TRADISJONSRIK RØYKJELAKS
TEATERINSTRUKTØR I TRETTI ÅR
1. utgåve, mai 2015 | 3. årgang
Mitt Hjelmeland TEMA: FORTID OG FRAMTID
gratis lokalmagasin – 100 % Hjelmeland
Bulystprosjekt
Fotballutdanning
04
07
Fjordkryssing
Tradisjonsrikt handverk
10
12
På bygdebesøk: Ombo
15 Me gjev deg dei gode historiene! 100 % Hjelmeland
Mitt Hjelmeland 1. utgåve, mai 2015 | 3. årgang
Lokalmagasin for Hjelmeland i Ryfylke. Utgjeve i samarbeid mellom:
Hetland Media
Vegard
Morten
Hetland Mitt Hjelmeland 2Terøy |
Nazir
| maiSafi 2015
Geir Magne Staurland
ANSVARLEG REDAKTØR OG JOURNALIST Vegard Terøy
DAGLEG LEIAR, JOURNALIST, GRAFIKAR OG MARKNADSSJEF Morten Hetland
JOURNALISTAR
Røykt lokalmat
20
21
Kommentar: Kommunestruktur
Teaterinstruktør
24
27
Ut på tur
#mitthjelmeland
30
32
POSTADRESSE
Mitt Hjelmeland v/Hetland Media Eikehaugen 41 4139 Fister
E-POST
post@mitt-hjelmeland.no
Geir Magne Staurland (permisjon) Nazir Safi (permisjon)
NETTSTAD
GJESTESKRIBENT
TELEFON
Per Kvame
Kulturkrasj
mitt-hjelmeland.no Redaksjon: Marknad:
92 48 72 77 45 43 69 05
Mitt Hjelmeland er trykka etter svært strenge miljøkrav. Papiret er svanemerka og 100 prosent resirkulerbart.
Innhaldet i Mitt Hjelmeland er verna av mellom anna lov om opphavsrett. Tekst og bilete kan ikkje kopierast, reproduserast, republiserast eller brukast på nokon annan måte utan skriftleg førehandsgodkjenning frå dei respektive opphavspersonane. Trykkeri: LaserTrykk.no – Opplag: 2.000 eksemplar
mai 2015 | Mitt Hjelmeland
| 3
B U LY S T P R O S J E K T
200 I 2020
JØSNESET BYGDARÅD HAR SETT I GANG VEKST- OG TILFLYTTARPROSJEKTET «200 I 2020», FOR Å SNU DEN NEGATIVE FOLKETALSUTVIKLINGA I BYGDA.
Tekst og foto: Morten Hetland
Situasjonen på Jøsneset har endra seg drastisk dei siste åra. Skulen blei lagt ned frå og med skuleåret 2014/2015, og bygda blir truleg utan barnehagetilbod frå og med hausten 2015. – Me er nøydde til å snu den negative utviklinga, fastslår Sven Gil Westersjø i bulystgruppa til Jøsneset Bygdaråd. I bulystgruppa har han med seg Lene Hjorteland, Ola Skiftun, Jostein Hjorteland og Elsa Nesvik Altamirano. Det er berre Westersjø som har vokse opp ein annan stad enn Jøsneset; på Tau. Dei fire andre er vaskekte jøsnesbuar. – Kva var det som freista deg til å flytta frå Tau til Jøsneset? – Eg hadde ein draum om å driva gard på Jøsneset, ei bygd som eg hadde forelska meg i som ungdom. Eg fann meg ei kone som hadde lyst til å flytta til Foss saman med meg for ti år sidan. Garden overtok me etter faren min, som starta å driva den etter han blei pensjonist, forklarer Westersjø. OPPTURAR OG NEDTURAR Prosjektet blei brått aktuelt når barnehagedrifta i «Solbygda» igjen er truga av låge barnetal. – Me har organisert ei gruppe under bygdarådet som berre skal jobba med trivsel og tilflytting, forklarer Altamirano, og minnar om at det ved fleire høve har vore trongt om plassen i barnehagen. – På eit tidspunkt i 1997 var det ikkje mogleg å få barnehageplass på Jøsneset, då alle dei 12 plassane var opptekne. Mitt Hjelmeland 4 |
| mai 2015
Etter utvidinga av barnehagen, så seint som i 2005, var òg alle dei 18 barnehageplassane opptekne, utdjupar Westersjø. Frå starten av 2000-talet voks folketalet på Jøsneset jamt og trutt, mot ein topp på 170 innbyggjarar i starten av januar 2006. Så høgt hadde ikkje folketalet vore på 40-50 år. Men gleda over eit rekordhøgt folketal blei kortvarig: Etter toppen i 2006 har folketalet minka jamt og trutt, til dei 138 fastbuande som budde på Jøsneset ved inngangen til 2015. OPTIMISME OG MOGLEGHEITER Bulystgruppa har sett seg eit hårete mål om at det skal vera 200 fastbuande på Jøsneset i 2020, om berre fem år. – Me meiner at dette er realistisk, særleg når det nyleg blei lagt ut 11 nye bustadtomter for sal på Nesvikbøen. Utbyggjaren har understreka at han ynskjer at dette skal vera bustadtomter, og ikkje brukast til hyttetomter, fortel Westersjø. – Kva er framgangsmåten for å få nye innbyggjarar til ei fråflyttingstruga bygd? – Det viktigaste er å sjå på moglegheitene og skapa optimisme. Når ein først greier å skapa optimisme i ei bygd, får ein òg tilflytting til bygda, meiner Jostein Hjorteland. For det manglar ikkje på kreative, sosiale tiltak på Jøsneset: Av faste årlege arrangement kan ein nemna påskefest med revy og dans, volleyballturneringa Skiftudal Open, festivalen Smashing Jøsneset, 17. mai-feiringa, mosjonsløpa Hjertemarsj, Hardhausen og Trenutstur, samt jøsnesmeisterskap i ping-pong, morellsteinspytting og olabilløp.
ENGASJEMENT OG FRAMTIDSTRU Dei fem i bulystgruppa har sjølv opplevd korleis interessa for å bidra til å skapa noko i bygda har resultert i ein eit brennande engasjement for bygda. – Me vil skapa vår eiga framtid, slår dei fast, og legg til at bygda har greidd å snu negativ utvikling tidlegare. – Ei stund var det berre fem elevar på skulen, men så mobiliserte bygda, og det blei 27 elevar ved skulen. Sju av desse gjekk i éin klasse, hugsar Lene Hjorteland, som hadde ein litlebror i det historisk store barnekullet. Men no er skulen på Jøsneset lagt ned, og elevane blir skyssa til Hjelmeland skule. Bulystgruppa trur likevel ikkje at dette er eit stort hinder for framtidig busetjing på Jøsneset. – Det er gjerne når folk skal etablera seg dei ser kva som er dei verkelege verdiane: Å finna ein trygg og god plass der barna kan voksa opp. Det kan dei gjera på Jøsneset, seier Skiftun, som sjølv valte å flytta tilbake til Jøsneset då han skulle etablera seg med familie. – For meg var det naturleg og heilt sjølvsagt at eg skulle flytta tilbake til Jøsneset. Då eg var tidleg i 20-åra skulle eg rundt og sjå verda, men desto eldre eg blei, innsåg eg stadig meir av dei positive sidene ved å bu på Jøsneset. Heile bygda er no innstilte på å ynskja nye innbyggjarar velkomne, og appelerer særleg til dei som vil koma seg ut av «trengsla», som det blir kalla. – Byfolk som reiser til hytta for å søkja ro og fred, søkjer vår kvardag. Det som er deira draumar, eit liv utan rushtrafikk, svevestøv og mangel på barnehageplassar, er vår kvardag. Så kvifor ikkje busetja seg her på Jøsneset, spør bulystgruppa retorisk.
BULYSTGRUPPA: Frå venstre: Lene Hjorteland, Ola Skiftun, Sven Gil Westersjø, Jostein Hjorteland og Elsa Nesvik Altamirano.
ryfylkebanken
ryfylkebanken
mai 2015 | Mitt Hjelmeland
| 5
Entreprenør
Lokaltransport
Langtransport Kva kan me hjelpa deg med?
Ullestad og Jansen Transport AS, Viganeset sør, 4130 Hjelmeland | tlf. 51 75 00 55
www.ujtransport.no | lars.gunnar@ujtransport.no
Vi er banken for hele Ryfylke Vi er her for å hjelpe deg med alle finansielle behov knyttet til bank, forsikring og eiendomsmegling – både for privat og næring. Prøv vår mobilbank for privat eller bedrift. Du finner oss online på em1.no og sr-bank.no
Mitt Hjelmeland 6 |
| mai 2015
FOTBALLUTDANNING
GU T T E D R AUM E N I HAUST REISTE CHRISTIAN VANVIK (17) TIL ASSISI I ITALIA FOR Å FØLGJA FOTBALLDRAUMEN SIN. DER ER HAN DEN EINASTE NORDMANNEN PÅ EMPOLI FC SITT FOTBALLAKADEMI.
