Po czcionce do książki. Śladami piekarskiego drukarza Teodora Heneczka

Teodora Heneczka Wystawa przygotowana przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Piekarach Śląskich z okazji 200. rocznicy urodzin i 170. rocznicy otwarcia pierwszej polskiej drukarni w Piekarach Śląskich.

W Częstochowie roku 1817...

Teodor Heneczek urodził się 16 kwietnia 1817 roku w Częstochowie w Colonii Sancta Barbara nieopodal Jasnej Góry, jako dwunaste i zarazem ostatnie dziecko Franciszka Heneczka i Marianny z domu Kraus.

Wiadomo, że dzieciństwo spędził w Cynkowie i Toporowicach, ale brakuje szerszych informacji o drodze kształcenia późniejszego drukarza, wydawcy i redaktora. Najbardziej prawdopodobna wydaje się wersja nauki w gimnazjum w Gliwicach, prowadzącego fakultatywnie naukę języka polskiego. Rodzina Teodora, a na pewno ojciec, była dwujęzyczna i wiele lat mieszkała w Pyskowicach, a to wskazywałoby na późniejsze jego dobre rozeznanie w środowisku niemieckojęzycznych urzędów i przepisów.

Kościół św. Barbary w Częstochowie. Źródło: Biblioteka Cyfrowa PAUart

Roku tysiąc osiemset siedemnastego dnia osiemnastego kwietnia o godzinie szóstej po południu przed nami proboszczem częstochowskim, urzędnikiem stanu cywilnego (...) stawił się Franciszek Chyneczek sukiennik liczący lat pięćdziesiąt trzy u świętej Barbary zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej, które urodziło się w domu pod numerem pięćdziesiątym dnia szesnastego miesiąca kwietnia roku bieżącego o godzinie drugiej rano, oświadczając, że jest spłodzone z niego i z Marianny z Krausów (...) i życzeniem jego jest nadać mu imię Teodor Wojciech.

Wpis w aktach metrykalnych parafii św. Zygmunta w Częstochowie

Auguste François Alès, Widok kościoła i klasztoru oo. paulinów w Częstochowie, staloryt kolorowany. Zbiory Association Bibliothèque Polonaise de Paris, sygn. THL.BPP.Ga.1385

W Drukarni Jasnej Góry

S. J. Siennicki, „Dawna drukarnia Jasnej Góry Częstochowskiey”, Warszawa 1887 (Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa)

Zanim młody Teodor Heneczek trafił do słynnej paulińskiej drukarni na Jasnej Górze, mógł zdobywać doświadczenie w drukarni swojego brata Jana, prowadzonej od 1830 r. lub w introligatorni brata Rudolfa, która istniała od 1835 r. w Częstochowie.

Kilka lat później, co potwierdzają źródła, w drukarni klasztornej na Jasnej Górze Teodor Heneczek stawiał pierwsze poważne kroki w profesji czarnej sztuki. W jasnogórskim archiwum, w „Wykazach rozchodu drukarni“ znajdują się zapiski dotyczące wynagrodzenia za pracę zecerską, trwającą od marca do sierpnia 1837 r. Między innymi pod datą 5 marca 1837 r. pojawia się wzmianka: Teodorowi od Pieśni Ryz 5,10 złp“.

Tego rodzaju notatki z określeniem pracy Teodora „przy wyrobieniu liter do Wyboru Pieśni, Officium, Dziennika, od wytłoczenia dwóch Konfraterni” pojawiają się jeszcze osiem razy, ostatnia 16 sierpnia 1837 r. Można przypuszczać, że właśnie wtedy Heneczek mógł zawrzeć pierwsze znajomości, które wpłynęły na jego dalsze losy. W Częstochowie, zaopatrującej Śląsk w druki polskojęzyczne, sprzedawano przede wszystkim literaturę modlitewną, ale także elementarze szkolne. Zakupy robili tam piekarski proboszcz ks. Jan Alojzy Nepomucen Ficek oraz górnośląscy drukarze i wydawcy: Tomasz Nowacki z Mikołowa i Filip Nowacki z Woźnik.

Rys. A. Głębocki „Widok starożytnego gmachu, w którym niegdyś istniała Drukarnia Jasnogórska” w książce S. J. Siennicki, „Dawna drukarnia Jasnej Góry Częstochowskiey”, Warszawa 1887 (Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa).

Pyskowice-Peiskretscham Wiosną 1844 r. 27-letni Teodor Heneczek otrzymał niechętnie oczekiwaną kartę poborową do carskiej armii. Nie była mu w smak wieloletnia służba wojskowa w armii zaborcy, dlatego latem opuścił Częstochowę i najprawdopodobniej nielegalnie przekraczając granicę na Brynicy osiedlił się u rodziny w Pyskowicach. Decyzję o wyjeździe ze znajdującej się pod rosyjskim zaborem Częstochowy mogła spowodować również zwyczajna chęć dalszego rozwoju i zmysł przedsiębiorczy. Heneczek miał świadomość, że polskojęzyczni mieszkańcy Górnego Śląska wyrażali zapotrzebowanie na drukowane słowo w rodzimym języku i wyczuł możliwość zorganizowania dochodowego interesu. Wydaje się, że nic nie było mu w stanie w tym przeszkodzić.

Po dwóch latach pobytu w Prusach Teodor Heneczek wystąpił do Rządu Królewskiego w Opolu z wnioskiem o przyznanie obywatelstwa oraz o udzielenie mu koncesji na założenie własnej drukarni w Pyskowicach. Dostarczył niezbędne dokumenty, w tym świadectwo urodzenia, zawodowego ukończenia terminu (drukarskiego) oraz zaświadczenie wydane przez Tomasza Nowackiego mówiące o tym, że zakładał i uruchamiał u niego warsztat. Mimo złożenia odpowiednich dokumentów Rząd Królewski w Opolu odmówił przyznania Heneczkowi koncesji. Nie przeszkodziło mu to w realizacji ambitnych planów zawodowych, ale zmuszało do szukania innych sposobów na ominięcie pruskiej biurokracji.

Po przyjeździe do Prus Teodor Heneczek nawiązał kontakt z drukarzem Tomaszem Nowackim z Mikołowa położonym 35 km od Pyskowic. W kwietniu 1840 roku Tomasz Nowacki wybudował w Mikołowie dom, który poświęcił piekarski duchowny ks. J. A. Ficek. Dom pełnił zarówno funkcję mieszkalną, jak i produkcyjną. Powstała w nim początkowo introligatornia, a potem drukarnia.

