wych potrzeb życiowych. Wszystko co nas otacza, widzialne i niewidzialne, jest w nieustannym ruchu. Życie to ruch. Podstawową zasadą fizyczną rządzącą tym obszarem jest zasada grawitacji, której wszyscy doświadczamy. Nietrudno sobie wyobrazić, jakiego ogromnego cierpienia doświadcza człowiek, który z powodu choroby przewlekłej lub poważnego urazu przez dłuższy czas jest niezdolny do samodzielnego poruszania się, a jego ciało funkcjonuje w pozycji leżącej, a nie fizjologicznej spionizowanej. Grawitacja, która dotąd wspomagała jego funkcjonowanie fizyczne, połączona z długotr wałym unieruchomieniem i leżeniem, jest źródłem poważnych problemów zdrowotnych, jak bardzo zrozumiesz po zapoznaniu się z rozdz. 10.
9.1. Osoba niezdolna do samodzielnego poruszania się – zmiana pozycji ciała w łóżku
Elżbieta Szwałkiewicz, Miłosz Asmann
W praktyce wykorzystuje się różne sposoby układania i zmiany pozycji ciała. Opisane pozycje mogą być zastosowane u większości osób niezdolnych do samodzielnego przemieszczania się i w większości schorzeń powodujących długotrwałe unieruchomienie. Wyjątkiem są chorzy:
z po urazie rdzenia kręgowego we wczesnym okresie, gdyż może dojść u nich do dodatkowych urazów kręgosłupa, z z rozległymi odleżynami z powodu konieczności unikania niektórych pozycji wzmacniających ucisk,
z agresywni, którzy ze względu na swoją nieprzewidywalność stanowią dla opiekuna zagrożenie.
U pacjentów po udarze mózgu należy wiedzieć, które czynności powinny być wykonywane po stronie zdrowej, a które po stronie dotkniętej udarem.
Metody opisane poniżej można stosować również w pielęgnacji pacjentów nieprzytomnych, jednak zalecana jest tu szczególna ostrożność, ponieważ taka osoba nie zareaguje, gdy zastosowana pozycja będzie dla niej bolesna.
9.1.1. Odwracanie pacjenta na boki
W miarę możliwości unikamy podnoszenia i przemieszczania pacjenta, który leży na łóżku przysuniętym do ściany. Należy ustalić, jakim dysponujemy sprzętem do przemieszczenia pacjenta. Jeżeli nie mamy łatwoślizgów (tkanin lub płaszczyzn z tworzy wa umożliwiających ślizgowe przesunięcie pacjenta), wskazane jest zastosowanie przesuwania na podkładzie (ryc. 9.1a–b). Najpierw odwracamy nogi i ramiona, a następnie, trzymając z obu stron koniec podkładu, ciągniemy go, odwracając w ten sposób
b
Rycina 9.1. Odwracanie pacjenta na bok: a, b – za pomocą podkładu; c – bez podkładu. c
a b c
Rycina 9.2. Odwracanie pacjenta na bok – od siebie (a – c).
miednicę i tułów pacjenta. Jeżeli pacjent leży bezpośrednio na tkaninie ślizgowej, odwraca się go, ciągnąc za brzeg tkaniny. Zmiana pozycji ciała za pomocą łatwoślizgu wymaga zdecydowanie mniejszego wysiłku, gdyż eliminuje on tarcie o podłoże.
Przy zmianie pozycji ciała, pielęgnacji skóry, zmianie pościeli, podkładaniu basenu itd., jeżeli pozwala na to stan pacjenta, najbezpieczniejsze jest układanie go metodą odwracania na boki. Pacjenta odwracamy wyłącznie w kierunku do siebie (ryc. 9.1c).
W sy tuacji, gdy konieczne jest odwracanie od siebie (ryc. 9. 2a–c), należy zabezpieczyć chorego przed wypadnięciem z łóżka, np. zaciągnąć boczne barierki (nie zapominając o ich osłonięciu, by pacjent się nie uderzył).