Tekst og foto: Morten Hetland
FOTBALLSPELAR: Christian Vanvik drøymer om ein karriere som fotballspelar. Dette skuleåret går han på fotballakademi i den italienske mellomalderbyen Assisi. Foto: Morten Hetland
mai 2015 | Mitt Hjelmeland
| 7
VELKOMST: Christian Vanvik ynskjer Mitt Hjelmeland velkommen til Assisi. – Kvifor står dokker der ute? Dokker må jo koma inn. Stemmen tilhøyrer ein morgontrøytt 17-åring, som står i døropningen til ein diger mursteinsbygning i den italienske mellomalderbyen Assisi – 2,5 timars kjøretur nordaust for Roma. Reportasjeteamet frå Mitt Hjelmeland har endeleg kome fram til Convitto Nazionale Principe di Napoli, og hjelmelandsbuen Christian Vanvik står i døropninga, med ei Björn Borg-taske over skuldera og sleik i håret. FOTBALL HEILE LIVET Christian har vore fotballfrelst sidan han var gammal nok til å sparka fotball. – Det var ikkje så mykje anna å gjera på Imsland, der eg voks opp med farmor og farfar som næraste og einaste naboar. Eg sparka og triksa med fotballen ute på plenen, og blei etter kvart med på eit fotballag, fortel Christian. Seks år gammal starta han på Vindafjord Idrettslag sitt G6-lag. Familien flytta seinare til Hjelmeland, og frå 2. til 10. klasse var Christian eit fast innslag på dei aldersbestemte fotballaga til Hjelmeland Idrettslag. Før han reiste til Italia hadde han to års erfaring frå seniorlaget til Hjelmeland IL, samt ein halv sesong for fjerdedivisjonslaget Riska FK. Mitt Hjelmeland 8 |
| mai 2015
TRAVLE DAGAR I september reiste Christian frå Noreg til Assisi, for å gå på fotballakademiet til den nyopprykka Serie A-klubben Empoli FC. Privatskulen som fotballakademiet samarbeider med, har om lag 900 elevar totalt, og Christian er blant dei ti prosenta av elevane som bur på skulen. – Dagane går fort, med undervisning på skulen om føremiddagen, og fotballtrening eller treningskampar om ettermiddagen. Eg har undervisning og trening måndag til laurdag, så sundag er den einaste dagen eg har tid til å kjeda meg. Då går det stort sett i å sova og slappa av, gå rundt i byen, eller kanskje vaska klede, forklarer Christian, før han tek oss med på omvisning på skulen. Etter ein kort visitt i italienskundervisninga for «utlendingar», får me sjå internatrommet, som han deler med to andre. Hushjelpa på internatet prøver å formidla, på italiensk, at Christian må rydda betre før ho vil vaska rommet. – Rommet er ikkje så veldig stort, men det er heller ikkje så veldig lite. Så det er eigentleg heilt passe. Så er det ikkje så veldig ryddig her då… eller, jo eigentleg, for meg er det veldig ryddig her, grublar Christian, medan han reiar opp senga.
Som einaste nordmann i byen må Christian stort sett kommunisera på engelsk eller italiensk. – Eg kan fleire setningar på italiensk no, og forstår sjølvsagt mykje meir enn då eg kom hit, så det er enklare å forstå og gjera seg forstått, forklarer han. Det er nemleg ikkje sjølvsagt at alle lærarane og trenarane som er knytt til det internasjonale fotballakademiet meistrar verdsspråket engelsk. – Det er fleire av trenarane som berre snakkar italiensk, og på skulen forstår eg stort sett berre den grunnleggjande italiensk-undervisninga og engelsktimane. Timane i historie, italiensk og gymnastikk føregår berre på italiensk, sukkar Christian. – Eg må uansett ta andre klasse på vidaregåande skule når eg kjem tilbake til Noreg, så eg er med i timane berre for å ha noko å gjera. Og så prøver eg å ikkje forstyrra dei andre for mykje, ler Christian. EINASTE NORDMANN Når me går nedover brusteinsgatene, med høge, gamle mursteinsbygningar på beggje sider, får me inntrykk av at Christian er ganske så åleine i byen. – Eg har det eigentleg ganske bra her. Dagane går i eitt kjør, så eg har ikkje tid til å lengta så mykje, men det var godt å koma heim på juleferie
AVKOPLING: Når Christian skal kopla av i den travle kvardagen, nyttar han ofte tida til å kommunisera med omverda via sosiale media.
TRENING: Christian og lagkameratane på Empoli FC sitt fotballakademi er i gang med ettermiddagstreninga, som i dag skjer ca. 10-15 minutts kjøretur frå skulen. Assisi, byen der Christian bur, ligg bak til venstre i biletet. i desember. Dessutan kjem både kjærasten og familien min på besøk frå Noreg, fortel Christian. Me går vidare nedover brusteinsgatene, for å finna ein restaurant som serverer føremiddagsmat. Christian må ta seg av snakkinga, og prøver seg på nokre italienske gloser, men me må gje opp utan å bli særleg klokare. – Det blir tungvindt når alt skal føregå på engelsk, eller helst italiensk, men heldigvis har eg ein svensk kamerat som går på fotballakademiet saman med meg, så eg får i alle fall snakka litt norsk, seier Christian. Me gjer eit forsøk på å få tak i noko føremiddagsmat, men må berre innsjå at det framleis er éin time igjen til dei fleste restaurantane opnar. Ingen frå Mitt Hjelmeland har kontantar på seg, men Christian er blitt rutinert, og piler inn på pizzeriaen der han er stamgjest, og får med seg nokre pizzastykke som han et opp på veg tilbake mot skulen. To nye stempel i klippekortet er sikra. Tilbake på akademiet introduserer Christian oss for sin svenske kamerat Markus, og forklarer han, på godt «svorsk», kva ærend Mitt Hjelmeland er ute i. – Jaha… Så lokaltidningen din är här
för att göra ett reportage om dig? Lokaltidningen min har inte gjort det för mig. – Næhei, för du är inte god nok, ler Christian med sin lett gjenkjennelege latter. BLANT DEI BESTE Christian og Markus er blant dei 30-40 heldige utvalte som har kome gjennom nålauget og fått tilbod om å gå på Empoli FC sitt fotballakademi. Om lag 15 av fotballstudentane kom til Assisi i starten av skuleåret, saman med Christian, og seinare har det kome til ei gruppe med U15-spelarar frå NordKorea, samt ein god gjeng frå Australia. – Me er nivådelte i to grupper, og eg hamna heldigvis i den beste gruppa. Dei andre er håplause, seier Christian med eit glimt i auget – Men alle som går på akademiet kjem sjølvsagt til å bli gode i fotball i løpet av skuleåret, legg han raskt til. På treningane er det stort fokus på pasningar og bevegelse, for å behalda ballen innad i laget. Skottrening mot mål blir det lite av. – Italiensk fotball har mykje felles med spansk fotball. I motsetnad til norsk fotball, er Italiensk fotball meir teknisk, med pasningar og raskare spel,
medan norsk fotball blir meir fysisk og stadig ein kamp om å få ballen fram til spissen, reflekterer Christian, som hadde lite erfaring med italiensk fotball før han sjølv flytta til Assisi. – No har me trening seks dagar i veka, og speler éin treningskamp kvar veke. Forhåpentlegvis vil eg bli så god at eg på sikt kan leva av å spela fotball, fortel Christian. I løpet av året kjem talentspeidarar frå fotballklubbar som Empoli, Perugia, Bastia og andre italienske klubbar i Serie A, Serie B og Serie C til å observera Christian og klassekameratane hans på fotballbanen. Viss han gjer tinga sine rett, kan han fort enda opp med å signera kontrakt for ein eller annan italiensk fotballklubb. – Framtida mi kjem til å innehalda fotball, og forhåpentlegvis kan eg leva av å spela fotball, kanskje her i Italia, tenkjer Christian høgt. – Og viss dette ikkje går, så kan eg jo alltids reisa tilbake til Noreg og fullføra vidaregåande skule. Eg tapar dermed ingenting på dette året i Italia, konkluderer fotballfrelste Christian Vanvik, før me takkar for besøket, og ynskjer han lukka til vidare på fotballakademiet i Assisi. Sjå videoreportasje om Christian Vanvik på mitt-hjelmeland.no.
ÅLEINE: Christian Vanvik er åleine som nordmann i gatene i Assisi. mai 2015 | Mitt Hjelmeland
| 9
FJORDKRYSSING
TRUFAST KAPTEIN: Helge Røgenes har vore kaptein i Jøsenfjord-sambandet i nesten 30 av sambandet si 50 år lange historie. I mars hadde han sine siste arbeidsdagar på MF «Hjelmeland». Foto: Morten Hetland
ATT OG FRAM I 50 ÅR «JØSENFJORD-FERJEN» VAR DET SISTE SOM MANGLA FOR Å KUNNA OPNA RYFYLKEVEGEN MELLOM SANDNES OG SAND I 1965. I 50 ÅR HAR SMÅ OG STØRRE FERJER SKYSSA BILAR OG PASSASJERAR TRYGT OVER FJORDEN. Tekst og foto: Morten Hetland
Ryfylkevegen blei formelt opna den 2. september 1965, men «Jøsenfjordferjen» hadde allereie gått i ordinær rutetrafikk mellom Vindsvik og Tytlandsvik frå 14. juni det same året. Vegprosjektet Ryfylkevegen blei oppstarta tidleg på 1930-talet, og den etterlengta ferjaruta over Jøsenfjorden var den siste lekken som måtte på plass for å realisera vegprosjektet. «Jøsenfjordferjen» kosta 1,5 millionar kroner, og romma 200 passasjerar og 20 personbilar. Mitt Hjelmeland 10 |
| mai 2015
EI TRAFIKKPULSÅRE Ryfylkevegen blei ei pulsåre gjennom Ryfylke. Den same dagen som ferjesambandet opna, starta Ryfylkeveiens Billag bussrute på strekninga Tau–Sand. I sommarsesongen var det mykje trafikk i sambandet, men «i vintermånedene har trafikken vært heller liten», heitte det i årsmeldinga for 1965. Den same ferja gjorde sine trufaste turar att og fram mellom Tytlandsvik og Vindsvik i heile 21 år. I toppsesongen sommarstid gjekk det dei siste åra nokre mindre suppleringsferjer, mellom anna reserveferja «Foldøy» (før «Høgsfjord» hadde i fleire år oppdrag som suppleringsferje i sambandet.
