Installatie & bouw 1 2014

INSTALLATIE & BOUW 1

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

WW W. I N S TAL L AT I E ENB OUW.B E

NUMMER 1 2014 FEBRUARI - MAART

Rookafzuiginstallaties bewijzen nut in Heslachtunnel in Stuttgart Moderniseringswerken bij voetbalclub Anderlecht Nightcooling en buitenzonwering voor passiefkantoor in de buurt van Rijsel

SCAN WITH

het innovatieve ventilatiesysteem

adem gerust

▶ Stille, energiezuinige ventilatoren ▶ Antistatisch en antibacterieel ▶ Compleet gamma aan montagestukken ▶ Eenvoudige reiniging ▶ Eigen studiedienst

BEGETUBE N.V. Kontichsesteenweg 53 - 55 B-2630 Aartselaar t + 32 3 870 71 40 f + 32 3 877 55 75

www.begetube.com

member of

Test nu zelf de smartFIX steekkoppeling

rtFIX a sm eling p kop

EN MAAK KANS OP EEN SONY PLAYSTATION 4!*

Bezoek ons tijdens Batibouw 2014 in Hal 12, stand 109 *: Ga naar www.wavin.be/batibouw voor de algemene voorwaarden.

Kijk voor ons volledige assortiment op: www.wavin.be Wavin Belgium nv L. Bekaertlaan 30 9880 Aalter

Tel +32 (0)9 325 95 11 Fax +32 (0)9 374 06 06

info@wavin.be www.wavin.be

Solutions for Essentials

UITGAVE

Voorwoord

1 Een tevreden man is er twee waard

2014 is aangebroken, en dus is het tijd om voor een allerlaatste keer terug te blikken op wat het voorbije jaar geweest is. Installatie & Bouw zag het levenslicht en stortte zich vol overtuiging op de wereld der installaties en technieken. Het zal u niet verwonderen dat het ons meteen enorm opviel hoeveel er beweegt in deze dynamische sector. Met nog zes jaar voor de boeg lijkt de final countdown naar deadline 2020 stilaan definitief ingezet. Dit blijkt uit de veelheid aan projecten, initiatieven en innovaties die we het voorbije jaar mochten belichten. Een rijkdom aan informatie waaruit u hopelijk de nodige inspiratie heeft geput.

Zowel grote prestigeprojecten als kleinere, lokale projecten kwamen aan bod. De tot de verbeelding sprekende Balk van Beel in ecowijk Tweewaters in Leuven kon uiteraard niet ontbreken, net als Crematorium Hofheide in Holsbeek, de nieuwe Jetair-loods in Zaventem, de Ghelamco Arena in Gent of het NAC in Houthalen-Helchteren: unieke projecten die uitblinken door hun vooruitstrevend technisch concept. Maar evengoed gingen we een kijkje nemen bij een aantal bedrijven die hun productieprocessen een stuk (energie-)efficiënter wisten te maken via investeringen in een resem vooruitstrevende technieken, een keuze die het grootste respect verdient in economisch moeilijke tijden als deze.

We hadden het over zonne-energie, geothermie, warmtekrachtkoppeling, warmtepompen, betonkernactivering, moderne ventilatie, intelligente verlichting, …: stuk voor stuk technieken die ons helpen om duurzamer en bewuster met onze kostbare energie om te springen. Ook markante nieuwigheden en innovaties kregen de nodige aandacht. Wat te denken van het uiterst performante Kyoto-wiel dat het High Density Datacenter van Belgacom in Evere van koeling voorziet? Of de brandstofcel voor huishoudelijke micro-WKK’s, die meer elektriciteit en minder warmte produceren dan een klassieke WKK-installatie en dus uiterst geschikt zijn voor woningen of gebouwen met een beperktere warmtevraag? U kon het lezen in de vorige edities…

Voorts gingen we te rade bij ervaringsdeskundigen die gepokt en gemazeld zijn in het installatiewezen. Interviews met Joris Breugelmans van Technisch Bureau Verbrugghen, gerenommeerd ingenieur Wim Boydens (Studiebureau Boydens) en de experts van COGEN Vlaanderen boden ons meer inzicht in de noden en behoeften waaraan de sector dagelijks moet zien te beantwoorden.

In het vorige nummer lanceerden we ook een nieuwe rubriek: De Pen. Hierin geven we het woord aan iemand met een interessante visie op duurzame en/of innovatieve technieken en installaties, een fijne vondst die in dit nummer een mooi vervolg krijgt.

Net zoals u kan Installatie & Bouw met andere woorden terugkijken op een geslaagd jaar. Wanneer we onze blik vervolgens al even op de toekomst richten, zien we dat ons een minstens even boeiend jaar te wachten staat. Een jaar waarin we opnieuw naarstig op zoek zullen gaan naar trends en nieuwigheden die de toon zetten voor de wereld van morgen. Maar laten we eerst en vooral toch nog heel even nagenieten van de resultaten die ons harde werk van de voorbije twaalf maanden heeft opgeleverd.

Een tevreden man is er immers twee waard…

Veel leesplezier!

Tim Janssens

INSTALLATIE & BOUW | 5

PLAATSNAAM&| Projectnaam INSTALLATIE BOUW

1

Vaktijdschrift over installatietechniek, HVAC, Sanitair en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 2 • nummer 1 • 2014 Verschijnt 6 x per jaar

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

H.B.J.M. Louwers Wildlaan 7, 3910 Neerpelt Postbus 85 ,3900 Overpelt T +32 (0)11 605540 F +32 (0)11 605541 E info@louwersmediagroep.be W www.louwersmediagroep.be

REDACTIECOÖRDINATIE Tim Janssens /Rik Neven

REDACTIETEAM

Jan Daneels, Roxane Heeren, Geert Houben, Tim Janssens, Kevin Moens, Rik Neven (Redactiebureau Palindroom), Johan Debaere, Els Jonckheere, Bram Souffreau

8

BLADMANAGER

17

24

Koen Royackers E k.royackers@louwersmediagroep.be

ADVERTENTIES

https://louwersmediagroep.wetransfer.com Onder vermelding van naam en project Adresgegevens: Postbus 85, 3900 Overpelt, België T +32 (0)11 605540 E verkoop@louwersmediagroep.be

32

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock, Sandra Reijnders

36

ABONNNEMENTPRIJS

€ 54,00 per jaar excl. BTW KBC Bank IBAN BE80 7310 2514 2977 BIC KREDBEBB t.n.v. Louwers Mediagroep BVBA o.v.v. Installatie & Bouw.

Informatie over abonnementen: T +32 (0)11 605540

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 85, 3900 Overpelt, België

INHOUD Het scholenconcept van Klimaatgroep Holland

8

Ventibel: ventilatie in gebouwen

11

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Rookafzuiginstallaties bewijzen nut in Heslachtunnel in Stuttgart

14

Akoestiek speelt belangrijke rol bij keuze van ventilatiesysteem

17

DOELGROEP

Nightcooling en buitenzonwering voor passiefkantoor in de buurt van Rijsel

18

Nu ook verhuur van tijdelijk koel- en klimaatsystemen

21

OPZEGGINGEN

Installateurs verwarming, elektriciteit, sanitair, klimatisatie en luchtbehandeling, leden van de VCB Vlaamse Confederatie Bouw, BVA Bond van Vlaamse Architecten, CIB Vlaanderen de Confederatie van Immobiliënberoepen van Vlaanderen, ORI Organisatie van Raadgevende Ingenieurs, Engineering- en Consultancybureaus, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, abonnees, betrokken ministeries en diensten, provinciale en gemeentelijke overheden en betrokken federale, Vlaamse en regionale organisaties, Facilitymanagers bedrijven met eigen onderhoudsploeg, fabrikanten, invoerders en groothandelaars uit de sector.

VORMGEVING/ART DIRECTION Logo Reclame- Ontwerpbureau

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

INSTALLATIE & BOUW

Correct ventileren cruciaal voor goed E-peil en gezond binnenklimaat

22

Gezond binnenklimaat in scholenbouw is gigantische uitdaging

24

'Profi-Air'-concept biedt totaaloplossing voor woningventilatie

27

De Pen: Michael de Bie

30

Moderniseringswerken bij voetbalclub Anderlecht

32

WZC Stede Akkers Hoogstraten

36

Inhoud

40

47 63

UITGAVE

1

INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

W W W. I N S TAL L AT I E E N B OU W. B E

NUMMER 1 2014 FEBRUARI - MAART

Rookafzuiginstallaties bewijzen nut in Heslachtunnel in Stuttgart Moderniseringswerken bij voetbalclub Anderlecht Nightcooling en buitenzonwering voor passiefkantoor in de buurt van Rijsel

SCAN WITH

Coverbeeld: Rookafzuiginstallaties bewijzen nut in Heslachtunnel in Stuttgart

52 66

58 70

Intelligente tussenmeters meten reëel warmteverbruik

40

Studiebureau Boydens en Stabiplan optimaliseren rekenmodules

42

Legionella: een wijdverspreid probleem

47

Kinder Psychiatrisch Centrum realiseert energiebesparing tot 15%

49

Nieuwe warmtebeeldcamera ook voor beginnende gebruikers

50

Journaal

52

WKK-Installatie voor gerestaureerd blok van Brusselse Résidence Palace

58

'Fix-It Foot High' houdt buitenunits van warmtepompen ijsvrij

61

WZC Clarenhof: van klooster naar woonzorgcentrum

63

Woonzorgcentrum in Begny haalt onderste uit de energiekan

64

De Belgische verwarmingssector doorgelicht

66

Hoe wenselijk is de combinatie vloer- en wandverwarming?

70

Wie doet wat?

71

INSTALLATIE & BOUW | 7

MAASTRICHT | Internationale onderwijsinstelling UWC

Tekst: Han Berrelkamp

HET SCHOLENCONCEPT VAN KLIMAATGROEP HOLLAND

In het UWC Maastricht was er nood aan een flexibele oplossing om een optimaal binnenklimaat te bereiken.

In oktober vorig jaar opende de internationale onderwijsinstelling UWC een vestiging in Maastricht. Ruim negenhonderd leerlingen van negentig verschillende nationaliteiten krijgen dagelijks les in dit bijzondere gebouw. De organisatie besteedt veel aandacht aan maatschappelijke onderwerpen zoals duurzaamheid en energiebesparing. Daarom is ook voor de opdracht en ontwikkeling van het UWC Maastricht een uitermate hoog duurzaamheidsniveau nagestreefd.

NOOD AAN FLEXIBELE OPLOSSING Bij het ontwerp van het gebouw en de keuze voor de zonwering en klimaatinstallatie hield de architect continu rekening met de ambities van de opdrachtgever: “Leerlingen krijgen vaak les in de moedertaal, waardoor de bezetting van de klassen sterk kan variëren. Hierdoor was er nood aan een flexibele oplossing om een optimaal binnenklimaat te bereiken. Ventileren naar behoefte én energiebesparing waren hierbij belangrijke uitgangspunten, uiteraard gebaseerd op de reële koude- en warmtevraag. Om verspilling van energie te voorkomen en een binnenklimaat te scheppen dat bij het dynamische karak-

8 | INSTALLATIE & BOUW

ter van de school aansloot, was al snel duidelijk dat een centraal klimaatsysteem niet zou voldoen,” legt Peter Scholl van Frencken Scholl Architecten uit.

SPECIAAL VOOR SCHOLEN Nog voor de ontwerpfase hebben de betrokken partijen een referentiebezoek gebracht aan een locatie waar een klimaatoplossing van Klimaatgroep Holland is gebruikt, die speciaal voor scholen en onderwijsinstellingen werd ontwikkeld. Dit ‘Scholenconcept’ is een totaaloplossing voor het binnenklimaat in scholen. Het omvat een decentraal klimaatsysteem dat vraaggestuurd kan

MAASTRICHT | Internationale onderwijsinstelling UWC

‘HET NASTREVEN VAN EEN OPTIMAAL BINNENKLIMAAT GAAT VERDER DAN ENKEL VENTILEREN’ ventileren, koelen én verwarmen (onder meer op basis van het CO2-gehalte en de temperatuur in de verschillende ruimtes). De klimaatunit is gelinkt aan aanwezigheidssensoren, verlichting en zelfs zonwering. De perfecte afstemming van alle elementen, het uitsluitend functioneren bij vraag en de decentrale werking zorgen voor een optimaal binnenklimaat en lage exploitatiekosten. Niet voor niets voldoet dit systeem aan de Nederlandse Frisse Scholen (klasse A en B), een certificatie die het AgentschapNL in het leven heeft geroepenn. Inmiddels zijn ruim tweehonderd scholen (bestaande gebouwen en nieuwbouw) uitgerust met ‘Het Scholenconcept’.

DECENTRALE, VRAAGGESTUURDE KLIMAATOPLOSSING Curvers Raadgevende Ingenieurs was als EW-adviseur in een vroeg stadium bij het UWC-project betrokken. Marco Severens: “Hoge isolatiewaarden en luchtdichtheid leiden enerzijds wel tot een besparing op verwarming, waardoor het energieverlies van de ventilatie-installatie de grootste factor wordt.

Gezien de hoge bezettingen in de lokalen hebben scholen sowieso al eerder een koude- dan warmtebehoefte, en bij goed geïsoleerde gebouwen is dat nog meer het geval. Traditionele klimaatoplossingen zijn in dergelijke omgevingen niet wenselijk. Zo is vloerverwarming minder geschikt omwille van het na-ijleffect en de hoge interne warmtelast. Uiteindelijk hebben we beslist om een decentrale klimaatoplossing in combinatie met koude-warmteopslag als uitgangspunt te nemen. In het verleden werkten we al vaker samen met Klimaatgroep Holland, die ons heeft overtuigd van zijn kennis over de materie, en dit van ontwerp en advies over installatie tot service en onderhoud. Vooral het feit dat het totaalconcepten kan uitwerken en implementeren, is een hele grote troef. Voor ons was het dan ook logisch om het ‘Scholenconcept’ samen met deze klimaatbeheersingspecialst verder uit te werken in het kader van UWC-project.”

In het UWC zijn in totaal 58 klimaatunits geïnstalleerd.

Het project verliep erg succesvol, mede doordat de betrokken partijen in een vroeg stadium bijeenkwamen, een integrale visie en aanpak hanteerden en goed samenwerkten. Dit heeft geleid tot een klimaatoplossing die aan de wensen van de opdrachtgever voldoet, in het ontwerp past en op de behoeften inspeelt. In het UWC zijn in totaal 58 klimaatunits geïnstalleerd. De slimme meet- en regeltechniek houdt alles in de gaten en regelt het binnenklimaat automatisch op basis van de wensen van de gebruikers per klaslokaal. ❚

Het ‘Scholenconcept’ is een totaaloplossing voor het binnenklimaat in scholen. Het omvat een decentraal klimaatsysteem dat vraaggestuurd kan ventileren, koelen en verwarmen.

INSTALLATIE & BOUW | 9

Verwarmen Ventileren Koelen

Aangenaam

Energie besparen

Word ook een Frisse School!

•

Speciaal ontwikkeld voor scholen en onderwijsinstellingen

•

Totaaloplossing: ventileren, koelen en verwarmen

•

Voldoet aan Frisse Scholen (klasse A en B)

•

Slim klimaatsysteem met monitoring en beheer

•

Maximale besparing op energie- én onderhoudskosten

•

Geschikt voor nieuwbouw én bestaande bouw

Ruim 200 scholen gingen u voor!

Er is altijd een school bij u de buurt waar ons Scholenconcept is toegepast! Bent u ook benieuwd naar dit klimaatsysteem?

Maak een vrijblijvende afspraak voor een referentiebezoek en ervaar het Scholenconcept zelf.

Bel (050) 54 70 400 of mail naar info@klimaatgroepholland.nl

Aangenaam leren

www.klimaatgroepholland.nl

VENTIBEL | Ventilatie in gebouwen

Tekst: Hendrik Daem

VENTIBEL ONTWIKKELT KWALITEITSKADER VOOR VENTILATIE IN GEBOUWEN “SLECHTS EEN FRACTIE VAN DE VERPLICHT GEÏNSTALLEERDE SYSTEMEN FUNCTIONEERT NAAR BEHOREN”

Vanaf binnenkort zullen installateurs (zowel de bedrijven als de individuele uitvoerders) een certificaat moeten behalen om te bewijzen dat ze over voldoende kennis omtrent de implementatie van ventilatiesystemen beschikken.

Uit onderzoek blijkt dat 80 % van de ventilatiesystemen niet naar behoren werkt. Ofwel voldoen de producten niet op kwalitatief vlak, ofwel worden de oplossingen verkeerd geïnstalleerd. Dat het zo niet verder kan, is duidelijk. Vandaar dat De Belgische vakorganisatie voor ventilatie, Ventibel, samen met onder meer de overheid en diverse kennisinstellingen, bezig is met de ontwikkeling van een nieuw kwaliteitskader dat een radicale koerswijziging voorziet. Er staan met andere woorden heel wat veranderingen op stapel...

INSTALLATIE & BOUW | 11

Beter Zeker.

‘De mensen rondom je zijn je hoogste goed.’

The Green Wave in Power Solutions

Combining Energy Flows Efficiently

Stel hen niet onnodig bloot aan gevaar.

BTV is een Externe Dienst voor Technische Controles op de werkplaats en erkend controleorganisme met meer dan 85 jaar ervaring, 11 kantoren en 400 medewerkers in België.

Warmtekrachtkoppeling is uw onafhankelijkheidsverklaring. Zelf warmte en stroom produceren en bijna 30% energie besparen, ook als er geen zon of wind is.

Bij EVW doen we meer met minder.

We ontwerpen en bouwen WKK’s die staan voor jarenlange, betaalbare duurzaamheid. En we houden hun conditie nauwgezet in de gaten.

Met ons als partner in uw energieproject maakt u onze blauwe planeet op een overtuigende manier weer wat groener.

• WKK OP AARDGAS, BIOGAS EN PLANTENOLIE • M INI- WKK • NOODSTROOMINSTALLATIES

BTV voert voor u technische controles uit op o.a.: hijs- & hefwerktuigen, bouwmachines, elektrische- & gasinstallaties, houders en opslagplaatsen propaan of butaan, liften, opslagtanks, ... maar ook thermografische onderzoeken, energiemetingen, ...

Wenst u een afspraak of meer informatie? Neem dan contact op met één van onze regionale kantoren.

Beter Zeker.

E. VAN WINGEN

NV

Industrieterrein Durmakker 27 - B-9940 Evergem T +32 (0)9 253 08 00 • F +32 (0)9 253 40 82 info@vanwingen.be • www.vanwingen.be

professional.btvcontrol.be

143453 adv staand.indd 1

18/01/13 08:23

VENTIBEL | Ventilatie in gebouwen

TIENTALLEN PIJNPUNTEN Sinds de EPB-regelgeving van 2006 moet elk nieuwbouw- of renovatieproject dat een stedenbouwkundig attest vereist ook de installatie van een ventilatiesysteem omvatten. Hoewel deze verplichting goed wordt nageleefd, blijkt ze op praktisch vlak weinig op te brengen. “Slechts een fractie van de systemen functioneert immers naar behoren. De hoeveelheid lucht die binnenkomt en buitengaat is te hoog of te laag, het geluidsniveau van de oplossing is storend luid, het systeem is niet correct gedimensioneerd waardoor het energieverbruik te hoog ligt, kanalen worden fout geïmplementeerd, de componenten zijn op zo’n manier geïnstalleerd dat onderhoud quasi onmogelijk is, ...,”

'Een foutief geïnstalleerde of slecht onderhouden ventilatie kan de energierekening de hoogte induwen of zelfs de gezondheid van de bewoners in het gedrang brengen' somt Hendrik Daem van Ventibel op. “Het zijn maar enkele van de tientallen pijnpunten die de onderzoeken van het WTCB en VITO hebben blootgelegd.

Gevolg? Investeren in een ventilatiesysteem is verplicht, maar veelal volledig nutteloos. Meer nog: een foutief geïnstalleerde of slecht onderhouden ventilatie kan de energierekening de hoogte induwen of zelfs de gezondheid van de bewoners in het gedrang brengen. Vanuit verschillende hoeken wordt al langer gezegd dat het zo niet verder kan. En omdat ventilatieproducenten en installateurs die wel volgens de regels van de kunst werken alsmaar vaker de dupe worden van collega’s die het niet zo nauw met kwaliteit nemen, heeft Ventibel enkele jaren geleden beslist om alle initiatieven te steunen die de kwaliteit helpen verbeteren.

fungeren als extra informatiebron om het E-peil van een woning te berekenen.

Op die manier zou het kwaliteitskader geen verplichting, maar een noodzaak worden voor de installateurs. Anders zullen ze niet aan de vraag van hun klanten kunnen voldoen.”

NIET ALLEEN DE INSTALLATEURS Ook aan de zijde van de producenten komt er meer controle. Alle systemen en componenten die op de markt worden gebracht, zullen een certificatie nodig hebben. “De laatste betrokkenen waarbij het weleens fout loopt, zijn de architecten,” weet Hendrik Daem. “Voor deze groep is momenteel nog niets voorzien. Het zou ideaal zijn als ze zich uit vrije wil zouden willen bijscholen.

Voorts pleiten we ervoor dat ze tijdens hun creatieve denkproces meer aandacht besteden aan het technische luik. Het zou al al een grote stap vooruit zijn als de architect bij het uitdenken van het concept een bouwteam samenstelt, bestaande uit de aannemer en de uitvoerders van speciale technieken.

Wanneer hij tijdens de conceptfase met die mensen rond de tafel gaat zitten om het ontwerp te bespreken, zouden immers al veel ‘design’-problemen kunnen worden vermeden.”

