Monitor Polonijny 2019/12

ISSN 1336-104X

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:28 Page 33

str.

4

ę

ksykańskie e m

str .1 6

odzinie

dziec

27

jr

z

am t ę i w Ś iątkie

str. 6

O polsko -

str.

t

„Święt komik e” sy

d b a Z aj o r a cj dy

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:10 Page 2

ra na grzebieniu przez specjalnie złożony papier toaletowy, produkowany w czasach socjalistycznych tak swoje początki muzycznej kariery podczas wieczoru z cyklu „Poznajmy się, proszę“ opisywał Ewald Danel, szef artystyczny Słowackiej Orkiestry Kameralnej im. Bohdana Warchala.

Z kolei jego syn Richard, multiinstrumentalista, już jako trzylatek potrafił zagrać na pianinie dokładnie to, co usłyszał wcześniej. Okazało się, że wirtuozi potrafią bawić publiczność nie tylko grą na instrumentach, ale i opowiadając w barwny sposób o swoim życiu prywatnym i muzycznym.

G

ZDJĘCIA: STANO STEHLIK

Nie tylko o tym,

jak wybitny muzyk grał na grzebieniu stały w domu przesiąkniętym muzyką, nic więc dziwnego, że syna Richarda pociągały różne instrumenty i wszystkie odcienie muzyki.

Podczas spotkania Richard opowiedział swoich fascynacjach instrumentami i o tym, jak dostał się do prestiżowej szkoły w Berkley, w USA. Druga część spotkania była poświęcona wierze, gdyż obaj panowie nie tylko występują jako muzycy w filharmonii, ale i w kościołach i właśnie wiara w Boga ma w ich życiu olbrzymie znaczenie grają nie tylko w filharmonii, ale i w kościołach. Właśnie wiara w Boga ma w ich życiu olbrzymie znaczenie. „Moją najlepszą szkołą muzyczną był kościół“ – wspominał Ewald Danel. Podobnie swoje zaangażowanie muzyczne opisywał jego syn.

Ostatnia część obfitowała w dowcipne sytuacje, związane z tożsamo-

ścią gości, których korzenie sięgają Cykl spotkań „Poznajmy się, proPolski, a nawet Francji, choć, jak sami stwierdzili, najmocniej czują się szę“, którego celem jest prezentacja związani z Zaolziem. Przerywnikami w formie rozmów przeplatanych wyw rozmowach były występy obu pastępami artystycznymi osobistości ze nów: najpierw na skrzypcach zagrał świata Polonii lub Słowaków polskieEwald Danel, później na fortepianie go pochodzenia, miał swoją kontynuRichard Danel, by na koniec pożeację 5 listopada w Instytucie Polskim w Bratysławie. Przypomnijmy, w pierwgnać się z publicznością wspólnym szym spotkaniu wystąpiły dwie Polki: występem. primabalerina Słowackiego Teatru Piękny, pełen zabawy, ale i nostalNarodowego Romina Kołodziej i śpiegicznych wzruszeń wieczór szybko waczka Ewa Sipos. Na drugie spotkaminął. Publiczność, wśród której obenie zaproszono wybitnych muzyków cni byli konsul RP Stanisław Kargul, polskiego pochodzenia: Ewalda i Ri radca ambasady RP w RS Piotr Drocharda Danelów. bniak, nagrodziła występujących Rozmowa z nimi składała się z trzech gromkimi brawami. części. Pierwsza, nazwana przez proKolejne spotkania z cyklu „Poznajwadzącą Małgorztę Wojcieszyńską my się, proszę“ planowane są przez „Marzeniem ojca“, dotyczyła wyboru organizatorów (Klub Polski i Instytut drogi życiowej obu panów. „Mój ojPolski) na przyszły rok.

RED. ciec marzył, by jego dzieci kształciły się muzycznie. Chciał bowiem stworzyć zespół muzyczny. Niestety zmarł, gdy miałem 5 lat, ale mama dopilnowała, by wszystkie dzieci grały na instrumentach“ – wspominał Ewald Danel.

W tamtych czasach w Suchej Gó rnej na Zaolziu, skąd pochodzi, grę na skrzypcach traktowano jako hobby, a nie zawód. Z kolei jego dzieci wyra- Projekt realizowany z finansowym wsparciem Funduszu Wspierającego Kulturę Mniejszości Narodowych 2

MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:10 Page 3

Smutno, nostalgicznie, interesująco, kontrowersyjnie i pouczająco! Tak po krótce można opisać to, co zawiera świąteczne wydanie „Monitora“. Jeden z artykułów to wspomnienie Violi Macakovej, która w listopadzie została brutalnie zamordowana. Wspominamy ją, ponieważ - nie wszyscy to wiedzę - studiowała również język polski na II roku studiów środkowoeuropejskich (str. 11).

W kolejnych artykułach nastrajamy świątecznie, zastanawiając się wraz z naszymi czytelnikami, jak wielkie znaczenie w przeżywaniu Bożego Narodzenia miało przyjście na świat ich dzieci (str. 4). Na stronie adresowanej do najmłodszych mówimy o przygotowaniach do zbliżających się świąt (str. 31). Nie brakuje też porad, jaką choinkę kupić, jak pakować prezenty, by pozostać w zgodzie z ekologią (str. 21). Podajemy też przepis na świąteczną zupę rybną (str. 32).

W rubryce, w której przedstawiamy naszych rodaków mieszkających na Słowacji, prezentujemy polsko-meksykańską rodzinę mieszkającą w Koszycach, której historia z pewnością Państwa wzruszy, bowiem cztery lata temu została ona poddana trudnej próbie. Jakiej? Tego się Państwo dowiedzą, zaglądając na str. 16.

W comiesięcznym dziale, poświęconym komiksowi, tym razem będzie mowa o kreślonych historiach, których bohaterami są święci (str. 27).

Zapowiadając „kontrowersje” niniejszego wydania naszego pisma, miałam na myśli rozmowę z Joanną Siedlecką na temat Jerzego Kosińskiego i jego powieści „Malowany ptak“. Warto wspomnieć, że na podstawie wspomnianej książki powstał film pod tym samym tytułem, który można zobaczyć w słowackich kinach (str. 7).

A podsumowując niedawne wydarzenia, nie sposób nie wspomnieć premiery grupy teatralnej Patchwork i jej przedstawienia „Wesele“ (str. 14), koncertu poświęconego pamięci Krzysztofa Komedy (str. 12), koncertu organowego w Nitrze (str. 10) czy kolejnego odcinka cyklu „Poznajmy się, proszę“ (str. 2).

Oprócz tego w numerze stałe rubryki, w których prezentujemy np. słowacką perełkę, jaką jest Chateau Béla (str. 20), a także zachęcamy do sięgnięcia po książkę o naszej noblistce Wisławie Szymborskiej (str. 22). Życząc wszystkim Czytelnikom zdrowych, pogodnych, obfitujących w przyjemne doznania świąt, zachęcam do sięgnięcia po lekturę naszego pisma.

W imieniu redakcji

ANKIETA Święta z dzieciątkiem 4 Zadbaj o tradycję 6 Z KRAJU 6 WYWIAD MIESIĄCA Jerzy Kosiński - malowany ptak czy czarny ptasior?

7 Z NASZEGO PODWÓRKA 10 CO U NICH SŁYCHAĆ?

O polsko-meksykańskiej rodzinie, która wymieniła tropiki na Słowację i wygrała życie 16 SŁOWACKIE PEREŁKI Chateau Béla 20 BASIA Z ZIELONEGO WZGÓRZA Pod choinką. Jaką?

21 Nie tylko Pan Twardowski, czyli Polacy na Księżycu 22 BLIŻEJ POLSKIEJ KSIĄŻKI Jaka ona była?

22 KINO-OKO Wypieranie przeszłości 24 BRATYSŁAWA – MIASTO NIEBANALNEJ URODY W ciągłej przebudowie, ale z dużym potencjałem – port lotniczy Bratysława 25 KRZYŻÓWKA 26 SUBIEKTYWNA HISTORIA KOMIKSU POLSKIEGO „Święte” komiksy 27 Świąteczna magia 28 OGŁOSZENIA 28 ROZSIANI PO POLSCE (Nie)związany z Warszawą 30 MIĘDZY NAMI DZIECIAKAMI Małe kroczki 31 PIEKARNIK Tradycja przede wszystkim 32

ŠÉFREDAKTORKA: Małgorzata Wojcieszyńska • REDAKCIA: Agata Bednarczyk, Alina Kabele, Arkadiusz Kugler, Katarzyna Pieniądz, Magdalena Zawistowska-Olszewska KOREŠPONDENTI: KOŠICE: Magdalena Smolińska • TRENČÍN: Aleksandra Krcheň JAZYKOVÁ ÚPRAVA V POĽŠTINE: Maria Magdalena Nowakowska, Małgorzata Wojcieszyńska GRAFICKÁ ÚPRAVA: Stano Stehlik ZAKLADAJÚCA ŠÉFREDAKTORKA: Danuta Meyza-Marušiaková † (1995 - 1999) • VYDAVATEĽ: POĽSKÝ KLUB ADRESA: Nám. SNP 27, 814 49 Bratislava • IČO: 30 807 620 • KOREŠPONDENČNÁ ADRESA: Małgorzata Wojcieszyńska, 930 41 Kvetoslavov, Tel: 031/5602891, monitorpolonijny@gmail.com • BANKOVÉ SPOJENIE: Tatra banka č.ú.: SK60 1100 0000 0026 6604 0059 • EV542/08 • ISSN 1336-104X Redakcia si vyhradzuje právo na redigovanie a skracovanie príspevkov • náklad 550 ks • nepredajné Realizované s finančnou podporou Fondu na podporu kultúry národnostných menšín. • Projekt współfinansowany w ramach sprawowania opieki Senatu Rzeczypospolitej Polskiej nad Polonią i Polakami za granicą Laureat Nagrody im. Macieja Płażyńskiego w kategorii redakcja medium polonijnego 2013

GRUDZIEŃ 2019

3

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:10 Page 4

Święta z dzieciątkiem W tym roku, starając się nastroić świątecznie naszych czytelników, zadajemy pytania dotyczące Bożego Narodzenia rodzicom, których dzieci uczęszczają na zajęcia Klubu Małego Polaka w Bratysławie. Interesuje nas, jak spędzają święta i jak obecność dziecka wpływa na ich celebrowanie.

Agnieszka Dębowska 8 lat mieszkam wraz z mężem Słowakiem i 4-letnią córką pod Bratysławą. W domu mówimy po polsku, ale dziecko przynosi z przedszkola sporo słowackich naleciałości. Święta spędzamy na przemian, raz w Polsce, raz na Słowacji.

Wigilię przygotowujemy według polskich tradycji, dodając parę potraw słowackich. Od kiedy jest z nami córeczka, przeżywanie Bożego Narodzenia wydaje się pełniejsze.

Od

Justyna Pilip Krukowska esteśmy rodziną z dwójką dzieci.

Synowie mają 5 i 7 lat. Ja jestem Polką, mąż Słowakiem. Mieszkam na Słowacji od 15 lat – pierwszych pięć lat w Bratysławie, obecnie w Čiernej Vodie, pod Bratysławą. Święta spędzamy najczęściej w Polsce. Na Słowacji zdarzyło nam się spędzać je tylko trzy razy. Jak w Polsce, to – wiadomo – według polskich tradycji. Kiedy jesteśmy na Słowacji, łączymy to, co polskie i słowackie, by dzieci zaznajomiły się z tradycjami obu krajów. W naszej rodzinie rozmawiamy po polsku i po słowacku, ale – co ciekawe – oglądamy tylko polską telewizję. Do naszych rodzinnych tradycji należy wspólne

J

4

pieczenie pierniczków: wspólnie robimy ciasto i wspólnie dekorujemy nasze wypieki. No i co roku razem, też własnoręcznie, przygotowujemy wieniec adwentowy.

A jak wspominam pierwsze Boże Narodzenie po urodzeniu dziecka?

Było ono magiczne! Przeszczęśliwe!

Pierwszy syn, który miał przyjść na świat 24 grudnia, urodził się dziesięć dni wcześniej i już na Wigilię leżał sobie pod choinką jako największy i najpiękniejszy prezent mojego życia! Były to najwspanialsze święta! Nasz dom i rodzinę przepełniała miłość; żadne prezenty nie miały znaczenia, bo tym najwspanialszym był nowy członek rodziny.

MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:10 Page 5

Andrzej Kosieradzki esteśmy 4-osobową rodziną: ja jestem Polakiem, żona Słowaczką.

W Bratysławie, a teraz w jej okolicy mieszkamy od 12 lat. Święta spędzamy i tu, i w Polsce.

J

Anna Szer Takac esteśmy rodziną z dwiema córkami: 9- i 4-letnią. Mąż jest w połowie Słowakiem, w połowie Szwedem, ja jestem Polką i od prawie 9 lat mieszkamy w Bratysławie. Święta zazwyczaj spędzamy poza Słowacją: w Polsce albo w Szwecji. Zachowujemy polskie tradycje, szczególnie jeśli chodzi o potrawy. Te polskie i szwe dzkie dania wzbogacamy słowackimi opłatkami z miodem i orzechami.

Rozmawiamy głównie po polsku.

Od kiedy mamy dzieci, charakter Bożego Narodzenia zdecydowanie się zmienił – wraca magia, którą pamiętamy z dzieciństwa.

J

Celebrujemy je w zależności od tego, gdzie jesteśmy – w Polsce po polsku, na Słowacji po słowacku. Pierwsze Boże Narodzenie po urodzeniu dziecka uświadomiło nam, że jesteśmy rodziną w pełni tego słowa znaczeniu.

ZDJĘCIA: ARCHIWA RODZINNE

Anna Skowron asza czteroosobowa rodzina to ja – Polka, tato – Słowak i dwoje dzieci w wieku 2 i 4 lat. Na Sło wacji mieszkamy od 10 lat, wcześniej przez 6 lat mieszkaliśmy w USA. Dopóki żyli rodzice, święta spędzaliśmy na zmianę: raz w Polsce, raz na Słowacji. Teraz na Boże Narodzenie zostajemy na Słowacji, ale na Wielkanoc, kiedy wiosną moi bracia mają urodziny, jeździmy w odwiedziny właśnie do nich.

Na wigilijnym stole staramy się łączyć tradycje obu krajów; nie może więc zabraknąć barszczu z uszkami, ryby w grzybach według przepisu babci i ryby po grecku, którą uwielbia mój mąż.

N

GRUDZIEŃ 2019

W tym roku pierwszy raz nie będziemy spędzać Bożego Narodzenia w domu, ale w hotelu, więc zobaczymy, jak nam się będzie podobało.

Kiedy wspominam pierwsze święta z dzieckiem, to na myśl mi przychodzi długa, stresująca podróż do Polski, do moich rodziców.

Pamiętam też, że wtedy mogłam się tylko obejść smakiem, patrząc na pyszności wigilijnego stołu - nie mogłam ich wszystkich spróbować, gdyż jeszcze karmiłam małą córeczkę Elę. Ale za to kolejne święta były wspaniałe, gdyż dziecko cieszyło się już z obecności w domu innych dzieci, czyli kuzynek, oraz z ubierania choinki.

