Bouwen aan monumenten 5 2013

Monument in Amsterdam-Zuid gerenoveerd en hersteld Monument voor de toekomst behouden De Potgieter, Amsterdam: een biologisch monument

Plaatsnaam||Wooncomplex Amsterdam Projectnaam Olympia

Monument in Amsterdam-Zuid zorgvuldig gerenoveerd en in ere hersteld Tekst | Karl Bijsterveld

Beeld | Hemubo

Wooncomplex Olympia in Amsterdam-Zuid leek zijn beste tijd gehad te hebben. De woningen waren tochtig en sterk verouderd.

Ook de typerende Amsterdamse School-stijl vervaagde door allerlei vernieuwingen. Maar een respectvolle renovatie redt het complex van de ondergang. Olympia floreert straks weer als vanouds en wordt bovendien extreem energiezuinig.

Olympia is een beeldbepalend complex van vijf bouwblokken in het Amsterdamse stadsdeel Zuid. Het gemeentelijk monument is van 1924 tot 1927 in de stijl van de Amsterdamse School gebouwd, naar een ontwerp van Jan Gratema. In totaal omvat het 586 woningen en 28 winkels. Woningcorporatie Ymere is de eigenaar. "Tijdens schilderwerkzaamheden kwamen talloze mankementen en verouderingen aan het licht", vertelt Leo Verlaan, commercieel directeur bij Hemubo Bouw. "Veel beganegrondvloeren bleken aangetast door schimmel.

Woningen kampten met vochtproblemen.

144

Bouwen aan monumenten

Badkamers en toiletten waren sterk gedateerd." Jennifer Maier, renovatiearchitect bij Hemubo Bouw, vult aan: "Veel typisch Amsterdamse School-elementen zijn in de loop der tijd vervaagd. Houten kozijnen werden vervangen door een aluminium variant. Brievenbussen maakten plaats voor stalen externe boxen."

Oude stijl Tijdens een rondleiding door de buurt wordt duidelijk hoe omvangrijk de renovatie is, maar ook hoe respectvol deze wordt uitgevoerd. Maier: "We brengen

de woningen weer terug in de stijl zoals de architect het bedoelde. Zo brengen we de oorspronkelijke indeling van houten kozijnen met ramen erin bijvoorbeeld weer terug. De stalen externe brievenbussen vervangen we door briefsleuven die vernuftig in het metselwerk zijn uitgefreesd. Verder krijgen winkelpanden hun oorspronkelijke puien terug en krijgen de reclame-uiting en verlichting met een authentieke detaillering meer allure.�

Verlaan: "De funderingen zijn inmiddels incidenteel hersteld. Hemubo zorgt verder voor een compleet nieuw binnenpakket: keukens, toiletten, badkamers, installaties

Amsterdam | Wooncomplex Olympia

en een vernieuwde indeling. Ook renoveren we de trappenhuizen."

Energielabel A De woningen maken een zeer forse sprong in de energieprestatie: van energielabel F naar A. Beganegrondvloeren en daken worden geïsoleerd. Elk appartement wordt voorzien van een cv-installatie.

De gevelwanden en halwanden van de woningen krijgen een isolerende voorzetwand. Ook wordt een vraaggestuurd (op CO2 en vochtgehalte) ventilatiesysteem aangebracht. Verlaan: "In samenwerking met enkele ketenpartners is een nieuwe suskast ontwikkeld om de ventilatievoor-

ziening in de gevel te laten voldoen aan de eisen van de architect." Door de vele energiemaatregelen zakt het gasverbruik per maand fors.

Draagvlak De werkzaamheden van de renovatie zijn dusdanig ingrijpend dat deze in onbewoonde staat uitgevoerd worden. Huurders waren niet verplicht om mee te doen aan de renovatie - zoals bij veel projecten met zeventig procent draagvlakeis wel gebeurd - maar hadden de keuze. Verlaan: “Alleen de beganegrondwoningen moesten we echt onder handen nemen vanwege zwamsaneringen aan de vloer.” ►

Bouwinfo Opdracht Oorspronkelijk ontwerp

Ymere

Jan Gratema (renovatiearchitect: Het Vastgoedbureau) Constructie Adviesbureau ir. T. List Uitvoering Hemubo Bouw Overig Sloopbedrijf Bos; E-installateur: Hemubo E-Techniek; Installateur: Hemubo HMB Milieutechniek; Kozijnen: Wesselink;Wanden/plafonds: MAT afbouw; Keukens: Bruynzeel; Deuren: Kegro; Dakwerk: Gervalin; Steigerwerk: S.I.W.; Schilderwerk: Muder; Tegelwerk/stucwerk: Groot Afbouw; Ventilatie: Alusta; Adviseur klimaatbeheersing: Cauberg-Huygen;

Ventilatie: Itho Daalderop Bouwperiode 2010 – 2014

Door zorgvuldige renovatie en verduurzaming kan Olympia weer jaren mee

Projectinfo SUSKASTEN: COMPACT EN INNOVATIEF De technische conditie van de 582 woningen in de Olympiabuurt is ‘niet best’. Toch moeten de woningen na de renovatieslag voldoen aan energielabel A. Woningbouwvereniging Ymere legt dit vraagstuk niet neer bij één adviseur, maar formeert hiervoor een gespecialiseerd innovatieteam.

In het innovatieteam zitten afgevaardigden van Woningbouwvereniging Ymere, adviesgroep Amsterdam, Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs, Hemubo, Alusta Natuurlijke Ventilatie en Itho. Gezamenlijk ontwikkelden zij een concept dat de woningen in de Olympiabuurt een gezond en comfortabel binnenklimaat bezorgt. “Een slim idee om het zo aan te pakken”, vindt René Cas, commercieel directeur van Alusta. “Het is dé manier om verwarming, isolatie en ventilatie optimaal op elkaar af te stemmen.”

De innovatieve oplossing is aan één strikte voorwaarde gebonden. De welstandscommissie heeft bepaald dat de nieuwe suskast het monumentale gevelbeeld van de woningen niet mag aantasten. Daarnaast hebben de bewoners hun wensen. Zij willen de suskast ook aan de binnenzijde van de woning niet zien. Voor ventilatiespecialist Alusta betekent dit dat zij een totaal nieuwe suskast moet ontwikkelen. Cas: “Het is een suskast geworden met een diepte van tien centimeter. Met deze minimale afmeting past de suskast in de nieuw aangebrachte wand, waar zij geluidswering en ventilatie geïntegreerd aanpakt. De vormgeving van het winddruk-geregelde binnenrooster zorgt ervoor dat de binnenstromende lucht in de juiste hoeveelheid naar boven wordt gestuurd. Hierdoor ontstaat een goede vermenging van buiten- en binnenlucht. Dit voorkomt tochtverschijnselen.”

De werking van de suskast is uitvoerig getest door teamlid Cauberg Huygen Raadgevende Ingenieurs en ook deze heeft vastgesteld dat de innovatieve suskast zorgt voor een gezond en comfortabel binnenklimaat.

Bovendien kunnen de bewoners het systeem nog naar behoefte bijstellen. Bij koken, douchen of een feestje kunnen ze het ventilatiesysteem zo instellen dat meer buitenlucht wordt aangevoerd.

