हतगुज
मराठ असो सएशन ऑफ मनेसोटा ए ल २०२०
अनु म णका मुखपृ : पु प रचना: माधवी शरोळे संपादक य : सायली अमरापूरकर-जहा गरदार, वषा कांडलीकर भोग सरंल, सुख येईल: सायली अमरापूरकर-जहा गरदार च े मला मा हत असलेले पारनेरकर काका-काकू: वंदना बे हे एक दे खणे म व- रमा चौहान: ऋजुता पाथरे
मराठ मंडळ क मट २०१९-२०
भावपूण
अय : शंतनू सुवणपाठक उपा य : मो हत काळे कोषा य : मेघा ीरसागर सां कृ तक स चव: पा सावंत, अंजली भुरे संपक स चव: अ जत कुलकण हतगुज संपा दका: सायली अमरापूरकरजहा गरदार, वषा कांडलीकर
ांजली
मराठ चीये नगरी भाषा शासन टकवत नाही, भाषा लोक टकवतात!: डॉ. वृषाली गोसावी ल व टक हायोल स: मंगला गोडबोले मराठ अ भमानगीताची आनंदया ा: कौशल इनामदार गीतम् वा म् तथा नृ यम् यम् संगीतमु यते: रामाशीष जोशी सू : षीकेश जोशी मग लोक घरीच थांबले: ननावी India’s Republic Day Celebration in Washington DC: Amruta Vrushali Rajeev (10th Grade) बौ
क खुराक मराठ सा ह यक: एक कोडे समानाथ श द
पु तक प र णे संक प स चे गु पत- व ाथना- ी वामनराव पै: र मी दे शपांडे कोसला-भालचं नेमाडे: शंतनू बेडेकर फेमस फाई ह- इ नड लायटन: वासंती मुदक णा इ-मनोरंजन क ा : मराठ सनेमा, नाटके, पॉडका ट आ ण बरेच काही Census 2020
लेखकांसाठ पूव सूचना: स झाले या मजकुराशी संपादक सहमत असतातच असे नाही. हतगूज करता आले या सा ह यात लहानसहान बदल कर याचे अ धकार संपादक राखून ठे वत आहेत. बदल सामा यतः शु दलेखन, वा यातील सलगपणा ( ाकरणा या ने) यासाठ केले जातील. ते करताना लेखकाची भाषाशैली बदलणार नाही याची श यतो काळजी घेतली जाईल.
नम कार,
संपादक य
आतां व ा मक दे व । येण वा य तोषाव । तोषो न मज ाव । पसायदान ह ॥ १ ॥ जे खळांची ंकट सांडो । तयां स कम रती वाढो । भूतां पर र पडो । मै जीवांचे ॥ २ ॥ रताच त मर जावो । व वधम सूय पाहो । जो ज वां ल तो त लाहो । ा णजात ॥ ३ ॥ वषत सकळ मंगळ । ई र न ांची मां दयाळ । अनवरत भूमंडळ । भेट तू भूतां ॥ ४ ॥ चलां क पत ं चे आरव । चेतना चतामणीच गांव । बोलते जे अणव । पीयूषांचे ॥ ५ ॥ चं मे जे अलांछन । मातड जे तापहीन । ते सवाही सदा स न । सोयरे हो तु ॥ ६ ॥ कब ना सवसुख । पूण होऊ न तह लोक । भ जजो आ दपु ख । अखं डत ॥ ७ ॥ आ ण ंथोपजी वये । वशेष लोक इय । ा वजय । होआ वजी ॥ ८ ॥ येथ हणे ी व ेशरावो । हा होईल दानपसावो । येण वर ानदे वो । सु खया झाला ॥ ९ ॥ संत ाने रांनी व े राकडे मा गतले या पसायदानाची आज जणू सव जगालाच गरज भासते आहे! स या आपण या अभूतपूव वातावरणात जगत आहोत याची कधी कुणी क पना सु ा केली नसेल. संपूण मनु य जातीला स या ताळे बंद प र तीत जगायला भाग पाडणा या को वद-१९ चा उ लेख न करता हतगुज या ा वसंत २०२० (Spring २०२०) अंकाची सु वात करणे केवळ अश य! मला खा ी आहे क जबाबदार नाग रक हणून तु ही वतःला आ ण इतरांना को वद-१९ या वषाणूं पासून सुर त ठे वायचे सव उपाय न क करीत असाल. याच बरोबर मा हती व सारक मा यमां या अ वरत मा यापासून ही वतः या मान सक व भाव नक वा याची काळजी घेत असाल अशी आशा करते! स य प र तीत आप याला कती काळ राहावे लागेल हे मा हत नस याने येका या आयु यात च माणात यंतरे घडली आहेत असे हणणे अयो य ठरणार नाही. पण खचून न जाता येक णाचा, तासाचा, दवसाचा वापर आपण सकारा मकपणे कसा क शकतो ाकडे ल य दले पा हजे. आयु यात काय मह वाचे? कशाला ाधा य ावे? ा सग याचा वचार करायला आप याला नसगाने भाग पाडले आहे. आपण सगळे (मनु य, ाणी, नसग) एका धा याने कसे बांधलेले आहोत आ ण एकमेकांवर कती अवलंबून आहोत ाचे चांगलेच यंतर स या आप याला येत आहे. ा “सामा जक अंतर” ठे व या या काळात “ हतगुज” सार या काही गो ी आप याला थोडा वरंगुळा दे ऊन जातात. ा अंकाचे संपादन आ ही आपाप या घरी बसून “ virtually” केले आहे. हतगुज या ा अंकासाठ आ हाला व वध वषयांवर ा नक तसेच जगभरात या पा यांनी सा ह य पाठवले. या सग यांचे मनःपूवक आभार! मनेसोटात या काही उ लेखनीय ची ‘ च ’े पाठवली आहेत वंदना बे हे आणी ऋजुता पाथरे यांनी. २७ फे ुवारी रोजी ‘मराठ भाषा दवस’ जगभरातले मराठ लोक साजरा करतात. मराठ भाषा ा वषयावर तीन वेगवेगळे खुसखुशीत, संगीतमय आ ण मा हतीपर लेख ा अंकात न क वाचा आ ण ते तु हाला कसे वाटले ाची त या आ हाला मराठ त ल न कळवा! ा अंकातले दोन लेख हे इतर ठकाणी स झालेले असून ते या लेखकां या अनुमतीने आ ही इथे पुनः का शत करीत आहोत. सु स ले खका मंगला गोडबोले ांचा “ लग व टक हायोलस” हा लेख तु हाला हसवता हसवता वचार करायला भाग पाडेल. थतयश संगीतकार कौशल इनामदार ांचा १ माच २०२० रोजी सकाळ या स तरंग पुरवणीत स झालेला “मराठ अ भमानगीताची आनंदया ा” तु हाला “लाभले आ हास भा य, बोलतो मराठ ” ा गीता या ज माची कथा सांगतो. याचबरोबर यां या ाच लेखावर या लॉग आ ण गा याची व डओ संकेत ळे सु ा दली आहेत. यामुळे वाचता वाचता गाणे ऐकायला वस नका. थमच हतगुजचा 'digital' अंक आ ही ‘interactive’ सु ा करायचा य न केला आहे. शेवट या पानावर तु हाला ऐक यासाठ काही ेरणादायी मराठ च पट, नाटके व पॉडका टस दे त आहोत. आवजून आनंद या! Census हणजेच “जनगणना २०२०” सा या चालू आहे. तु ही जर तुमची मा हती अजूनपयत भरली नसेल तर या संबंधीची मा हती आ ही ा अंका या शेवट दली आहे. जाता जाता एक आठवण क न ायची होती. मला आ ण वषा ताईला हतगुज चे संपादन करायला लाग यापासून ये या दवाळ त दोन वष पूण होतील. हणजेच २०२१ जानेवारी साठ आ हाला दोन नवीन संपादकांचा शोध सु करायला हवा! आप या पैक कुणी जर ही काम गरी उचल यास उ सुक असेल तर आम याशी ज र संपक करा. आमचा प ा mamn.hitguj@gmail.com स ेम, सायली अमरापूरकर-जहा गरदार
संपादक य भेटता कोणी कुठे ही, नम काराची सवय थोड यात भागवू, सरेल तणावाचा समय येता कठ ण संग, वाटते मनी अ त भय अफवांकडे ल , स ला फ वै क य गृह वनवास बरा, जोवर नाही रामबाण उपाय संयम, धैय व सामंज य, असु ा मनी अ य ~ ीरंग केळकर
नम कार मंडळ , स या या प र तीचे मोज या श दात वणन केले या ीरंग केळकर यां या वरील क वते या मा यमातून मी आप या सवाना कळकळ चे आ हान करते क तु ही वतःची आ ण आप या कुटुं बीयांची काळजी या. को वद १९ ने सा या जगतावर धुमाकूळ घातलाय. स प र तीत आप या सवा या दै नं दन जीवनात बदल घडवून आणलाय. अशावेळ आप या नयं णात असलेली एक अ तशय मह वाची गो हणजे प र तीकडे बघ याचा आपला कोन! ा अंकात याच वषयावर सायलीने ल हलेला ‘भोग सरंल, सुख येईल’ हा अ तशय सुरेख लेख आप याला वाचायला मळे ल. वसंत ऋतु या आगमनावर मा ा सग याचा काहीही प रणाम झालेला नाही ही खूपच आनंदाची बाब आहे! नसगावर कोणीच मात क शकत नाही हेच खरं! नैस गक सुखाचा आनंद लुट यात एक कारची मजा असते. आपण रोज या धकाधक या जीवनात ब याच वेळा ा आनंदास मुकतो. आज आप याला मळाले या संधीचा आपण सवानी स पयोग क न घेऊया. मनेसोटात या थंडीने गोठू न जणू काही खराटे च बनले या झाडांना हळू हळू पालवी फुटू लागली आहे. भोवतालचे छोटे मोठे जलाशय झुळझुळ वा लागले आहेत आ ण यात डौलदारपणे मनमुराद फरणारी बदकेही दसू लागली आहेत. डॅफो डल, हया सथ, पॅ सी, अशा अनेक फुलांनी केले या रंगांची उधळण आ ण सुवास याने वातावरण एकदम फु लत झाले आहे. हे सव वसंताला “ऋतुराज” हे नाव साथ अस याची खा ी क न दे त.े मुखपृ ावरील फुलां या रंगीबेरंगी फोटो ने तुमचे मन वेधलेच असेल. माधवी शरोळनी आप या या अंकासाठ रेशमी फुलां या सुंदर, मनमोहक पु प रचना क न याचे फोटो पाठवले आहेत. स प र ती कती काळ सु राहील हे कोणालाच मा हत नाही. तर अ या ा कठ ण प र तीत आपणा सवा या मनोरंजनासाठ आमचा हा अंक, यातील येक लेख, क वता, छाया च े, थोडाफार हातभार लावतील याची मला खा ी आहे. वरंगु यासाठ “बौ दक खुराक” ा सदराखाली एक सोडू न दोन कोडी या अंकात आ ही समा व केली आहेत. मराठ पु तकं वाच याची आवड जोपासणा यांनी ल हलेली तीन पु तकांची प र णेही या अंकात वाचायला मळतील. आप यापैक क येक जणांना लखाणाची इ ा असते, परंतू वेळे अभावी ते जमत नाही. स या लाभले या वेळेचा फायदा घेऊन आप या पुढ ल अंकासाठ लेख लहायला सुरवात करा तर मग! स या या ताळे बंद प र तीचा आप या रोज या जीवनावर काय प रणाम झाला कवा ा काळात तु हाला काय अनुभव आले, तु ही तुमचा वेळ कसा घालवत आहात ा वषयावर लेख, गो ी, क वता ल न काढा. हतगुज या पुढ या अंकात आ ही या स क . दर वेळेला हतगुजची सह-संपादक य जबाबदारी पार पाडताना, मी आ ण सायलीने एक त काढलेला वेळ, एकमेक या हात या चहा-पो ा या आ वादाची मजा, हे सव सोडू न ा अंका या काशनाचे काम मा आ हाला र वनी ारे पूण करावे लागले. ा अंकात सहभागी झाले या येकाचे मी मनःपूवक आभार मानते आ ण पुढ ल अंकासाठ भरघोस तसाद ाल अशी आशा बाळगते! ध यवाद! वषा कांडलीकर
भोग सरंल, सुख येईल सायली अमरापूरकर-जहा गरदार न भूतो न भ व यती हणतात ना काहीशी ही स याची प र ती तशीच आहे. वेगाने धावणा या आप या आयु यात अचानक यय आला आहे. नेहमी भरधाव वेगाने पळणारे आपले ण, म नटे , तास, दवस, आठवडे नुसतेच एक लांबलचक काळाची साखळ सम भासतात. चोवीस तास, रा ं दवस घरात रा न ऑ फसचे काम करणे, मुलांचा अ यास घेण,े जवाची करमणूक करणे हे सगळे च ऑनलाईन करायचे हणजे एक तारेवरची कसरतच! अशी ही ताळे बंद प र ती कती दवस राहील हे सांगणे कठ ण. यामुळे माणसाला कंटाळा येण,े न साह वाटणे कवा बोली भाषेत सांगायचं तर बोअर होणे अगद साह जक आहे. "ताळे बंद" या श दात जरी नकारा मक भाव दडला असला तरी आपण "बंद " नाही हे ल ात ठे वायला हवे. व टर ांकल नावा या थोर मानसशा व वचारवंताने नाझी कॉ स े शन कॅ म ये बंद असताना "Man's Search For Meaning" ा पु तकाची न मती केली. तो यावेळ सवाथाने बंद होता पण तरीही वचार करायची श आ ण ेरणा या याकडू न कोणीच घेऊ शकले नाही. तो हणतो "to live is to suffer, to survive is to find meaning in the suffering." ….."He who has a why to live can bear with almost any how!" जगातील सग या कार या वातं याला जरी माणूस मुकला तरी एक वातं य या याकडू न कुणीच ओढू न घेऊ शकत नाही आ ण ते हणजे वचार वातं य व याचा ीकोन! व टर ांकल या श दात - " the last of human freedoms is the ability to choose one's attitude in a given set of circumstances."
को वद-१९ मुळे दवस दवस घरी रा हलेली माणसे नाराज, नाखूष, बेचैन अगद नराश सु ा होऊ शकतात. मन अ व सहा जक आहे. पण अशावेळ एक गो आप या नयं णात न क आहे हे ल ात ठे वायला हवे आ ण ते हणजे प र कोन!
होणे, सैरभैर वाटणे हे ही तीकडे बघ याचा आपला
आपण जर सकारा मक पणे आप या दले या प र तीत काय काय करता येईल हे पा हले तर ल ात येईल क गेली क येक वष आपण मनात ल न ठे वले या "टु डू ल ट" पूण करायची हीच वेळ आहे! कुटुं बयांबरोबर वेळ घालवणे, एक जेवणे, आप या मुलांना आपले लहानपणचे क से ऐकवणे, आ ते ांना फोन क न कवा हडीओ कॉल क न यां याशी ग पा मार यात वेळ घालवणे, पूव या सुंदर आठवण ची उजळणी करणे, व ं दपणे संगीत ऐकणे, झोप काढणे, नवीन पदाथ करायला शकणे व शकवणे, ायाम करणे, घरातील कपाटे आवरणे, जुने फोटोचे अ बम चाळणे, बागकाम करणे, गो ी कवा क वता ल हणे, पु तके वाचणे कवा audiobooks ऐकणे, सनेमा नाटक बघणे, वणकाम, भरतकाम करणे, प े खेळणे, च कला करणे, श द कोडी सोडवणे, मे डटे शन कवा चतन-मनन करणे, दे वपूजा करणे, एखाद नवी कला शकणे, समाजातील गरजू लोकांना मदत करणे, अशा अनंत गो ची याद होऊ शकते. नेहमी कराय या कराय या हणून रा न गेले या गो ी करायचा हाच तो सुवण काळ! ही सुरेख संधी नसगाने आप याला दली आहे. आयु यातील येक काळ जसा येतो आ ण जातो तसा हाही ट पा आपण सुख प पार क असा दलासा दे त " दस येतील दस जातील, भोग सरंल सुख येईल" या ओळ तला भावाथ ल ात घेऊ यात. आप या सग यांना शारी रक व मान सक वा य लाभो हीच माझी स द ा!!