Ferja i Jøsenfjord-sambandet gjekk mellom Tytlandsvik og Vindsvik heilt fram til 1. juni 1990, då sambandet blei flytta til strekninga Hjelmeland–Nesvik. Frå hausten 1991 kom òg Skipavik på Ombo med på rutenettet. NY FERJE OG NY KAI I januar 1993 kom nye MF «Hjelmeland» siglande til Hjelmelandsfjorden, og avløyste forgjengaren med same namn. Kaptein Helge Røgenes flytta då over i sitt tredje skip i sambandet. – Eg har vore kaptein i sambandet i 29 år, sidan MF «Rennesøy» kom som ny ferje i sambandet. Me har eit godt miljø om bord, så dagane går fort, seier
Røgenes, som var administrerande kaptein på MF «Hjelmeland» fram til han gjekk av med pensjon 1. april i år. – Eg byrja å jobba på sjøen i 1969 på fjordabåten MS «Hjelmelandsfjord». Då gjekk me lengre turar mellom Jøsenfjorden eller Erfjord og Stavanger, og tida på «Hjelmelandsfjord» er nok det kjekkaste minnet eg har frå livet på sjøen. Sjølv om eg berre har lært dette eine her i livet, har eg ikkje trega ein dag på yrkesvalet, humrar Røgenes. I løpet av snautt 20 timar siglar MF «Hjelmeland» 62 turar dagleg frå måndag til laurdag, samt 55 turar kvar sundag. – Me siglar att og fram i storm og stille. Det er mange som undrast på korleis me kan gå den same strekninga kvar dag utan å bli leie, men vêret skiftar jo, så ingen turar er like. Jo meir det bles, jo løgnare er det, smiler den nypensjonerte kapteinen. – Du har sjølv gått i hamn no, men når trur du Jøsenfjord-ferja er historie? – Eg er overbevist om at det kjem til å bli det lengstlevande ferjesambandet i Ryfylke. Fjorden er djup og luftspennet langt, så eg trur det kjem til å gå minst tjue år før ferja blir avløyst av fastlandssamband, konkluderer Helge Røgenes.
«JØSENFJORD-FERJEN»: MF «Jøsenfjord-ferjen», den første ferja i Jøsenfjordsambandet, gjekk i trafikk mellom Tytlandsvik og Vindsvik frå 1965 til 1986. Ferja hadde plass til inntil 20 pbe. Foto: Jürgen Stein
«RENNESØY»: Juli 1986 tok MF «Rennesøy» over Jøsenfjord-sambandet. Ferja blei erstatta av MF «Hjelmeland» i 1987. Foto: Bygdaposten for Hjelmeland
Sjå videoreportasje om MF «Hjelmeland» på mitt-hjelmeland.no.
Jøsenfjord-sambandet • Jøsenfjord-sambandet blei opna 14. juni 1965, då MF «Jøsenfjord-ferjen» blei sett i trafikk mellom Vindsvik i nord og Tytlandsvik i sør.
«HJELMELAND» I: MF «Hjelmeland» (40 pbe) trafikkerte mellom Tytlandsvik og Vindsvik i åra 1987-1990, og Nesvik–Hjelmeland frå juni 1990 til januar 1993. Ombo kom òg på rutenettet hausten 1991. Foto: Bygdaposten for Hjelmeland
• Trafikk (pbe = personbileining) 1966: ca. 22.000 pbe 1975: ca. 60.000 pbe 1985: ca. 120.000 pbe 1995: ca. 170.000 pbe 2005: ca. 245.000 pbe 2014: ca. 320.000 pbe • 1. juni 1990 blei ferjesambandet over Jøsenfjorden flytta til strekninga Hjelmeland–Nesvik. • Frå hausten 1991 kom Ombo med på rutenettet til Jøsenfjord-sambandet.
«HJELMELAND» II: Den nyaste MF «Hjelmeland har gått i Jøsenfjord-sambandet sidan 1993, og har sidan påbygginga av nytt faldedekk i 2007 romma 85 pbe.
mai 2015 | Mitt Hjelmeland | 11
TRADISJONSRIKT HANDVERK
Mitt Hjelmeland 12 |
| mai 2015
FAR OG SON: Jarle Dalane (t.v.) og faren FAR OG SON: Jarle(iDalane (t.v.)trivst og fargodt Gunnar Dalane midten) Gunnar Dalane (i midten) trivst godt AS. som tømrarar i Hjelmeland Bygg som i Hjelmeland Bygg AS.har Med tømrarar seg på denne byggjeplassen Her får handmann dei òg hjelp av handmann dei òg Hallvor Lid (t.h.). Hallvor Lid (t.h.). Foto: Morten Hetland Foto: Morten Hetland
BYGG FOR FRAMTIDA
DAGLEG LEIAR: Birger Laugaland er dagleg leiar i Hjelmeland Bygg AS. Sjølv om Hjelmeland Bygg AS slit med å hjelpa unge inn i bustadmarknaden, vil dei gjerne hjelpa unge tømrarspirer inn i jobbmarknaden. – Me har alltid ledige lærlingplassar for unge tømrarar. Bransjen slit med å rekruttera nye tømrarar, så me samarbeider med RYTOPP, som legg ned ein solid innsats for å rekruttera fleire tømrarlærlingar. Dei som er interesserte i lærlingplass hjå oss må berre ta kontakt, oppmodar Laugaland. – Korleis er tømraryrket si framtid? – Sjølvsagt kan det bli endringar i måtane me byggjer på, men i det store og heile trur eg at faget kjem til å vera gjenkjenneleg òg i framtida, avsluttar Birger Laugaland i Hjelmeland Bygg AS.
Fullførte bygningar i Hjelmeland kommune, etter bygningstype (pr. år) 40 35 30 25
Bustader Fritidsbustader
20 15 10 5
14 20
13 20
11
12 20
20
10 20
09 20
08 20
20
07
0
06
TRADISJON OG ERFARING – Historisk sett er tømraryrket eit yrke med lange tradisjonar. Kvaliteten var ikkje nødvendigvis ringare før enn den er no. I nokre tilfelle kan det faktisk vera heilt motsett, meiner Laugaland. – Eit godt råd til styrande makter er å fokusera meir på at produktet skal bli bra, og ikkje at tømrarar og byggjefirma skal produsera ein masse papir. Det er alarmerande kor mykje fokus som er flytta over til papirarbeid. Det kjennes som om det ikkje har noko å bety korleis handverket blir gjort, så lenge papira er i orden, legg Laugaland til.
20
HJELMELAND, STRAND OG SULDAL Hjelmeland Bygg AS har hovudkontor i Årdal, men tek gjerne på seg betongog tømraroppdrag frå Strand i sør til Suldal i nord. – Me har 16 tilsette – både tømrarar og betongarbeidarar – som byggjer bustader, hytter og næringsbygg i Hjelmeland, Strand og Suldal. I tillegg har me eigen trelasthandel i Årdalstunet, fortel Laugaland. Laugaland er stolt over å ha veldig mange flinke handverkarar i staben; ei solid blanding av vaksne med lang erfaring, og unge som har ei heilt anna erfaring og tilnærming til det tekniske arbeidet som skal gjerast.
Hjelmeland Bygg AS blei stifta av Steinar Klingsheim, Odd Gunnar Hauge, Bjørn Asle Tuntland, Odd Einar Vold og Jan Merland for 15 år sidan. Birger Laugaland var byggjeleiar i verksemda i fleire år, fram til han tok over som dagleg leiar i november 2013. – No er firmaet vårt passeleg stort. Me merkar ikkje noko til dei store svingingane elles i marknaden, og får jamt nye prosjekt, så det går den rette vegen, smiler ein fornøgd Laugaland. Eitt av Hjelmeland Bygg AS sine nyaste prosjekt er å utvikla fire einebustader og ti leilegheiter på den gamle tennisbanen på Breidablikk på Hjelmeland. – Me har prosjekktert med både små og store leilegheiter, fortel Laugaland. – Kva med prislappen? Kjem dokker til å leggja til rette for nyetablerarar? – Det blir òg leilegheiter for nyetablerarar, men grunna nye lovar og reglar som stadig dukkar opp, har det blitt frykteleg dyrt å byggja. I dagens marknad er det diverre vanskeleg å byggja nye bustader med ein prislapp på mindre to millionar kroner, utdjupar Laugaland.