W pr zypadku braku innych udogodnień (szczególnie w warunkach domowych) do odwracania pacjenta mogą być stosowane:
mocne prześcieradło lub podkład z materiału, pod które można podłożyć kawałek śliskiego plastiku lub worka z folii, żeby zmniejszyć opór spowodowany tarciem o podłoże, dwa pasy do podnoszenia chorych, które podkłada się pod uda pacjenta i niższą część pleców – najpierw odwraca się nogi, głowę i ramiona chorego, a następnie, trzymając pasy z obu stron, ciągniemy je, odwracając jednocześnie miednicę i tułów pacjenta.
W szczególnych przypadkach, gdy nie ma nikogo do pomocy lub nie ma odpowiedniego sprzętu, można pacjenta odwrócić ręcznie, szybkim energicznym ruchem chwytając go odpowiednio za miednicę.
PAMięTA j!
Każda próba samodzielnego przemieszczenia pacjenta na łóżku bez odpowiedniego sprzętu i technik naraża opiekuna na urazy. Zaleca się, by pacjent był przesuwany, a nie podnoszony. Jeżeli pacjent sam może wykonać choćby niewielki wysiłek, należy motywować go do pomocy.
Wszędzie tam, gdzie to możliwe, ręczne podnoszenie pacjenta i jego przenoszenie należy zastępować metodą przesuwania, np. za pomocą podkładu z uchwytami lub różnych urządzeń ślizgowych – techniki te opisane są w dalszej części rozdziału. Opisane tu układanie pacjenta na boku może być zastosowane u pacjentów z różnymi chorobami, w tym po przebytym udarze mózgu.
Kolejne kroki to:
leżącemu na plecach pacjentowi uginamy nogi w kolanach i opieramy jego stopy na materacu,
Rycina 9.3. Odwracanie pacjenta na bok i przemieszczanie do środka łóżka (a – c).
Rycina 9.4. Materac przeciwodleżynowy zmiennociśnieniowy do profilaktyki i leczenia odleżyn wszystkich stopni z funkcją przechyłów bocznych do 30º, dla osób do 250 kg.
Rycina 9.5 a – zabezpieczenie pacjenta w bocznej pozycji; b – zapobieganie pr zykurczowi dłoni.
chwytamy pacjenta jedną ręką za biodro, przekładając ją przez nogi, a drugą rękę podkładamy pod to samo biodro z tyłu i energicznym ruchem przesuwamy pacjenta do siebie (ryc. 9.3a–b), chwytamy pacjenta w okolicy jego barku i pr zesuwamy tułów (ryc. 9.3c), zabezpieczamy pozycję chorego poduszkami (ryc. 9.5a).
Należy zwrócić szczególną uwagę na ręce pacjenta, gdyż może on (np. ze strachu) chwytać za brzeg łóżka, utrudniając nam zmianę pozycji. Ważne jest także, aby głowę chorego odwracać na bok równocześnie z jego tułowiem, co zapobiega powstawaniu urazów kręgosłupa szyjnego.
Niektóre z materacy przeciwodleżynowych dynamicznych mają dodatkową funkcję przechyłów bocznych, co umożliwia bezbolesną zmianę pozycji ciała i zmniejsza wysiłek opiekuna przy odwracaniu pacjenta w trakcie wykonywania czynności pielęgnacyjnych (ryc. 9.4).
9.1.2. Stabilizowanie pozycji pacjenta leżącego na boku
Osobę po udarze najlepiej odwracać przez stronę porażoną i układać na stronie poudarowej. Chory przez dociążenie tej strony dostarcza bodźców potrzebnych do zaakceptowania tej połowy ciała, a to z kolei prowadzi do szybszego powrotu do zdrowia. Zawsze należy upewnić się, czy u chorego po stronie ciała, na której zamierza się go położyć, nie występują odleżyny. Dodatkowy ucisk mógłby doprowadzić do ich
powiększenia. Jeżeli u pacjenta odleżyn nie ma, trzeba pamiętać o profilaktyce przeciwodleżynowej i co kilkadziesiąt minut zmieniać pozycję jego ciała, zwracając przy tym uwagę na stan skóry (ewentualne zaczerwienienia, odgniecenia itp.). Jej kontrola jest szczególnie istotna po stronie poudarowej, gdyż stopień odczuwania bólu przez pacjenta i w konsekwencji jego reakcja na ten bodziec są ograniczone. Jeśli pojawia się zaczerwienienie skóry, koniecznie należy zmienić pozycję.