च े मला मा हत असलेले पारनेरकर काका-काकू वंदना बे हे प ह यांदा ज हा मी व माझा नवरा केदार २००० साली सट लुईस ( मझोरी) सोडू न म नयापोलीस ला आलो, ते हा र या ना यातले इडन ेअरी मधे राहणारे सोनाली व अभय पारनेरकर ां याशी ओळख व नंतर मै ी झाली. यथावकाश यां या दो ही कुटुं बांशी पण ओघाने ओळख झाली. डॉ. शरद काका पारनेरकर मूळचे इंदोरचे. होळकर साय स कॉलेज मधून फ जकल के म वषयात मा टस शकलेल.े १९६६ साली म य दे श प लक स हस क मशन तफ रामपुर ग हनमट कॉलेज म ये ा यापक हणून नेमणूक झाली व या नंतर होळकर साय स कॉलेज मधे बदली सु ा. १९८४ साली कॉलेजने यांना के म वषयात डॉ टरेट पदवी ने स मा नत केले. पुढची काही वष यांनी रतलाम येथील ग हनमट आटस् आ ण साय स कॉलेज म ये शकवले व २००० साली पूण नवृ ी घेतली. मंगला काकू ा गृहीणी व मुळ या नागपूर या. यामुळे यां या घरात मराठ बरोबरच हद भाषा व सं कृतीशी सु ा तेवढाच लगाव. त ही मुलगे (IT Professional), सुना (इं ज नअर, डॉ टर इ याद ) व नातवंडे, फलाडे फया व म नयापोलीस म ये श ण व नंतर नोकरी न म ाने ा यक झा याने दोघांचा ओढा साह जकच अमे रकेकडे! मुलगे व सुनां या आ हाव न व सोयी कर हणून दोघांनी आधी ीन काड व पाठोपाठ अमे रकेचे नाग रक व वीकारले. जवळ जवळ २० वषापूव मी जे थम यांना भेटले, ते हा पासून यांना कायम आनंद , हसतमुख व उ साही असेच ब घतलंय. मो ा सुने या स या बाळं तपणात मदत, कवा धाकट ची मे डकल रे सडे सी सु असताना यां या घरी छोट मुले व घरातले सांभाळ याची जबाबदारी हसतमुखानं, ेमानं पार पाडली. ा उपर, वतःचा छं द व आ थक वावलंबन जोपास यासाठ काकूंनी आपला छोटासा “Crochet”, वणकाम, शवणकाम व आ टरेश स चा - ए ट ह आ टरेश स नावाचा - असा वेळात वेळ काढू न छोटा उ ोग दे खील सु केला. “आप या वतःचे चार पैसे असावेत” असा काकूंचा पुरोगामी वचार! आम या एका अमे रकन मै णीला ६ वार साडीची नाडीची शवलेली साडी सु ा शऊन दली यांनी! काका इथ या नयमा माणे गाडी चालव याचा सराव क न, लमथ मध या “कुमॉन अकॅडेमी” म ये पेपर तपासायला जाऊ लागले. नातवंडांना खाजगी शाळे त, व यां या इतर लासेसना सोडणे-आणणे, घरची ोसरी करणे इ याद लहान-मोठ कामे करायचा वाटा उचलला. जे हा जे हा श य असेल ते हा मुले, सुनांबरोबर मराठ मंडळा या काय मांना, मराठ नाटक, सनेमाला हौशीने नटू न थटू न येऊ लागले. यां या हद व मराठ भा षक त ण म प रवारांशी छान मळू न, मसळू न गेल.े नातवंडांमुळे व यां या बरोबर के टग व आईस हॉक सारखे खेळ बघुन म नयापोलीसची अ ाळ व ाळ थंडी व बफ सहन करायला शकले. ा शहराला आपलं सरं घर हणून खूप उ म र या वतःला ऍडज ट केलय हे मला नेहमीच कौतुका द वाटतं. एकदा का अमेरीकन नाग रक व मळा यावर मा दोघंही म नयापोलीस या थंडीतून पळ काढ यासाठ ५-६ म ह यांसाठ भारतात जाऊ लागले! तथ या नातेवाईकांशी भेट गाठ , तथ या मो ा घराची कामे, बँक, पे न इ याद कामांची जबाबदारीही होतीच. मी या दोघांना हसतमुख, ेमळ, व सदै व कायरत असलेले ब घतले आहे. कधीही कुठ याही गो ीची कवा लोकांची त ार करताना ऐकले नाही. मुलां या सुरवाती या अपाटमट मधे रहात असोत का आ ा या मो ा घरात रहात असोत, तोच उ साह, तेच ेम व आपुलक कायम टकलेली बघते आहे. मुले व सुनाही तेवढे च ज हा याने व आपुलक ने यांचे करताना ब घतलंय.
असेच एकदा मी ह मंद रात २५० लोकां या सादाचा वयंपाक कर याचे ठरवले असताना काकू मदत करायला एकदम चटकन तयार झा या! अगद उ साहाने वयंपाक व पूण वेळ जेवण वाढत रा ह या. एक दोन वेळा आमची मुले लहान असताना न त पणे यां या सुपूद क न मी माझी कामे क न येऊ शकले. नातवंडांचे वाढ दवस हा यां या आनंदाचा दवस. अग याने सवाची वचारपूस व सवा या भेट गाठ ने यांना आनंद मळतो. अमे रकेत या नातेवाईकांची आवक जावक, यांचे आदरा त य कर यात दोघेही खुश असतात. स या दोघांचे वा त धाकटा मुलगा अ मत व सून डॉ. वै णवी कडे, इगन मधे असते. अमे रकेत रा न सु ा तीन भारतीय प ा कती उ म कारे एक रा शकतात ाचे पारनेरकर कुटुं ब एक उ म उदाहरण आहे!
च े
एक दे खणे ऋजुता पाथरे ***
ा
म व - रमा चौहान*** च ातील मजकूर हा ीमती रमा चौहान यां या संमतीने ल ह यात आला आहे.
प ास वषापूव अमे रका व भारत खूप वेगळे दे श होते. जग आज या इतकं जवळही आलेलं न हतं. त या काळात नागपूर जवळ या मनसर नावा या गावात ज मलेली मुलगी ल न होऊन मुंबईला आली. मा या पती या म ाची ती बायको. आम या ल नातही ती हजर होती. मी इथे आले आ ण दोन वषानी तीही आली. आमची मै ी घ झाली. आ ही एकमेक ना बहीणीपे ाही जवळ या झालो. सा या गो ी एक क लागलो. वास, सण, सोहळे साजरे करणं, एकमेक या सुख- ःखात सहभागी होणं हे आपोआपच होत गेलं. इथ या पर या दे शात एकमेक या मदतीने आ ही वतःची ओळख क न घेत राहीलो. या अनोळखी जगात ळलो, आनंदाने पुढे जाऊ लागलो. आ हाला क पनाही न हती क कती मोठ च वादळं आम या आयु यात येऊन आ हाला उ व त क न जाणार होती. माझी ही मै ीण रमा चौहान फसवणूक ला बळ पडली. भोळ , सरळ मागाने चालणारी रमा आपलीच एक मै ीण गोड बोलून आपला गळा कापेल अशी क पनाही क शकली नाही. नवरा हणजे पती-दे व समजणारी, बाळबोध सं कृतीत वाढलेली रमा याने भचार केला तरी या या वनव या करत राहीली. मला सोडू नका हणून वनव या करत राहीली. पण न ू रपणे ठोक न तो तला व आप या दोन मुलांना वा यावर सोडू न नघून गेला. रमाचं सारं व उधळू न गेल.ं इतके वष काडी काडी क न जमवलेलं तचं घरटं उ व त झालं. तचं अ त वच नाहीसं हो याची वेळ आली. घट ोट झा यावर तचे मुलगे, एक १८ व सरा ९ वषाचा होता. या नाजुक वयात जे हा मुलांना व डलांची खूप गरज असते ते हा ते वडीलांना पारखे झाले. यां यावर याचे प रणाम झाले. धाकटा मुलगा वाईट संगतीला लागला. वतः या ःखातून रमाला बाहेर पड याआधीच याला मागावर आणणे मह वाचे होते. तने ही जबाबदारी सु ा पार पाडली. आपली नोकरी सांभाळू न ती हळू हळू सावरली. माणसात आली. मोठा मुलगा इं ज नअर झाला. धाकटा क लनरी आटस् व हॉटे ल मॅनेजमट चा कोस क लागला. धाक
ा या ल नात रमाचा पूव चा नवरा व याची बायको यां या बरोबरीने तला वावरताना बघून मला तचा अ भमान वाटला.
पण तचं आयु य तेवढं सोपं न हतं. त या नातवाचा पाय खावला गे यामुळे याला हॉ टलम ये नेले असताना या या शरीरात अनेक ॅ चस दसली. चौक या सु झा या. कसं झालं, कधी झालं याची तपासणी झाली. नातवाला ता पुरतं स या आजीकडे पाठव यात आले. शंकाकुशंकांनी सवानाच घे न टाकलं. नंतर सुने या बेबी सटरकडे गैर वतन (अ युज) झाला असावा अशा नणयामुळे नातू परत मळाला. यावेळ झालेली रमाची तगमग बघून मा या पोटात तुटत असे. या सग या मनः तापातून ती गेली आ ण सावरेपयत तो ऑट ट क(Autistic) अस याचे नदान झाले. रमावर आभाळ कोसळले. मला वतःला अपंग मुलगी अस यामुळे त या वेदना मी जाणू शकत होते. तने धैयाने याला त ड दले परंतु हा ताण सहन न होऊन मुलाचेही ल न मोडले. या सा यातून जातानाही ती समाजात मसळत होती. उघडपणे आपली प र ती सग यांना सांगून ती रोजचे वहार करतच राहीली. येक संगांला उप त रहाणे, सग यांना मदत करणे, सावजनीक काय मांना हजर रहाणे हे ती सव मनापासून करत असे.
रमा त या नातवंडांबरोबर
पण दे वाला तरी तची कती परी ा पहायची होती कोण जाणे. २००९ साली ती आजारी पडली. वेगवेग या चाच या चालू असतानाच तला एकदम दसेनासे झाले. तची ी गेली ते “Sercodosis” नावा या आजाराने. तचं आयु य अंधःकारात बुडून गेले. सव डॉ टस, सव उपाय क नही इलाज चालेना. सगळ कडे अंधार. पण एका डॉ टरने एक नवीन योगा मक औषध दे याचे ठरवले. थो ाशा आशे या करणाने जरा उभारी आली आ ण खरोखरंच तला थोडा फायदा झाला. पूण काळोखाचा पडदा थोडासा बाजुला होऊन तला अंधुक दसू लागलं. पण औषधाचे अनेक प रणामही झाले. केसंही राठ व वरळ झाले. परंतु ती आता काठ घेऊन चालू लागली. अजूनही तला साफ दसत नाही. तची नोकरीही गेली. गाडी घेऊन सगळ कडे फरणारी रमा एकदम परावलंबी झाली.
परंतु आप या रा यात या अनेक क पांमुळे ती अनेक गो ी शकली. माइ ोवे ह चालव यापासून, मे ोमो बलीट ची बस घेऊन ती इकडे तकडे जाऊ लागली. भारताचा वासही तने एकट ने केला. नातवंडांना सांभाळते, भण वाप न वाचन करते. सग या समारंभाना जाते, ल नाला जाते, हळद कुंकवाला जाते, एवढे च नाही तर वतःही हळद कुंकू करते!
तला फार शकता आले नाही याचे नेहमी वाईट वाटते. पण तची वैचा रक पातळ कती खोल आहे याची क पना त याशी बोलताना येत.े ती ान पपासू आहे. एखादा इं जी श द कळला नाही क कुणाला वचार यात तला कमीपणा वाटत नाही. नवीन नवीन मा हती शकायचा, समजून घे याचा तला छं द आहे. येक गो ीवर ती खूप वचार करते. त यावर एवढे संग कोसळू नही आप यापे ा अ धक कमनशीबी ब ल तला कळवळा वाटतो. ती वतः याच कोषात गुंतलेली नसते. तचा कोन इतका आशावाद असतो क मन थ क होते. एक इतक साधी सुधी बाई अनेक तडा यानेही मोडू न न जाता आज ताठ उभी आहे. कुणावरही चीडचीड न करता छो ा छो ा गो ीत ती आनंद शोधात रहाते. सहानुभूतीची झोळ कुणापुढे न पसरता ती वा भमानाने पुढे चालत आहे. कुठ या कुठ या मनात भडकले या अ न वाळांशी सामना करत ती आज एक समृ वचारांची वजेता आहे. ती हण आहे ना, “If life gives you lemon, don't get mad, make lemonade" याचे उ म उदाहरण हणजे ही माझी सखी रमा चौहान! तची मै ी मला लाभली हे माझे भा य आहे. Hats off to you Rama.
भावपूण
ांजली
गेली क येक वष मनेसोटा म ये वा त असलेले व मराठ मंडळाचे आजीव सभासद सुहास व रजनी पाटणकर यांची जे क या सु ची हीचे अ पवयात नुकतेच अकाली नधन झाले. आ ही यां या ःखात सहभागी आहोत. सु चीचा ज म ८ ऑ टोबर १९६८ रोजी भारतातील कानपूर येथे झाला. मनेसोटात आ यावर तचे श ण इथेच पूण झाले. १९९४ साली बॉ टन यु न ह सट तून तने M. D. ही पदवी मळवली. १९९७ साली रे सड सी पूण क न ती मनेसोटातील पाक नकोलेट ल नक म ये काम क लागली. याच वष तचा ववाह पॅ क केली (Patrick Kelly) यां याशी झाला व २००३ म ये यांचा मुलगा करण याचा ज म झाला. २०१२ म ये ते मनेसोटाचा नरोप घेऊन कॅ लफो नयात ा यक झाले. तेथे UCLA मेडीकल सटरम ये सु ची काम क लागली. ती उ म डॉ टर होतीच परंतु च कला, नृ यकला, गायन, आ ण पयानोवादन अशा कलांम येही तने नैपु य मळवले होते. ती खेळाडू ही होती. बाय सक लग, डाउनहील क ग, वॉटर क ग या गो तही ती आवडीने भाग घेत असे. त या वास ेमामुळे तने जगातील अनेक भागांना भेट द या हो या. यानीमनी नसताना अचानक माग या वष मे मही यात तला Pancreatic Cancer झा याचे नदान कळले. परंतु खचून न जाता तने झुंजारपणे लढा चालू ठे वला. य नांची पराका ा क नही काळापुढे कोणाचा इलाज चालला नाही व २६ माच २०२० रोजी ती सवाना सोडू न गेली. स या या करोना हायरस या आ णबाणी या अनेक नबधांमुळे तचे अं यसं कार फ कुटुं बयानाच पार पाडावे लागले. आप या समाजातील एका कतबगार सुपु ीला आपण गमावले आहे. तची उणीव सतत भासत राहील. त या आ यास शांती लाभो ही ईशचरणी ाथना! सुहास, रजनी व तची धाकट बहीण सुफला आ ण पॅ क व करण या सा यांना पुढ ल आयु याची वाटचाल कर यासाठ लागणारे धैय व मनोबल मळावे ही स द ा!
मराठ चीये नगरी “भाषा शासन टकवत नाही, भाषा लोक टकवतात!” डॉ. वृषाली गोसावी जाग तक मराठ भाषा दवस (मराठ रा यभाषा दन) हा जगभरातील मराठ भा षक दर वष २७ फे ुवारी रोजी साजरा करतात. ानपीठ पुर कार ा त स मराठ कवी व णू वामन शरवाडकर (कुसुमा ज) यांचा ज म दवस हा ‘मराठ भाषा गौरव दन’ हणून साजरा केला जातो.