Panorama Pyskowic z pocztówki ze zbiorów Biblioteki Śląskiej

(...) Zjawia się czeladnik drukarski Theodor Henetschek z Pyskowic i prosi o przekazanie wiadomości do Rządu Królewskiego, by spowodować, by on stąd po rozstrzygnięciu Rządu Królewskiego, jego wniosku o koncesję na założenie drukarni, został powiadomiony. Tenże sam zatrzyma się w Ćwiklicach i prosi mu tamże dostarczyć wezwanie na ogłoszenie wspomnianego rozstrzygnięcia (...) (...) Kiedy w 1844 miałem zostać w Polsce powołany do wojska, przeniosłem się do Prus i proszę przede wszystkim o udzielenie mi dokumentu przyznającego obywatelstwo (...) Moim właściwym nazwiskiem

Fragment dokumentu z wnioskiem Teodora Heneczka o założenie drukarni w Pyskowicach.

Zródło: Archiwum Państwowe w Katowicach. Oddział w Pszczynie. Zespół Landratsamt in Pless

jest według mojej metryki chrztu i dokumentu ślubu moich rodziców Hyneczek. Gdy tylko uzyskam dowód obywatelstwa, chcę wnioskować o koncesję założenia drukarni. Jeśli załączone świadectwo ukończenia terminu miałoby się okazać niewystarczające do udowodnienia moich kwalifikacji, to zechcę przez pewien czas odbywać praktykę u drukarza Rabe w Opolu. Ponadto dołączam zaświadczenie drukarza Nowatzki’ego, któremu zakładałem i uruchamiałem drukarnię.

Fragmenty dokumentów w tłum. Janiny Pietrek na język polski dotyczące wniosku o wydanie koncesji na założenie drukarni w Pyskowicach. Archiwum Państwowe w Katowicach. Oddział w Pszczynie. Zespół Landratsamt in Pless, sygn. 1011, k. 9-12.

Specialkarte der Oberschlesischen Bergeviere unter Angabe der Lage der verliehenen Bergwerke, 1883. Źródło: Archiwum Państwowe w Katowicach.

Rodzina 27 stycznia 1847 r. w kościele św. Mikołaja w Pyskowicach 30-letni Teodor Heneczek zawarł związek małżeński z młodszą o dwa lata Pauliną Werner z domu Masztalską, wdową po kupcu Janie Wernerze. Ślubu udzielał ks. Adrian Włodarski, ówczesny dziekan w Pyskowicach, późniejszy biskup sufragan wrocławski.

Po śmierci pierwszego męża Paulina wspólnie z nowym mężem wychowywała dwoje dzieci z pierwszego małżeństwa: Annę Marię i Teodora. Anna Maria poprzez ślub z Teodorem Zalewskim pozostała w kręgu przedstawicieli górnośląskiego drukarstwa. Zalewscy przejęli bowiem piekarską drukarnię po T. Heneczku w 1872 roku. Teodor Werner w dorosłym życiu poszedł w ślady ojczyma i został redaktorem i drukarzem współpracującym z Karolem Miarką w Królewskiej Hucie (dzisiejszym Chorzowie).

Kościół św. Mikołaja w Pyskowicach. Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa.

Ze związku małżeńskiego Pauliny i Teodora Heneczków urodziło się siedmioro dzieci, trzy córki, trzech synów i dziecko martwe, którego urodzenie zgłoszono, ale nie określono płci.

Metryka chrztu (nr 14) syna Teodora Heneczka o imieniu Ignacy Jan ur. 17 lutego 1856 w Niemieckich Piekarach. Źródło: Verzeichniss der Taufen bei der katolischen Pfarrkirche in Deutsch Piekar im jahre 1856. Archiwum Państwowe w Katowicach, Zespół Sąd Obwodowy w Bytomiu nr zespołu 674. Zdigitalizowane księgi dostepne na stronie: www.siliusradicum.pl

Niemieckie Piekary-Deutsch Piekar

Pieczęć gminy Niemieckie Piekary z lat 1862-1900. Źródło: Izba Regionalna Miejskiej Biblioteki Publicznej w Piekarach Śląskich Scharley in Oberschlesien, Knippel, Ernst Wilhelm (1811-1900), ok. 1840. Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa

Nie jest znana dokładna data przeprowadzki rodziny Heneczków z Pyskowic do Piekar, ale musiało to nastąpić w okresie po urodzeniu się w Pyskowicach 30 maja 1847 r. córek bliźniaczek Emilii Józefiny i Marii Franciszki, a przed sierpniem 1847 r., kiedy to zapisano w piekarskich metrykach zgon Emilii.

Inicjatorem sprowadzenia do Piekar utalentowanego i przedsiębiorczego drukarza był ks. Ficek, który zapoczątkował szeroko zakrojoną akcję trzeźwościową. Duchowny, świadomy skuteczności słowa drukowanego w propagowaniu wychowania w trzeźwości, chciał, aby po wysłuchaniu nauk na miejscu wierni mogli zabrać ze sobą do domu drukowaną książeczkę jako najlepszą pamiątkę z pielgrzymki.

Ksiądz Ficek ułatwił Heneczkowi, jako przybyszowi z zewnątrz, znalezienie osoby w Niemieckich Piekarach, która swoim nazwiskiem, nie wzbudzając podejrzeń władz państwowych, mogła firmować wydawane książki. Był nim Joseph Heer, inspektor gospodarczy dworu w Piekarach. Pod tym właśnie nazwiskiem ukazywały się wszystkie druki z warsztatu Heneczka do początku 1849 r. Od numeru 18 Tygodnika Katolickiego z 3 lutego 1849 r. możemy dostrzec na drukach nazwisko właściwego drukarza: „Drukiem Teodora Henetzek w N. Piekarach przy Bytomiu“.

Ks. Jan Alojzy Nepomucen Ficek (Fiecek, Fietzek) (1790-1862) Pochodził z Dobrzenia Wielkiego na Opolszczyźnie z wielodzietnej rodziny drobnych rolników. W latach 1826-1862 pełnił posługę kapłańską w Piekarach, najpierw jako administrator, później proboszcz. Jego największym dorobkiem jest budowa Bazyliki w Piekarach.

Odegrał ważną rolę jako inicjator akcji trzeźwościowych oraz wydawniczych pomagających w szerzeniu polskiej kultury i oświaty na Górnym Śląsku. Twórca różnych towarzystw, pisarz, wydawca, bibliofil. Posiadał bibliotekę liczącą 3 tys. tomów, którą udostępniał publicznie. Został pochowany w prezbiterium świątyni wybudowanej dzięki jego zabiegom.

Lokalizacje drukarni Piekarską drukarnię i introligatornię urządzono początkowo w domu kościelnym, a potem w budynku u wylotu ulicy Studziennej pod dzisiejszym adresem Bytomska 176. Budynek ten został wzniesiony w 1847 r. Nie zachowała się księga wieczysta z początkowych czasów istnienia budynku i nie wiadomo, kto był jego pierwszym właścicielem. Pierwszy zapis w istniejącej księdze pochodzi z 1865 r. i odnosi się do niejakiego Jana Wachowskiego. Następnymi właścicielami byli Jan i Maria Jesionowscy, Antoni Puchdal, Moritz Gerttel, a od stycznia 1885 r. Teofil Nowacki.