WEINIG FINANCIËLE CONSEQUENTIES De vraag is natuurlijk in hoeverre dit nieuwe kwaliteitskader de markt zal beïnvloeden en/of de prijs omhoog zal drijven. Hendrik Daem blijkt er echter vrij gerust in te zijn. “Veel installateurs willen niets liever dan kwaliteit leveren,” vertelt hij. “Zij zullen zeker niet struikelen over het behalen van certificaten, het volgen van opleidingen en het meten van de resultaten. Diegenen die dat wel doen, zullen inderdaad van de markt verdwijnen, maar dat is voor niemand een groot verlies. Ook de producenten zijn vragende partij om een certificering in te voeren. Het zal iedereen natuurlijk wel iets kosten om dit nieuwe kader te implementeren. Volgens onze berekeningen zal de investering echter heel erg meevallen en zal de eindklant er niet de dupe van worden. We schatten dat de extra kost voor de bouwheer van een woning zich tot een bedrag van twee digits zal beperken. Een kleine financiële inspanning die dus wel heel veel zal opleveren!” ❚

WELDRA EEN KWALITEITSKADER? Samen met heel wat partijen, en dan voornamelijk de overheid en kennisinstellingen, werkte Ventibel een kwaliteitskader uit dat naar verwachting binnen enkele jaren zal worden geïmplementeerd. In concreto zullen installateurs (zowel de bedrijven als de individuele uitvoerders) een certificaat moeten behalen. Hiertoe zullen ze een opleiding kunnen volgen (bij Syntra, fabrikanten, ...), maar dit zal niet verplicht zijn. “Wel zullen ze een examen moeten afleggen om te bewijzen dat ze over voldoende kennis omtrent de implementatie van ventilatiesystemen beschikken,” vertelt Hendrik Daem.

“De vragen in de proef zullen verder gaan dan puur assemblage. Ook het berekenen van debieten, dimensionering, resultatenanalyse, enzovoort zullen op het programma staan. Tweede belangrijk punt is dat de werking van het systeem bij oplevering zal moeten worden gecontroleerd. Dit zal de installateur zelf mogen doen, maar een onafhankelijk controleorganisme zal wel steekproeven uitvoeren om na te gaan of de gegevens kloppen. Alle gemeten informatie moet trouwens worden opgenomen in een rapport. Het zal een vrij uitgebreid document worden met onder meer de luchthoeveelheid, circulatiesnelheid, energieverbruik, ... Bedoeling is dat dit ventilatierapport zal

De Raad van Bestuurders v.l.n.r: Dhr. Yoerich Dewaegenaere (Ventilair) – voorzitter, Dhr. Peter Cuveele (Zehnder Group), Dhr. Geert Jannssens (Ubbink), Dhr. Yves Lambert (Renson), Dhr. Georges Aerts (Schiedel Bemal)

INSTALLATIE & BOUW | 13

STUTTGART | Heslachtunnel

Tekst: Trox Belgium nv

ROOKAFZUIGINSTALLATIES BEWIJZEN NUT IN HESLACHTUNNEL IN STUTTGART Begin oktober vorig jaar sloeg in de Heslachtunnel in het Duitse Stuttgart het onheil toe. Om nog onbekende redenen vatte een personenwagen vuur. In een tunnel van 2,3 kilometer, die bovendien nog eens één van de drukste verkeersaders in de deelstaat Baden-Württemberg is, kan een dergelijk incident rampzalige gevolgen hebben. Maar onder meer dankzij de TROX-rookafzuiginstallaties vielen er geen slachtoffers. Meer nog: de schade aan de infrastructuur werd tot een minimum beperkt.

INVESTERINGEN IN VEILIGHEID Dagelijks rijden meer dan 50.000 voertuigen door de drukke Heslachtunnel in Stuttgart. Hiermee behoort deze weg tot één van de drukste verkeersaders in de regio. Op zich resulteert dit al in een groot risico op ongevallen, maar daarbovenop zijn er in de tunnel onconventionele verkeerswissels en verschillende in- en uitritten. Vandaar dat het stadsbestuur van Stuttgart heel erg met de veiligheid begaan is. Sinds de opening van de tunnel investeerde ze al dertig miljoen euro in de optimalisering ervan. Zo werd een extra noodtunnel gebouwd, de verlichting op de nooddeuren verbeterd, de wanden in een heldere kleur geverfd, een ‘state-of-the-art’ bewakingssysteem geïmplementeerd, blusleidingen in de

14 | INSTALLATIE & BOUW

noodtunnels geïnstalleerd, ... Om in te spelen op de nieuwe ‘Guideline for the Equipping and Operation of Roadway Tunnels’ en de Europese Directieve 2004/54/EC investeerde de stad in 2011-2012 ook in de optimalisatie van de rookafzuigsystemen. Deze oplossingen zorgen ervoor dat de hulpdiensten en de brandweer snel ter plaatse kunnen zijn en zonder hinder hun werk doen. Dit is niet alleen essentieel om doden en zwaargewonden te vermijden, maar ook om de tunnel van onherstelbare schade te vrijwaren. Een brandende wagen produceert immers al snel 5 MW warmte, terwijl dat bij een vrachtwagen tot meer dan 100 MW kan oplopen. Dergelijke temperaturen laten over een langere tijdsduur alles smelten, en dus ook de constructiematerialen van de tunnel. Hoe

STUTTGART | Heslachtunnel

sneller de brandweer- en hulpdiensten de tunnel kunnen betreden (wat onmogelijk is indien er rook aanwezig is), hoe minder groot de schade op menselijk en infrastructureel vlak.

ROOKVERSPREIDING EFFICIËNT TEGENGAAN

38 systemen die de volledige lengte van de tunnel rookvrij kunnen maken. De tunnelkleppen in de directe omgeving van de brand worden geopend en de andere worden gesloten, zodat het brandgebied luchtdicht afgesloten en de rookverspreiding op een efficiënte manier tegengegaan wordt. Bovendien zijn de TROX-kleppen bestand tegen extreem hoge temperaturen.

Wanneer het bewakingssysteem een ongeval detecteert, zal het automatisch de hulpdiensten en de brandweer verwittigen. Tegelijkertijd zal ze het TROXrookafzuigsysteem activeren. Hierdoor kunnen aanwezige automobilisten

Dankzij deze oplossing haalt de Heslachtunnel de RABT 2006-norm en behoort hij tot de veiligste tunnels in Europa. De TROX JFP-producten voor

‘38 JFP-TUNNELKLEPPEN ZORGEN VOOR MINIMALE SCHADE BIJ BRAND’ heel snel hun weg naar de noodtunnels vinden en zullen de hulpdiensten bij aankomst niet meer gehinderd worden door rook. De TROX-rookafzuiginstallaties werden in het valse plafond (boven de rijweg) en de zijwanden geïnstalleerd, en dit met een tussenafstand van honderd meter. In totaal gaat het om

ondergrondse transportsystemen zijn tegenwoordig terug te vinden in zowel gerenoveerde als nieuwe wegtunnels in gans Europa, en eveneens in Azië en Australië. De kleppen worden geproduceerd in Neukirchen-Vluyn en worden bovendien ook gebruikt in trein- en metrotunnels over de hele wereld. ❚

De TROX-rookafzuiginstallaties werden in het valse plafond (boven de rijweg) en de zijwanden geïnstalleerd, en dit met een tussenafstand van honderd meter. In totaal gaat het om 38 systemen die de volledige lengte van de tunnel rookvrij kunnen maken.

INSTALLATIE & BOUW | 15

MATTHIJS I N S TA L L AT I E T E C H N I E K E N

Verwarming – Koeling – Klimatisatie – Ventilatie – Sanitair D16kl3 - D17kl5 - D18kl4

Dorp-oost 103a info@matthijs-nv.be Tel: 09 355 55 12

13870229_Matthijs.indd 1

9080 Lochristi www.matthijs-nv.be Fax: 09 355 66 22

03-07-13 09:25

BIERSET | Akoestisch ventileren

Tekst: Johan Debaere

AKOESTIEK SPEELT BELANGRIJKE ROL BIJ KEUZE VAN VENTILATIESYSTEEM Wie een woning in de buurt van een luchthaven bouwt of renoveert, weet dat er op regelmatige tijdstippen vliegtuigen zullen opstijgen en landen. Ontwerpers en bouwheren mogen dan ook van bij de start van het project het akoestische comfort voor de bewoners zeker niet uit het oog verliezen. Bij de renovatie van 34 woningen in de buurt van de luchthaven van Bierset werd veel aandacht besteed aan een doorgedreven isolatie. Om vochtproblemen te vermijden, integreerden de ontwerpers ook dubbelstroomventilatie (systeem D) type Dee-Fly Cube.

Door de passage van vliegtuigen boven de wijk speelde de beperking van de geluidshinder bij dit renovatieproject een cruciale rol. “Daken en muren werden geïsoleerd en ook de ramen werden gerenoveerd,” vertelt David Maréchal, sales manager en projectleider bij ALDES Benelux. “Door de verbeterde luchtdichtheid van de woningen steeg echter ook de kans op condensatie en schimmelvorming. Daarom is er in elke woning ook een ventilatiesysteem geïntegreerd.”

VENTILEREN ZONDER LAWAAI Ook bij de keuze van het ventilatiesysteem moesten ontwerpers en bouwheren rekening houden met de invloed van de voorbijkomende vliegtuigen. Na een grondige evaluatie van de verschillende mogelijkheden kozen ze voor een ventilatiesysteem D met een centrale Dee-Fly Cube-ventilatie-unit in een technische ruimte. Deze dubbelstroomventilatie zorgt voor de toevoer van verse lucht in de leefruimtes en de afvoer van vervuilde lucht in de natte ruimtes zoals de keuken, de badkamer of het toilet. Aangezien de afvoerventilator in de buurt van de slaapkamer gemonteerd wordt, moet die unit zelf ook zo stil mogelijk functioneren.

DEE-FLY CUBE “Door de keuze voor dubbelstroomventilatie met de Dee-Fly Cube is integratie van toevoerroosters in de ramen niet nodig. Op die manier vermijdt men meteen ook het gevaar op geluidshinder via openingen in het raam,” legt Maréchal uit. “Samen met installateur Altacoustic bepaalden wij de juiste kit voor elke woning van deze wijk. Afhankelijk van de grootte van de woning opteerden we voor een Dee-Fly Cube 300 of 370. Door de instal-

Door de keuze voor dubbelstroomventilatie met de Dee-Fly Cube is integratie van toevoerroosters in de ramen niet nodig. Op die manier vermijdt men meteen ook het gevaar op geluidshinder via openingen in het raam.

latie van een kast in MDF rond de leidingen vermijdt de installateur dat het geluid van de vliegtuigen zich toch in de woning kan verspreiden via het kanalennetwerk van het ventilatiesysteem.”

In een eerste fase integreerde Altacoustic een Dee-Fly Cube met kanalennet in een pilootwoning. Nu rust de installateur vijf woningen per maand uit met het gepaste ventilatiesysteem. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 17

RONCHIN | Passieve kantoorgebouwen

Tekst: Johan Debaere

NIGHTCOOLING EN BUITENZONWERING VOOR PASSIEFKANTOOR IN DE BUURT VAN RIJSEL

In Ronchin, in de buurt van het Franse Rijsel, toverden de architecten Xavier Bouffart en Jean-Luc Leclercq van het bureau Blaq de vroegere magazijnen van de Camif-site om tot een showroom voor de collecties van de Adeo Group. De site werd ook uitgebreid met twee passieve kantoorgebouwen voor de administratieve diensten van de firma. Isolatie en fotovoltaïsche panelen, maar ook ventilatie en zonwering resulteren in een energiezuinig en gezond gebouw.

Energiezuinigheid was primordiaal in dit project. Naast een luchtdichte bouwschil met een doorgedreven isolatie en dubbele en driedubbele hoogrendementsbeglazing integreerden architecten Bouffart en Leclercq ook 750 m² fotovoltäische panelen.

18 | INSTALLATIE & BOUW

RONCHIN | Passieve kantoorgebouwen

Om het rendement van de nightcooling nog te verhogen, zorgden de architecten ervoor dat de zon de binnentemperatuur overdag niet naar een onaangename hoogte kan jagen. Samen met het projectteam van RENSON ontwierpen ze een op maat gemaakt buitenzonweringsysteem.

Om energieverslindende klimatisatie te vermijden, kozen de architecten voor intensieve nachtventilatie (nightcooling) met 412 ZF-roosters van RENSON. Aluminium Icarus Aéro 200-zonweringlamellen van RENSON op het dak beperken de invloed van de invallende zonnestralen en voorkomen zo oververhitting. Volgens de architecten kan het project in twee fases opgedeeld worden. Tijdens de eerste fase werden de bestaande gebouwen gerenoveerd, terwijl nadien twee nieuwbouwvolumes werden gebouwd, die het label ‘Passiv Haus’ dragen. Energiezuinigheid was primordiaal in dit project. Naast een luchtdichte bouwschil met een doorgedreven isolatie en dubbele en driedubbele hoogrendementsbeglazing integreerden architecten Bouffart en Leclercq

thermische schouwen afgevoerd. “Dankzij deze intensieve nachtventilatie kan de binnentemperatuur in één nacht 4 tot 8 °C naar beneden gehaald worden,” vertelt Kristof Derudder, business unit manager bij RENSON Sunprotection-Projects. “Bovendien wordt er gebruik gemaakt van energiezuinige motoren voor het openen en sluiten van de verschillende elementen, waardoor de energiebesparing nog groter wordt.”

VASTE EN BEWEEGBARE ALUMINIUM ZONWERING “Om het rendement van de nightcooling nog te verhogen, zorgden de architecten ervoor dat de zon de binnentemperatuur overdag niet naar een

'OM EEN COMFORTABEL EN AANGENAAM BINNENKLIMAAT TE BEREIKEN ZONDER GEBRUIK TE MAKEN VAN ENERGIEVERSLINDENDE KLIMATISATIE, KOZEN DE ARCHITECTEN VOOR HET PRINCIPE VAN NIGHTCOOLING IN COMBINATIE MET BUITENZONWERING' ook 750 m² fotovoltäische panelen. Om een comfortabel en aangenaam binnenklimaat te bereiken zonder gebruik te maken van energieverslindende klimatisatie, kozen zij voor het principe van nightcooling in combinatie met buitenzonwering.

INTENSIEVE, ENERGIEZUINIGE KOELING Die nightcooling gebeurt via de gordijngevel, die onder een helling van 21° staat. Waterwerende en inbraakvertragende RENSON 412 ZF-opbouwroosters openen ’s avonds automatisch om het gebouw af te koelen met grote stromen frisse buitenlucht. De vervuilde en warme lucht wordt uiteindelijk via

onaangename hoogte kon jagen,” vult Derudder aan. “Daarom ontwierpen zij samen met het projectteam van RENSON een buitenzonweringsysteem op maat voor dit project. Op de glaspartijen van het atrium zorgen ellipsvormige, aluminium Icarus Aero 200-lamellen voor de beheersing van de zonneinstraling.” De architecten kozen dit zonweringsysteem omwille van de afmetingen van de lamellen en de flexibiliteit. Zo leverde RENSON rechthoekige kaders met voorgemonteerde beweegbare lamellen en dezelfde lamellen in een vaste uitvoering voor de hoekelementen, waardoor aannemer Eiffage en onderaannemer STM de zonwering vlot en esthetisch op de glaspartijen van het piramidevormige atrium konden plaatsen. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 19

be

TIJDELIJKE KOEL- EN KLIMAATSYSTEMEN

NU OOK VERHUUR VAN TIJDELIJK KOEL- EN KLIMAATSYSTEMEN Wie tijdelijke koel- en klimaatsystemen wil huren, kan sinds begin vorig jaar terecht bij Carrier Airconditioning Benelux.

De verhuurvloot bestaat uit een groot assortiment lucht- en watergekoelde koudwatermachines, warmtepompen, koeltorens, ventilatieapparatuur, verwarmingssystemen en toebehoren.

Verkoop van klimaatapparatuur, afstandsbeheer vanuit het monitoringcentrum, professionele servicediensten: het zijn enkele van de activiteiten die Carrier Airconditioning Benelux al uitbouwde. Aangezien het wil fungeren als een full service-aanbieder van klimaatoplossingen, legt het zich nu ook toe op verhuur van tijdelijke HVACsystemen. Het richtte een nieuwe Rental-afdeling op om dit alles in goede banen te leiden. Zowel

tijdelijke proceskoeling en klimaatbeheersing als verwarming en airconditioning behoren tot de mogelijkheden. “We hebben op elk moment koudwatersystemen van 2 tot 1300 kW voor u ter beschikking en bieden voor de verhuursystemen volledige ondersteuning vanaf de koeltechnische analyse, de systeeminstallatie, technische support en demontage,” luidt het bij Carrier. “We beogen duurzame oplossingen via de levering

van energie-efficiënte producten, regelsystemen voor gebouwen en energiediensten aan residentiële en commerciële klanten en klanten in de detailhandel, catering en de transportsector. En dit voortaan niet enkel meer op permanente, maar ook op tijdelijke basis.”

Meer informatie over de aangeboden verhuuroplossingen is te vinden op www.carrier.be/rental ❚

INSTALLATIE & BOUW | 21

VENTILATIE

CORRECT VENTILEREN CRUCIAAL VOOR GOED E-PEIL EN GEZOND BINNENKLIMAAT Sinds enkele jaren geldt in ons land de Energieprestatieregelgeving (EPB), die eisen stelt op het vlak van energie, isolatie én binnenklimaat (ventilatie en oververhitting). Hoe lager het E-peil, hoe energiezuiniger het gebouw. Ventilatie is een van de cruciale parameters om het E-peil binnen de perken te houden, maar heeft daarnaast ook betrekking op de gezondheid en het leefcomfort van de bewoners. Om een gezond binnenklimaat te kunnen garanderen, is correct ventileren een absolute must.

CONTINU EN GECONTROLEERD Onderzoeken tonen aan dat de binnenluchtkwaliteit in veel gebouwen te wensen overlaat. Giftige stoffen zoals pesticiden, schimmels, huismijten: het zijn maar een paar problemen die je in slecht geventileerde ruimtes tegenkomt. Zowel voor de gezondheid (van irritaties van ogen, neus en keel over hoofdpijn, vermoeidheid, misselijkheid en allergieën tot infecties of CO-vergiftiging) als voor het leefcomfort en de staat van de woning (geurhinder, ongedierte, vochtcondensatie en schimmels) kunnen ze verregaande gevolgen

hebben. Het is dan ook positief dat door de invoering van de EPB-regelgeving ventileren wettelijk verplicht werd. Maar om de problemen echt te verhelpen, is continu en gecontroleerd ventileren de enige correcte manier. Dit impliceert het juiste debiet verse lucht toevoeren, de verse lucht efficiënt verspreiden doorheen je woning en de verontreinigde lucht opnieuw afvoeren. Er moet dan ook een goede balans zijn tussen de aangevoerde en afgevoerde lucht.

Het heeft immers weinig zin om roosters te plaatsen die de warme, vochtige lucht afvoeren als je niet zorgt voor een goede toevoer van verse lucht.

Correct ventileren impliceert het juiste debiet verse lucht toevoeren, de verse lucht efficiënt verspreiden doorheen je woning en de verontreinigde lucht opnieuw afvoeren.

22 | INSTALLATIE & BOUW

VENTILATIE

HET A, B, C(+), D VAN VENTILATIE Wat het continu en gecontroleerd ventileren betreft, kunnen we vier verschillende ventilatiesystemen onderscheiden: A, B, C(+) en D. Deze gaan steeds uit van dezelfde drie basisprincipes: de aanvoer van verse lucht vindt plaats in de ‘droge’ ruimtes (woonkamer, slaapkamer, studeerkamer, …), de doorstroming van de lucht via gangen en hallen en de afvoer van de vervuilde lucht in de ‘natte ruimtes’ (toilet, keuken, wasplaats, badkamer, …). Het onderscheid tussen de verschillende systemen komt voort uit de aard van de aan- en afvoervoorzieningen.

A: NATUURLIJKE AANVOER EN NATUURLIJKE AFVOER. Dit is een eenvoudige en goedkope manier van ventileren, die wel niet in alle omstandigheden de norm respecteert. Bij systeem A gebeurt de luchtcirculatie op natuurlijke wijze aan de hand van klimatologische drukverschillen. De toegevoerde lucht komt de woning binnen via open- en sluitbare toevoeropeningen in ramen, muren of dak en gaat via kieren onder de deuren of roosters richting natte ruimtes, waar ze verdwijnt via regelbare afvoeropeningen in een verticaal kanaal dat boven het dak uitmondt. Bepaalde toevoerroosters zijn zelfregelend en bepalen aan de hand van het weer hoeveel lucht ze binnenlaten.

B: MECHANISCHE AANVOER EN NATUURLIJKE AFVOER. Bij ventilatiesysteem B wordt verse lucht door middel van een ventilator aangezogen om dan via ingebouwde ventilatiekanalen (met een eventuele filter) gelijkmatig over de woning te worden verdeeld. Door deze me-

chanische aanzuiging van lucht ontstaat een zogenaamd schoorsteeneffect, waardoor vervuilde lucht automatisch op natuurlijke wijze afgevoerd wordt. Dit maakt het mogelijk om ook in lawaaierige buurten of in streken waarbij regelmatig sterke geurhinder correct te ventileren. Een B-systeem verbruikt echter voortdurend elektriciteit – je kan het immers niet zomaar uitschakelen – en wordt daarom in de praktijk nauwelijks toegepast.

C: NATUURLIJKE AANVOER EN MECHANISCHE AFVOER. C-systemen zijn zowel voor nieuwbouw als voor renovatie uiterst geschikt en kunnen zonder grote problemen geplaatst worden. Het vergt een minimum aan leidingen bij installatie en geen ander onderhoud dan een regelmatige reiniging van de roosters. Het is echter wel uitgerust met een ventilator die voortdurend elektriciteit verbruikt.

C+: NATUURLIJKE AANVOER EN VRAAGGESTUURDE MECHANISCHE AFVOER. Om het voortdurende elektriciteitsverbruik tegen te gaan, werden de vraaggestuurde ventilatiesystemen ontwikkeld. De verbetering schuilt in de installatie van moduleerbare afvoeropeningen in functie van de vochtigheid of beweging in de ruimtes. Daardoor wordt het ventilatiedebiet steeds aangepast aan de eigenlijke woonsituatie. Er wordt dus ook nooit meer geventileerd dan noodzakelijk, en dat levert een grote energiebesparing op. Deze systemen combineren een centrale ventilator op zolder of in een technische ruimte met afvoermonden in de natte ruimtes, al bestaan er ook al systemen die ook vervuilde lucht in de ‘droge’ slaapkamers afvoeren. Om de temperatuur van de aangevoerde lucht enigszins op punt te stellen, installeer je best zelfregelende ventilatieroosters die zich aan de windsnelheid aanpassen. Akoestisch dempende ventilatieroosters behoren ook tot de mogelijkheden.

D: MECHANISCHE AANVOER EN MECHANISCHE AFVOER. Systeem D is een volledige mechanische manier van ventilatie waarbij de aan- en afvoer van lucht voortdurend onder controle gehouden wordt.