'इये मर्हा टचीया नगरी, व ेचा सुकाळू करी', अशा श दांतून ाने रांनी मराठ चा गौरव केला आहे. अमृतातेही पैजासी जकणा या या माय मराठ चा आप या सवाना साथ अ भमान वाटतो. मराठ भाषा गौरव दना या न म ाने आयो जत केले या मराठ वा हनीवरील एका काय मात ये सा ह यक ी. महेश एलकुंचवार यांचे भाषण ऐक यात आले. मराठ भाषेला अ भजात भाषेचा दजा मळावा ही सम त मराठ जनांची मागणी आहे. परंतु मराठ भाषे या स या या प र ती ब ल आपण सजग आहोत का? याब ल ी. एलकुंचवार यांनी अ तशय परखड वचार केले. एलकुंचवारां या भाषणातला श द न् श द पटला आ ण यांचे वचारही मनाला भडले. मराठ भाषा टक व यासाठ वैय क पातळ वर आपले य न न क च कमी पडतात याब ल दोषी वाटले. ा भाषणाने े रत होऊन मी भाषणाची च वनी फ त अनेकांना पाठवली. परंतु मोजके लोकं सोडता बाक सवानी ‘खूपच मोठा ह डओ आहे. बघायला वेळ नाही’ असा तसाद पाठवला. मला वाईट वाटले. परंतु तरीही नाउमेद न होता, एलकुंचवारांचे हे अ तशय भावी आ ण परखड व ेषण अजून थो ा जा त लोकांपयत पोहचवता यावे ा हेतूने मी यां या भाषणाचे श दांकन केले. मराठ भाषा दना न म एलकुंचवारां या भाषणाचा गोषवारा ल खत व पात आप या सवापयत पोहोचव याचा हा माझा अ पसा य न!
ी. महेश एलकुंचवार यांचे भाषण मी दे शभर फरतो आ ण येक ांताम ये ती ती भाषा बोलणारे जे लोक असतात या सग यां या मनात आप या मनात जी चता असते तीच चता असते, क आमची भाषा वशु व पात रा हलेली नाही आ ण त याम ये भेसळ होते आहे. तचे अवमू यन होत आहे. तर यावर उपाय काय हा सग यांसमोर पडलेला आहे. आज या काय मात मला मराठ या अ त वाब ल जी काळजी वाटते याब ल तुम याशी बोलतो कारण इतके चांगले ासपीठ मला पु हा मळणार नाही. मराठ भाषेची काळजी करावी अशी प र ती आहे असं मला वाटतं आ ण ही प र ती आजची नसून आगरकरां या वेळेपासून आहे. मराठ भाषे या अवन तब ल आगरकरांनी सु ा ल न ठे वले आहे. ते हापासून आजपयत सुधारणा काही झालेली आहे असे मला वाटत नाही. उलट मला असे वाटते क स याची जी मराठ आहे, वशेषतः शहरात या लोकांची मराठ , त याइतक बा धत आ ण अशु भाषा बाक कोणी बोलत नाही. खे ातली माणसे जी बोलतात ती लोकभाषा असते. ती लोकभाषा वाही असते आ ण काळानु प बदलत राहते आ ण पर ांतीय भाषांमधले जे श द यां यापयत पोचतात याचे ते सुंदर अनुवाद करतात कवा या श दांचे बोली भाषेशी एक करण इत या बेमालूमपणे करतात क तो श द परका आहे असं वाटत नाही. परके श द आ मसात कर याची जी श बोली भाषेम ये आहे ती श माण भाषेम ये (शहरी भाषेम ये) नाही. आपण फार इं जी श द वापरतो आ ण आप यावरचा इं जीचा भाव नाकार यात काही अथ नाही. नर नरा या मराठ वा ह यांवरचे काय म ब घतले तर ल ात येईल क बोलणारी माणसे जा त इं जी म येच बोलतात. खा पदाथ कर या या काय मात या या या शालू नेसून येतात, बटाटे वडे कसे करायचे ते दाखवायला, या या या
प तीचे मराठ बोलतात ते ऐकून अ रशः भू मगत हावेसे वाटते. “Fresh vegetables आणून यांना boil करा आ ण यांना mash क न, मग याचा dough बनवा आ ण मग यांना cut क न, deep fry करा.” ा वा याम ये फ यापदच मराठ आहे. मग आ ही घरी गमतीने हणतो, “ यापद तरी मराठ कशाला? आपण इं जी यापदाचे मराठ करण करावे. कशाला अँ ायचं? नंतर सॉरायचं? ( हणजे angry कशाला हायचं आ ण नंतर sorry हणायचं?)” ा कारचे मराठ चालते, ऐकले जाते, आनंदाने बोलले जाते आ ण कोणालाही खंत वाटत नाही क ा प तीचे मराठ बोलले जाते. ा मराठ वा ह यांवर होणा या काय मात शु मराठ बोलले गेले पा हजे असा आ ह वा ह यां या लोकांनी धरला पा हजे आ ण तो आ ह धरणे ही यांची जबाबदारी आहे. मराठ भाषेब ल जेवढ अना ा शहरी लोकांम ये आहे तेवढ इतर ांतांम ये नाही. आपण सरसकट इं जी श द वापरतो आ ण तेही अनेकदा चुक या प तीने वापरतो. आपला प वहार इं जीत असतो, बोलणे इं जीत असते. मराठ भाषेला अ भजात भाषेचा दजा मळावा असे आप याला वाटते. परंतु या भाषेचा अ भजातपणा टक व यासाठ आपण काय करणार आहोत? आपली ‘मराठ भा षक’ हणून काही जबाबदारी आहे का? आपण सव जबाबदा या शासनावर टाकतो. शासनाने नर नरा या स म या ापन के या आहेत व यांचे काय इतर स म यांसारखे सरकारी प तीनेच चालते. परंतु शासनाकडू न ही अपे ा करणेच चूक आहे, कारण आपण सु श त लोकच आपली मराठ भाषा शु बोलू शकत नाही. शासनाने जरी नयम केले क ‘शु भाषा न बोल यास दं ड होईल’ तरी घरात आपण काय भाषा बोलतो हे शासनाला कसे कळणार? यामानाने खे ातले मराठ शु आहे. खे ात ताबडतोब तश द तयार होतात आ ण बोलीभाषेत जले जातात. जसे कानशा (मोबाईल), दमक डी (Jeans), ब ब या (loudspeaker) ासारखे समपक श द तयार होतात आ ण सहजग या वापरले जातात. माणभाषेला मा पर ांतीय श दांचे मराठ करण क न, मूळ भाषेशी एक करण क न, ते श द आ मसात करणे जमलेले नाही. मराठ भाषेम ये फार पूव आलेले फारसी श द आपण अजूनही वापरतो. परंतु इं जी भाषे या आ मणाचे काय करायचे हे आ हाला कळत नाही आ ण आपण अ तशय अशु मराठ बोलतो. ामागे एक कारण बौ क आळस हे आहे. म घेऊन मी शु मराठ च बोलेन असं आप याला वाटत नाही. आम या घरीही नवीन पढ म ये इं जीचे आहेच. यामुळे घरी नयम केला आहे, ‘जेवताना फ मराठ तच बोलायचे.’ ते हापासून घरात जेवतांना शांतता असते.
महेश एलकुंचवार
आपण वतः मराठ कती शु बोलतो ाचे आ मपरी ण करणे ही म यमवग यांची जबाबदारी आहे. कारण भाषा म यमवग य माणसे टकवतात. वशेषतः या टकवतात. या, ा परंपरे या आ ण भाषे या वाहक असतात. पूव या काळ अनेक या शेकडो हणी वापरत असत. आता हणी वशेष कोणी वापरत नाही आ ण वापर या तर याचा अथ कळत नाही. अशा हणी आ ण अनेक श द भाषेतून नाहीसे झाले आ ण होत आहेत. श द ना हसे हो यामागे काही कारणेही आहेत. उदाहरणाथ, आपण काही पा ा य उपकरणे वापरायला सु वात केली आ ण याबरोबर आपली कती श दसंप ी न झाली हे कधी आप या ल ात येते का? वॉ शग मशीन घरात आ या णी आपटणे, धोपटणे, चुबकणे, खंगाळणे, बुचकाळणे, झटकणे, फटकणे हे सगळे श द मराठ तून कायमचे गेल.े घरात आपण वॉ शग मशीन ‘ऑन केले आहे’ असे हणतो, ‘सु केले आहे’ असे हणत नाही. म सर वापरायला सु वात के यापासून वाटणे, घोटणे, कुटणे, खरडणे असे अनेक श द जे या येशी नगडीत होते तेही न झाले. परदे शी तयार झाले या यं ां या वापरामुळे या न झा या. यं परदे शी तयार झा याने, येशी नगडीत इं जी श द आपण वापरले आ ण याला तश दही तयार झाले नाहीत. हा मराठ भाषेवर मोठा आघात झाला. संगणक, र वनी ासारखे श द सहजग या वापरता ये यासारखे आहेत, पण तेही आपण वापरत नाही.
म यमवग य शहरी माण भाषा बोलणा या लोकांची मला काळजी वाटते. आप याला आपली भाषा नीट येत नाही. खे ात या लोकांना भाषा येते आ ण भाषा जर जवंत रा हली तर खे ात या लोकांमुळेच राहणार आहे. सा ह याचे क ही आता पुणे-मुंबई रा हलेले नाही. सगळे मह वाचे सा ह य खे ात या लोकांकडू न तयार होत आहे. स याचे लेखक सदानंद दे शमुख, ीकांत दे शमुख, आसाराम लोणटे हे सव अ यंत गुणी लेखक आहेत, जे आपली लोकभाषा वाप न ल हतात. यांचे तथले आहेत. सा ह याचे क तथे आहे हणूनच मराठ भाषेला आ ण मराठ सा ह याला काही भ वत आहे असे वाटते. ती भाषा म यमवग यां याच हातात रा हली असती तर भाषा के हाच नःसंतान झाली असती असे वाटते. ाचे कारण शहरीनाग रक वग आप या भाषेब ल पूणपणे बे फ कर आहे. आपण भाषा गमावतो हणजे आपलं संपूण सां कृ तक सं चत गमावतो. आप या अ त वाचा ाण नाहीसा होतो ाची जाणीव नाही. आपण जी अशु भाषा बोलतो ते असं कृतपणाचे ल ण आहे हे कळत नाही. आपण कती वेगवेग या कारांनी मराठ हरवली आहे ाची आप याला जाणीव नाही. आजकाल ‘ वयंपाक’ हा श द गेलेला आहे. “काय करताय?” तर ‘जेवण बनवते आहे’ असे उ र असते. जेवण बनवणे हे ‘खाना बना रही ँ’ याचे अ वचारी मराठ करण आहे. तसेच ‘कणके’ ला ग हाचे पीठ व तखटाला ‘ मरची पावडर’ हणतात. वयंपाक, कणीक, तखट हे ढ श द पाहता पाहता गेले आ ण का गेले व कसे गेले ते आप यालाच ल ात येत नाही. हे हद चे मराठ भाषेवरील आ मण आहे आ ण ते आप यालाच पचवता आलेले नाही. हा सगळा गलथानपणा, बेपवाई, कशाचीही काही खंत नसणे असा जो म यमवग य नाग रकांचा पा व ा आहे तो अ यंत घातक आ ण ला जरवाणा आहे. मराठ भाषा जर टकवायची असेल तर, स यांवर दोषारोपण कर यापे ा, लोकांनी काय केले पा हजे असे सांग यापे ा अथवा शासनावर जबाबदारी टाक यापे ा येक ने बोल यात येणा या इं जी श दांना मराठ तश द वापरता येतील का ाचा वचार करावा. आप याला प वहार
मराठ त करता येईल का? मराठ वतमानप वाचता येईल का? कती मराठ पु तके वकत घेऊन वाचता येतील? ाचाही वचार करायला हवा. बंगाली आ ण म याळ माणसे खूप पु तके घेतात आ ण वाचतात. तसेच यांची भाषा अ यंत समृ पणाने बोलतात आ ण जगतात. असे भाषा ेम मराठ माणसांम ये दसत नाही. ही आ मप र णाची वेळ आहे. “जाऊ दे , मराठ गेली तर हरकत नाही” असा जर पा व ा असेल याब ल काही हणणे नाही. पण मग ाने रांना तु ही कायमचे मुकाल. ‘वैरा यवसंत’, ‘ ःखका लद ’ असे श द नमाण करणा या माणसांपासून, ब हणाबा पासून आपली कायमची फारकत होईल. हे सव सं चत ठे वायचे का गमवायचे ाचा नणय यायचा असेल तर आपण आप यापासून सु वात क . भाषा शासन टकवत नाही. भाषा लोक टकवतात. खे ातली भाषा ही खरी जवंत भाषा! ती जा त च मयी, समपक आ ण जा त बोलक ही असते. परंतु आपण जी माणभाषा वापरतो ती आपण शु आ ण भेसळर हत का ठे ऊ शकत नाही ाचे आपण आ मपरी ण करायला हवे. मी मा यापुरता य न करतो आ ण संवादांम ये, भाषणांम ये इं जीचा वापर टाळतो. प ल हतांना मराठ ल हतो. अनेक गो साठ जो मराठ चा वापर करायला पा हजे, तो मी करतो. असा य न आपण सवानी केला, तरी मराठ ब यापैक टकेल. मला असे वाटते मी पुरेसे कठोर बोललो आहे. मराठ चे गोडवे मलाही गाता येतील. मी उ म मराठ जाणणारा माणूस आहे. ा सुंदर काय मात हा कडवा घोट दे णं आव यक होतं. कोणाला मा या बोल याने ास झाला असेल तर मला मा करा. म हो, भाषेची काळजी या एवढं च सांगतो. नम कार!
पु प रचना व याचे छाया च : माधवी शरोळे
मराठ चीये नगरी “ ल व टक हायोल स" मंगला गोडबोले (१८ जानेवारी २०२० या लोकस ा म ये
स
झालेला लेख इथे पुनः का शत करीत आहोत)
‘‘ही खीर इतक चवदार, पौ क बनते क कतीही पली तरी चालते.’’ ही ‘ पली’ मा मावश या डो यातच गेली. काय चाललंय आपलं? कस या भयाण भाषेसह जगतोय आपण? आप याला केस – कपडय़ांपासून दरवाजे – खड यांपयत येक गो इतक टापट प चकचक त नटवी लाग येय. फ भाषेब ल एवढ उदासीनता का? तीही मातृभाषेब ल? या ‘ ल व टक हायोल स’ या ाला त ड तरी कुठे फोडणार?.. इत यात मावश ना एकदम ‘व सला व हन चा आधु नक अॅड हाइस’ अथात ‘ वाऽऽ’ या न ा हे पलाइनची आठवण झाली.. दवस उजाडला. रोज या वतमानप ाबरोबर ‘ह डाग’ अलगदपणे मावश या घरात येऊन पडले. गेले खूप दवस ही रंजक जा हरात चकचक त, ब रंगी कागदातून, वतमानप ा या घडीत लपून घरात यायची. बादली, पाणी, साबण, फेस आ ण भलामोठा डाग यातून वा यं झळकायची, ‘फ एक बादली पाणीम ये दोन टॅ बलेट्स टाकून ढवळवा. ह डाग असलेला कपडा या पाणीम ये १० म नटं बुडवून ठे वा. डाग गायब.’ ‘नीलो े श यांचे घरी.. यांना डागांची ‘नो वरी’!’ हातात हा चटोरा आला क मावश ना रोज काळ पुढे गे याचा सा ा कार हायचा. पूव नुसती पोरंटोरं ह असत. सांडलवंड क न कपडय़ांवर डाग पाडत. आता डागच ह झाले. नुसतं ‘ढवळा’ न हणता ‘ढवळवा’ हट याने पोटात ढवळ याचा यय आला. शवाय ‘पाणीम ये’ वगैरे हट याने एकेका जोडा राची बचत झाली. अ पा री, अथब ल वगैरे हणतात तशी भाषा! आयती घरात येऊन पड येय. या खुषीत ‘पेपर’ कुशीत घेऊन मावशी वाचायला बसणार तेव ात शेजार या बंग यातली सातवीतली पोर सकाळची शाळा गाठ यासाठ घाईघाईने बाहेर पडली. ‘‘ नघालीस का गं? आज ड यात काय घेतलंयस?’’ मावश नी उ साहानं वचारलं. ‘‘आज मॉम बोलली, ‘ तला जेवण बनवायला वेळ नाही.’ मग मी बोलली, ‘‘मी कॅ ट नम ये ॅब करीन.’’ ‘‘जेवण जेवतात ना गं? यासाठ आधी वयंपाक करतात, नाही का?.. आ ण मॉम तुला काहीतरी ‘ हणेल’ ना? ‘बोलेल’ कशाला? बरोबर आहे ना?’’ ‘‘बा ऽऽऽऽ य ..’’ पोरीनं मावश या शकवणीचा यां याच बरोबर नरोप घेत हटलं. र ा आली होती तला नेणारी. मावश नीही जोराजोरात नरोपाचा हात हलवला. वतमानप पु
ात पसरणार तेव
ात यां याकडे ‘जेवण बनवणारी’ बाई आज रोज यापे ा लवकर घरी हजर झाली. तीही छान नटू न थटू न.