Przy Bytomskiej 176 Heneczek prowadził działalność do 1862 roku, następnie drukarnię, introligatornię, wydawnictwo i księgarnię przeniósł na drugą stronę ulicy naprzeciw głównej bramy Kalwarii do budynku położonego przy ul. Bytomskiej 145, który nabył od Emanuela Siegheim’a. W lutym 1870 powiększył swoją posesję o parcelę zakupioną od hrabiego Hugo Henkel von Donnersmarck.

Była to lokalizacja atrakcyjniejsza od poprzedniej. Bliższa miejscu, w którym można było spotkać zdecydowanie więcej pielgrzymów – potencjalnych klientów i odbiorców oferowanej literatury.

Siedziba drukarni w latach 1847-1862. Dzisiejsza ul. Bytomska 176. Lata przedwojenne. Źródło: Izba Regionalna Miejskiej Biblioteki Publicznej w Piekarach Śląskich

Przedsiębiorstwo Teodora Heneczka istniało w tej dogodnej lokalizacji aż do jego likwidacji i sprzedaży domu w kwietniu 1872 r. Nowymi właścicielami budynku byli Franciszek i Emilia Kaduckowie.

Specialkarte der Oberschlesischen Bergeviere unter Angabe der Lage der verliehenen Bergwerke, 1883. Źródło: Archiwum Państwowe w Katowicach.

Siedziba drukarni Heneczka w latach 1847-1862. Dzisiejsza ul. Bytomska 176. Lata powojenne. Źródło: Izba Regionalna Miejskiej Biblioteki Publicznej w Piekarach Śląskich

Siedziba drukarni Heneczka w latach 1862-1872, ul. Bytomska 145. Lata 90. Źródło: Izba Regionalna Miejskiej Biblioteki Publicznej w Piekarach Śląskich

Piekarskie wydawnictwa Drukarnia Teodora Heneczka działająca w XIX-wiecznym - administracyjnie niemieckim mieście - wszystkie książki wydała w języku polskim.

Pierwszym drukiem, który wyszedł spod piekarskich pras była broszurka z wydania jasnogórskiego „Ołtarzyk mały albo ćwiczenie się w nabożeństwie dla młodzieży“ z 1847 r. Najpopulaniejszą książką wydaną przez Heneczka był „Dostateczny śpiewnik kościelny i domowy”, zawierający ponad pół tysiąca pieśni, przygotowany do druku przez Karola Boromeusza Piekoszewskiego młynarza z Brzozowic. Z powodu braku katalogu nie wiadomo, ile dokładnie książek wydrukował Heneczek. O niektórych pozycjach znajdujących się w ofercie można było przeczytać z ogłoszeń zamieszczanych w Dzienniku Górnośląskim, Tygodniku Katolickim i Zwiastunie Górnośląskim.

Teodor Heneczek drukował książki modlitewne, tajemnice różańca, kantyczki, książeczki wpisowe do bractw, książki do nabożeństwa, modlitwy i pieśni ku czci Matki Boskiej Piekarskiej, literaturę historyczną i gospodarczą, nieliczną beletrystykę oraz druki okolicznościowe. Wiele z książek wydanych przez Heneczka to druki bezimienne.

Karty tytułowe druków Teodora Heneczka ze zbiorów Biblioteki Śląskiej, Biblioteki Narodowej oraz Izby Regionalnej w Piekarach Śl.

Druku, mogę rzec, miliony

rozeszło się po polskim świecie...

... Katalogu drukowanego z tego wydawnictwa jeszcze żaden nie widział, a przecież całe Królewstwo Polskie z książek piekarskich się modli - z Prus, Księstwa Poznańskiego, Galicji i Górnego Śląska interesanci się zgłaszają i często liczne obstalunki zamawiają, pomimo że niejeden długo czekać musi...

Teodor Heneczek w 1869 r. o swoim wydawnictwie na łamach Zwiastuna Górnośląskiego

Niektóre z wydanych przez Teodora Heneczka książek: 1848

Pobożne życzenie, czyli nabożeństwo na wszystkie dni wielkiego postu..., Nakładem Stygera Lisa w Bytomiu.

Drukiem Teodora Henetzek w N. Piekarach przy Bytomiu.

1850

Matka Świętych Polska, albo żywoty Świętych Błogosławionych, Wielebnych, Świętobliwych, pobożnych Polaków i Polek Wszelkiego stanu i kondycyi... Cz. I-IV, Przedrukowane w Niemieckich Piekarach w gór. Ślązku u Teodora Heneczka. R. P. 1850.

Dostateczny śpiewnik kościelny i domowy wraz z książką modlitewną z poleceniem Jaśnie WW. XX. Biskupów Wrocławskich dla wygody katolików z różnych książek i śpiewników zebrany i ułożony..., Nakładem Wydawcy.

Drukiem Teodora Heneczka w Niemieckich Piekarach. R. 1850.

1851

Książeczka jubileuszowa zamykająca w sobie naukę o jubileuszu z dodatkiem Modlitw służących do pozyskania tegoż Jubileuszu Miesięcznego..., Staraniem i nakładem J. X. Kanonika J. A. Fietzek. 1851. Drukiem Teodora Heneczka w N. Piekarach.

O Szkalperzu świętym Matki Boskiej. Drukiem i nakładem T. Heneczek w N. Piekarach. 1851.

Zbiór najpotrzebniejszych i powszechnie używanych pieśni i modlitw z książek wyjęty i starannie ułożony. Przez cenzurę duchowną i rządową aprobowanych. Druk Theodora Henetzek w N. Piekarach. 1857.

1858

Modlitwy świętej Gertrudy z dodaniem nabożeństwa o męce zbawiciela czyli zabawy na Post Wielki z łacińskiego na polski język przez pewnego Kapłana przetłomaczone... Nakładem A. Moesera w Opolu. Drukiem Teodora Heneczek w N. Piekarach. 1858.

1859

Pociecha dusz cierpiących czyli nauki i przykłady o stanie dusz cierpiących w czyscu z nabożeństwem na ich pociechę... Wydanie drugie. Niem. Piekary. Nakładem M. Kuhna. W drukarni T. Heneczek. R. 1859.

Memento Mori! To jest pamiętaj na śmierć! Książka zawierająca czytanie duchowne, nabożeństwo do św. Barbary Panny i Męczenniczki Patronki szczęśliwej śmierci oraz naukę i modlitwy dla chorych i konających zebrana przez księdza J. Szaffranka. Nakładem Bibliotekarza W. Welzel w Bytomiu. Drukiem T. Heneczek w Piekarach 1859.

