Idzie wiosna
MY
ar, vesna, wiosna? Już ją czujemy w powietrzu, już jest tuż, tuż! Umilmy obie oczekiwanie na nią ciekawostkami językowo-kulturowymi.
J
w których prawdopodobnie miały postać odpowiednio wósr i yēro-.
ry tak samo jak dziś oznaczał pierwszą porę roku. Wyraz vesna wprawdzie dalej występuje w języku słowackim, ale jest to słowo poetyckie, książkowe, dość rzadko spotykane w języku codziennym. Z kolei słowacka jar (ponieważ rzeczownik jest rodzaju żeńskiego) pochodzi z prasłowiańskiego jaro. Korzenie obu nazw sięgają zamierzchłych czasów praindoeuropejskich,
Wyrazy powiązane ze słowem jar spotkać można również w języku polskim, przykładowo w postaci przymiotnika jary, który oznacza ‘siany na wiosnę’, i w związku frazeologicznym stary, ale jary, gdzie oznacza ‘krzepki’. Drugie znaczenie wyszło już w polszczyźnie z użycia; w języku słowackim jest jeszcze obecne w literaturze pięknej pod postacią jarý.
Utopić zimę Pomimo odmienności słów starodawne zwyczaje dalej trwają w naszych kulturach. Początek wiosny dla naszych przodków wiązał się z wieloma obrzędami, do których zaliczało się również topienie marzanny. Również dzisiaj, choć odbywa się to o wiele rzadziej niż przed wiekami, podczas wiosennej równo-
nocy Polacy i Słowacy tworzą kukłę, którą następnie topią w rzece. W języku słowackim ta kukła nazywa się morena. Zwyczaj wywodzi się czasów słowiańskich. Kukła przedstawiała postać Marzanny, bogini śmierci, zimy i odrodzenia. Utopienie kukły (i często też wcześniejsze podpalenie) miało być ofiarą, mającą zakończyć zimę i rozpocząć wiosnę. Tradycyjnie marzanna była noszona przez dziecięcy orszak po całej wsi, a wieczorem była przejmowana przez młodzież, która podpalała i wrzucała ją do wody.
„Równodzienność” wiosenna Na zakończenie zostawiamy jeszcze jedną ciekawostkę językową. Wyraz równonoc, który oznacza dzień, kiedy Słońce jest obecne przez tyle samo czasu nad i pod horyzontem, w języku słowackim ma postać rovnodennosť. Zabawne, jak po raz kolejny zresztą pokrewieństwo językowe nie musi wcale oznaczać bliskości słownictwa. W końcu *rovnonoc brzmiałaby dla Słowaka tak samo dziwnie, jak *równodzienność dla Polaka! VELESLAVA OPUK i FILIP LEON OPUK PolishSlovak.eu
ZDJĘCIA: STANO STEHLIK
Chociaż wiosna w Polsce i na Słowacji wygląda bardzo podobnie, od strony językowej może zaskoczyć. Słowacy bowiem na wiosnę mówią jar. Słowo „wiosna” pochodzi od prasłowiańskiego przodka vesna, któ-
30
N IE
Jara wiosna
OWIA SŁ
MONITOR POLONIJNY