‘‘काय बनवू पटकन सांगा.’’ ‘‘तशी काम के यासारखं दाखवून खूप वष तू आ हाला बनवतेच आहेस बये. पण आज एवढा थाट?’’ ‘‘पूजेला जायचंय. ही रेड कलरची साडी घातलीये. तो कलर मा यावर शोभतोय ना मावशी?’’ ‘‘च.. च.. कती वेळा सांग? ू साडी घालत नाहीत. नेसतात. तु यावर शोभायला तू काही भत आहेस का गं? भतीवर रंग शोभतात, माणसाला रंग शोभतात, खुलून दसतात, नाही का?’’ बाईनं ओ ासह यां यावरही बोळा फरवला ते हा तला सांगणं हे पाल या घडय़ावर पाणी ठरेल, हे ल ात घेऊन मावशी रोज या मराठ वतमानप ाला भड या. आप याकडे आता कोण याही भाषेतलं वतमानप फारसं आनंद वतमान दे ऊ शकत नाही, उदासीच आणतं. पण या खानदानी वृ प ाला आताशा मराठ भाषेत या न यन ा गटांग यांनी नवनवी खुमारी येई. बात या ल हताना कता- कम- यापद असली ु तं ं ते पाळत नसतंच. पण कोणता श द, कोण या अथाने कुठे , कसा वापरावा याचाही धरबंध नसे. ‘मागची पा भूमी’ काय, ‘ स ह त लेखणी’ काय, ‘मै वपूण संवाद’ काय, ‘ब परकर’ काय, एका प ाने स या ‘प ासोबत’ जाणं काय, नणयावर ‘कायम’ असणं काय.. भाषेला दासी- बटक - गुलाम अस यासारखं ताबडायचं, या एका नणयावर ते कायमचेच ‘कायम’ रा हले होते. वाचक बरेचदा नवांत असत. एखादा जाब वचारत. अलीकडेच ग लीतले कोणीतरी द गज (हे वशेषण स या ‘ हट’ होतं!) गचक या या बातमीम ये ‘ यां या प ात यां या उभय प या आहेत.’ असं वा य छापून संबं धतांम ये माफक भय नमाण केलं होतं. पण पुढे उभयप ी समझौता झाला.
आजही प ह या पानावरच एक द गज ‘आवरलेले’ होतेच. पण वत: या पंचात यांनी अनेकवचनांची चैन केली नस यामुळे वाचक अनेकवचनी मौजेला मुकले होते. मा आज एका श ण प रषदे चा वृ ा त होता. यात व ा या या ‘कलेकलेने यावं’ असा मौ लक संदेश तथ या द गजांनी दला होता. या अ ाप पोराटोरांचा कलेकलेला ल हणा या या अकलेवर तथेच सोडू न मावशी वतमानप ा या मराठ या कलाकलाने घेत पुढे वाचत रा ह या. इत यात फोन वाजला. वाचन थांबवून बोलावं लागलं. पलीकडे त ण भाची होती. ‘‘ कती दवसांनी फोन करतेयस गं?’’ ‘‘ पक चा बथडे आलाय नाऽऽ या तयारीत ‘‘ग णतात
त असतं ग. तू तयारीत
त होते.’’ असशील.’’
‘‘परवा ये.. सं याकाळ ५ ला तचा आवडता लॅक फॉरे ट कट करायचाय.. ते हा पोच.. येतांना तुझा तो फॅ सी नाईफ आण गं!’’ ‘‘..च् च्.. केक कापायला सुरी आणायला सांग ना गं.’’ ‘‘एऽऽ तू फारच मराठ मराठ करतेस हं मावशी..’’ ‘‘फार करत असते तर ‘कृ णार य कापायला’ नसते का हणाले?’’ ‘‘कृ णार य?’’ ‘‘ लॅक फॉरे ट! एवढं आ हालाही कळतं बरं का. पण रोजचे साधेसोपे मराठ श द वापरायला काय जातं तुमचं? अं? आ ण तु हीच बोलला नाहीत तर पुढे तुमची मुलं..’’ मावश नी कत ांदा तरी, कोणाला तरी ेमाने सां गतलं. पण समो न कत ांदा तरी याच अथाचं उ र आलं, ‘‘ए मावशी.. कती इ ॉट ट इ यूज हॅ डल करायचे असतात गं आ हाला रोजचे रोज?.. तु ही लोक कुठलं काय लावून धरता उगाच?.. आधीच टाइम नाही इथे कोणाला..’’ चौफेर मावश ना वेळेची वानवा दसत न हती असं नाही. पण त यात आपण आप या भाषेला सवात जा त भरडतोय, येऊ नये ती वेळ त यावर आणतोय हे कोणालाच समजू नये? या चुटपुटत बस या.. -------गेली काही वष अनेक बायकांचं घरात रांधणं-वाढणं झपा ाने कमी होत चाललं अस यानं वा ह यांवर पाक स या काय मांना ऊत येणं साह जक होतं. रोज पारी यातलाच एखादा काय म बघून या जीव रमवत. या दवशी एका वा हनीवर ‘ धीची खीर’ ‘बनत’ होती आ ण मावशी मनोमन तचं मराठ सुधा न घेत बघत हो या. ‘‘अगोदर ध गरम करा.’’ (गरम करायला काय ते आंघोळ चं पाणी आहे? आप यात ध मुळात तापवतात. गरजे माणे उकळतात. आटवतात. चला पुढे.) ‘‘ धी खसा.’’ ( खसा तर कोणालाही हवाच. पण धी कसला तरी पुरतो.) ‘‘खीस कढईत परतावा.’’ (खीस तर खीस. पण परतवायला काय तो रणांगणातला ह ला आहे का? कढईत परतलेलं पुरतं क . चला पुढे) ‘‘बदामाची पे ट आ ण इलायची पावडर टाका.’’ (पे ट आ ण पावडर ही साधनं आहेत हो. वयंपाकात कोरडी असेल तर पूड आ ण ओलं वाटण असायला हरकत नाही. चला पुढे.) असं बरंच पुढे जात जात एकदाची खीर झाली, पुढे साह जकच तचं पोषणमू य वगैरे आलं आ ण यातच मराठ चं पुरतं शोषण झालं. "ही खीर इतक चवदार, पौ क बनते क कतीही पली तरी चालते.’’
‘ही ‘ पली’ मा मावश या डो यातच गेली. काय चाललंय आपलं? अहोऽऽ येता- जाता- उठत बसता- काय करता कस या ओबड- धोबड, आकारउकार नसले या भयाण भाषेसह जगतोय आपण? आप याला केस- कपडय़ांपासून दरवाजे- खड यांपयत येक गो इतक टापट प चकचक त नटवी लाग येय. फ भाषेब ल एवढ उदासीनता का? तीही मातृभाषेब ल? या ाला त ड तरी कुठे फोडणार? ‘‘ वा!’’ मावश ना एकदम ‘ वा!’ या न ा हे पलाइनची आठवण झाली. ‘व सलाव हन चा आधु नक अॅड हाईस, ही हीएए’ आता ब तेकवेळा माणसांना एकमेकांची सुख- :खं बोलायला वेळ नसतो. हे ‘ वा’वाले हणे ऐकून तरी घेतात. तेही प हली तीन म नटं मोफत! करावा का यांना फोन?.. करावाच! मावश नी धीर केला. ‘‘हॅलोऽऽ मला जरा एका वेग याच सम येब ल बोलायचंय हो.’’ ‘‘हां.. हणजे सहन होत नाही.. सांगता येत नाही टाइप..’’ ‘‘छे हो! तसलं काही नाही. सांगता ढ गभर येत.ं लोकांना कदा चत समजत नाही.. होतंय काय.. माझी फार भा षक उपासमार होतेय हो.. सुबक, डौलदार, झुळझुळ त मराठ कुठे मळतंच नाही आता! ’’ ‘‘असं काही असतं का?’’ ‘‘खरंय. असं काही असतं हेही लोक वसरत चाल येत.’’ ‘‘थोडं ॉ लेमवर या ना मॅडम. पैशांचा, रलेशनचा ॉ लेम आहे का?’’ ‘‘ हटलं तर रलेशनचा आहे. भवतालाशी नातंच तुट यागत होतं हो. यामुळे एकेकदा आपणच रावतोय.. पुढ यांचं काय होणार?’’ ‘‘हा जो ॉ लेम आहे, हा जो डायलेमा आहे, ही जी सम या आहे, ती तुमचीच आहे का आम आदमीची पण आहे?’’ ‘‘आम आदमीचीच क . नुस या भाषे या ीमंतीनेही आम आदमीचा खास आदमी होऊ शकतो एक वेळ. पण भाषाच गमावलीत, मातृभाषा गमावलीत तर उरणार काय आप याजवळ?’’ ‘‘गमावली कुठे ? सगळ कडे ए झ ट करते क ती. ही जी भाषा हणताय, ही लँ वेज, हे जे क यु नकेशन आहे ते तर खूप जा त चाललंय स या.’’ ‘‘हो तर! एका श दाला दहा श द वापरताहेत आता लोक. ही.. जी.. जे.. ते.. हे.. जे.. या ठकाणी.. या ठकाणी .. अमके असोत.. तमके असोत.. काय काय असो?’’ ‘‘कम टू द पॉइंट मॅम, या ठकाणी खूप लोकांना खूप जा त सी रयस इ यूज ड कस करायचे असतात. अगद डोमे टक हायोल सपयत.. या ठकाणी, युनो..’’ ‘‘हा पण ल व टक हायोल सच आहे हो! मी मराठ कशाला मानू? सांगा.’’ ‘‘ या से टे सचा ए ड मराठ हबने होईल ते मराठ माना. इज दॅ ट ओके?’’ येथे तीन म नटं संपली. या ठकाणी आपली चकाट संपू ायची क आपण आपलं हणणं या या ठकाणी मांडत राहायचं हा जुनाच सम या, हा जुना डायलेमा मावश ना या ठकाणी घे न रा हला.
, ही जुनी
मराठ चीये नगरी मराठ अ भमानगीताची आनंदया ा कौशल इनामदार (र ववार, १ माच २०२० सकाळ या स तरंग पुरवणीत स झालेला लेख इथे पुनः का शत करीत आहोत) सकाळ या स तरंग पुरवणीत या वेळ मी ‘मराठ अ भमानगीत - एक आनंदया ा’ हा लेख ल हला आहे. या लेखावर आधा रत हा माझा लॉग. मराठ अ भमानगीता या लोकापणाला यंदा या मराठ भाषा दनी १० वष झाली. हे गाणं का झालं याब ल मी अनेक मा यमांतून बोललो आहे, परंतु या गा या या न मती ये वषयी फार बोललं गेलं नाही. सहा मा ांत बसणा या वृ ाला सात मा ांत का आणलं? प हली ओळ रव साठ या आवाजात का केली? कुठली ओळ कुठ या गायकाने गायची हे कसं ठरवलं? खरं तर एका लॉगम ये कवा एका लेखाम ये मावणारा हा वषय नाही. तरी या गा या या सां ग तक येब ल मी इथे काही गो ी सां गत या आहेत. लॉग इथे पहा: https://youtu.be/C2xRkYw3sRg मराठ अ भमानगीत इथे ऐका - https://youtu.be/7PktyRvXlMs साडेचारशेपे ाही जा त गायकांनी गायले या मराठ अ भमानगीताचं खरं भा य मला हे वाटतं, क यात इतके सारे ास मसळले आहेत. या ासांनीच या गा याला द घायु य दलं आहे. आज दहा वष या गा याला झाली तरी चमुकली पोरं, यांचे आई-वडील आ ण जगभर पसरलेली सम त मराठ जनता या गा यात आपले सूर आ ण ास मसळतच आहे आ ण ते या गीताचं आयु य वाढवत आहेत. मराठ भाषेसारखंच या गा याला वतःचं अ त व ा त झालंय. महा व ालयात होतो ते हाची गो . तापाची साथ होती आ ण या साथीत मीही सापडलो. पुढचे दोन दवस अंथ णाला खळू न राहणार हे मा या यानात येताच या दोन दवसांत एखादं पु तक वाचून होईल असा सकारा मक वचार मा या मनात आला. आम या घरात कुठं ही एखादं तरी पु तक हाताला लागतंच अशी ती असते. जे प हलं पु तक हाताला लागेल ते वाचूया, या वचारानं मी पलंगा या शेजार या खणात हात घातला. मा या हाताला जे पु तक लागलं ते होतं : ‘कुणा एकाची मणगाथा’ (लेखक : गो. नी. दांडेकर). खरं तर माझं सगळं श ण इं जी मा यमातून झालं. महा व ालयात येईपयत इं जी सोडू न माझं इतर वाचनही फार न हतं. णभर वाटलं, एखादं इं जी पु तक घेऊया का? पण पु तका या कपाटापयत जा याचंही ाण अंगात न हतं. ते हा, आळसा या ेरणेन,ं जे हातात आहे तेच वाचूया, असा वचार क न मी ते पु तक वाचायला घेतलं. आ य हणजे, तापा या लानीत ख या-खो ा या सीमारेषा पुसट झाले या असताना, मला नमदा प र मेचा तो अनुभव आपणच जगत आहोत, इतका खरा भासला. पु तक वाचून झा यावर, मला एक छोटासा का होईना; पण सा ा कार झाला. तो असा, क इं जीत अथवा इतर युरो पअन भाषांम ये कदा चत जगातलं सव कृ सा ह य असेलही; पण मा याशी थेट नातं सांगणारं कवा मा याब ल आ ण मा या आजूबाजू या पयावरणाब ल बोलणारं सा ह य हे फ आ ण फ मराठ भाषेतच आहे. पुढे मी संगीतकार झालो आ ण बरंचसं माझं काम मराठ तून केलं. अनेक वष, मराठ त काम करत असूनही मराठ चा हणून काही आहे याब ल मला क पनाही न हती; पण जे हा मुंबई या एका खाजगी रे डओ वा हनीत मला सांग यात आलं, क आ ही मराठ गाणी लावत नाही, कारण ती लावली तर आम या रे डओ वा हनीला एक ‘डाउनमाकट फ ल’ येईल, ते हा झोपेतून जागं हावं तसा मी खडबडू न जागा झालो. द लीत बसले या अ धका याला आपली भाषा ‘डाउनमाकट’ वाटते हा धो याचा इशारा नसून, आप यालाही तसंच वाटायला लागतं कवा कुणाला तसं वाटलं, तर याची बोच आप या मनाला जाणवत नाही, हा खरा धो याचा इशारा आहे! यावर सरकारनं, राजक य प ांनी, चळवळ त या लोकांनी काय करावं याब ल आप या सग यांनाच मतं असतात. मला मा एका आ मपीडाकारक ानं ासलं, ‘मा या मातृभाषेकरता मी काय करतोय? मी काय क शकतो?’ मी संगीतकार आहे- मी गाणं क शकतो... आ ण हणून मी ठरवलं, क आपण जगातलं सग यात भ गाणं मराठ त आ ण मराठ ब ल करायचं. सुरेश भटांचे ओज वी श द होते: लाभले अ हांस भा य बोलतो मराठ जाहलो खरेच ध य ऐकतो मराठ
पुढचं स वा वष, इतर कुठलंही
ावसा यक काम न करता, मी फ
हे एकच गाणं केलं.