05
I 2014 blei oppføringa av 16 bustader og 15 fritidsbustader fullført i Hjelmeland kommune. Mange av desse blei bygde av tømrarane i Hjelmeland Bygg AS. – Me fokuserer på kvalitet og at kundane våre får det dei vil ha, fortel Birger Laugaland, dagleg leiar i ei av dei største byggjeverksemdene i Hjelmeland.
20
Tekst og foto: Morten Hetland
HANDVERKET TIL HJELMELAND BYGG AS SINE TØMRARAR VISER GODT IGJEN I LANDSKAPET. MED GODT VEDLIKEHALD BLIR HUS OG HYTTER STÅANDE ÅR ETTER ÅR ETTER ÅR… DAGENS ARBEID SIKRAR BUSTADER LANGT INN I FRAMTIDA.
Grafikk: Morten Hetland Kjelde: Statistisk sentralbyrå
mai 2015 | Mitt Hjelmeland | 13
ADVOKAT PÅ HJELMELAND
Drivstoff • Kioskvarer • Dagligvarer • Gatekjøkken • Take away
Rådgiving til private og bedrifter Advokat Christel Spannow MNA mobil: 466 24 730 mail: spannow@stavangeradvokatene.no
Stavangeradvokatene
YX Årdal Trafikksenter, 4137 Årdal i Ryfylke • Tlf. 51 75 25 88
Rutetrafikk og charterturar
Frisør – Healer – Refleksolog Osa bru – 4130 Hjelmeland Jorunn Alvær Hauge Tlf. 51 75 22 10 / 905 71 332
Partnerregnskap AS - Autorisert Regnskapsførerselskap Avdeling Jørpeland, telefon +47 51 74 14 00. Avdeling Årdal, telefon: +47 51 75 42 50 E-post firmapost@partnerregnskap.no - www.partnerregnskap.no
Fliser • Naturstein Støyping • Forskaling Telefon: 909 21 446
Mitt Hjelmeland 14 |
| mai 2015
Tlf. 901 03 555 www.helgoy.no
PÅ BYGDEBESØK: OMBO
OMBO-GUBBEN: Då vegen på Ombo blei bygd, kom ein særprega fjellformasjon til syne ved enden av Kyrdalsvatnet, mellom Rosså og Vestersjø. På folkemunne blir fjellformasjonen kalla anten Adam eller Ombo-gubben. Foto: Morten Hetland
ADAM SITT RIKE Tekst og foto: Morten Hetland
OMSLUTTA AV HJELMELANDSFJORDEN, OMBOFJORDEN, JELSAFJORDEN, GAPAFJORDEN OG GARSUNDFJORDEN, LIGG OMBO; DEN NEST STØRSTE ØYA I ROGALAND. SNAUTT 250 SJELER DELER PÅ 58 KM2 MED RIKE NATURRESSURSAR.
Ombo reiser seg bratt og høgt opp av sjøen, til eit kupert og variert høgdedrag som strekk seg mellom 200 og 500 meter over havet. Bandåsen, den høgaste toppen, når 515 meter over havet, og ligg i grenselandet mellom Hjelmeland og Finnøy kommunar. For øya er delt mellom to kommunar, men innbyggjarane ser på Ombo som eitt samfunn; med felles oppvekstsenter og felles grendahus. Øya er grisgrendt, med store skog- og utmarksområde, men dei naturgjevne forholda har sjølvsagt avgrensa innbyggjar-
talet. Sentraliseringsbølgja som kom inn– over Ryfylke på 1960- og 1970-talet prega Ombo: Medan det var om lag 900 innbyggjarar på øya i 1930, er det snautt 250 fastbuande på Ombo i dag. Fleire hus blir likevel brukte som fritidsbustader, og saman med fleire nye hytter blir folketalet på øya nesten dobla i sommarhalvåret. Elles aukar folketalet òg under jakta. På Ombo har næringslivet primært vore knytt til naturressursane på gardane, noko det framleis er. Det gjeld å nytta naturen i dei bratte liene og lune sørhellingane.
Historisk gav dette ofte ei allsidig drift, med ein kobinasjon av husdyr, åkerbruk, skogbruk, fruktdyrking og sjøfiske. I tidlegare tider var den gamle sjoarvegen – vegen mellom gardstunet og sjøen – eit typisk trekk for dei fleste gardane og grendene på Ombo. Sjoarvegen var naudsynt for transport til bryggja eller kaien, der ein òg kunne koma seg ut på sjøen for å driva fiske. I dag er dei fleste sjoarvegane dels utviska, men òg bygd inn i det offentlege vegnettet somme stader. mai 2015 | Mitt Hjelmeland | 15
< MF «Hjelmeland» trafikkerer mellom Hjelmeland, Nesvik og Skipavik (biletet) på Ombo. Skipavik kom inn i rutenettet til Jøsenfjord-sambandet frå og med hausten 1991.
<
^ Helen Skartveit og Arnfinn Olsen har bygd 1,5 kilometer med privatveg fram til den høgastliggjande garden på Ombo, Helgaland, og busett seg der saman med familien. Bandåsen, den høgaste fjelltoppen på Ombo, ruvar mektig over garden.
Mitt Hjelmeland 16 |
| mai 2015
^ På garden Aukland, høgt over Skår, driv Kurt Aukland med både steinbrot og juletreproduksjon ved sida av ordinær gardsdrift.
Fleire gardbrukarar på Ombo har satsa på minkoppdrett i nyare tid, mellom anna familien Larsen på Tuftene.
I dag svingar bilvegane seg att og fram gjennom dalføre i det kuperte landskapet, og leiar trafikken til og frå ferjestøene i Skipavik og Eidssund. Frå Skipavik går ferja til Nesvik eller Hjelmeland, medan ferja frå Eidssund knyter Ombo saman med Finnøy og Sjernarøyane. For nokre år sidan blei det bygd veg mellom Rosså og Seltveit, slik at ein no kan kjøra rundt heile Ombo; ein ringveg på om lag 3,5 mil. Mange av dei små gardsbruka er ikkje lengre i drift, men ein finn òg gardar som har utvida arealet i nyare tid, og driv moderne gardsdrift. Mellom anna har det i nyare tid kome opp fleire større minkhus, medan andre har satsa på høns. Fruktdyrkinga står òg framleis sterkt på øya, særleg på nordsida av øya. Der finn ein
mellom anna Golf Gartneri, der fruktdyrkarane har utvikla ein av dei mest moderne frukthagane her til lands. Skulekrinsane på Ombo har òg endra seg med folketalsutviklinga. Medan det var sju skulekrinsar på øya i 1930, er det i dag eitt felles oppvekstsenter på øya, der alle Omboborna går i barnehage og på barneskule saman. Medan Finnøy kommune driftar oppvekstsenteret, kjøper Hjelmeland plassar til elevar og barnehageborn. Når elevar frå Hjelmeland-sida av Ombo skal vidare på ungdomsskulen, pendlar dei til Hjelmeland ungdomsskule. Stian Rørheim (29) er éin av dei som har gått på ungdomsskulen på Hjelmeland, som seinare har busett seg på Ombo. Han er oppvaksen på Rosså, men
Opningstider: m-f: 08:00-16:00 l: 10:00-13:00
^ Stian Rørheim og May Elin Tjøstheim har overteke bardomsgarden til Stian på Rosså. – Eg satsar på å bli heiltidsbonde, fortel Stian Rørheim.
budde nokre år på Ålgård, før han flytta til Atlatveit på Ombo for om lag fem år sidan. I fjor sommar valte han å overta barndomsgarden på Rosså, og satsar på å flytta dit så snart han og sambuaren May Elin Tjøstheim får bygd seg eit nytt hus der. Garden er på ca. 1.200 mål, og husar 23 ammekyr, 39 sauer og om lag 1.000 minkar. – Eg trivst godt på Ombo, både med folka og miljøet her, og så er jo dette barndomsheimen min, fortel Stian når Mitt Hjelmeland spør kvifor han flytta tilbake. – Og så er det jo greitt å overta garden medan eg framleis er ung, legg han til. Stian og May Elin bygde nyleg nytt minkhus på Rosså, og satsar på at pelsdyrdrift skal gje eit stabilt inntektsgrunnlag på garden.
– Eg satsar på å bli heiltidsbonde, men ser òg føre meg å hjelpast til som handmann viss nokon skulle trengja noko ekstrahjelp, forklarer Stian, som har utdanning og erfaring som maskinførar. Ei stund pendla Stian til Rennesøy på arbeid, men han blei lei av stresset og køane i byen, og er glad for at May Elin ville flytta til Ombo saman med han. – Han hadde trass alt større gard, og huset var innflyttings klart. Så var han jo kjekk òg, ler May Elin. – Kvifor bør fleire folk busetja seg på Ombo? – Ombo er ein kjekk plass å bu. Her er det mange turmoglegheiter i flott natur. Dessutan er det eit godt miljø her, og mange unge har flytta hit og overteke gardar, oppsummerer Stian og May Elin.
Fagforhandlar av skogsmaskinar, hagemaskinar, parkmaskinar, landbruksmaskinar og verktøy.
Butikk og verkstad i Årdalstunet.
