolas y manípulos, sirviéndoles de galón una trencilla de lana, todas muy antiguas; Otra igual a las tres antecedentes sin Estola ni manípulo: Otra y dos planetas (¿) de lana con dos manípulos de que usaban para la Semana Santa: Otra Casulla de Damasco encarnado con sus correspondientes Estolas y manípulos: Una Capa Pluvial de Damasco de seda negra con galón de seda blanco bien tratada: Ydem otra que sirve para verde y morado de lana bastante vieja y rota: Otras dos sueltas de muy

con sus Estolas y manípulos: Tres Casullas de Se-

poco aprecio: Ydem otra de seda color encarnado

da negra lisa con galón de seda amarillo con sus

con su paño de Atril de la misma seda, y una Ban-

Estolas y manípulos de mediano uso: Otra de lana

da de color igual pero de seda inferior, todo ello

muy usado con galón de trencilla de color francis-

muy usado: Un Estolón y paño de Atril de lana que

cano que sirve para el color verde: Otra de lana

sirve para morado muy usados. Cinco bolsas de

que igualmente sirve para el color verde muy anti-

30


Corporales de Damasco negro cada una con su paño de Cáliz de seda negro, todos dichos Paños bien deteriorados: Ydem tres de color verde, dos sin paño de Cáliz, y la otra con el de muchísimo uso: Cinco sin Corporales de Damasco encarnado muy viejos: Ydem cinco sin Corporales; tres paños de Cálices de seda encarnado muy usados, cuatro de color

encarnada muy usados: Once paños de Altares de lienzo muy usados y de poco mérito; Yden siete de lienzo en pedazos para debajo de los altares: Otros siete de lienzo pequeños que serbian para las Credencias: Tres Misals; uno regular y los otros algo menos = En la Yglesia hay cinco Altares, dela que ymas alajas, queda echo cargo el Sr D. José Guiance Prior de esta Colegiata de Muros Comisionado para el efecto por los Señores Governadores Eclesiásticos = Y últimamente se incluye el Edifico o Convento con todas las piezas y oficinas, incluso la

blanco y otro de lana negra muy viejo: Un Frontal de tapicería de color blanco con barias flores y galón dorado, pero todo muy viejo: Una Banda de Seda

Granera y Cuadras que tiene por separado, el que

verde sencilla y muy usada: Un capotillo de seda

está derrotadísimo y muy viejo.

blanco que serbía de Beatico para administrar a los

Con lo que se da por concluido este Ynventario que

Enfermos. Un Manto de la Virgen de tafetán azul

friman con arreglo al art 4º del Real decreto, los Se-

con esterilla plateada bien tratado: Una cortina de

ñores Comisionados Administradores de Rentas, el

San Antonio de algodón color atacabado con faja de

E Pasdre Guardían, y síndico, e Muros a diez y sie-

Seda azul. Tres Mesas de Corporales bien trata-

te de Enero de mil ochocientos treinta y seis=

das: nueve más de Ydem, tres de ellas regulares, (Siguen cinco firmas) : Juan González de Azuaga =

otras de poco servicio: Diez más muy viejas; Cua-

Juan Eyzagurin = P.Y.D.S. = Antonio García = Fr.

renta y un Purificadores de lienzo muy usados: Cin-

José Alonso Guntín.

co amitos con sus correspondientes cintas de lana

31


Dúbidas do Galego: Dito e feito p/ César Lorenzo Gil

corresponden coa cultura galega ben porque exis-

(do seu blog https:// dubidasdogalego.wordpress.com/

ten formas galegas precisas para eses casos. Cando dicimos: “Non son eu moito de ver os touros desde a barreira”, desde o punto de vista ortográfi-

Falei xa varias veces da importancia de conservar as nosas frases feitas. Estes bordóns tan útiles no camiño da expresión cotiá son das primeiras fendas polas que a lingua dominante (no noso caso, o castelán) penetra e acaba por substituír as nosas formas propias por empréstimos foráneos, innecesarios e, finalmente, enterradores desta parte do noso patrimonio lingüístico. Hai dúas clases de substitución: a que se fai directamente na lingua dominante: “Ala, agora cada mochuelo ao seu olivo”. A lingua galega oral está ateigada de castelanismos e en moitos casos que un-

co non hai chata mais a fraseoloxía referida ao mundo dos touros é estraña á nosa tradición cultu-

ha frase feita se introduza no discurso en galego

ral e deberiamos utilizar formas propias, mediante

tal cal non ofrece demasiadas resistencia aos oí-

frases feitas nosas: “Non son moito de ver para os

dos menos sensibles.