1860

Żywot błogosławionego Jana Sarkandra ze Skoczowa w Szląsku. Spisał Józef Guziur ksiądz diecezyi wrocławskiej, W N. Piekarach nakładem I X Kanonika J. A. Fietzek.

1860.

1854

Przewodnik zbawienny drogą modlitwy, czytania i rozmyślania duchownego do życia cnotliwego... Drukiem i nakładem Teodora Heneczek wydany w Piekarach. 1854.

1856

1857

1861

Dostateczny śpiewnik kościelny i domowy wraz z książką modlitewną z poleceniem Jaśnie WW. XX. Biskupów Wrocławskich dla wygody katolików z różnych książek i śpiewników zebrany i ułożony... Wydanie drugie z dodatkiem. Nakładem Wydawcy. N. Piekary. Drukiem Teodor Heneczka w Niemieckich Piekarach. R. 1856.

O Szkalperzu świętym Matki Boskiej. W Niem. Piekarach.

Nakładem X. Kannonika J A. Fietzek. Drukiem Teodora Henetzek 1861.

Karty tytułowe druków Teodora Heneczka ze zbiorów Biblioteki Narodowej

Druku, mogę rzec, miliony

rozeszło się po polskim świecie...

1866

Katolik w modlitwie czyli książka do nabożeństwa oraz śpiewnik kościelny. Wydanie trzecie. Nakładem księdza Józefa Kühn. Gliwice. 1866. Drukiem T. Heneczka w N Piekarach.

1867

Manualik dla użytku członków ustanowionego od Ojca Ś. Piusa IX Bractwa Trzeźwości pod opieką Najśw. P. Maryi Gromnicznej zawierający w sobie społeczne i prywatne nabożeństwa bractwa, modlitwy do Mszy, spowiedzi i Komunii Św... Wydanie drugie. Niemieckie Piekary. Nakładem J. X. Biskupskiego – Komisarza B. Purkop. 1868

1869

Różaniec żywy czyli reguły i nowy sposób wspólnego i skutecznego odmawiania Różańca Swiętego. Na większą cześć i chwałę pana Boga w Trójcy Św. Jedynego i uwielbienie Najświętszego Boga Rodzicy Maryi Panny... Nakładem X. Książęco Biskupiego Komisarza B. Purkop. 1869. Drukiem Teodora Heneczek w N. Piekarach.

1870

Siostra Wiktoryja. Powiastki dla młodzieży. Podług „Prawdy“ napisał Ksiądz M. Smoleński. Nakładem Wydawnictwa Dzieł Katolickich na Górnem Szlązku.

N. Piekary. Drukiem Teodora Heneczek.

1871 Dwie godziny adoracyi Najświętszego Sakramentu w czasie czterdziestogodzinnego nabożeństwa albo na Boże Ciało oraz przy Grobie Pańskim na Wielki Piątek. Nakładem Wydawnictwa Dzieł Katolickich na Górnem Szlązku. Drukiem Teodora Heneczek w N. Piekarach. 1868.

Zabawa duchowna czyli ustawiczna z Bogiem rozmowa z ksiąg nabożnych zebrana... Nakładem W. Lange w Warszawie.

O naśladowaniu Najświętszej Maryi Panny. Dzieło na wzór naśladowania Chrystusa Pana... Nakładem Wydawnictwa Dzieł Katolickich na Górnem Szlązku.

Drukiem Teodora Heneczek w N. Piekarach. 1868.

Szwedzi w Lędzinach. Powieść górnoszlązka z 30 letniej wojny. Napisał Karol Miarka. Pielgrzymowice p.

Golasowitz. Nakładem autora. Drukiem Teodora Heneczka w N. Piekarach. 1868.

Uwagi dobro-duszne przez Przyjaciela Ludzkości. Nakładem i drukiem Wydawnictwa Dzieł Katolickich u Teodora Heneczek w Niemieckich Piekarach. 1868.

Pamiętaj o ostatecznych rzeczach a wiecznie nie zgrzerzysz... Nakładem Wydawnictwa Dzieł Katolickich na Górnem Szlązku. Drukiem Teodora Heneczek w Niemieckich Piekarach. 1868.

Książka Kalwaryjska zawierająca w sobie rozmyślania i modlitwy o męce i śmierci P. Jezusa także obchody tajemnic bolesnych, żałobnych... dla wygody pobożnych pątników przybywających do góry św.

Anny w Górnym Szląsku. Nakładem Klasztoru OO. Franciszkanów. W N. Piekarach. Czcionkami Teodora Heneczek. 1871.

1872

Kielnia albo krzyż. Opowiadanie dla ludu katolickiego przez Konrada de Bolanden... Bytom na Górnym Szlązku. Nakładem księgarni T. B. Garus. Druk T. Heneczek w Niemieckich Piekarach 1872.

Stary Bóg Żyje. Opowiadanie historyczne dla ludu katolickiego przez Konrada de Bolanden. Za pozwoleniem autora i wydawcy na język polski przetłomaczył ks. N. Bontzek. Bytom w Górnym Szlązku. Nakładem księgarni T. B. Garus. Druk Teodora Heneczek w Niemieckich Piekarach. 1872.

Nowy Bóg. Opowiadanie dla ludu katolickiego przez Konrada de Bolanden... Bytom w Górnym Szlązku.

Nakładem księgarni T. B. Garus. Druk T. Heneczka w Niemieckich Piekarach. 1872.

Karty tytułowe druków Teodora Heneczka ze zbiorów Biblioteki Śląskiej oraz Biblioteki Narodowej.

Dziennik Górnośląski 1848-1849 Ustawa z dnia 17 marca 1848 roku gwarantująca wolność prasy otworzyła piekarskiemu drukarzowi drogę do wydawania czasopism. W założeniu miał być to organ polskich demokratów, ale ks. Ficek chciał je także wykorzystać do celów klerykalnych. Pierwszy numer Dziennika Górno-Ślązkiego ukazał się 3 czerwca 1848 roku. Aleksander Mierowski został redaktorem odpowiedzialnym, a wydawcą lub jednym z wydawców Teodor Heneczek. Twórcy pisma sprecyzowali cel wydawania gazety w nr 13 z 15 lipca 1848 roku w artykule „Uwaga do naszych Czytelników“: (...) Gdyśmy rozpoczęli drukować Dziennik górnośląski (...) jedyny był nasz zamiar

zrobić przysługę dla rodaków śląskich po polsku mówiących, aby przecież nie byli tak upośledzeni w swej narodowości, i nie różnili się od żydów i niemców ciemnotą, aby ich niemcy i żydzi nie nazywali ciołkami, głupcami ludźmi ordynaryjnymi itp. Postanowiliśmy więc pracować jedną ćwierć roku ze szkodą, spodziewając się przecie że przez ten czas zgłosi się więcej ambonentów (...)