हे सगळं सांग याचं कारण असं, क नुकताच मराठ भाषा दवस पार पडला. मराठ अ भमानगीता या लोकापणाला बरोबर दहा वष झाली. हे गाणं का झालं याची कथा मी अनेकदा वेगवेग या मा यमातून सां गतली आहे; परंतु हे गाणं कसं झालं, या मागे काय सां ग तक या होती, याब ल मा फार बोललं गेलं नाही! अगद प हली गो हणजे या गा याची चाल. वा त वक, या गीताचं वृ सहा मा ांत बसणारं आहे; पण मी एक मा ा वाढवून यात जरा जागा वाढवली. गाणं प ह यांदा लोकांसमोर आलं, ते हा यावर झालेली एक ट का हणजे या गा याची चाल जरा संथ वाटते. यात जोष नाही. हे गाणं संथ वाटतं ते अगद खरं आहे; पण तो या गा यातला दोष नसून याचं बल ान आहे असं मला वाटतं. का ते स व तर सांगतो. सुरेश भटां या मूळ क वतेचं नाव ‘मायबोली’ आहे. ‘अ भमानगीत’ हे नाव नंतर मला सुचलं. या क वतेम ये भाषेब लचा अ भमान ठासून भरलाच आहे; पण तो रा भमान नाही, क पोकळ अ भमानही नाही. अ भमानाबरोबर आहे ती तृ ती! हणून तर - ‘जाहलो खरेच ध य’ असं सुरेश भट हणतात. शवाय अ भमानासोबत येतो आ म व ास आ ण आ म व ासाबरोबर येतो तो धीर आ ण शांतपणा. खरा अ भमान असेल, तर मन शांत आ ण संयत होतं. जसं आपण ःखी आहोत हे सांगायला आप याला दर वेळ रडावंच लागतं असं नाही, तसंच जोष दाखव याक रता ओरडावंच लागतं असं नाही! हे गीत काही समरगीत न हे, क गती वाढली कवा प वाढली क जोष वाढे ल! या एका वाढले या मा ेमुळे या गा यात धीर आ ण आ म व ास आला. या क वतेचं एक वै श आहे. ब तेक क वता या वशेषणां या क वता असतात. उदाहरणाथ, ‘ हरवे हरवे गार गा लचे ह रत तृणां या मखमालीचे’. परंतु ही क वता यापदांची क वता आहे. गा यात जोष आहे; पण तो अ गट आहे. अंगावर येणारा जोष या क वतेत नाही. हे आंत रक चैत य दाखव याकरता मी एक सोपा माग अवलंबला. येक बंधानंतर मी यापदं एक क न यांचा धृवपदा माणे वापर केला. ‘बोलतो मराठ , ऐकतो मराठ , जाणतो मराठ , मानतो मराठ !’ गाणं संपवताना या क वतेतली ब तेक यापदं एक क न ‘गजते मराठ ’ या श दांवर गा याचा शेवट केला. वा त वक पाहता या गा याची सु वात संथ होत असली, तरी या गा या या येक ट यानंतर थोडीशी लय मी वाढवली आहे. गाणं या लयीत सु यापे ा चढ या लयीत ते संपतं. यामुळेसु ा या गा याला एक ग तशीलता ा त होते.
होतं,
गा याची ही लय ठे व याचं अजून एक मह वाचं कारण आहे. आप याला रहमानची ‘वंदे मातरम्’ची चाल माहीत आहे आ ण गु दे व टागोरांचीही, जी आपण सरास सगळ कडे गातो. रहमान या चालीत जोष आ ण गती आहे हे आप याला अमा य करताच येणार नाही; पण लहान मुलांना तु ही कुठली चाल शकवाल? ‘वंदे मातरम्’ माणेच ‘लाभले अ हांस भा य’ हे गीतसु ा लहान मुलांनी गु गुणावं, गावं ही माझी ती इ ा होती. गा याची प अशी नवडणं म ा त होतं, क जेणेक न शा ीय संगीत गाणा या गा यका, उदाहरणाथ अ नी भडे- दे शपांडे, आरती अंकलीकरटकेकर, आशा खा डलकर, या खाल या प त गातात, यांनाही गाता यायला हवं; भावसंगीत गाणा या व ील बांदोडकर, म लद इंगळे , अवधूत गु ते यांनाही गाता यावं; आ ण उं च प त गाणा या शंकर महादे वन कवा लोकशाहीर व ल उमपांनाही सहज र या गाता यावं, नुसतं गाता यावं इतकंच नाही, तर या एका ओळ त यांची गायक हणून वै श दसावी आ ण गाणं अ धक खुलावं. कुठली ओळ कुठ या गायकानं गावी हा अजून एक य होता. मी एकूण १२५-१३० गायकांची नावं काढली होती. मा या एक ा या मतावर अवलंबून न राहता मी एक त ा तयार केला. एका बाजूला गा या या ओळ आ ण या ओळ ची पुनरावृ ी आ ण स या बाजूला गायकाचं नाव. या त या या ती मी कमलेश भडकमकर, म थलेश पाटणकर आ ण मंदार गोगटे यांना भरायला द या. एक त ा मी भरला आ ण येका या पसंतीची तुलना क न पा हली. मग येक गायकासाठ दोन ओळ न त के या. गरज पडली तर आप याकडे पयाय हवा, हा यामागचा हेतू होता. गा याची प हली ओळ कुणी गायची याबाबत माझे काही वचार होते. रव साठे हे मा या आवड या गायकांपैक एक. यांचा मराठमोळा, भारद त आवाज हाच या गा याची सु वात असावी, असा माझा नणय झाला. शवाय रव साठे यांचा आवाज असा होता, क यांचा आवाज ऐकला क आप याला मराठ च गाणी आठवतात! काही ओळ अशा हो या, क या कुणी गा ात हे या चालीनं कवा क वतेनंच ठरवून टाकलं होतं. उदाहरणाथ, खाल या प त या गा यकांना मला खाली असले याच ओळ ा ा लागणार हो या. जशी गा याची लय हळू हळू वाढत जाते, तसा गा याचा सूरही हळू हळू वाढत जातो आ ण हा वाढता आलेख दाखव याक रता गा याची सु वात एकल आवाजांनी होते. मग हळू हळू यात आवाज वाढत जातात आ ण गा याचा शेवट ३५६ लोकां या भ समूहगानावर होतो. या समूहगानाची एक छोट शी गंमत आहे, जी फारशी कुणाला मा हती नाही. गा याचं व नआरेखन व द प चॅटज या सु व यात वनी नयं याने केलं. समूहगानाचं म ण सु होतं, ते हा व द प हणाला, क या समूहगानाला अपे त असा खज मळत नाहीये. व द प या सांग याव न आ ही रव
साठे
यांना पु हा पाचारण केलं आ ण समूहगानाचा संपूण ऐवज यां याकडू नही गाऊन घेतला. संगीत जाणणा या र सकां या ल ात येईल, क पांढरी ४ वरातला खज हणजे कती खाली गावं लागत असेल. कदा चत भारतात इतका खज वर लावणारे रव साठे हे एकमेव गायक असतील. आप या बाजूला इतके थोर कलावंत आहेत, याची जाणीव होऊन मी कृतकृ य झालो! काही ओळ कुणी गा ा या क वतेनंच सुचव या. उदाहरणाथ, या क वतेत दोन ओळ लागोपाठ येतात: आमु या कुलाकुलात नांदते मराठ येथ या फुलाफुलात हासते मराठ यातली प हली ओळ गा याकरता एक पो पणा, भारद तपणा आ ण प रप वता अपे त होती आ ण सरी ओळ गा याक रता एक उ साह, ताजेपणा आ ण नरागसता अपे त होती. मग प ह या ओळ करता साधारण चा ळशी पार केले या गा यकांचा आवाज घेतला- याम ये वषा भावे, भा य ी मुळे, संगीता चतळे , अनुजा वतक हो या आ ण लगेच पुढची ओळ गा यासाठ आनंद जोशी, मधुरा कुंभार, अनघा ढोमसे आ ण सायली ओक या त ण, टवटवीत गा यका हो या! तु ही नुसतं ऐकून पाहा आ ण तु हाला या दोन ओळ त या आवाजातला फरक यानात येईल! ‘
'येथ या दरीदरीतून हडते मराठ ’ गाताना माव यांचं रांगडेपण अपे त होतं आ ण ‘येथ या कळ कळ त लाजते मराठ ’ हणताना एक नरागस आवाज अपे त होता. हणूनच प हली ओळ उमप बंध,ू अशोक हांडे, अ युत ठाकूर यां यासार या लोकगीता या मुशीतून आले या गायकांनी हटली, तर पुढची ओळ न हरा जोशी या अ तशय गोड ग या या गा यकेनं सादर केली. क वते या शेवट या कड ानंतर गाणं पु हा धृवपदावर येत.ं तथं मी मु धा वैशंपायन आ ण नंतर पाचही लटल च सचा आवाज वापरला. इतर सग या गायकांना एकेक ओळ वा ाला आली आहे; पण मुलांनी मा तीन ओळ गाय या आहेत. शेवट मराठ भाषा टकवायची आ ण पुढे यायची जबाबदारी यां या चमुक या खां ांवर होती.
खरं तर या गा यात या येक आवाजानं आपली अशी मोहोर उमटवली. ह रहरन, शंकर महादे वन यांनी छो ाशा ओळ तही आपलं म व दाखवलं. एक वेगळा लेख यात या येक गायकानं या गा याला काय दलं याब ल होईल. तोही कधीतरी लहीनच. साडेचारशेपे ाही जा त गायकांनी गायले या गा याचं खरं भा य मला हे वाटतं, क यात इतके सारे ास मसळले आहेत. या ासांनीच या गा याला द घायु य दलं आहे. आज दहा वष या गा याला झाली तरी चमुकली पोरं, यांचे आई-वडील आ ण जगभर पसरलेली सम त मराठ जनता या गा यात आपले सूर आ ण ास मसळतच आहे आ ण ते या गीताचं आयु य वाढवत आहेत. मराठ भाषेसारखंच या गा याला वतःचं अ त व ा त झालंय. जे हा जे हा या गा याचे सूर मा या कानांवर पडतात ते हा ते हा मला वाटतं, एखा ा सुरवंटाचं जसं फुलपाख होतं, तसं एखा ा संगीतकाराला कुठलाही पडू दे , याचं गाणंच होतं!
मराठ अ भमानगीत इथे ऐका - https://youtu.be/7PktyRvXlMs
मराठ चीये नगरी “गीतम् वा म् तथा नृ यम् यम् संगीतमु यते” रामाशीष जोशी हजारो वषापूव वेदांना गेय केले ते सामवेदाने! वेदांचे नोटे शन हणजे सामवेद! भारतीय गायन-वादन-नृ य कलांचे मूळ थेट सामवेदाशी जोडले गेले आहे. हणूनच ब तेक सु पालक मुलांना भारतीय संगीताची मा हती असावी असा आ ह धरतात त हा याचे कारण कदा चत आप या जनुकांम ये दडलेले असू शकते असे मला वाटते. हा आ ह, ही ओढ भारतापासून र अस यावर तर अ धकच वाढते. वेगवेग या कारणांनी भारतीय सं कृतीशी जोडलेली नाळ अ धकच घ होत असते. यातूनच मुलांसाठ शा ीय गायन-वादन, क थक-भरतना म्चे वग नय मत सु राहावेत, यो य मागदशन मळावे आ ण यांची गती कुठे तरी न दली जावी ासाठ आपली धडपड सु असते. अ खल भारतीय गांधव महा व ालया या परी ां या जोडीनेच नॉथ अमे रकेतील भारतीय संगीता या व ा याना समजेल अशा भाषेत, अ धक स म अ यास म आ ण सवात मह वाचे हणजे इथ या श ण मोजमापन प तीला जोडू न घेणारा आणखी एक पयायही आता उपल आहे तो हणजे "सामवेद कॉ झर हेटरी"! नावाला साजेसे असेच काम! नॉथ अमे रकेतील गायन-वादन-नृ य कलांचे संवधन-जोपासना आ ण मू यांकन करणारे हे बोड गेली काही वष कायरत आहे. पं डता गु अचना जोगळे करां या ा कायामागे ा े ातील द गज -प वभूषण पं. बरजू महाराज, प भूषण डॉ. राजा रे ी, प ी पं. सतीश ास आ ण इतर आहेत. वया या पाच ा वषापासून अचना जोगळे करांनी यां या आई ीमती आशा जोगळे करांकडू न क थकचे श ण घेतले आहे. द गजां या मागदशनाखाली यांनी लखनऊ, जयपूर आ ण बनारस ा त ही घरा यांचा बाज आ मसात केला आहे. गेली ३५ वष या अनेक व ा याना नृ याचे मागदशन दे त आहेत. भारतीय सनेमा आ ण रदशन याही मा यमातून यांनी भरघोस काम केले आहे. १९९७ नंतर अमे रकेत ा यक झा यावर यांनी टन व ापीठातून सलग तीन वष क थक नृ य श ण दले. हा सगळा अनुभव गाठ शी घेऊन नॉथ अमे रकेत अ धका धक श क तयार हावेत यां या मा यमातून हे श ण सवाना मळावे आ ण याला इथेही मा यता मळावी असा वचार करत सामवेदचे व यांनी सम वचारी ना बोलून दाखवले आ ण य ातही उतरवले. नॉथ अमे रकेतील व ापीठांत वेश दे ताना व ा या या इतर कला- डा गुणांवरही ततकाच भर दला जातो हे सव ुत आहेच. यां या अंगी खेळांपे ा, पा मा य संगीत-नृ यापे ा, भारतीय संगीताब ल जा त आवड-कौश य असले यांनाही समान संधी मळायला हवी. अशावेळ आप या भारतीय कलानैपु यावर या कलेतील द गजांची इथ या सं े या मा यमातून मोहोर उठली तर याचे मह व अन यसाधारण ठरते. नेमका हा उ े श ठे वून इथ या श ण मू यांकन प तीला समांतर अशा सामवेदा या परी ा आख यात आ या आहेत. सामवेद तफ गायन-वादन-नृ य ा त ही े ांसाठ येक आठ परी ा घेत या जातात. सहावी परी ा उ ीण झा यास व ा याला या े ातील ड लोमा मळतो तर आठवी परी ा हणजे बॅचलर ड ी! अनेक वष गु श य परंपरेत श ण घेतले या पण काही कारणा तव परी ा दे ऊ न शकले या व ा याना "फा ट ॅ क" मधून एका वषात दोन परी ा दे याचीही सवलत सामवेद दे त.े यांनी अ खल भारतीय गांधव महा व ालया या परी ा द या आहेत यांनाही यां या कौश यानुसार यो य परी ा दे ऊन मु याकंन क न घेता येते.