Velkommen innom!
mai 2015 | Mitt Hjelmeland | 17
^ Vestersjø er éi av Ombo-grendene som høyrer til Hjelmeland kommune. I bakgrunnen til høgre ser ein Randøy, og lengst bak kan ein skimta Hjelmen og kommunesenteret på Hjelmeland.
< <
Éi ferist, éi grind, éin mur og eitt skilt er det einaste synlege som vitnar om at Ombo er delt mellom to kommunar. Innbyggjarane på øya høyrer til eitt felles samfunn. Grendahuset (t.v.) og oppvekstsenteret (t.h.) ligg på Eidssund, på Finnøy-sida av Ombo.
<
Ved ei tjørn på Nygårdsheia er det opparbeidd badeplass og sett ut flotte trebenkar. Trivselstiltak er viktig!
Mitt Hjelmeland 18 |
| mai 2015
Fruktdyrkarane Roald Voll og Marianne Kåsen i Golf Gartneri har ein av dei mest moderne frukthagane i Noreg. Dei har utvikla nye og meir effektive metodar for tilføring av vatn og næring til frukttrea sine. Det blir det mykje meir frukt av.
^
Foto: Hetland Media
Velkommen innom til en hyggelig handel! Coop Prix Hjelmeland Måndag-fredag: 08:30-20:00 Laurdag: 08:30-18:00
Coop Marked Årdal Måndag-fredag: 09:00-19:00 Laurdag: 09:00-16:00
Coop Marked Vadla Måndag: 09:30-17:00 Tysdag: 09:00-17:00 Onsdag: 10:00-17:00
Torsdag: 09:00-17:00 Fredag: 10:00-1900 Laurdag: 09:00-15:00
Hva er det gode liv for deg?
Er det en fantastisk spa-opplevelse, en naturopplevelse utenom det vanlige, en god bok i stille omgivelser eller en fisketur i solnedgangen? Hos oss kan du selv definere hva det gode liv er for deg, og nyte det til det fulle!
Møter og arrangementer
Hos oss ligger alt til rette for gode kurs- og konferanseopplevelser. Vi tilbyr lyse lokaler med store vindusflater, sjøutsikt, ren luft og en behagelig atmosfære.
Lunsj
Mandag-lørdag kl. 12:00-15:00 Søndager/helligdager kl. 13:00-16:00
Middag
Mandag-lørdag kl. 19:00-21:30 Søndager/helligdager kl. 13:00-16:00
Vil du være med på lakseeventyret? Vil du være med på lakseeventyret? Marine Harvest er verdens ledende sjømatselskap og største produsent av atlantisk laks. Vi har cirka 10.000 ansatte som Marine Harvest er verdens ledende sjømatselskap og arbeider i 22 forskjellige land. Oppdrettsnæringen er største Norges produsent av atlantisk laks. Vi har cirka 10.000 ansatte som nest største inntektskilde og i 2012 hadde vi en omsetning på arbeider i 22 forskjellige land. Oppdrettsnæringen er Norges over 15 milliarder. Marine Harvest er til stede i hele verdinest største inntektskilde og i 2012 hadde vi en omsetning på kjeden og har et mangfold av stillinger. En aktiv hverdag over 15 milliarder. Marine Harvest er til stede i hele verdilangs vår spennende kyst! kjeden og har et mangfold av stillinger. En aktiv hverdag langs vår spennende kyst! Vi trenger deg som er fagutdannet innenfor
Spabad
Mandag til lørdag kl. 07:00-21:00 Søndager kl. 07:00-16:00 (i sommerferien til kl. 21:00 kun etter avtale) Alle er velkomne i badet, men vær obs på at spabadet har egne tider for barn. Badekåpe, tøfler og håndkle kan leies.
Spabehandlinger
Vi tilbyr hudpleie, massasje, kroppsbehandlinger, fotpleie, manikyr og make-up m.m. hver dag.
Gjestehavn
kr 200 per døgn inklusive strøm
ViAkvakultur trenger deg som er fagutdannetMekaniske innenforfag Industri- og næringsmiddelfag Akvakultur Elektro Industri- og næringsmiddelfag Automasjon Elektro
Teknisk utdanning Mekaniske fag Biologiske fag Teknisk utdanning Prosessfag Biologiske fag
Automasjon
Prosessfag
se vår nettside marineharvest.no for mer informasjon se vår nettside marineharvest.no for mer informasjon
mai 2015 | Mitt Hjelmeland | 19
K U LT U R K R A S J
MED FORTIDA I BAGASJEN I MØTET MELLOM TO KULTURER, DEN AFGHANSKE OG NORSKE, HAR JEG LÆRT AT JEG IKKE KAN TA NOE FOR GITT. Tekst: Nazir Safi Foto: Morten Hetland
Min viktigste lærdom etter ti år i Norge, er at prinsippene om ytringsfrihet, demokrati, rettsstat, likestilling og religionsfrihet er dypt forankret i det norske samfunnet. Dessverre kan de se ut til at mange tar velferdsstatens oppbyggning, dens nåværende status og fremtidsutsikter for gitt. Det at staten stiller som garantist dersom borgerne for eksempel skulle oppleve inntektstap grunnet arbeidsledighet eller alderdom, tas som en selvfølge. Iblant bør vi derfor tenke over hvilket privilegium velferdsstaten er, at den ikke utnyttes og at dens fremtidige utfordringer tas på alvor. Fortolkningen av det norske samfunnet blir nemlig veldig annerledes når bagasjen med minner fra mine første tolv leveår i Afghanistan åpnes: Det som ved første øyekast kan virke som helt normale trekk ved velferdssamfunnet får da en langt større betydning, settes i et større perspektiv og ses gjennom mine medfødte afghanske briller. ET TILBAKEBLIKK Fem år gammel entret jeg førsteklasse på skolen i mitt opphavsland Afghanistan, og allerede etter få dager fikk jeg erfare den brutale virkeligheten: Vel vitende om at jeg bodde en halvtime unna skolen, og gikk til fots i stekende sol, straffet læreren meg for å komme fem minutter for sent til timen. Straffen var like enkel som brutal: Jeg måtte strekke ut håndflaten og læreren slo nådeløst med en pinne av bjørketre; to slag i hver håndflate. Det svei, jeg fikk blåmerker og felte tårer, men slagene skulle minne meg på å aldri komme for sent igjen, aldri glemme å gjøre leksene, Mitt Hjelmeland 20 |
| mai 2015
aldri snakke i timen uten tillatelse og alltid ha respekt for lærerne mine. Taliban-regimets ankomst gjorde vondt verre: Utseende, klesdrakt og skjegglengde ble samfunnets kjernesymboler. Bukser og skjorter ble sett på som vestlige oppfinnelser, og ble dermed forbudt og erstattet med tradisjonelle afghanske klær. Afghansk turban ble pålagt for alle gutter som gikk på skolen. Femseksåringer som knapt kunne knytte en turban, måtte likevel gå med hodeplagget. Kvinners rettigheter ble innskrenket til det minimale, og jenteskolene ble stengt. Tradisjonelle og eldgamle leveregler ble satt foran sunn fornuft, og indoktrineringen av religiøse skrifter var grenseløs. Fred og orden ble etablert ved å spre frykt – frykt for at enhver handling som stred mot «levereglene» skulle slås hard ned på. Krig, elendighet og fattigdom herjet, selv etter Taliban-regimets fall. Interne og langvarige kamper mellom ulike folkegrupper, skyting på åpen gate og sporadiske hevntokter ble en gjenganger. Innbyggerne i den lille landsbyen vår fortsatte livet i frykt og uvitenhet om hva morgendagen ville bringe. Statig oftere måtte folk evakuere midt på natten for å unngå å bli truffet av raketter eller havne under skuddvekslinger. MULIGHETENES VERDEN På tross av den harde hverdagen, var det med tungt hjerte og tårer i øyekroken vi flyktet til Pakistan. Etter halvannet år i en flyktningleir i Pakistan, satte vi kursen mot Norge; nærmere bestemt til Årdal i Hjelmeland kommune. Oversvømt av muligheter ble «utfordringen» nå å velge mellom ulike alternativer som aldri før hadde eksistert. Kunne jeg virkelig velge min egen stil? Kle meg slik jeg
ville? Velge min egen utdanning? Ytre meg offentlig og ha egne meninger uten å bli straffet for det? Jo visst kunne jeg det! Det jeg derimot ikke kunne gjøre, var å ta alt dette for gitt. Hele livet mitt ble snudd opp ned, men bagasjen med de gamle minnene kommer stadig frem, og minner meg på at livet skal ikke begripes; det skal gripes. Fremdeles uvitende om hvor skjebnen vil føre meg, bærer jeg uansett med meg en følelse av takknemlighet. Jeg er takknemlig for å ha fått denne sjansen, men vet at ingenting må tas for gitt.
R Ø Y K T L O K A L M AT
Ekte vare
Foto: Morten Hetland
MIKALS LAKS ER KORTREIST LOKALMAT ETTER GAMLE OG TRADISJONSRIKE OPPSKRIFTER. – DU SKAL VITA KVA DU STAPPAR I KJEFTEN, FASTSLÅR GRUNNLEGGJAR MIKAL O. VIGA.