“Het is effectief om samen naar de beste oplossing te zoeken”, vindt Jan Schep, projectmanager bij Alusta. “Het innovatieteam komt nog steeds bij elkaar voor presentaties om zo ook anderen te overtuigen van deze werkwijze.”

Bouwen aan monumenten

145

Amsterdam | Wooncomplex Olympia

Bewoners die geen complete renovatie willen, krijgen wel nieuwe kozijnen en kunnen kiezen voor het aanbrengen van een cv- en/ of mv-installatie. Maier: “Door de verschillende keuzemogelijkheden en het enthousiasme dat ontstond na de oplevering van de eerste woningen, doen steeds meer bewoners mee. Bewoners kunnen kiezen voor terugkeer naar hun eigen woning of doorschuiven naar een al gerenoveerde woning. Ymere verkoopt de woningen die na renovatie leegkomen.”

Lean werken Het project verloopt volgens planning. Eind 2014 moet Olympia voltooid zijn. Verlaan: “Dat is vooral te danken aan lean werken.

Er wordt niets van bovenaf opgelegd, uitvoerders zijn zelf verantwoordelijk voor hun planning. Zij komen dagelijks bij elkaar om de planning te monitoren. Daardoor kunnen ze als dat nodig is maximaal bijsturen en halen we de deadline.”

Wie Olympia bezoekt kan maar één conclusie trekken: door een zorgvuldige renovatie is een uitstekende balans gevonden tussen oud en nieuw. Olympia krijgt inderdaad weer de allure zoals architect Gratema het ooit bedoelde. En dankzij de duurzame vernieuwingen kan het complex er weer decennia tegenaan. ❚

Houten kozijnen passen in het monumentale beeld

Projectinfo “Bijna niet te zien dat kozijnen Olympia nieuw zijn” De kozijnen van blok twee tot en met vijf van Olympia in Amsterdam komen uit Doetinchem. Wesselink Kozijnen is gespecialiseerd in “hoogwaardige binnenstedelijke werken”, zoals algemeen directeur John Postma het noemt, met speciale maten en afwijkende detailleringen. Het vierde blok van Olympia wordt in december afgerond; de werkzaamheden voor het vijfde blok zijn inmiddels opgestart en die zullen eind 2014 klaar zijn.

Voor dit project levert Wesselink mahoniehouten kozijnen, van FSCgekeurd hout. “Mahonie omdat het duurzaam is en omdat de gladde en strakke uitstraling overeenkomt met hoe het vroeger was”, aldus Postma. Het glas is deels voorzien TPS-randen – een opgespoten kunststof kader waarmee de isolatiewaarde met tien procent toeneemt. Waar dit niet mogelijk is, vanwege speciale detailleringen, is gekozen voor aluminium kaders.

Ondanks dat de ramen van Olympia niet standaard zijn, is Wesselink erin geslaagd om ze zo te maken dat je eigenlijk niet kunt zien dat het nieuwe ramen zijn. Terwijl deze ramen wel geluid en tocht reduceren en goed isoleren. Wesselink past ze onder meer ook toe bij alle geluidssaneringen, zoals recentelijk langs de Laan van Meerdervoort in Den Haag, de Raadhuisstraat achter het Paleis op de Dam in Amsterdam en langs de A2. De Doetinchemse timmerfabriek is goedgekeurd door de Amsterdamse welstandscommissie. Het speelt daarbij een belangrijke rol dat de kozijnen van Wesselink voldoen aan de belangrijkste certificeringen, zoals Komo, SGT en weerstandsklasse 2 - zelfs de schuimraamlookkozijnen. “We hebben dit laten testen en we zijn de eerste en enige timmerfabriek die dit kozijntype gecertificeerd kan leveren”, vertelt Postma. Innovatief denken is niet vreemd bij Wesselink. Het bedrijf combineert traditionele kennis en vakmanschap met geautomatiseerde systemen en moderne apparatuur zoals een CNC-pennenbank. Als lid van de TimmerSelekt Groep is het bedrijf onder meer betrokken bij de ontwikkeling van de nieuwe Movaironderdorpel, die ventilatieroosters in de gevel kan vervangen.

147 | STEDENBOUW 717

Amsterdam | Wooncomplex Olympia

Woningcorporatie Ymere is de opdrachtgever voor de renovatie

Projectinfo DUURZAME WATERDICHTHEID Bij de renovatie van het project Olympia zijn hoge doelen gesteld wat betreft levensduur, milieubelasting, onderhoud, detailleringen, esthetica en duurzame kwaliteit. Op basis van deze hoge selectiecriteria is Gervalin Dakbedekkingen BV uit Dreumel gekozen voor de totale uitvoering van de dakrenovatie van de platte daken en gevelaansluitingen.

De bekende architect H.P. Berlage maakte het stedenbouwkundige ontwerp, en architecten van de Amsterdamse School zorgde voor de verder architectonische uitwerking met specifieke bouwkundige detailleringen en kernmerken. “Met de keuze voor Gervalin Dakbedekkingen BV zijn deze unieke detailleringen die dit woningbouwplan karakteriseren niet alleen bewaard gebleven, maar door de toepassing van duurzame materialen toekomstbestendig uitgevoerd. Ruim dertig jaar verwerkt Gervalin Dakbedekkingen BV hoogwaardige kunststof- en bitumineuze daksystemen voor grootschalige woningbouw en utiliteitsprojecten.

Projectgericht oplossingen bieden vanuit een hoog kwaliteitsniveau is een vanzelfsprekendheid, en zeker voor opdrachtgevers doorslaggevend in hun keuze voor de uitvoering van hoogwaardige daksystemen te kiezen voor Gervalin Dakbedekkingen BV.�

148

Bouwen aan monumenten

Brievenbussen voor en na renovatie

Rotterdam | Oostelijk Zwembad

“Uniek tegelwerk” Beeld | Arjan Eggebeen

De restauratie van het Oostelijk Zwembad in Rotterdam is nagenoeg afgerond. Vooral het tegelwerk was een uitdaging, vertelt projectleider Wibo van der Jagt van hoofdaannemer Koninklijke Woudenberg.

Het in 1932 gebouwde Sportfondsenbad – een Rijksmonument – ligt in de deelgemeente Kralingen-Crooswijk en heeft als opvallend kenmerk een koepelvormig dak met honderden kleine ruitjes. Dat dak was een van de aandachtspunten tijdens de restauratie, geeft Van der Jagt aan. “Het was niet meer waterdicht.

In het verleden is geprobeerd dat te herstellen met bitumen en overplaten, maar dat was niet afdoende. Wij hebben nu net boven het dak, bijna niet zichtbaar, een polycarbonaat kap geplaatst.

Daarmee blijven de mooie lichteffecten – dankzij heldere en oranje prisma-tegels – gehandhaafd.”

Het gebouw is verder voorzien van een geheel nieuwe zwembadinstallatie. Deze werd in de kelders geplaatst. De eveneens geheel nieuwe elektra-installatie werd vooral in de dubbele vloeren

aangebracht. “Ruimte was hier geen al te groot probleem. Wel het schoonmaken van de luchtkanalen in de dubbele vloeren.

Dat was een lastig werk, vanwege de bereikbaarheid en het feit dat sommige plekken maar 40 centimeter hoog zijn.” De grootste uitdaging was volgens Van der Jagt echter de tegelrestauratie.