figos e non papalos” ou mediante fórmulas orixi-

Mais na maior parte dos casos, as frases feitas

nais: “Non son moito de quedar impasible diante

castelás pasan ao noso idioma como figuras que

de situacións así”.

poderiamos definir como castrapismos semánticos,

Debemos reparar en que nalgúns casos podemos empregar dúas formas diferentes. Por exemplo, tan válida é “pouco a pouco” coma “pouco e pouco”. E noutros, o matiz é importante porque permite desenvolver a particular filosofía da nosa cultura expresada e refinada século tras século na nosa fala. É o caso de dito e feito, calco do castelán di-

xa que poden incluso estar escritos en perfecto galego pero en realidade definen formas alleas, ben porque responden a connotacións que non se

cho y hecho. En galego é preferible empregar a expresión meu dito, meu feito. A que ten outro toque?

32


Inscrición no Convento de Louro p/ Xokas Figueiras.

Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da

Tipo de ben: Escudo / Epígrafe,

Xunta e dos PXOM)

Concello: Muros

Elementos mobles:

Parroquia: Louro (Santiago de)

Tradición oral:

Lugar: Louro

Referencias bibliográficas:

Outra denominación do ben: Inscrición do

Artaza Malvárez, Ramón de: “Historia de Muros y

claustro do Convento

su distrito”. 2ª edición.

Cronoloxía: Idade Moderna (XVI-XVIII), Descrición: A inscrición atópase nun dos pa-

Afeccións

nos do claustro do Convento de Louro. Segundo

Ten camiño de acceso?: Si

Artaza fai referencia a construción do mesmo e di:

Está cuberto de maleza: Non

“ESTE PAÑO DE CLAUSTRO HIZO BASTIAN

Está afectado por algunha obra: Non

BACAR Y SU MUGER MARGARITA PEREZ AÑO

Estado de conservación: Moi bo

1646″

Atópase en perigo nestes momentos?:

Propiedade: Privada

Onde está localizadoa: Latitude:

Uso actual: Outros

42.7631749452 — Lonxitude: -9.0742076039

Código no Catálogo da Xunta:

Empregamos o sistema de coordenadas WGS84

33


ENROUQUECEMENTO p/ Marcelino García Lariño

meteuma dentro, mirou, e díxome:

Se non é verdade o que digo, que non vexa

-¿Fuma moito?

máis á muller e ós fillos.

-Nadiña, doutor; nin moito, nin pouco.

Foi que agarrara unha carraspeira había xa tem-

Entón puxo mala cara pola miña contestación,

po, e non había xeito de que me desaparecera;

colocou un aparello na fronte que tiña unha luci-

tódolos remedios foran inútiles. O peor era que,

ña que alumaba coma unha lanterna das boas,

cada vez, a rouqueira aínda se agravaba. Como

volveu a mandarme abrir ben a boca, e mirou e

os da casa toleábanme de que eso forzosamen-

remirou a gorxa por dentro todo canto quixo e lle

te tiña que ser cousa mala, moi mala, collín pá-

deu a gana, para dicirme:

nico e terminei por ir ó Centro Médico á consulta

-Vaia facéndose á idea de que hai que deixa-la

do otorrinolaringólogo que, se para pronuncialo

bebida. O alcohol non lle é bo para os males da

cómpre estudio, para escribilo é mester facer

garganta, ¿estamos?

todo un curso na escola de noite.

-Doutor, se non bebo nada- respondinlle..