RED. 5

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:10 Page 6

oże Narodzenie to na ogół wymarzony czas w życiu dziecka.

Emocje, które towarzyszą oczekiwaniu na prezenty, nie mają sobie równych. Zapach choinki, blask światełek, smak wigilijnych potraw i to coroczne napięcie: kiedy przyjdzie mikołaj? Tak, dzieci potrafią sprawić, że i w życiu dorosłych powraca zdolność do głębszego przeżywania świąt.

Kiedy sami stajemy się rodzicami lub gdy możemy towarzyszyć dzieciństwu naszych bliskich, w którymś momencie zauważamy, że coś się w nas zmieniło. Chęć bycia obdarowywanym ustępuje bowiem pragnieniu dzielenia się z innymi, a najpiękniejszym prezentem jest po prostu radość w oczach dzieci.

W świecie zdominowanym przez nawyk kupowania coraz to nowych przedmiotów rzadko trafia się okazja, by na coś czekać. Nasze dzieci również borykają się z nadmiarem – ubrań, drobiazgów, różnych zbędnych rzeczy. Czy w czasie świąt ich świat nie wypełnia się jeszcze bardziej?

Może warto się zastanowić, jaki prezent sprawić swym bliskim, by nie powiększać konsumpcyjnego przesytu? Tak, to trudne, bo pod choinką przecież powinno być „na bogato”, ale skoro tyle się mówi o ekologii, to

B

3 listopada Rada Naczelna PSL oświadczyła, że kandydatem stronnictwa na prezydenta jest prezes ugrupowania WŁADYSŁAW KOSI NIAK-KAMYSZ .

5 listopada szef Rady Europejskiej DONALD TUSK zapowiedział, że nie będzie kandydował w wyborach prezydenckich w Polsce w 2020 roku. Jak argumentował, do tego potrzebna jest kandydatura, która nie jest obciążana bagażem tru 6

Zadbaj o tradycję

patrząc na sterty pustych opakowań, podartych papierów i wstążek, których już nikt nie użyje ponownie, może wymyślimy coś innego?

Kiedy w rodzinie przybywa nowy maleńki domownik, najchętniej dalibyśmy mu gwiazdkę z nieba, wszystko, co najlepsze i najpiękniejsze. Ale oprócz zabawek i ubranek ważne są też inne podarunki - dar rodzinnych tradycji, dar dzielenia się z potrzebującymi, dar uważności i gotowości słuchania drugiego człowieka, dar czasu dla babci i dziadka i jeszcze wiele, wiele innych. Choćby dar skromności – jak się nauczyć wybierać to najistotniejsze ze swojej listy pragnień i na nim poprzestać. Wtedy taki prezent ma szansę być naprawdę

tym wyczekanym, a bożonarodzeniowy czas upłynąć może nieco inaczej niż zwykle. Warto uczyć tego dzieci od najmłodszych lat, sięgać do rodzinnych historii, regionalnych zwyczajów świątecznych. Każda tradycja od czegoś się przecież zaczyna. Nasi przodkowie, żyjąc bez telefonów i telewizji, okres przedświąteczny i świąteczny celebrowali bardzo intensywnie. Wiele zwyczajów nie przetrwało do dziś, ale część z nich da się przejąć; można też stworzyć własne – wspólne kolędowanie, gry planszowe przy choince, sąsiedzkie wyjście na pasterkę… Jestem przekonana, że dla dzieci każda nietypowa aktywność może być źródłem ekscytacji. Tak, „kiedyś było lepiej” – w oczekiwaniu na Boże

dnych, niepopularnych decyzji. „Ja takim bagażem jestem obciążony od czasów, kiedy byłem premierem“ - podkreślił.

Gosiewska (PiS), Małgorzata Kidawa-Błońska (KO), Włodzimierz Czarzasty (Lewica), Piotr Zgorzelski (PSL-Kukiz’15).

Od 11 listopada Polacy mogą podróżować DO USA NA 90 DNI w celach biznesowych i turystycznych bez wiz. Poinformował o tym 6 listopada prezydent Andrzej Duda.

Na inauguracyjnym posiedzeniu zebrał się również SENAT X KADENCJI. Marszałkiem Senatu został Tomasz Grodzki (KO), a wicemarszałkami Bogdan Borusewicz (KO), Stanisław Karczewski (PiS), Michał Kamiński (PSL), Gabriela Morawska-Stanecka (Lewica).

11 listopada w Narodowe Święto Niepodległości prezydent Andrzej Duda odznaczył Orderem Orła Bia łego historyka prof. ANDRZEJA NOWAKA oraz lekarkę prof. GRAŻY NĘ ŚWIĄTECKĄ.

12 listopada odbyło się inauguracyjne posiedzenie SEJMU IX KADENCJI. Marszałkiem Sejmu została Elżbieta Witek, a wicemarszałkami Ryszard Terlecki (PiS), Małgorzata

15 listopada prezydent Andrzej Duda powołał rząd Mateusza Morawieckiego. W nowym rządzie znaleźli się: wicepremier, minister aktywów państwowych Jacek Sasin; wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński; wicepremier, minister nauki i szkolnictwa wyższego Jarosław Gowin.

Ministrem sprawiedliwości pozostał Zbigniew Ziobro. Szefem MSZ pozostał Jacek Czaputowicz, szefem MON Mariusz Blaszczak, ministrem cyfryzacji Marek Zagórski, ministrem zdrowia Łukasz Szumowski, ministrem rolnictwa Jan Krzysztof Ardanowski, ministrem gospodarki morskiej i żeglugi śródlądowej Marek Gróbarczyk, a szefem MEN Dariusz Piontkowski. Na ministra finansów prezydent powołał Tadeusza Kościńskiego, zaś Marlenę Maląg na szefową resortu pracy i polityki społecznej. Ministrem klimatu został Michał Kurty ka, ministrem rozwoju Jadwiga Emilewicz, a Małgorzata Jarosińska - Jedynak ministrem funduszy i polityki regionalnej. Konrad Szymański pokieruje polityką europejską w randze ministra konstytucyjnego w KPRM. Ministrem sportu MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:10 Page 7

Narodzenie wspólnie przygotowywano ozdoby choinkowe, lepiono pierogi, ucierano ciasto na pierniki. Dziś goni nas czas, gotowe świąteczne błyskotki kuszą w sklepach już od listopada, a część potraw najchętniej kupujemy od kogoś, kto oszczędza nam żmudnego stania w kuchni. I to też jest w porządku, trudno przecież utrzymać przy życiu wszystkie zwyczaje naszych dziadków. Ale zróbmy coś w zamian, nie idźmy na łatwiznę!

Pokażmy dzieciom, że i one są częścią wielkiego czegoś, co nazywamy „pokoleniem” i ich sposób przeżywania świąt zaważy na tym, jakie Boże Narodzenie przygotują kiedyś dla nas i swoich dzieci.

Tradycja – czasem onieśmiela i odstrasza, a czasami budzi uśmiech. Mój sąsiad od lat czeka do ostatniej chwili z wyborem choinki. W końcu kupuje tę najbrzydszą, która nie znalazła chętnego. Razem z dziećmi ubierają ją jak tylko można najpiękniej.

Choinkowy kopciuszek przez święta cieszy wszystkich swoim zapachem i blaskiem ozdób, a dzieci mogą doświadczyć refleksji, że nawet coś, co wydawało się bezużyteczne i brzydkie, odpowiednio zadbane rozkwita. Jak w życiu, prawda? Wesołych AGATA BEDNARCZYK świąt!

Jerzy Kosiński: malowany ptak czy czarny ptasior? ilm „Malowany ptak“ w reżyserii Vlaclava Marhoula - czeski kandydat do Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny – właśnie wszedł na ekrany słowackich kin.

Jest to ekranizacja powieści Jerzego Kosińskiego. Zarówno film, jak i książka wywołały skrajne emocje. Wydana w 1965 roku powieść została uznana przez wielu krytyków za niezwykle ważną pozycję literatury światowej. To historia o wędrującym podczas wojny po wsiach Europy Wschodniej małym chłopcu „cygańskiego lub żydowskiego“ pochodzenia, który staje się ofiarą brutalnych aktów przemocy. Kontrowersje wokół książki wywołał fakt, że Kosiński przedstawiał ją jako autobiografię. Po latach wydało się, że to fikcja literacka. Bratysławskie targi książki Biblioteka, które odbyły się w listopadzie 2019 roku, dzięki Instytutowi Książki i Instytutowi Polskiemu w Bratysławie odwiedziła Joanna Siedlecka, która odkryła tajemnicę Kosińskiego i w 1993 roku ZDJĘCIE: STANO STEHLIK napisała książkę „Czarny ptasior“.

tymczasowo został premier Morawiecki. Michał Woś został powołany na ministra-członka Rady Mini strów. Docelowo zostanie on ministrem środowiska.

dę Camerimage dla duetu autor zdjęć-reżyser, zaś Edward Norton nagrodę aktorską im. Krzysztofa Kieślowskiego. Richard Gere został laureatem Złotej Żaby.

19 listopada premier Mateusz Morawiecki wygłosił w Sejmie EXPOSE. Sejm udzielił wotum zaufania rządowi; „za“ głosowało 237 posłów, przeciw było 214, wstrzymało się 3 posłów.

18 listopada RICHARD GERE gościł w polskim Sejmie. Amerykański aktor rozmawiał z wicemarszałek Sejmu Małgorzatą Kidawą-Błońską oraz wziął udział w spotkaniu z posłami z Zespołu na rzecz Tybetu.

Gere spotkał się także z Rzeczni kiem Praw Obywatelskich Ada mem Bodnarem.

16 listopada reżyser QUENTIN TA RANTINO, operator ROBERT RI CHARDSON oraz aktorzy RICHARD GERE i EDWARD NORTON odebrali nagrody podczas gali zakończenia 27. Festiwalu EnergaCamerimage w Toruniu. Film „Joker“ wygrał konkurs główny i otrzymał nagrodę publiczności. Robert Richardson i Quentin Tarantino odebrali nagroGRUDZIEŃ 2019

18 listopada w wieku 84 lat zmarł znany gdański rysownik ZBIGNIEW JUJKA. Przez 65 lat publikował w „Dzienniku Bałtyckim“. Był m.in. współautorem albumowej antologii „III Rzeczpospolita w karykaturze“.

F

22 listopada ZARZĄD PO zatwierdził \dwoje kandydatów w prawyborach prezydenckich; są to wicemarszałek Sejmu Małgorzata Kidawa-Błońska oraz prezydent Poznania Jacek Jaśkowiak.

22 listopada Sejm wybrał czterech posłów PiS do KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA; głosowanie miało burzliwy przebieg. Marszałek Sejmu Elżbieta Witek anulowała pierwsze głosowanie w tej sprawie. Opozycja ujawniła, że do marszałek podeszła jedna z posłanek PiS, mówiąc: „Trzeba anulować, bo my przegramy..“. Koalicja Obywatelska zapowiedziała złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa w związku z głosowaniem oraz wniosek o odwołanie marszałek Witek, zaś Klub Lewicy zawiadomił prokuraturę

o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez marszałek Sejmu Elżbietę Witek.

24 listopada w konkursie Eurowizji Junior po raz kolejny zwyciężyła reprezentantka Polski – 12-letnia WIKI GABOR – która zaśpiewała piosenkę „Superhero” z ekologicznym przesłaniem. W ubiegłym roku taki konkurs wygrała Roksana Węgiel.

29 listopada DONALD TUSK zakończył swoją kadencję na stanowisku szefa Rady Europejskiej, które piastował przez ostatnie 5 lat. „Będę już nie tylko sercem, ale też coraz bardziej fizycznie obecny w Polsce. Mam pewne zobowiązania, pewne pomysły“ - zapowiedział. Następcą Tuska został Belg, Charles Michel.

MP 7

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:10 Page 8

Podczas spotkania z publicznością mówiła Pani, że zaintrygowała Panią samobójcza śmierć Jerzego Kosińskiego, dlatego dotarła Pani do głęboko skrywanej przez niego tajemnicy. Czy to był jedyny impuls, by się zainteresować tym pisarzem?

Pewnie jakoś podświadomie wyczuwałam, że coś się za Kosińskim i jego tragiczną śmiercią kryje, jakieś przyczyny, których nie znamy.

Czytałam o nim, nie myśląc wcale o napisaniu książki na jego temat.

Nawet przez myśl mi wtedy nie przeszło, że odkryję to, co odkryłam, czyli spowite tajemnicą dzieciństwo. Co ciekawe, on nigdy w rozmowach o sobie nie umiejscawiał swojego dzieciństwa. Zawsze to było jakieś Polesie, Podlasie, mityczne krainy wschodu. Aż tu nagle któregoś dnia w jakiejś prowincjonalnej gazecie przeczytałam bardzo ciekawy artykulik, w którym dziennikarz rozmawiał z ludźmi z wioski, którzy podczas wojny ukrywali Kosińskiego i jego rodzinę. W tym tekście były nazwiska, adresy, kontakty, więc tam pojechałam. I tak się zaczęło odkrywanie jego tajemnic z dzieciństwa, które wcale nie było takie, jak opisał w „Malowanym ptaku“.

Była Pani rozczarowana Kosińskim?

Zdumiałam się, że wmawiał światu nieprawdę, mimo iż byli świadkowie jego dzieciństwa. Porozmawiałam z ludźmi, którzy go pamiętali, napisałam o tym i rozpętała się awantura.

Krytykowano mnie za to, ale nikt nie pojechał do tej wsi i nie sprawdził, jak było.

spłynęła, to było coś normalnego, bo odkryłam coś trudnego, co wywołało burzę. Ale z drugiej strony książka spotkała się też z pozytywnymi reakcjami. Była czytana, dyskutowana i miała dużo pozytywnych recenzji.

Prześledziłam reakcje niechęci wobec Pani, jakie wywołało i nadal wywołuje obalenie mitu o Kosińskim.

Bo to była niemiła prawda. Dawno temu posłowi, który przynosił złe wieści, ścinano głowę. Mnie też usiłowano, ale się nie dałam. Nie mogę być mimozą, która jak ktoś coś powie, to się przestraszy. Do pisarstwa potrzeba siły.

Nie miała Pani cienia wątpliwości, że swoją publikacją może krzywdzić Kosińskiego?

No chyba pani żartuje! Wręcz odwrotnie! Rozmawiałam przecież z ludźmi, którzy mi opowiedzieli, jak było. Wiem, że zrobiłam dobrze. Mit Kosińskiego padł. A moja książka miała trzy wydania i przetłumaczono ją na trzy języki. Oczywiście, że nie wszystkim się podobała, ale koty przecież muszą się wymiauczeć. Śledzi pani „Gazetę Wyborczą“? Widziała pani tekst Rudnickiego? On streścił moją książkę.