Pismo było skierowane do Polaków, uwydatniało łączność Śląska z Polską, walczyło o równouprawnienie języka polskiego w życiu publicznym, poruszało kwestie narodowe i polityczne. Nie miało ono charakteru religijnego, jak widziałby je ks. Ficek i z tego względu dość szybko przestał je firmować swoim autorytetem. T. Heneczek był człowiekiem głębokiej wiary i odczuwał potrzebę wspierania kościoła katolickiego, a w szczególności proboszcza, który znacząco przyczynił się do rozwinięcia przez niego działalności na terenie miasta. Wskutek postawy redaktorów, którzy nie poddali się wpływom ks. Ficka, Teodor Heneczek już po trzech miesiącach zrezygnował z drukowania Dziennika Górnośląskiego w Piekarach. Redakcja została przeniesiona do sąsiedniego Bytomia i tam kontynuowała wydawanie pisma pod skrzydłami Klubu Narodowego, w drukarni Karola Hirscha. Z piekarskiej drukarni Dziennik wychodził do numeru 41 z 25 października 1848 r., kiedy to miał już inną szatę graficzną.

Numer 38 Dziennika Górnośląskiego wychodzący w drukarni T. Heneczka w Piekarach (Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa)

Numer 61 Dziennika Górnośląskiego wychodzący w drukarni Karola Hirscha w Bytomiu (Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa)

Ogłoszenie w Dzienniku Górnośląskim, nr 38, 1848 r.

W Niemieckich Piekarach, drukarz życzy sobie przyjąć ucznia do drukarni. Mający chęć praktykować na drukarza, niechaj się zgłosi do zawiadowcy drukarni w domu kościelnym. Warunki dla niniejszego praktykanta są następujące: Musi mieć przynajmniej lat 14, umieć czytać i pisać przynajmniej po polsku; naddto zastrzega się pilność i stałość.

Tygodnik Katolicki

1848-1850

Po odejściu z redakcji „Dziennika Górnośląskiego” i zaprzestaniu jego drukowania Teodor Heneczek nie rezygnował z realizacji swoich planów wydawniczych. We wrześniu 1848 r. zainicjował powstanie katolickiego Towarzystwa Maryańskiego, które miało wydawać swoje czasopismo.

Pierwszy numer Tygodnika Katolickiego ukazał się 7 października 1848 r. i zawierał pełny protokół z pierwszego posiedzenia, z dołączonym spisem 91 uczestników. Wśród założycieli figurowali: ksiądz J. A. Ficek, ks. Bernard Purkop, ks. Antoni Stabik, Teodor Heneczek, Karol Piekoszewski i Józef Heer.

W styczniu 1849 jako właściciel drukarni nadal figurował Józef Heer, ale od nr 18 do 64 podawano już nazwisko Teodora Heneczka, który był jednocześnie wydawcą pisma.

Czasopismo z założenia miało mieć wyraźny religijny profil, starając się utwierdzać swych czytelników, że jedynie trwanie przy wierze katolickiej uchroni społeczeństwo śląskie od zgermanizowania. W tygodniku zamieszczano wiadomości kościelne, rozprawy moralne, dzieje Kościoła, opisy miejsc świętych i podróży do ziemi świętej.

Redaktorami pisma byli dwaj krakowscy jezuici, zarazem wikarzy, ks. Peterek i ks. Praszałowicz, a współpracowali ks. Bernard Purkop, ks. Antoni Stabik, ks. Jan Laxy. Z Krakowa korespondencyjnie współpracował ks. Karol Bołoz Antoniewicz. Wydawanie Tygodnika Katolickiego zaprzestano po dwóch latach działalności, czyli w 1850 r.

Numer 29 Tygodnika Katolickiego (Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa)

(...) Towarzystwo będzie wydawać tygodnik zawierający w sobie obrazy historyczne bogobojnych przodków naszych, abyśmy przypominając sobie ich cnotliwe życie w ich ślady wstępowali. Zawierać także będzie w sobie religijno-moralne rozprawy stosujące się do potrzeb teraźniejszego wieku (...)

Fragment protokołu inauguracyjnego posiedzenia Towarzystwa Maryańskiego z 17 września 1848 r.

Numer 64 Tygodnika Katolickiego (Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa)

Zwiastun Górnośląski Przez osiemnaście lat potem, żadnemu się ani nie marzyło o wydawaniu polskiego pisma na Szląsku. Aż znowu ja wskutek napominań Księcia Biskupa listem rozpocząłem wydawać tygodnik pod nazwą „Zwiastun Górno-szlązki“. Wszystko duchowieństwo i dzienniki polskie powitały mile to pismo i użyczyli mu rozgłosu i zachęty abonentów.

W kilka miesięcy już dorobił się istnienia o własnych siłach, z każdym kwartałem mnożyła się prenumerata po kilkaset.

Teodor Heneczek w Zwiastunie Górnośląskim, nr 52 z 26.12.1872 r.

Zwiastun Grónośląski był najdłużej wydawanym przez Teodora Heneczka wydawnictwem ciągłym. Powstanie pisma wiązało się z prowadzoną przez Kościół akcją umacniania ludu w wierze katolickiej. Opiekę i odpowiedzialność za pismo ks. bp Adrian Włodarski polecił objąć następcy ks.

Ficka ks. Bernardowi Purkopowi. Tytuł miał pochodzić od dnia Zwiastowania Matki Boskiej, w którym podjęto decyzję o wydawaniu czasopisma.

Pierwszy numer Zwiastuna ukazał się 31 stycznia 1868 r.

Zwiastun wychodził regularnie raz w tygodniu w formacie 4, liczył 8 stron. Treść pisma obejmowała artykuły religijne, opis miejsc świętych, wiadomości ze świata, rozmaitości, kronikę zagraniczną.