Dat houdt ook in dat er ook een dubbel kanalennet nodig is: één voor de toevoer met toevoeropeningen in de droge ruimtes en één voor de afvoer in de natte ruimtes met afvoeropeningen. Het grote voordeel is dat het systeem goed regelbaar is. Hierbij wordt meestal geïnvesteerd in een systeem voor warmterecuperatie, meer bepaald ‘balansventilatie’. De aangevoerde lucht wordt voorverwarmd met de warmte die uit de afgevoerde lucht gehaald wordt. Dit systeem is wel duurder in aankoop en gebruikt tot drie keer meer leidingen in vergelijking met een Systeem C.

WAT TE KIEZEN?

Vraaggestuurde ventilatie, zoals Systeem C+ van Renson, zorgt voor een gezond binnenklimaat en een aanzienlijke daling van het E-peil.

Dé ideale keuze of een onfeilbare kieshandleiding bestaan echter niet. Er zijn heel wat punten die de keuze kunnen beïnvloeden, en bepaalde criteria zullen afhankelijk van concrete woonsituaties zwaarder doorwegen dan anderen. Spits de oplossing dan ook steeds toe op de concrete woonsituatie en het budget. Hou niet enkel rekening met de luchtcirculatie, de elektriciteitsfactuur en de invloed op het E-peil, maar ook met de kosten voor aankoop, installatie en onderhoud. Bij het energiezuinig bouwen is het bovendien erg belangrijk om rekening te houden met de gezondheid van de bewoners. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 23

GEZONDE SCHOLEN

Gezond binnenklimaat in scholenbouw is gigantische uitdaging Tekst: Gezonde scholen Beeld: ComfoSchool

Elke dag gaan 6,5 miljoen mensen naar een school in Nederland, BelgiĂŤ en Luxemburg. In de praktijk blijkt echter dat het binnenmilieu van de ruim 15.000 schoolgebouwen verre van optimaal is. Licht, lucht, geluid, ergonomie, verwarming, koeling en kleurgebruik zijn factoren die in een schoolgebouw de gezondheid van de gebruikers sterk beĂŻnvloeden.

IJVEREN VOOR EEN BETER BINNENKLIMAAT

ONDERZOEK NAAR UITDAGINGEN IN DE SCHOLENBOUW

Het Centrum voor Gezonde Scholen is een kenniscentrum dat streeft naar een verbetering van het binnenklimaat in scholen. Kennisopbouw, sensibiliseren en adviseren van schoolinstellingen, gebruikers en voorschrijvers staan hierbij centraal. Hoe bouwen we een aangename leer- en leefomgeving?

Dit is een uitdaging waar veel schoolinstellingen voor staan. Bijzonder veel scholen kampen met een zware huisvestingsproblematiek. De gebouwen zijn compleet verouderd en de infrastructuur beantwoordt niet meer aan de noden van een hedendaagse school. Het ontbreekt de directie echter vaak aan middelen, tijd, kennis en inspiratie om het bouw- en renovatieproces professioneel te beheren.

Het is natuurlijk al langer bekend dat het binnenklimaat in schoolgebouwen sterk te wensen overlaat. Het Centrum voor Gezonde Scholen voert continu onderzoek uit naar de kwaliteit van het leefklimaat in klaslokalen en schoolgebouwen in de Benelux. Via deze grootschalige studies inventariseert het kenniscentrum de - soms schrijnende - toestand van de scholen om zicht te krijgen op de omvang van de problematiek.

24 | INSTALLATIE & BOUW

Eerder bleek uit de Gezonde Scholen-studie dat 1 op 4 schoolverantwoordelijken een ruime onvoldoende gaf voor het binnenmilieu van hun schoolgebouw. De zorgwekkende resultaten van deze studie onderstrepen

Een planmatige en onderbouwde aanpak van renovatie- en nieuwbouwdossiers in de scholenbouw, met oog voor energiebesparing en duurzame oplossingen, maakt het mogelijk de onderwijskwaliteit en -huisvesting naar een hoger niveau te tillen.

GEZONDE SCHOLEN

'HOE BOUWEN WE EEN AANGENAME LEER- EN LEEFOMGEVING? DIT IS EEN UITDAGING WAAR VEEL SCHOOLINSTELLINGEN VOOR STAAN' zen, waarbij bijzondere schoolprojecten en best practices in het buitenland bezocht worden. Dankzij de initiatieven van het Centrum voor Gezonde Scholen zijn intussen al tal van nieuwe gezonde scholen gebouwd.

GEZONDE SCHOLEN, DAAR BOUWEN WE SAMEN AAN Een gezond en inspirerend schoolgebouw met een stimulerende leer- en leefomgeving vormt namelijk een cruciale aanvulling op het onderwijsprogramma. Een planmatige en onderbouwde aanpak van renovatie- en nieuwbouwdossiers in de scholenbouw, met oog voor energiebesparing en duurzame oplossingen, maakt het mogelijk de onderwijskwaliteit en -huisvesting naar een hoger niveau te tillen. Hier staat natuurlijk tegenover dat er voldoende budgetten voor scholenbouw vrijgemaakt moeten worden. Ondanks de vaak veelbelovende ambities blijft dit toch nog een heikel punt.

De laatste jaren is er gelukkig een toenemende aandacht voor kwaliteitsvolle schoolarchitectuur en een visie op scholen van de toekomst.

Het Centrum voor Gezonde Scholen heeft een enorme kennis en ervaring opgebouwd op het gebied van akoestiek, ventilatie, verwarming, verlichting, ergonomie en visueel comfort in schoolgebouwen. Bij architecten en studiebureaus is er een toenemende aandacht voor het realiseren van duurzame schoolgebouwen. Ook de overheid begrijpt dat niet alleen de inhoud maar ook de vorm uitermate belangrijk is: verschillende overheden reserveren budgetten voor scholenbouwprojecten of gaan op zoek naar extra middelen om deze te financieren. Gezonde Scholen, daar bouwen we immers samen aan. ❚

de problematiek. Daarom lanceert het Centrum voor Gezonde Scholen de Gezonde Scholen Barometer, een breedschalig onderzoek dat de uitdagingen in de scholenbouw voor schoolgebruikers, beleidsmakers, architecten en andere betrokken partijen permanent in kaart zal brengen. Met de onderzoeken vraagt het Centrum voor Gezonde Scholen structurele aandacht voor de specifieke noden van schoolinstellingen en bijkomende investeringen om een goede schoolhuisvesting en een verantwoord binnenklimaat te waarborgen.

INSPIRERENDE INFORMATIESESSIE EN STUDIEREIZEN Om schoolinstellingen, opdrachtgevers, architectenbureaus en andere stakeholders te informeren en adviseren over energiezuinige, duurzame en gezonde schoolgebouwen, organiseert het Centrum voor Gezonde Scholen al enkele jaren regelmatig informatiesessies op inspirerende schoollocaties in de Benelux. Al meer dan 1.500 geïnteresseerde bezoekers deden de afgelopen jaren kennis en inspiratie op om het binnenklimaat in scholen te verbeteren en de energiezuinigheid te optimaliseren.

Het Centrum voor Gezonde Scholen organiseert ook Europese studierei-

Het Centrum voor Gezonde Scholen Het Centrum voor Gezonde Scholen streeft naar de verbetering van het binnenklimaat in scholen. Als expertisecentrum verzamelen, ontwikkelen en bundelen we kennis en expertise om gebruikers van schoolgebouwen en beslissingsnemers in het bouw- en verbouwproces te informeren. De thema’s luchtkwaliteit, visueel comfort, akoestiek, ergonomie, thermisch en visueel comfort staan hierbij centraal.

Meer weten? Surf dan naar www.gezondescholen.eu en volg @GezondeScholen op Twitter

INSTALLATIE & BOUW | 25

125 Reznor wordt 125 jaar ! Al die tijd streven we ernaar om kwalitatieve en innovatieve producten op de markt te brengen voor commerciële en industriële HVAC.

Zonder voortdurende innovatie hadden we geen 125 jaar kunnen bestaan.

Zo zijn er onze gasgestookte luchtverhitters, steeds zuiniger en steeds milieuvriendelijker, met rendementen hoger dan 100%.

De laatste jaren heeft Reznor zich eveneens toegelegd op koeling en warmtepompen. Dit heeft geleid tot onze nieuwe rooftop warmtepomp YNRA, een flexibele oplossing om middelgrote tot grote ruimtes te koelen en te verwarmen: hallen, supermarkten, kantoren...

De YNRA is een lucht-lucht warmtepomp met de hoogste efficiëntie voor verwarmen én koelen en de laagste geluidsdruk. Bovendien geeft de optionele gas-verwarmingsbatterij meer verwarmingsvermogen en een hogere efficiëntie bij lage buitentemperaturen.

Kom onze innovaties ontdekken op Climatechno, 10 en 11 oktober 2013 in de Brabanthal, Leuven op stand 012 Molimex-therm, division of Reznor Europe tel: 02 715 01 30 - fax: 02 715 01 31 molimex.therm@tnb.com - www.molimextherm.com Vierwinden 6, B-1930 Zaventem

WONINGVENTILATIE

Tekst: Begetube nv

‘PROFI-AIR’-CONCEPT BIEDT TOTAALOPLOSSING VOOR WONINGVENTILATIE

De woningventilatiemarkt is alweer een innovatie rijker. Sinds enkele maanden is er immers ‘Profi-Air’: een kwaliteitsvol, innovatief en compleet ventilatiesysteem dat bestaat uit units, verdeelkasten en luchtkanalen. Extra troef is dat het volledige systeem reinigbaar en onderhoudsvriendelijk is. ›

INSTALLATIE & BOUW | 27

Klimaatoffensief 2013 Indirecte adiabatische koeling

by Menerga®

Adsolair® 58

Reeds 20 jaar heeft Menerga een concept en een systeemoplossing met indirecte adiabatische koeling op de markt. Hierbij worden een aantal synergie-effecten uitgespeeld: een lucht-luchtrecuperator uit PP, bevochtiging van de lucht over het gehele traject in de recuperator waardoor niet alleen een thermisch rendement van meer dan 90% gehaald wordt, maar bovendien de optioneel geïntegreerde DX-koeling met een EER van 6 kan werken.

Gecombineerd met de adiabatische koeling bedraagt de totale EER 12 en zelfs meer. Zelfs zonder DX-koeling kan in de zomer koele en onbevochtigde lucht van ca. 21°C ingeblazen worden.

Menerga is de juiste partner als het om een goed klimaat en hoogste energie-efficiëntie gaat. Wij bieden unieke, intelligente klimatiseringsconcepten met de hoogste gecombineerde rendementen gedurende het hele jaar, en gebruiken daartoe hernieuwbare energiebronnen waardoor een minimum aan CO2 uitgestoten wordt. Door de

juiste keuze van constructiematerialen wordt ook de CO2 footprint van het toestel duidelijk gereduceerd. Wij creëren een goed klimaat. Wereldwijd. Sinds meer dan 30 jaar.

Contacteer ons en ontdek onze knowhow.

Ê

T h e Ê e n e r g Êy Ê s a v e r s

www.menerga.be

Swimming pools • Ventilation and climate control • Chilled water systems • Service

Nieuwlandlaan 16A Pand B409 • B-3200 Aarschot • Tel: +32 (0) 16 31 42 00 • Fax: +32 (0) 16 31 42 01 • E-mail info@menerga.be

WONINGVENTILATIE

"DANKZIJ ONZE EIGEN STUDIEDIENST ZIJN WE IN STAAT OM PER TOEPASSING EEN GEDETAILLEERDE MEETSTAAT (INCLUSIEF MONTAGEPLAN) TE BEZORGEN" (BEGETUBE) VIER VENTILATIE-UNITS Het ‘Profi-Air’-ventilatiesysteem van Begetube bestaat uit vier ventilatieunits met warmterecuperatie en zomerbypass (EPDB-erkenning). Enerzijds zijn er de compacte ventilatie-units met verschillende aansluitmogelijkheden en eenvoudige inregeling, die zowel op de grond, tegen de muur of aan het plafond kunnen worden bevestigd. Door het doordachte ontwerp kunnen de aansluitingen met de buitenomgeving op erg compacte wijze worden gerealiseerd, meer bepaald met behulp van de combi-muurrooster. De omkasting is vervaardigd uit een geluidsdempend materiaal, wat de stille werking van het systeem bevordert. De sturing kan tot anderhalve meter van het toestel worden geplaatst en de bediening is volledig draadloos (al kan het indien gewenst ook via bedrading). Het systeem recupereert warmte en werd op zo’n manier ontworpen dat de filter snel en eenvoudig kan worden vervangen. Anderzijds is er de ‘Profi Air Smarttouch 450’, een comforttoestel met mogelijkheid tot bediening via pc,

'Onderhoudsvriendelijkheid staat centraal: de filters bevinden zich vooraan en kunnen heel eenvoudig worden vervangen' smartphone of tablet. Deze intelligente unit is standaard uitgerust met een geïntegreerd touchscreen, een tijdsregistratiefunctie en tien verschillende programmablokken. Ook hierbij staat onderhoudsvriendelijkheid centraal: de filters bevinden zich vooraan en kunnen heel eenvoudig worden vervangen.

VERSCHILLENDE VENTILATIEBUIZEN ‘Profi-Air’ omvat twee verschillende dubbelwandige luchtkanalen die beiden een antistatische en antibacteriële binnenlaag hebben. Ze zijn gemaakt van physiologisch en toxicologisch veilig PE, zonder toevoeging van recycleerbare bestanddelen. Een ronde ‘classic’-ventilatiebuis in diameters 63, 75 en 90mm kan voor in- of opbouw worden gebruikt wanneer er voldoende ruimte beschikbaar is. Voor plaatsing in de chape of bij geringe opbouwhoogte is er een platte tunnelventilatiebuis met een kanaalhoogte van 50 mm. ‘Profi-Air’ heeft daarnaast ook een compleet luchtverdeelsysteem en wordt geleverd met de benodigde hulpstukken.

Begetube wil met het nieuwe ‘Profi-Air’-gamma inspelen op verschillende noden in de markt. “Zo zijn de systemen bijzonder makkelijk te installeren en te onderhouden,” luidt het. “Dankzij onze eigen studiedienst zijn we in staat om per toepassing een gedetailleerde meetstaat (inclusief montageplan) te bezorgen. Doordat zowel de leidingen als de units door dezelfde firma worden geleverd, zijn er bovendien geen problemen meer met de afstemming van het systeem.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 29

DE PEN | Michael De Bie

Michael De Bie, directeur van ICS, de Belgische Unie van Installateurs van Centrale Verwarming, Sanitair, Klimaatregeling en Aanverwante Beroepen

30 | INSTALLATIE & BOUW

DE PEN | Michael De Bie

In de vorige editie pakte Installatie & Bouw uit met een nieuwe rubriek: ‘De Pen’. Deze jonge traditie zetten we dit nummer verder met een column van Michael De Bie, directeur van ICS, de Belgische Unie van Installateurs van Centrale Verwarming, Sanitair, Klimaatregeling en Aanverwante Beroepen. Hij staat stil bij de vele nieuwigheden die de komende maanden en jaren het pad van onze installateurs zullen kruisen.

ZIET DE CV-INSTALLATEUR HET BOS NOG DOOR DE BOMEN? Een installateur centrale verwarming die vorige eeuw actief was, heeft in die honderd jaar een beperkt aantal zaken zien veranderen: de aardgasketel heeft een gestage opgang gekend en heeft de stookolieketel zelfs van de troon gestoten, het open expansievat heeft plaats moeten ruimen voor het gesloten type en de circulatiepomp heeft ervoor gezorgd dat de ketel niet langer in de kelder hoefde te staan en dat de leidingen een beduidend kleinere diameter kregen. Laten we ook de thermostatische kranen niet vergeten, die tijdens de oliecrisis massaal werden geplaatst om energie te besparen, maar die meteen ook een verhoogd comfort met zich meebrachten.

Sinds 2006 hebben we in Vlaanderen het onderhoud, jaarlijks verplicht op een ketel met vaste of vloeibare brandstof en tweejaarlijks op een gasketel.

De technici hebben hiervoor een speciale opleiding gevolgd. Hun namen zijn terug te vinden op de website van de drie gewestelijke milieu-instanties. Personen die niet op deze lijst staan, mogen het onderhoud niet uitvoeren en kunnen geen geldig attest afleveren.

Wat Vlaanderen betreft, zal 2014 een scharnierpunt vormen. Vanaf 1/1/2014 moet elke nieuwbouwwoning immers voor een deel uitgerust zijn met een of andere vorm van hernieuwbare energie. Wallonië en Brussel zullen dit voorbeeld binnen afzienbare tijd volgen. De kandidaat-bouwer zal kunnen kiezen uit vijf mogelijkheden: thermische of fotovoltaïsche zonnepanelen, een warmtepompsysteem, een biomassaketel of –kachel of een aansluiting op een systeem voor wijkverwarming. Indien géén van bovenstaande voorstellen tot de mogelijkheden behoren, kan hij nog financieel participeren in een project van hernieuwbare energie in de eigen provincie.

Daarnaast ziet men ook de (micro)warmtekrachtkoppelingen opduiken en binnenkort kunnen we ook nog de brandstofcellen aan het lijstje toevoegen. Wil men tot een optimale werking komen, dan moeten deze technieken doordacht worden toegepast, want ongebreideld overdimensioneren is niet meer toegestaan. De fabrikanten hebben dit begrepen en organiseren degelijke opleidingen voor de geïnteresseerde installateurs. Logisch ook, want hun reputatie hangt af van goed ontworpen en correct geplaatste systemen. Er is ook een Europese richtlijn die de lidstaten oplegt om een certificatiesysteem voor elk van deze nieuwe technieken uit te werken. Daar wordt volop aan gewerkt. De overheid heeft haar lesje geleerd, want ze streeft naar een systeem dat eenvormig zou zijn voor de drie gewesten. De certificatie zal op vrijwillige basis gebeuren, maar waarschijnlijk zal de overheid enkel de installaties die door een gecertificeerd installateur werden uitgevoerd financieel ondersteunen,.

Een andere vaststelling is dat de grenzen tussen de beroepen vervagen. Zo kan een warmtepomp door een cv-installateur geplaatst worden, maar evengoed door een technicus koeltechnieken of een elektricien. Zonnepanelen kunnen door een dakdekker geplaatst worden en aangesloten worden door een cv-installateur (of elektriciteit, indien het om pv-panelen gaat). En dan is er nog de hele problematiek rond ventilatie, die onontbeerlijk is voor onze behaaglijkheid en onze gezondheid in de luchtdichte nieuwbouwwoningen.

Dit alles komt in sneltreinvaart op ons af en is voor de installateur een beetje te veel van het goede. Indien hij zijn toekomst wil veilig stellen, ziet het ernaar uit dat hij zich zal moeten specialiseren in één of twee van de hier besproken technieken.

Michael De Bie ❚

INSTALLATIE & BOUW | 31

ANDERLECHT | Renovatie stadion RSC Anderlecht

Tekst: Bram Souffreau Foto: Bram Souffreau

MODERNISERINGSWERKEN BIJ VOETBALCLUB ANDERLECHT

Het stadion van RSC Anderlecht ondergaat jaarlijks enkele technische moderniseringswerken. Als sponsor van de Brusselse voetbalclub levert Legrand tijdens de jaarlijkse verfraaiingswerken de elektrische en digitale producten voor het voetbalstadion. Legrand ziet het partnership met Sporting Anderlecht dan ook als een belangrijke opportuniteit om zich nog meer te profileren als multispecialist in elektrische en digitale voorzieningen.

De nieuwe business seats van RSC Anderlecht bevinden zich nu in openlucht. De schakelkasten, kabelgoten, elektriciteits- en datakabels en de uitgebreide veiligheidsuitrusting komen uit het Legrand-assortiment.

32 | INSTALLATIE & BOUW

SCAN WITH

ANDERLECHT | Renovatie stadion RSC Anderlecht

Legrand koos voor RSC Anderlecht omwille van de uitstraling in België en Europa. Bij de renovatie van de business seats werd een deel van de elektrische installaties vervangen door Legrand-materiaal.

Elk tussenseizoen voert voetbalclub Anderlecht een aantal moderniseringswerken uit. “Het stadion dateert uit de jaren 80,” legt Chris Lioen, Commercieel en Marketingdirecteur van RSCA, uit. “Maar ons stadion is nog steeds het mooiste van België. Het heeft enkel regelmatig een facelift nodig. Vooral inzake businessfaciliteiten wijzigen de eisen. Vroeger keken de zakenmensen en genodigden van sponsors van achter het glas naar het voetbal, nu willen ze de voetbalbeleving meemaken, het gras ruiken en de supporterssfeer horen.

Vorige zomer hebben we daarom een deel van de business seats naar buiten verhuisd. Tijdens die grondige infrastructuurwerken werd ook de elektronica en elektrische uitrusting aangepakt.”

SPONSOR EN PARTNER Installateur De Braekeleer & Co uit Ninove gebruikt daarbij Legrand-materiaal. “Legrand is een partner van Anderlecht. Als het kan, betrekken we onze sponsors graag bij de infrastructuurwerken,” zegt Chris Lioen. ›

Een schakelaar uit het BTicino-assortiment, gepersonaliseerd met het RSC Anderlecht-embleem. Binnenkort verkrijgbaar in de fanshop van de voetbalploeg.

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 33

ANDERLECHT | Renovatie stadion RSC Anderlecht

Voor Legrand bieden de werkzaamheden in Anderlecht verschillende kansen. “Anderlecht is een mooie referentie,” weet Rony De Pauw, Business Development manager bij Legrand Group Belgium. “De ploeg heeft uitstraling in heel België en is nog steeds een trendsetter.

Als andere Belgische voetbalclubs renovatie- of uitbreidingswerken plannen, kijken ze steeds naar Anderlecht. We kunnen daar met Legrand mooi op inspelen door bij nieuwe stadionplannen niet enkel onze uitgebreide catalogus in de kijker te plaatsen, maar ook onze ervaring met RSCA. In dit verband is het voor Legrand

van De Braekeleer & Co. “Het stadion staat er al lang, maar dankzij de regelmatige moderniseringen vormen we in België en Europa nog steeds een referentie. Zo hebben we meegewerkt aan de bouw van de Ghelamco Arena van AA Gent. De Gentenaars namen de visie die we met Anderlecht al vijf, zes jaar hebben inzake elektrische installaties en elektronica, over bij de bouw van hun gloednieuw stadion.”