Widziałam, a poza tym głos w sprawie Kosińskiego zabrał też Janusz Głowacki, pisząc książkę „Good night, Dżerzi“.

No właśnie. Kosiński wydymał Amerykę i wiedział, że Ameryka mu się może tym samym odpłacić.

Obaliła Pani mit człowieka uwielbianego. Zdawała sobie Pani wtedy z tego sprawę?

Zdawałam sobie sprawę, że go przyłapałam na strasznym kłamstwie, w które uwierzył świat.

Co znaczy „wydymał”?

Udawał skrzywdzone dziecko Ho locaustu. Kiedyś od speca od dialogu polsko-żydowskiego usłyszałam, że rozsianych Żydów łączy religia Holocaustu. Jednym z wielbionych był właśnie Kosiński. Pisali o nim eseje!

Aż tu nagle wyskakuję ja i twierdzę, że było zupełnie inaczej. Odkrywam inne jego oblicze. I ci wszyscy, którzy go wielbili, wyszli na durniów!

Jak to Pani znosiła?

Reporter, owszem, musi być wra żliwy, ale nie może ulegać krytyce.

Wiedziałam, że krytyka, która na mnie

Przyłapałam go na strasznym kłamstwie, w które uwierzył świat.

Panią dziwiła ta krytyka?

Przyznam, że początkowo tak.

8

Czy można w jakimś stopniu porównać tamto odarcie z maski do tych dzisiejszych, kiedy zdzierane są maski na przykład niektórych księży, skrywających mroczne tajemnice? Mam na myśli padające autorytety księży pedofilów. W jednym i drugim przypadku mamy do czynienia z bolesną prawdą, która wychodzi na jaw dzięki dziennikarskiej dociekliwości.

No wie pani, to jest zupełnie co innego. Wiadomo, oczywiście, że z pedofilią trzeba walczyć, bo to jest coś okropnego! Ale Kościół przecież powołał komisję, która ma zgłębić prawdę. Być może ona robi za mało w tej sprawie, no, ale powstały demaskatorskie filmy. W przypadku Kosiń skiego nic nie było! On był święty w oczach innych.

Podobnie jak księża...

To nie wydaje mi się trafne porównanie.

W dzisiejszym świecie jest więcej przykładów odkrywania mrocznych tajemnic, na przykład ostatnio aktorki krakowskiego Teatru „Bagatela” opisały, że były molestowane przez dyrektora placówki.

Ja się takimi historiami nie zajmuję.

W ogóle mnie to nie interesuje.

Ale tu też ktoś został zrzucony z piedestału...

Kto? Jakiś dyrektorek?

A tragedia tych kobiet?

Oczywiście, to jest ważny temat, ale przepraszam, ja, owszem, zaczynałam kiedyś jako dziennikarka, ale teraz to ja piszę książki! Takie tematy już mnie nie interesują.

Wróćmy zatem do książki „Good night, Dżerzi“ Głowackiego, który dojrzał, by ją napisać, choć pewnie to nie było łatwe, skoro panowie się znali i szanowali...

Nieprawda! On wcale nie dojrzał!

Pani wierzy Głowackiemu? Wszyscy teraz twierdzą, że znali Kosińskiego na podstawie tego, że podszedł do nich dwa razy i pogadał. Wie pani, co stało się po ukazaniu mojej książki?

Wywołała falę obrony Kosińskiego!

Zaczęli go uwznioślać. Janusz GłowaMONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:10 Page 9

cki napisał bardzo ciekawie, ale też nie zgłębił tematu do końca. Ja widzę Kosińskiego wyłącznie jako cynika.

A nie jako nieszczęśnika?

Wie pani co? Można kłamać w ró żnych sprawach, ale nie w kwestii Holocaustu. To wydaje mi się straszne.

Co Pani by mu powiedziała, gdyby go spotkała?

Wie pani, w ogóle nie wiem, czy on by ze mną rozmawiał. On rozmawiał tylko z wielkimi. Był snobem!

Pani go nie lubi?

Przepraszam bardzo, skoro tyle o nim wiem! Jedynie to samobójstwo pokazuje go w nieco innym świetle.

ZDJĘCIE: STANO STEHLIK

O czym ono świadczy według Pani? Że jednak się czegoś bał, że miał ludzkie uczucia, może nie do końca był takim cynikiem?

A rozumie Pani fascynację kobiet Kosińskim? Na przykład Urszula Dudziak w swojej książce ciepło go wspomina...

Co za bzdury pani opowiada!

Przepraszam bardzo, uczyłam wiele lat dziennikarstwa, mogę traktować panią trochę jak swoją uczennicę, więc powiem wprost: niech pani nie wierzy w to, co mówi Urszula Dudziak! Proszę panią!

Dlaczego? Przecież łączyła ich miłość...

Od kogo to pani wie? Od niej!

Proszę pani, niech pani porozmawia z kimś innym. Ma pani jakichś znajomych w Stanach Zjednoczonych? Ja mam! Oni, owszem, znali się, ale starzejącej się divie taki facet po boku był potrzebny, żeby pracował na jej wizerunek. Ta cała miłość to nieprawda!

Dlaczego miałabym nie wierzyć Urszuli Dudziak?

Jak to dlaczego? Dziennikarz w ogóle nie powinien nikomu wierzyć, tylko zbierać informacje. Dlaczego? Bo ludzie potwornie kłamią. A zwłaszcza starzejące się artystki, mające na względzie swój własny wizerunek.

One tak sobie robią dobrze. Proszę pani, przecież jak człowiek kocha drugiego człowieka, to nie popełnia samobójstwa!

Jak on ją tak strasznie kochał, to powinien chcieć żyć!

Szanuję Urszulę Dudziak i będę jej bronić.

Ja nie. Owszem, ona ładnie śpiewa. A to, że napisała coś w jakiejś książeczce…

Te książki, które piszą artystki, to są pseudoksiążki. Ludzie budują sobie różne mity, a my musimy się przez nie przedzierać i nie wierzyć wszystkiemu.

Myśli Pani, że powinien powstać film o zawiłym życiu Kosińskiego, fascynującym człowieku, który skończył tragicznie?

GRUDZIEŃ 2019

Zło jest fascynujące, ale to jest przykre.

To prawda: zło jest fascynujące, ale to jest przykre. Jeżeli ludzie narażali swoje życie, życie swoich dzieci w czasie okupacji, żeby ratować Kosińskiego i jego rodzinę, a on ich opisał jako oprawców, to to jest cynizm. Nie widzę w tym nic fascynującego. Wydaje mi się, że to był przebiegły człowiek, który szedł po trupach, ale te trupy go dopadły.

Przesadził w kłamstwie. Bezczelnie.

Kłamstwo w literaturze jest czymś wstrętnym. Jego książka miała miliony nakładu. I co? Przyjemnie jest nam mieć taką złą opinię w świecie, jaką o nas wydał Kosiński?

No właśnie, jak Pani odebrała film, nakręcony niedawno na podstawie książki Kosińskiego „Malowany ptak“, który wszedł na ekrany słowackich kin? Miała Pani okazję go zobaczyć?

W Polsce go jeszcze nie pokazywano.

On jest zakazany?

Nie, skąd! Dlaczego ma być zakazany? Nikt go nie chce. Nie poruszam się w świecie dystrybutorów, więc nie wiem, jak to działa, ale ktoś się powinien tym filmem zainteresować.

Film powstał w kooperacji czeskosłowacko-ukraińskiej. Obserwowałam entuzjazm wśród Słowaków i Czechów, kiedy film zyskiwał dobre recenzje czy uznanie na festiwalu w Wenecji...

Wie pani co, ludzie wychodzili z tego filmu. Być może jurorzy byli zachwyceni, zawsze przecież znajdą się tacy, którzy chcą odgrzewać stare kotlety. Zgadzam się, że Kosiński jest fascynujący, diabolicznie fascynujący.

Jakby Pani zareagowała, gdyby powstawał film o Kosińskim?

Mam już trochę dosyć Kosińskiego.

Zrobiłam to, co najważniejsze, odkryłam jego kłamstwo. On nie zasłużył sobie na mój czas. Był Dyzmą, ale paru ludzi poznało się na nim. Cieszę się, że jestem wśród nich.

MAŁGORZATA WOJCIESZYŃSKA 9

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:10 Page 10

W NITRZAŃSKIEJ KATEDRZE JUŻ PO RAZ DWUNASTY ROZBRZMIAŁA

polska muzyka

listopadowe niedzielne popołudnie w katedrze św. Emmerama w Nitrze ponownie rozbrzmiała polska muzyka. Klub Polski, działający w tym mieście, zorganizował bowiem już po raz dwunasty koncert organowy, który poświęcił pamięci I wojny światowej. Za brzmiały więc takie utwory, jak „Rota” Feliksa Nowowiejskiego, „Boże coś Polskę”

W

Jana Nepomucena Kaszewskiego czy kilka utworów Stanisława Moniuszki, jak „Za umarłych“, „Siciliana” z koncertu organowego d-moll

czy „Hymn o św. Stanisławie.

Cześć Tobie, naszej krainy patronie!”. Utwory wykonali organista Marcin Jurczyk wraz z Finesis Trio w składzie: Katarzyna Puch - sopran, Małgorzata Włodarczyk - gitara, lutnia i Paulina Tkaczyk - fortepian, flet traverso. Muzykę przeplatała recytacja wierszy o podniosłym charakterze w wykonaniu Katarzyny Puch.

Pełny nostalgii i zadumy wieczór zamknęła główna organizatorka przedsięwzięcia Romana Gregušková, dedykując jeden z utworów ofiarom tragicznego wypadku autobusu, do którego doszło niedawno w okolicy Nitry.

Ponadgodzinny koncert zgromadził wielu miłośników muzyki organowej i nie tylko. Potem członkowie

Klubu Polskiego zostali zaproszeni do kawiarni Hotelu „Atrium”, gdzie w kameralnym gronie przy kielisz-

Projekt zrealizowany w ramach Funduszy polonijnych Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej 10

MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:10 Page 11

Wspomnienie o Violi Macákovej:

„Chcę walczyć do końca“ środę, 7 listopada po zajęciach języka polskiego Viola podeszła do mnie i podziękowała za lekcję. Ten miły gest zdarzał się Jej często, ale tym razem wydawało mi się, że zabrzmiał jak pożegnanie. Viola wspomniała, że przeżywa żałobę.

Nie drążyłam, bo każdy ma prawo do prywatności, bo czas leczy rany, bo na przerwie trzeba było dokądś gnać... Więcej na zajęciach się nie pojawiła, a ja wciąż zastanawiam się, czy dało się jej pomóc.

Viola Macáková odeszła 11 listopada, ale my, wspólnota Uniwersytetu Komeńskiego, dowiedzieliśmy się o tym dopiero po tygodniu.

Dowiedzieliśmy się także o potwornych cierpieniach, które przeszła, opisów których nie szczędziły media tak, jakby pisały o bohaterce serialu kryminalnego, a nie o realnej osobie przez ponad rok obecnej w naszym życiu.

Poza tym, że Viola była modelką, nauczycielką angielskiego, utalentowaną fotografką i malarką amatorką oraz działaczką charytatywną, studiowała również język polski na II roku studiów środkowoeuropejskich i w tej roli poznałam Ją od jak najlepszej strony, nie mając pojęcia o wszystkich jej sukcesach. Viola była bardzo skromna, nigdy się nie chwaliła ani nie wywyższała. Jak znajdowała czas na wszystkie swoje aktywności, nie tracąc wyjątkowej wrażliwości na drugą osobę?

Viola była głęboko dobra – zawsze empatyczną, kulturalną i uśmiechniętą. Alexandra Maťková z II roku studiów środkowoeuropejskich wspomina, że nawet, kiedy miała zły dzień, starała się go poprawić wszystkim swoim kolegom z grupy. „Była najczystszą duszą, jaką kiedykolwiek poznałam.

Na zawsze pozostanie moją przyjaciółką” – mówi.

W

ZDJĘCIA: STANO STEHLIK

ku wina i małym poczęstunku był czas na rozmowy. „Dziękuję za państwa zaangażowanie, piękny koncert i doznania artystyczne“ – powiedział przybyły z Bratysławy konsul RP w RS Sta nisław Kargul, który przypomniał też ważne dla Słowaków święto demokracji, przypadające właśnie na dzień koncertu.

Tradycyjne wydarzenie klubowe zgromadziło Polaków z Nitry, Bratysławy, Dubnicy nad Wagiem i Polski.

RED. GRUDZIEŃ 2019

Viola naprawdę była wyjątkowa.

Pamiętam, jak miło zrobiło mi się przed rozpoczęciem roku akademi ckiego, kiedy otrzymałam od niej e-mail, że cieszy się na nasze zajęcia w następnym semestrze. Po zajęciach często dziękowała. Jej niebywałą wdzięczność i inteligencję wspomina także dr Svetlana Kmecová, prowadząca wykłady z językoznawstwa. Przypominamy sobie, że niedawno pytała nas o wyjazd na stypendium do Krakowa – niestety zgłosiła się po terminie. Powiedziała wtedy: „Zostaję z wami“.

Tak bardzo byśmy chciały, by tak się stało. Niedawno też usprawiedliwiała się z nieobecności na teście, ale prosiła o inny termin, bo „chcę walczyć do końca“. Dlaczego puszcza się te słowa mimo uszu, choć teraz zdają się być ogromnymi znakami ostrzegawczymi? Być może to jednak tylko zbiegi okoliczności. Miejmy nadzieję, że odpowiedzialni za śmierć Violi zostaną jak najszybciej schwytani i ukarani, choć nie zwróci nam to tej wspaniałej, utalentowanej i pięknej dziewczyny.

Jedyne, co możemy teraz dać Violi, to pamięć i mocne postanowienie, że za Jej przykładem będziemy uważni dla siebie, nie czekając z tym na potem, bo potem może nigdy nie nastąpić.

Wszystkie moje myśli kieruję ku Violi oraz Jej Rodzinie, której bólu nie jestem w stanie sobie nawet wyobrazić, a ze mną cała głęboko poruszona wspólnota uniwersytecka.

MAGDALENA ZAKRZEWSKA-VERDUGO

11

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:11 Page 12

Uroczystości w Szkole Polskiej

Z tangawmpoidróży ykl koncertów kwartetu Laugaricio, promujących płytę „To ostatnia niedziela“, wydaną tego roku przez Klub Polski, jeszcze się nie kończy.

Kolejnym przystankiem, gdzie artyści zaprezentowali polskie i słowackie tanga w nadzwyczajnych aranżacjach była Żylina.

C

W sobotnie popołudnie 23 listopada, w przyjemnej atmosferze miłośników książek i sztuki zabrzmiały przyjemne tony skomponowane w okresie międzywojennym. A i okazja była wyjątkowa: 20-lecie księgarni Art Forum, którą tego dnia odwiedzili tłumnie czytelnicy – mali i duzi – a także twórcy i pisarze. Oprócz uczty muzycznej odbyła się tu dyskusja i spotkanie autorskie z Jánem Sverakiem.

Publiczność nagrodziła występujących olbrzymimi brawami.