भरतना म व ा थनी सह पं डता अचना जोगळे कर व गायन त पं डता ुती सडोलीकर
सामवेद परी ा बोडा या कला वषयक लेखी परी ा घेणारे व ाथ
गु ही यांना गु ानी मानतात अशा द गजांना य ऐकता व पाहता यावे, यांचे मागदशन व ा याना मळावे ा उ े शाने "मा यम" ही सेवाभावी सं ा न दणीकृत कर यात आली आहे. "मा यम" तफ वषातून एकदा ा नक कलाकारांनाही ासपीठ मळते. तेरा ा शतकातील शा दे वां या "संगीत र नाकर" मधील "गीतम् वा म् तथा नृ यम् यम् संगीतमु यते" ही ा या सामवेद या मा यमातून अशीच पुढे जात राहो ही शुभे ा! पुढ ल संपकासाठ - http://madhyam.us/index.htm
'And People Stayed Home...' क वतेचे मराठ पांतर वाचनात आले. हे पांतर कुणी केले आ हाला ठाऊक नाही. पण स य प र क वतेचे हे श द मनाला भडतात हणून इथे मराठ अनुवाद आ ण मूळ इं जी क वता दो ही दे त आहोत.
तीत
अ धक मा हतीसाठ पुढ ल संकेत ळाला भेट ावी: https://www.oprahmag.com/entertainment/a31747557/and-the-peoplestayed-home-poem-kitty-omeara-interview/
मूळ क वता: And people stayed home... Kitty O' Meara (March 2020) मराठ अनुवाद : ननावी And people stayed HOME. And people stayed home and read books, and listened, and rested, and exercised, and made art, and played games, and learned new ways of being, and were still.
मग लोक घरीच थांबले, यांनी पु तकं वाचली, वाचताना ऐकली आराम केला, ायाम केला, कलेची आराधना केली आ ण खेळ खेळले. अस याचे नवे अथ शकून घेतले.
And listened more deeply. Some meditated, some prayed, some danced, some met their shadows. And the people began to think differently. And the people healed. And, in the absence of people living in ignorant, dangerous, mindless and heartless ways, the earth began to heal.
आ ण थांबले, आ ण यांनी... परवणीतले श द ऐकले. ते यान झाले. ते मनमुराद नाचले. आपाप या साव यांना कडकडू न भेटले.
And when the danger passed, and people joined together again, they grieved their losses, and they made new choices, and dreamed new images, and created new ways to live and heal the earth fully, as they had been HEALED.
मग लोक वेग या रीतीने चतन क लागले आ ण ख यातून सावरले. आण– अडाणी, धोकादायक, दयशू य जीवन जगणा यां या नस याने युगंधरा दे खील ख यातून सावरली आ ण जे हा धोका टळला, आ ण लोकांना एकमेक गवसले, नवतले यांसाठ यांनी शोक केला. यांनी नवे पयाय वीकारले, नवी व े पा हली, जग याचे नवे माग धुंडाळले आ ण यांनी वतः माणेच युगंधरेला कायमची रोगमु केली.
बौ सू
- एक क वता षीकेश जोशी
क खुराक
मराठ सा ह यक: एक कोडे खालील अ रात काही सु स मराठ सा ह यक कवा कव ची नावे दडलेली आहेत. १. वी य त ळ वं ज द = २. आ ह ना य टे री ण प रा= ३. के अ द श व द े हा = ४. बा नी रो र स ब ज= ५. ट सं प त बा व = ६. भा गा त ग व = ७. भ ष सु डे भा = ८. म ली ती प च मा = ९. ई ण त दे ज सा र = १०. पां ल दे डे पु श= ११. रे अ णा ढे = १२. वा ए श कुं र ज म ल हे= १३. ग र ळ गं ड ध गा गा= १४. क णे री म ग ग रा ड श= १५. बो ग गो मं ले ड ला= १६. ध ख र गो ा ले व = १७. च ण ना शी व ता जो य म क= १८. द बा म बा क = १९. सं पु ळे षो व का त म= २०. णे त का अ र नं क= २१. क ष णे री क श र= २२. का ट त र सं ने व क = २३. क गे धू ण मं श म क = २४. ती व रा इ क व = २५. क जा री र ग=
न त वास असता, दशेला अथ आहे, भरकटू न चाललेला, वासही थची आहे. शक यास असेल काही, लढ यास अथ आहे, वाग यात येत नाही, शकणेही थची आहे. नेमके असेल कुणाचे, नरी णास अथ आहे, स यास ास दे ई, नेमकेपण थची आहे. असेल इ सत काही,जग यास अथ आहे, झटू न वाटे ऐसे, इ सत थची आहे. असावे ब ुत सदाची, वै व यास अथ आहे, वाकुडेच उपजे अंतरी, ब शृती थ आहे. असेल त वबोध होत, वादास अथ आहे, आचरणी नाही ऐसा, त वबोध थची आहे. बोलावे मोजके जपोनी, हेतूस अथ आहे, लपलेले उमजून याया, सु ची समथ आहे.
आप या मराठ या ानाची चाचणी... आ ण पयायाने ानात भर..... खाली दले या श दांसाठ *समानाथ श द लहायचा आहे* कुठे ही काना, मा ा, वेलांट , उकार, जोडा र वा अनु वार नसलेले उ र असावे
१. ह ी २. पंकज३. त ड ४. पाणी ५. नम कार ६. बाप ७. बाण ८. बाग ९. सम या १०.घास -
११. धाक १२. भांडण १३. नवरा १४. पवत १५. कठ ण १६. पु ष १७. १८. आव यकता १९. उलगडा२०. ध -
२१. ची२२. गंध २३. गृह २४. घोडा २५. पाऊल२६. डोळा २७. तृण २८. र ता २९. हात ३०. वारा-
३१. सुवण ३२ अंबर ३३. खून ३४. रास ३५. क पा ३६. प ी३७. क ला३८. अव चत ३९. मृ यू ४०. अ न -
४१. काळ ४२. जंगल४३. अ वरत४४. आ य४५. अ भनेता४६. ढग४७. पोट४८. अंधार४९. व न ५०. ओझे -
India’s Republic Day celebration in Washington DC Amruta Vrushali Rajeev (10th Grade)
On Sunday, January 26th, 2020, we celebrated India’s 71st republic day. We celebrate republic day in order to honor the enactment of the constitution of India. India gained freedom from the British on August 15th, 1947, but was separately governed for three years. The date of 26th January was chosen because it had special significance and in order to resolve ‘Purna Swaraj’ people had been celebrating ‘Purna Swaraj Day’ on 26th January since 1930. With the 1950 Constitution, India finally gained the respect and freedom it deserved as a democratic country. I will be sharing my enjoyable experience of visiting the Indian Embassy for the 71st republic day. The Embassy provided us with a bus ride to Washington DC that we boarded around 8:15am. When we arrived, the Indian Embassy was standing proudly and a crowd was starting to gather. At 9.30 am, Deputy Chief of Missions of the U.S. Indian Embassy, Amit Kumar, arrived and he offered prayers to the Gandhi memorial which is directly in front of the embassy. Then the flag of India was raised and everyone sang the Indian National Anthem. I am proud that I could contribute to singing the national anthem, because I had already learned it when I was in third grade in India.
After the flag was raised, Amit Kumar ji invited people inside the Embassy. He addressed people with a letter that the President of India, Ram Nath Kovind, sent to the Embassy. I am happy that many people were able to come out to celebrate Republic Day. I saw many kids and teenagers attending the ceremony as well. We were privileged to have a tour inside the Indian Embassy. Afterwards, we all gathered outside, listening to a band playing old patriotic Hindi music, like ‘Sare jahan se accha’. Amit Kumar ji was also outside and many people were taking photos and selfies with him. I got a chance to meet him and ask him about what inspired him to take on his role, and he responded by telling me that he wanted to represent his country. Myself and my friends also got a chance to talk to security police officers on duty, where we asked them about their current job, what inspired them to become police officers and involve themselves in the field of criminal justice. At the very end, we also witnessed mild protesting. They were part of the Khalistan movement, and tried to shout some slogans, but were overpowered by the massive amount of Indians saying “Jai Hind!” at the Embassy. They were allowed to protest across the street because the land on which they were protesting belonged to the National Park Services.
On another note, I would like to share an experience that I had in third grade in India which relates to the singing of the Indian National Anthem. At school, kids used to tease me because I had an American accent and I couldn’t sing the National Anthem. So I dedicated myself to learning the Indian National Anthem and I was proud when I finally memorized it, understood it, and sang it with all the other kids. Singing the National Anthem again on Republic day made me feel proud that I was singing for my mother country. I am so elated that I was able to attend this ceremony.
पु तक प र ण “संक प स चे गु पत - व र मी दे शपांडे
ाथना”: स
ी वामनराव पै
जीवन व ेचे श पकार, थोर त व , वचारवंत आ ण समाज सुधारक स ी वामनराव पै (२१ ऑ टोबर १९२२ - २९ मे २०१२) यांनी ल हलेले “संक प स चे गु पत - व ाथना “ हे पु तक हाती आले आ ण जणू काही सुखी, समृ , समाधानी जीवनाची गु क ली हाती लागली. स ी वामनराव पै उ व ा वभू षत असून ते डे युट से े टरी, फना स डपाटमट, मं ालय मुंबई येथून सेवा नवृ झाले. आप या वैय आयु यात यांनी पंच आ ण परमाथ याचा सुरेख संगम साधला. यांनी पंच उ म सांभाळताना, नौकरी सांभाळू न समाज बोधनाचे काय नरपे पणे केले. यांचे संपूण त व ान “तूच आहेस तु या जीवनाचा श पकार” लेखन केले पण रॉय ट घेतली नाही.
ा द
क
स ांताभोवती फरते. ते वचन, बोधन करत पण बदागी घेत नसत. ंथ
जीवन व ा हे त व ान, मानसशा , परमानसशा , अ या मशा , व ान, तसेच वेद, ऋषी-मुन चे त व ान, संतवाणी आ ण पा मा य त व ान ा सवा या सखोल अ यास आ ण चतनातून स ं नी नमाण केलं आहे. थोड यात सांगायचे तर BEST OF EAST AND WEST अ या ा ॅ टकल स ं नी “ व ाथना” पी चतामणीच आप या हाती ठे वला आहे. पु तकात सां गत या माणे यांनी व ाथना दवसभरात रकामपणी व रा ी झोपताना अधा तास हणायला सुरवात केली आ ण हळू हळू दवसाला १000 चे उ चालू केले आ ण जीवनाम ये वल ण आ ण सुरेख अनुभव यायला लागले. व ाथना "हे ई रा, सवाना चांगली बु दे , आरो य दे , सवाना सुखात, आनंदात, ऐ यात ठे व, सवाचं भलं कर, क याण कर, आ ण तुझे गोड नाम मुखात अखंड रा दे " सामा य माणसे उ ार व आचार ा बाबतीत सावध असतात, पण वचारां या बाबतीत बेसावध असतात, आ ण सतत भूतकाळाचे अ न चतन कवा भ व य काळाची चता आ ण काळजी कर यामुळे यां या जीवनावर आ ण आरो यावर वपरीत प रणाम होत असतात, आ ण ाची यांना क पना नसते. हेच डॉ. मफ नरा या श दात खालील माणे सांगतात. Your subconscious mind works for good and bad ideas alike. The law when applied in a negative way is the cause of failure, frustration and unhappiness. However, if your habitual thinking is harmonious and constructive you will experience success, prosperity and perfect health. जगातील येक माणसाला आरो य, सुख, आनंद, ा त हावा असे वाटत असते. परंतु नुसते असे वाट याने जीवनातील सुटत नाहीत. यासाठ यो य दशेने य न करावे लागतात व ाथनेची जोड ावी लागते. प याला आकाशात सुखाने वहार करायला दोन पंखांची गरज असते. याच माणे येक माणसाला ाथना आ ण य न ा दोन पंखांची नतांत गरज असते. नुसती व ाथना कर याने संक प सा य होणार नाही. अशी ही ाथना जी वनामू य, वनासायास, वनाक उपल आहे याचा अनुभव तर घेऊन पाहावा अशा ायो गक त वावर मी याचा योग वरील प ती माणे चालू केला आ ण थो ाच दवसात मी व मा या म प रवाराला याचा खूप सुंदर अनुभव यायला लागला. Life management through mind management शकवणा या जीव व ेचा सोपा उपाय हाती लागला. याने आरो यात सुधारणा झाली,
मनःशांती मळू लागली, लोकांशी संबंध ज हा याचे होऊ लागले. आ थक, सामा जक, कौटुं बक जीवनाम ये यश, समृ होऊ लागली. दा असो कवा नसो व
ाथनेचे फळ मळणारच कारण कमाचे फळ कमातच असते. मनापासून व
आ ण समाधानाची अनुभूती
ाथना हटली तर फळ अ प काळात मळते.
च लत प ती माणे जगातील येक माणूस दे वाजवळ वतः साठ मागत असतो, मग इतरांचे काय होते कवा काय होईल ाचे सोयर सुतक याला नसते. परंतु व ाथना करताना आपण ई राकडे जगातील सव लोकांसाठ मागतो. ज हा माणूस सवाचा वचार करतो त हा सव या माणसाचा कळतनकळत वचार करतात. प रणामी सव लोकांकडू न या माणसाला आ य कारक र या व वध व पात अनुकूल तसाद मळू न याचे जीवन सुखी, यश वी व समृ द होते. शवाय “मी कडू न - सवाकडे” वाटचाल करताना समाज प रवतना या दशेने मह वाचे पाऊल पडते ते वेगळे च. ाचे खालील वधान वचार कर यासाखे आहे.
ा संदभात
च त व James Alan
As you alter your thoughts towards things and other people, the things and other people will alter towards you. The Divinity that shapes your ends is in your own self. All that you achieve is the direct result of your own thoughts. व ाथना हणजे य ात सुंदर असे सुदशन च जनांचा संहार करते व स नांचे र ण करते.
आहे. सुदशन हणजे सु-दशन.“सुंदर वचारांचे दशन”... भगवान ीकृ णा या हातातील सुदशन च
जीवन व ेचे सुदशनच वेगळे आहे. सुंदर वचारांचे सतत दशन घेता घेता, एक कारचे सुदशनच नमाण होते व ते च व ाथना धारण करणा या माणसाभोवती फ लागते. सुंदर वचारांचे सुदशनच एकदा का फ लागले क ते च या माणसा या जीवनातील अ न प र ती व अ न गो ी न करते व जन माणसांना र ठे वते. याच बरोबर हे सुदशनच
अनकूल व उ म प र
ती नमाण करते, चांग या गो ी ा त क न दे ते व स
व ाथना करताना मनात अनेक वचार येतात. मन एका झाले नाही तरी ती हणत रा हली पा हजे. व मनाने कतीही इकडे तकडे पळ याचा य न केला तरी मनाला आपोआप आवर बसून ते र होईल.
न माणसांना आक षत करते. ाथनेचा पेपरवेट मनावर ठे वला क मग
इं लश म ये एक हण आहे. “Take care of the pence and pounds will take care of themselves”. याच माणे व ाथना य नपूवक,अ ाहासाने व सात याने त डात राहील ाची काळजी आपण यायची. मग बाक ची सव काळजी व नाथच व ाथने या पाने घेतो. वचारांची वादळे आपोआप शांत होऊ लागतात. व ाथना कर याची आवड नमाण होऊन मनाला रता येत.े व
ाथना कर यात कुठलीही अंध ा नाही. या नसग नयमांचे अ ध ान व ूलमानाने खालील माणे सांगता येतील:
ाथनेला आहे ते नसग नयम
१) या तशी त या (Universal Law of Action and Reaction) २) येला त या अनेक पट ने (Reaction to Action multiplied and magnified) ३) जसे तुमचे वचार तसा तुम या जीवनाला आकार (As you think so you become) ४) जथे प रणाम आहे तेथे कारण हे असतेच (The law of cause and effect) अशी ही ‘ व ाथना’ हा सव चतानाश करणारा चतामणी, सव कामना फल प करणारी कामधेन,ू सव संक प स द करणारा क पत व जीवनाचे सोने करणारा परीस आहे. मा
याला य नांची जोड हवी.
