NIEMCY
współczesnych stosunków społecznych, kosmopolityczne nastroje najnowszego pokolenia i powolne kształtowanie się tożsamości europejskiej w miejsce narodowej. Organizacje polonijne mają problemy ze zdobyciem funduszy, zwłaszcza na wsparcie instytucjonalne i systematyczną działalność statutową. Powodem jest preferowanie przez instytucje finansujące działań projektowych nastawionych na rozwój kultury. W tej sytuacji dużo trudniej zdobyć wsparcie na działalność podstawową, czy rozwój. Do najważniejszych źródeł finansowania należą składki członkowskie, darowizny od osób fizycznych, wsparcie ze strony polskich instytucji oraz niemieckie środki publiczne. Część organizacji decyduje się na samodzielne – bez pośrednictwa struktur dachowych (gdzie indziej zwanych parasolowymi) – występowanie do władz obu krajów o finansowanie projektów lub szukanie sponsorów i partnerów po obu stronach granicy. Wnioski do władz niemieckich nie zawsze są pozytywnie rozpatrywane, czego przyczyną często bywa ich niewłaściwe przygotowanie. Dodatkowym problemem, który w ostatnim czasie dotknął organizacje polonijne, było wprowadzenie nowych zasad przyznawania przez rząd RFN pomocy finansowej projektom z dziedziny kultury i historii. Większość organizacji odniosła się do zmian bardzo negatywnie, obawiając się ograniczenia dostępu do środków finansowych. Niedobory w źródłach finansowania oraz brak możliwości zatrudniania pracowników, skutkuje ograniczoną skutecznością organizacji polonijnych i trudnościami w osiągnięciu wysokiego stopnia profesjonalizmu, także w przypadku ubiegania się o fundusze. Rozdrobnienie, niewielka liczebność organizacji polonijnych oraz brak powszechnie akceptowanych liderów, zdolnych do budowania zorganizowanej siły polonijnej, utrudnia skuteczną reprezentację Polonii wobec władz polskich i niemieckich. Jest ona także zbyt mało widoczna w miejscowych mediach. W stosunku do potencjału i w porównaniu do innych grup narodowościowych, zbyt mało jest polskich programów radiowych (poza jedną krótką audycją) i telewizyjnych, a także prasy o krajowym zasięgu i portali internetowych. Pozytywną wiadomością jest to, że cotygodniowe msze odprawiane w Polskich Misjach Katolickich cieszą się dużą frekwencją wiernych, a liczne polskie wydarzenia kulturalne organizowane w całych Niemczech (koncerty, wystawy, festyny) często przyciągają dużą publiczność.
178
MINISTERSTWO SPRAW ZAGRANICZNYCH
Polityka władz miejscowych Najważniejszą kwestią sporną w stosunkach dwustronnych pozostaje nauczanie języka polskiego w Niemczech. Zróżnicowane prawo i praktyka krajów związkowych w dziedzinie oświaty (leży właśnie w kompetencjach landów, a nie władz federalnych) utrudnia polskiej stronie zajęcie jednolitego stanowiska wobec niemieckich działań na polu rozwoju nauczania języka polskiego. Największe organizacje, prowadzące działalność oświatową w Niemczech, nie otrzymują w ogóle wsparcia ze strony rządu RFN (Chrześcijańskie Centrum Krzewienia Kultury, Tradycji i Języka Polskiego w Niemczech oraz Polska Macierz Szkolna). Głównym powodem tej sytuacji jest brak, po stronie niemieckiej, przepisów wykonawczych do wspomnianego Traktatu o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, które pozwoliłyby urzędnikom niemieckim sklasyfikować szkoły polonijne i punkty nauczania języka polskiego tak, aby można je było wspierać bez wzajemnego naruszania kompetencji landów i federacji. Mimo wielu rozmów na ten temat podejmowanych przez Ambasadę RP i konsulaty polskie w Niemczech, a także poruszania tej sprawy podczas wizyt polskich polityków w RFN, do chwili obecnej nie udało się tu znaleźć rozwiązania systemowego. Na szczeblu krajów związkowych wciąż dość powszechna wśród urzędników jest nieznajomość Traktatu. Nastawienie do problemów grupy polskiej jest zróżnicowane: najbardziej nieprzychylne wydaje się być w Bawarii, i Hesji, najbardziej konstruktywne w Nadrenii Północnej-Westfalii, Bremie, Dolnej Saksonii i Berlinie. W Niemczech języka polskiego jako ojczystego uczy się ok. 6.500 dzieci, w tym tylko 2.300 w systemie niemieckich szkół publicznych (głównie Nadrenii Północnej-Westfalii), a ponad 4.200 dzieci w szkołach polonijnych. Języka polskiego jako dobrowolnie wybranego obcego uczy się około tysiąc dzieci. Łącznie w Niemczech, uczy się języka ojczystego jedynie ok. 2,5 procent dzieci i młodzieży z polskiej grupy w tym państwie. Rodzice niejednokrotnie muszą organizować nauczanie języka polskiego poza niemieckim systemem oświaty. Przykład Nadrenii Północnej-Westfalii pokazuje jednak, jak wiele w rozwoju społeczności polskiej w Niemczech zależy od postawy miejscowych władz. Pomoc finansowa władz RFN dla Polonii niemieckiej i Polaków mieszkających w Niemczech, jest niewielka w porównaniu z finansowaniem, jakie otrzymuje mniejszość niemiecka w Polsce od rządu RP, mimo że obie grupy zrównane są na podstawie Traktatu z 1991 r. Federalne władze dofinansowują polonijne projekty kulturalne niewielką kwotą, jak na możliwości państwa (łącznie do 300