Bij eerdere werkzaamheden waren al herstelwerkzaamheden aan de tegels uitgevoerd, maar het merendeel was nog origineel. Het verkeerde echter in minder goede staat dan verwacht. “Uitgangspunt was dat zo’n 20 procent van de bassintegels moest worden vervangen, dat bleek echter veel meer te zijn. Met name het glazuur bevond zich in slechte staat. In het bassin hebben we alles moeten vervangen, bij de perrons grotendeels. Alleen tegen de wanden zitten veelal de bestaande tegels.” ►

Bouwen aan monumenten

149

Rotterdam | Oostelijk Zwembad

In augustus 2012 werd met de werkzaamheden begonnen. De voorafgaande voorbereidingsperiode was te kort voor de volledige ontwikkeling van de vervangende tegels; die ontwikkeling liep dus deels parallel met de uitvoering, geeft Van der Jagt aan. “We hadden te maken met wel zeventig varianten: diverse kleuren tegels met reliëf, vlak, rondingen, blokken, geglazuurd en ongeglazuurd, noem maar op. Het lastige is dat zo’n tegel als witte klei de oven ingaat en er bijvoorbeeld geel uitkomt. Je moet uitzoeken hoe het product dat eruit komt zo goed mogelijk lijkt op het oorspronkelijke materiaal. Dat vraagt bij zo’n omvang normaal gesproken een ontwikkelingsfase van ongeveer een jaar. Maar die tijd hadden we hier niet. Vandaar de overlapping.

Bovendien werd er in het verleden gewerkt met stoffen die nu niet meer mogen worden gebruikt, stoffen zoals lood. Dat zorgt bij de wandtegels voor een olieachtige gloed in de glazuur. Dat krijg je soms niet meer helemaal zo nagemaakt.”

Al met al gaat het bij deze tegelrestauratie om meer dan 200.000 tegels. Het werk bevindt zich nu in de eindfase en zal naar verwachting rond de kerst kunnen worden opgeleverd, zegt Van der Jagt. “Dan hebben we zeker wat de tegels betreft voor Nederland een uniek project afgerond. Heel bijzonder; iets waar wij maar ook de andere betrokken partijen trots op zijn.” ❚

Dankzij polycarbonaat kap zijn lichteffecten prisma-tegels gehandhaafd gebleven

ROTTERDAM OOSTELIJK ZWEMBAD

VOORSTRAAT 7 | 4233 EA AMEIDE | T (0183) 60 66 00 | INFO@KONINKLIJKEWOUDENBERG.NL I WWW.KONINKLIJKEWOUDENBERG.NL Zwembad_190x137.indd 1

150

Bouwen aan monumenten

17-10-13 10:36

Jubileumcongres De Zinkmeesters

Zinkmeesters vieren twintigjarig bestaan met jubileumcongres

Over vakmanschap en duurzaamheid Een handvol bedrijven stond twee decennia geleden aan de basis van De Zinkmeesters, een modern gilde waarbij de beste zinkdakdekkers van Nederland zijn aangesloten. Momenteel zijn dat er ruim dertig. Ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan vond onlangs onder de noemer ‘Samen bouwen aan het andere werken’ een jubileumcongres plaats.

Dat congres werd geopend door voorzitter Henk Ruitenberg die kort inging op de geschiedenis en waar De Zinkmeesters voor staan: het voldoen aan strenge eisen, het waarborgen van hoge kwaliteit en tevens het promoten van het ambacht.

Vervolgens was het de beurt aan gespreksleider Chris Geurts om te vertellen over het thema – duurzaamheid – van de bijeenkomst, waarna hij de eerste van twee sprekers aankondigt, die elk op hun eigen manier het begrip duurzaamheid onder de loep nemen.

Gespreksleider Chris Geurts

toor van CBW-Mitex in Lyon dat geen energie verbruikt maar levert. Merkt op dat we naar gebouwen met eeuwigheidwaarde toe moeten, naar gebouwen die op het moment dat ze niet meer nodig zijn als grondstoffendepot voor een ander gebouw fungeren en niet meer naar nul moeten worden afgeschreven. “Dat vraagt om een radicale verandering. Want we denken nu wel dat we duurzaam bouwen maar doen dat lang niet voldoende. En dat is de duurzaamheid waar ik tegen ben, duurzaamheid die niet goed wordt ingevuld.”

Die eerste spreker is architect Thomas Rau, onder meer bekend van het hoofdkantoor van het WNF in Zeist, het eerste CO2-neutrale gebouw. Hij begint met de boude uitspraak dat hij eigenlijk tegen duurzaamheid is. Duurzaamheid, stelt hij, is een kenmerk, maar als wereld moeten we juist naar het doel kijken. Niet de ecologie economiseren, maar de economie ecologiseren. Daar gaat duurzaamheid over. “We moeten weer leren hoe de natuur werkt.” Cradle to cradle is een goede stap, zegt hij, maar gaat niet ver genoeg.

Zelf introduceerde hij het Turntoo-model waarbij producten fungeren als voorraadkamers en waarbij het niet meer om eigendom maar om performance draait.

“Mensen zijn niet geïnteresseerd in eigendom. Vroeger had je een telefoon en als die stuk ging werd die gerepareerd tot het niet meer ging. Nu willen we om de zoveel tijd een nieuwe telefoon en danken de oude, nog in prima staat verkerend, zo maar af.”

De volgende spreker, Hennes de Ridder, professor aan de TU Delft, kan zich deels wel en deels niet vinden in het betoog van Rau. Met het Living Building Concept introduceerde De Ridder in 2004 binnen zijn sectie Bouwprocessen een nieuw onderzoeksprogramma waarbij het nut van bouwwerk over de levensduur voor alle betrokken partijen wordt gemaximaliseerd, onder veranderende omstandigheden. Zo’n radicale verandering als Rau voorstelt is niet nodig, vindt hij, want niet zozeer energie maar CO2 is het probleem.

En wat recyclen betreft, daarmee zijn we op de goede weg want dat gebeurt al heel veel. Maar inderdaad, zegt hij, we moeten zorgvuldiger met materialen omgaan. “In de bouw gebruiken we baksteen, een product dat 3.000, 4.000 jaar mee kan. Maar in veel gevallen passen we na vijftig, zestig jaar euthanasie toe. Terwijl de productie van elke nieuwe baksteen zorgt voor 1 ons CO2.”

Vervolgens kijkt hij naar de bouwwereld, naar hoe de bouw met duurzaamheid moet omgaan. Wijst op het hoofdkan-

En dan zijn er de vele transportbewegingen stelt hij. Haal het materiaal dus zo veel mogelijk uit de omgeving. En bouw

Voorzitter van de Zinkmeesters Henk Ruitenberg

Hennes de Ridder

Werner Rau

niet nieuw als het bestaande nog goed is, merkt De Ridder op. “We willen steeds weer unieke objecten realiseren onder het mom van maatwerk en met een gescheiden proces tussen ontwerp en uitvoering.

