PRACE POGLĄDOWE
Choroba Cushinga – etiopatogeneza, diagnostyka, współczesne możliwości terapeutyczne Cushing’s disease – etiopathogenesis, diagnosis, current therapeutic modalities Grzegorz Zieliński1, Przemysław Witek2 1 Klinika
Neurochirurgii Centralnego Szpitala Klinicznego Ministerstwa Obrony Narodowej Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie; kierownik: płk dr hab. n. med. Andrzej Koziarski 2 Klinika Endokrynologii Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie; kierownik: dr hab. n. med. Wojciech Zgliczyński
Streszczenie. Chorobę Cushinga wywołuje gruczolak przysadki mózgowej wydzielający kortykotropinę (ACTH) i prowadzący do wtórnej nadczynności kory nadnerczy. Charakterystycznym objawom klinicznym: otyłości typu centralnego, nadmiernemu owłosieniu, sinym rozstępom skórnym towarzyszą często powikłania hiperkortyzolemii: nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, zaburzenia tolerancji glukozy i cukrzyca, osteopenia i osteoporoza, powikłania zakrzepowo‑zatorowe i zwiększona częstość infekcji. Nieleczona choroba Cushinga prowadzi do wzrostu śmiertelności – nawet 50% nieleczonych pacjentów umiera w czasie pięcioletniej obserwacji. Autorzy opracowania omawiają patogenezę, przebieg kliniczny i powikłania choroby Cushinga. Przedstawiają współczesne możliwości diagnostyczne wykorzystywane w rozpoznawaniu tej choroby oraz opisują sposoby leczenia ze szczególnym uwzględnieniem leczenia neurochirurgicznego i obowiązujących kryteriów remisji. Zwracają także uwagę na konieczność długotrwałego, pooperacyjnego nadzoru endokrynologicznego umożliwiającego wczesne wykrywanie ewentualnego nawrotu tej rzadkiej, ale wyniszczającej choroby. Słowa kluczowe: choroba Cushinga, gruczolak przysadki, hiperkortyzolemia, kortyzol, operacja przezklinowa Abstract. Cushing’s disease (CD) is a rare endocrine disorder caused by ACTH‑secreting pituitary adenoma or corticotroph hyperplasia, which leads to the cortisol excess. It is characterized by distinctive clinical features such as central obesity, hirsutism, purple, abdominal striae, facial plethora and muscle weakness. They are associated with organ complications such as hypertension, congestive heart failure, impaired glucose tolerance or secondary diabetes, osteopenia, osteoporosis, thromboembolic episodes and higher risk of infections. Cushing’s disease is associated with increased mortality – approximately 50% of untreated patients die within five years. The authors describe signs, symptoms, clinical and biochemical presentation of Cushing’s disease with special reference to chronic hipercortisolemia complications. They present current diagnostic and therapeutic recommendations with special reference to neurosurgical treatment modalities and various criteria for cure. They also underline the importance of the rigorous and long‑lasting endocrine follow‑up in the case of this rare but devastating disease. Key words: cortisol, Cushing disease, hipercortisolemia, pituitary adenoma, transsphenoidal surgery
Nadesłano: 6.06.2011. Przyjęto do druku: 15.11.2011 Nie zgłoszono sprzeczności interesów. Lek. Wojsk., 2012; 90 (1): 76–85 Copyright by Wojskowy Instytut Medyczny
Wstęp Oś podwzgórzowo‑przysadkowo‑nadnerczowa odpo‑ wiada za kontakt organizmu z czynnikami środowisko‑ wymi i reaguje na nie tzw. reakcją stresową [1]. Nadrzęd‑ nym ośrodkiem tego układu jest jądro przykomorowe 76
Adres do korespondencji: dr hab. n. med. Grzegorz Zieliński Klinika Neurochirurgii CSK MON WIM ul. Szaserów 128, 04-141 Warszawa 44, faks +48 22 810 47 91, e‑mail gzielinski@wim.mil.pl
podwzgórza otrzymujące informacje z różnych obsza‑ rów mózgowia (jądra nadwzrokowego, układu limbiczne‑ go, miejsca sinawego, jąder szwu pnia mózgu itp.) oraz z narządów obwodowych [2]. Syntetyzuje ono i wydzie‑ la kortykoliberynę (CRH) oraz wazopresynę (AVP) i oksy‑ tocynę (OXY). CRH stymuluje komórki kortykotropowe LEKARZ WOJSKOWY 1/2012