RED.

ZDJĘCIA: AGNIESZKA KRASOWSKA

zesnastego listopada w Szkole Polskiej w Bratysławie świętowano dwie ważne okazje. Uroczysty apel był poświęcony 101. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.

W akademii wzięli udział zaproszeni goście, uczniowie oraz ich rodzice. Po wysłuchaniu przygotowanych wystąpień i wspólnym odśpiewaniu patriotycznych pieśni przyszedł czas na pierwszoklasistów, których konsul RP Stanisław Kargul wraz z dyrektor Moniką Holzwieser pasowali na uczniów Szkoły Polskiej.

W uroczystościach swój udział miały także dzieci

S

Poeta jazzu tym roku obchodziliśmy 50. rocznicę śmierci niezmiernie utalentowanego polskiego kompozytora i pianisty jazzowego Krzysztofa Ko medy, który był twórcą znanych na całym świecie utworów jazzowych oraz muzyki filmowej. To wła-

W

12

śnie rok 2019 UNESCO ogłosiło Rokiem Krzyszto fa Komedy i przy tej okazji Instytut Polski w Bratysła wie zorganizował koncert, podczas którego można było wysłuchać utworów tego genialnego muzyka i pioniera jazzu nowoczesnego w Polsce.

z Klubu Małego Polaka, które wykonały przepiękne prace plastyczne, zdobiące salę.

Tego dnia wszyscy byli bliżej Polski.

A.K.

Krzysztof Komeda, którego prawdziwe nazwisko brzmiało Trzciński, urodził się 27 kwietnia 1931 roku w Poznaniu.

Przydomek „Komeda”, który pozostał z nim na zawsze, zyskał, gdy podczas zabawy w policjantów urządził kwaterę główną w kącie podwórka i napisał kredą komęda zamiast komenda. Z wykształcenia laryngolog realizował się jako muzyk. Najczęściej występował z własnym sekstetem, który założył w 1956 roku, ale to muzyka filmowa była jego największą miłością.

Podczas koncertu w Instytucie Polskim zabrzmiało dziewięć wyjątkowych utworów filmowych Komedy, które wykonał na fortepianie pochodzący z Poznania kompozytor i pianista Jakub Królikowski. Swój występ rozpoczął poruszającym utworem Cmentarz Remu z dokumentalnego filmu o losach narodu żydowskiego pod tym samym tytułym w reżyserii Edwa rda Etlera. Zabrzmiał także utwór Nim wstanie dzień, stanowiący motyw przewodni filmu Prawo i pięść, Moja ballada, z komedii Ju tro premiera w reż. Janusza MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:11 Page 13

Klub Małego Polaka

na wychodnym D zieci z Klubu Małego Polaka, którego zajęcia pod czujnym okiem Agnieszki Krasowskiej odbywają się w soboty w Szkole Polskiej w bratysławskiej Raczy, 9 listopada miały… wychodne.

Tego dnia bowiem zajęcia dla naj-

Morgensterna, a także utwór Po katastrofie, którego inspiracją był wiersz Campo di Fiori Czesława Miłosza.

Nie zabrakło również poruszającej muzyki do filmów Romana Polańskiego: Dwaj ludzie z szafą czy Nóż w wodzie. Tych dwóch wybi tnych artystów łączyła bowiem owocna współpraca i przyjaźń. Roman Polański mówił o Komedzie: „To był kompozytor muzyki filmowej par excellence. Nadał wartość moim filmom. By łyby nieważne bez jego muzyki. On był wielki”. Krzy sztof Komeda wielokrotnie komponował muzykę do GRUDZIEŃ 2019

młodszych odbyły się w Instytucie Polskim. Maluchy uczestniczyły bowiem w warsztatach plastycznych, prowadzonych przez Michalinę Rolnik, ilustratorkę książek dla dzieci oraz autorkę książki „Zakątki“. To właśnie na podstawie tej książki dzieci wykonały swoje prace. Wspólnie spędzone chwile pod czujnym, artystycznym okiem pani Michaliny z pewnością na długo pozostaną w pamięci naszych pociech, za co artystce jeszcze raz serdecznie dziękujemy.

RED.

filmów Polańskiego. Ostatnim utworem, napisanym do filmu słynnego reżysera, była równie słynna Kołysanka, będąca motywem przewodnim Dzie cka Rosemary. Ten utwór również można było usłyszeć w Instytucie Polskim.

Komeda uległ wypadko-

ZDJĘCIA: MAGDALENA ZAWISTOWSKA-OLSZEWSKA

wi, przebywając w gościnie u Polańskiego w Los Angeles, gdzie spadł ze skarpy. Przetransportowany do Polski zmarł 23 kwietnia 1969 w wieku 38 lat w wyniku pęknięcia w głowie krwiaka, powstałego w wyniku upadku w Hollywood.

Krzysztof Komeda był jednym z najwybitniejszych muzyków w historii polskiego jazzu i wywarł istotny wpływ na rozwój tak polskiej, jak i międzynarodowej sceny jazzowej. Jego ponadczasowa muzyka zachwyca i wzrusza do dziś.

Kameralna atmosfera w Instytucie Polskim w listopadowy deszczowy wieczór idealnie współgrała z repertuarem pięknych i pełnych uczuć utworów, zagranych ku czci Krzysztofa Komedy, czyniąc koncert niezapomnianym wydarzeniem.

M. ZAWISTOWSKA-OLSZEWSKA 13

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:11 Page 14

„Co to będzie, co t PREMIERA PRZEDSTAWIENIA M. MARSZAŁKO

widowisku „Wesele“ scena teatralna została podzielona na dwie równe części: dla zespołu muzycznego JABLCO wraz ze śpiewakami i dla aktorów. To sprawiedliwy podział, gdyż w przedstawieniu „Wesele“ Magdaleny Mar szałkowskiej muzyka i tekst są równie ważne i wzajemnie się uzupełniaja.

W

ZDJĘCIE: ANNA PORADA

Marszałkowska w swoim spektaklu pokazała historię ślubu pary polsko-słowackiej, czyli coś, co dotyczy wielu Polaków mieszkających na Słowacji. Zespół muzyczny JABLCO ze śpiewającą Ewą Sipos, Łukaszem Cupałem i Adamem Turczyńskim zaprezentował osiem piosenek z płyty wydanej przez Klub Polski, które stały się tak tłem, jak i treścią przedstawienia.

Teatr Mala scena, mieszczący się w samym sercu Bratysławy, 1 grudnia zamienił się w miejsce weselne, gdzie trwały przygotowania do ślubu bohaterów, znanych widzom z poprzedniego przedstawienia Marszałkowskiej pt. „Wśród nocnej ciszy“, zrealizowanego także z grupą Patchwork.

Mowa o dziennikarce Izabelli (w tej roli Małgorzata Wojcieszyńska) i konduktorze

Jožku (Stano Stehlik), którzy poznali się w pociągu jadącym na Boże Narodzenie do Polski. Na ich ślub przybywają niektórzy pasażerowie owego pociągu, którzy zdążyli się już zaprzyjaźnić.

Pojawia się więc piosenkarka Ewa (Ewa Sipos) oraz Austriak (Marcin Marszałkowski) - tym razem z dzie wczyną (Alicja Zima), do której w poprzedniej sztuce jechał. Poznajemy też gości weselnych, czyli przyjaciółZDJĘCIE: ANNA PORADA

MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:11 Page 15

o to będzie… ŁKOWSKIEJ NA MALEJ SCENIE W BRATYSŁAWIE

kę Izabelli (Jolanta Mastal ska), braci pana młodego (Stanislav Mraz i Peter Paučo), czy urzędniczkę udzielającą ślubu (Slávka Horváthová)..

Wszyscy występujący w przedstawieniu, są amatorami, którzy zareagowali na zaproszenie, wystosowane przez „Monitor Polonijny”. Ten niepowtarzalny muzyczno-dramatyczny projekt powstał dzięki finansowemu wsparciu Fun -

duszu wspierającego kulturę mniejszości narodowych. „Niepowtarzalny“ piszę w dosłownym sensie, gdyż – jak się dowiedziałam od reżyserki – większość dialogów spektaklu jest w dużej mierze improwizowanych, a to oznacza, że przedstawienie zagrane po raz kolejny może mieć nieco inny wydźwięk.

Co zaciekawiło mnie najbardziej w tym projekcie te-

atralnym, to entuzjazm i odwaga, z którymi powstał – zaledwie kilka prób aktorskich plus jedna próba generalna w dniu premiery...

Coś niesamowitego, czapki z głów! „Wesele” Magdaleny Marszałkowskiej, nawiązujące tytułem do „Wesela“ Stani sława Wyspiańskiego, bardzo się od niego różni, choć uwagę widzów zwróciła zapewne krótka parafraza tego drugiego: „Co to będzie, co to będzie… wesela nie będzie”, będąca punktem kulminacyjnym przedstawienia.

Połączenie teatralnej materii z koncertem jest znane słowackiej publiczności choćby z występów Juliusa Satinskiego i Milana Lasicy, więc formuła widowiska nie była publiczności obca, a być może nawet stała się magnesem, o czym świadczyła pełna sala, którą zapełnili nie tylko wierni miłośnicy grupy teatralnej Patchwork. Bilety wyprzedano już na dwa tygodnie przed premierą! Oby tak dalej!

Czekamy na kolejne przedstawienia w przyszłym roku.

ANNA MARIA JARINA

ZDJĘCIA: SLAVKA GAJDOŠIKOVÁ

ZDJĘCIE: ANNA PORADA

GRUDZIEŃ 2019

15

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:12 Page 16

O polsko-meksykańskiej rodzinie,

ZDJĘCIE: STANO STEHLIK

która wymieniła tropiki na Słowację i wygrała życie

Adwent w rodzinie państwa Saenzów to czas porządków, nie tylko w pokojach, szafach czy na półkach, ale i w relacjach rodzinnych. Co niedzielę zapalają jedną świecę na wieńcu adwentowym i rozmawiają o tym, co ich łączy, a co dzieli. Wtedy też każdy z pięcioosobowej rodziny losuje karteczkę, na której wcześniej zapisano, jaką nagrodę otrzyma bądź jakie zadanie ma do wykonania. „Każdy jest zobowiązany je wykonać, bez względu na stopień trudności i okazuje się, że największym wyzwaniem jest przeprosić kogoś za coś“ – opisuje Magdalena Smolińska.

Święta pod palmą lub przy kominku Zbliżające się Boże Narodzenie i wspomnienie uroków spędzania ich w Meksyku wywołuje uśmiech na twarzy mojej rozmówczyni. „Prze16

P

rzygotowania do Bożego Narodzenia to ważne wydarzenie w życiu rodziny naszej rodaczki i jej męża Meksykanina, którzy wraz z dziećmi mieszkają w Koszycach. Ich wspólne święta miały już różne odsłony: w upalnym, gorącym słońcu Meksyku lub zimowym Miliczu. Ale najtrudniejsze, o słodko-gorzkim smaku miały miejsce cztery lata temu. Spędzili je po raz pierwszy w Koszycach, by być blisko szpitala, w którym przebywał ich ciężko chory syn. wrotność cechuje ludzką naturę.

Przynajmniej tak jest w moim przypadku, bo będąc w Meksyku, tęskniłam za śniegiem podczas Bożego Narodzenia i wyobrażałam sobie, jakby to było wspaniale spędzać święta w grubym swetrze i wełnianych skarpetach, przy kominku, u rodziców.

A dziś tęskno mi za tamtejszym ciepłem“ – opisuje Magdalena. Tam na wigilijnych talerzach pojawiały się pieczony indyk, jabłkowe puree oraz makaron, a dzieci cieszyły się na prezenty, które przynosiło Dzieciątko

Jezus w nocy z 24 na 25 grudnia. „Staramy się łączyć nasze różne zwyczaje, choć w obu krajach obchodzimy je po katolicku“ – mówi Magda i jako przykład podaje zwyczaj przygotowywania szopki bożonarodzeniowej, który wprowadzili w swoim domu. „W tej szopce stoją wszystkie figurki, oprócz małego Jezuska, którego dokłada do szopki najmłodszy członek rodziny dopiero 24 grudnia, tak jak to się robi w Meksyku“ – wyjaśnia. Z rozrzewnieniem opisuje święta, które od kilku lat spędzają na pograMONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:12 Page 17

niczu Dolnego Śląska i Wielkopolski, w Miliczu. „Przy wigilijnym stole zasiada około 20 osób i spędzamy je w słodkim chaosie“ – mówi z uśmiechem.

Maňana

W oparach pinolu i guayaby Druga wyprawa do Meksyku, tym razem już samodzielna, to spełnienie jej marzenia. „W kieszeni miałam sto dolarów i bilet lotniczy z otwartym terminem powrotu“ – wspomina nasza bohaterka, która w 4-milionowym Monterey zdążyła nawiązać kontakty na tamtejszym uniwersytecie. Na lotnisku czekał na nią profesor Zygmunt, Polak tam pracujący. „Po wyjściu z saGRUDZIEŃ 2019

molotu uderza człowieka zapach tropikalnego kraju: zapach pinolu – środka dezynfekującego o nucie sosny, pomieszanego z zapachem guayaba – najsmaczniejszego owocu na świecie!“ – opisuje swoje wrażenia Magda.

Celem jej wyprawy było poznanie Meksyku. „Taka jest młodość! Miałam 23 lata i wszystko było przede mną!“ – wspomina i od razu dodaje, że

w ogóle nie planowała, iż właśnie tu znajdzie wybranka serca. Wręcz przeciwnie, zażegnywała się, że tak się nie może stać, gdyż jest rozsądna i nie będzie wchodzić w związki na odległość, bez przyszłości. „Jak chcesz rozśmieszyć Pana Boga, opowiedz mu o swoich planach“ – konstatuje Magda.

Święto niepodległości inne niż wszystkie ZDJĘCIE: ARCHIWUM RODZINNE

Jak doszło do tego, że ta polskomeksykańska rodzina znalazła swoją przystań w Koszycach? „Dla mnie to był powrót do domu, bo Koszyce traktuję jako miasto, leżące niedaleko rodzinnego domu“ – twierdzi nasza bohaterka, która do Europy wróciła po 10 latach spędzonych w Meksyku. „Po zmianie rządu życie w Meksyku stało się niebezpieczniejsze“ – wyjaśnia powód przeprowadzki. A jak doszło do tego, że w Meksyku zamieszkała? Trafiła tam wraz z niemiecką rodziną, w której pracowała jako opiekunka do dzieci. „Studiowałam germanistykę w Legnicy i chciałam się podszkolić w języku, więc znalazłam sobie pracę, a rodzina, u której pracowałam, dostała trzymiesięczny kontrakt w Meksyku, więc wzięła mnie ze sobą“ – opisuje. Ten krótki pobyt spowodował, że zakochała się w tym południowym, pełnym temperamentu, słonecznym kraju. Zdecydowała, że kiedyś tam powróci. „Słońce, roześmiani ludzie, dwie pory roku…

Czego chcieć od życia więcej?“ – wspomina z uśmiechem, choć zauważa wpływ słońca na mentalność ludzi - ten pozytywny to oczywiście optymizm, zaś negatywny - spowolnienie. „Moja mama twierdzi, że byłam leniwa i pojechałam do kraju, gdzie często się powtarza Maňana, odkładając wszystko na jutro, więc jeszcze bardziej się rozleniwiłam“ – śmieje się Magda.