संदभ ( संक प स चे गु पत - व ाथना) हे पु तक bookganga.com ा website वर उपल आहे. अ धक मा हती साठ www.jeevanvidya.org (Indian website) आ ण www.jeevanvidya.us (USA website)
ा संकेत
ळांना भेट
ावी.
पु तक प र ण “कोसला" : भालचं नेमाडे शंतनू बेडेकर बाई मृताचे धम : जवतां
त : कैसे न पावे ॥
अ या खणखणीत वे याने सु "शंभरातील न
होणारे पु तक मराठ त व चतच दसून येईल. आ ण मग पुढ या पानावर अजून एका भ ाट अपणप का.
ा णंवास."
भालचं नेमा ांची ६० या दशकात का शत झालेली 'कोसला'- हणजे कोष - ही मराठ सा ह या या वासातील एक अ यंत मह वाचा ट पा आ ण मैलाचा दगड हणून ओळखली जाणारी कादं बरी. मराठ कादं बरी कोसला पूव आ ण कोसला उ र अ या दोन भागात मांडता येईल इतक मह वाची! भालचं नेमाडे कोसलाची सु वात कुठ यातरी सांगवी नामक गावात या पांडुरंग सांगवीकर या या व-कथेने होते. कथा घडते मु य वेक न ५९ ते ६३ या पु याम ये. सांगवी गावात मॅ कचा अ यास करताना उं द र मारणारा पांडुरंग, घरात या आई-आजीचे पचलेपण, यातून होणारी भांडणं, व डलांची ु लक गो ीतली लांडी-लबाडी, खोटारडेपणा आ ण ात तयार होत गेलेला संवेदनशील, भावना धान व व न घ पणा दाखवत मरवणारा पांडुरंग आप यासमोर मोज या श दात उभा राहतो.
तथून पु यात आ यावर प ह या वषात गावाकडचे बुजरेपण टाळत ' म व’ घडव या या मागे लागणारा सांगवीकर, गॅद रगला क चरल से े टरी होऊन पदरचे पैसे खच केलेला से े टरी सांगवीकर, अ यासाकडे ल करत 'चमक या या’ मागे असलेला सांगवीकर, घ न येणा या पै यांची फारशी फक र नसलेला आ ण आ या-गेले याला चहा- सगरेट पाजणारा सांगवीकर, मेस से े टरी असताना वषा या शेवट जोरदार फटका बसलेला सांगवीकर, आ ण इंटर या आ ण यु नअर या वषात वाहवत गेलेला संवेदनशील आ ण मन वी सांगवीकर आप यापुढे येतो. धाकट बहीण मनू मे याचे :ख पचव याची मता नसलेला, मान सक षंढ वाची जाणीव होणारा, पै याची काटकसर करताना आता या या यासार या पैसे खशात न खुळखुळवणार्या म ांबरोबर रा नही एकूणच सवापासून अ ल त होत, र होत जा याचा सांगवीकर या वासाचे आपण सा ीदार होतो. शेवट सांगवीकर प र ेत पेपर सोडू न श णाला रामराम ठोकून, गावी परत जातो. तथे व डलां या धंदा-कारभाराला श ा दे त, थोडेफार यातलेच काम बघत, इतर अ याच शहरात रा न शकून गावी परतले या कंपूत दवसचे दवस ढकलत नेणारा, आता जे होइल ते होवो, सगळे च भंकस, मग का चता करा अ या पराभूत त व ानाशी येउन पोचलेला पांडुरंग उरतो. इतक च खरेतर कोसलाची कथा. ा सग या यंतरात कोसला ा कलाकृतीने क येक गो ी वाचका या समोर आण या आहेत. कोसलाची भाषाशैली हे कोसलाचे सवात मोठे बल ान. सु वातीला उदाहरणाथ, वगैरेचा अ तरेक क न ते हा या ळले या कादं बरीय भाषेला छे द दे त कोसला सु होते. कोसलात कुठे ही, 'आई हणाली, "..." - मग अवतरण च हात संवाद वगैरे भानगड नाही. संपूण ग सलग शैलीत लोकांमधील संवाद, पांडुरंगाची मान सकता (पु तक थमपु षी नवेदनशैलीत आहे) एकामागोमाग येत राहतात. पण वाचकाला कुठे ही तुटकता वाटत नाही, ग धळ उडत नाही. असे ल हणे खरे हणजे फार अवघड आहे. कोसलात कुठे ही शवीगाळ नाही, ल गक-कामुक वणने नाहीत, म यमवग य कुटुं बातून या ीला ीलते या मयादा बोलताना पाळ या जातात या मयादे त संपूण पु तकभर भाषा आहे. पण कुठे ही ती भाषा मळ मळ त होत नाही. तसेच मन: ती, वा तवता दाखव यासाठ भडक श दांची साथ घेत नाही. कोसला फ शा दक कारा गरी आहे, कोसलात शैली जा त आ ण गाभा शू य हा कोसलावरील टकेम ये दसून येणारा समान धागा. यात कुठे तरी भाषेला/शैलीला कमी लेख याची वृ ी दसून येत.े पण कादं बरीत शैलीचे ना व य नसेल, श दां या कारा गरीची सुंदरता नसेल तर मग कादं बरीत आ ण संपादक य पानात काय फरक? जगभरातील व वध भाषांतील अ र सा ह य हणून गण या जाणार्या सव कादं बर्यात शैलीचे योग दसतील. जे स जॉइसचा यु लसीस मधला श दांचा उपयोग, माकझचा वन हं ेड इयस ऑफ सॉ ल ुडची वतुळाकार कथनशैली आ ण वा तव आ ण अ तामधला सहज वास, का युने 'मदर डाइड टू डे, ऑर मे बी य टड' असे हणत आउटसाइडरची सु वात करणे या सग यात कारा गरी या सकसतेने या कादं बर्यां या वचार वषयाला एक वेगळ उं ची ा त क न दली आहे. कोसलाने मांडले या ांचे, सामा जक च णाचे ल क न केवळ शैलीला टके या क ानी ठे वणे हे अ या य आहे. त कालीन समाजाचे त बब कोसलात सतत पडत राहते, कादं बरी या कथानका या पसार्या या आजूबाजूला दसत राहते. कोसला याकाळ या सामा जक आ ण भौगो लक अवकाशाशी शंभर ट के ामा णक राहते. वेगवेग या कुटुं बांमधून व आ थक तरांतून आलेली मुले-मुली, यां या राह यावाग या या प ती, पांडुरंगा या आ थक बदलाची वष, याचे बदलणारे म आ ण सगारेट , कथानक पुढे नेत राहतात. डायरी या पातून
एक अ खे वष समोर येते. भ व यात या इ तहासकारा या नजरेतून आज या समजाची टर उडवली जाते. महारवा त व ान बाहेर येतं.
ात या व ांमधून जग याचं एक
पण ा सग यातून एक समान धागा येत राहतो तो पांडुरंगाला पडले या ांचा. जग याचे योजन, अ त वाचे योजन, असलोच तर मी असाच का व सरा एखादा तसाच का यांचा शोध, यांची न मळणारी उ रे, मग उ रं न शोधता यापासून र र पळणारा पांडुरंग आ ण मृ युमुळे हे सुटेल काय ाची खोल मनात तळ क न असलेले याचे हे कादं बरीत जागोजागी येत राहतात. 'भटकते भूत कोठे हडते?’ अ या एका तबेट ाथनेपासून ा ा या मृगजळामागं पांडुरंगाचा वास सु होतो. धाकट बहीण मनी या मृ युंनंतर तो हे थेट वचारतो. पण तेवढे च. बाक सगळ कडे हे आप याला अ य पणे जाणवते. मा हती असून तो ांना सामोरा जात नाही. उ रं वांझोट च असणार आहेत असा एक व ास याला आहे. आ ण हणूनच अनेकदा या या उ ुंग भाव नक अनुभवांनंतर तो भराभर पाणी ओतून रकामा होतो. कोसलावर तु तेला महती दे याचा आरोप बरेचदा होतो. शंकर जय कशनची गाणी असोत वा यावेळ या भारतीय सा ह याची चचा असो, पांडुरंग सग यात या उणीवा ठळक करतो. पण पांडुरंगाची सग याला ु लक ठरव या या वृ ी या मागे "मी का जगतोय वा जग याला काही अथ आहे का" हा धागा जा त दसतो. यामुळे तो सु वातीला गावाला, गावात यांना, यां या मान सकतेला श ा दे त शहरात रमून जायचा य न करतो तर कादं बरी या शेवटाला शहराला श ा दे त गावच बरा हणत येतो. मरणरंजनात तो न रम याचा य न करतो. पण खोल तळाशी कुठे तरी याला एक एक सोडू न जाणारा म , हॉ टे लची सरत जाणारी वष आ ण दरवष ची खोली अ व करत जाते. शेवटाला तो सगळं च सोडू न फ वाहात तरंगणारी काडी हायला तयार होतो. 'कोसला’ ने एक पु तक हणून मला वत:ला चंड आनंद दला आहे. पांडुरंग पलायनवाद आहे का? हो, आहे. नराशावाद आहे का? हो, आहे. सांगवीकर ढाथाने आदश म व कवा तर कार करावा असा खलनायक आहे का? नाही. पण हणूनच मला कोसला एक ामा णक सा ह यक कलाकृती वाटते. तो एक सामा य तुम या मा या सारखा मनु य आहे. कोसलातला पांडुरंग पराभूत होतो, नराश होतो, स यापासून पळू न जातो हणून कोसला यम ठरत नाही. उलट एक अ तशय समृ , सकस सा ह यकृतीचा अनुभव वाचकास दे त.े कोसलातील क येक संगांचे वणन अफाट आहे. कुठे ही जडबंबाळ, बोजड, अलंकारीक भाषा नाही. वा य पण सगळ छोट -छोट तुक ात. पांडुरंगाला सु या प ह यांदा भेटणे आ ण यांची दो ती होणे हे केवळ ’पण सुरेश सारखा मा या डो याकडे पहात होता. शेवट तो हणाला, तुमची बाटली फुटली वाटतं? हे थोरच आहे. मग आमची दो ती झाली.’ इत याच मोज या संवादातून उभे करतो. कोसलामधला वनोद पण सहसा न आढळणा या प तीचा आहे. तो होतो, घडवून आणला जात नाही आ ण वनोद के यावर लेखक 'बघा मी कसा वनोद जुळवुन आणला' असे न करता मॅटर ऑफ फॅ टली पुढे जातो. मावशी या नव याने 'इ तहासच घे बीएला, इ तहासा या ा यापकाला दरवष नवीन वाचायला लागत नाही’ असे सांगणे, इचलकरंजीकर, राम पा, ते दोघे, सगरेट , म ास, चतु ुंगी-वेताळ टे क ा, अजं ाची सहल सगळे च महान - ओघवते - वाही आहे. अजंठाचे वणन तर केवळ महान. मनू मे यावरची पांडुरंगाची तगमग, घरात या सवावरचा राग, आपण काही क न शक याची, ु अस याची जाणीव, पलायनाचे माग शोधणे हे सगळे पु हा-पु हा कषाने येत.े एके सं याकाळ पावसात भजून हॉ टे लवर परत यावर पांडुरंगाला सा ा कार होतो क गेली चार वष रा हलेली ही जागा, इत या म ांसोबत काढलेला वेळ, कुणाचेच कुणी नाही. सगळे च इथे ता पुरते. आपले काहीच नाही. आ ण मग कादं बरीत म यभागी असलेला पण थेटपणे व चतच येणारा इथे सवकाही ापून जातो - 'सग या आयु यात हेच - आप या कशालाच कमत नाही’. आ ण मग येतो तो शेवट या पेपरात पाय लांब क न दोनच ांची उ रं ल न बाहेर पडलेला सांगवीकर. मी येकवेळ हा भाग वाचताना शहारतो - घाबरतो. केवळ न वळ उरतो. भटकते भूत कोठे हडते? पूवकडे? क उ रेकडे. प मेकडे? क द णेकडे. दे वांचे अ पृ वी या कोप याकोप यात वखुरले आहे आ ण तुला ते खाता येत नाही, कारण तू मेलेला आहेस. ये, हे भटक या भुता, ये. हणजे तुझी सुटका होईल आ ण तू माग होशील. .... तबेट ाथना (कोसला, पान २)
फेमस फाई ह - इ नड लायटन वासंती मुदक णा
पु तक प र ण
माझे लहानपण भारतात गेल.े हणजे काय क मी पु यात राहत होते आ ण सट मराज ा शाळे त शकायला जात होते. शरीराने जरी मी पु यात असले तरी माझे भाव व ‘इं लश’ होते. इं लंडमध या मुलांचे आयु य कसे असते, तथ या शाळा कशा असतात, आईवडील आप या मुलांबरोबर कसे वागतात, मुले गंमतज मत हणून काय करतात, उ हाळ सु त काय करतात - अस या सग या गो ीत मला अ तशय रस होता आ ण मा हतीही होती. ा सग याला कारण हणजे इ नड लायटन - एक इं लश ले खका. चौथी का पाचवीत असताना एका मुलीने ‘द फेमस फाइ ह - फाइ ह हॅव अ वंडरफुल टाइम’ हे पु तक मला मध या सु त दले. मी पु तक उघडले. लोणी आ ण आं याचे लोणचे लावलेला पाव खात सहज प ह या पानाव न डोळे फरवू लागले. जॉज नावाची मा या वयाची मुलगी सकाळची याहरी करता करता आप या आईबाबांबरोबर वाद घालत असते. तला आप या चुलत बहीणभावांकडे उ हा या या सु त जायचे असते पण त येत बरी नस याने घरी रहावे लागले असते. तचे नाव असते जॉज ना पण जॉज ना हणून कोणी तला हाक मारली तर ती अ जबात ल दे त नाही. ती अगद मा यासारखाच वाद घालत असायची. ले खकेने तीनचार पानातच ा कुटुं बाचे इतके सुरेख च उभे केले होते क मला आजूबाजूला चाललेले मै ण चे बोलणे ऐकू येणे बंद झाले. जॉजचे वै ा नक वडील वसराळू , अधीर, आ ण रागीट असतात तर आई खंबीर पण ेमळ असते. मधली सु संप याची घंटा झालेली पण मला ऐकू आली नाही. मै ीण हणाली, “अगं बेल झाली. पु तक घरी घेऊन जा आ ण वाच. वगात परत जायला उशीर होतोय”. मी कसेबसे पु तकातून डोके बाहेर काढले आ ण परत वगात गेल.े या रा ी ‘ दवा बंद कर आ ण झोप’ असे आईने ब याचदा सां गतले पण मी तकडे पार ल केले. शेवट बाबा ‘बेबी, दवा बंद कर” असे ओरडले आ ण घाब न मी पु तक बंद क न झोपले. या दवसापासून मी इ नड लायटनची सगळ हणजे शंभरावर पु तके वाचली. तची ‘फेमस फाई ह’ ही मा लका जॉज आ ण जू लअन, डक, आ ण ऍन ा जॉज या चुलत भावंडांवरची आहे. हे सगळे बो डग कूल कवा नवासी शाळे त जातात आ ण उ हा या या आ ण समस या सु ट्या एक घालवतात. ही चार मुले आ ण जॉजचा कु ा टम जथे जातील तथे काही ना काही गु हा घडत असतो आ ण ही मुले जे काही गूढ असेल याची उकल करतात आ ण गु हेगारांना पकडतात. हे सगळे करताना ते कुठे कुठे एकटे हणजे कोणी मोठे बरोबर नसताना जातात, डोके वाप न चोरांना पकडतात, आ ण कठ ण प र तथीत हमतीने वागतात. माझे बालमन यां या गो ीत रंगून जायचे आ ण मला यां या ब ल कौतुक म त हेवा वाटायचा. येक मु य गो ही सु त घडलेली रह यमय घटना आ ण मुलांनी दाखवलेले साहस असली तरी येक पु तकात काही खास खुबी असाय या. एक हणजे मुलांचे च ण आ ण यां या पाळ व ा यांचे सारखे केलेलं रेखाटन! जॉज कशी एखा ा मुलासारखी दसायची आ ण वागायची - अगद ‘टॉमबॉय’च! मु य हणजे तला भीती हणजे काय हे मा हत न हते! मी शार असले तरी सग या नयमांचे पालन करणारी आ ण मो ांचे सगळे ऐकणारी होते. यात जॉजसारखी मुलगी मला भावली तर यात नवल काय? त या आईव डलांचे घर समु काठ होते आ ण च क हणजे जवळचे एक एक बेट त या आईचे होते आ ण आईने तला ते भेट केलेले असते! आ ण ा बेटाभोवती खडक असले तरी जॉजला आपली बोट तथे सहज नेता यायची. ा बेटावर अनेक ‘साहसे’ घडतात. जु लअन सग यात मोठा असतो. तो बारा वषाचा असताना याची आ ण आपली थम ओळख होते. तो धीरगंभीर, मो ांशी कसे वागायचे हे मा हत असलेला, अ तशय स य मुलगा. कठ ण प र तथीत नणय घेऊ शकणारा, आप या बहीणभावंडांची काळजी घेणारा - कुठ याही मुलीला वाटावे क आप याला असा भाऊ असता तर! आ ण मला तर भाऊच न हता! या या न एकवषाने लहान असलेला डक. हाही जु लअनसारखा पण जरा गमतीशीर! आ ण ा दोघांची धाकट बहीण ऍन! ही जॉजपे ा अगद वेगळ . हला ‘घर-घर’ खेळायला आवडायचे. कुठे ही कॅ ग करायला मुले गेली क ऍन तथ या ता पुर या वयंपाकघराचा ताबा घेत असे. सगळयांना खायला घालणे, थोडाफार वयंपाक करणे, भांडी घासून ठे वणे, आ ण इतरांना जवळ या झ यातले पाणी आणायला सांगणे या गो ी करायला तला फार आवडायचे. तला इतरांना आवडणा या साहसाची भीती वाटे पण तरी ती सु ा गरज पडली तर साहसाने वागायची. टम हा कु ा तर ा चौघांचा म च! याला मुलांनी सां गतलेले सगळे समजायचे. मुलां या खा यात याचाही वाटा असायचा. तो अगद आईस मही खायचा. आ ण आप या माल कणी या पायांवर झोपायचा आ ण तचे र ण करायचा. मा या जवळ या कुठ याही मै ण कडे पाळ व कु ी न हती. मी कधी कु यांना शही केला न हता आ ण कर याची इ ाही न हती. आ ण तरी मला वाटायचे क टमसारखा एखादा कु ा आप याकडे असावा! ही मुले सु त आईव डलांना सोडू न कुठे कुठे राहायला जायची. कॅर हॅनम ये कवा तंबू ठोकून राहायची. लीप ग बॅगम ये झोपायची. छो ा टो हवर सॉसेज तळू न खायची. नसगाचा आनंद लुटायची. मु य हणजे सगळे काही वतं पणे करायची. मग कधी यां या शेजारी सकसवा यांचा तळ ठोकला जायचा आ ण यांची ओळख सकसवा यांबरोबर हायची. इ नड नसगाचे वणन तर इतके सुरेख करायची क मला पु यात या अबोली, क हेरी, गुलब ी ा फुलांऐवजी डॅफोडील, हनीसकल, मरोज, कॉन लॉवर, पॉपी, हेदर ही फुले जा त ओळखू यायची. गोसबुश हा झुडूप कसा दसतो हे जरी मा हत नसले तरी गु हेगारांपासून लपायचे असेल तर ा झुडुपाचा उपयोग करता येतो हे मला मा हत होते. मोरलंड हणजे कस या तरी कारचे वावर असते एवढे च जरी मा हत असले तरी यावर फरायला जायची मला ती उम यायची!