De Belgische voetbalwereld staat overigens voor enkele grote uitdagingen inzake bouwprojecten. In Brugge bestaan plannen voor twee

Anderlecht kunnen worden. In 2020 kan het ‘Eurostadion’ ook een of twee wedstrijden van het Europees kampioenschap verwelkomen. “De plannen voor dit stadion zijn echter nog niet in kannen en kruiken, maar als de bouw start, dan zal er zeker beroep gedaan worden op onze partner Legrand. Zo niet zijn wij verplicht het huidig Constant Vanden Stockstadion verder uit te bouwen met minstens vijfduizend extra plaatsen. Ook in dit scenario zal de Legrand Group betrokken partij zijn,” besluit Lioen.

VEILIGHEID EN MODERNISERING

'DE VOORBIJE JAREN HEBBEN WE DIVERSE ELEKTRISCHE EN DIGITALE COMPONENTEN VERVANGEN DOOR LEGRAND-MATERIAAL' belangrijk te kunnen samenwerken met een installateur zoals de firma De Braekeleer&Co, die reeds jaren ervaring heeft met elektrische installaties in een voetbalstadion.

“Inzake infrastructuur en veiligheid zet Anderlecht de maatstaf,” benadrukt ook Dirk Smedts

nieuwe stadions. Antwerpen en Kortrijk dromen van een gloednieuwe voetbalarena. Ook elders in het land zullen voetbalstadions grondig gerenoveerd worden. Anderlecht zelf is betrokken bij de bouw van een nieuw stadion op de Heizelvlakte ten westen van Brussel. Dat stadion zou de thuisbasis van de Rode Duivels én van RSC

“De voorbije jaren hebben we diverse elektrische en digitale componenten vervangen door Legrand-materiaal,” blikt Smedts terug naar de voorbije werkzaamheden. “De veiligheidsinfrastructuur was het eerste dat werd aangepakt.

Het stadion is nu uitgerust met de nieuwe veiligheidsverlichting van Legrand, en om de

the

global specialist

in electrical and digital

building infrastructures

34 | INSTALLATIE & BOUW

ANDERLECHT | Renovatie stadion RSC Anderlecht

Dirk Smedts (zaakvoerder De Braekeleer & Co), Rony De Pauw (business development manager Legrand), Chris Lioen (Commercieel directeur RSC Anderlecht)

eventuele evacuatie te optimaliseren zijn in de traptreden van tribune 3 Lipso-bebakeningsverlichting geplaatst die bij stroomuitval ook kunnen fungeren als veiligheidsverlichting. Dit is uniek in België, én het leverde ons ook lovende woorden van de lokale brandweer. Daarnaast zijn al een belangrijk aantal van de laagspanningsborden vernieuwd. Honderden meters elektriciteitskabels zijn al vervangen, en ook hier is gebruik gemaakt van het ruim assortiment kabelgootsystemen van Legrand. Eveneens wordt ervoor gezorgd dat bij een stroomstoring de terreinverlichting en de lichtreclame blijven werken. Daarvoor hebben we drie noodgeneratoren van 2MW geplaatst en het stadion met de nodige UPS’en (noodstroomvoedingen) uitgerust.” Een deel van de verlichting werd vervangen door ledverlichting. “Dat zorgde voor een aanzienlijke winst in energie-efficiëntie.

Hoewel de verlichting met 85% werd uitgebreid, daalde de vermogenslast dankzij de leds met 25%,” geeft Smedts aan. “Energie-efficiëntie speelt steeds vaker een sleutelrol bij investeringen. De kost is misschien wat hoger, maar zo’n groene investering kan snel terugbetaald zijn,” vult Rony De Pauw aan.

DATANETWERK Ook de data-infrastructuur in het voetbalstadion steunt op Legrand-materiaal. “Bij de renovaties hebben we glasvezelkabels en cat6-datakabels getrokken. Via dat netwerk wordt allerhande data verstuurd, waaronder de beelden van tv-teams, veiligheidscamera’s en de informatie voor het interne televisienetwerk. We hebben 95 internet-tvtoestellen waarop we wedstrijdbeelden of reclame zouden kunnen uitzenden,” weet Smedts. Het

BTicino-aanbod werd eveneens aangesproken, onder meer voor de plaatsing van videofonie en camerabewaking. Speciaal zijn de gepersonaliseerde schakelaars LivingLight in de hoofdtribune. Die lichtschakelaars dragen het embleem van RSC Anderlecht en zullen binnenkort in de fanshop te koop worden aangeboden aan supporters.

De directie van Sporting Anderlecht en Installateur De Braekeleer & Co zijn vol lof over Legrand. Ze appreciëren vooral dat het meedenkt met de club, een uitgebreide catalogus producten heeft en een scherpe prijs hanteert.

“Legrand neemt vaak een deel van het takenpakket van het studiebureau over en maakt er een punt van om samen met ons tot een oplossing te komen,” besluit Dirk Smedts. ❚ SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 35

HOOGSTRATEN | WZC Stede Akkers

WZC Stede Akkers opteerde met KWO voor een duurzaam concept.

Tekst: Botec nv Foto's :Iftech bvba

INTELLIGENT TECHNISCH CONCEPT VOOR WZC STEDE AKKERS IN HOOGSTRATEN

Ingenieursbureau Botec werd bij de bouw van het WZC Stede Akkers aangesteld als studiebureau technieken. Het project omvatte een totaalopdracht voor de sanitaire uitrusting, de verwarming en de ventilatie, de elektrotechnische installatie en de liften.

36 | INSTALLATIE & BOUW

HOOGSTRATEN | WZC Stede Akkers

Botec nv is twintig jaar geleden opgericht door Edwin Segers, ingenieur in bouwkunde en elektromechanica, en kent een permanent groei. Het bureau is een familiebedrijf dat wordt geleid door Edwin Segers en Ilse Cromheeke.

Het telt inmiddels zeventien medewerkers. Botec is werkzaam in verschillende sectoren, maar gespecialiseerd in de uitrusting van gebouwen in de gezondheids- en verzorgingssector, waaronder serviceflats of assistentiewoningen, V- en RVT-diensten, woon- en zorgcentra voor bejaarden of andersvaliden, ziekenhuizen, … Het volgt de technische evolutie met betrekking tot deze diensten dan ook op de voet.

De architect koos voor een ontwerp met veel licht, waardoor specifieke ingrepen tegen oververhitting nodig waren. Een gedetailleerde dynamische simulatie wees uit dat actieve zonnewering in combinatie met koeling noodzakelijk was.

'DE ARCHITECT KOOS VOOR EEN ONTWERP MET VEEL LICHT, WAARDOOR SPECIFIEKE INGREPEN TEGEN OVERVERHITTING NODIG WAREN'

en een topkoeling via betonkernactivering (BKA) toe. De KWO is aangevuld met gasgedreven warmtepompen en condenserende gasketels.

Alle kamers zijn voorzien van toegangscontrole en een modern ogend touch-screen voor zusteroproep en zorgregistratie. Dit laatste vereenvoudigt de administratieve taken voor verplegenden en verzorgenden en garandeert een adequate invulling van het zorgdossier. Op het toevoerwater werd een centraal legionelladesinfectietoestel geplaatst, wat het mogelijk maakt om de thermische desinfectie te beperken en hierdoor een belangrijke energiekost te vermijden.

Verder koos Botec in overleg met de architect en de gebruiker, het OCMW van Hoogstraten, voor een aantal energetisch verantwoorde installaties die het comfort voor alle bewoners verhogen, zoals: • • • • • •

Vermits de Noorderkempen een ideale grondformatie bezitten voor koude- en warmteopslag (KWO) en de koude- en warmtelasten van dit gebouw zo goed als in evenwicht zijn, paste Botec een basisverwarming

luchtgroepen per bouwblok met kruisstroomwisselaars, verlichting met compactfluorescentielampen, lagetemperatuurverwarming en -koeling (vloerverwarming en betonkernactivering), regenwaterrecuperatie, doorgedreven isolatie op sanitairwarmwaternetten en verwarmingsnetten, grootkeukendampkap met beperkte vanglucht.

Wat de gaswarmtepompen, KWO en BKA betreft, hebben de energiemetingen van 2013 de gehanteerde rendementen voor de precalculatie bij de haalbaarheidsstudie volledig bevestigd. ❚

Ingenieursbureau voor bouw en techniek ● sanitaire en brandbestrijdingsinstallaties ● verwarming, verluchting en klimatisatie ● elektrotechnische uitrusting ● transportsystemen ● bijzondere medische technieken

met rationeel gebruik van energie, water en grondstoffen in het kader van ecologisch en duurzaam bouwen Voor alle vacatures, contacteer: Edwin SEGERS Ing. Bouwkunde en Elektromechanica Ilse CROMHEEKE Lic.Wetenschappen

Sportstraat 42 - 44 - 2160 WOMMELGEM - e-mail: info@botec.be - www.botec.be tel: 03 354 36 18 - fax: 03 354 41 92

INSTALLATIE & BOUW | 37

IFTech nv onderzoekt de haalbaarheid, ontwerpt en onderhoudt geothermische energiecentrales.

Daarenboven begeleidt IFTech de bijhorende subsidie- en vergunningsdossiers.

Koolmijnlaan 185 B-3582 Beringen, België E-mail: info@iftech.be

T: +32-(0)11 450 750 F: +32-(0)11 450 759 Website: www.iftech.be

MULTICAL® 302

Compacte en flexibele all-rounder

• Zeer compacte warmtemeter • Uitgebreide datalogger

• Op afstand uitleesbaar via bedraad of draadloos M-Bus

• Tot 12 jaar batterijlevensduur

• Eenvoudig af te lezen display

• Parameters op locatie te configureren Ecompany bvba · Mechelsesteenweg 382 · 3020 Herent · Tel: 016/883.840 · info@ecompany.be · www.ecompany.be Ecompany is distributeur van Kamstrup in België voor warmte-, koude- en watermeters

HOOGSTRATEN | WZC Stede Akkers

Tekst: Kevin Moens

TOT 60% MINDER PRIMAIRE ENERGIE DANKZIJ KWO Het broos gestel van de ouderen van dagen verafschuwt zowel gure vriestemperaturen als zomerse hittegolven. Een performant en liefst zuinig klimaatsysteem is dus van belang in een woonzorgcentrum. Een koude-warmteopslagsysteem (KWO) moet in het WZC Stede Akkers in Hoogstraten in die behoefte voorzien en zou garant staan voor een verwarmings-COP van 4,5 en een koelings-COP van 30.

IFTECH (Beringen), design & build-partner voor geothermieprojecten, plaatste als onderaannemer van de HVAC-contractor de KWO in het woonzorgcentrum Stede Akkers in Hoogstraten. Dat gebeurde in het kader van een prestatiecontract waarbij IFTECH garant staat voor de energieprestaties van het systeem. Het bedrijf stond in voor het ontwerp van het KWO-systeem, de technische installatie, het boren van de bronnen, de plaatsing van het verbindend terreinleidingwerk, de primaire warmtewisselaar en de complete sturing van de KWO, back-up heating en energiemonitoring.

KEMPENSE GEOLOGIE “Woonzorgcentra staan gekend om hun grote energievraag,” stelt Raf Schildermans, senior projectleider bij IFTECH. “In de winterperiode dient er extra verwarmd te worden, en de steeds strengere isolatienormen vergroten het belang van koeling in de zomer.

'EEN GOED UITGEVOERDE KWO MAAKT BESPARINGEN VAN 95% OP KOELING EN 40 TOT 50 % OP VERWARMING MOGELIJK'

De warmtepomp heeft aansluitingen naar het gebouw en de WW die opgesteld staat in een naburige ruimte.

WZC Stede Akkers opteerde daarom met KWO voor een duurzaam concept. Een goed uitgevoerde KWO maakt besparingen van 95% op koeling en 40 tot 50 % op verwarming mogelijk. Bovendien is Stede Akkers gelegen in de Kempen, waar de geologie uitermate geschikt is voor deze techniek.”

60% MINDER PRIMAIRE ENERGIE “Typisch voor een KWO-installatie is dat een grondgekoppelde warmtepomp instaat voor de verwarming, met een Coefficient Of Performance (COP) van 4,5.

Voor de koeling noteert men zelfs COP’s van 30, hetgeen wil zeggen dat er voor 1 kWh aan elektrische energie er tot 4,5 kWh aan verwarming en tot 30 kWh aan koeling kan geleverd worden. Dat resulteert, specifiek voor dit project, in een bewezen besparing van 60% aan primaire energie,” besluit Schildermans. ❚

De betonnen bronbehuizing biedt bescherming voor de bron en biedt plaats om de technische uitrusting van de bron veilig, droog en vorstvrij op te stellen. Deze sturing bestaat uit een werkschakelaar voor de bronpomp, een continue niveaumeting en een hydraulisch gestuurde injectieklep.

INSTALLATIE & BOUW | 39

MAASMECHELEN EN HASSELT | WZC De MaasMeander en Clarenhof

'DE KAMSTRUP-WARMTEMETERS BESTAAN UIT DRIE AAN ELKAAR GEKOPPELDE ONDERDELEN: EEN DEBIETMETER IN DE CHAUFFAGELEIDING, TEMPERATUURSENSOREN IN DE VERTREK- EN RETOURLEIDING EN EEN REKENUNIT DIE ALLES INTEGREERT'

40 | INSTALLATIE & BOUW

MAASMECHELEN EN HASSELT | WZC De MaasMeander en Clarenhof

Tekst: Tim Janssens

INTELLIGENTE TUSSENMETERS METEN REËEL WARMTEVERBRUIK

Limburg zet het nieuwe jaar in met twee innovatieve zorgprojecten: Zorgcentrum De MaasMeander in Maasmechelen en woonzorgcentrum Clarenhof in Hasselt. Deze knappe gebouwen zijn niet enkel uniek vanwege hun ligging (vlakbij het stadscentrum), maar ook vanwege hun energiehuishouding. Onder het motto 'meten is weten' monitoren tussenmeters er namelijk het reële warmteverbruik in elke ruimte.

WARMTEMETINGEN In drukbewoonde en -bezochte (woon)zorgcomplexen met een mix van functies is er dikwijls sprake van een variabele bezetting van de verschillende (private en publieke) ruimtes. Efficiënt energieverbruik is er dan ook een bijzonder complex gegeven. Om toch enigszins zicht te krijgen op het reële energieverbruik en in de toekomst eventueel te kunnen bijsturen, wil men het in Zorgcentrum de MaasMeander en woonzorgcentrum Clarenhof op een gedetailleerde, allesomvattende manier in kaart brengen.

Niet enkel het gas-, elektriciteits- en waterverbruik zal nauwlettend in het oog gehouden worden, maar ook het warmteverbruik. “In elke ruimte voeren warmtemeters (caloriemeters) nauwkeurige warmtemetingen uit,” vertelt Pieter Vanparijs van Ecompany. “Ze bepalen exact hoeveel warmte er in een bepaald circuit is afgegeven en drukken dat uit in kWh. Dit resulteert in een reeks individuele gegevens, waarvan de som staat voor het warmteverbruik van het volledige gebouw. Dankzij deze individuele gegevens kunnen de directies eventuele excessen of problemen snel opsporen en gedetailleerd nagaan hoe ze het globale warmteverbruik kunnen terugdringen.”

LINK TUSSEN GAS- EN WARMTEVERBRUIK Ecompany verdeelt de warmtemeters van het Deense Kamstrup in België.

Deze bestaan uit drie aan elkaar gekoppelde onderdelen: een debietmeter in de chauffageleiding, temperatuursensoren in de vertrek- en retourleiding en een rekenunit die alles integreert. De meters bevatten geen dynamische elementen en gaan dan ook uit van statische, digitale metingen (ultrasone meting van het volume van het chauffagewater + temperatuurmeting van vertrek- en retourleiding).

Hoewel ze al meer dan vijftig jaar bestaan, is het toch nog niet zo gebruikelijk om gebouwen er structureel mee uit te rusten. “Onterecht,” weet Pieter Vanparijs. “Als je ze niet installeert, heb je eigenlijk geen idee waar je opgewekte warmte in feite naartoe gaat. Wie ergens met een verlies en een bijhorend meerverbruik zit, beseft dit doorgaans niet omdat ze geen zicht hebben op het eventuele verschil tussen gas- en warmteverbruik.

Of hun gas efficiënt wordt omgezet in warmte, is voor hen met andere woorden een raadsel. Nu kan je het gasverbruik en het warmteverbruik aan elkaar linken en kan je op een relatief eenvoudige manier controleren of je installatie naar behoren functioneert. De resultaten worden automatisch uitgelezen op een centrale server, zodat de eigenaars van de gebouwen snel een globaal beeld krijgen van hun warmte- en energiehuishouding. Een enorme meerwaarde voor grote (zorg)complexen, die doorgaans te weinig efficiënt omspringen met de enorme hoeveelheid gas en warmte die ze verbruiken.” ❚

“Met dit systeem kan je het gas- en warmteverbruik van een gebouw aan elkaar linken en kan je op een relatief eenvoudige manier controleren of een installatie naar behoren functioneert,” aldus Pieter Vanparijs van Ecompany.

INSTALLATIE & BOUW | 41

SAMENWERKING BOYDENS-STABIPLAN

Studiebureau Boydens en Stabiplan optimaliseren rekenmodules

INVESTEREN IN BEREKENDE DUURZAAMHEID Studiebureau Boydens tekent voor duurzaamheid en lage-energiebouwprojecten. Dankzij gedreven studies en toepassing van de nieuwste technieken slagen ze erin de optimale oplossing voor mens en milieu te vinden. Duurzaamheid vraagt evenwel om de beste tools. In Stabiplan vond Boydens de juiste partner om de beste rekenmodules uit te werken.

42 | INSTALLATIE & BOUW

SCAN WITH

SAMENWERKING BOYDENS-STABIPLAN

Dit jaar koos Studiebureau Boydens voor Stabiplan. Niet alleen om te tekenen, berekenen en ontwerpen met Stabicad for AutoCAD en Stabicad for Revit, het engagement gaat nog verder.

Studiebureau Boydens vond in Stabiplan de juiste partner om de rekenmodules van cv en sani-

INNOVERENDE TECHNIEKEN VOOR NULENERGIE Vanaf 2020 is de bouwheer verplicht om nulenergiewoningen te bouwen. Studiebureau Boydens streeft daar vandaag al naar. Met de inzet van innovatieve technieken zoals geothermie te-

"We willen zo duurzaam mogelijk bouwen, en dit heeft zowel impact op de architectuur als op de installatietechnieken" (Kurt Corvers) tair verder te ontwikkelen. In de huidige Europese markt zijn er uiteenlopende normen, waarmee men berekeningen kan uitvoeren. Uit diverse studies blijkt dat enkele bestaande normen allesbehalve efficiënt zijn. En dat ze onderling flink verschillen in de manier waarop ze het gelijktijdig gebruik van toestellen verdisconteren.

kenen ze nu al projecten uit die volledig passiefgecertificeerd zijn. “Een mooi voorbeeld hiervan is het Provinciehuis van Antwerpen”, licht Kurt toe. “Dit project, dat voor HVAC uitgetekend is met Stabicad, is volledig uitgewerkt aan de hand van dit principe. Het gebouw zal op een ‘slimme’ manier verwarmd en gekoeld worden, gebruik makend van de ondergrond en de structuur van het

gebouw. Een ingenieus systeem dat warmteketel én airco overbodig maakt. In de winter wordt de warmte uit de bodem gehaald om het gebouw te verwarmen, in de zomer de koude om te koelen.”

“We willen zo duurzaam mogelijk bouwen, en dit heeft zowel impact op de architectuur als op de installatietechnieken. Dit alles moet op voorhand goed doordacht en uitgerekend worden. En dit vraagt tijd, waar in de huidige maatschappij – waar alles sneller en beter moet – niet altijd ruimte voor is. Aangezien je direct gebruik maakt van de parameters in je tekening of model, levert de integratie van rekenen en tekenen zoals Stabicad het mogelijk maakt minder fouten op.”

INTERNATIONAAL SAMENWERKEN De groep Boydens heeft ook een afdeling ingenieurs-tekenaars in Vietnam. Stabicad biedt hier het voordeel dat het multilanguage en gelokaliseerd is, waardoor internationaal samenwerken vlot verloopt. ›

Stabicad komt het dichtst in de buurt en biedt de mogelijkheid tot optimalisatie en lokalisatie in Europa. Het grote voordeel van Stabicad is dat de berekeningen volledig geïntegreerd zijn, wat de snelheid ten goede komt. Informatie hoeft slechts eenmalig ingevoerd te worden, rekenresultaten worden grafisch gevisualiseerd en direct in de tekening verwerkt.

Ingenieurs en ontwikkelaars zitten daarom samen om dit te concretiseren. Boydens brengt essentiële praktijkkennis aan, waardoor de rekenmodules optimaal aansluiten op de werkwijze van de ontwerper en het gebruik van normen in België.

HET BELANG VAN DE REKENMODULES Kurt Corvers, operationeel directeur van Boydens, licht toe waarom optimale kwantificatie zo belangrijk is in de bouwsector: “Wij als studiebureau zien het belang van goed berekenen in. Alle bijkomende kennis heeft namelijk een positieve invloed op het beheer van de kosten.

En nog belangrijker: de berekeningen zijn ook gerelateerd aan de duurzaamheid van een project.

Hoe juister je berekent, hoe duurzamer je kan gaan bouwen. We zien in de markt dat sommige bouwheren zich realiseren dat het effectief loont een duurzaam ontwerpteam in te schakelen voor een duurzaam project. Het is aanvankelijk een grotere investering. Maar een investering die opbrengt.” Aannemers die investeren in betere studies, kunnen naderhand namelijk betere prijzen aanbieden. Want ze besparen op materiaal, energie en verbruik.

Het grote voordeel van Stabicad is dat de berekeningen volledig geïntegreerd zijn, wat de snelheid ten goede komt. Informatie hoeft slechts eenmalig ingevoerd te worden, rekenresultaten worden grafisch gevisualiseerd en direct in de tekening verwerkt.

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 43

Designed by Stabicad Een goede installatie start bij een ontwerpproces met de juiste tools. Onze software bewijst zich in de praktijk. Zo ook hier: principeschema, 3D-design, berekening, werktekening en materiaalrapportage. Stabicad helpt u op het platform van uw keuze: Revit en CAD. In combinatie met de grafische artikel足 informatie van MEPcontent staat Stabicad aan de basis van veel aansprekende projecten. Uw projecten.