Geen goede aanpak.” Hij verwijst naar de termietenheuvel die wordt gebouwd zonder hiërarchische structuur, met materialen uit de omgeving. Die heuvel heeft altijd een perfect binnenklimaat en als hij niet meer wordt gebruikt, vergaat hij en wordt weer onderdeel van de natuur, maakt De Ridder duidelijk. Zijn advies: bouw kleinkorrelig, denk veel meer in transformatieprocessen. Met partijen die op gelijk niveau samenwerken, ieder vanuit de eigen specialiteit.”

Na deze twee gedreven en inspirerende sprekers, die de aanwezigen voldoende stof tot nadenken meegeven, krijgt het congres met een cabaretvoorstelling een wat luchtiger karakter waarna de bijeenkomst met een informele borrel wordt afgesloten. ❚

Bouwen aan monumenten

151

Plaatsnaam lemmer | Restauratie | Projectnaam ir. D.F. Woudagemaal

Tekst | Hilda Bosma Beeld | GMB Civiel B.V.

Monument voor de toekomst behouden Het ir. D.F. Woudagemaal dat op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO staat, heeft een unieke restauratie ondergaan. Onder andere is het onderwatergedeelte grondig opgeknapt. Daarmee blijft het monument, het grootste nog functionerende stoomgemaal ter wereld, voor de toekomst behouden.

Uit een inspectierapport van Wetterskip Fryslân bleek dat restauratiewerkzaamheden onder de waterlijn noodzakelijk waren. Sinds de bouw in 1920 was het deel dat steeds in contact staat met water, zoals metselwerk, betonwerk, stalen buizen, stormvloeddeuren en smeedijzeren windwerken nooit grondig onder handen genomen. Na een aanbestedingsprocedure kreeg GMB Civiel B.V. de opdracht voor de restauratie.

Aanbesteding in fases “Onder de waterlijn vertoonde het voeg- en metselwerk slijtage en er zaten scheuren in het beton. Ook waren de oude keerdeuren, de ‘sluisdeuren’ aangetast. Daarnaast waren de kades en catacombes toe aan een opknapbeurt”, aldus Ido Boonstra, projectleider bij Wetterskip Fryslân. “Samen met de adviesdienst van Royal Haskoning DHV hebben we een aanbestedingsstrategie bepaald. Aangezien we niet precies wisten wat we konden verwachten, hebben we de aanbestedingen in twee fases opgedeeld. Op basis van prijs en uitvoeringsplan is GMB Civiel geselecteerd. De eerste fase fungeerde als testcase voor de tweede fase.”

152

Bouwen aan monumenten

lemmer | Restauratie ir. D.F. Woudagemaal

Projectinfo Smeedijzerwerk Woudagemaal in ere hersteld Al het smeedijzerwerk van het monumentale Woudagemaal in Lemmer is op ambachtelijke wijze in historische staat hersteld. Smederij Lemsterhoek, restauratie- en siersmederij uit Lemmer, kreeg deze opdracht van aannemer GMB Civiel.

“In de eerste fase hebben we vier lieren, handmatige aandrijvingen en geleiderollen gerestaureerd”, aldus Johan Otten. “Naast deze “windwerken” hebben we zestig meter hekwerk dat voor het Woudagemaal loopt, gerestaureerd. Ook de twee krooshekken van 5 bij 6 meter hebben we hersteld. De schetsplaten waren heel erg aangetast. Al het smeedwerk boven de waterlijn heeft een zinklaag gekregen (schopperen). Onder en boven de waterlijn heeft het smeedwerk een speciale coating gekregen.”

In de tweede fase hebben we het smeedconstructiewerk van twaalf aandrijvingen (windwerken), twaalf geleiderollen, zes krooshekken en twee condensatorenschuiven vernieuwd. Het oude constructiewerk was weggeroest. Om alle verbindingen te realiseren van beide fases hebben we 4000 klinknagels moeten gebruiken. Als gecertificeerd restauratiesmederij uit Lemmer, de enige in Friesland, waren we heel verguld met deze restauratieopdracht. Werken aan Werelderfgoed maakt het heel bijzonder.”

Mogelijkheden In bouwteamverband werd gezocht naar mogelijkheden om het Woudagemaal zo goed mogelijk te restaureren. Boonstra: “Zo hebben wij voor de reparatie van de betonconstructie in de kelder in samenspraak met de constructeur en leverancier een goede herstelmaatregel bepaald. Voor de reparatie van het metselwerk hebben we na lang zoeken een steen met hetzelfde formaat, kleur en hardheid als de oorspronkelijke steen gevonden. Voor de restauratie hebben wij dus zoveel mogelijk authentieke materialen gebruikt.”

Projectleider Herman Kemper van GMB Civiel: “Door de ervaring met de eerste fase hebben we in de aanpak voor de tweede fase tijdwinst kunnen boeken. Daardoor hadden we de knelpunten heel goed in beeld en buffers in de planning opgenomen. In plaats van twee jaar hebben we de restauratiewerkzaamheden van de tweede fase in een jaar kunnen voltooien.” ►

Bouwen aan monumenten

153

lemmer Plaatsnaam | Restauratie | Projectnaam ir. D.F. Woudagemaal

Ervaar GMB;

dichtbij de BRON

Water | Energie | Grondstoffen

Laat u informeren over de nieuwste ontwikkelingen van GMB. Bel voor meer informatie (0488) 44 94 49 of kijk op www.gmb.eu

154

Bouwen aan monumenten

lemmer | Restauratie ir. D.F. Woudagemaal

Uitdagingen “Een van de uitdagingen voor de restauratie was het plaatsen van de stalen schotten om in het droge te kunnen werken”, aldus Kemper. “Grote betonblokken, die lijken op grote legostenen, dienden als ballastgewicht op de vloeren. Met deze blokken werd voorkomen dat de bodem door de opwaartse waterdruk omhoog zou komen. Stempels moesten de zijwaartse druk opvangen. Een deel van het gemaal, gerestaureerd in de eerste fase, stond immers wel onder water.”

Logistiek was het ook een hele puzzel om dit project in goede banen te leiden. Boonstra: “Tijdens de restauratiewerkzaamheden bleef het Woudgemaal toegankelijk voor bezoekers. Daarvoor zijn speciale looproutes ontwikkeld met speciale informatieborden. Er is heel veel aandacht besteed aan veiligheid, mede omdat er ook asbestsanering aan de stoomketels en herstelwerkzaamheden aan de schoorstenen plaatsvonden. Tijdens de drukste weken liepen er veertig man rond op de ‘bouwplaats’.”

Eind september, vlak voor het nieuwe stormseizoen, was de tweede fase klaar. Boonstra: “Een harde eis was dat het gemaal 1 oktober weer zou draaien. Het gemaal moet in het stormseizoen, kunnen worden ingezet als dat noodzakelijk is. Mocht er veel regen vallen in combinatie met een ongunstige wind, dan kan het grootste nog functionerende stoomgemaal ter wereld het overtollige water op de Friese boezem afvoeren. Het gemaal kan door de restauratie weer veertig jaar vooruit. Zo is de toekomst van dit 13880711_devree 1-4.pdf 1 13-12-13 Werelderfgoed voor geruime tijd weer zeker13:43 gesteld!” ❚

Projectinfo Buitenmetselwerk van Woudagemaal gerestaureerd Al het buitenmetselwerk onder en boven de waterlijn van het Woudagemaal is gerestaureerd. In opdracht van Wetterskip Fryslân heeft restauratiespecialist bouwbedrijf de Vree en Sliepen uit Tiel samen met hoofdaannemer GMB civiel deze spectaculaire restauratie uitgevoerd.