V
Tekst og foto: Morten Hetland
mai 2015 | Mitt Hjelmeland | 21
Ekteparet Mikal O. Viga og Astrid Fossaa Viga blei tildelt Hjelmelandsprisen 2014 for å ha marknadsført røykjelaks frå Hjelmeland langt utover Hjelmeland sine grenser. I femten år har Mikals Laks AS røykt og pakka ulike lakseprodukt i produksjonslokala på Jøsneset. Astrid og Mikal gler seg over at haldningane til lokalprodusert mat har endra seg drastisk sidan den spede oppstarten. I Stavanger drog Helgø Matsenter i gang ein strategi om å tilby kundane sine lokalmat. Seinare heiv òg andre butikkjedar seg på den nye trenden. – Det har i seinare tid blitt meir fokus på at folk vil kjøpa mat som er produsert lokalt, og som ikkje har reist rundt halve jordkloda, fortel Astrid, som er dagleg leiar i familiebedrifta. Mikal kallar seg sjølv berre for lakserøykar og ærendsgut, men han har òg gjort mykje arbeid med å promotera røykjelaksen med plakatar, PR-stunt, messer og reklamefilmar. – Det nyttar ikkje å stå på Jøsneset med verdas beste røykjelaks, viss ingen veit om den. Viss ein vil selja noko, så må ein ha ei god historie å fortelja; det er i alle fall heilt sikkert! Ein må ut og visa fram produktet til folket. Ein må vera sosial, jabba litt, lika folk – og sjølvsagt må ein lika fisk, slår Mikal fast. – Eg jobbar og han jabbar, legg Astrid spøkjefullt til. – Neidå, både eg òg Mikal er med på alle prosessane i bedrifta, presiserer ho.
TRADISJONSRIKE OPPSKRIFTER Røykeriet på Jøsneset er tufta på tradisjonsrike oppskrifter. Mikal meiner at alle prisane som Mikals Laks AS har vunne for produkta sine, er bevis på at det gamle er best. – For det første må me byrja med skikkeleg råstoff, og der er laksen frå Hjelmeland av høg kvalitet. Så er det òg viktig at ein ikkje juksar undervegs, men at ein held seg til tradisjonane og fokuserer på å gjera eit skikkeleg handverk, lyder Mikal sin filosofi. Mikal er oppvaksen i ein fiskarfamilie, og både tippoldefaren, oldefaren, bestefaren og faren hans dreiv med røyking, salting og speking av fisk. I eldre tider var det viktig å kunna konservera fisken gjennom røyking. – Me tek vare på røtene våre. Alle produkta er laga etter tradisjonsrike oppskrifter, men i moderne innpakking med mindre salt, forklarer Mikal. – Dessutan er røykjelaksen vår produsert på ærleg vis, utan noko juks. Medan mange andre produkt på marknaden får kunstig røyksmak og saltinnsprøyting, tørrsaltar me ferske råvarer, og prosessen byrjar oftast den same dagen som laksen blir slakta, utdjupar Astrid.
Du skal vita kva du stappar i kjeften!
Mikal O. Viga lakserøykar
SORTERING: Dagleg leiar Astrid Fossaa Viga sorterer småpakkar med ferdig skiva røykjelaks, klar til å bli eten. DEN SPEDE STARTEN Mikal er stolt over at grunnlaget for Mikals Laks AS blei lagt av forfedrane hans på Hundsnes. Bestefaren hans sette opp sitt eige røykeri, og åra gjekk sin gang. Mikal vaks etter kvart til, og fatta snart interesse for å driva fiskerøykeri. – Eg bygde mitt eige røykeri og kjøpte fisk av foreldra mine som dreiv med fiskeoppdrett. Etter kvart kom det fleire kundar, både turistar og fastbuande, innom og ville ha røykjelaks. Blant kundane var òg bedriftsleiaren i eit stort farmasøytisk selskap i Sveits, fortel Mikal, og undrar seg over at dei var interesserte i laksen som han røykte i ein heimelaga røykje-
Taxi i Hjelmeland kommune:
915 39 703
“
Eg lagar kjøkken og innredningar i heiltre til hus og hytter, tilpassa etter mål.
KVAME SNEKKERVERKSTED Lars Kvame, 4130 Hjelmeland, tlf. 51 75 05 34 / 415 14 138
Mitt Hjelmeland 22 |
| mai 2015
RØYKJERIMEISTER: Mikal O. Viga grunnla Mikals Laks AS i 2000, og bygde røykjeriverksemda på dei gamle, tradisjonsrike oppskriftene til forfedrane sine. Her trillar han ut eit ferdig parti med varmrøykt laks. Kvalitetskontrollen startar allereie her.
silo, og pakka i kjellaren, utan å ofra ein einaste tanke til dei strenge hygienekrava som andre matprodusentar måtte følgja. – Bedriftsleiaren bestilte 300 røykjelakssider det første året. Eg takka ja til jobben, men tenkte ikkje over alt arbeidet som følgde med. Røykjesiloen hadde berre plass til 60-80 laksesider om gongen, og kvar røykjeprosess varde om lag fem dagar. Når røykjelaksen endeleg var ferdig, kom eg på at eg mangla eksportlisens, så me måtte dels smugla laksen inn i landet. Året etter blei det bestilt 600 laksesider av det same firmaet, og som året før takka eg ja og fekk smugla laksen inn i Sveits. Det tredje året blei bestillinga igjen dobla, men dei 1.200 sidene med røykjelaks blei stoppa på grensa, fortel Mikal. Bedriftsleiaren skulle ha røykjelaksen som julegåver til dei tilsette i bedrifta si, og Mikal fekk raskt ei ildsint telefonoppringing. – Han lurte på kva useriøst selskap dette var, og ironisk nok var det jo akkurat det eg var. Då bestemte eg meg for at eg anten måtte slutta av, eller gjera noko meir med røykjeriet. Eg valde sistnemnde, og sette straks i gang med å få på plass hygieneforhold og eksportlisens, fortel Mikal. Mikal meinte at det måtte gå an å
laga betre røykjelaks enn den som allereie var på marknaden. Hjelmeland kommune selde han bygget som Mikals Laks AS framleis driv i, og om lag eitt år seinare var ombygginga ferdig. ENORM AUKE I startfasen dreiv Mikals Laks AS berre med småproduksjon i høve til dagens produksjon på 150-200 tonn. – Den største marknaden vår er i Ryfylke og Stavanger-området, men me sel òg til Oslo og Kristiansand, samt noko eksport til Frankrike, Sveits, Austerrike, Tyskland og Luxembourg, fortel Astrid. Det er mange år sidan ho òg blei ein del av bedrifta. I travle periodar er òg borna deira, Maren og Odd, medhjelparar i familiebedrifta. – Det går stort sett greitt, men av og til kan det sjølvsagt røyna på, særleg i periodar med mykje jobbing. Sesongane varierer, og me har veldig lange dagar før jul, då me legg grunnlaget for om lag 20 prosent av årsomsetnaden i løpet av nokre få veker, forklarer Astrid. – Me hadde ein hektisk sommar i fjor. Då sa eg til sonen «Dette er jo kjekt!», men han var sliten, fekk ikkje trena og var heilt utpest om kveldane. Då kikte han meg berre inn i augo og sa «Sel driten», så akkurat no ser det ikkje
lovande ut med noko overtaking, fortel Mikal, og legg til: – Eg tykkjer dette er kjekt, og har lyst til å driva lakserøykeri, men som faren min alltid sa: Å halda på med noko for seg sjølv inneber at ein må gjera dobbelt så mykje arbeid, og får halvparten så mykje igjen for det. Men folk forandrar seg jo, så me håpar at borna kjem heim igjen, og at i alle fall éin av dei vil overta, avsluttar Mikal O. Viga. Sjå videoreportasje om Mikals Laks AS på mitt-hjelmeland.no.
