Bóle w obrębie głowy i szyi – sposoby leczenia Klasyfikacja bólu n Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu definiuje ból jako przykre doznanie czuciowe i emocjonalne, które występuje pod wpływem bodźców uszkadzających tkan‑ ki lub grożących ich uszkodzeniem. Zgodnie z tą defi‑ nicją ból jest jednostką chorobową, a nie tylko objawem choroby. Ze względu na miejsce powstawania bólu rozróż‑ nia się: n ból nocyceptywny (receptorowy) n ból nienocyceptywny (neuropatyczny i psychogenny). Zjawisko bólu nocyceptywnego obejmuje następu‑ jące elementy: n transdukcję – przetwarzanie – zmiana bodźca w receptorach na impuls n transmisję – przewodzenie – przez drogi aferentne – nerwy czuciowe n modulację – hamowanie (osłabianie) w ośrodko‑ wym układzie nerwowym przez: – endogenny system antynocyceptorowy (seroto‑ nina, adrenalina, acetylocholina, dopamina) – endogenne substancje opioidowe – endorfiny (enkefaliny, β‑endorfiny) – układ psychologiczny n wzmacnianie odczuwania bólu – depresyjne zaburzenia osobowości – dystymia – lęk, przygnębienie, rozpacz n percepcję – odczuwanie bólu – zabarwienie emo‑ cjonalne, wspomnienia, osobowość. Nocyceptory są to receptory czucia bólu występują‑ ce w skórze, okostnej, opłucnej, otrzewnej, więzadłach i mięśniach. Bóle nocyceptywne występują jako bóle somatyczne lub bóle trzewne. Ból somatyczny jest stały, zlokalizowany, łatwy do diagnozy i leczenia. Ból trzewny jest niezlokalizowany, głęboko odczuwa‑ ny, rozlany. Receptory trzewne są bardziej powiązane z autonomicznym układem nerwowym; objawom bólo‑ wym w postaci ucisku towarzyszą nudności, wymioty, pocenie się, zaburzenia związane z wydzielaniem śliny. Drażnione nocyceptory przewodzą ból do ośrodko‑ wego układu nerwowego przez włókna aferentne, które w zależności od grubości dzielą się na 4 typy: I, II, III i IV rzędu. Włókna bólowe I rzędu nazywane są włókna‑ mi α, II rzędu – włóknami β, III rzędu – włóknami δ, IV rzędu – włóknami C. Włókna δ i C przewodzą ból kłujący.
Duże włókna α przenoszą bodźce związane z doty‑ kiem, ruchem i pozycją, są to zatem bodźce proprio‑ ceptywne. Impulsacja bólowa docierająca do rdzenia kręgowego może ulec modulacji na poziomie każ‑ dej synapsy, która jest przekazywana i pokonywana na drodze do kory mózgowej. Zdolność takiej modulacji bólu, polegającej na jego osłabieniu, określa się poję‑ ciem zstępującego układu inhibitorowego. Jednym z zadań tego układu jest modulowanie bezustannej impulsacji czuciowej ze struktur całego ciała, przenoszonej przez zwoje grzbietowe rdzenia kręgowego jako bodźce bólowe, by nie były one uświa‑ damiane jako bolesne na poziomie kory mózgowej. Układ inhibicyjny jest wewnętrznym mechanizmem znieczulającym, opartym na endogennych systemach antynocyceptorowych. Powstają one w mózgu (kora za‑ krętu obręczy i jądra migdałowatego, substancja szara w śródmózgowiu i podwzgórzu, neurony NA w moście, część rdzenia przedłużonego NRM i neurony 5‑HT) i wytwarzają neuroprzekaźniki, takie jak serotoni‑ na, adrenalina, noradrenalina, acetylocholina, ade‑ nozyna. System kanabinoidowy zwiększa uwalnia‑ nie dopaminy w mózgu, zaś układ GABA‑ergiczny (kwas γ‑aminomasłowy) hamuje aferentny przepływ informacji czuciowej i zwiększa uwalnianie dopaminy w mózgu. Ten bezbolesny system modulujący jest wy‑ korzystywany w przezskórnej elektrycznej stymulacji nerwu TENS. Stałe bodźce podprogowe w okolicy źró‑ dła bólu prowadzą do blokady impulsacji przewodzą‑ cych bodźce nocyceptywne do mózgowia. Drugi system w ciele człowieka modulujący dole‑ gliwości bólowe to system przerywanej stymulacji bólowej. Stymulacja okolic ciała o znacznej liczbie nocyceptorów niskiej oporności elektrycznej powoduje osłabienie dolegliwości bólowych w okolicznych tkan‑ kach. Drażnione nocyceptory o niskiej impedancji uwalniają endogenne substancje opioidowe zwane en‑ dorfinami. Są to syntetyzowane w organizmie poli‑ peptydy, wykazujące podobne działanie przeciwbólo‑ we jak morfina. Występują dwa główne typy endorfin: enkefaliny i β‑endorfiny. Enkefaliny uwalniane są do płynu mózgowo‑rdzeniowego i szybko zmniejszają ból, β‑endorfiny syntetyzowane są w przysadce mózgo‑ wej i uwalniane do krwiobiegu podczas wysiłku fizycz‑ nego i regularnie wykonywanych ćwiczeń sportowych czy rehabilitacyjnych.