Directeur Ted van der Netten van Stigt: “Samen met de monumentendienst hebben we een uitvoerige inspectie gedaan naar de huidige staat van het metsel- en voegwerk van met name het gedeelte onder water tot wel 3,5 meter diep. Dit gebeurde nadat GMB de gevels afgezet en droog gepompt had. Vooral bij de ingemetselde ijzerwerken van de windwerken en deurhengen, was er veel slecht metselwerk. Bij de waterlijn, was er sprake van veel vorstschade en uitgespoelde voegen.

Deze zijn alle hersteld met de juiste mortels van trascement en bijpassende oude stenen.

Nieuwbouw, renovatie en onderhoud voor bedrijven, particulieren, onderwijs en zorginstellingen

Werken aan Unesco werelderfgoed is uniek. Sinds de bouw van het gemaal, waren wij de eerste die het na zo’n honderd jaar het onder water deel weer te zien kregen en we wisten dus niet wat we zouden aantreffen. Het bouwteam onder leiding van GMB heeft hier een fantastische prestatie geleverd.”

De Vree en Sliepen biedt een evenwichtige mix van vakmanschap, verantwoordelijkheidsgevoel, economisch bewustzijn én marktkennis. Dit evenwicht vindt u terug in de vele bouwprojecten die wij realiseerden, van klein tot groot. In de regio Rivierenland zijn we dé vertrouwde partner voor uw bouwprojecten.

Bouwinfo Opdrachtgever Wetterskip Fryslân, Leeuwarden Directievoering/ toezicht Royal Haskoning DHV, Nijmegen Advies Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort;

Balans in Bouwen

Monumentenadvies Noord, Leeuwarden

Uitvoering GMB Civiel B.V., De Wijk (aannemer civiel); GMB

DE VREE EN SLIEPEN B Postbus 6195, 4000 HD Tiel

O

U

W

T (0344) 63 69 60 F (0344) 62 32 04

B

E

D

R

I

J

F

E bouw@vreesliepen.nl I www.vreesliepen.nl

Services BV; GWZ Wijma Kampen B.V., Kampen (aannemer keerdeuren); Henny van Duuren, Leeuwarden (aannemer stoomketels) Bouwkosten 2 miljoen Restauratieperiode april 2013 - oktober 2013 (tweede fase)

Bouwen aan monumenten

155

Plaatsnaam Fotoboek Amsterdamse | Projectnaam grachtenhuizen

Een kijkje achter meestal gesloten deuren Beeld | Arjan Bronkhorst

Ter afsluiting van het Amsterdamse ‘grachtenjaar’ verscheen op 26 november het fraaie fotoboek ‘Grachtenhuizen’ van fotograaf Arjan Bronkhorst. Het boek biedt de lezer de mogelijkheid een kijkje te nemen achter de deuren van een aantal bijzondere grachtenpanden en hun bewoners.

Het moest geen Quote-achtig binnenkijkboek worden, evenmin een doorsnee architectuurboek; wel een tijdloos, artistiek boek. Met dat uitgangspunt begon Arjan Bronkhorst, gespecialiseerd in erfgoedfotografie, in 2012 met het fotograferen van 31 grachtenhuizen. Het idee had hij al langer. “Ik fotografeer veel voor Vereniging Hendrick de Keyser en dan kom je in allerlei fraaie monumentale panden, onder meer Amsterdamse grachtenpanden.

Eeuwenoude huizen die door de bewoners in stand worden gehouden. Het zijn deze bewoners die de huizen karakter geven.”

Door niet alleen gevel en interieur, maar tevens de bewoners in beeld te brengen nodigt het boek als het ware uit even op bezoek te komen. Word je voor even onderdeel van de rijke geschiedenis van de huizen. Met hun medewerking aan het boek tonen de bewoners ook hun besef voor het historisch belang van de grachtenhuizen, geeft Bronkhorst aan. Wat niet wil zeggen dat hij zomaar overal meteen binnen kon lopen. “Een aantal panden

156

Bouwen aan monumenten

is eigendom van Hendrick de Keyser, enkele zijn museum, maar het merendeel is particulier bezit.” Een van de eerste van die particuliere huizen die Bronkhorst op het oog had, was Het Staetshuys van Jan Meulendijks en Bart Schuil. “Ik stond op een dag naar binnen te kijken toen een van de heren me zag en vroeg wat ik kwam doen. Na mijn uitleg werd ik uitgenodigd om verder te komen praten.

Ik heb er vervolgens diverse malen aan de keukentafel gezeten. Ze waren voor mij een belangrijke referentie.”

Door vaak voor een apart perspectief te kiezen en met het fotograferen van specifieke details toont Bronkhorst de grachtenhuizen en hun interieurs op een ongebruikelijke wijze, laat hij ze tot leven komen. Elk pand is, zegt hij, uniek en vertelt een eigen verhaal. Het verhaal van het huis van kunstenares Gisèle d’Ailly van Waterschoot van der Gracht – weduwe van oud-burgemeester d’Ailly – sprak hem bijzonder aan. “Ze overleed op 100-jarige leeftijd, vlak nadat ik kwam

Fotoboek Amsterdamse grachtenhuizen

Het interieur van de grachtenpanden komt uitvoerig aan bod

fotograferen. Ze had er zeventig jaar gewoond. Sommige kamers waren niet meer in gebruik en heel lang onaangeroerd gebleven, het waren een soort tijdcapsules. Fascinerend.

Met de presentatie op 26 november jl. – waarbij burgemeester Eberhard van der Laan, wiens huis eveneens in het boek voorkomt, het eerste exemplaar in ontvangst nam – is er voor Arjan Bronkhorst een eind gekomen aan een bijzonder project.

Met precies het resultaat dat hij vooraf in zijn hoofd had. “Ik wil de sfeer van deze patriciërswoningen op een eigen manier overbrengen op de lezer. De schoonheid maar ook de sleet laten zien, de zeventiende eeuw combineren met het hedendaagse. Maar vooral de lezer kennis laten maken met wat je gerust de meest bijzondere huizen van Nederland mag noemen.” ►

Bouwen aan monumenten

157

Fotoboek Amsterdamse grachtenhuizen

Voor meer informatie: www.grachtenhuizen.org

Nieuw!

Een verantwoorde oplossing voor het behoud van het cultureel erfgoed.

Bofimex introduceert Khalix, een serie unieke restauratiemortels voor voeger, stukadoor en metselaar.

- voorspritsmortel - hechtmortel - ecoCork isolatiemortel - raapmortel (ook machinaal verwerkbaar) - afwerkmortel - bindmiddel NHL3,5 (licht van kleur) - bindmiddel NHL 5 (licht van kleur) Khalix mortels en bindmiddelen zijn vrij van cement en gebaseerd op natuurlijke hydraulische kalk type NHL 3,5 en NHL 5 conform richtlijn EN 459-1.

Kijk op www.bofimex.nl

158

Bouwen aan monumenten

Thema beton

“Jonge monumenten vragen vaak andere benadering” Om tegemoet te komen aan de groeiende vraag naar specifieke kennis op het gebied van beton bij de restauratie van jonge monumenten, richtte Koninklijke Woudenberg – een van de grootste restauratieaannemers van ons land – tien jaar geleden Repstone op. Het bedrijf is momenteel onder meer actief bij het Groothandelsgebouw in Rotterdam.