1868-1872

Ludzie Zwiastuna Górnośląskiego Założyciele Redaktorzy Autorzy Korespondenci Współpracownicy

ks. Antoni Stabik (1807-1887)

ks. bp. Adrian Włodarski (1807-1875)

ks. Bernard Purkop (1808-1882)

Karol Miarka (1825-1882) starszy

ks. Norbert Bończyk (1837-1893)

Zwiastun Górnośląski 1868-1872 Kiedy lud pragnie czytać, zaspakajamy jego pragnienie, podając mu dobre pismo... ks. Bernard Purkop w odezwie do czytelników Zwiastuna Górnośląskiego

W czasopiśmie prowadzono dział korespondencji miejscowej, który zainaugurował swoim listem Karol Miarka oraz Juliusz Ligoń. Obaj byli entuzjastycznie nastawieni do nowego górnośląskiego pisma i wyrażali aprobatę dla dalszego rozwoju Zwiastuna. Początkowa liczba prenumeratorów wynosiła 500 i szybko wzrastała. Była w tym także zasługa samego Miarki, który z końcem marca 1868 roku objął pracę redaktorską w gazecie. Jako redaktor opracowywał starannie, nie zapominając o patriotycznych akcentach i przystępnej formie, wiadomości polityczne, wzbogacał pismo wierszami i opowieściami. Tutaj drukował swoją powieść „Kalwaria“ popierając ks. Purkopa w budowie piekarskiej Kalwarii i zachęcając do składania ofiar na ten cel. W piątym kwartale wydawania pisma abonament opłacało już 3000 osób.

Wśród prenumeratorów pisma znajdowało się między innymi duchowieństwo z Królewskiej Huty, Siemianowic, Bogucic, Radzionkowa, a także z Galicji i Śląska austriackiego. Ciekawostką jest także fakt, że gazeta docierała także do Stanów Z jednoczonych za sprawą prenumeratorów z Teksasu.

Redakcya, jako też wydawnictwo „Zwiastuna” jest tego zdania, że w szkołach elementarnych pruskiego Szlązka, obok polskiego jako macierzyńskiego języka jest potrzebny i niemiecki, osobliwie dla chłopców, którzy tak w rzemiośle jak w służbie wojskowej bardzo go potrzebują...

Pismo Radcy Rządowego z Opola z 1874 r. w sprawie zwrotu kaucji za Zwiastuna Górnośląskiego. Żródło: Archiwum Państwowe w Opolu

Zwiastun Górnośląski, R. 1, nr 48 z 1868 r.

Zapiska czytelnika Zwiastuna Górnośląskiego z 1869 r., nr 1 na egzemplarzu ze zbiorów Biblioteki Śląskiej.

Ostatnie słowa Teodora Heneczka w „Zwiastunie Górnośląskim” Bolesno mi jest, kiedy właśnie w ostatnich dniach nadsyłane bardzo błogie artykuły bez użytku autorom zwracać muszę. Jak owo pisklątko porwane przez żarłocznego jastrzębia z gniazdka, a stare ptaszkowie niosą w dziobkach pożywienie dlań, nie spodziewając się, że więcej go ogladać nie będą i ze smutkiem ze swą potrawką wracają. Tak Przewielebny Ojcze Pokojski pośpieszałeś z bogatym zasobem dla biednego „Zwiastuna”, podczas kiedy go już nie zastajesz i więcej nie pożywisz i swą pracę nazad odnosisz. Bo żarłoczny Pseudo „Katolik” wypłoszył „Zwiastuna” z jego gniazdeczka Piekar, gdzie go już więcej nikt nie uwidzi. Jeszcze raz Bóg Wam wszystkim Dobrodziejom „Zwiastuna” niech szczodrze zapłaci! Do zobaczenia w Niebie!

Polemika z Karolem Miarką Z wydawaniem Zwiastuna Górnośląskiego wiąże się burzliwa współ-

praca Teodora Heneczka z Karolem Miarką, który dołączył do redakcji pisma w pierwszym kwartale jego działalności. Na skutek rozbieżności zdań w wielu kwestiach w marcu 1869 roku Miarka odszedł z redakcji Zwiastuna Górnośląskiego i miesiąc później rozpoczął wydawanie w Królewskiej Hucie (dzisiejszym Chorzowie) czasopisma „Katolik“.

Na łamach Katolika i Zwiastuna można było przeczytać żywą polemikę pomiędzy dwoma redaktorami. Była to, jak pisze Jan Dąbrowa w przedwojennym wydaniu Zarania Śląskiego, bodaj pierwsza śląska polemika na większą skalę w prasie śląskiej.

Szczególnie dogodną sposobność do walki z Karolem Miarką dała Heneczkowi broszura Miarki „Przyjaciel górników i robotników“, w której znajdujemy zestawienie charakteru Polaka i Niemca w ujęciu niekorzystnym dla Polaków. Miarka podkreślił w swojej broszurce jako typowe dla Niemców cechy: oszczędność, rozsądek, systematyczne zbieranie majątku. Polakom zaś wyrzucał zbytnią uczuciowość, nierozwagę, lekkomyślne wydawanie pieniędzy bez liczenia się z dniem następnym.

Broszura wywołała sprzeciw ze strony robotników, a sam Miarka starał się potem w „Katoliku“ wyjaśnić swoje wystąpienie, tłumacząc, że umyślnie bardzo jaskrawo ukazał polskie wady, by tak radykalnym wystąpieniem zmusić Polaków do ich naprawy (Katolik, nr 15-17 1870).

Okładka powieści autorstwa Karola Miarki wydrukowana w Piekarach przez T. Heneczka w 1868 r. (Egz, ze zbiorów Biblioteki Śląskiej).

Karol Miarka (1825–1882) starszy Nauczyciel, pisarz ludowy, śląski działacz społeczno-polityczny, redaktor, księgarz i nakładca.

Urodził się w Pielgrzymowicach w pow. pszczyńskim, jako 18-ste dziecko nauczyciela i organisty Antoniego Miarki. Jego twórczość literacka koncentrowała się na ziemi śląskiej, na podaniach ludowych, historii tego regionu oraz jego folklorze. Współpracował z czasopismami „Gwiazdka Cieszyńska”, „Zwiastun Górnośląski”, w latach 1868-1880 wydawał w Królewskiej Hucie własne czasopismo „Katolik”. W latach 1875-1880 prowadził drukarnię w Mikołowie. Został pochowany w Cieszynie.

Karol Miarka. Fot. Jan Mieczkowski 1882 Źródło: Wikipedia

Polemika z Karolem Miarką Polemika obu redaktorów o nienagannym temperamencie prowadziła do sięgania po argumenty nieprzyjemne dla obu stron. Karol Miarka nie pozostał dłużny Heneczkowi. Na łamach „Katolika“ opublikował swoją powieść „Sądy Boże“ i w nietypowy sposób sformułował w stosunku do Teodora Heneczka zarzuty, które faktycznie nie zostały nigdy potwierdzone.