लहानपणी मला जेवायला फारसे आवडायचे नाही. सकाळची याहरी तर मी कधी करायचीच नाही. पण ही मुले खायला कधीही तयार. आ ण खायचे कार तरी कती! टं ग सँड वच, हाडबॉइ ए ज, नुक याच बनवले या पावाचे जाडजाड काप आ ण यावर सढळ हाताने पसरलेले लोणी, हॅम, तळलेले कांदे आ ण टे क, लाललाल पकलेले टोमॅटो, जाक टातले बटाटे , तळलेले सॉसेज, ही खा पदाथाची नावे वाचून मा या त डाला पाणी सुटायचे! पण टं ग सँड वच हणजे गाईची जीभ घालून केलेले सँड वच असला कळसवाणा वचारही डो यात यायचा नाही. यावर मनाने सोयी करपणे पांघ ण टाकले होते. आम या घरात अं ांना वेश न हता पण हाडबॉइ ए जवर मीठ टाकून खायची जबरद त इ ा मला हायची. घर या लो याची काही कमतरता न हती पण खा याची इ ा हवी ना? हॅम हणजे काय हे मला मा हत न हते. लाल टोमॅटो या कापांवर ही मुले तुटून पडायची पण यांची चव मला आता कुठे अमे रकेत आ यावर कळायला लागली आहे. आ ण जा कटातले बे ड बटाटे हणजे साल नं काढलेले बटाटे आ ण यांची चव हे कळायला मला ऑ े लयात जावे लागले! हे सगळे पदाथ खाऊन मुले जजर बअर यायची आ ण मला माझी तहान पा यावर भागवायला लागायची! पु यात मळणारी फळे हणजे बोरे, सफरचंद, केळ ; आ ण मी ही फार खायची नाही पण लाइ ड पीचेसचा कॅन मुलांनी एखा ा गुहेत उघडला क मला ते काप मा या जभेवर अस याचा भास हायचा!
फेमस फाई ह ा मा लके त र इ नड या इतर अनेक मा लका हो या. अशाच एका मा लकेचे नाव होते ‘फाई ह फाइ औटस’. यातली मुले पीटसवूड ा गावात घडणा या गूढ गो चे गु पत शोधून काढायची. गावातला पोलीस म टर. गून अ यंत चडखोर आ ण अ कलशू य तर मुलां या ओळखीचा पोलीस इ े टर म टर. ज स हणजे आदश पोलीस. म टर. ज स मुलांना मो ांसारखे वागवायचे. यामुळे मला इं लंड मधले पोलीस हणजे जगातले सग यात आदश पोलीस असा माझा समज झाला आ ण पु यातले पोलीस असे आ ण कामचुकार का असा पडला होता. मॅलरी टॉवस आ ण सट लेस ा मा लका नवासी शाळे त शकणा या मुल या आयु यावर या हो या. ा वाचून कुणालाही बो डग कूलमधे जावेसे वाटले असते! मुली एका खोलीत रा न एकमेक शी कसे जमवून घेतात, भांडणे कशी सोडवतात, वगैरे अगद शक यासारखे होते. आम या शाळे सारखेच या शाळांम ये ‘हाऊस’ हणजे सग या मुल ची वभागणी चार ‘घरां’ मधे केलेली असायची. आम या शाळे सारखीच ‘मॉ नटर’, ‘ ीफे ट’, ‘हेड गल’ अशी पदे असायची. फरक इतकाच क आ ही सग या ‘डे कॉलर’ हणजे घरी राहणा या होतो तर या शाळांम ये मुली शाळे तच राहाय या. यामुळे यांचे चा र य वेग या रीतीने घडले जायचे. या मुली जा त वतं पणे नणय घेऊ शकायचा, वतः या हमतीवर लहानपणापासून राहायला शकाय या, एकमेकांशी जमवून यायला शकाय या आ ण मु य हणजे खूप मजा कराय या. येक पु तकात एकदा तरी मुली चो न ‘ मडनाईट फ ट’ कराय या! यांचे नेहमी टे नसचे सामने हायचे आ ण शाळे त पोहायची सोय असायची. शाळे त व मग पूल! आम या शाळे त एक मोठा बॉल, राउं डस या दोन बॅट , आ ण मैदान सोडले तर डेचे इतर काहीही सामान न हते! मला इतका हेवा वाटायचं या शाळांचा! मा या ब हणीला हणजे मीनालाही ही पु तके आवडायची. पुढे आ ही दोघीही म नयापलीसला रा लागलो. तला मुलगी झाली- उमा, आ ण आ हां दोघ या मनात आले क आता ही सगळ पु तके आपण उमाला वाचून दाखवायची आ ण आपण जो आनंद भोगला तो तलाही ायचा! शवाय ‘उमाला या गो ी आवडतील’ ा न म ाने आपणही ही पु तके परत वाचायची हा वचारही होताच! मग काय, आमचा मोचा काउं ट या ंथालयाकडे वळला. पण दोघ ची घोर नराशा झाली कारण इ नड लायटनचे एकही पु तक ंथालयात न हते! अमेरीकेतली मुले त या पु तकांपासून वं चत रा हली होती!
मी मा या नव याला हणजे अँडला इ नड लायटनब ल वचारले तर तो हणाला, “कोण?” मी तर डो यालाच हात लावला. शेवट असे ठरले क पु यात गे यावर आधी ह गक ग लेनमधे जायचे आ ण तथून इ नड लायटनची सगळ पु तके खरेद क न आणायची आ ण येक पु तक उमाला वाचून दाखवायचे कवा वाचायला लावायचे. पु यात या डे कन जमखा यावर ह गक ग लेन नावाची एक छोट शी ग ली डे कन टॉक जला लागून आहे. तथे जुनी-नवी पु तके आ ण बरेच काही मळते. हे ठकाण हणजे मीनाचे खरेद कर याचे आवडते ठकाण! योजने माणे मीना बरीच पु तके घेऊन आली. पण उमावर या पु तकांची आम यावर पडली तशी मो हनी पडली नाही. आ ही दोघी उदास झालो. आप याला आवडलेली गो स याला पण आवडली तर आपला आनंद गु णत होतो, पण उमा ज मली तो काळ वेगळा होता आ ण ळही वेगळे होते. शवाय लहान मुलांची इतक पु तके होती क कुठे तरी र इं लंडमध या मुलां या गो ी तने का वाचा ात? तला ‘डायरी ऑफ ए व ी कड’ असली पु तके जा त भावली तर आ ही का वाईट वाटू न यावे? हे समजत असून सु ा आ हा दोघ ची घोर नराशा झाली! परवा हा लेख ल ह याकरता मी सहज ंथालया या वेबसाईटवर इ नड लायटनचा शोध घेतला आ ण च क पंचवीस-तीस पु तकांची नावे आली. माझा डो यावर व ासच बसेना. पंधरा वषात ंथालयात इ नड लायटनची पु तके आली होती तर! पटकन ंथालयात गेले आ ण ‘पु तकांचे परी ण’ लहायचे आहे ा सबबीखाली होती न हती ती सगळ पु तके घेऊन आले आ ण लेख ल ह यासाठ एकामागून एक ही लहान मुलांची पु तके वाचू लागले. पूव नं दसले या बाबी आता मला दसू लाग या. उदाहरणाथ, पु तकातली मुले मुल पे ा जा त धीरगंभीर आहेत, जु लअन मो ा लोकांशी यांना आवडेल अशा भाषेत बोलू शकतो तर जॉज ना खंबीरपणे नणय घेते आ ण यां यावर अंमल करते तरीही ती ह आ ण हेकेखोर दाखवलेली आहे - साम यशाली बायकांना इं जीत ‘हेड ॉ ग’ हणतात. डक एक ता पुरते बांधकाम पा न लगेच हणतो क या बांधकामाचे सा ह य अगद मजबूत आहे- फ हात लावून याला हे सा ह य मजबूत आहे हे कळते! पण गो ीत या कुठ याही मुली अशी मते आ ण तीसु ा इत या ठामपणे करत नाहीत. आयु यात माझा असा अनुभव आहे क कमीत कमी मा हती या जोरावर पु ष ठाम मते करतात. हे जर मला लहानपणी दसून आले असते तर... पु तके चाळताचाळता मी मा या बालपणात हरवून गेले आ ण जरा ओशाळले ही! हे काय माझे वय आहे लहान मुलांची पु तके वाच याचे! मग हटले क ा पु तकांचा योग आणखी एकदा क न पाहावा. दोन पु तके उचलली आ ण मा या स या भाची या सहा वषा या मुलीला हणजे सानुला वाचायला दली. आता त या अ भ ायाची ास रोखून वाट पाहत आहे!
इ-मनोरंजन क ा : सनेमा, नाटके, पॉडका ट आ ण बरेच काही.. पु ल. दे शपांडे यां या ज मशता द न म यां या आयु यावरचा जीवनपट (Biopic) २०१९ म ये तो संपूण सनेमा तु ही यु ुब वर बघू शकता: *भाई:
स
झाला.
क व ली https://youtu.be/aCCuQ3HuIVA (३ तास ३३ म नटे )
YouTube वर बरीच मराठ नाटके तु ही बघू शकता. यातील दजदार नाटकां या ल स इथे दे त आहोत: *घाशीराम कोतवाल लेखक: वजय तडू लकर द दशक: ज बार पटे ल https://youtu.be/4_Fc_e0L66I मराठ पॉडका टस (Listen to the new and noteworthy of @applepodcasts and the only #marathipodcast at the following links or on Spotify or Apple podcasts *बदल पेरणारी माणसे: Being The Change https://www.eplog.media/btcmarathi/ *मराठ गो चा पॉडका ट : Bioscope https://www.eplog.media/bioscope/ *सोल करी https://www.eplog.media/solcurry/
Reminder: Complete your census today! https://my2020census.gov/ It only takes a few minutes!
What is Census? The U.S. Census counts every resident in the United States, regardless of citizenship or age. Article I, Section 2 of the U.S. Constitution mandates that this count occur every 10 years. Why do we have a Census? The information the Census collects helps determine how over $675 billion of federal funding is distributed to States and communities each year. The aggregate data is used by business, governments and non-profits for planning and to identify needs and allocate resources. In 2016, Minnesota received over $15 billion dollars across over 55 programs. Most importantly it also determines representation in the U.S. Congress. Currently, we have eight Representatives in the House of Representatives. In 2010, we maintained the 8th congressional seat by a very small margin; we are at risk of losing this seat if we do not count everyone. Who will be counted? Anyone who has spent majority (six months and one day) of their time in Minnesota and are not non-citizen visitors is eligible to be counted. They include the citizens of United States and non-citizens regardless of age who reside in Minnesota. They are counted at the residence where they live and sleep most of the time. A resident non-citizen baby is counted just as any eligible adult will be. What information is collected? Is it Confidential? Only basic information about all the people living in a household is collected. Census will not require information such as citizenship, social security, financial information, or party preferences. Title 13 of U.S. Code protects the confidentiality of all your information. No law enforcement agency can access or use your personal information any time. When does the Census take place? On or between the following dates you’ll receive: March 12–20 An invitation to respond online to the 2020 Census (some households will also receive paper questionnaires.) You can also request paper questionnaires. March 16–24 A reminder letter if you have not responded yet. March 26–April 3 A reminder postcard. April 8–16 A reminder letter and paper questionnaire April 20–27 A final reminder postcard before they follow up with a door knocker. Why should I participate in the Census? For people from the Indian sub-continent, it is important to ensure everyone is counted as we all benefit from the increased Congressional representation and funding that is provided to Minnesota and its communities for education, transportation and social services among other important things that impact the quality of our lives every day. In 2010 our community was at 38,097, it is now close to 50,000 people. Almost 50% of our community is highly mobile due to their H1B visa and many are apartment dwellers. They may have been missed; we want them counted. Regardless if you have been here for only 6 months and 1 day and are not a visitor, then you are still counted for purposes of our Census. We need to ensure everyone is counted so we don’t lose out. Although Census forms are in English, many of the supporting documents are going to be available in Hindi, Punjabi, Marathi, Gujarati, Bengali, Malayalam, Tamil, Telugu and Urdu. The 2020 Census should take just minutes to complete. You can take Census on-line, on phone or in paper form. The form will not ask you about your immigration or citizenship status. The form will also not ask for your social security number. More information on: https://2020census.gov/en.html