Młoda Polka podjęła pracę jako nauczycielka języka niemieckiego i zamieszkała u bardzo bogatej rodziny. „To był tak duży dom, że tygodniami nie spotykałam jego właścicieli i, co tu dużo mówić, doskwierała mi tam samotność, więc przeprowadziłam się do innej, mniej zamożnej, ale serdeczniejszej rodziny“ – opisuje. Otwar tość sprawiła, że poznała wielu nie tylko zagranicznych studentów, ale i miejscowych. Szczególnie zaintrygował ją jeden. Dostrzegła go na spotkaniu towarzyskim, zorganizowanym przez polskiego profesora. „Od razu mi wpadła w oko“ – opisuje Pablo, który ożywia się na myśl o tamtym spotkaniu. Zaproponował jej wówczas, że ją odwiezie do domu. „Nie znałam jeszcze hiszpańskiego, więc nasza rozmowa była zabawna, dopiero w domu sprawdziłam w słowniku, o co chodziło z rollo, o których mi opowiadał“ – mówi z uśmiechem nasza bohaterka. Okazało się, że Meksykanin próbował jej wyjaśnić, czym się będzie zajmować, jak dokończy studia. Tymi tajemniczymi rollo okazały się zwoje żelaza.

17

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:12 Page 18

z Meksykanami uczyli się śpiewać serenady, pili szampana, przywiezionego przez przyjaciół z Francji, uczyli się swoich języków, zwyczajów… Po weselu państwo młodzi wracali do Me ksyku. Miał to być wyjazd na zawsze.

Ale Meksyk!

ZDJĘCIE: ARCHIWUM RODZINNE

„Nieważne było, co mówi. Czułam to iskrzenie między nami, poza tym był taki stateczny, dystyngowany, otwierał mi drzwi, czego ja wcześniej, w moim harcerskim życiu nie zaznałam“ – opisuje Magda. Był 11 listopada 2000 roku, czyli Święto Niepodległości w Polsce.

Weryfikacja planów Pablo chciał zapisać numer telefonu pięknej Polki, ale ona go nie pamiętała, więc zaproponowała, że to ona zadzwoni do niego. „Kiedy dziewczyna nie chce podać swojego numeru telefonu, to w Meksyku oznacza odrzucenie, więc z żalem się z nią pożegnałem“ – przyznaje Pablo. Dla tego zaskoczyło go, kiedy Magdalena dotrzymała słowa i po trzech dniach zadzwoniła do niego. Wybrali się razem na koncert i tak się zaczęła ich wielka miłość. „Ze względu na Pabla nauczyłam się hiszpańskiego“ – wyznaje Magda, którą ta nieoczekiwana sytuacja zmobilizowała do weryfikacji planów.

Latynos z zamszową różą Kiedy po roku zbliżał się czas powrotu naszej bohaterki do Polski, Pablo zapytał ją, czy mógłby ją odwie18

dzić razem ze swoją mamą w Polsce. „Dla mnie to oznaczało, że będzie chciał mi się oświadczyć“ – mówi. Nie myliła się. Stało się to na dożynkach, podczas wiejskiej potańcówki, gdzie Pablo wręczył jej sztuczną zamszową różę, w której ukryty był pierścionek zaręczynowy. Magda oświadczyny przyjęła. Jej rodzice, dowiedziawszy się, że jej chłopak jest Meksykaninem, załamali ręce. „Mama obawiała się, że Latynos z gorącą krwią, zbałamuci mnie i porzuci, ale kiedy przyleciał, przypadł jej do gustu. I choć mama nie zna hiszpańskiego, szybko nawiązali kontakt“ – wspomina i dodaje, że mama dobrze wiedziała, że córka i tak postawi na swoim.

Serenady w Miliczu Narzeczeni wrócili do Meksyku, gdzie Magda studiowała mass media i komunikację. Dużo podróżowali, poznawali się. Po roku odbył się ich ślub: jeden w Meksyku, drugi w Polsce. „Do mojej rodzinnej miejscowości zjechali się przyjaciele z całego świata oraz 16-osobowa rodzina z Me ksyku“ – wspomina Magda. Wszystko było tak, jak sobie wymarzyła, a zabawa trwała cztery dni, gdyż już od czwartku świętowali przyjazdy gości, których zebrało się aż 150! Wraz

Młode polsko-meksykańskie małżeństwo odkrywało uroki wspólnego życia, nowej pracy, nowych wyzwań.

Magda uczyła niemieckiego na uniwersytecie w Monterrey. „To była wdzięczna praca, studenci uczyli się pilnie, ponieważ każdy z nich marzył o wyjeździe do Niemiec“ – opisuje.

Potem na świat przyszło troje ich dzieci. Ale w Meksyku doszło do zmiany rządu, co spowodowało, że mafie zaczęły się bić o wpływy, na ulicach często dochodziło do rozbojów i strzelanin. Ze względu na rosnące niebezpieczeństwo Magda zaczęła myśleć o powrocie do Polski. „Jak kobieta zostanie mamą, zmienia sposób myślenia. Chce dla swoich dzieci jak najlepszego życia“ – konstatuje. Wtedy nawet jeszcze nie wiedziała, że ta decyzja okaże się decydująca dla ich syna. „Wszystkie zmiany w naszym wspólnym życiu dokonują się z mojej inicjatywy. Ja coś wymyślam, a Pablo to realizuje“ – mówi, śmiejąc się Magda, opisująca swojego męża jako bardzo racjonalnego człowieka, który w pomyśle powrotu do Polski zobaczył szansę dla ich rodziny. Stopniowo zaczęli realizować plan przeprowadzki.

Miękkie lądowanie Najpierw w Polsce wylądowała Magda z trójką dzieci (najmłodsze miało wtedy rok), dwoma psami i ośmioma walizkami. Był luty 2010 roku. Pablo dołączył do nich pół roku później.

Ponieważ w Meksyku pracował dla firmy US Steel, jego plan był taki, że spróbuje ubiegać się o pracę w tejże firmie, mającej swoje filie w Serbii i na Słowacji. Pierwsze podejście zrobili w lipcu 2010 roku do Koszyc. „Od efektów tej rozmowy o pracę, zależało wszystko. Czekaliśmy miesiąc na odpowiedź“ – wspomina Magda.

Udało się i Pablo został dyrektorem MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:12 Page 19

odpowiedzialnym za kontakty z klientami. Wszystkim ulżyło. „Moja mama tak się cieszyła, bo – jak mawia – te Koszyce to prawie Polska, tylko po drugiej stronie Tatr“ – opisuje z uśmiechem Magda. Ale, ku jej zdziwieniu, początki na Słowacji wcale nie były dla niej takie łatwe.

Kiedy dnia ubywa... „Jak się w Koszycach zaciągnie jesienią, to trzyma aż do wiosny“ – opisuje Magda, która po dekadzie w Mesyku zdążyła odwyknąć od jesiennej i zimowej pogody, charakterystycznej dla tej części Europy. „W Meksyku są tylko dwie pory roku, a słońce przez okrągły rok zachodzi o godzinie 20., dlatego po przyjeździe na Słowację, kiedy dzień robił się coraz krótszy, nie wiedzieliśmy, co ze sobą robić“ – wspomina. Poza tym, co bardzo naszą rozmówczynię zaskoczyło, na początku, mimo że zna kilka języków obcych, nie mogła sobie poradzić z porozumieniem się po słowacku. „Nawet odprowadzając dzieci do przedszkola, żeby dogadać się z przedszkolanką, pomagałam sobie słownikiem z Google“ – wspomina i dodaje, że bardzo chciała się nauczyć słowackiego, gdyż znając język, człowiek wyraża szacunek dla mieszkańców kraju, w którym przyszło mu żyć.

Udało się. Dziś otoczona jest nie tylko Słowakami, Polakami, ale i mieszkającymi w Koszycach Latynosami: przybyszami z Boliwii, Nikaragui, Meksy ku i Peru. Całą rodziną angażują się też w działaniach Klubu Polskiego, biorąc udział na przykład w festiwalu zup czy organizując spotkania rodaków.

która w samych Koszycach zatrudnia 4 tysiące ludzi. Dla mnie to wymarzone miejsce, bo jestem otoczona ludźmi, mogę się nagadać do woli, co doceniam po kilku latach bycia w domu.

Poza tym tu wciąż się uczę czegoś nowego, a do tej pory to ja uczyłam innych“ – mówi z radością w głosie.

Nie bez znaczenia jest też stabilizacja ekonomiczna.

Diagnoza jak wyrok Kiedy rozmawiamy z Magdaleną i Jose Pablem, poznajemy też trójkę ich dzieci: 15-letnią Alexandrę, 14-letniego Bogdana i 10-letnią Mirosławę.

Ta wspaniała, roześmiana rodzina ma za sobą trudne życiowe doświadczenie, które ich jeszcze bardziej scaliło. „Dopiero z perspektywy czasu zobaczyliśmy, jak funkcjonuje boży plan“ – wyznaje Magda, kiedy zaczyna opowiadać o trudnym etapie życia całej rodziny, czyli poważnej chorobie syna. „Gdyby nie ta przeprowadzka na Słowację, kto wie, czy Bogdan by przeżył’“ – zastanawia się na głos.

Cztery lata temu, kiedy diagnoza brzmiała jak wyrok: guz mózgu, świat zawirował im przed oczami. Trzeba było działać szybko. Okazało się, że na swojej drodze spotkali ludzi, którzy

włożyli wszystkie siły i umiejętności w ratowanie ich syna. „Kiedy ktoś mnie pyta, czy nie żałuję tropików i lazuru, które zostawiliśmy w Meksyku, odpowiadam, że nie, bo w zamian za to dostaliśmy od Słowacji życie i zdrowie naszego dziecka“ – kwituje Magda.

Spotkanie z aniołami Walczyli rok. „Zdarzały mi się takie sytuacje, kiedy pukałam do drzwi lekarza, a otwierała mi moja studentka, którą kiedyś uczyłam niemieckiego i która służyła nie tylko pomocą medyczną, ale i opiekuńczymi ramionami, w które się mogłam wtulić i wypłakać“ – opisuje z wypiekami na twarzy i dodaje, że jest wdzięczna temu krajowi za taką opiekę i świetnych fachowców. „Chyba nikt nie potrafi sobie wyobrazić, co może przeżywać matka, która musi zgodzić się na bardzo poważną operację swojego dziecka“ – wspomina i dodaje ze szklącymi się oczami: „Tego się nie życzy nawet największemu wrogowi“.

Rodzina Saenzów niebawem znów zasiądzie do wigilijnego stołu i z pokorą, ale i charakterystyczną południową radością będzie dziękować za te najcenniejsze dary.

MAŁGORZATA WOJCIESZYŃSKA

ZDJĘCIE: STANO STEHLIK

Hurra, korporacja!

Przez 6 - 7 lat Magdalena była w domu z dziećmi, dorabiając sobie korepetycjami z niemieckiego, polskiego lub hiszpańskiego. „Nic innego nie potrafię“ – wyznaje z urokliwą, rozbrajającą szczerością, choć niejedna osoba chciałaby umieć to, co ona.

Dwa lata temu zdecydowała się zatrudnić w T-Systems, Telekom IT, jako junior SAP consultant. „Pracuję w otwartej przestrzeni korporacji, GRUDZIEŃ 2019

19

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:12 Page 20

Château Béla

Słowackie perełki

ZDJĘCIA: MAGDALENA ZAWISTOWSKA-OLSZEWSKA

chnęłam wielkie drzwi i znalazłam się we wnętrzu wypełnionym półmrokiem. Miałam wrażenie, że przenoszę się w czasie. Po kilku krokach moim oczom ukazał się rozświetlony światłem żyrandoli gustowny salon z oryginalnymi antycznymi meblami, w którym ściany pokryte były freskami, a w powietrzu unosiła się woń świeżych kwiatów.

Zrozumiałam, że nie jest to zwyczajny hotel, ale wyjątkowe miejsce, przesiąknięte atmosferą dawnych czasów.

Budowę tego zabytkowego dworu rozpoczął w 1732 János Terstyánsky.

Niedługo potem kupił go András Török i przebudował w stylu francuskiego baroku. Ostatecznie prace za-

P

musiał opuścił pałac w 1945 roku i wraz z rodziną wyemigrować do Szwajcarii. Po wojnie w zamku mieściła się szkoła rolnicza, więzienie polityczne, a także magazyn. Dwór ten z pewnością podzieliłby losy wielu innych zrujnowanych i zapomnianych zamków oraz pałaców, na których renowację nie było i nie ma pieniędzy, ale na szczęście w 2000 roku kupiła go wnuczka Juraja Ullmanna, niemiecka hrabina Ilona von Krockow.

Dzięki niej rezydencja została całkowicie odnowiona, a część przekształcono na 5-gwiazdkowy hotel.

Międzynarodowe Stowarzyszenia Hoteli Historycznych uznało go w 2012 roku „najbardziej romantycznym hotelem historycznym w Europie”.

Zmierzałam do swojego pokoju długim korytarzem, przyozdobionym licznymi obrazami oraz rycinami, i czułam się trochę jak w muzeum.

Oczarował mnie duży przestronny pokój z królewskim łożem i łazienką wielkości salonu, pokrytą marmurem. Zrozumiałam, dlaczego mój mąż wybrał właśnie ten hotel na świętokończono po 100 latach, a rezydencja Chateau Béla stała się perłą południowej Słowacji. Pomimo burzliwej historii nadal jest największą chlubą malutkiej miejscowości Belá, znajdującej się 10 km od Štúrova, w pobliżu granicy z Węgrami. Pałac przetrwał trzy stulecia, tureckie najazdy, pożar, wojska radzieckie oraz okres komunizmu, kiedy to w 1951 roku przepiękne freski zamalowano wapnem. Osta tni właściciel baron Juraj Ullmann 20

MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:12 Page 21

Kup żywą choinkę Co roku zastanawiasz się, czy warto ubierać choinkę, a jeśli tak, to jaką i gdzie ją kupić. Żywe choinki z lokalnych upraw są najlepszym wyborem pod wieloma względami. Po pierwsze są biodegradowalne – po świętach można znaleźć składowiska, na których są zbierane. Po drugie, lokalne uprawy choinek zmniejszają ilość dwutlenku węgla w atmosferze, podczas gdy produkcja i transport plastikowych drzewek generują duże jego ilości. Jeśli jednak masz już plastikową choinkę, to nie kupuj kolejnej, a jeśli nie masz co z nią zrobić, nie wyrzucaj, ale oddaj do domu dziecka lub innej instytucji.