RØYKSMAK: Astrid viser fram ein neve med hakka einer og bøk, som dannar den særeigne røyksmaken. mai 2015 | Mitt Hjelmeland | 23
KO M M E N TA R : KO M M U N E S T R U K T U R
KOMMUNA Tekst: Vegard Terøy
Dei norske kommunane har ei lang og skiftande historie bak seg. Nye grenser har blitt streka opp, gong på gong. No står regjeringa igjen over norgeskartet med blyant, linjal og kalkulator – klare til å spleisa små kommunar over det ganske land. Regjeringa ynskjer å flytta makt og ansvar til større og meir «robuste» kommunar. Det uttalte målet er eit lokaldemokrati som kan ivareta velferd og sikra verdiskaping og trivsel. Kommunane må ha kraft til å møta dei nye utfordringane som ventar. Regjeringa argumenterer med at dei ser framover, men i denne kommentarartikkelen vil me venda hovudet den andre vegen; mot fortida. FRÅ ÉIN TIL TRE Kommunane i Noreg blei oppretta ved formannskapslovene av 1837. I starten var det 392 kommunar, eller formannskapsdistrikt som det heitte då. Kommunegrensene i 1837 følgde i hovudsak grensene til prestegjelda, men prestegjelda var relativt store geografiske einingar, så dei var delte inn i mindre kyrkjesokn. På denne tida var dagens Hjelmeland, Fister og Årdal saman i éin kommune, men med kvar sine kyrkjesokn. Etter kvart blei det upraktisk med dei store kommunane; særleg på grunn av lange avstandar og dårleg eller manglande samferdsel. Dessutan gjekk storkommunane på akkord med det lokale sjølvstyret. Dette var òg den
Mitt Hjelmeland 24 |
| mai 2015
I ÅR ER DET FEMTI ÅR SIDAN FISTER, ÅRDAL OG HJELMELAND BLEI SLEGNE SAMAN TIL ÉIN STORKOMMUNE. NO VIFTAR REGJERINGA MED EIN NY KOMMUNEREFORM. viktigaste grunnen til at Årdal blei skilt frå som eigen kommune i 1849 – etter 12 år saman med Fister og Hjelmeland. Mange årdalsbuar hadde ynskja seg eigen kommune lenge. Alle kommunestyremøta blei haldne på Hjelmeland, og det var ein lang reise den gongen. Mange ville heller betale bota på ein halv spesidalar for å ikkje møta opp, enn å ta turen til kommunesenteret på Hjelmeland. I 1884 gjekk Fister den same vegen, og lausreiv seg frå Hjelmeland. Éin stor kommune hadde blitt til tre. OMSTRIDT MASSESAMANSLÅING Slik var stoda i mange år. Først i etterkrigstida byrja ting å skje. Då, som no, var prosessen initiert frå høgare hald. Schei-kommisjonen blei oppnemnd i 1946, leia av Nikolai Schei, fylkesmann i Sogn og Fjordane. Idéen var å koma fram til ei meir føremålstenleg inndeling av kommune-Noreg. Det hårete målet hang saman med dei store endringane som venta i oppbygginga etter okkupasjonstida, og då særleg med tanke på nye transportmåtar. Vegar blei bygde, bussruter og ferjesamband blei oppretta, medan mange lokalbåtruter blei lagt ned. Nye vegar skulle binda landet saman, og nye kommunegrenser blei ofte lagt midtfjords. Per 1. januar 1957 hadde Norge heile 680 heradskommunar, 64 bykommunar og nokre ladestader og andre område med spesiell status. Det var mange
små og ineffektive kommunar, og Schei-kommisjonen gjekk difor inn for den mest omfattande kommunesamanslåingsprosessen i historia. Dei tok føre seg rubbel og bit, og foreslo fleire hundre samanslåingar. Dei fleste blei vedtekne gjennomført av Stortinget. I tillegg blei mange kommunar stykka opp og fordelte på nabokommunane. Dei fleste samanslåingane skjedde i perioden 1962–1967. Toppåret var i 1964, då om lag éin firedel av kommunane blei nedlagde. LOKAL USEMJE I Ryfylke var det spreidd motstand mot forslaget til Schei-kommisjonen, med Arbeiderpartiet som frontkjempar. Kommisjonen ville i utgangspunktet slå saman Årdal og Fister, og behalda Hjelmeland som eigen kommune. Årdal var skeptiske, og mange føretrekte Strand eller Fister framfor å slå seg saman med naboane i nord. – Aller helst ville me jo vera åleine, men når dette blei trødd nedover hovudet på oss, såg me på det som ein fordel å slå seg saman med Fister, fortalde tidlegare Årdal-politikar Edvard Austigard i eit intervju i lokalradioen i Hjelmeland for om lag 25 år sidan. Fisterbuane var òg skeptiske til ei kommunesamanslåing – Det var nok ikkje eit ønske frå verken dei kommunale tillitsmennene eller frå folket. Me syntest me klarte oss ganske bra åleine, så det var slett ikkje noko behov for å koma saman
L DÉJÀ VU? Fisterøyane blei flytta frå gamle Fister til nye Finnøy kommune. Buer på Ombo høyrde tidlegare til Jelsa kommune, men blei overflytta til Hjelmeland, slik at Ombo no berre var delt av to kommunar, og ikkje lenger av tre. Frå 1. januar 1965 blei til saman 23 Ryfylke-kommunar reduserte til 10. – No har det jo kome litt på avstand, og eg må vel seia at eigentleg gjekk det betre enn me hadde trudd, meinte Halvard Lid for om lag 25 år sidan.
med andre, sa tidlegare Fister-ordførar Halvard Lid i det same radiointervjuet. Under ei folkerøysting 24. oktober 1963 gjekk 298 av 328 røyster – 91 prosent – inn for at Årdal skulle venda seg mot Strand. Berre 29 røysta for å venda seg mot gamle kjende på Fister. Årdalsbuane var klare for å bli strandbuar, men slik skulle det ikkje gå. Den lokale motstanden var for svak og for dårleg organisert imellom kommunane. Etter kvart bøygde dei fleste i Ryfylke seg for kommunereforma, og til slutt blei Årdal, Fister og Hjelmeland slått saman. Sunngardane (Ur, Sørskår og Døvik) i gamle Årdal kommune blei samstundes lagt inn under Strand kommune, og
TRU OG TVIL No, femti år seinare, kan det som i dag er Hjelmeland kommune stå ovafor nye endringar. Regjeringa argumenterer
med at kommunereforma vil sikra gode og likeverdige tilbod til innbyggjarane, heilskapleg og samordna samfunnsutvikling, bærekraftige og økonomisk robuste kommunar, samt styrkja lokaldemokratiet og gje større kommunar fleire oppgåver. Lokalt rår usemja, i dag som for femti år sidan. Politikarane har hatt sonderingsmøter både bak opne og lukka dører. Dei pønskar og debatterer, riv og slit. Innbyggjarane undrast, tviler eller trur. Reforma blir garantert eit brennheitt tema mot haustens kommuneval. I 1965 blei det samanslåing til slutt, trass i stor motstand i mange krinsar. Så får me sjå om historia gjentek seg…
VIGANESET
FYLL TANKEN HOS
BIL, BÅT OG L ANDBRUK AS
Dette kan me tilby: • Service og reparasjon på bil, båt og traktor • EU-kontroll opp til 7.500 kg • Reparasjon av småskadar på kjøretøy • Dekksal til bil, landbruk og anlegg (Vianor • Oljer og batteri til konkurransedyktige prisar • Diagnose på dei fleste bilmerke Telefon: 908 13 998 Johan: 911 19 006 Viganeset Sandetorjå tlf. 920 51 661
post@randoyolje.no
D D 95 D
www.randoyolje.no
Opningstider: Måndag‒fredag 07:30-15:30
mai 2015 | Mitt Hjelmeland | 25
Hjelmeland Bygg AS
er eit frittståande byggjefirma med 15 medarbeidarar. Firmaet leverer handverkartenester som oppføring av nybygg, rehabilitering, tilbygg, påbygg, innreiing, våtrom og asbestsanering.
Kontakt oss for informasjon om våre prosjekt og tenester: • Tlf.: 51 75 11 50 • E-post: postkasse@hjb.no
Har du bustadtomt og vil byggja? Skal du pussa opp eller byggja på? Eller har du ein draum om ny hytte i vakker natur? Me kan hjelpa deg!
TRELASTHANDEL Me driv trelasthandel med lagerutsal av byggjevarer i våre lokale i Årdalstunet. Kom innom, eller ring Erling Olsen (tlf. 913 68 131), for å få gode tilbod.
www.byggeriet.no
STILLASUTLEIGE
BETONGAVDELING
Me leiger ut stillaspakkar på 72 kvadratmeter til fast pris.
Me utfører betongarbeid til fornuftige prisar i Hjelmeland, Suldal og Strand. Kontakt betongavdelinga: Dag Jostein Veka (tlf. 911 02 598) eller Olav Sørestad (tlf. 982 66 531).
For oss er ingen jobb for liten eller for stor!
T E AT E R I N S T R U K TØ R
MED ARMAR OG BEIN Tekst og foto: Vegard Terøy
I desember 2014 blei Laila Øvrehus tildelt Hjelmeland kommune sin kulturpris. Laila er nok kjent for mange som latterframkallande instruktør på Hjelmeland Samfunnshus. Men kven er ho eigentleg? – Laila? Ho er berre heilt fantastisk. Livlig, positiv, energisk… Tone Smith tek ein pause, og tenkjer seg om. – …og inkluderande! Det var ordet eg leita etter. Ho er veldig flink til å få med seg folk. Superlativa kjem lett når Tone skal beskriva Laila. Dei er begge instruktørar i Hjelmeland Ungdomssteater, i tillegg til å ha begge beina planta i det vaksne teatermiljøet.
LAILA ØVREHUS STARTA TEATERKARRIEREN SIN PÅ SCENEN, MEN HO KLAUV NED FOR Å VERA SJEF I KULISSANE. NO BRUKER HO ERFARINGANE SINE TIL Å INSTRUERA OG INSPIRERA TEATRALSKE UNGDOMMAR. – Skal dokker skriva om Laila? Det fortener ho, slår Tone fast. På scenen bak oss i Hjelmeland Samfunnshus står 29 ungdommar oppstilte i ein slags konfirmasjon. Framfor dei står Laila Øvrehus og viftar med både armar og bein, så manus-arka flagrar. – Ikkje sånn! SÅNN! Laila klatrar opp på scenen og byrjar å flytta rundt på dei lattermilde ungdommane. Ho gestikulerer, forklarer og viser med heile seg. – Overdriv bevegelsane! Først skal armane opp, så til høyre, og så rundt. Greitt? Me prøver igjen! Den rosa songen, forklarer ho, før ho klyv ned frå scenen igjen.
