Spis treści
2.2. Istota mutyzmu
2.3. Rodzaje mutyzmu selektywnego
2.3.1. Mutyzm selektywny lękowy (MSL)
2.3.2. Mutyzm selektywny sytuacyjny (MSS)
2.3.3. Mutyzm selektywny traumatyczny (MST)
2.3.4. Mutyzm selektywny opozycyjny (MSO)
2.4. Mutyzm selektywny a inne zaburzenia
2.5. Rokowanie
3. Giełkot psychogenny
3.1. Giełkot nierozpoznany
3.2. Istota giełkotu
3.3.3. Impulsywność
3.3.4. Świadomość językowa
3.3.5. Negatywne emocje
Mowa bezładna
4. Afonia
5. Psychogenny opóźniony rozwój mowy
5.1. Studium przypadku
chłopiec
5.2. Opóźniony rozwój mowy
5.2.1. Rozwój emocjonalny dzieci z opóźnionym rozwojem mowy 88
5.2.2. Emocjonalne podłoże opóźnienia w rozwoju mowy 92
5.2.3. Przywiązanie a opóźnienie w rozwoju mowy 92
5.2.4. Choroba sieroca a opóźnienie w rozwoju mowy
5.2.5. Nieśmiałość a opóźnienie w rozwoju mowy
5.2.6. Matka a opóźnienie w rozwoju mowy
5.3. Rozpoznanie psychogennego opóźnionego rozwoju mowy (PORM)
Część II DIAGNOZA PSYCHOGENNYCH ZABURZEŃ MOWY
6. Psychogenne zaburzenia mowy w systemach klasyfikacyjnych
7. Psychogenne zaburzenia mowy w ujęciu systemowym
8. Porównanie
9. Model diagnozy psychogennych
10. Metody diagnozy psychogennych zaburzeń mowy
10.1. Kwestionariusz Balbutologii (KB)
10.2. Analiza komunikacji
Eksperyment
11. Terapia jąkania w ujęciu psychologii indywidualnej
11.1. Renesans
11.2. Założenia psychologii indywidualnej
11.3. Jąkanie w ujęciu psychologii indywidualnej
11.4. Diagnoza
11.4.1. Kwestionariusz dziecka jąkającego się
11.4.2. Kwestionariusz osoby dorosłej jąkającej się
11.5. Terapia
11.5.1. Etap zaręczynowy
11.5.2. Etap oszacowania
11.5.3. Etap wglądu
11.5.4. Etap reorientacji
11.5.5. Honorarium
11.6. Metody
11.6.1. Praca z rodziną
11.6.2. Puste krzesło
11.6.3. Porozmawiaj ze swoim jąkaniem
11.6.4. Konfrontacja opinii o jąkaniu
11.6.5. Interwencje paradoksalne 160
11.6.6. Zmiana stylu życia 161
11.6.7. Odchodzenie od etiologii 162
11.6.8. Skupienie się na teologii 162
11.6.9. Przezwyciężanie kompleksów 163
11.7. Podsumowanie 164
Piśmiennictwo 165
12. Terapia jąkania wczesnodziecięcego metodą autorską 166
12.1. Wprowadzenie 166
12.2. Teoretyczne i badawcze podstawy autorskiej metody terapii (AMT) 167
12.2.1. Niepłynność mówienia 167
12.2.2. Typy objawów niepłynności mówienia 168
12.2.3. Natężenie niepłynności mówienia 169
12.2.4. Lokalizacja niepłynności mówienia 169
12.2.5. Determinanty niepłynności mówienia 170
12.3. Wyniki badań własnych 174
12.4. Diagnoza różnicowa 178
12.5. Założenia i cele autorskiej metody terapii jąkania wczesnodziecięcego 181
12.6. Strategie autorskiej metody terapii jąkania wczesnodziecięcego 182
12.6.1. Konsultacja 182
12.6.2. Ograniczenie komunikacji słownej 184
12.6.3. Rozwijanie sprawności językowej 185
12.6.4. Interwencje 185
12.6.5. Terapia zabawą 187
12.6.6. Dotyk i relaksacja 187
12.6.7. Ziołolecznictwo 189
12.6.8. Efekt placebo 189
12.6.9. Akupresura 190
12.6.10. Praca z rodzicami 190
12.7. Profilaktyka 204
12.8. Podsumowanie 205
Piśmiennictwo 205
13. Terapia mutyzmu wybiórczego metodą autorską 208
13.1. Założenia i cele autorskiej metody terapii mutyzmu wybiórczego 208
13.2. Etapy terapii 209
13.2.1. Początkowy etap terapii 209
13.2.2. Środkowy etap terapii 216
13.2.3. Końcowy etap terapii 232
13.3. Efekty terapii 232 Piśmiennictwo 233
14. Terapia giełkotu metodą autorską
14.1. Etap I: rozpoznanie
14.2. Etap II: realizacja celów
14.2.1. Cel 1. Zwiększenie świadomości językowej
14.2.2. Cel 2. Regulacja tempa mówienia oraz poprawa jego płynności
14.2.3. Cel 3. Zwiększenie koncentracji uwagi słuchowej
14.2.4. Cel 4. Ograniczenie chaosu myślenia i jego uporządkowanie
14.2.5. Cel 5. Regulacja emocji
14.3. Etap III: sprawdzenie i realizacja osiągnięć
14.4. Podsumowanie
15. Nieudana terapia
15.1. Niepowodzenia w terapii
15.2. Pseudoterapia
15.3. Efektywność terapii
15.4. Przykłady nieudanej terapii
15.5. Nieudana terapia jąkania
15.6. Nieudana terapia mutyzmu
15.7. Podsumowanie
16. Psychoedukacja filmowa i filmoterapia
16.1. Film a edukacja i terapia
16.2. Metody psychoedukacji filmowej
16.3. Metody filmoterapii
16.4. Metoda autorska
16.4.1. Jak zostać królem (reż. T. Hooper, 2010)
16.4.2. Persona (reż. I. Bergman, 1966)
16.4.3. Fortepian (reż. J. Campion, 1993)
16.4.4. Silent Twins (reż. A. Smoczyńska, 2022)