Nie wyrzucaj jedzenia

Z

Nie przygotowuj tradycyjnych 12 potraw, jeśli wiesz, że wszystkiego nie zjesz. Jeśli zaś po świętach zostaną ci jeszcze różne potrawy i smakołyki, oddaj je do schroniska dla bezdomnych lub poczęstuj znajomych z pracy.

Z IE

Minimalistyczne pakowanie prezentów Prezent nie musi być owinięty tysiącami warstw kolorowego papieru, by ładnie wyglądał. Użyj torebek z zeszłego roku, nie wypełniaj środka dodatkowym papierem dekoracyjnym. Jeśli chcesz owinąć pudełko z prezentem, użyj niepotrzebnego ci szala lub chusty, bądź wybierz się do sklepu z używanymi rzeczami i nabądź je tam. W ten sposób odbiorca dostanie bonus do swojego prezentu w postaci ładnej chusty lub szala, a ty nie produkujesz niepotrzebnych odpadów.

Ręcznie robione świąteczne dekoracje Ręcznie robione dekoracje bożonarodzeniowe dodadzą oryginalnego stylu twojemu domowi. Powycinaj gwiazdki i inne kształty z papieru, upiecz pierniki i powieś je na choinkę. Niepowtarzalny efekt gwarantowany!

Własnoręcznie robione prezenty Zainwestuj więcej czasu w swoje prezenty i zrób je własnoręcznie z papieru lub innego naturalnego tworzywa.

Prezentem nie musi być nawet nic materialnego, może to być wspólna muzyczna playlista, napisany wiersz, piosenka lub gest – zaproszenie do kina czy na kolację. Im bardziej pomysłowy i osobisty będzie twój prezent, tym bardziej zostanie zapamiętany.

BASIA

LONEGO W

Ó RZ A

GRUDZIEŃ 2019

więta. Unoszący się w powietrzu zapach choinki, cynamonu i imbiru wynagradza długie i zimne wieczory i noce. Każdy z nas spędza Boże Narodzenie inaczej, ale wszyscy możemy się przyczynić do tego, aby tegoroczne były bardziej przyjazne dla środowiska.

Ś

ZG

Gdy obudziłam się następnego dnia i wyjrzałam przez okno, wszystko było pokryte białym puchem.

Spokój tego miejsca i wykwintne śniadanie z widokiem na ośnieżony ogród sprawiły, że poczułam się jak w bajce.

Jeśli i Ty chcesz doświadczyć romantycznego klimatu dawnych czasów i poczuć się jak prawdziwy arystokrata, to zapraszam do Chateau Béla, miejsca gdzie spotykają się luksus i tradycja.

MAGDALENA ZAWISTOWSKA-OLSZEWSKA

Pod choinką. Jaką?

B ASI A

wanie moich urodzin. Było tu wszystko, co lubię: olśniewające historyczne wnętrza, elegancja, wytworność, cisza, malownicza okolica oraz niesamowita atmosfera. Po prostu miejsce z duszą! Przechadzałam się po wytwornych salach, udostępnionych dla gości, i wyobrażałam sobie to miejsce w dawnych czasach, gdy odbywały się tu przyjęcia dla europejskiej arystokracji. Hrabina Ilona von Krockow w zrekonstruowanym pałacu zorganizowała wielkie wesele swojej córki, na którym gościł także brytyjski książę Harry. Gdy trafiłam do oranżerii z cudnymi malowidłami, aż westchnęłam z zachwytu. Siedząc wieczorem w bibliotece na starych sofach i delektując się winem w przytłumionym świetle świec i lampek, czułam XVIIIwieczną atmosferę tego miejsca.

Podziwiałam kolekcję dzieł sztuki i rzadkich okazów z Chin i Japonii, które zgromadził jeden z właścicieli pałacu. Pochodzący z Korsyki Antal Baldácsy większość swojego czasu i majątku poświęcił na upiększanie dworu. Zatrudnił znanych malarzy, wykonał meble z mahoniu, cedru i hebanu, a także stworzył rozległy park angielski z jeziorkiem i fontanną.

21

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:12 Page 22

N I E T Y L KO PA N T WA R D O W S K I C Z Y L I

2

Polacy na Księżycu poglądając na życiorys kolejnego Polaka, mającego udział w zdobyciu Księżyca, łatwo zauważyć jego podobieństwo do losów Wernera Kirchnera, którego sylwetkę przedstawiliśmy w poprzednim numerze „Monitora”. Mieczysław Bekker paradoksalnie był związany z bardziej przyziemnymi środkami transportu niż rakiety. Nie przeszkodziło mu to jednak wnieść ogromny wkład w projekt Apollo i zaskarbić sobie wdzięczności lądujących na Księżycu astronautów. Zacznijmy jednak od początku.

S

Nasz bohater urodził się w Strzyżowie koło Hrubieszowa w maju 1905 roku. Ukończone przez niego z wyróżnieniem gimnazjum nie było wynikiem wielkiego wysiłku, bo jak sam później przyznał, nauka sama wchodziła mu do głowy. Jego ulubioną zabawą w dzieciństwie było podobno rozwiązywanie trudnych zadań, a za tablicę służyły mu… drzwi od stodoły. Było jasne, że taka osoba zrobi karierę naukową. Już jako student wydziału mechanicznego Warszawskiej Politechniki Bekker bez problemu dostał się na wakacyjny staż w fabryce Renault pod Paryżem. Ambitnym młodzieńcem szybko zainteresowało się Wojsko Polskie, a odbyta w latach 1929-1931 służba przekształciła się w pracę w Wojskowym Instytucie Badań Inżynierii i w Dowództwie Wojsk Pancernych. Mieczysław Bekker odpowiadał tam za badania nad teorią poruszania się pojazdów w grząskim terenie. Wybuch wojny, podobnie jak dla Wernera Kirchnera, oznaczał dla niego wojenną tułaczkę przez Rumunię i Francję, którą zakończył w Kanadzie. Tamtejszy rząd złożył mu ofertę pracy w ottawskim Biurze Badań Broni Pancernej. Aby mieć dostęp do najlepszych wojskowych laboratoriów, w 1943 roku i za zgodą władz emigracyjnych polski naukowiec przywdział kanadyjski mundur.

W 1955 roku, już w stopniu podpułkownika armii kanadyjskiej, Mie-

Jaka ona była? zeszłym miesiącu świętowaliśmy przyznanie najważniejszej nagrody literackiej Polce.

Wiadomość o Noblu dla Olgi Tokarczuk obiegła cały świat, a temat polskiej literatury powrócił do mediów nie tylko tych naszych, rodzimych.

W

Myślę, że warto pójść tropem sukcesów polskich kobiet i powspominać inną, wybitną krajankę nagrodzoną Noblem, poetkę Wisławę Szymborską. W roku 2016 nakła22

dem wydawnictwa Znak ukazała się biografia poetki pióra Michała Rusin ka, który przez ostatnie piętnaście lat życia poetki był jej osobistym sekretarzem. „Nic zwyczaj-

nego. O Wisławie Szym borskiej” nie jest jednak ani zwykłą biografią, ani monografią, a raczej zbiorem wspomnień, zapisem pamiętnikarskim, gawędą o ostatnich latach życia

poetki. Panią Wisławę poznajemy z perspektywy autora w czasie, kiedy zaczął u niej pracę sekretarza. Miał nim być przez trzy miesiące, od momentu przyznania Nobla MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:12 Page 23

czysław Bekker przeniósł się do Santa Barbara w Kalifornii, gdzie koncern General Motors zaproponował mu stanowisko dyrektora Instytutu Badań. Pracę tę łączył z wykładami na Wydziale Mechaniki Uniwersytetu Michigan, gdzie wkrótce został profesorem. Jego badania stanowiły podwaliny przyszłej dziedziny nauki terramechaniki. W latach 60. NASA ogłosiła konkurs na opracowanie pojazdu o nazwie Lunar Roving Vehicle który ułatwiłby astronautom poruszanie się po powierzchni Srebrnego Globu. Okazało się wtedy, jak cenne były dotychczasowe badania Mieczysława Bekkera. Głównym inżynierem zwycięskiego projektu i autorem całości rozwiązań technicznych został właśnie polski naukowiec. Używany podczas księżycowych misji Apolla 15, 16 i 17 elektryczny pojazd ułatwił odkrywanie naszego naturalnego satelity, a sami astronauci nie mogli się go nachwalić. Uczestnik misji Apollo 17 Harisson Schmidt przyznał: „Rover okazał się niezawodnym, bezpiecznym i uniwersalnym pojazdem – dokładnie takim, jakiego oczekiwa-

do jego wręczenia. Rusi nek był przy Szymborskiej aż do jej śmierci, czyli kolejne 15 lat.

Autor ma niezwykły dar nieprzekraczania pewnych granic, potrafi opowiadać o Szymborskiej bardzo szczerze, ale bez nieeleganckiego ekshibicjonizmu. Jego anegdoty są ciepłe i wzruszające, ale bez nadętego melodramatyzmu. Książka jest równocześnie lekka w słowie i formie, ale głęboka w treści i wrażliwości.

Dzięki wspominkowemu GRUDZIEŃ 2019

liśmy. Bez niego nasza wiedza o powierzchni Księżyca i jego ewolucji byłaby mniejsza o około 70%”. Co ciekawe, do księżycowego sukcesu łazika przyczyniła się bogato wyposażona kuchnia w domu naukowca. Jak wspominała później małżonka polskiego inżyniera, w pewnym momencie z kuchni zaczęły ginąć różnego rodzaju sprzęty. Okazało się, że różnej wielkości sitka doskonale nadawały się do przesiewania piasku, który miał imitować księżycową powierzchnię.

Największym jednak wyzwaniem były koła przyszłego pojazdu. Ze względu na duże zmiany temperatur na Srebrnym Globie oraz doskonałą próżnię, wykluczone było zastosowanie zwykłych opon. Tutaj z pomocą

charakterowi poznajemy kulisty zagranicznych wy jazdów poetki, jej spotkań z nieoczywistymi czytelnikami, jak choćby strażakiem z Teksasu, który był po uszy zafascynowany twórczością noblistki.

Rusinek pozwala czytelnikowi zajrzeć za kulisy, zobaczyć prywatne życie Szymborskiej „od kuchni”; opisuje jej spotkania z Czesławem Miłoszem, domowe loteryjki z przyjaciółmi i ekscentryczną miłość do kiczu. Dowia dujemy się, że noblistka

znów przyszło wyposażenie domu.

Do konstrukcji kół księżycowego łazika polski naukowiec wykorzystał struny fortepianowe. Lekki, a przy tym wytrzymały druciany szkielet doskonale zastąpił gumowy bieżnik.

Po zakończeniu programu Apollo Mieczysław Bekker kontynuował swoje badania, wnosząc ogromny wkład przede wszystkim w konstrukcję terenowych pojazdów dla wojska.

Naukowiec zmarł w Santa Barbara w 1989 roku w wieku 84 lat. Największe osiągnięcie odznaczonego wieloma doktoratami honoris causa polskiego inżyniera - trzy księżycowe pojazdy - do dzisiaj stoją zaparkowane na powierzchni Księżyca, stanowiąc fantastyczny pomnik także polskiej myśli inżynieryjnej. Podobnie zresztą jak księżycowy lądownik z silnikiem zaprojektowanym przez Wernera Kirchnera. Warto o tych osiągnięciach pamiętać, kiedy w jasną noc spoglądamy w kierunku Księżyca.

ARKADIUSZ KUGLER

nie lubiła być fotografowana – wyjątek stanowiły tablice z dziwnymi lub śmiesznymi nazwami miast, na tle których chętnie pozowała. „Nic zwyczajnego. O Wi sławie Szymborskiej” to wspaniała i wzruszająca podróż w towarzystwie poetki, z przewodnikiem, którym jest oczywiście Rusinek. Czyta się to świetnie, przyjemnie i z zaciekawieniem.

Gorąco polecam!

MAGDALENA MARSZAŁKOWSKA 23

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:12 Page 24

Wypieranie przeszłości uga dysocjacyjna to zaburzenie psychiczne nazywane też histeryczną ucieczką. Osoba dotknięta fugą doznaje całkowitej amnezji wstecznej, jest totalnie nieświadoma swojej przeszłości i tego, kim jest.

Zaburzenie pojawia się najczęściej u osób, które przytłoczone jakimś wydarzeniem próbują uciec ze swojej dotychczasowej sytuacji życiowej. Mechanizm ten oraz samo zaburzenie tak bardzo zaintrygowały znaną aktorkę Gabrielę Muskałę, że ta postanowiła napisać scenariusz filmowy, opowiadający historię kobiety dotkniętej tą chorobą.

F

jeżdża do Warszawy, aby zabrać córkę do domu. Ali cja, która okazuje się być Kingą, wraca do podwrocławskiego domu rodzinnego, gdzie czeka na nią mąż i synek oraz najbliższa rodzina. Spotkanie z dawnym życiem nie uruchamia jednak powrotu pamięci. Alicja czuje się na siłę wtłoczona w obce życie, przepełnione obcymi jej ludźmi, z którymi nie ma żadnych relacji, których po prostu nie zna.

Muskała poświęciła 7 lat na napisanie swojego debiutanckiego scenariusza; proces pisania, zbierania dokumentacji i emocji z tym związanych powodowały u niej huśtawkę niepewności, odkładania projektu do szuflady, rezygnacji. Całe szczęście, że jednak dokończyła dzieło, bo scenariusz jest nie tylko bardzo dobry – on jest po prostu imponujący.

24

„Fuga” to dramat psychologiczny z nutą thrillera, bardzo tajemnicza i cicha psychodrama, pełna niedopowiedzeń i napięcia. To także historia burząca ideały i zadająca niewygodne pytania; widz jest przecież przyzwyczajony do lukrowanych opowieści, w których kobieta-matka nawet po amnezji odzyskuje pamięć, biorąc w ramiona własne dziecko. Bohaterka „Fugi” patrzy na kilkuletniego chłopca i nie czuje nic, nie odzywa się w niej instynkt macierzyński – ona go po prostu nie zna.

Film jest spokojny, introwertyczny, jednak przepełniony niezwykłym napięciem i tajemniczością. Kto jest kim? Czy ktoś kłamie?

Kim naprawdę jest Alicja?

Opowieść Muskały jest precyzyjna i niejednoznaczna zarazem. Reżyserii podjęła się Agnieszka Smoczyńska i to ona odważnie obsadziła w głównej roli samą Gabrielę Muskałę. Autorka scenariusza kreuje rolę genialną, na naszych oczach niemal staje się swoją bohaterką. Tego rodzaju aktorstwo można porównać tylko z kreacjami Meryl Streep czy Glen Close.

Wspaniałe, trudne kino, świetny scenariusz i genialna rola główna. Polecam.

MAGDALENA MARSZAŁKOWSKA

Główna bohaterka to kobieta niewiedząca, kim jest, niepamiętająca swojego imienia, swojej przeszłości, swojego statusu rodzinnego.