Cando me tocou a vez, o médico chamoume

Moura cousa lle dixen. Emperrenchouse de tal

polo meu nome e apelidos dende a entrada da

xeito que mesmo parecía unha fera, e coma un

consulta, e mandoume pasar. Xa dentro, moi

tolo berroume:

amable e con moita

-Pois tampouco é unha afonía como dicía voste-

gracia, convidoume

de. Así que non son eu só o que se equivoca-. E

a que me sentara

eu, mansiño coma un año, qué outra cousa po-

nunha

día facer perante de aquel ferabás, coa humilda-

cadeira de

brazos moi seme-

de do mundo, faleille:

llante á que teñen

-Se eu non lle digo, doutor, que se equivocara..-

os

E outra vez volveu a interromperme, para dicir-

perruqueiros

que, co medo que

me:

eu levaba, figuróuseme unha cadeira eléctrica

-Vostede non ten nada que dicir. Decátese que

desas coa que lle tiran a vida ós asasinos, e con

aquí o médico son eu.

toda educación e cordialidade, preguntoume:

Mal como puiden, estarrecido de pavor, sacando

-

¿Qué lle pasa ó señor?

forzas de non sei onde, aínda lle preguntei

-Pásame que xa hai moito tempo, máis de un

-¿E logo que teño, señor?

ano ou de dous, ou aínda máis, teño unha afo-

-Pois ten, vostede, unha farinxite ou unha larinxi-

nía persistente.

te.

-¡Ouh! Esas cousas non hai que esquecelas.

-Mire, doutor. Eu cántolle moi mal, sabe, pero

Tardou vostede moito en acudir a mirarse.

así e todo estoulle nunha coral. ¿Coida conve-

.Xa ve, doutor, un espera sempre haber se pa-

niente que a deixe, ou aínda podo cantar?

sa, e o que pasan son os días...

-Cante, berre, grite, vocifere e faga o que queira,

-E os meses e os anos –interrompeume-.. Imos

que unha garganta vella coma esta, por moito

ver, imos ver, abra ben a boca.

que se lle faga non lle ten compostura. ¡Váiase!

Abrín a boca todo canto podía, que mesmo se-

E funme.

mellaba o can de Cachola cando osmaba morte

Non volvín máis a un médico nin pensado teño.

no lugar. Colleu coma unha culleriña de pau,

¡Non ho!. Esto pasoume a min que non é conto. 34


O TIRADENTES DE MIRAFRORES daba uns berros e choraba que partia os curazóns:

p/ José María García Rodríguez.

¡Buscade ao Chocho! Buscárono. Chegoú. Pideú

Dende a mañanciña cedo andaba polas rúas da

emprestada unha cadeira. Chamóu dous homes

vila adiante Perico do Chocho, que lle chamaban o

forzudos que o axudasen. Viñeron. Sentóu ao se-

tiradentes de Mirafrores. Traballaba na narria. Isto

ñor Pedro. Ábralle a boca. Meteulle antre os den-

é, trasporte de mercancías dende os peiráns do

tes un pauciño que tiria preparado pra que non

porto as casas. Pro si había quen tivese door de

poidese pechala. Sacou as tenallas. Prendéu nu-

moas, iña correndiño a curalo.

nha moa. Turróu. Púxolle un xoello no peito, pra inda facer máis forza. Escoitouse un berro lancinante que debeu chegar as portas do mesmo ceo... —Xa esta, dixo o tiradentes. "E amosóu a moa. Dádelle ao doente un grolo de vinagre pra que se Ile conteña o sangue". Déronlle. Pro o señor Pedro, alporizado, acraraba: —Fillo da puta, arrincóume a moa san... Pasóu coma cando o demo "arrebata un alma en pecado", que era o eixempro que poída o Currión na eirexa. —!Segunda veceira, segunda veceira! Imos pra segunda veceira, cridaba o Chocho. Colleron ao señor Pedro, sentárono na cadeira, abrironlie a boca pola forza, metéronlle o pauciño pra que nona pechase, colleu o Chocho as tenallas, escoitouse outro berro aínda máis lancinante que o primeiro e ¡moa foral... Ao señor Pedro levárono pra cama cáseque esvaecido. A señora Leonor pagoulle a conta ao Chocho: un vasiño de caña e cinco pesetas. —Seu marido saiu moi ben, consolouna o tiradentes. Saquieille dúas moas e cobreille unha. Traballeille a meta do prezo...

Nise día doíanlle ao señor Pedro, que estaba ca-

Pro o señor Pedro, choromicando, dicía, na cama:

sado coa señora Leonor. Facían e vendían rosqui-

—Cando me erga, a ise fillo da puta, córtolle o ca-

llas na súa casa da Praza, que hoxe lle chaman de

rallo.

Galiza e destoncias da Libertade. O señor Pedro

35


A voz dos nosos poetas

Clérigos por ser decentes.