We wspomnianym utworze pojawia się fikcyjna, ale opisem łudząco przypominająca piekarskiego drukarza, postać Łysonia. K. Miarka ukrywając pod pretekstem fikcji literackiej postać Heneczka powtórzył krążące wokół drukarza plotki, przedstawiające go jako złodzieja, obłudnego katolika, rozpustnika, zdradzającego żonę ze swoją służącą. Ile było prawdy w przytoczonych przez Miarkę informacjach trudno dziś dociec, ale z pewnością musiały bardzo rozdrażnić wydawcę „Zwiastuna Górnośląskiego“, który zastanawiał się nad wytoczeniem procesu Miarce i sugerował mieszkańcom Piekar, że także powinni czuć się dotknięci kłamstwami na temat ich miasta, jakie są w tej powieści (ZG Dodatek, nr 21 z 1870). Wydrukował w ich imieniu oficjalne oświadczenie, a być może sam był jego autorem, w którym stwierdzają oni szlachetność i wielkość charakteru

redaktora Zwiastuna, długoletniego obywatela Piekar.

Spór Teodora Heneczka z Karolem Miarką skończył się tym, że od połowy 1870 r. ks. Bernard Purkop na polecenie władz kościelnych opuścił stanowisko redaktora „Zwiastuna Górnośląskiego“. Oznaczało to jednoznacznie wycofanie się duchowieństwa z popierania „Zwiastuna“.

(...) Tatusiu - odzywa się Anneczka - nie zapomnijcież oddać listu, który wam przyniósł Marcin z zagranicy dla Pana Łysonia!

- Ej dobrze, że mi przypomniałaś - odpowiada ojciec. - właśnie stoimy przed domem jego, bież i oddaj list; poczekamy na ciebie!

- Dlaczegoż sami nie oddaliście listu? Zapytała się ciocia po odejściu Anneczki.

- Nie lubię Łysonia, ponieważ jest obłudnik; przed księżmi i ludem udaje świętoszka, a w domu żyje jak turecki basza!

-Jeżeli też to prawda, co mi pani z Polski, co tu u nas nocowała, powierzyła?

- Cóż takiego? Że O. O. Paulini w Czestochowie, gdy ich odwiedził powierzyli wielkie sumy pieniędzy, by je ocalić przed Moskalami. Łysy chociaż je odebrał, później się wszystkiego zaparł i klasztor okradł (...)

- Słyszałem o tem, i powiadano mi że od tego czasu nie pokazuje się do Częstochowy; lecz - nie sądźmy, abyśmy nie byli sądzeni!

Niech każdy za siebie odpowiada!

- Lecz cóż tak długo bawi Anneczka? Ja się obawiam, aby ją co złego nie spotkało!

- W jasny dzień?

W jamie wilka zawsze niebezpiecznie, czy we dnie lub w nocy. Łysy jak ludzie powtarzają źle się obchodzi z poczciwą żoną swoją (...)

Fragment książki Karola Miarki „Sądy Boże. Powieść z życia górników górnośląskich”, Warszawa-Mikołów 1910, (Śląska Biblioteka Cyfrowa).

„Sądy boże. Powieść z życia górników górnośląskich”, Warszawa-Mikołów 1910. (Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa).

Kontakty z Polską

Według badaczy, Teodor Heneczek konspiracyjnie drukował w Pieka-

rach ulotki na zlecenie działacza powstania styczniowego Stanisława Maciejewskiego. Drukował też polskie pieśni patriotyczne oraz przechowywał u siebie emigrantów, o czym władze pruskie powiadomił jeden z zatrudnionych u Heneczka pracowników o nazwisku Sobczyk: W roku 1865 robotnik A. S. z mojego zakładu, dla pijaństwa i złego zachowania się wydalony, taką wyrządził mi zemstę: Poszukał podobnego sobie pisarza, który według jego podyktowania, spisał denuncyacyę do rządu ruskiego jakobym w czasie powstania polskiego emigrantów polskich przechowywał i drukował narodowe pieśni. Na dowód tego załączył egzemplarze onych pieśni narodowych, naturalnie, bez żadnej firmy i dowodów gdzie były drukowane.

Zwiastun Górnoszlązki, 1870, R. 3, nr 49

Heneczek wszystkiemu zaprzeczał. Z oczywistych względów na niele-

galnych drukach kolportowanych w tym czasie nie zamieszczano autorów i adresów wydawniczych, stąd nie można jednoznacznie potwierdzić, kto stał za ich drukiem. Jedna okoliczność może przesądzać o patriotycznej postawie Teodora Heneczka. To czcionka! Na druku ulotnym z 1863 r. pt. „Odpowiedź” zachowanym w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej została zastosowana ta sama czcionka, której Heneczek używał w latach 40i 50-tych XIX wieku (np. w książce „Matka świętych Polska, albo żywoty świętych” z 1850 r.). Szczególnie charakterystyczna dla czcionki Heneczka była litera

„ł”

Druki z czasów powstania styczniowego przypisywane T. Heneczkowi. Źródło: Biblioteka Jagiellońska, sygn.

224768 IV, T. 2, nr 67 (Odpowiedź), sygn. 32184 (W tył)

Listy Teodora Heneczka z 1850 r. do Walerego Wielogłowskiego krakowskiego działacza społecznego, politycznego, wydawcy i posła na Sejm Krajowy Galicji. Źródło: Biblioteka PAU i Pan w Krakowie.

Portret W. Wielogłowskiego - Źródło: www.pl.pinterest.com

Z Piekar do Galicji W 1872 roku wszczęte zostały przeciwko drukarzowi dwa procesy prasowe za rzekomą obrazę króla pruskiego. Pożegnawszy się z czytelnikami Zwiastuna Górnośląskiego T. Heneczek sprzedał piekarską drukarnię i wyjechał do Galicji do majątku ziemskiego Procisne w pobliżu Lutowisk.

Po 4 latach kupił mniejszy majątek Netrebka (obecnie wsie Wojtówka i Jureczkowa) w pobliżu Ustrzyk Dolnych, gdzie gospodarował przez ostanie 12 lat życia. T. Heneczek nadal wspierał kosciół katolicki. Wspomagał finansowo kolegium OO. Jezuitów w Bąkowicach, był też związany z klasztorem OO. Franciszkanów w Kalwarii Pacławskiej.

Akt notarialny dotyczący dostarczenia przez Teodora Heneczka materiału budowlanego na budowę zakładu oo.

Jezuitów w Bąkowicach. Źródło: Archiwum Państwowe w Przemyślu, sygn.

56/979/0/1

Teodor Heneczek zmarł 10 listopada 1888 r. w Netrebce w domu nr 5. Pogrzeb odbył się 13 listopada. Pochowany został w Nowosielcach Kozickich na cmentarzu przylegającym do miejscowego drewnianego kościoła.

Kościół św. Jerzego i Tekli w Nowosielcach Kozickich Fot. Mateusz Terebecki. Źródło: Wikipedia.

Źródło: Mapy ze zbiorów Archiwum Państwowe w Przemyślu. Zespół Archiwum Geodezyjne, sygn. 56/126/0/0/1321M, sygn. 56/126/0/0/1118M

Następcy Heneczka Teofil Nowacki Prowadził od 1852 r. warsztat introligatorsko-księgarski, a od 1871 roku drukarnię w Piekarach. Był synem Tomasza Nowackiego z Mikołowa, u którego swą śląską przygodę rozpoczynał Teodor Heneczek.