16.5. Filmoterapia
16.5.1. Problem
16.5.2. Narzędzie: film Jak zostać królem
ANEKS: Autorskie metody diagnozy 285 1. Kwestionariusz Zaburzeń Płynności Mówienia (KZPM)
Część I: Niepłynność mowy
Część II: Fizjologia
Części III–V wypełnia się na podstawie wyników wywiadu i obserwacji, a części VI–IX – w nawiązaniu do treści podanych w podręczniku KZPM
2. Kwestionariusz Niepłynności Mówienia i Logofobii (KNML)
Część A: Niepłynność mówienia
Część B: Logofobia
Część C: Współruchy
3. Skala Reakcji na Niepłynność Mówienia (SRNM)
Podskala Reakcji Poznawczych
Podskala Reakcji Behawioralnych
Podskala Reakcji Emocjonalnych
Skala Reakcji na Niepłynność Mówienia
4. Skala Samooceny i Oceny Jąkania (SSOJ)
Podskala Czynników Biologicznych
Podskala Czynników Psychologicznych
Podskala Czynników Lingwistycznych
Podskala Czynników Społecznych
Skala Samooceny Jąkania
Oceny Jąkania
5. Skala Motywacji do Terapii Jąkania (SMTJ)
Podskala Nieakceptacji Jąkania
Podskala Kosztów Terapii
Podskala Procesu Terapeutycznego
Podskala Wiary i Wsparcia
Skala Motywacji do Terapii Jąkania (całość)
6. Skala Komunikacji Interpersonalnej (SKI)
7. Skala Postaw wobec Jąkania (SPJ)
Wprowadzenie
Balbutologia jest działem patologii mowy i zajmuje się osobami z zaburzeniami mowy pochodzenia psychogennego. Nazwa tego działu pochodzi od jąkania (balbuties). W ujęciu systemowym zaburzenia mowy mają strukturę składającą się z czynników biologicznych, lingwistycznych, psychologicznych i społecznych oraz relacji między nimi. W organicznych zaburzeniach mowy (afazja, dyzartria, dyslalia) pierwszoplanowe są czynniki biologiczne i lingwistyczne, a drugoplanowe – czynniki psychologiczne i społeczne, natomiast w psychogennych zaburzeniach mowy (jąkanie, mutyzm, giełkot, afonia) pierwszoplanowe są czynniki psychologiczne i społeczne, a drugoplanowe – czynniki biologiczne i lingwistyczne. Z wiekiem maleje znaczenie czynników lingwistycznych, a rośnie rola czynników psychospołecznych.
W monografii zestawiono rzadko opisywane psychogenne zaburzenia mowy, które dotychczas przeważnie omawiano oddzielnie. Książka składa się z trzech części opisujących kolejno istotę psychogennych zaburzeń mowy, ich diagnozę oraz terapię.
W pierwszej części monografii przedstawiono istotę psychogennych zaburzeń mowy. W kolejnych rozdziałach wyjaśniono naturę psychogennego jąkania, mutyzmu, giełkotu, afonii oraz opóźnionego rozwoju mowy. Każdy z rozdziałów rozpoczyna się od prezentacji studium przypadków z komentarzem, który wprowadza w zagadnienie. Skupiono się na omówieniu czynników psychospołecznych, mających podstawowe znacznie dla wyjaśnienia istoty zaburzeń mowy.
W drugiej części przedstawiono podstawowe zagadnienia związane z procesem diagnozowania psychogennych zaburzeń mowy w ujęciu międzynarodowych klasyfikacji (DSM-5 – Kryteria Diagnostyczne Zaburzeń Psychicznych, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders; ICD-11 – Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, International Classification of Diseases) oraz w podejściu systemowym. Dokonano porównania istoty, objawów oraz przyczyn jąkania, mutyzmu, giełkotu, afonii i opóźnionego rozwoju mowy. Zaproponowano model diagnozy tych zaburzeń oraz podano jej metody, w tym autorskie.
W trzeciej części monografii przedstawiono różne strategie terapii psychogennych zaburzeń mowy. Omówiono terapię jąkania w ujęciu psychologii indywidualnej oraz metody autorskie terapii jąkania wczesnodziecięcego i mutyzmu wybiórczego. Opisano także własną metodykę psychoedukacji filmowej i filmoterapii oraz przypadki nieudanej terapii.
W obszernym aneksie ukazano autorskie metody diagnozy psychogennych zaburzeń mowy, które w podanej wersji są stosowane w praktyce.
Jestem wdzięczny wszystkim, którzy w jakimkolwiek stopniu przyczynili się do powstania mojej monografii. W pierwszym rzędzie dziękuję Pacjentom i członkom ich Rodzin, którzy inspirowali mnie do poszukiwań efektywnych rozwiązań zgłaszanych problemów oraz nauczyli pokory. Dziękuję także Uczestnikom seminariów na temat psychogennych zaburzeń mowy za nasze dyskusje ujawniające różne poglądy. Pani Profesor Ewie Humeniuk dziękuję za recenzję książki/publikacji oraz cenne uwagi i sugestie, z których skorzystałem.
Autor