Ontdek het op www.stabiplan.be/designed

Leading in MEP design

SAMENWERKING BOYDENS-STABIPLAN

Studiebureau Boydens wil op termijn ook in Vietnam duurzame projecten realiseren. Kurt: “Dit is een spannende uitdaging. De kennis die we hier in België jarenlang hebben opgebouwd inzake duurzaamheid en passief bouwen, kan niet zomaar overgenomen worden in Vietnam. Gezien het grote klimaatverschil moeten we er totaal anders te werk gaan. We voelen in Vietnam duidelijk de vraag naar duurzaamheid opkomen. En dus we kijken ook daar uit naar ons eerste duurzame project!”

BIM-CONSULTANCY IN DE PRAKTIJK Als groot en gerenommeerd studiebureau komt Boydens meer en meer in aanraking met BIMen DBFMO-projecten. Hier gaat het niet alleen om bouwen, maar ook om uitbouwen en onderhouden. Dit betekent dat alle bouwpartners, van architect tot gebouwbeheerder, vanaf het begin betrokken partij zijn, afspraken moeten maken en idealiter samen aan één centraal model werken. Als je kijkt naar de tijd- en kostenbesparing, zijn de voordelen van deze manier van werken enorm. In dit proces wordt namelijk de factor beheerskosten mee opgenomen. Het inzichtelijk en

Ook bij het eerste BIM-project van Studiebureau Boydens is Stabiplan betrokken.

beheersbaar maken van de grootste kost in heel het bouwproces is een onmiskenbaar streefdoel.

Kurt Corvers: “Het is nog niet voor morgen, maar we nemen bij Studiebureau Boydens wel vandaag de stappen om klaar te zijn voor BIM. Als studiebureau zijn we vooral betrokken bij de grote projecten. Hier begint het BIM-verhaal meer en meer aan de orde te komen. We hebben nu ook de consultancy van Stabiplan ingeschakeld om ons eerste BIM-project in goede banen

te leiden. Het is een hele uitdaging. Het BIM en Revit-verhaal vraagt om duidelijke afspraken en een afstemming op het gebied van IT. We zijn gewoon grote projecten te begeleiden en te sturen.

Maar voor het eerste BIM-project lijkt enige begeleiding en consultancy ons geen overbodige luxe.

Het grote voordeel dat Stabicad biedt, is dat het gebruikt maakt van dezelfde interface op Revit en AutoCAD, wat de stap naar Revit minder groot maakt. Alsook de mogelijkheid de volledige BIMworkflow van A tot Z te beheren.” ❚

Rendering Provinciehuis Antwerpen (Xaveer Geyter Architecten)

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 45

MEMBRANE

SOLUTIONS

Legionella preventie op het gebruikspunt Drinkwater moet voldoen aan hoge kwaliteitsnormen. Daar wordt door de drinkwatermaatschappijen grote zorg aan besteed. Zij garanderen de kwaliteit tot aan de watermeter. De eigenaar van de gebouwinstallatie is echter verantwoordelijk voor de waterkwaliteit aan het tappunt. En juist in de gebouwinstallatie kan die sterk achteruit gaan. Bacteriegroei ligt altijd op de loer, met name als water stil staat.

Prime Water ontwikkelt en produceert membraanfilters die alle bacteriën tegenhouden, ook Legionella.

Onze producten worden onder andere ingezet in ziekenhuizen, zorginstellingen, sportcentra, zwembaden en sauna’s.

Prime Water bvba Lodewijk de Raetstraat 51, 3920 Lommel, België T.: +32-11-660 800 info@primewater.com www.primewater.com

LEGIONELLA

Tekst: Primewater nv

LEGIONELLA: EEN WIJDVERSPREID PROBLEEM Legionella is een probleem dat zich in veel meer gebouwen manifesteert dan algemeen wordt aangenomen. Een aangepast ontwerp en aangepaste materialen kunnen het risico inperken. Maar zekerheid heb je nooit. Wil je echt op zeker spelen, dan kan je membraanfilters op het tappunt en/of de centrale unit installeren. Geen overbodige luxe, zeker in het kader van een nieuwe EU-regelgeving.

VERSPREIDING VIA WATER Legionella Pneumophila is een bacterie die de ziekte legionellose (ook wel de veteranenziekte genoemd) veroorzaakt. De aandoening ontstaat door inademing of opname in de mond, zodat de bacterie zich in de longen kan vestigen. De ziekte die op longontsteking lijkt, maar niet als zodanig is te behandelen, heeft ingrijpende gevolgen voor de patiënt en kan zelfs fataal zijn. Vooral zwakkere personen (kinderen, zieken, bejaarden) zijn vatbaar voor legionella. Helaas manifesteert de bacterie zich voornamelijk in omgevingen waar dit type van mensen zich bevindt: ziekenhuizen, zorgcentra, scholen.

Eric Scharstuhl, Zaakvoerder van Prime Water: “Eigenlijk is geen enkel gebouw met een collectieve watervoorziening veilig. Ook hotels, sporthallen, zwembaden, wellnesscentra, gevangenissen, enzovoort moeten er rekening mee houden dat legionella op de loer ligt. In elk type sanitaire installatie kan immers biofilm ontstaan. Deze slijmerige afzetting aan de binnenkant van leidingen biedt bacteriën een ideale leefomgeving. Om dit te verhinderen, zou er nergens stilstaand water mogen zijn. Vandaar dat een correct ontwerp en de juiste materialen van de systemen en leidingen grote wapens in de strijd tegen legionella zijn. Toch valt het, technisch gezien, niet volledig te vermijden dat de bacterie tot in het tappunt komt. Spoelen met heet water is geen afdoende oplossing. Omdat een normale kraan nauwelijks water vernevelt, is er op deze punten meestal weinig aan de hand. Douches zijn echter een ander paar mouwen: legionella kan er immers via aerosolen in de longen van mensen terechtkomen. Vandaar dat het aan te raden is om daar regelmatig stalen te nemen en deze tappunten extra te beschermen. Membraanfilters zijn daarvoor de ideale oplossing.”

HET ZEKERE VOOR HET ONZEKERE Het principe van een membraanfilter is vrij eenvoudig: het gaat om een soort van zeef met minuscule gaatjes die de bacteriën tegenhouden en het water doorlaten. De vraag is echter waarom ze nog niet op elk tappunt worden geïnstalleerd. Eric Scharstuhl: “Weinig uitbaters van grote gebouwen zijn zich bewust van hun verantwoordelijkheid. Staalname alleen is onvoldoende, want op het moment dat ze iets vinden, is het kwaad al geschied. De nadruk moet daarom op preventie liggen. Het gaat immers om de veiligheid van de aanwezigen. De investering in membraanfilters valt in het niets bij de consequenties van zo’n besmetting. We kunnen gebouweigenaren dan ook alleen maar aanraden om actief beheersmaatregelen te nemen en geen onnodig risico te lopen, zeker nu er een nieuwe EU-regelgeving aankomt. Deze stelt immers dat de verantwoordelijkheid voor de waterkwaliteit aan het tappunt bij de eigenaar of uitbater van het gebouw ligt. Voortaan kan deze dus aansprakelijk worden gesteld.” ❚

Geen enkel gebouw met een collectieve watervoorziening is veilig voor de legionellabacterie. Membraanfilters die de tappunten beschermen zijn dan ook geen overbodige luxe.

INSTALLATIE & BOUW | 47

Exact instelbare Kvs

2 in 1

Meting en diagnose

- Inherente,onafhankelijke EQM- karakteristiek.

- Altijd de juiste Kvs voor het systeem.

- Flexibiliteit om de Kvs na montage aan de werkelijke systeemvoorwaarden aan te passen.

- Gecombineerde regel- en inregelafsluiters.

- In-line technologie ook voor de grotere diameters.

- Volledig assortiment, DN32 t.e.m. DN150 met of zonder ge誰ntegreerde drukverschilregelaar.

- Eenvoudige installatie.

- Ruimtebesparend en gering gewicht.

- Debiet, druk, temperatuur en beschikbaar drukverschil.

- Eenvoudig inregelen.

- Bevestiging dat een systeem conform het ontwerp werkt.

- Troubleshooting.

- Vermogensmeting.

THE POWER OF ONE

Pressurisation & Water Quality

T400bx-Series_197x130_NL.indd 1

Balancing & Control

Thermostatic Control

ENGINEERING ADVANTAGE

5/24/13 4:39 PM

GENK | Kinder Psychiatrisch Centrum

Tekst: Els Jonckheere

KINDER PSYCHIATRISCH CENTRUM REALISEERT ENERGIEBESPARING TOT 15% In elk zorgcentrum slorpen verwarming en koeling een groot deel van het werkingsbudget op. Vandaar dat het Kinder Psychiatrisch Centrum, dat onlangs op de Zorgcampus Sint-Jan in Genk werd gebouwd, speciale aandacht besteedde aan de energie-efficiëntie van haar HVAC. In dit kader vroeg ze TA Hydronics om het meest optimale systeem te ontwerpen en vooral... optimaal af te stellen.

TA Hydronics begeleidt installatiebedrijven en maakt in functie van het hydraulische plan alle berekeningen van kraanwerk, expansievaten en waterkwaliteit (lucht- en vuilafscheiding). “Hierdoor verkrijgt de installateur al de nodige voorinstelstanden, waardoor de inregeling bij de opstart van het systeem al voor 85 % in orde is,” aldus Johan Baan van TA Hydronics. “Wanneer de waterkwaliteit optimaal is door adequaat drukbehoud en ontgassing, zorgen wij voor een definitieve inregeling. Deze

‘OPTIMALE INREGELING VAN HVAC-INSTALLATIE ZORGT VOOR FORSE REDUCTIE VAN HET ENERGIEVERBRUIK’

Hierdoor varieert ook de autoriteit van de kranen, het debiet en hun Delta T. Dit betekent dat de energieoverdracht niet onder controle kan worden gehouden. Vandaar dat we een drukcompensatie over de tweewegskraan hebben voorgesteld. Deze houdt immers de berekende autoriteit ervan constant. Voor bepaalde eindunits werd gekozen voor de nieuwe regel- en inregelafsluiter ‘TA-Fusion’.

Deze tweewegskraan heeft een aanpasbare KVSwaarde met drukcompensatie en leidt tot een energiereductie van om en bij de 8 %. Door de aanwezigheid van een ‘change-over’ ging er ook speciale aandacht uit naar het drukbehoud. We moesten immers vermijden dat het expansievat op de warme

zijde zou vollopen met (expansie)water en aan de koude zijde leeg zou komen te staan door compensatie van (contractie)water. Om het geheel, dat op vrij lage temperatuur functioneert, adequaat te ontluchten, werd een vacuümontgasser geplaatst.”

15% EXTRA ENERGIEWINST De installatie moet op zich al een aanzienlijke energiebesparing opleveren. Maar door de optimale inregeling die TA Hydronics voorzag, zal het Kinder Psychiatrisch Centrum nog een extra 15 % winnen ten opzichte van een traditioneel HVAC-systeem.

De investering van 25.000 euro zal dan ook op minder dan zeven jaar terugverdiend zijn. ❚ In het Kinder Psychiatrisch Centrum werd de HVAC-installatie uitgevoerd voor een werking in variabel debiet. Hierdoor wordt enkel het gevraagde debiet verpompt en geleverd.

aanpak leidt niet alleen tot een kortere implementatietijd en minder werk voor de installateur, maar resulteert uiteindelijk ook in een energiebesparing tot 15 %, gewoon omdat de inregeling van de HVAC-installatie optimaal is.”

PROJECT ONDER DE LOEP In het Kinder Psychiatrisch Centrum werd de HVACinstallatie uitgevoerd voor een werking in variabel debiet. Hierdoor wordt enkel het gevraagde debiet verpompt en geleverd. Johan Baan: “Als je weet dat gedurende 80 % van het jaar amper de helft van het vermogen vereist is en dat dit in 20 % debiet kan resulteren, is het duidelijk dat deze techniek je toelaat om de kosten van de elektrische exploitatie aanzienlijk te drukken.” Belangrijk in dit project was dat de warmtepomp maximaal presteerde en dat de retourtemperatuur onder controle was om een maximale COP van het toestel te bereiken. Johan Baan: “Bij variabel debiet is het onvermijdelijk dat de verschildruk over de tweewegkranen varieert.

INSTALLATIE & BOUW | 49

WARMTEBEELDCAMERA

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: FLIR Systems

NIEUWE WARMTEBEELDCAMERA OOK VOOR BEGINNENDE GEBRUIKERS Wereldwijd worden momenteel duizenden warmtebeeldcamera’s gebruikt voor preventief onderhoud, gebouweninspecties, onderzoek en ontwikkeling, beveiliging en toezicht. Niet alleen in de maritieme en automotive industrie, maar ook in andere sectoren waarbij nachtvisie essentieel is, zien steeds meer professionals de voordelen van deze camera’s. Onlangs heeft FLIR Systems een speciale ‘Point and shoot’-warmtebeeldcamera op de markt gebracht die uitermate geschikt is voor beginnende gebruikers.

FLIR Systems is marktleider op het gebied van het ontwerp en de fabricage van warmtebeeldcamera’s voor een keur aan toepassingen. “Onze warmtebeeldsystemen gebruiken toonaangevende infraroodbeeldtechnologie waarmee infraroodstraling (warmte) wordt gedetecteerd,” legt Ruud Heijsman, Trade Show Manager EMEA bij FLIR Commercial Systems BV, uit. “Op basis van de gedetecteerde temperatuurverschillen worden door de warmtebeeldcamera’s scherpe beelden gemaakt. Dankzij ingewikkelde algoritmen is het tevens mogelijk om de juiste temperatuurwaarden van deze beelden af te lezen.”

RICHTEN, VASTLEGGEN EN DETECTEREN Onlangs heeft FLIR Systems een nieuwe camera op de markt gebracht, namelijk een ‘Point and shoot’-warmtebeeldcamera. “Deze camera is ongelooflijk eenvoudig te gebruiken. Je hoeft niet meer te doen dan richten, vastleggen en detecteren, om hoogwaardige warmtebeelden te krijgen” aldus Heijsman. “Met het vermogen om temperatuurinformatie te geven over elke pixel van het warmtebeeld, is de camera uit de FLIR Ex-Serie een betaalbaar alternatief voor een spotpyrometer. Met de camera kan een heel gebied gescand worden. Potentiële probleemgebieden kunnen niet worden gemist, hoe klein deze ook zijn.” Door de vaste, focusvrije lens is de FLIR ExSerie eenvoudig te bedienen. Ontworpen voor beginnende gebruikers en met metingen van temperaturen tot +250°C, produceert de camera ‘point-and-shoot’ JPEG-warmtebeelden met alle gewenste temperatuurgegevens. De warmtebeelden kunnen opgeslagen worden op het interne geheugen van de camera.

OOK VOOR DE BOUWPROFESSIONAL Warmtebeeldcamera’s worden volgens Heijsman meer en meer onderdeel van het standaard gereedschap van de bouwprofessional. “Steeds meer gebruikers schakelen over van een spotpyrometer naar een warmtebeeldcamera voor het meten van temperaturen, zonder contact te maken.

50 | INSTALLATIE & BOUW

WARMTEBEELDCAMERA

Gebouwinspecteurs zullen ook snel de voordelen van de FLIR Ex-serie ontdekken bij het opsporen van isolatieverliezen, het inspecteren van vloerverwarming en vele andere afwijkingen in gebouwen.

Want met de warmtebeeldcamera’s van FLIR kunnen gebouwen snel en grondig worden gescand.

Problemen die met het blote oog niet te zien zijn, kunnen eenvoudig worden blootgelegd. Met een warmtebeeldcamera voorkomen bouwprofessionals dat gebouwen moeten worden ontmanteld.

Hierdoor kunnen zij tijd en arbeidskracht besparen en zijn zij aanzienlijk minder tijd kwijt aan onderbrekingen en reparaties. Bovendien kunnen zij meteen controleren of bepaalde taken goed zijn uitgevoerd.”

FLIR Ex-Serie warmtebeeldcamera's zijn volgens Heijsman ideaal geschikt voor elektriciens en on-

derhoudsmonteurs, om elektrische en mechanische inspecties uit te voeren. “Het vermogen om potentiële knelpunten te detecteren, betekent dat installaties snel en gemakkelijk kunnen worden geïnspecteerd en storingen vermeden kunnen worden.”

REALTIMEWARMTEBEELDEN De Ex-Serie onderscheidt zich op het gebied van prijs en de functierijke uitrusting, besluit Heijsman.

“Zo heeft de Ex-Serie een ingebouwde visuele camera die controles en inspecties sneller en eenvoudiger maakt. Het visuele beeld wordt vaak gebruikt als referentie tegen het warmtebeeld. FLIR’s gepatenteerde MSX-technologie, op alle Ex-Serie modellen inbegrepen, levert realtimewarmtebeelden op van uitzonderlijke kwaliteit. Het resulteert in heldere warmtebeelden, snellere doelwitoriëntatie en duidelijkere rapporten.” ❚

Onlangs heeft FLIR Systems een nieuwe camera op de markt gebracht, namelijk een ‘Point and shoot’ -warmtebeeldcamera. “Deze camera is ongelooflijk eenvoudig te gebruiken. Je hoeft niet meer te doen dan richten, vastleggen en detecteren, om hoogwaardige warmtebeelden te verkrijgen,” aldus Ruud Heijsman.

INSTALLATIE & BOUW | 51

Journaal De Grundfos Slaapzaal in Aarhus – een levend labo en testomgeving Het vorig jaar geopende, twaalf verdiepingen tellende Grundfos Studentenhuis in de Deense stad Aarhus biedt onderdak aan meer dan tweehonderd studenten. Tegelijk is het echter ook een woonlaboratorium en proefbank voor meer dan 1.800 sensoren die unieke kennis verschaffen over hoe water- en energieverbruik kan worden geoptimaliseerd en geminimaliseerd.

Het Grundfos Studentenhuis is bedoeld om de bewoners te stimuleren tot besparing door technologie te gebruiken. De vele Grundfos-sensoren bewaken alle aspecten van het gebouw 24 uur per dag, inclusief binnenklimaat en energie- en waterverbruik, en bieden een gedetailleerde en continue analyse.

De verzamelde informatie – naar verwachting in totaal 1 terabyte per jaar – wordt daarna gebruikt om de bewoners te stimuleren hun (energie)verbruik te minimaliseren of te optimaliseren. Dit allemaal in nauw overleg tussen Grundfos, de studenten, eigenaren en plaatselijke universiteiten.

Nieuwe Fluke-warmtebeeldcamera’s met LaserSharp AutoFocus

Dertien modules brede Drivia-verdeelkasten geïntroduceerd

De Fluke Ti200, Ti300 en Ti400, drie warmtebeeldcamera’s met het unieke LaserSharp AutoFocus-systeem en draadloze communicatie, bieden haarscherpe warmtebeelden.

Omdat de ruimte voor een standaard verdeelkast met achttien modules in een aantal gevallen gewoonweg niet beschikbaar is, is er nood aan een alternatief. De Drivia-wandkast is dertien modules breed en geschikt voor discrete installatie in diverse toepassingen: sociale woningen, appartementen, ...

Een goede focus is bijzonder belangrijk voor een goede thermische inspectie.

Als de beelden niet goed gefocust zijn, kunnen de meetresultaten minder nauwkeurig zijn en worden kleine problemen makkelijk over het hoofd gezien.

De Fluke Ti200, Ti300 en Ti400 van EURO-INDEX zijn voorzien van LaserSharp AutoFocus. Dit systeem maakt gebruik van een laser om de afstand tot een object te meten. De rode punt van de laser laat u precies zien waarop u focust. LaserSharp AutoFocus biedt dan ook steeds haarscherpe warmtebeelden. De camera’s kunnen draadloos communiceren met uw PC, iPhone of iPad. Met de meegeleverde SmartView Mobile App Analysis kan u bovendien ter plekke een inspectierapport samenstellen.

Het concept van Drivia ligt in het verlengde van andere gamma’s die Legrand de voorbije jaren introduceerde, met name XL³ 125 en Plexo³. Het doortrekken van die uniforme lijn is de reden waarom Ekinoxe, de voormalige kast met dertien modules, wordt vervangen door deze nieuwe ontwikkeling. Drivia is beschikbaar in uitvoeringen met een tot vier rijen (dertien tot 52 modules).

Met Drivia komt Legrand tegemoet aan de noden van de installateur: een optimaal bekabelingscomfort en een vereenvoudigde plaatsing. Maar ook de architect en de eindgebruiker blijven dankzij de moderne esthetische afwerking niet op hun honger zitten.

Frames, klemmenblokken, rails en alle onderdelen van de wandkast zijn voorzien van slimme snufjes die de bekabeling en montage van diverse producten optimaliseren. Zo kan elke DIN-rail makkelijk worden verwijderd dankzij een handig kliksysteem. De afstand tussen de verschillende rails bedraagt 125 mm; 40 mm diepte onder elke rail tot de kastwand creëert extra kabelruimte.

De rails zijn multifunctioneel. Dankzij de equipotentiale verbindingsklemmen zijn ze ook geschikt voor niet-modulaire apparaten en multimediaproducten.

De uitsparingen op de rail voor bevestigingsbeugels en Colring-kabelbanden laten toe om de bekabeling in de kast mooi te ordenen. Het aardingsklemmenblok (IP2X) kan zowel boven als onder in de kast gemonteerd worden, in twee mogelijke posities. Inspelend op een vraag uit de praktijk, voorzag Legrand ook ruimte om een extra aardings- of nulleiderklemmenblok te kunnen toevoegen. De omkeerbare Drivia is, naargelang de configuratie, zowel omhoog als omlaag installeerbaar.

52 | INSTALLATIE & BOUW

Via een gratis firmware update zijn de Fluke Ti200/Ti300/Ti400-camera’s ook te koppelen aan de draadloze Fluke CNX-instrumenten, wat het mogelijk maakt om vijf extra metingen uit te voeren. Met deze aanvullende gegevens kunt u uw bevindingen beter onderbouwen en meer samenhang creëren in uw rapportage. Deze nieuwe serie biedt een hoge resolutie touchscreen, videorecording, tekst en voice recording en diverse andere, aanvullende functionaliteiten. De thermografische camera’s kunnen worden gekalibreerd in het EURO-INDEX-kalibratielaboratorium.