Trafia pod opiekę psychiatryczną, dostaje nowe imię – Alicja. Psychoterapia nie przynosi jednak żadnych efektów. Po udziale Alicji w programie telewizyjnym o osobach zaginionych zgła sza się mężczyzna, twierdzący, że jest jej ojcem. Przy MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:12 Page 25

BRATYSŁAWA miasto niebanalnej urody otnisko w Bratysławie, od 1993 roku noszące imię generała Milana Rastislava Štefánika, w ostatnich latach rozwija się bardzo dynamicznie.

Coraz więcej osób chce latać do i ze słowackiej stolicy, co cieszy, biorąc pod uwagę, że raptem około 60 kilometrów dalej znajduje się obsługujące Wiedeń międzynarodowe lotnisko w Schwechacie. Oczywiście pod względem rozmiarów, liczby lotów oraz prestiżu linii lotniczych trudno jest porównywać oba porty, niemniej Bratysława przyciąga podróżnych ciekawą siatką połączeń, uwzględniającą wyjątkowo popularne kierunki,

L

m.in. Londyn, Dublin, Paryż, Rzym, Moskwę, czy Dubaj. Loty realizowane są głównie przez tanich, ale dobrze znanych przewoźników (Ryanair, Wizz Air czy flydubai). Tylko w pierwszym kwartale bieżącego roku bratysławski port lotniczy obsłu żył blisko 400 tysięcy pasażerów; prawie 10 procent więcej niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Zresztą i ów 2018 rok, z liczbą 2,292,712 pasażerów – największą w dotychczasowej, sięgającej 1947 roku, historii lotniska Štefánika – był bardzo udany. Wszystko wskazuje na to, że ten rekord niebawem zostanie pobity.

Rzecz jasna 72 lata temu, kiedy rozpoczęła się budowa bratysławskiego lotniska, w najśmielszych marzeniach nie zakładano, że transport lotniczy stanie się tak powszechny i dostępny niemal dla wszystkich. Planowano więc bez rozmachu i raczej na małą GRUDZIEŃ 2019

W ciągłej przebudowie, ale z dużym potencjałem skalę – zaledwie dwa pasy startowe o długości odpowiednio 1900 i 1500 metrów wystarczyły, by w 1951 roku Bratysława zaczęła przyjmować pierwsze samoloty. Jednak już wkrótce stało się jasne, że niezbędne są rozbudowa i adaptacja istniejącej infrastruktury do rosnącej liczby pasażerów.

W 1970 roku oddano do użytku terminal A, który służył podróżnym aż do 2011 roku, choć już w 1976 roku było oczywiste, że jest za mały i trzeba go powiększyć. Ukończenie budowy terminalu A zbiegło się w czasie z uruchomieniem nowego połączenia Bratysława-Praga-Amsterdam-Nowy Jork, realizowanego przez czechosłowackie linie lotnicze (Československé aerolinie). Na tej trasie wykorzystywano radzieckie Iliuszyny 62 (IŁ-62), obecnie, z powodu licznych awarii i katastrof z ich udziałem, uważane za najgorsze samoloty pasażerskie świata. Dla przypomnienia – maszyną tego typu był zarówno Mikołaj Ko pernik, który rozbił się w 1980 roku podczas podchodzenia do lądowania na Okęciu, jak i Tadeusz Kościuszko,

roztrzaskany w Lesie Kabackim siedem lat później.

Zresztą i Československé aerolinie traciły Iliuszyny w wypadkach. Dwudziestego sierpnia 1975 IŁ-62 lecący z Pragi do Teheranu rozbił się w Da maszku. Ze 128 osób na pokładzie przeżyły dwie, a przyczyny wypadku nie zostały do końca wyjaśnione.

Niespełna rok później IŁ-18 B, zmierzający z Pragi do Bratysławy, podczas próby lądowania niebezpiecznie wytracił prędkość i spadł do jeziora Zlaté piesky, zaledwie 1,5 km od bratysławskiego lotniska. Z 79 osób obecnych na pokładzie nie przeżyła żadna.

Wypadki nie zniechęciły jednak podróżnych. Ruch lotniczy rósł w gwałtownym tempie, a niebo nad Bratysławą stawało się coraz bardziej zatłoczone, podobnie jak niewydolny budynek lotniska. Rozbudowa lotniska stała się więc absolutną, palącą koniecznością.

KATARZYNA PIENIĄDZ ciąg dalszy w następnym numerze MP

25

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:12 Page 26

Oddajemy w Państwa ręce kolejną naszą krzyżówkę, skrojoną specjalnie na miarę i nawiązującą do zbliżających się świąt Bożego Narodzenia. A przy okazji życzymy pięknego przeżywania tych wyjątkowych dni w roku. Zapraszamy do zabawy!

Poziomo 2. klajster 5. orientalne oświetlenie 11. sklep, w którym najdokładniej ważą 13. Waterloo im pomogło w karierze 14. ojciec Cypiska 16. jeden kwiat na całe życie

Pionowo 1. Ukraińska Armia 17. podręcznik do nauki Powstańcza jakiegoś przedmiotu 3. członek lub bez pomocy nauczyciela zwolennik Brytyjskiej 18. zdrobniale o Ewie Labour Party 20. pod oknem 4. glono-grzyb 22. z łaciny: a więc, zatem 6. biblijny prorok 24. wiedza tajemna 7. przełożony mnichów 27. zdarzało się Borgiom 8. przejaw nudy 28. żyła, harpagon, centuś 9. stare – kapota 29. powstaje z oczek 10. ze stolicą w Poznaniu 31. lazurowy 12. mieszka w Tokaju 32. pyłek, paproch 33. obóz narodowo-demokratyczny

15. przecinek przed końcówką 19. papka na piwo 21. ogródek, plac zabaw dla dzieci 23. przypuszczenie 25. wybitny pisarz... Rylski 26. Warmiński, miasto nad Łyną 27. grzyb jadalny, rosnący na drzewie 30. rosyjski Jan

Hasło ukryto w polach oznaczonych numerami w następującej kolejności: 31 - 15 - 9 - 13 - 17 - 12 - 24 - 14 - 2 - Ę - 4 - 7 - 10 - 32 - 29 - 8 - 30 - 18 - 16 - 3 - 5 - 25 - 28 - 1 - 21 - 11 - 20 - 27 - 26 - 27 - 23 - 19 - 6 - 33

Jednocześnie informujemy, że hasło poprzedniej krzyżówki brzmiało: Olga Tokarczuk, polska Noblistka.

Red. T.O. 26

MONITOR POLONIJNY

„Święte” komiksy

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:13 Page 27

Subiektywna historia

komiksu ielu się wydaje, że o tak poważnych sprawach, jak Bóg, wiara, religia nie powinno się rozmawiać za pośrednictwem tak niepoważnego medium, jakim jest komiks. Ale to opinia nieprawdziwa, czego choćby dowodzą komiksy o tematyce religijnej powstałe w Polsce.

Klasyk polskiego komiksu J. Wróblewski jest autorem dwóch zeszytów, stworzonych na podstawie Starego Testamentu: Biblia.

Księga Rodzaju i Biblia.

Księga Wyjścia. Zdecydowa na, wyraźna kreska pasowała do biblijnych opowieści.

Obliczony na kilkanaście części cykl, oparty na Biblii, skończył się jednak na tych dwóch zeszytach z powodu przedwczesnej śmierci autora. Oparte na biblijnych zapisach są także dwa komi ksy autorstwa duetu A. Pole wska i A. Groszek. Pierwszy – Święta Rodzina. Opowieść o dziecku, które zbawiło świat – opowiada historię Marii z Nazaretu, Józefa i ich dziecka Jezusa. Drugi – Jezus Chrystus. Historia zbawie nia świata – to opowieść o życiu Jezusa Chrystusa, jego działalności, cudom, tworzeniu podstaw nowej religii, czyli chrześcijaństwa.

Bardzo artystyczna w formie jest obrazkowa opowieść P. Kołodziejskiego i o. C. Mo ryca Apokalipsa świętego

W

Jana. Powieść graficzna, oparta na jedynej proroczej księdze Nowego Testamentu.

Bohaterem komiksowych opowieści jest też katolicki święty, jeden z patronów Polski, święty Stanisław Kostka, młody jezuita, który poświęcił swoje krótkie osiemnastoletnie życie Bogu. O jego życiu opowiadają komiksy: K.O.S.T.K.A. P. Wysogląda (na jego podstawie powstało też przedstawienie multimedialne), Miłość, która ożywia kamień. Historia Stasia Kostki księdza P. Ka czmarka, Wielka wyprawa Kostki Stanisława P. Kołodziejskiego oraz Święty Stanisław Kostka. Wyprawa za głosem sumienia, autorstwa wspomnianego już duetu A. Polewska i A. Groszek.

Inspiracją dla komiksowych autorów jest także osoba franciszkanina Maksymiliana Marii Kolbego i jego ofiara życia złożona w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz dla uratowanie młodego więźnia Franciszka Gajowni czka. Ojciec Kolbe został ka-

nonizowany jesienią 1982 r.

Jego żywot, pracę duszpasterza i misjonarza, więźnia Auschwitz przedstawiają komiksy: Kolbe (J. Rządkiewicz, D. Parczewski, W. Parczewski, B. Pastuszka), Siła ofiary (R. Wróbel, Of Mconw), W rękach Niepokalanej.

Opowieść o św. Maksymilianie Marii Kolbem (ks. P. Kaczmarek) oraz Ofiara, zeszyt z serii Epizody z Auschwitz (M. Gałek, Ł. Poller).

Obrazkowa opowieść Faustyna. Krótka historia małej dziewczynki, która została wielką świętą, autorstwa M. Kobierskiego, M. Sarny i J. Przybylskiego, przedstawia życie Heleny Kowalskiej, która w Zgromadzeniu Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia przybrała imię Faustyna.

Potem stała się znaną mistyczką i stygmatyczką, kanonizowaną przez papieża Jana Pawła II w 2000 r.

Komiks został wydany w języku słowackim w 2015 r.

M. Pawłowski opisał w ko miksowej formie żywot patrona ministrantów św. Tar sycjusza. Powstała również

polskiego

obrazkowa opowieść o św.

Sta nisławie Paprzyckim, założycielu zakonu Zgromadzenia Księży Marianów Niepokalanego Poczęcia NMP (Zagadkowy święty). M. Pa włowski i I. Madeja przygotowali komiks Lourdes.

Historia dziewczynki, która zaufała Niepokalanej, poświęcony życiu Bernadetty Soubirous, której w 1858 r. objawiła się Matka Boska.

S. Adamus i M. Kępski w zeszycie Historia cudownego obrazu Matki Bożej Licheńskiej przybliżają czytelnikom komiksów okoliczności powstania i losy jednego z najbardziej znanych polskich wizerunków maryjnych. Warto także przeczytać komiks O dwóch takich, co nie bali się terrorystów.

Męczennicy z Pariacoto.

Bł. Michał Tomaszek i bł. Zbigniew Strzałkowski (A. Groszek i A. Polewska). Jest to opowieść o polskich franciszkanach misjonarzach, zamordowanych przez peruwiańskich terrorystów ze Świetlistego Znaku w 1991 r.

JACEK GAJEWSKI

ILUSTRACJE: ZBIORY

GRUDZIEŃ 2019

AUTORA

27

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:13 Page 28

Świąteczna magia

rlop na święta Bożego Narodzenia muszę planować już w październiku. Wtedy to w pracy zaczyna się okres pertraktacji, kto może wziąć wolne wcześniej i pojechać na święta, a kto będzie musiał pracować. Większość moich współpracowników mieszka na Słowacji, a podróż do domu rodzinnego zajmuje im 2 - 3 godziny; ja w najlepszym przypadku mam do pokonania 600 km, co zajmuje minimum 7, a czasem nawet 10 godzin. Zaczęłam zastanawiać się, co sprawia, że święta są dla każdego tak ważne, by warto było dla nich pokonywać setki, a nawet tysiące kilometrów, i dlaczego w Boże Narodzenie wszystkie drogi prowadzą do domu.

Boże Narodzenie należy do najpiękniejszych i najbardziej urokliwych świąt. Cała ich otoczka tworzy swoistą magię: ozdobione ulice, domy, witryny sklepów, a zewsząd słychać kolędy i świąteczne piosenki. Kojąco działa na nas pachnąca lasem oświetlona choinka i apetyczna woń świątecznych przysmaków. To wszystko wprowadza nas w specyficzny stan hipnozy, udziela się nam świąteczny nastrój, padamy w wir przygotowań i zakupów.

A może święta są tak ważne, bo są tylko raz w roku i nie da się ich zamknąć w słoiku? A może dlatego tak je kochamy, bo kojarzymy je z okresem spokoju, wyciszenia i refleksji nad własnym życiem? Być może podświadomie wracamy do błogiego i beztroskiego czasu dzieciństwa i bliskich nam osób. Spotykamy się z rodziną i osobami, których dawno nie widzieliśmy, wspominamy tych, co odeszli, przypominamy sobie o krewnych, przyjaciołach i znajomych.

W pracy w okresie świąt ludzie chętnie wydadzą sporo pieniędzy na bilet lotniczy, by na święta dostać się do rodzinnego domu. Zawsze mi było żal tych, którzy z powodu niesprzyjających warunków pogodowych święta spędzali na lotniskach, nie mogąc dotrzeć do najbliższych. Przed laty, gdy w dniu lotu do Polski na Boże Narodzenie dowiedziałam się, iż mój lot został anulowany z powodu śnieżycy, z lotniska pojechałam szybko na dworzec kolejowy, by kolejne 14 godzin spędzić w pociągu do Poznania.

Magii świąt ulęgają wszyscy, a święta już dawno przestały być zarezerwowane wyłącznie dla chrześcijan. Boże Narodze nie niesie ze sobą wiele zwyczajów, tradycji i wierzeń, a jednym z nich jest moc spełniania życzeń. Święta w zadziwiający sposób wpływają na nas i czynią nas lepszymi. To czas dobroci, wybaczania i miłosierdzia, idealny do pojednania z bliskimi i wybaczania. Ludzie w tym okresie stają się bardziej wyrozumiali i otwarci na innych. To właśnie wtedy najczęściej dostrzegają biednych, bezdomnych, potrzebujących i chcą im pomóc poprzez udział w akcjach charytatywnych, zbiorkach żywności i odzieży. Prezydent USA John Calvin Coolidge powiedział: Boże Narodzenie to ani czas, ani sezon, ale stan umysłu. Pielęgnowanie pokoju i dobrej woli, bycia pełnym miłosierdzia, to jest istota Bożego Narodzenia.

Cieszmy się zatem niepowtarzalną atmosferą świąt i przeżyjmy piękne chwile radości oraz wzruszenia. Niech magia Bożego Narodzenia wypełni świąteczne dni miłością i pozwoli nam – jak MZO co roku – spotkać się z tymi, których kochamy.