Fotografía: Nieves Formoso Vidal.

Manuel Mª Pena Silva Corvo máis corvo, parella, macho á femia emparellado, locen o loito ilustrado

Xuncos p/ Agustín González López

da plataforma á pontella; tal convivencia semella viren da voda ao sollado. Viren da voda ao sollado e, en posición pertinente, botar a sesta pendente sen perpetrar o pecado. Sen perpetrar o pecado, en castidade punxente,

!Xunqueiras da Lagoa¡ Afianse no ar, tremen nas augas, fíos de viva sombra… Van e veñen e arden; dinse, néganse, voan… Tecen á luz da lúa, libres danzas nas ondas…

xogando carta prudente, postergando acto pactado. Postergando acto pactado, prórroga en adolescentes, mil/anos sen sindicato, miñatos sen sultanato, córvidos papel pautado, clérigos cautos, decentes. Clérigos cautos, decentes,

Sombras dos xuncos, liñas que no lago se perden, curvándose, afiándose, vivos, nas augas verdes… Sombras dos xuncos, soños que foxen, que van e veñen, que navegan, sin írense pola auga de sempre...

na póla..., polo aparato. (Rioderradeiro)

36


En camiño a Compostela -PEREGRINOS EN MUROS no ano 1524século posterior) era moi superior á de Ferrol e A

p/ Manuel Lago Álvarez

Coruña. Citando un dato, pero xa do ano 1759, Muros contaba con un censo de 363 mareantes e O século XVI foi un ir e vir de guerras entre Fran-

70 barcos, mentres o censo de mareantes de A

cia e España. E neste andar de guerras non deca-

Coruña era de 176 e 20 barcos. Como tantas ve-

eron as peregrinacións á Tumba do Apóstolo San-

ces, quen prosperou máis que nos acabou facén-

tiago; peregrinacións que se facían tanto por terra como por mar. Cando foi consagrada no ano 1211, a Catedral de Santiago xa gozaba do privilexio da absolución plenaria, outorgado en 1181 polo Papa Alejandro III a todo o que visitase o templo nun Ano Santo Xubilar. Tamén concedía aos fieis un valioso documento que acreditaba percorrer o Camiño de Santiago e aseguraba o dereito de asilo na cidade e nas igrexas polas que descorrían os distintos camiños que levaban á cidade do Apóstolo. Convertida en meta de salvación da Cristiandade, a catedral evolucionou con tal vitalidade que foi capaz de impulsar a construción de calzadas, hospitais, albergues, mercados e burgos enteiros (incluso a centos de quilómetros de distancia de Santiago), nas rutas que transitaban os peregrinos para alcanzala. A este bulir, Muros, como o porto máis importante de Galicia naquel século, non foi alleo. O Santuario da Virxe do Camiño co seu hospital de Lázaros, e o feito de contar con dúas parroquias (Tal e Louro) que teñen por Patrón ao Apóstolo Cuncha de peregrino gravada na fachada do Santuario da Virxe do Camiño.

Santiago, son consecuencia da importancia da Vila como centro e inicio das peregrinacións á inmortal Compostela.

dose dono da historia e así arrogouse o feito de

Pero non todo era peregrinar por terra...

que o Camiño Inglés iniciábase en A Coruña e Fe-

Cando se fala do Camiño Inglés, que se iniciaba

rrol.

coa arribada de barcos con peregrinos nos portos de Ferrol e A Coruña, non deixa de ser irrelevante

Continuaban as peregrinacións e continuaba a

o feito de que a poboación de Muros (incluso no

guerra cos franceses, que aínda que nunca houbo

37


batallas en terra española, si que se daban no mar, onde as frecuentes incursións de barcos de guerra franceses facían desembarcos nas vilas e pobos das costas galegas, facendo saqueos, que atemorizaban á poboación. Deste xeito, a principios do ano 1524, roldaban a costa de Fisterra catorce naves francesas. Os de Fisterrra nunha manobra combinada con naves de guerra españolas que viñeran de Biscaia, apresaron unha zabra (barco dunhas 200 tm, propulsado por velas) e con ela os seus dezasete tripulantes. Os barcos de Biscaia botaron a pique unha nave e apresaron catro. O resto das naves francesas non abandonaron as nosas costas.