Przy leżeniu na boku zwraca się też uwagę na ułożenie głowy. Szyja nie może być napięta, gdyż prowadzi to do dużej bolesności mięśni okolicy szyi i górnej części pleców.
Bardzo ważne jest również ułożenie ręki po stronie poudarowej. Zawsze należy ją kłaść nieco wyżej, aby nie doprowadzać do powstawania obrzęków. W dłoń pacjenta powinno się włożyć piłeczkę (owiniętą w gazę) lub zwiniętą ściereczkę (suchą z naturalnego materiału przepuszczającego powietrze), co zapobiega powstawaniu przykurczu palców (ryc. 9.5b). Należy zwracać uwagę, by pacjent nie wykonywał tą dłonią ruchów pompowania.
Jeżeli chory odczuwa dużą bolesność po stronie poudarowej i nie chce na niej leżeć, powinno się zmienić pozycję na bardziej dla niego komfortową, np. półleżącą na boku, z innym ułożeniem głowy, ręki czy nogi, podparciem poduszką pleców. Należy jednak możliwie najczęściej kłaść chorego na boku poudarowym, gdyż umożliwia to jego szybszy powrót do zdrowia.
9.1.3. Układanie osoby po udarze na plecach
Poduszka powinna leżeć tylko pod głową, tak aby barki swobodnie dotykały materaca.
Poudarowe ręka i noga powinny być położone nieco wyżej od reszty ciała (zapobiegnie to powstawaniu obrzęków).
Pod nogę poudarową należy podłożyć poduszkę, tak aby kolano było delikatnie ugięte, a cała noga skierowana delikatnie do środka (kolano „patrzy w górę”).
Palce nie mogą być skierowane do boku, ale tak jak kolano w stronę sufitu.
Pięta powinna swobodnie zwisać z poduszki, bez opierania się o materac (zapobiegnie to powstawaniu odleżyn).
Bardzo ważne jest, aby stolik, szafkę nocną, telewizor i inne przedmioty, z których korzysta pacjent, umieszczać po stronie poudarowej. Mobilizuje to pacjenta do odwracania głowy w stronę poudarową i ak tywizacji słabszych kończyn. To przyspiesza powrót chorego do zdrowia.
9.1.4. Przemieszczanie do boku łóżka
Przemieszczanie w kierunku do siebie, kolejność czynności:
uginamy choremu nogi, a stopy opieramy stabilnie o materac, sprawdzamy, czy chory może nam pomóc przy unoszeniu bioder (ryc. 9.6a), siadamy na łóżku obok chorego, wkładamy jego kolano (jeśli nam pomaga) lub kolana (jeśli nie może nam pomóc) pod swoją pachę i zapieramy się tą samą ręką o stopę, jednocześnie ją dociskając (ryc. 9.6b), nacisk na kolana (w tył) powoduje unoszenie się do góry bioder chorego (jeśli może, powinien w tym pomagać), drugą ręką chwytamy chorego za bok (opierając rękę na miednicy) i odpychamy jego biodra od siebie, po przesunięciu przestajemy naciskać na kolana pacjenta, spowoduje to opuszczenie jego bioder na materac, następnie przesuwamy barki pacjenta, jeżeli pacjent jest w stanie sam unieść biodra, wystarczy minimalna pomoc w formie zabezpieczenia stopy przed poślizgiem i pr zesunięciem bioder (ryc. 9.7), w dalszej części postępujemy analogicznie jak w układaniu pacjenta na plecach. a b
Rycina 9.6. Przemieszczanie do boku łóżka (a – b).
Rycina 9.7. Przesuwanie bioder.