U

28

l przebierańców a B dla dzieci Klub Polski w Bratysławie zaprasza dzieci w wieku do lat 10 na bal przebierańców. Bal odbędzie się 25 stycznia 2020 roku (sobota) w godz. 14.00 - 17.30 w Instytucie Polskim w Bratysławie. Zapisać się online na to coroczne wydarzenie będzie można od 15 grudnia do 7 stycznia na stronie www.polonia.sk, a opłata wpisowa wyniesie 3 euro. Organizatorzy gwarantują mnóstwo atrakcji i doskonałą zabawę, którą pokieruje profesjonalna grupa słowackich animatorów „Fajnovo”. Zapraszamy serdecznie!

Więcej informacji w styczniowym wydaniu Monitora

i m a g n Z ta w podróży

Kwartet Laugaricio zawita 7 grudnia do Koszyc, gdzie o 17.00. w Wielkiej Sali Ratusza w ramach Wieczoru Mniejszości Narodowych wystąpi z utworami z płyty „To ostatnia niedziela“.

Z kolei mieszkańcy Poważa będą mogli podziwiać kwartet 21 grudnia o godz. 18.30 w parku miejskim w Ilavie w ramach koncertów adwentowych.

Kondolencje Małgosi Šurak z powodu śmierci mamy składamy wyrazy najszczerszego żalu i współczucia.

Przyjaciele z Klubu Polskiego MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:13 Page 29

Życzenia I znów zbliża się Boże Narodzenie, co od dawna zwiastują witryny sklepowe. Może dlatego te najpiękniejsze święta w roku wydają się trochę zdewaluowane i sprowadzone do konsumpcji, by wszystko było doskonałe, by dzieci otrzymały wszystko to, czego pragną... Życzę nam wszystkim, byśmy w tym roku przeżyli Boże Narodzenie dogłębnie, byśmy odnaleźli w sobie dobro, byśmy potrafili się zatrzymać, wyciszyć i podzielić tym z innymi, spieszącymi się wciąż obok nas ludźmi.

Byśmy odnaleźli bliskość.

W imieniu Klubu Polskiego Marek Berky

El Duende K a m i l a Z i e l i ń s K a Instytut Polski w Bratysławie i Klub Polski na Słowacji zapraszają na wystawę z cyklu „Sztuka z naszych szeregów“. W tym roku zostaną zaprezentowane dzieła znanej projektantki mody Kamili Zielińskiej, która mieszka i tworzy w Warszawie i Trenczańskich Cieplicach.

Wystawa, której wernisaż odbędzie się 12 grudnia o 17.00 w Instytucie Polskim, jest inspirowana Matką Naturą i nosi nazwę Duende, co po hiszpańsku znaczy ‘emocje, wywołujące dreszcze’. Wystawa potrwa do 10 stycznia 2020.

P R O G R A M I N S T Y T U T U P O L S K I E G O W B R AT Y S Ł AW I E N A G R U D Z I E Ń 2 019 ➠ Do 31 marca 2020 – Svidník, Vojenský historický ústav, Bardejovská 14 • Wystawa „Walka i cierpienie – obywatele Polski podczas II wojny światowej” z okazji 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej. ➠ 1 grudnia, Koszyce, Tabačka 2 grudnia, Martin, Moskva; Trstená, Mier; Piešťany, Fontána; Koszyce, Úsmev 3 grudnia, Bratysława, Mladosť; Trnawa, Hviezda; Michalowce, Centrum 4 grudnia, Bratysława, Inak; Bratysława, Lumiére; Šaľa, Dom kultúry; Svidník, POS 8 grudnia, Trnava, Malý Berlín 9 grudnia, Ružomberok, Kultúra 10 grudnia, Sereď, Nova 18 grudnia, Humenné, Fajn; 19 grudnia, Modra, Mier Słowacka dystrybucja polsko-słowackiego eseju filmowego Wiatr / Vietor (2019) w reż. Michała Bielawskiego.

To fascynujący wgląd w życie ludzi z obszarów górskich, walczących z żywiołem, otoczonych majestatem natury.

GRUDZIEŃ 2019

➠ 4 grudnia, godz. 18.00, Bratysława, Instytut Polski, Nám. SNP 27 Koncert Klementyny Umer i pianisty Konrada Wantrycha: Piosenki z „Kabaretu Starszych Panów” autorstwa Jeremiego Przybory i Jerzego Wasowskiego. ➠ 8 grudnia, godz. 17.00, Bratysława, Klaryski Koncert najpiękniejszych polskich kolęd i pastorałek w wykonaniu krakowskiego zespołu Vechi Acum, prezentującego muzykę etniczną nie tylko polską, ale również bałkańska i żydowską.

➠ 12 grudnia, godz. 17.00, Bratysława, Instytut Polski, Nám. SNP 27 Duende - wystawa z cyklu Sztuka z naszych szeregów, zorganizowana przez Klub Polski - Stowarzyszenie Polaków i ich Przyjaciół na Słowacji.

Projekty z zakresu ubioru, biżuterii i modnych akcesoriów zaprezentuje Kamila Zielińska. ➠ 15 grudnia, Bratysława, Instytut Polski, Nám. SNP 27 • Warsztaty z zakresu dekoracji bożonarodzeniowej.

➠ Grudzień, Bratysława, Galeria w witrynach okiennych Instytutu Polskiego, ul. Klobučnícka • Wystawa Polska a Konwencja o prawach dziecka dziedzictwo Janusza Korczaka, z okazji 30. rocznicy przyjęcia Konwencji o prawach dziecka (20 listopada 1989 r.).

29

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:13 Page 30

(Nie)związany z Warszawą

1

wanaście godzin spędzonych w autobusie.

Zmęczenie. Moim oczom ukazuje się Dworzec Wilanowski w Warszawie. Jest wrzesień 2014 roku, przede mną studyjny semestr w ramach programu Erasmus. Rozpoczynam swoją przygodę z Polską!

D

Przypadek czy przeznaczenie?

O Polsce nie wiedziałem prawie nic. W żaden sposób nie byłem związany z tym krajem, nie licząc jednego wylotu z krakowskiego lotniska do Stanów Zjednoczonych. W Warszawie czekała na mnie moja mentorka Aneta, by zaprowadzić mnie do mieszkania. Pamiętam, jakie olbrzymie wrażenie wywarł na mnie wtedy Pałac Kultury i Nauki, kiedy wyszedłem z metra Centrum i rozejrzałem się wokół siebie. Było to niesamowite!

Dlaczego wybrałem Warszawę? Szczerze mówiąc, chciałem wyjechać do Anglii lub Chorwacji, ale nie było wolnych miejsc, więc Warszawa, którą polecili mi moi znajomi, była moim rozwiązaniem zastępczym. Zdecydował więc przypadek. A może przeznaczenie?

Co w Polsce czyha na Słowaka?

Warszawa zmieniła moje dotychczasowe życie. Atmosfera tego miasta jesienią, ale głownie latem jest zachwycająca! Tyle możliwości spędzania wolnego czasu, no i te czyhające na Słowaka na każdym rogu zaskoczenia w formie dziwnych słówek, nad którymi wtedy główkowałem. Na przykład, dlaczego na kiosku z gazetami widnieje napis: prasa? Po słowacku to przecież ‘prosiak’. Dlaczego na niektó rych ulicach są ustawione znaki z na30

pisem: droga zamknięta? To chyba nie zachęta do brania środków uzależniających, bo przecież po słowacku słowo droga oznacza ‘narkotyk’. W zgłębianiu tajników języka polskiego bardzo pomocna okazała się moja mentorka, która, najpierw po angielsku, później coraz częściej po polsku, wyjaśniała mi, co oznaczają dane słowa.

Erasmus łączy, a studencka przypadkowa znajomość przerodziła się w miłość. Dla tej miłości przeprowadziłem się do Polski.

Najlepszy w grupie Najpierw, zanim rozpocząłem zajęcia na studiach, uniwersytet zaoferował nam – obcokrajowcom – miesięczny intensywny kurs języka polskiego.

Poszło mi świetnie, byłem najlepszy w grupie! Stało się tak dzięki pomyłce, do której doszło, kiedy przypisywano nas do grup językowych. Wszystko przez moje nazwisko – Nagy. Ktoś, kto przydzielał osoby do poszczególnych grup, zidentyfikował je jako węgierskie, dzięki czemu znalazłem się w grupie z Włochami, Hiszpanami, Angli kami itp. Podczas kiedy inni łamali sobie języki i głowę, jak zapamiętać nazwy dni tygodnia, ja od razu je opanowałem, bo to przecież nic prostszego: poniedziałek - pondelok, wtorek - utorok itd. Po pół roku płynnie posługiwałem się polskim, w czym na pewno

pomocne było również otoczenie, które – siłą rzeczy – wymuszało porozumiewanie się w języku kraju, w którym przyszło mi mieszkać.

Urok Warszawy Pół roku szybko minęło i – niestety – przygoda z Erasmusem się zakończyła. Wróciłem więc do domu – malutkiego miasteczka Bánovce nad Bebravou. Ukończyłem studia magisterskie (nauki polityczne) i podjąłem pracę w urzędzie wojewódzkim, konkretnie w wydziale komunikacji i stosunków międzynarodowych. Choć praca była ciekawa, dużo się tam nauczyłem, do pracy miałem blisko, to myślami wciąż byłem w Warszawie.

Czułem, że muszę podjąć nowe wyzwanie, usamodzielnić się, wyprowadzić od rodziców. Konsultowałem to z rodzicami, którzy mnie w tym wspierali, choć mama – jak to mama – martwiła się o mnie. Aż przyszedł dzień pożegnania na bratysławskim dworcu autobusowym i ponowny powrót do Warszawy. Dobrze, że jakiś czas wcześniej rodzice odwiedzili mnie w Polsce i również ulegli urokowi Warszawy.

Sympatie dzięki wpadkom językowym W marcu 2016 roku, po kilku miesiącach poszukiwań, podjąłem pracę w korporacji. Z Polakami zawsze dobrze mi się pracowało; nie ma przecież między nami dużych różnic kulturowych. W większości spotykałem się z zainteresowaniem, chwalono mnie za znajomość języka, interesowano się słowackim, a wpadki językowe zawsze przysparzały mi dodatkowych sympatyków, z którymi potem łatwiej było się zaprzyjaźnić.

Obecnie zajmuje się handlem w ramach business consulting, pracuję w międzynarodowym otoczeniu, ale w komunikacji z kolegami wykorzystuję również znajomość języka polskiego, zaś z klientami rozmawiam po słowacku.

DAVID NAGY, Warszawa Dokończenie w kolejnym numerze „Monitora“ MONITOR POLONIJNY

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:13 Page 31

rudzień skrywa w sobie magię…

To miesiąc światełek, rozjaśniających zimowe ciemności, pierwszego śniegu, gorącej herbaty z goździkami i radosnego oczekiwania na Boże Narodzenie, które – dosłownie – czuć w powietrzu.

Zanim jednak wypatrzymy na niebie pierwszą gwiazdkę, pozwalającą zasiąść do wigilijnego stołu, muszą upłynąć

G

ZDJĘCIE: MARTINA PADYCH

4 niedziele adwentu.

To taki specjalny czas, który warto dobrze wykorzystać, by jak najlepiej przygotować się do świąt. Może w tym pomóc kalendarz adwentowy.

GRUDZIEŃ 2019

Pomysłów na taki kalendarz jest mnóstwo.

Można go kupić albo zrobić samemu, mogą być w nim słodkości, upominki, zadania.

W naszym rodzinnym kalendarzu jest po trosze wszystkiego.

Do ulubionych zadań należą oczywiście przebieranki. Okazja do nich nadarza się już 13 grudnia, czyli w dniu św. Łucji. Tu inspiracje czerpiemy z tradycji… szwedzkiej, bowiem tego dnia właśnie w Szwecji odbywają się pochody dzieci w białych strojach, którym przewodzi dziewczynka w wianku z płonącymi świecami.

My wprawdzie nie ryzykujemy noszenia zapalonych świec na głowie, ale zapalamy łańcuch światełek, który wplatamy we włosy.

Poza tym wyjątkiem w naszym adwentowym

kalendarzu dominują tradycje polskie i słowackie, np. próby śpiewanie kolęd w obu językach, poznanie

ZDJĘCIE: KAROLINA DAMIAN

ZDJĘCIE: NATALIA KONICZ-HAMADA

Małe kroczki

świątecznych zwyczajów czy nauka tradycyjnych życzeń, które tuż przed Wigilią składa całej rodzinie najstarszy jej członek.

Najwięcej zadań jest dla całej rodziny (zagrać w grę, pomodlić się wspólnie…), ale wykazać muszą się też same dzieciaki (poznać historię św. Mikołaja, pomóc w kuchni…).

Niecierpliwe wyczekiwanie, by odkryć, co skrywa się w kolejnym okienku kalendarza, pozwala na chwilę zapomnieć, że jeszcze niecierpliwiej czekamy na Boże Narodzenie. A to będzie na pewno pełniejsze, gdy w czasie adwentu będziemy robić w jego kierunku małe kroczki.

NATALIA KONICZ-HAMADA

31

Monitor 12_2018 2.12.2019 23:14 Page 32

Wieczerza wigilijna to nie jest odpowiedni moment na kulinarne eksperymenty. Zasiadamy do stołu, spragnieni smaków, które towarzyszą nam od dzieciństwa. Z reguły czekamy na nie cały rok, a przepisy przekazujemy sobie z pokolenia na pokolenie. Świąteczne menu jest mocno uzależnione od regionów, ale bywają w nim również potrawy

nieoczywiste, które pojawiły się na naszych stołach w wyniku jakichś wspomnień lub doświadczeń.

Czasami danie kojarzy się z konkretnym członkiem rodziny.

Tak też jest w przypadku pani Anny Szer z Bratysławy. W świątecznym numerze „Piekarnika” dzieli się z nami przepisem na zupę rybną, którą gotuje jej tato:

Wywar rybny Składniki: •pęczek włoszczyzny •2 cebule •4 ziarenka pieprzu •5 ziarenek ziela angielskiego

•3 listki laurowe •głowy i ogony z karpia i łososia •sól

Obraną włoszczyznę i cebule zalać 2 litrami wody, dodać przyprawy oraz kawałki ryb.

Do smaku można dodać odrobinę soku z cytryny i białego wina. Gotować na wolnym ogniu przez około dwie godziny.

Gotowy wywar przecedzić przez gęste sito.

Wigilijna zupa rybna Składniki: •2 cebule •czosnek •papryczka chili

•puszka krojonych pomidorów •cytryna •karp i łosoś w dzwonkach bez ości

Cebule, czosnek oraz paprykę podsmażyć. Ryby sprawić, umyć i natrzeć solą. Włożyć pomidory oraz ryby do już odcedzonego, gotującego się

wywaru, doprowadzić do wrzenia po czym gotować ok. 40 minut na małym ogniu. Doprawić do smaku. Zupę należy podawać ze śmietaną i cytryną.

Ten przepis wygląda na tyle ciekawie, że sprawdzić się może również po świętach, a w domach wegetarian wejść do codziennego menu. Zupa rybna jest aromatyczna, rozgrzewająca, a z kromką pysznego chleba lub z grzanką byłaby świetnym daniem na niejeden zimowy obiad.

Smacznego i wesołych świąt!

AGATA BEDNARCZYK

z