Betonrestauratie vraagt om heel gerichte kennis en specialistisch inzicht, vertelt Harry Viveen, betononderhoudsdeskundige bij Repstone. “Daarmee onderscheiden we ons van veel andere bedrijven – wij zijn restaurateurs, kijken door de bril van de restaurateur naar een object.” Hij noemt als voorbeeld de werkzaamheden aan de Timmerfabriek in Vlissingen, een gebouw dat er niet meer zou hebben gestaan als er volgens de huidige beoordelingsrichtlijn ingegrepen was, zegt hij. “Wij laten dat – indien dit constructief en kwalitatief verantwoord is – los, kijken naar hoe we de historische waarde zo goed mogelijk kunnen handhaven en wat er nodig is om het af te stemmen op een nieuwe situatie.”

Met die zelfde zorg voor authenticiteit is Repstone momenteel actief bij het Groothandelsgebouw in Rotterdam. Het bedrijf werd begin 2011 benaderd om betoninspectie en incidenteel herstel uit te voeren, maar al snel bleek dat er meer werk moest worden uitgevoerd dan verwacht, legt projectleider Jelco Hendriks uit. “Dus hebben we de schade tot in detail inzichtelijk gemaakt. We hebben daartoe het gebouw in stramienen verdeeld en alles digitaal in kaart gebracht, met behulp van hyperlinks in verschillende kleuren. Zo zijn bijvoorbeeld oudere reparaties te onderscheiden van de nieuwe.” Want in het verleden, zo geeft hij aan, werden die werkzaamheden niet met dezelfde zorg als nu uitgevoerd. “We hebben bijvoorbeeld mortels met een andere kleur verwijderd en de situatie ter plekke hersteld. Dat alles is dus digitaal vastgelegd. Arbeidsintensief ja, maar het past in ons kwaliteitsstreven. Deze aanpak gaan we zeker vaker volgen.”

Groothandelsgebouw Rotterdam

voetgangers en met de verkeerssituatie ter plekke. Het werk aan het gebouw noemen ze heel bijzonder. “Van een afstand lijkt het een groot grijs blok, zeker ook vanwege de omvang, 200 meter lang en breed en met een hoogte 43 meter. Maar de details variëren enorm: uitgewassen grind, balustrades, beton met een gebouchardeerde uitstraling, slanke en gladde profielen. Het is een uniek gebouw en met onze methodiek zorgen we ervoor dat het qua uitstraling zo veel mogelijke het oorspronkelijke karakter terugkrijgt.”

Dat vroeg om een voorbereiding met veel huiswerk, vertelt Hendriks tot slot. “Qua materialen, kleuren. We zijn inmiddels klaar met de gevels en bezig aan de binnenpleinen. Dat is deels hetzelfde werk, maar we brengen er bijvoorbeeld ook vloercoating aan en voeren kitwerk uit. We kunnen bij dit icoon van de wederopbouw dus op brede wijze onze kennis toepassen.” ❚

Behalve arbeidsintensief is het tevens een omvangrijk project, maken Hendriks en Viveen duidelijk, op bovendien een niet al te gemakkelijke locatie, aan het Weena tegenover het Centraal Station. Ze moesten onder meer rekening houden met de vele

Lamel schade

Herstelde schade

Bouwen aan monumenten

159

d ijf en dr rkerbe le

Bou radius Landelijk orgaan beroepsonderwijs

GROOT HANDELSGEBOUW ROTTERDAM

POSTBUS 3 | 4233 ZG AMEIDE | T (0183) 60 66 99 | INFO@REPSTONE.NL I WWW.REPSTONE.NL

Thema beton

Metalen delen in monumenten

Kathodisch beschermen voorkomt schade Het plegen van onderhoud aan beton en metselwerk zal een steeds belangrijkere rol binnen de monumentenzorg gaan vervullen. Relatief nieuwe elektrochemische reparatietechnieken zoals kathodische bescherming en realkalisatie zijn vooral voor monumentale betonconstructies interessant omdat zij de mogelijkheid bieden de constructie grotendeels in de oorspronkelijke staat te behouden.

In de twintigste eeuw werden beton en gewapend beton een niet meer weg te denken onderdeel van gebouwen. Dat heeft zo zijn gevolgen voor het herstellen of conserveren van de zogenaamde ‘jonge monumenten’. Vaak echter ontbreekt de noodzakelijke kennis om betonnen elementen met behoud van de oorspronkelijke uitstraling te conserveren. Bij Vogel Kathodische Bescherming BV is die kennis wel aanwezig. Het bedrijf heeft diverse methoden ontwikkeld waarmee beton kan worden hersteld, onderhouden of verduurzaamd met een minimum aan ingrijpende gevolgen. Methoden die Vogel KB regelmatig bij restauratieprojecten inzet.

Bedrijfsleider Hans van den Hondel vertelt dat betonreparatietechnieken zoals handmatig repareren, het aanbrengen van spuitbeton en het injecteren van scheuren het meest voorkomen.

“Daarnaast zijn er echter de technieken om metalen delen die in beton of metselwerk zijn verwerkt duurzaam tegen corrosie te

Sleuven in de voeg

Inbooranodes

beschermen waardoor beschadigingen aan beton of metselwerk worden voorkomen. Kathodische Bescherming is zo’n techniek.

Daarmee voorkom je dat een monumentaal gebouw schade ‘in het zicht’ oploopt, dus wat de oorspronkelijke uitstraling betreft, maar draag je tevens bij aan een betere veiligheid; een aanzienlijk deel van de constructieve of 'dragende' elementen is bij jonge monumenten namelijk uitgevoerd in beton of staal.”

Van den Hondel legt vervolgens uit dat belangrijke vormen van schades aan jonge monumenten wapeningscorrosie en scheurvorming of corroderende staalprofielen in metselwerk zijn. De oorzaak ligt vaak in ontwerp-, materiaal- of uitvoeringsfouten en de ouderdom van het monument, terwijl ook een agressief milieu vaak een nadelige invloed uitoefent. In de groep herstel- en preventietechnieken is Kathodische Bescherming (KB) de belangrijkste toepassing, geeft hij aan. “Hierbij wordt de potentiaal van het staal kunstmatig verlaagd door het opleggen van een elektrische spanning (met behulp van een stroombron of een onedel metaal zoals zink). Hierdoor stopt het roesten van het staal en zijn de optredende chemische reacties aan het staaloppervlak nog slechts kathodisch waarbij normaliter zuurstof en water worden omgezet in hydroxide.”

Het kathodisch beschermen van wapeningstaal in beton of van metalen delen die zijn opgenomen in metselwerk heeft een aantal grote voordelen ten opzichte van traditioneel herstel, maakt Van den Hondel duidelijk. Zo zorgt KB voor een langdurige oplossing die eventueel met een verzekerde garantie kan worden afgedekt.

