Monitor03
29.12.09 10:46
Stránka 19
Emisariuszka „Zo”
B
yła pierwszą kobietą-emisariuszką, wysłaną przez Polskie Państwo Podziemne do Sztabu Naczelnego Wodza w Wielkiej Brytanii. Była też jedynaczką wśród Cichociemnych i drugą kobietą w armii polskiej, która otrzymała stopień generała. Mowa o generał prof. dr hab. Elżbiecie Zawackiej, która zajęła trwałe miejsce w galerii tych najdzielniejszych z dzielnych Polek. Elżbieta Magdalena Zawacka urodziła się 19 marca 1909 roku w Toruniu, gdzie ukończyła niemiecką szkołę podstawową, a później polskie Żeńskie Gimnazjum Humanistyczne. Dom rodzinny był domem polskim – po latach wspominała, że jej ojciec płakał z radości, witając wkraczającego do Torunia gen. Józefa Hallera. Po maturze Zawacka studiowała matematykę na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego. Wówczas to wstąpiła do organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet (PWK). Po uzyskaniu absolutorium w 1931 roku podjęła pracę w Sompolnie jako nauczycielka i tam, już jako instruktorka, założyła koło PWK. Trzy lata później, ucząc w Otorowie, została zastępcą komendantki hufca tej organizacji w Szamotułach. W 1937 roku przerwała pracę pedagogiczną i objęła kierownictwo w komendzie Przysposobienia Wojskowego Kobiet Regionu Śląskiego, gdzie bezpośrednio podlegało jej 19 komend powiatowych. W marcu 1939 roku zaangażowała się w działalność Pogotowia Społecznego Przysposobienia Wojskowego Kobiet, którego celem było przeszkolenie kobiet na wypadek wojny. Wspominała, że Pogotowie Społeczne do września 1939 roku przeszkoliło około miliona kobiet w służbie sanitarnej oraz z zakresu obrony przeciwlotniczej i przeciwpożarowej. Rozkaz mobilizacyjny Zawacka otrzymała 26 sierpnia 1939 roku MARZEC 2010
w Spale, gdzie przebywała na obozie szkoleniowym. Niezwłocznie powróciła na Śląsk, by organizować pomoc dla ludności cywilnej i wojska. Zgodnie z otrzymanym 2 września rozkazem opuszczenia Katowic wyruszyła z podległymi sobie instruktorkami do Lwowa i jako żołnierz Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej wzięła udział w obronie tego miasta. Po jego kapitulacji przedarła się do Torunia. Dla Elżbiety Zawackiej klęska wrześniowa nie oznaczała końca walki. Po krótkim pobycie u rodziców pojechała bowiem do Warszawy, gdzie już w październiku wstąpiła do tajnej organizacji wojskowej Służba Zwycięstwu Polski, powstałej 27 września 1939 roku, i złożyła przysięgę na wierność Polsce przed Janiną Karasió-
wną, szefem Wydziału Łączności. Od tej chwili była żołnierzem Polskiego Państwa Podziemnego. Pod pseudonimem „Zelma” działała na Śląsku, organizując tamtejszą autonomiczną Służbę Zwycięstwu Polski (SZP), pełniąc równocześnie funkcję szefa łączności w śląskiej komendzie SZP – Związku Walki Zbrojnej. Na terenie Śląska i Zagłębia organizowała również tajne nauczanie. Często przekraczała granicę między Generalną Gubernią a pozostałymi ziemiami polskimi, wcielonymi do Rzeszy. W grudniu 1940 roku Komenda Główna Związku Walki Zbrojnej odwołała ją do Warszawy i przydzieliła do Wydziału Łączności Zagranicznej, działającego pod kryptonimem „Zagroda”. Tu Zawacka przyjęła pseudonim „Zo” i jako młoda kobieta, blondynka o niebieskich oczach, swobodnie posługująca się językiem niemieckim, stała się legendą wśród kurierów Komendy Głównej ZWZ-AK na trasach zachodnich. W 1942 roku zorganizowała na Śląsku placówkę Łączności Zagranicznej „Cyrk”, obsługującej trasy Polska – Berlin – Sztokholm, Polska – Lotaryngia – Paryż
19