tys. euro rocznie), oraz w zasadzie odmawiają środków na wsparcie instytucjonalne, które wzmacniałoby organizacje i ich regularną działalność oświatową i kulturalną. Rząd federalny RFN zobowiązał się do finansowania Biura Polonijnego w Berlinie prowadzonego przez Konwent Organizacji Polskich oraz jego portalu internetowego. Na 2012 r. łączna ilość środków, przeznaczonych na te cele z budżetu federalnego wyniosła 52.980 EUR. Otwarcie Biura oraz ustalenie regularnych godzin przyjmowania petentów uznane zostało za ogromny sukces tej organizacji, niestety w dalszym ciągu napotyka ono szereg przeszkód natury administracyjnej i finansowej, które znacząco utrudniają jego pracę. Strona niemiecka wywiązała się z podjętego zobowiązania powołania pełnomocników odpowiedzialnych za kontakty z Polakami w Niemczech oraz obywatelami niemieckimi polskiego pochodzenia i ich organizacji zarówno na poziomie federalnym, jak i w krajach związkowych. Na szczeblu federalnym powołano „stanowisko ds. współpracy z obywatelami pochodzenia polskiego i Polakami w Niemczech” natomiast w krajach związkowych przydzielono tę funkcję przedstawicielom landowym ds. cudzoziemców. Szeroki zakres ich obowiązków sprawia jednak, że nie mogą poświęcić się wyłącznie sprawom Polonii. Ważnym krokiem zmierzającym w kierunku uhonorowania Polonii jest projekt utworzenia Centrum Dokumentacji Historii i Kultury Polaków w Niemczech, który w czerwcu 2011 r. uzyskał poparcie polityczne uchwałą Bundestagu. Podczas warsztatów poświęconych studium wykonalności projektu, które odbyły się w lipcu 2012 r. w Dortmundzie, postanowiono, że placówka zostanie zlokalizowana w siedzibie Związku Polaków w Niemczech w Bochum i będzie prowadzić nie tylko działalność wystawienniczą i seminaryjną, ale również wirtualną, poprzez portal internetowy. Na ten projekt strona niemiecka przeznaczyła 300 tys. euro. Kierunki współpracy polskich placówek z Polonią i Polakami Współpraca ze środowiskami polonijnymi koncentruje się przede wszystkim na promowaniu języka polskiego w Niemczech, a także na wspieraniu działalności organizacji polonijnych, w szczególności tych, które zajmują się nauczaniem języka polskiego. Ambasada RP w Berlinie od 2005 r. regularnie organizuje Ogólnoniemiecką Olimpiadę Języka Polskiego.
Szczególne poparcie udzielone zostało Konwentowi Organizacji Polskich, co podkreśla znaczenie struktury wypowiadającej się w imieniu licznych organizacji oraz poruszającej ogólne problemy Polonii niemieckiej i Polaków mieszkających w Niemczech. Bardzo istotne znaczenie ma także współpraca z parafiami Polskiej Misji Katolickiej. W związku z tym jednak, że Polonia niemiecka jest zorganizowana jedynie w niewielkim stopniu, ważne jest docieranie do jednostek i środowisk, które nie należąc do organizacji, zajmują się sprawami polskimi, biorą udział w licznych przedsięwzięciach i imprezach, przez co są promotorami Polski i kultury polskiej w Niemczech. Organizacja imprez integrujących środowiska emigracyjne oraz aktywizujących młode pokolenie Polonii, a także uroczystości związanych z obchodami rocznic i świąt, są istotne dla zachowania poczucia więzi z krajem. Dyplomaci i konsulowie dbają także o należyte utrzymanie polskich miejsc pamięci oraz materialnych dowodów obecności Polaków i polskiej kultury w Niemczech. Działania polskich placówek wobec strony niemieckiej mają na celu przede wszystkim zapewnienie pełnej realizacji praw grupy polskiej, które wynikają z traktatu z 1991 r. Ponadto placówki RP aktywnie działają również na rzecz złagodzenia skutków bezdomności. W tym celu konsulaty utrzymują regularne kontakty oraz udzielają wsparcia noclegowniom, misjom dworcowym, punktom żywieniowym oraz współpracują z organizacjami pomagającymi w wychodzeniu z bezdomności. Obraz Polski i Polaków Przekaz medialny na temat Polaków jest bardzo zróżnicowany. Z jednej strony, wyraźnie zauważalna jest poprawa wizerunku – Polskę postrzega się, zwłaszcza na tle innych członków UE, ciężko przeżywających kryzys, jako kraj stabilny, o silnej gospodarce. Z drugiej strony, niemieckie media z niepokojem donoszą o wzrastającej liczbie kradzieży, przede wszystkim samochodów, na polsko-niemieckim pograniczu3. Jeśli jednak przyjrzeć się badaniom Instytutu Demoskopii w Allensbach, o pozytywnym wydźwięku wiadomości o Polakach i Polsce przekonanych jest 16 proc. Niemców. W porównaniu – zaledwie jeden procent uważa, że obraz Polski w niemieckich mediach jest negatywny4. 3 A. Sakson, Ambiwalentny obraz Polski w Niemczech, „Biuletyn Instytutu Zachodniego”, nr 101/2012, url: http://www.iz.poznan.pl/news/537_ Ambiwalentny%20obraz.pdf (ost. Dost. 21.11.12) 4 Na podst. Wyników badań przeprowadzonych przez Instytut Demoskopii