Ook is er een financieel voordeel doordat de omvang van de saneringswerkzaamheden aan beton, metselwerk en staal doorgaans beperkt kan blijven tot het absoluut noodzakelijke. “Het toepassen van KB kan op diverse manieren en vraagt een specifieke kennis – de daarop betrekking hebbende eisen en criteria zijn dan ook vervat in een norm: NEN EN ISO 12696. Wij beschikken over de juiste expertise en dragen zo bij aan het behoud en herstel van onder meer jonge monumenten, gebouwen die men zo oorspronkelijk mogelijk voor het nageslacht wil bewaren.” ❚

Bouwen aan monumenten

161

amsterdam | De Potgieter

De Potgieter, Amsterdam: een biologisch monument

Integrale duurzaamheid Het Amsterdamse Stadsdeel West wil een bijdrage leveren aan de Amsterdamse klimaatdoelstelling om in 2025 40 % minder CO2 uit te stoten ten opzichte van 1990. De duurzame verbouwing van De Potgieterschool past in dit streven.

De eerste slag heeft een monument wat duurzaamheid betreft al binnen: dankzij de lange levensduur. Aan de andere kant is er vaak de eis het gebouw (grotendeels) in de authentieke staat te behouden. Dat brengt vaak beperkingen mee voor een duurzame verbouwing. Voor die uitdaging stond AAYU Architecten, ontwerpbureau voor biologische renovatie en nieuwbouw, eveneens bij de Potgieter in Amsterdam-West, de in 1886 gebouwde, voormalige Da Vinci-school waarin nu onder meer kinderopvang, een buurtkamer en verhuurbare ruimtes zijn ondergebracht.

162

Bouwen aan monumenten

Trappenhuis verplaatst Aan de indeling van de lokalen en de sportzaal is bij eerdere verbouwingen niet getornd, geeft architect Daniel Höwekamp aan. Wel werd in de jaren zeventig het trappenhuis verplaatst en werden de plafonds verlaagd. “Met het idee dat je bij lagere de ruimte erboven niet hoeft te verwarmen, maar dat klopt dus niet.”

Het trappenhuis, zegt Höwekamp, is op zijn latere plek gehandhaafd. De entree daarentegen heeft weer een open karakter gekregen, met glazen puien die in stalen kaders – behandeld met azijn en olie voor een authentieke uitstraling – zijn gezet en

een brandvertragende werking hebben. De verlaagde plafonds zijn eruit gehaald en op de eerste verdieping is een hoekkamer – sinds de jaren zeventig in gebruik als toiletruimte – weer in ere hersteld. “Het is een kamer met veel licht, zonde om daar een dichte toiletruimte van te maken.”

Hergebruik Zo zijn er meer bouwkundige ingrepen uitgevoerd om het gebouw binnen een helder en eigentijds karakter te geven. Meest opvallende onderdeel van het verbouwingsproject is echter de nadruk op duurzaamheid. Tot in het detail is daar rekening

Plaatsnaam amsterdam | De Projectnaam Potgieter In overleg met Monumentenzorg zijn de ramen 'opgedikt', zodat ze konden worden voorzien van HR++ glas

mee gehouden, aldus Höwekamp. Wat het binnenklimaat betreft maar ook dankzij het hergebruik van materialen. “We hebben bijvoorbeeld oud hout uit het gebouw op allerlei manieren teruggebracht. Zoals in de houten wand bij de in het gebouw geïntegreerde buitenspeelplek, in de treden van de trap, in de deurtjes van de keuken en pantry’s.” Plafonds en wanden, zo gaat hij verder, zijn voorzien van natuurlijke isolatie en de wanden zijn op diverse plaatsen verdikt zodat de installaties erin konden worden verwerkt. “De aanpassingen zijn overal reversibel uitgevoerd.”

Hoge DUMO-score Er is gebruik gemaakt van wand- en vloerverwarming en verder zijn in nauw overleg met Monumentenzorg de ramen opgedikt zodat ze konden worden voorzien van HR++ glas. Met CO2-gestuurde ventilatie met warmteterugwinning, LED-verlichting met bewegingsdetectie, daglichtregeling en andere voorzieningen is tevens voldaan aan de eisen voor het predicaat ‘frisse school’. Op het dak is een warmtepomp geplaatst en aan de achterzijde van de daken – uit het oog – zijn tevens zonnepanelen te vinden. Regenwater voor wordt opgevangen onder het gebouw. Een groen

dak zorgt voor een aangenaam klimaat in de slaapzaal. Höwekamp: “Dankzij alle maatregelen heeft het gebouw nu een EPC van 0,8 en een zeer hoge DUMO-score (voor duurzaam monument), onder meer ook omdat er dampopen materialen zijn toegepast, dat gebeurt nog te weinig, en geen pvc, steenwol of glaswol.”

Het aanbrengen van die materialen gebeurde in nauwe en intensieve samenwerking met de timmerlieden goed; biologische materialen zoals houtvezelisolatie en leemstuc, zegt Höwekamp, zijn nog niet zeer bekend, maar worden heel positief ontvangen door de vaklui van aannemer MVB Bouw, omdat de verwerking aangenaam en ambachtelijk is. De Potgieter is nu van binnen niet alleen ‘fris en aangenaam’ wat klimaat betreft, maar ook in de uitstraling. “We zijn begonnen met het strippen van het hele gebouw op de monumentale delen na. Zo zit er nog een authentieke deur in. Verder hebben we zowel in de sportzaal en op zolder delen van respectievelijk het oude balkenplafond en de dakspanten zichtbaar gelaten. De duurzaamheidsambities van opdrachtgever Stadsdeel West komen hier in allerlei facetten terug.” ❚

Bouwen aan monumenten

163

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

Aannemers

Advies en Realisatie Historische Interieurs

BURGY BOUWBEDRIJF BV Amphoraweg 1, 2332 ED LEIDEN AANNEMINGSBEDRIJF NICO DE BONT B.V. Molenstraat 2, 5262 ED VUGHT Postbus 76, 4611 5260 AB VUGHT T ...................................... +31 (0)73 5189480 F ...................................... +31 (0)73 5189490 E info@nicodebont.nl W www.nicodebont.nl

Postbus 140, 2300 AC LEIDEN T......................................... +31 (0)71 5322405 F......................................... +31 (0)71 5318907 E info@burgy.nl W www.burgy.nl

Ruys Interieurs Utrechtseweg 89, 3702 AA ZEIST T ..................................... +31 (0)30 6922860 F ..................................... +31 (0)30 6916655 E info@ruys-zeist.com W www.ruys-zeist.com

Architecten Koninklijke Woudenberg Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE AKERBOUW BV Geesterweg 6, 1911 NB UITGEEST Postbus 19, 1920 AA AKERSLOOT T ..................................... +31 (0)251 315817 F .................................... +31 (0)251 315909 E info@akerbouw.nl W www.akerbouw.nl

T .......................................+31 (0)183 606606

BOUWBEDRIJF VAN SCHAIK BV Poeldijk 1, 3621 CZ BREUKELEN Postbus 11, 3620 AA BREUKELEN T .......................................+31 (0)346-262344 F .......................................+31 (0) 346264064 E info@bouwbedrijfvanschaik.nl W info@bouwbedrijfvanschaik.nl

ADEMA ARCHITECTEN

F .......................................+31 (0)183 602667 ADEMA ARCHITECTEN Vleesmarkt 7, 9101 MH DOKKUM T .......................................+31 (0)519 295665 F .......................................+31 (0)519 292870 E info@adema-architecten.nl W www.adema-architecten.nl