Aluminium Rapid 80-wandgoten breien vervolg aan succesvolle familiegeschiedenis Wandgoten zijn in vele kantoren de ruggengraat van de elektrotechnische installatie. Op aangename hoogte gemonteerd, maken ze een flexibele en snelle toegang tot energie en data mogelijk. Met de aluminium Rapid 80-elementen bouwt OBO Betterman zijn succesvolle wandgotengamma verder uit.

Journaal Staal, kunststof of (nu ook) aluminium: Rapid 80-wandgoten en het grootste deel van de toebehoren kunnen praktisch willekeurig worden gecombineerd. De consequente standaardisatie van systeemcomponenten en toebehoren maakt intelligente, behoeftegerichte detailoplossingen mogelijk. Alle Rapid 80-wandgoten hebben een interne systeemopening van 76,5 mm. Zo komen zichtbare spleten in contactdozen, datatechniekelementen en kleine schakelaarprogramma’s niet voor. Wandgoten uit de Rapid 80-serie garanderen een snelle, flexibele en dus economische installatie. Sinds kort zijn er nu ook aluminium kanalen in geanodiseerde en puur witte uitvoering leverbaar.

Nieuwe MC6-radiatoren zetten in op hoge warmteafgifte en plaatsbesparing Quinn Radiators stelt zijn nieuwste telg in de familie voor: de MC6. De MC6 is verkrijgbaar in de versies Sensa, Quattro, Compla en Ligna en beschikt over zes aansluitingen, waarvan twee centraal onderaan.

De radiatoren hebben zoals steeds een zeer hoge afgifte per m² verwarmingsoppervlak, wat zorgt voor plaatswinst (een kleinere radiator verwarmt dezelfde ruimte) en een zeer goede oplossing bij lagetemperatuurverwarming.

Door de middenaansluiting is ook een uitgestelde montage mogelijk. Alvorens te weten hoe groot een radiator moet zijn, kan je alvast tijd winnen door bijvoorbeeld centraal onder een raam alvast de aansluitingen te plaatsen.

De Sensa MC6 is een uniek concept met afgeronde bovenkant dat uitblinkt door een uniek, functioneel en tijdloos design, makkelijk onderhoud, hoge afgifte, lage onderhoudskost en veiligheid. Daarbij komt nog de gemakkelijke en onzichtbare montage door de ingebouwde centrale stijgleiding. De Quattro MC6 beschikt over een decoratief bovenrooster en twee zijpanelen in combinatie met de ingebouwde centrale stijgleiding. De Compla MC6 en Ligna MC6 doen daar nog een vlakke voorplaat zonder of met decoratief horizontaal lijntje bovenop.

Belven wint Excellente Onderneming provincie Antwerpen 2013 De ‘Excellente Onderneming provincie Antwerpen 2013’ is bekend. Het Mechelse familiebedrijf Belven kreeg vandaag de provinciale onderscheiding persoonlijk overhandigd door gedeputeerde Ludwig Caluwé. Daarmee willen de provincie Antwerpen en Voka het ondernemerschap in de kijker zetten en andere ondernemers inspireren.

Excellente Onderneming is een initiatief van de Voka-Kamers van Koophandel Antwerpen-Waasland, Mechelen, Kempen en de provincie Antwer-

pen. De drie kanshebbers voor deze provinciale titel waren de regionale winnaars van deze award uit de drie arrondissementen: Esas (Antwerpen), Belven (Mechelen) en Group De Wolf (Kempen). Samen met een delegatie van Voka – Kamer van Koophandel Mechelen overhandigde gedeputeerde Ludwig Caluwé de oorkonde ‘Provinciale Excellente Onderneming’ aan de directie van Belven.

Juiste lichtbronnen voor verlichtingsprojecten via de Lamp Finder Professional-app De juiste lichtbronnen voor verlichtingsprojecten zijn voortaan te vinden met de OSRAM Lamp Finder Professional-app. De app biedt handige functies zoals het snel en gemakkelijk selecteren van de juiste lampen, het vergelijken van technische details, het berekenen van de energiebesparing en het per e-mail doorsturen van lijsten van geselecteerde lampen. Zo is het mogelijk om – al dan niet samen met klanten – de juiste lichtbronnen te kiezen voor diverse projecten.

“De app biedt verschillende verlichtingstechnologieën in één oogopslag,” luidt het bij OSRAM. “Gebruik de app om led-, halogeen- en compact fluorescentielampen te vergelijken. U kunt ook op fluorescentie-en hogedruk gasontladingslampen zoeken. Om te reageren op de steeds groeiende vraag naar energie-efficiënte oplossingen, biedt de energie-efficiëntie rekenmachine een eenvoudige manier om de besparingen in het energieverbruik te vergelijken met vergelijkbare standaardlampen.”

Met de OSRAM Lamp Finder Professional app vindt u de juiste verlichting voor uw dagelijkse zaken.

Vaillant en Bulex openen trainingscentrum in Destelbergen Vaillant en Bulex openen in Destelbergen samen een eerste trainingscentrum met de naam Center of Excellence. Hier kan men installateurs blijven bijscholen over technische aspecten, nieuwe technologieën, veranderingen in de wetgeving en nieuwe normen die van toepassing zijn. Toch behouden Vaillant en Bulex ook hun eigenheid.

Het Center of Excellence ging open op 1 oktober 2013 en heeft als doel de installateurs continu en snel te kunnen (bij)scholen in de actuele en toekomstige technologieën en trends. Beide merken investeren immers resoluut in innovatie en het ontwikkelen van nieuwe systemen die steeds zuiniger en efficiënter werken.

INSTALLATIE & BOUW | 53

Verrijkt met ‘Interactieve Print’ Breng uw vaktijdschrift tot leven!

Layar is een gratis app voor de smartphone en tablet, die het papier van ‘Installatie & Bouw’ tot leven brengt. Met behulp van Layar worden advertenties en redactionele content interactief gemaakt. Als lezer slaat u de brug tussen print en de digitale wereld.

Het enige dat u nodig heeft, is een smartphone of tablet met de Layar app. U scant met uw smartphone of tablet een pagina, waarna de Layar-app de clickable elementen toevoegt op de pagina zoals: Video’s, foto’s, tekst, e-mailadressen, telefoonnummers, social media sharebuttons, etc.

Wat heeft u nodig?

Het vaktijdschrift Installatie & Bouw Een smartphone of tablet De gratis Layar-app

Download de gratis layar app

Scan de pagina

UITGAVE

Interactieve Print Stap voor stap

1

Bekijk de layar!

INSTALLATIE & B VAK TIJDSCHRIFT OVE

WWW .INS TALL ATIE

ENB OUW .BE

R INSTALLATIETECHN

OUW

IEK , HVAC, SANITAI

R EN ELEKTRICITEIT

NUM MER 1 2014 FEBR UARI - MAA RT

Hoe werkt het: Even de gratis Layar app downloaden in de Apple Store of de Google Play Store.

Open nu de Layar app op uw smartphone of tablet.

Klik op het scan-icoon onderaan in de zoekbalk van uw smartphone of tablet.

Houd uw smartphone of tablet boven een van de ‘Layarpagina’s’, herkenbaar aan het blauwe logo.

Klik in het scherm, nu opent de digitale laag en kunt u op de buttons klikken.

Veel lees en kijkplezier!

Rookafzuiginstallaties bewijzen nut in Heslach tunnel in Stuttgart Moderniseringswerken bij voetbalclub Anderle cht Nightcooling en buitenz onwering voor passiefkan toor in de buurt van Rijs el

SCAN WITH

Journaal Daarnaast evolueert ook de wetgeving met betrekking tot het bouwen of verbouwen van een woning regelmatig. Vaillant en Bulex willen dan ook hun installateurs intensief steunen en begeleiden, en hen - via het Center of Excellence - de mogelijkheid bieden om zich systematisch bij te scholen.

Vaillant en Bulex hebben weliswaar beiden een eigen strategie en aanpak uitgewerkt voor de trainingen. Het Center of Excellence omvat dan ook twee duidelijk van elkaar gescheiden afdelingen, waar elk merk eigen informatiesessies en praktijkgerichte opleidingen op maat zal organiseren. Zo zijn er in de praktijkruimtes meer dan veertig verschillende toestellen geïnstalleerd, gaande van het gamma condensatieketels en warmtepompen tot zonne-energiesystemen. Op deze toestellen wordt er tijdens de opleidingen intensief gewerkt om op een zeer praktijkgerichte manier alles te leren over de planning, installatie, indienststelling, onderhoud en reparatie van de toestellen.

De vestiging in Destelbergen is het eerste trainingscentrum dat Vaillant en Bulex samen openen. Binnenkort willen de merken nog twee à drie bijkomende trainingscentra openen om hun regionale aanwezigheid te versterken.

“De meeste installateurs houden er een vrij drukke agenda op na,” aldus Jacques Lemmens, Country Director van Vaillant Group Belgium. “We willen hen daarom niet enkel de juiste opleidingen aanbieden, we willen deze ook zo toegankelijk mogelijk maken. Het oprichten van verschillende regionale trainingscentra is dan ook een must.”

Nieuw douchemerk maakt design en innovatie betaalbaar Aquaconcept start een nieuw douchemerk met de toepasselijke naam Xower en richt zich hierbij tot een doelgroep voor wie design en innovatie nu ook betaalbaar wordt. Dat realiseert Xower onder meer door frontale standaardglasplaten aan te bieden waarvan de breedte zich aanpast aan de breedte van de nis. Dit maakt dat de anders zo precieze maatopname nu niet meer nodig is en dat er heel snel uit stock geleverd kan worden.

Het eerste exemplaar uit het Xower-gamma is de ‘FlexXower Light’, ideaal voor wie zijn douchenis volledig betegelt en niet kan wachten om de glasplaat te installeren. Met profielloze deuren diende men vroeger eerst nog een zeer precieze maatopname te doen, rekening houdend met de uiteindelijke dikte van de tegels en eventueel schuine muren, zodat de levertijd kon oplopen. De ‘FlexXower Light’ geeft echter speling, zowel letterlijk als figuurlijk.

Voor elke beschikbare nisruimte tussen 760 mm en 1000 mm kan je (na betegeling) toch een flexibele, snel geleverde doucheglasplaat van 6 mm plaatsen die zowel stijlvol en onderhoudsvriendelijk als betaalbaar is (voor minder dan 500 euro, excl. BTW).

Baden geruisloos vullen via de afvoer Geruisloos en een mooi straalbeeld: de ondergedompelde badvulling is erg populair, maar vraagt extra aandacht op het vlak van de terugstroombeveiliging. Met de Multiplex/Rotaplex Trio F met meegeleverde DB-beveiliging presenteert Viega nu ook een Belgaqua-gekeurde oplossing. Die biedt – mits een correcte installatie – duidelijke voordelen ten opzichte van andere mogelijke beveiligingen onder het bad.

De DB-beveiliging is een voorgeplaatste buisbeluchter met afkortbare toegangskoker voor de Multiplex Trio F of Rotaplex Trio F, een revolutionaire gecombineerde toevoer, afvoer en overloop met motorische kegelafsluiting (optioneel).

De in te metselen buisbeluchter (of atmosferische stroomonderbreker) biedt voldoende beveiliging voor vloeistofcategorie 4, beter dus dan de categorie 3 die vereist is volgens de NBN EN 1717. Indien het vuldeel ondergedompeld is in gebruikt badwater, zal de onderbreker bij onderdruk lucht zuigen in plaats van badwater. Een groot voordeel is dat de beluchter niet onder het bad moet worden geplaatst en dat hij daardoor bereikbaar blijft voor eventueel onderhoud.

Aangezien de Multiplex/Rotaplex Trio F een inbouwhoogte van slechts 11 cm heeft, is er geen extra ruimte onder het bad nodig. De Multiplex/Rotaplex Trio F voldoet maximaal aan de maatstaf van hygiëne: het drinkwater dat het bad instroomt wordt door het hoogteverschil al gescheiden. Een keerklep op deze plek zorgt ervoor dat het water niet terugstroomt.

De innovatieve flexibiliteit van de ‘FlexXower Light’ zit precies in de speling die men inbouwt via een instelbaar scharnierpunt dat bovenaan en onderaan in het overspannend profiel geïntegreerd wordt. Twee scharnierpunten, één bovenaan en één onderaan, dienen als draai-element en bevestigingslink in het draaiende deurdeel. Het vaste paneel en de draaideur kunnen op diverse

INSTALLATIE & BOUW | 55

Journaal manieren overlappen, waarbij er een speling van 14 cm geldt (krap of uitgebreid). Er loopt een profiel in handgreepvorm mee over de hele hoogte van de draaiende glasdeur. De instapruimte na het opendraaien van de douchedeur is ofwel 49 ofwel 59 cm. Door de omkeerbaarheid van het glaspaneel kan men bij de installatie bovendien beslissen of men de instaprichting van de douche rechts dan wel links wil hebben.

SimpleHome houdt energieverbruik onder controle Energie wordt een kostbaar goed, niet alleen voor de gebruiker maar ook voor onze planeet. Weten hoeveel je verbruikt, is in feite een must en kan je een forse besparing opleveren (tot twintig procent). Comelit speelt hierop in via zijn SimpleHome-systeem, dat het energieverbruik op overzichtelijke wijze weergeeft en analyseert.

Hoeveel energie wordt op welk moment verbruikt? Hoeveel energie leveren de zonnepanelen? Wat zijn de grote verbruikers in huis? De nieuwe functies binnen het SimpleHomegamma van Comelit bieden het antwoord. Via het display van de videofoonmonitor Planux Manager of de compacte Minitouch kan het verbruik van de verschillende energiebronnen (elektriciteit, water, gas, …) in de woning vanaf nu onder controle gehouden worden. Een eenvoudige interface zorgt ervoor dat het verbruik bekeken kan worden per uur, dag, maand en zelfs in een overzicht van de laatste vijf jaar. In overzichtelijke grafieken of tabellen wordt niet enkel een simulatie gemaakt van de hoeveelheid verbruikte of opgewekte energie, maar ook van de energiekost en de CO2uitstoot. Een handige overzichtspagina zorgt ervoor dat het verschil tussen de verbruikte en de opgewekte energie in één oogopslag wordt weergegeven.

Overschrijdt het energieverbruik een bepaalde grens, dan zal Simplehome de bewoner hierop attent maken door de gegevens in een andere kleur weer te geven. Het systeem is bovendien bijzonder makkelijk te installeren, zonder ingrijpende wijzigingen aan de installatie.

Carrier viert 111 jaar sinds de uitvinding van de moderne airconditioning Wanneer het zomert, maken miljoenen mensen gebruik van een uitvinding die 111 jaar geleden werd gedaan door dr. Willis H. Carrier, oprichter van Carrier, de wereldleider in high-tech verwarmings-, airconditioning- en koeloplossingen. De moderne airconditioning werd in 1902 uitgevonden als een industriële oplossing en heeft sindsdien op talloze manieren bijgedragen tot het comfort in allerhande gebouwen.

Op 17 juli 1902, ontwikkelde dr. Carrier een ontwerp om de luchtvochtigheid bij Sackett & Wilhelms Lithography and Printing Company in Brooklyn, N.Y., onder controle te brengen, zodat de afmetingen van het papier tijdens het afdrukken constant konden worden gehouden. De filmindustrie was één van de eerste sectoren die gebruik maakte van de innovatie om het

56 | INSTALLATIE & BOUW

vochtgehalte te stabiliseren, waardoor de productie van films verbeterde doordat de voor klassieke films kenmerkende witte stipjes werden voorkomen. De filmindustrie werd in 1925 voor altijd veranderd toen Carrier koeling installeerde in het Rivoli Theater in New York, waardoor dit een plaats werd waar het publiek aan de zomerhitte kon ontkomen. Dit leidde tot een grote stijging in de kaartjesverkoop gedurende het traditioneel zwakke zomerseizoen. In 1926 introduceerde Carrier de eerste airconditioner voor thuisgebruik en sindsdien heeft het gebruik van airconditioning zich wijd verbreid. Tot op de dag van vandaag fungeert hij als een voorname inspiratiebron voor de werkgevers van zijn bedrijf. “Innovatie is een essentieel onderdeel van Carriers traditie en haar toekomst,” zegt Geraud Darnis, president & CEO, UTC Climate, Controls & Security. “De uitvinding van Willis Carrier heeft de wereld voor altijd veranderd en diezelfde vindingrijkheid is terug te vinden bij Carriers speciale team van onderzoekers en technici, dat voortdurend werkt aan nieuwe technieken en milieuverantwoorde oplossingen om over de hele wereld comfortabele, gezonde en productieve ruimtes te scheppen.”

Groei leidingloze aircosystemen in wereldwijde HVAC-markt Een rapport van Navigant Research wijst uit dat de jaaromzet van leidingloze aircosystemen de komende jaren fors zal stijgen, van US$ 3,9 miljard in 2013 tot meer dan 9 miljard dollar in 2020. In het algemeen zullen de jaarlijkse inkomsten uit de energie-efficiënte HVAC-systemen van 17,2 miljard tot 33,2 miljard dollar groeien, blijkt uit het rapport.

Volgens Bob Gohn, senior research director bij Navigant Research, hebben leidingloze systemen verschillende voordelen ten opzichte van split-airco’s met koudemiddelleidingen: ze zijn efficiënter, vermijden leidinggerelateerde verliezen die in sommige gevallen kunnen oplopen tot een verlies van 30% in het rendement van het systeem en kunnen ook makkelijker in oudere gebouwen worden geplaatst. Leidingloze systemen worden van oudsher het meest gebruikt in Europa en Azië, waar ze doorgaans de voorkeur genieten. In de Noord-Amerikaanse markt zijn leidingsystemen gebruikelijk en waren leidingloze systemen volgens het rapport tot in de vroege jaren 2000 bijna afwezig in de markt. Ze hebben daarna meer en meer van het marktaandeel in Noord-Amerika veroverd en zullen tussen 2013 en 2020 naar verwachting groeien met een samengestelde jaarlijkse groei van meer dan 14%.

ATMOsphere Europe presenteert laatste markttrends natuurlijke koudemiddelen In Brussel vond op 26 november 2013 de ATMOsphere Europe-conferentie plaats. Deze bracht meer dan tweehonderd HVAC & R-industrie-experts bij elkaar om de nieuwste markttrends inzake natuurlijke koudemiddellen, technologische innovaties en regelgevende kwesties te bespreken.

Journaal Het hoofd van Shecco Market Research, Nina Masson, presenteerde exclusieve cijfers van de laatste trends in de markt voor natuurlijke koudemiddelen in Europa. De studie toonde aan dat er tot op heden (2013) in Europa 2881 CO2-transkritische systemen zijn geïnstalleerd, een aanzienlijke stijging van 116 % ten opzichte van 2011, toen er 1331 eenheden geregistreerd waren.

Gebaseerd op data van 2013 is het land met de meeste installaties Denemarken (712), gevolgd door het Verenigd Koninkrijk (441) en Duitsland (429), waar het aantal systemen steeg met bijna 16 % sinds 2011. In Europa waren in totaal 1568 CO2-cascadesystemen in combinatie met HFK-systemen geïnstalleerd, tegenover slechts zestien CO2-cascade-systemen met ammoniak.

Wereldwijd zijn er meer dan 3050 transkritische CO2-systemen en 1950 cascadesystemen, inclusief Europa. VS en Canada hebben respectievelijk vijf en 43 transkritische systemen en 102 en twaalf cascadesystemen. Japan beschikt over meer dan honderd transkritische systemen en slechts vier cascadesystemen. In Australië is er slechts één transkritisch systeem, maar zijn er anderzijds wel 160 cascadesystemen. In de nieuwe Shecco-gids zijn nog meer gelijkaardige, interessante cijfers te vinden.

Nieuwe opbrengstberekeningstool voor zonneboilers Een premieaanvraag voor zonneboilers in Vlaanderen vereist een opbrengstberekening, zodat de klant op voorhand een realistisch beeld krijgt van de te verwachten resultaten. Tot dusver was er vaak onduidelijkheid over hoe deze opbrengstberekening precies moet gebeuren. Bovendien was een gedetail-

leerde berekening van de te verwachten jaarlijkse energieopbrengst van een zonneboiler redelijk ingewikkeld. Daar brengt Belsolar, de Belgische federatie voor thermische zonne-energie, nu verandering in dankzij een nieuwe onlineopbrengstberekeningstool.

Eenvoudig in gebruik De nieuwe opbrengstberekeningstool is zeer eenvoudig te gebruiken. Het volstaat om een aantal specifieke parameters in te geven in het systeem: aantal en type collectoren, de afwijking van het dak ten opzichte van het zuiden, de hellingsgraad van het dak of de collectoropstelling, het aantal personen waarvoor verwarmd moet worden en de vereiste temperatuur van het warm water, het boilervolume en het type cv-ketel waarover de klant beschikt. De onlinetool berekent dan meteen de opbrengst van de geïnstalleerde zonneboiler.

Verdere uitbreiding Momenteel kunnen alle collectoren van de Belsolar-leden die een Solar Keymark bezitten via een keuzelijst geselecteerd worden. In de toekomst zal de tool ook installaties kunnen simuleren waarbij een zonneboiler niet enkel sanitair warm water produceert, maar ook gedeeltelijk instaat voor de verwarming. Het Vlaams Energieagentschap (VEA) bevestigt dat de tool voldoende gedetailleerd is om als opbrengstberekening in het kader van de zonneboilerpremie van de netbeheerders te worden weerhouden. Belsolar neemt nog contact op met de bevoegde Waalse en Brusselse instanties om de tool ook in deze gewesten zo snel mogelijk te laten aanvaarden als opbrengstberekeningsmethode.

Bron: www.architectura.be

Door een aantal specifieke parameters in te geven kan je met de Belsolar-tool de te verwachten opbrengst van een zonneboilerinstallatie berekenen. (Foto: Viessmann)

INSTALLATIE & BOUW | 57

BRUSSEL | Résidence Palace

Tekst: Tim Janssens

WKK-INSTALLATIE VOOR GERESTAUREERD BLOK VAN BRUSSELSE RÉSIDENCE PALACE Vanaf juni 2015 zal blok A van het Résidence Palace in Brussel fungeren als de zetel van de Europese Raad en de Raad van de Europese Unie. In de tussentijd wordt het grondig gerestaureerd en uitgerust met energiezuinige technieken. Zo werd er in september een WKK geleverd die binnenkort verder geïnstalleerd zal worden.