Tłoczył głównie literaturę dewocyjną i ludową. Był wydawcą pierwszego w historii życiorysu ks. Jana Ficka, który ukazał się w 1873 r. Drukarnia istniała do śmierci Teofila Nowackiego w 1919 roku.

Zbiory Izby Regionalnej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Piekarach Śląskich

Karol Osadnik Schedę po Teofilu Nowackim przejął 4 lata później Karol Osadnik – pracownik czasopisma „Katolik“ w Bytomiu, który prowadził warsztat i wydawnictwo w Piekarach do 1939 r.

Stanisław Czerniejewski Franciszek Świder Od 1888 r. pracę wydawniczą w Piekarach prowadził Stanisław Kostka Czerniejewski, sprowadzony do miasta przez Franciszka Świdra. Ich współpraca trwała zaledwie dwa lata. Przez 13 lat (1888-1900) Czerniejewski wydawał w Piekarach czasopismo „Gwiazda Piekarska” poświęcone sprawom politycznym, społecznym i oświacie. Wydał popularne w swoich czasach publikacje „Historia Bytomia, Piekar i okolicy” oraz oparte na autentycznych wydarzeniach opowiadanie „Kruszce srebrne albo opis zamordowania księży”. Skazany przez władze pruskie w procesie prasowym spędził 4 miesiące w więzieniu. Zmarł w 1903 r.

Zbiory Izby Regionalnej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Piekarach Śląskich

Zbiory Jagiellońskiej Biblioteki Cyfrowej Zbiory Izby Regionalnej Miejskiej Biblioteki Publicznej w Piekarach Śląskich

Piekarzanie pamiętają Od śmierci Teodora Heneczka minęło już 129 lat, ale pamięć o najważniejszym piekarskim drukarzu, redaktorze i wydawcy trwa nieustannie. Władze miasta w 1999 roku z prezydentem Andrzejem Żydkiem, Komitem Obywatelskim oraz spadkobiercami T. Heneczka ufundowali i odsłonili tablicę pamiątkową w miejscu pochówku w Nowosielcach Kozickich. Spacerując po Piekarach możemy natknąć się na tablicę pamiątkową na budynku oraz w kaplicy na cmentarzu. Rok 2017 przyniósł nową inicjatywę ukierunkowaną na pamięć i pielęgnowanie spuścizny Heneczka. Rada Miasta uchwałą z dnia 25 maja 2017 nadała imię Teodora Heneczka Miejskiej Bibliotece Publicznej w Piekarach Śląskich, która w swoich zbiorach przechowuje dwa druki tego wybitnego górnośląskiego drukarza.

Budynek przy ul. Bytomskiej 176 i znajdująca się na nim tablica pamiątkowa

Odsłonięcie tablicy pamiątkowej na grobie Teodora Heneczka w Nowosielcach Kozickich w 1999 roku

W 2017 roku z inicjatywy Miejskiej Biblioteki Publicznej w Piekarach Śląskich został zaprojektowany przez Damiana Langosza

krój pisma, będący rekonstrukcją używanej przez Teodora Heneczka w XIX wieku czcionki. Dostojne kształty liter, cyfr i pozostałych znaków typograficznych będą nas przenosić w przeszłość i przypominać, że przed wiekami na 25 lat zatrzymał się w Niemieckich Piekarach nieznany nikomu człowiek, który swoją ciężką pracą wzmacniał znaczenie języka polskiego na Górnym Śląsku.

Zdjęcie z 1968 r. z albumu „900 lat Piekar Śląskich”. Źródło: Izba Regionalna Miejskiej Biblioteki Publicznej w Piekarach Śląskich

Źródła i literatura Na wystawie wykorzystano fragmenty książek i artykułów: J. H. Osoba, Dzieje rodziny Heneczków, Tychy 1998.

J. Saratowicz-Stolarzewiczowa, Teodor Heneczek: górnośląski drukarz-redaktor-wydawca, Katowice 1985.

E. Wiśniewska, Działalność wydawnicza i drukarska Teodora Heneczka w XIX wieku w Niemieckich Piekarach, Kraków 2000 (praca magisterska) K. Prus, O pierwszych polskich drukarzach i wydawcach na Śląsku Górnem, Mikołów 1920.

S. Wallis, Powiat świętochłowicki - monografia. Życiorysy wybitnych osobistości, Katowice 1931, s. 34-36.

F. Szymiczek, Przyczynki do biografii Teodora Heneczka, Sobótka, 1959, nr 3, s. 397-399.

W. Ogrodziński, Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Katowice 1965.

H. Czerwień, Drukarnia Paulinów w Częstochowie w latach 1730-1863, Bytom 1998.

J. H. Osoba, Zarys dziejów drukarni Teodora Zalewskiego, Tychy 1999.

Z dziejów książki i prasy na Śląsku w XIX i XX wieku. Wybrane zagadnienia, pod red. Krystyny Heskiej-Kwaśniewicz, Katowice 1999.

S. Drobny, Ks. Aloyzy Jan Fiecek, Katowice 1996.

Ks. Jan A. Ficek i Piekary Śląskie w XIX wieku. Działalność religijna i społeczna ks. Jana A Ficka i rola Piekar jako centrum katolicyzmu społecznego na Górnym Śląsku w XIX wieku, red nauk J. Wycisło, Katowice 1992.

Piekarzanie. Leksykon mieszkańców Piekar Śląskich, Piekary Śląskie 2010.

Górnictwo i tradycje górnicze w Piekarach Śląskich. Historia, współczesność, przyszłość, Krzeszowice 2006.

A. Potempa, 100 lat Kalwarii w Piekarach Śląskich, Piekary Śląskie 1996.

J. Wycisło, Ks. Jan Alojzy Ficek. Zarys działalności religijno-społecznej, Katowice 1992.

D. Sieradzka, A. Żydek, Z kart gazet piekarskich, Kraków 1995.

T. Szewczyk, Polsce był zawsze wierny, Bieszczad, R. 7, 2000, s. 341-344.

Źródła ikonograficzne wykorzystane na wystawie pochodzą ze zbiorów: Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska, Archiwum Państwowe w Opolu, Archiwum Państwowe w Przemyślu Archiwum Państwowe w Katowicach. Oddział w Pszczynie Biblioteka Śląska, Śląska Biblioteka Cyfrowa Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona Biblioteka Cyfrowa PAUart Izba Regionalna Miejskiej Biblioteki Publicznej w Piekarach Śląskich

Przygotowanie wystawy i opracowanie graficzne: Łukasz Żywulski