– TEATER ER MEIR ENN TEATER Eg lovar å vera kjapp, når eg ber ho setja av litt tid til spørsmåla mine. Det lyser engasjement av heile Laila, og eg ser at ho klør i fingrane etter å gå tilbake til ungdommane. – Det er fantastisk kjekt å vera her. Me prøvar å skapa eit positivt miljø. Ein kan ha lange dagar, men så kjem ein her og får ny energi. Når me går heim om kvelden er batteria lada opp igjen, fortel Laila, medan døra bak oss slår igjen og stengjer ute lyden av dei gaulande ungdommane. 34 ungdommar i alderen 13 til 18 år er involverte i ungdomsteateret, både på og bak scena. Laila meiner at utbyttet deira består i meir enn å pugga tekstar. mai 2015 | Mitt Hjelmeland | 27
ENGASJERT: – Overdriv bevegelsane! Først skal armane opp, så til høyre, og så rundt. Greitt? Me prøver igjen, instruerer Laila Øvrehus frå scenekanten.
– Me må satsa på dei unge. Ingenting er betre enn at dei vågar å sleppa seg laus på scenen. Eg møter ofte foreldre som er både overraska og imponerte. Mange av dei blir frå seg av nervar når dei må snakka framfor ei forsamling, og så kjem dei til Samfunnshuset og ser sine unge, håpefulle hoppa rett uti det framfor fullsett sal. Det er jo fantastisk! Etter mange års erfaring som instruktør og tekstforfattar i teatermiljøet, har Laila mange tankar om å jobba både med unge, vaksne og gamle. – Det er stor forskjell på å jobba med unge og vaksne. Dei unge slepp seg lettare laus, og treng nesten ikkje drahjelp. Vaksne er ofte litt treigare. Eg trur me stagnar i mønstra våre, og så mister me den spontaniteten som dei unge har, seier ho og slår karakteristisk ut med armane. – Det handlar om å våga å stå fram og seia det ein meiner. I Ungdomsteateret prøver me å hjelpa ungdommane til å bli trygge på seg sjølv. Ein må vita kven ein er, før ein kan spela ein annan! Mitt Hjelmeland 28 |
| mai 2015
FLAMMEDANSERINNEN Revyar får ofte mykje merksemd på små stader. Det er kveldar som samlar og styrkar lokalsamfunnet. Skodespelarane som briljerer på scena blir ofte lagt merke til og snakka om. Dei som står i kulissane, derimot, er ikkje alltid like synlege. – Eg stod på scenen i starten, men så kraup eg ned. Då fann eg ut at det var mykje kjekkare å stå i kulissane og dirigera, ler Laila. Heilt uproblematisk har det likevel ikkje vore å vera sjef for lokale revy- og komedietroppar. – I teateret sine første år hadde me instruktørar som kom utanfrå, og det skulle vera slik at «instruktørens ord er lov». Då eg etter kvart skulle prøva meg som instruktør, merka eg at det ikkje var heilt enkelt. Det er noko ekkelt med å vera sjef i eiga bygd. Janteloven kjem fort på banen, men det gjekk godt! Nokon må jo ha det øvste ansvaret, sjølv om me dreg lasset i lag. Mykje blir til undervegs, og mange er veldig flinke til å koma med idear, slår ho fast.
I farten hugsar ikkje Laila kor mange framsyningar ho har vore med på. – Ikkje er det viktig heller, slår ho fast med ein spøkjefull tone. – Kan du trekkja fram éin favoritt, spør eg på godt journalist-vis. Laila må først gå runden i foajéen på Samfunnshuset, og kikkar på dei mange plakatane som heng på veggen. Til slutt stansar ho framfor plakaten til «Flammedanserinnen». – Eg trur det må bli denne. Vanlegvis får me inn folk utanfrå, som kjem med innspel like før premieren. Ein ser seg fort blind på ting når ein jobbar intenst med noko, og då er det gull verdt med nye auge, men «Flammedanserinnen» var det første showet der me ikkje fekk feedback utanfrå. Magen min var ein einaste stor krøll før premiera, ler ho. Inne i salen byrjar musikk å strøyma frå høgttalarane. Eit nytt nummer skal øvast inn. Det er ikkje lenger mogleg å halda Laila fast. Ho sprett opp, travar inn i salen og finn plassen sin: Framfor scenen, med eit smil rundt munnen, og armar og bein i alle retningar.
INNLEVING: Laila Øvrehus lever seg inn, gestikulerer og forklarer med heile seg når dei unge skodespelarane får instruksar. – Dei unge slepp seg lettare laus, men ein må vita kven ein er, før ein kan spela ein annan, forklarer Laila.
ENSIGN
Spesialitet merket for unik smak! Einerrøykt laks, røykt og foredla etter tradisjonsrike oppskrifter.
Hjelmeland • • • • • •
Daglegvarer og ferskvarer Ferske brød kvar dag Frisk frukt- og grøntavdeling Delikatesseavdeling Post i butikk Tipping Opningstider: Måndag-fredag: 08:30-20:00 Laurdag:
08:30-18:00
Tlf. 51 75 04 11 | Fax. 51 75 02 24 www.kingmikalsalmon.no
Prestagarden, 4130 Hjelmeland
mai 2015 | Mitt Hjelmeland | 29
UT PÅ TUR
SOLHEIM: EIT PARADIS I HJELMELANDSHEIA SOLHEIM ER IKKJE BERRE FELLES HEIASTØL FOR GARDANE PÅ KVAME OG FEVOLL. DENNE IDYLLISKE STADEN, I GRENSELANDET MELLOM ÅRDALSHEIANE I SØR OG HJELMELANDSHEIANE I NORD, ER MITT HEIEPARADIS.
Tekst: Per Kvame
På Solheim hadde me både sauer og kyr på sommarstøl i barndommen min. Hit gjekk eg frå eg var berre unggutten, og har halde fram med å gå til Solheim, anten for å bringa og henta dyr til og frå beite, eller for å kopla av saman med venner og familie. Før i tida starta me turen frå Stampeberget på Husstøl, og gjekk då nesten seks timar på driftarvegen innover i heia for å koma til Solheim. Då vegen fram til Forevatnet og Bjødnabu skianlegg blei bygd, kunne me gå frå stølen på Bjødnabu. Då likar eg best å ha to og ein halv time, slik at eg får nyta naturen langs stien, og ta passeleg med pausar, men annige turgåarar greier seg nok med to timar frå Bjødnabu til Solheim. Den første delen av turen er alltid tung, med motbakken oppover Bjødnabufossen. Når første etappe er tilbakelagt, passar det godt å få att pusten på ein god kvilestein på toppen. Derifrå går turen vidare innover i heia, gjennom Urskar og vidare mot Svartatjødnå. Litt ovanfor Svartatjødnå kan me kikka nedover mot Bønardalen og Tofjellet i Årdal, medan me får igjen pusten med ein ny kaffipause. Når me går opp frå Svartatjødnå kjem me til Kvamekløv. Der er landskapet svært ope med godt utsyn, og me ser mellom anna til Villehei, Skarphei, Solheimsheia og Brendeknuten. Mitt Hjelmeland 30 |
| mai 2015
PAUSE I TREET: Like ovanfor Svartatjødnå passar det godt med ein pause i eit tre.
ENKELT: Samanlikna med nye hytter, er stølshytta på Solheim enkel og primitiv.
Stigninga opp frå Vasstøl, som me kallar Vasstølmoane, strekkjer seg oppover til Møssmørbakkane. Herifrå ser me ned i Fiskeløys, og kjem på nært hald med Skarphei. Når me endeleg når toppen, er me komne til Ytre Solheim, der det er godt utsyn til Hiaheia, Songesandvegen og Sandvatnet i Årdal. Herifrå kan me òg sjå like ut til sjøen, og utover mot Finnøy og Bokn, og vestover like til Nedstrand.
No er det ikkje lange biten igjen før me skimtar Solheimstjødnene og stølshytta på Solheim. Hytta blei bygd i 1917, men har blitt påbygd og ombygd to gonger seinare. Sjølv om hytta har enkel og primitiv standard, har eg hatt mange gilde stunder i denne hytta. Her har det ikkje vore mykje luksus, men heile koppar, gassapparat og nye sengklede – kombinert med god kaffi, fjellmat og familie eller venner – er meir enn godt nok for meg.
IDYLL: Hjelmeland-kunstnar Johan Willhem Kaiser har malt dette flotte biletet av idylliske Solheim. På Solheim er det gode fisketjørner, og den næraste tjørna på biletet har den beste fisken. Solheim er òg eit veldig fint utgangspunkt for andre turar i området, mellom anna til Brunfjellet (éin times gåtur), der ein kan sjå ned til Trodla-Tysdal og Øvre Tysdalsvatnet.
FISKELUKKE: Eg har fiska på Solheim så lengje eg kan hugsa. Denne fangsten vitnar om den flotte fisken som lever her.
REKREASJON: Det er ein nytelse for sansane å kunna kopla av på fjellstølen Solheim ein varm sommarsdag.
mai 2015 | Mitt Hjelmeland | 31
#mitthjelmeland