“Een studie omtrent de base load aan warmtevraag in dit type gebouw wees uit dat de motor jaarlijks gemiddeld vijfduizend draaiuren kan gaan maken,” aldus Tom Dilen van Continental Energy Systems.

58 | INSTALLATIE & BOUW

BRUSSEL | Résidence Palace

Een WKK met 235 kW elektrisch en 400 kW thermisch vermogen levert elektriciteit en warmte in het gerestaureerde en uitgebreide blok A van het Résidence Palace in Brussel. De WKK wordt ingezet voor de verwarming van het gebouw, de voorverwarming van het sanitair warm water, het stabiel houden van de omgevingstemperatuur in de stookplaats en de productie van elektriciteit

DE MEERWAARDE VAN WKK Binnen goed anderhalf jaar wordt het Résidence Palace-complex het nieuwe centrum van de Europese politiek. Naar aanleiding van de restauratie- en uitbreidingsplannen voor het uit 1923 daterende blok A werd er verplicht een haalbaarheidsstudie voor WKK uitgevoerd. Hoewel kantoorgebouwen vaak niet het meest voor de hand liggende verbruiksprofiel vertonen, bleek WKK toch een belangrijke meerwaarde te kunnen bieden. Dankzij de gecombineerde opwekking van warmte en elektriciteit zal men gemiddeld twintig procent CO2 kunnen besparen en zal de benodigde primaire energiebron – in dit geval aardgas – veel efficiënter kunnen worden benut.

Continental Energy Systems (CES) mocht de WKKinstallatie voor het Résidence Palace ontwikkelen.

“Het kwam er voor ons op aan om een optimale, motormerkonafhankelijke componentkeuze te maken, en dit vanuit een langetermijnvisie inzake de beschikbaarheid (een minimum aan onverwachte stilstanden) en realistische ambities omtrent de elektrische en thermische rendementen,” aldus Tom Dilen van CES.

ELEKTRISCH EN THERMISCH VERMOGEN In concreto gaat het om een WKK met 235 kW elektrisch en 400 kW thermisch vermogen (35 kW in de vorm van gerecupereerde stralingswarmte van de motor/generator, 365 kW in de vorm van warm water met een tempera-

tuur van 90 °C). Het totaalrendement van deze V12-verbrandingsmotor (1500 rpm) bedraagt 95 procent. “Een studie omtrent de base load aan warmtevraag in dit type gebouw wees uit dat de motor jaarlijks gemiddeld vijfduizend draaiuren kan gaan maken,” licht Tom Dilen verder toe. “De vermogenskeuze is dan ook in

gebouw en de voorverwarming van het sanitair warm water. De stralingswarmte van de WKKunit dient om de omgevingstemperatuur in de stookplaats zelf stabiel te houden gedurende de winter, hetgeen de uiteindelijke beschikbaarheid en de technische stabiliteit van de WKK zeker ten goede zal komen. Het opgewekte elek-

'Dankzij de gecombineerde opwekking van warmte en elektriciteit zal men gemiddeld twintig procent CO2 kunnen besparen' eerste instantie bepaald op basis van het warmteprofiel van het gebouw, om dan vervolgens het vergelijk te maken voor het elektrisch verbruiksprofiel. Het cv-water van 90 °C zal vooral gebruikt worden voor de verwarming van het

trische vermogen zal normaal gesproken voor het overgrote deel ter plaatse worden gebruikt, maar kan indien nodig ook geïnjecteerd worden op het elektriciteitsnet. De inbedrijfstelling van de installatie zal binnenkort plaatsvinden.” ❚

TECHNISCHE FICHE Opdrachtgever: Regie der Gebouwen Aannemer HVAC: Cegelec, Brussel Leverancier: Continental Energy Systems, Westmalle Plaatsing:

(Lek/Habo Groep, Ter Aar, Nederland) september 2013

INSTALLATIE & BOUW | 59

BIG FOOT SYSTEMS Voor HVAC- & technische installaties tot 20 ton op platte daken.

Met Big Foot Systems plaatst u in 1 verplaatsing zowel een duurzame, niet-penetrerende ondersteuning als uw luchtbehandelingskast, VRV/VRF systeem, cooler, ventilatiekanalen, piping en/of kabelgoten.

Tijds- en kostenbesparend, efficiënt en slim bekeken !

Ontdek ook onze dakdoorvoeren

13.036- I&B

Linum biedt u grote voorraden, same-day-dispatch en een snelle service bij maatwerk. U kunt ook 24/7 online bestellen via onze E-Shop. Vraag onze catalogus.

12.073 Pub BFS Installatie en bouw.indd 1

Linum Europe NV Vijverhoek 53 • 8520 Kuurne Tel: 056 35 92 94 • Fax: 056 35 88 47 @: info@linum.eu • E-SHOP 24/7

www.linum.eu 5/8/2013 9:30:25 AM

LINIUM EUROPE

‘FIX-IT FOOT HIGH’

HOUDT BUITENUNITS VAN WARMTEPOMPEN IJSVRIJ

De ‘Fix-It Foot High’is de laatste nieuwigheid van Linum Europe. Het gaat om de gekende ‘LAC-530’-steunbalk die echter een nieuw design met een kleinere breedte kreeg.

Daarnaast omvat de oplossing het nieuwe ophoogstuk LAC530-OH dat onder de ‘Fix-It Foot’ komt.

De combinatie van de ‘LAC-530’ steunbalk (L 600 x B 180 x H 95 mm) en de ‘LAC-530-OH’ (H 125 mm) zorgt voor een totale hoogte van 220 mm. Dit is ruim voldoende om te beantwoorden aan de adviezen van bepaalde warm-

tepompenfabrikanten om een vrije ruimte van minstens 150 mm te voorzien.

Deze is nodig om te vermijden dat er in winterse omstandigheden nefaste ijsvorming aan de buitenunits optreedt.

Beide delen zijn uit een trillingdempend en waterafstotend, gerecycleerd rubber vervaardigd. De ‘Fix-It Foot High’ is snel leverbaar, indien gewenst ook met de nodige inlegmoeren met draad M8 x 40 mm (bevestiging van de units op de ‘Fix-It Foot’). Deze zijn honderd procent geschikt voor profiel 41 x 21 mm. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 61

HASSELT | WZC Clarenhof

tekst: Roxane Heeren

VAN KLOOSTER NAAR WOONZORGCENTRUM Na jaren van leegstand heeft het voormalige clarissenklooster aan de Groene Boulevard in Hasselt een nieuwe bestemming gekregen. Een grondige renovatie en uitbreiding transformeerden het tot een hedendaags woonzorgcentrum: het Clarenhof. Alle HVAC en sanitaire leidingen die Delta Thermic er installeerde, werden opgehangen met bevestigingsmateriaal van Fixcenter.

WAARDEN Fixcenter is binnenkort veertig jaar jong en van plan om er nog lang mee door te gaan. Paul-Emmanuel de Cambry, CEO bij Fixcenter, vertelt: “Wij werken eigenlijk zoals een familiebedrijf: we hebben een visie op zeer lange termijn en dat weerspiegelt zich in onze prioriteiten. Continuïteit naar de toekomst is voor ons belangrijker dan een grote winst op korte termijn. Daarom investeren wij in de veiligheid en het welzijn van onze medewerkers en een goede band met onze klanten. Daarnaast blijven producten van goede kwaliteit uiteraard de basis van alles.” Samenwerking staat centraal in de waarden van het bedrijf, zowel met de klanten als tussen de medewerkers onderling. Dat zorgt voor een positieve werksfeer en een sterke vertrouwensband. Ook efficiëntie en flexibiliteit hebben er hun plek. Zo is de opslagplaats voorzien van een compact geautomatiseerd stockbeheersysteem. Fixcenter verzorgt haar leveringen ook steeds zelf, en dat binnen de 24 uur.

Stijn Claes, sales manager bij Fixcenter: “Eerlijkheid is voor ons essentieel. Wij zijn erg transparant tegenover onze klanten over onze manier van werken en de oplossingen die we hun aanbieden.”

Fixcenter beheert zijn stock efficiënt met hoge rekken en smalle gangen, die bediend worden door een automatische heflift.

LEVERANCIER EN BOUWPARTNER In het Clarenhof bevestigde installateur Delta Thermic, al sinds jaren een goede partner van Fixcenter, alle leidingen voor HVAC en sanitair met materiaal van Fixcenter, zoals beugels, rails en ankers. “De producten en technieken die we in het Clarenhof hebben toegepast, zijn op zich niet ongewoon voor dit soort project. Maar toch is voor ons elk project verschillend, omdat we optreden als een partner in het bouwproces, eerder dan simpelweg een leverancier,” aldus de heer Claes. De heer de Cambry vult aan: “Bij Fixcenter hebben we 12 000 verschillende producten in stock. Bovendien kunnen we speciale elementen laten maken. Er bestaan ook 101 manieren om iets te bevestigen. Daarom gaan we samen met de klant op zoek naar het meest geschikte systeem voor zijn project. Wat we doen, is niet zozeer het verkopen van een bepaald product, we willen een totaaloplossing aanbieden die exact dat is, wat de klant nodig heeft.” ❚

Alle leveringen worden door Fixcenter zelf uitgevoerd.

Het oude clarissenklooster wordt gerenoveerd en uitgebreid tot woon- en zorgcentrum.

TECHNISCHE FICHE: Opdrachtgever: Architect: Algemeen aannemer: HVAC en sanitair: Ophangings- en bevestigingssystemen:

Probis B&O, Geel a2o, Hasselt Heijmans, Bilzen Delta Thermic, Antwerpen Fixcenter, Sint-Pieters-Leeuw

INSTALLATIE & BOUW | 63

BLEGNY | Woonzorgcentrum

WOONZORGCENTRUM IN BLEGNY HAALT ONDERSTE UIT DE ENERGIEKAN Anima Care, dochteronderneming van Ackermans & van Haaren, bouwde vorig jaar een nieuw rust- en verzorgingstehuis in Blegny. Om de energiekosten tot een absoluut minimum te beperken, koos ze er bewust voor om een uitgebreid gebouwbeheersysteem te implementeren: ‘FixSus’ van de gelijknamige ontwikkelaar.

Een FixSus-gebouwbeheersysteem stuurt in het woonzorgcentrum de stookplaats, luchtgroepen (GEA 28.000 m3/h en GEA 6.000 m3/h), de productie van sanitair warm water, de zonnewering, enzovoort. Dit leidt tot een forse energiebesparing.

64 | INSTALLATIE & BOUW

BLEGNY | Woonzorgcentrum

Onderschrift foto's: Het FixSus-gebouwbeheersysteem voorziet ook in een CO2-gestuurde ventilatie per zone, een freecooling via weersvoorspelling, de bewaking van koelkasten en brandkleppen, de aansturing van de verlichting door middel van DALI-technologie,... “In feite komt het erop neer dat de ‘FixSus’-sturing alle ‘stand alone’-technologieën onder één monitoring- en alarmsysteem brengt,” verduidelijkt Koen Verschuere.

MEER DAN ENKEL ENERGIEBESPARING

EÉN MONITORING- EN ALARMSYSTEEM

Het rust- en verzorgingstehuis in Blegny is het eerste in de rij van vier die Anima Care zal bouwen. Het omvat honderdvijfentwintig kamers waarin honderdvijftig bewoners hun intrek hebben genomen. Op korte termijn komen er op deze locatie ook nog eens vierentwintig serviceflats bij. “In dergelijke omgevingen is er een constante vraag naar verwarming, ventilatie en warm water,” weet Koen Verschuere, zaakvoerder van FixSus. “Vandaar dat rust- en verzorgingstehuizen met een torenhoge energierekening te kampen hebben. Investeren in energiezuinige verwarming-, verluchting-, airco- en verlichtingsystemen is al een mooie stap in de goede richting om de kosten enigszins onder controle te houden. Maar met een minutieuze afregeling van de stookplaats en luchtgroepen op basis van een vraaggestuurde verwarming per afzonderlijke ruimte en een continue energiemonitoring kan er nog eens tot 20 % energie worden bespaard. Wij hebben een oplossing ontwikkeld die dit kan realiseren en die eigenlijk nog een stapje verder gaat. Het betreft immers een compleet gebouwbeheersysteem dat het accent op energie legt. Bovendien garanderen we het resultaat door middel van een energieperformantieonderhoudscontract en de vijfjarige opvolging van het systeem.”

Anima Care leerde FixSus kennen als ‘preferred partner’ van Beckhoff voor gebouwbeheersystemen. De oplossing stuurt in het rust- en verzorgingstehuis de stookplaats, luchtgroepen (GEA 28.000 m3/h en GEA 6.000 m3/h), de productie van sanitair warm water, de zonnewering, enzovoort. Daarnaast voorziet ze in een CO2-gestuurde ventilatie per zone, een freecooling via weersvoorspelling, de bewaking van koelkasten en brandkleppen, de aansturing van de verlichting door middel van DALI-technologie,... “In feite komt het erop neer dat de ‘FixSus’-sturing alle ‘stand alone’-technologieën onder één monitoring- en alarmsysteem brengt,” verduidelijkt Koen Verschuere. “Vandaar ook dat onze oplossing – tot op kamerniveau – ook visuele componenten omvat. Op die manier ziet de gebruiker in één oogopslag de huidige en gewenste temperatuur en de zusteroproepen van elke kamer. Dit maakt de oplossing heel erg gebruiksvriendelijk. Omdat monitoring van energieverbruik niet meteen de corebusiness van een rust- en verzorgingstehuis is, nemen wij deze taak bovendien op ons. Op die manier wordt de gebruiker ontlast én krijgt hij het extra voordeel dat wij de afregeling nog verder zullen verfijnen op basis van de data-analyse. In het geval van Anima Care zal de investering in het ‘FixSus’-systeem dan ook in twee à drie jaar terugverdiend zijn.” ❚

De investering in het FixSus-systeem zal normaal gesproken al na twee à drie jaar terugverdiend zijn.

INSTALLATIE & BOUW | 65

BELGISCHE VERWARMINGSSECTOR

'VOLGENS ATTB BLIJFT HET AANDEEL VEROUDERDE EN MILIEUONVRIENDELIJKE KETELS TE GROOT. DIT ZOU ONDER MEER TE WIJTEN ZIJN AAN HET WEGVALLEN VAN DE FISCALE STEUN VOOR HET PLAATSEN VAN ENERGIEZUINIGE CONDENSATIEKETELS' (FOTO: VIESSMANN)

Tekst: Tim Janssens

DE BELGISCHE VERWARMINGSSECTOR DOORGELICHT

ATTB OVER DE HEDENDAAGSE TRENDS, NIEUWIGHEDEN EN UITDAGINGEN

66 | INSTALLATIE & BOUW

BELGISCHE VERWARMINGSSECTOR

ATTB, de Associatie voor Thermische Technieken van België, maakte naar aanleiding van het nieuwe jaar een uitgebreide stand van zaken op. “Te veel oldtimers op de Belgische verwarmingssnelweg,” luidde de conclusie. “Hoewel nieuwe energienormen en de invoering van Ecodesign de markt van energieperformante verwarmingssystemen allicht een nieuwe stimulans zullen geven, maken het wegvallen van fiscale stimuli en de ongelijkmatig verdeelde overheidssteun dat de vervanging van verouderde installaties te traag verloopt.”

Waar de verkoop van zonneboilers in Vlaanderen blijft stijgen, hinkt Wallonië sterk achterop. Daardoor is de algemene trend verrassend genoeg negatief. (Foto: Belsolar)

ATTB is het informatie- en vertegenwoordigheidsplatform van de Belgische verwarmingssector, een 'rondetafelforum' dat een vijftigtal leden (importeurs en fabrikanten) telt en meer dan honderd merken vertegenwoordigt. Het volgt de trends en evoluties in zijn sector van nabij op en is als dusdanig goed op de hoogte van wat er speelt. Dit bleek uit het rapport dat het onlangs publiceerde: een helder overzicht van de uitdagingen voor de verwarmingssector in het algemeen en de verschillende verwarmingssystemen in het bijzonder (verwarmingsketels, hybride ketels, condensatieketels, warmtepompen en zonneboilers). In wat volgt vatten wij de voornaamste conclusies uit dit rapport voor u samen.

TE VEEL VEROUDERDE KETELS Beginnen doen we met de teruglopende verkoopcijfers van verwarmingsketels. Waar er in 2012 al sprake was van een daling van tien procent, liep de verkoop vorig jaar nog eens drie à vier procent extra terug. “Nog steeds het gevolg van het wegvallen van de fiscale premies in 2011,” aldus ATTB. “Heel wat particuliere en professionele eindgebruikers stellen de – zowel vanuit ecologisch als economisch standpunt – noodzakelijke vervanging van hun ketel uit of kiezen voor een minder milieu-efficiënt alternatief. Gevolg is dat het aandeel verouderde en milieuonvriendelijke ketels te groot blijft. Deze 'oldtimers' kosten de gebruikers onnodig veel geld en veroorzaken bovendien een onverantwoord hoge CO2-uitstoot. Als we dan ook in beschouwing nemen dat veel eigenaars van verouderde ketels zich niet houden aan de periodieke onder-

houdsverplichting, kunnen we gerust stellen dat de negatieve ecologische en maatschappelijk impact van ons verouderend ketelpark nog verder toeneemt.”

Hetzelfde geldt voor de condensatieketels. Ondanks het feit dat tachtig procent van de ketels in België aan vervanging toe is, is de fiscale steun voor het plaatsen van energiezuinige condensatieketels weggevallen. Dit heeft geleid tot een stagnatie van de verkoop. “Er is nood aan een activeringsbeleid om de 3,2 miljoen ketels in ons land op termijn te vervangen. Energiezuinige condensatieketels verdienen alle aandacht in een integraal energiebeleid dat focust op alle aspecten van energiezuinig bouwen en wonen.”

ZONNEBOILERS: EEN REGIONAAL VERHAAL Ook wat de installatie van zonneboilersystemen betreft, is er op Belgisch niveau (nog) geen reden tot feesten. Vooral Wallonië hinkt enorm achterop. “De Waalse regering aarzelt te lang met het aanpassen van het oude financiële ondersteuningsmechanisme, en daardoor is de verkoop ineengestort. Er moet dringend iets gebeuren om het tij te keren, want door de slechte cijfers in Wallonië is de algemene trend op de Belgische markt negatief.”

In Vlaanderen ligt de situatie echter helemaal anders. Daar zet de stijgende trend van de laatste jaren zich verder door. “Dit heeft vooral te maken met de gezonde financiële ondersteuningspolitiek die het Vlaams Gewest momenteel voert. ›

INSTALLATIE & BOUW | 67

• Smoke & Heat exhaust systems • CFD system design • Smoke- & firescreens • Skylights & domes • Solar shading • Service & Maintenance

S.air international nv | Kromstraat 64 C | B-2520 Ranst | TEL.:+32 (0)3 466.04.40 | FAX:+32 (0)3 466.04.49 | info@sair.be | www.sair.be

• Smoke & Heat exhaust ventilation • CFD system design • Thrust fan systems • CO/LPG/NOx-detection • Fire detection • Evacuation systems • Smoke- & Firescreens • Service & Maintenance S.air SVS nv | Denderweg 98 | B-9308 Aalst (Gijzegem) | TEL.: +32 (0)53 216.317 | FAX: +32 (0)53 781.311 | info@sairsvs.be | www.sairsvs.be

BELGISCHE VERWARMINGSSECTOR

doende bekend bij het grote publiek. “Bovendien is een warmtepomp slechts zeer zuinig op voorwaarde dat ze vakkundig wordt berekend en geplaatst.

Een gedegen opleiding voor installateurs en een goede opvolging van de geïnstalleerde warmtepompen vormen dan ook een conditio sine qua non om negatieve ervaringen met warmtepompen te vermijden.”

Tot slot zijn er de hybride ketels, die de voordelen van energiezuinige condensatieketels combineren met de voordelen van warmtepompen, zonne-energiesystemen of andere hernieuwbare bronnen. “Aangezien de aanpassingswerken minimaal zijn en de ketel kan worden aangesloten op het bestaande verwarmingssysteem, kunnen bouwers hun verwarmingsfactuur aan de hand van een haalbare investering voor de helft reduceren. Van deze hybride ketels verwachten we dat ze op termijn de plaats zullen innemen van monovalente systemen. We willen de verkoop ervan dan ook stimuleren.”

Aangezien de voorwaarden voor het bekomen van een zonneboilerpremie dit jaar verder geoptimaliseerd worden en de installatie van een zonneboiler een van de mogelijkheden is voor de verplichte toepassing van hernieuwbare energiebronnen in nieuwbouw, zijn de verwachtingen voor 2014 zijn voorzichtig positief. (Afbeelding: Belsolar)

Dit jaar worden de voorwaarden voor het bekomen van een zonneboilerpremie overigens nog verder geoptimaliseerd. Zo zullen alle woningen die hun bouwaanvraag voor 31/12/2013 hebben ingediend recht hebben op de premie. Bovendien is de toepassing van hernieuwbare energiebronnen in nieuwbouw vanaf dit jaar verplicht. De installatie van een zonneboiler is een van de mogelijkheden, dus de verwachtingen voor 2014 zijn voorzichtig positief.”

UITDAGINGEN VOOR DE TOEKOMST Tot slot ging ATTB ook in op de – behoorlijk uitdagende – toekomst van onze verwarmingssector. Op Europees niveau zijn er de Ecodesign-richtlijnen, die moeten leiden tot de ontwikkeling van systemen met een kleinere milieuimpact. ATTB verwacht alvast dat de invoering ervan het aandeel minder performante verwarmingstoestellen verder zal terugdringen. Bovendien zullen er vanaf oktober 2015 ook minimale rendementsnormen voor ketels gelden.

Ook Brussel behoudt het premiesysteem, al loopt het daar volgens ATTB toch minder vlot dan in Vlaanderen. “De drempelvrees voor de consument blijft groot omdat het totaal aantal energiepremies geplafonneerd wordt. Hierdoor mist de maatregel zijn effect. Dat de mogelijkheid tot het aanvragen van een premie vorig jaar werd stopgezet vanaf 2 juli, maar dit jaar opnieuw werd ingevoerd, geeft aanleiding tot een sfeer van onzekerheid.”

WARMTEPOMPEN EN HYBRIDE KETELS Beter nieuws krijgen we uit de hoek van de warmtepompen. Daar noteert ATTB een consistente groei, zeker wat de warmtepompboilers in Wallonië betreft, al blijft de markt relatief klein en is de technologie nog steeds onvol-

“Het technisch onderwijs is onvoldoende voorbereid op de nieuwe evoluties en moet dan ook beter afgestemd worden op de behoeften van de hedendaagse verwarmingssector,” meent ATTB.