Dirixíronse con

rumbo norte e desembarcaron en Cedeira, onde mataron un home e levaron presos a outros catro ou cinco. Polo mesmo tempo arribou ao porto de Muros unha nave francesa con cincuenta peregrinos, que inmediatamente foros mandados prender polo Xuíz da Vila que os enviou arrestados ao Gobernador de

Galicia D. Antonio de la Cueva. Coñecendo en Santiago este apresamento, o Arcebispo e Cabido reclamaron os referidos peregrinos; pois en virtude dos privilexios e concesións que tiña a Igrexa Compostelán, os peregrinos por ninguén podían ser molestados e perturbados no cumprimento da súa romaría. Consultou o caso D. Antonio de la Cueva co Emperador Carlos, o cal desde Burgos, en carta de17 de Xuño de 1524, contestoulle, que en canto aos peregrinos, se constase que, en efecto, viñan en romaría a Santiago, non lles estorbase no seu camiño, e en canto aos outros franceses prisioneiros retivéseos no seu poder ata que fosen trocados. Dálle tamén grazas o Emperador polas providencias que tomara para defensa da costa de Galicia protección e estimulo. Non se ten constancia de como os peregrinos franceses volveron ao seu pais; si por terra ou por mar; ou de que aconteceu coa nave apresada en Muros. Do que si hai referencia, e da carta que o emperador Carlos I, enviou ao Gobernador de Galicia. Esta carta forma parte dos arquivos da Catedral Compostelán.

38


naos y afondaron otra y que los que quedan por esta costa saltaron en el lugar de cedera y mataron vn honbre y lleuaron otros quatro o cinco, y que luego proueystes de auisar toda la costa y que la gente acudiese a los puertos, y que . dado horden en la cobrança, del seruicio y en algunas cosas que conbjenen ay despacharse os partireys a uisitar y proueer todos los puertos desa costa, yo os agradezco mucho todo lo que dezis y asy os encargo lo hagays y con toda la breuedad que sea posible pues ueys lo que inporta que yo he mandado a Ano de C. 1524. 17 de Xuño. Carta de Carlos V ao Gobernador de Galicia, D.

los del mi consejo de la guerra que platiquen sobrello para que se prouea lo que conuiene para la

Antonio de la Cueva acerca das naves francesas que arribaran ás costas de Galicia. El Rey Don antonio de la cueba, nuestro gouernador de galizia ui nuestra letra de XXXI de mayo y en quanto toca a los cinquenta Romeros y nao francesa que aportaron al puerto de muros que dezis que os los enbio el juez de la uilla y que estando para enbiarlos a mi con otros XVII franceses que los de la uilla de finisterra auian tomado en vna zabra fuisteis Requerido por los del Cabildo desa sancta yglesia con el priuilegio que tiene de la libertad de los Romeros para que no lo hiziesedes, antes que los dexasedes libres, no ay que dezir sino que en quanto a los dichos Romeros y nao en que uinieron siendo y constandos que ellos son Romeros y pelegrinos e que uenían solamente en Romeria a señor Santiago hagays que se les guarde el dicho preu-

buena guarda y Recabdo de la costa, y asi se haca, y uos tened siempre auiso en ello y que de los prisyoneros que asy se tomaren se Rescaten nuestros sudictos y basallos que ellos tienen presos si se pudiere hazer.

ilegio/ y en los otros XVII franceses no ay necesi-

Vi lo que dezis sobre la cedula que ay en esa ab-

dad de en-biarlos aca, syno uos hazed alla con

diencia para que las personas que trucaren ualles-

ellos lo que se acostunbra en guerra en semejan-

ta muera por ello, yo uos encargo que proueays

tes cosas e sy por la jnformacion que ouierdes pa-

que aquella se torne a pregonar por que mejor se

reciere que ay entre ellos alguna persona de cali-

guarde. De burgos a XVII de junio de MDXXIIII

dad auisar nos eys dello.

años. Yo el rey

En lo que dezys que an dicho los dichos XVII fran-

Por mandado de su magestad

ceses que estando XIIII naos de franceses Reparti-

Francisco de los couos.

das al cabo de finisterra ouieron con ellos Recuen-

(Original. Archivo de la Catedral de Santiago, Car-

tro ciertas naos uizcaynas y les tomaron quatro

tera 1.9

39


COLABORA:

CONCELLO DE MUROS

40


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.