Het aantal warmtepompen in België groeit gestaag, al benadrukt het ATTB wel dat er nood is aan een gedegen opleiding voor installateurs en een goede opvolging van de geïnstalleerde warmtepompen. (Foto: Viessmann)

Op Vlaams niveau krijgt de sector dan weer te maken met de nieuwe E-peilverplichtingen die sinds begin dit jaar in voege zijn. Via een combinatie van doorgedreven isolatie, luchtdichtheid en hernieuwbare energiebronnen moet het E-peil van nieuwe gebouwen voortaan lager liggen dan 60. ATTB ziet in dit streven een belangrijke rol weggelegd voor de verwarmingssector, al is het belangrijk dat ook het technisch onderwijs meegaat in dit verhaal: “In de opleidingen wordt er nog te zeer gefocust op conventionele technieken.

Het onderwijs is onvoldoende voorbereid op de nieuwe evoluties en moet dan ook beter afgestemd worden op de behoeften van de hedendaagse verwarmingssector. De normen zullen in de toekomst immers alsmaar strenger worden. Voorts benadrukken we eens te meer dat de overheid de investering in energiezuinige technieken en installaties moet ondersteunen. De fiscale voordelen die er tot 2011 waren vormden een positieve stimulans, maar sinds het wegvallen ervan is die broodnodige dynamiek jammer genoeg grotendeels verdwenen. ” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 69

VLOER- EN WANDVERWARMING

HOE WENSELIJK IS DE COMBINATIE VLOER- EN WANDVERWARMING? Vloerverwarming voor de benedenverdieping en radiatoren op de slaap- en badkamers. Dat is het klassieke stramien. In combinatie met wandverwarming is vloerverwarming volgens sommigen echter veel performanter, zeker nu we in Vlaanderen steeds compacter zullen gaan bouwen en elke vierkante decimeter telt. In een nieuwbouwwoning werd aangetoond hoe beide systemen via lage temperatuur en dus op een energiezuinige manier de klus kunnen klaren.

RADIATOREN OVERBODIG

Vloerverwarming in heel de badkamer, en wandverwarming aan de douche en het bad.

RELATIEF ONBEKEND Architect Dirk Van Mol: “Deze woning is uniek in die zin dat er wandverwarming wordt toegepast op massieve houtbouw, zonder dat je moet infrezen of bezetten. Maar dit kan perfect veralgemeend worden. Woningen worden steeds beter geïsoleerd, en dan wordt vloerverwarming pas echt interessant. Je hebt een snellere opwarming en goede warmtespreiding, zonder radiatoren die plaats innemen. Door de strenge normen wordt bouwen erg duur en zullen we compacter gaan wonen, daar ben ik van overtuigd.

Wandverwarming daarentegen is in België nog relatief onbekend, hoewel het zeker niet nieuw is. Grote troef is dat deze systemen geen kinderziektes meer hebben, zoals je bij de nieuwste duurzame methodes wel nog eens tegenkomt.”

Bewoonster Peggy Lamot beaamt: “Dag en nacht hebben we hier een aangename, constante temperatuur. Je gaat altijd met een gerust hart de deur uit en je energiefactuur is voor de verandering een leuke verrassing. Bovendien kan je de temperatuur in elke kamer apart bijregelen. Handig, zeker als de kinderen op kot zijn. En uiteraard win je plaats en heb je geen last van het vervelende stof dat circuleert bij radiatoren.”

70 | INSTALLATIE & BOUW

“Het is inderdaad een misvatting dat je niet zonder radiatoren kan,” zegt Koen van installateur Dewal.

“Men denkt dat je de verwarming dan beter kan regelen of dat je anders de badkamer niet warm krijgt. Deze woning bewijst het tegendeel. Overal is er vloerverwarming, en in de badkamers ook nog een beperkt stukje wandverwarming. In totaal zijn er 32 kringen, waardoor men heel flexibel kan verwarmen in de verschillende vertrekken. En dat op lage en dus energiezuinige temperatuur: bij -7°C buiten is de aanvoertemperatuur nog altijd maar 34°C. Warm water van 65°C is enkel nodig voor sanitair gebruik, maar daarvoor zorgt de zonneboiler met vacuüm buiscollectoren op het dak. De gasketel zal maar heel sporadisch moeten bijverwarmen.”

maat geleverd, voorgemonteerd op beugels: dat betekent alweer tijdwinst. Zelfs als je achteraf een kring wil toevoegen, kan dat perfect met een uitbreidingsset. De verdeler heeft een geïntegreerde ontluchter en vulset, en met de meegeleverde thermometer zie je meteen waar zich al dan niet een probleem situeert. Elke kring heeft zijn eigen debietregelaar die het hydraulische evenwicht vergemakkelijkt. Deze debietregelaars zijn trouwens ook nog eens volledig afsluitbaar. Met handige servomotoren kan je zo elke kring apart of in groep via één of meerdere thermostaten regelbaar maken. Het kan zelfs allemaal draadloos.” ❚

WANDVERWARMING Ook het idee dat vloerverwarming lange tijd moet opwarmen, klopt volgens verwarmingsspecialist Viega niet. “Omdat de temperatuur vrijwel constant blijft, heb je maar heel kleine schommelingen. Radiatoren worden op zich wel heel snel warm, maar het duurt veel langer om telkens opnieuw de muren – de hele structuur eigenlijk – op te warmen. Die schokgewijze opwarming en afkoeling is hier onbestaande.

De badkamer is meestal te klein om enkel met vloerverwarming 24°C te halen. Maar met de wandverwarming erbij kan dat wèl, ook achter tegels. En dat terwijl je de hele tijd op lage temperatuur blijft werken. Aangezien de reactietijd van wandverwarming absoluut vergelijkbaar is met die van radiatoren, is de combinatie met vloerverwarming optimaal. En niet te vergeten: schimmel krijgt geen kans om zich te vormen, omdat alles heel snel droog is.”

Ook bij strenge vorst blijven de PB-buizen soepel en makkelijk hanteerbaar.

VOORDELEN VOOR DE INSTALLATEUR Koen: “Een installatie als deze maakt onze job een heel pak eenvoudiger. We hebben hier gewerkt bij -10°C en de PB-buizen blijven heel makkelijk plooibaar in de noppenplaten. De inox verdeler wordt op

Regelbaar warmtecomfort aan de verdeler. Het aantal kringen is flexibel. Zelfs achteraf kan je nog kringen toevoegen met een uitbreidingsset.

.... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

WWW.INSTALLATIEENBOUW.BE

..... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Het meest complete overzicht van leveranciers online Staat u nog niet op www.installatieenbouw.be?

Neem dan contact op met Koen Royackers: T 011 605540 E k.royackers@louwersmediagroep.be

‘Wie doet wat’ zijn servicepagina’s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek.

U kunt deelnemen met een naamsvermelding. Indien gewenst kunt u uw bedrijfslogo toevoegen.

INSTALLATIE & BOUW

Hier vindt u gerenommeerde toeleveranciers aan de installatiebranche

Wat doet u eigenlijk?

Voor € 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook!

Bel of mail Koen Royackers voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw: Tel: 011 605540 - k.royackers@louwersmediagroep.be

Wat doet u eigenlijk? Vanaf € 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook! T 011 605540 voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw

WIE DOET WAT

ALGEMENE DIENSTVERLENING

DOMOTICA

E. VAN WINGEN

NV

E. VANWINGEN NV CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV Rijndijk 141 2394 AG HAZERSWOUDE RIJNDIJK T.................................................................+31 (0)71 341 7111 F.................................................................+31 (0)71 341 4192 E kim.verkolf@carrier.utc.com W www.carrierbenelux.com

NIKO

Industriepark West 40 9100 ST.- NIKLAAS T.....................................................................+32 (0)3 7601470 F.....................................................................+32 (0)3 7777120 E sales@niko.be W www.niko.eu

ELEKTRICITEIT

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX Bld. Sylvain Dupuislaan 243 1070 BRUSSEL (Anderlecht) T.................................................................. +32 (0)2 523 01 70 F................................................................. +32 (0)2 521 13 53 E johan.vergaelen@carrier.utc.com W www.carrier.be

BRANDERS & KETELS

VERGOKAN NV

OBO BETTERMANN SA

Bist 14 2630 AARTSELAAR T.....................................................................+32 (0)3 8707400 F.....................................................................+32 (0)3 8874000 E info@obo-betterman.com W www.obo-betterman.com

Meersbloem Meiden 16 9700 OUDENAARDE T.................................................................. +32 (0)55 31 83 35 F.................................................................. +32 (0)55 31 43 88 E sales@vergokan.com W www.vergokan.com

FEDERATIES SECTOR ORGANISATIE VOOR VENTILATIE FÉDÉRATION POUR LE SECTEUR DE LA VENTILATION

SORTIMO BVBA Schaarbeeklei 491 1800 VILVOORDE T................................................................. +32 (0)2 355 03 70.

F................................................................. +32 (0)2 355 03 71.

E info@sortimo.be W www.sortimo.be

Durmakker 27 9940 EVERGEM T.....................................................................+32 (0)9 2530800 T.....................................................................+32 (0)9 2534082 E info@vanwingen.be W www.vanwingen.be

VENTIBEL VZW LEGRAND GROUP NV

Kouterveldstraat 9 1831 DIEGEM T.....................................................................+32 (0)2 7191711 F.....................................................................+32 (0)2 7191700 E info@legrandgroup.be W www.legrandgroup.be

Volkstraat 57 2000 ANTWERPEN M.................................................................+32 (0)478 562123 E hendrik.daem@ventibel.be W www.ventibel.be

GEREEDSCHAPPEN

INRICHTING VAN BERDIJFSVOERTUIGEN

VTC BVBA Patrick Wagnonlaan 7 7700 MOESKROEN T.................................................................. +32 (0)56 55 4966.

F.................................................................. +32 (0)56 34 8662 E info@vtc.be W www.vtc.be

BRANDERS & KETELS

STIEBEL ELTRON BVBA ’t Hofveld 6-D1 1702 Groot-Bijgaarden T.................................................................. +32 (0)2 423 22 22 F.................................................................. +32 (0)2 423 22 12 E info@stiebel-eltron.be W www.stiebel-eltron.be

VAILLANT NV Golden Hopestraat 15 1620 DROGENBOS T................................................................ + 32 (0)2 334 93 00 E info@vaillant.be W www.vaillant.be

72 | INSTALLATIE & BOUW

FLIR COMMERCIAL SYSTEMS BV RITTAL NV

Stokkelaar 8 9160 LOKEREN T.....................................................................+32 (0)9 3539111 F.....................................................................+32 (0)9 3556862 E info@rittal.be W www.rittal.be

Charles Petitweg 21 4847 NW BREDA T..................................................................+31 (0)765 794190 T..................................................................+31 (0)765 794199 E Info@flir.com W www.flir.com

INSTALLATIEMATERIAAL

EURO-DIESEL SA

COMAP NV/SA

SCHLEIFENBAUER BV

BEGETUBE NV

Rue de l’Avenir, 61 4460 GRACE-HOLLONGE T.....................................................................+32 (0)4 2477900 F.....................................................................+32 (0)4 2462020 E mail@euro-diesel.com W www.euro-diesel.com

Graafsebaan 68 5242 JN ROSMALEN T........................................................................+31 73 5230256 F........................................................................+31 73 5212383 E info@schleifenbauer.eu W www.schleifenbauer.eu

Alsembergsesteenweg 454 1653 DWORP T.....................................................................+32 (0)2 3710161 F.....................................................................+32 (0)2 3782339 E marketing@comap.be W www.comap.be

Kontichsesteenweg 53/55 2630 AARTSELAAR T.....................................................................+32 (0)3 8707140 F.....................................................................+32 (0)3 8775575 E info@begetube.com W www.begetube.com

WIE DOET WAT

Planet I business park Tollaan 101 c 1932 Sint-Stevens-Woluwe T.....................................................................+32 (0)2 5515510 F.....................................................................+32 (0)2 5031433 E info@viega.be W www.viega.be

LENAERTS NV

Europark 1086 3530 HOUTHALEN T.....................................................................+32 (0)11 609210 F.....................................................................+32 (0)11 525447 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

NAESSENS HVAC

Franklin Rooseveltlaan 23 8790 WAREGEM T.....................................................................+32 (0)56 613113 F.....................................................................+32 (0)56 617242 E info@naessenshvac.be W www.naessenshvac.be

INSTALLATEURS ELEKTRICITEIT

EHM BVBA

Industrieweg 3 2850 BOOM T.....................................................................+32 (0)3 8444575 F.....................................................................+32 (0)3 8445085 E info@ehm.be W www.ehm.be

Griffier Schobbenslaan 2a 2140 ANTWERPEN T.....................................................................+32 (0)3 2351624 F....................................................................+32 (0)3 235 0911 E luc.ost@etivdv.be W www.etivdv.be

Flor Hofmanslaan 4 9280 LEBBEKE T.....................................................................+32 (0)52 410724 E tim@electrowerkendeproft.be W www.electrowerkendeproft.be

Industriepark Kolmen 1208 3570 ALKEN T.....................................................................+32 (0)11 314027 F.....................................................................+32 (0)11 591350 E croes.bellen@scarlet.be W www.croes-bellen.be

INSTALLATEURS HVAC

BTS

HVAC - SANITARY

BELIEN-THERMOSYSTEMS BVBA ELEKTROWERKEN DE PROFT

CROES-BELLEN NV

Koolmijnlaan 201 3582 KOERSEL T.....................................................................+32 (0)11 450730 F.....................................................................+32 (0)11 450759 E info@benvitec.be W www.benvitec.be

BTS

BENVITEC

INDUSTRIEEL - PRIVAAT

ETI VAN DEN VEN

BENVITEC

ELECTRO-SECURITY-AIRCO-ENERGY

INSTALLATEURS SANITAIR

HVAC - SANITARY

BELIEN-THERMOSYSTEMS BVBA

Koolmijnlaan 201 3582 KOERSEL T.....................................................................+32 (0)11 450730 F.....................................................................+32 (0)11 450759 E info@benvitec.be W www.benvitec.be

ELECTRO DE LEEUW LENAERTS NV ELEKTRO DE LEEUW

Krimperslaan 4b 9140 TEMSE T.....................................................................+32 (0)3 7112726 F.....................................................................+32 (0)3 7112766 E info@electrodeleeuw.be W www.electrodeleeuw.be

Europark 1086 3530 HOUTHALEN T.....................................................................+32 (0)11 609210 F.....................................................................+32 (0)11 525447 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

NAESSENS HVAC

Franklin Rooseveltlaan 23 8790 WAREGEM T.....................................................................+32 (0)56 613113 F.....................................................................+32 (0)56 617242 E info@naessenshvac.be W www.naessenshvac.be

KLIMATISATIE

Wat doet u eigenlijk? Vanaf € 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook! T 011 605540 voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw

VIEGA

COFELY AXIMA NV EL SYSTEMS

Senator Alfons Jeurissenlaan 1032 3520 ZONHOVEN T.....................................................................+32 (0)11 819292 F.....................................................................+32 (0)11 819293 E info@elsystems.be W www.elsystems.be

Montenegrostraat 138-144 1190 BRUSSEL T.....................................................................+32 (0)2 5332311 F.....................................................................+32 (0)2 5388685 E brussels@cofelyaxima-gdfsuez.be W www.cofelyaxima-gdfsuez.be

KYOTO COOLING BV

PO Box 2506 3800 GB AMERSFOORT T..................................................................+31 (0)20 2400231 E info@kyotocooling.com W www.kyotocooling.com

KOEL- & VERWARMINGSTECHNIEK N.V.

SURKIJN BVBA

Holeikstraat 12 3545 HALEN T.....................................................................+32 (0)13 441405 F.....................................................................+32 (0)13 444329 E surkijn.bvba@telenet.be

FUTURE CLIMA BVBA

Essenlaan 9 3600 GENK T.....................................................................+32 (0)89 384038 F.....................................................................+32 (0)89 382038 E tim@futureclima.be W www.futureclima.be

KVT NV

Plaslaar 48 2500 LIER T.....................................................................+32 (0)3 4919900 F.....................................................................+32 (0)3 4919929 E info@kvt-nv.be W www.kvt-nv.be

INSTALLATIE & BOUW | 73

Wat doet u eigenlijk? Vanaf € 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook! T 011 605540 voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw

WIE DOET WAT

MITSUBISHI ELECTRIC EUROPE

Baron Ruzettelaan 25 8310 BRUGGE T.....................................................................+32 (0)50 404848 F.....................................................................+32 (0)50 392604 E info@mitsubishi-electric.be W www.mitsubishi-electric.be

AIR TRADE CENTRE

Hoogstraat 180 1930 ZAVENTEM T.....................................................................+32 (0)2 7119489 F.....................................................................+32 (0)2 7210433 E sales.belgium@airtradecentre.com W www.airtradecentre.com

SANITAIR

NATHAN IMPORT/EXPORT

NATHAN IMPORT/EXPORT

Lozenberg 4 1932 ZAVENTEM T.....................................................................+32 (0)2 7211570 F.....................................................................+32 (0)2 7253553 E info@nathan.be W www.nathan.be

AEROPULMO BVBA

Industriepark Brechtsebaan 22 2900 SCHOTEN T.....................................................................+32 (0)3 6854900 F.....................................................................+32 (0)3 6801230 E info@aeropulmo.be W www.aeropulmo.be

TROX BELGIUM NV

Noordersingel 19 2140 BORGERHOUT T.....................................................................+32 (0)3 2353508 F.....................................................................+32 (0)3 2356469 E info@vanlooy.com W www.vanlooy.com

Gulkenrodestraat 7, Unit 10 2160 WOMMELGEM T.....................................................................+32 (0)3 8272196 F.....................................................................+32 (0)3 8255286 E sales@veko.be W www.veko.be

VERWARMING

STUDIEBUREAUS TECHNIEKEN

VAN LOOY GROUP NV

VEKO LIGHTSYSTEMS BVBA

Paepsemlaan 18g 1070 BRUSSEL T.....................................................................+32 (0)2 5220780 F.....................................................................+32 (0)2 5202178 E info@trox.be W www.trox.be

AIR TRADE CENTRE

Hoogstraat 180 1930 ZAVENTEM T.....................................................................+32 (0)2 7119489 F.....................................................................+32 (0)2 7210433 E sales.belgium@airtradecentre.com W www.airtradecentre.com

SCHWANK BV

Nijverheidsweg 5 4104 AN CULEMBORG T................................................................... +31(0)345 513143 F................................................................... +31(0)345 518464 E g.cooreman@schwank.be W www.schwank.be

ZONNEPANELEN

LEMMENS SA BOTEC NV

Sportstraat 42-44 2160 WOMMELGEM T.....................................................................+32 (0)3 3543618 F.....................................................................+32 (0)3 3544192 E info@botec.be W www.botec.be

Chaussée de Tirlemont 102 5030 GEMBLOUX T...................................................................... +32(0)81 625252 F...................................................................... +32(0)81 625253 E info@lemmens.com W www.lemmens.com

BTV - TECHNISCH BUREAU VERBRUGGHEN VZW

Van der Sweepstraat 3 bus 44 2000 ANTWERPEN T.....................................................................+32 (0)3 2162890 F.....................................................................+32 (0)3 2388665 E raf.hectors@btvcontrol.be W www.btvcontrol.be

VENTILATIE

www.aldesbenelux.com

ALDES BENELUX BV BELGIAN BRANCH

Rue Jean Verkruyts 60 4681 OUPEYE T.....................................................................+32 (0)4 3749820 F.....................................................................+32 (0)4 3749829 E info@ aldesbenelux.com W www.aldesbenelux.com

74 | INSTALLATIE & BOUW

Meester van der Borghtstraat 58 2580 GRASHEIDE T...................................................................... +32(0)15 635221 F...................................................................... +32(0)15 761021 E info@solarspirit.be W www.solarspirit.be

WARMTEPOMPEN

TECHNISCHE CONTROLE

Beter Zeker.

SOLAR SPIRIT BVBA

SYSTEMAIR

Romeinsestraat 6/00.01 3001 HEVERLEE T.....................................................................+32 (0)16 387080 F.....................................................................+32 (0)16 387089 E info@systemair.be W www.systemair.be

VERLICHTING

OSRAM BENELUX BV

Postbus 115 2900 AC CAPELLE A/D IJSSEL T................................................................... +31(0)10 7501414 F................................................................... +31(0)10 7501406 E ronald.moeskops@osram.nl W www.osram.nl

DAIKIN AIRCONDITIONING BELGIUM NV

A. Franklin 1B 1300 Waver T.....................................................................+32 (0)10 237223 F.....................................................................+32 (0)10 244910 E info@daikin.be W www.daikin.be

WATERBEHANDELING

BWT BELGIUM NV

Leuvensesteenweg 633 1930 ZAVENTEM T.....................................................................+32 (0)2 7580310 F.....................................................................+32 (0)2 7580333 E info@bwt.be W www.bwt.be

THE ART OF

MOVINGAIR P. Lemmens is sinds meer dan 35 jaar gespecialiseerd in het ontwerpen, produceren en verkopen van producten in de ventilatie, verwarming en koeling.

NEW HRTOTAL

VENTILATIE EENHEDEN MET TEGENSTROOM WARMTEWISSELAAR EN WARMTEWIEL

HRSERIES

VENTILATIE EENHEDEN MET DUBBELSTROOM EN WARMTERECUPERATIE

AIRASERIES

LUCHTGORDIJNEN (TOT 2,5M - MET WATER OF ELECTRISCH)

AESERIES

CENTRIFUGALE LUCHTVERHITTERS (TOT 100 KW)

www.lemmens.com

COMPOSERIES

LUCHTBEHANDELINGSKASTEN OP MAAT (TOT 8.000 M続/H)

CUBUSSERIES

ENKELSTROOM VENTILATIE EENHEDEN

Maak het verschil met

SmartZone!

• Ventileren waar de bewoner zich bevindt dankzij het revolutionaire SmartZone-principe • Intelligente vocht- en CO 2-gestuurde afvoer van vervuilde lucht • Automatische inregeling van het systeem, foutloos in gemiddeld 12 minuten

tot

-24 E-punten!

Wenst u meer informatie ? www.renson.be

EVO II