E info@koninklijkewoudenberg.nl W www.koninklijkewoudenberg.nl

Adviesbureaus

Vleesmarkt 7, 9101 MH DOKKUM T .......................................+31 (0)519 295665 F .......................................+31 (0)519 292870 E info@adema-architecten.nl W www.adema-architecten.nl

groot gunneweg

VAN HOOGEVEST ARCHITECTEN Westsingel 9, 3811 BA AMERSFOORT T ..................................... +31 (0)33 4631705 F ..................................... +31 (0)33 4610854 E bureau@vanhoogevest.nl W www.vanhoogevest.nl

delft

restauratie advies & bouwmateriaalkundig onderzoek

DE BONTH VAN HULTEN BV Postbus 115, 5250 AC VLIJMEN T .......................................+31 (0)73 5119022 F .......................................+31 (0)73 5117387 E info@debontvanhulten.nl W www.bonthvanhulten.nl

Bouw – restauratiebedrijf van de Burgt en Strooij Amsterdamseweg 155 3812 RR AMERSFOORT T......................................... +31 (0)33 4450100 F......................................... +31 (0)33 4450101 E info@vandeburgtenstrooij.nl W www.vandeburgtenstrooij.nl

164

Bouwen aan monumenten

GROOT GUNNEWEG DELFT RESTAURATIE ADVIES Postbus 43, 1399 ZG MUIDERBERG T ...................................... +31 (0)6 10061050 E info@grootgunnewegdelft.nl W www.grootgunnewegdelft.nl

NIBAG B.V. Postbus 75, 7570 AB OLDENZAAL T ...................................... +31 (0)541 585858 F ...................................... +31 (0)541 585859 E info@nibag.nl W www.nibag.nl

JORISSEN SIMONETTI ARCHITECTEN DOETINCHEM LEIDEN MAARSSEN RIJSSEN STEENWIJK Postbus 203, 7460 AE RIJSSEN T......................................... +31 (0)548 518888 E info@jsagroep.nl W www.jorissensimonettiarchitecten.nl

TAK ARCHITECTEN Zocherweg 2a, 2313 ZV DELFT Van Oldenbarneveldtstraat 92-2, 6827 AN ARNHEM T ...................................... +31 (0)15 2125903 E info@takarchitecten.nl W www.takarchitecten.nl

Bakstenen

STEENFABRIEK BIEZEVELD B.V. Lange Weistraat 25, 5331 LH KERKDRIEL T .......................................+31 (0)418 631719 E info@brickburgers.com W www.biezeveld.nl BRICKBURGERS B.V. St. Jozefweg 66b, 5953 JP REUVER T .......................................+31 (0)77 4742920 F .......................................+31 (0)77 4745170 E info@brickburgers.com W www.brickburgers.com

Betonrestauratie

REPSTONE Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE T......................................... +31 (0)183 606699 F......................................... +31 (0)183 606637 E info@repstone.nl W www.repstone.nl

Constructie

CONSTRUCTIEBUREAU DE PROUW Vossegatsedijk 2a, 3981 HS BUNNIK Postbus 164, 3980 CD BUNNIK T.................................. +31 (0) 30 254 08 88 E buro@de-prouw.nl W www.de.prouw.nl

Constructie/straalbedrijf

Lilian Fopma

Gevelonderhoud

REPSTONE Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE T......................................... +31 (0)183 606699 F......................................... +31 (0)183 606637 E info@repstone.nl W www.repstone.nl

Gevelreiniging

CONSTRUCTIE & STRAALBEDRIJF LILIAN FOPMA Industrieweg 22, 8861 VH HARLINGEN T......................................... +31 (0)517 431011 F......................................... +31 (0)517 431031

Dakbedekking

W.H. VAN DE KAMP DAKBEDEKKING BV Wattstraat 4, 3771 AG BARNEVELD T ........................................+31 (0) 342 405060 W www.vandekampdakbedekkingen.nl

S.M.B. WERVELREINIGING BV Houtkopersstraat 40, 3334 KD ZWIJNDRECHT T..........................................+31 (0)78 6104110 M.........................................+31 (0)6 53267367 E info@s-m-b.nl W www@s-m-b.nl

Duivenwering

VOGEL BV Fruitenierstraat 13, 3334 KA ZWIJNDRECHT Postbus 1100, 3330 CC ZWIJNDRECHT T .......................................+31 (0)78 6100400 F .......................................+31 (0)78 6100480 E vogel@vogel-bv.nl W www.vogel-bv.nl

Beurzen

Evenementenhal Venray De Voorde 30, 5807 EZ VENRAY T....................................... +31 (0)478 519 790 F....................................... +31 (0)478 519 780 E venray@evenementenhal.nl W www.evenementenhal.nl

Bladgoud

Gerdon Duivenwering Postbus 43, 6720 AA BENNEKOM T........................................ +31 (0)6 53189373 F........................................ +31 (0)31 8419949 E info@gerdon.nl W www.gerdon.nl

Funderingstechnieken

P. VAN ‘T WOUT FUNDERINGSTECHNIEKEN bv Exportweg 50, 2742 RC WADDINXVEEN Postbus 431, 2740 AK WADDINXVEEN T.........................................+31 (0) 182 617767 T......................................... +31 (0)182 611376 E info@pvantwout.nl W www.pvantwout.nl

Glas

E.V.M. NV Westkaai 6, B-8930 MENEN T....................................... +32 (0) 56 5113 97 F......................................... +31 (0)30 2722220 E info@evmglass.com W www.evmglass.com

Gevel

MEER LICHT LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 F .......................................+31 (0)575 542311 E info@linova.nl W www.linova.nl

SUPERLOOK BV De Gevelreiningsexpert en meer Postbus 8791, 4820 BB BREDA T .......................................+31 (0)76 5874207 M ....................................... +31 (06) 55327598 E info@superlook.nl W www.superlook.nl

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

MHB bv Onderstalstraat 3, 6674 ME HERVELD Postbus 6, 6674 ZG HERVELD T..........................................+31 (0)488 451951 F..........................................+31 (0)488 452022 E info@mhb.nl W www.mhb.nl

STOLKER GLAS Wijde wade 2, 3439 NP NIEUWEGEIN T ................................................ 030 2855400 F ................................................ 030 2672902 E info@stolkerglas.nl W www.stolkerglas.nl STOLKER GLAS Galvanistraat 88, 6716 AE EDE T .............................................. 0318 64 12 14 F .............................................. 0318 63 22 89 E ede@stolkerglas.nl W www.stolkerglas.nl

Bouwen aan monumenten

165

Vanaf â‚Ź 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

Hoveniers VAN KEULEN B.V. Postbus 1, 4640 AA OSSENDRECHT T......................................... +31 (0)164 672387 F........................................ +31 (0)164 672069 E info@vankeulen-loodgieters.nl W www.vankeulen-loodgieters.nl

ISOGLAS HAARLEM BV Jan Tademaweg 19, 2031 CT HAARLEM T .......................................+31 (0)23 5319036 F .......................................+31 (0)23 5341022 E info@isoglas.nl W www.isoglas.nl

Glas in Lood

Glas in lood

JILLEBA Amphoraweg 5, 2332 ED LEIDEN T.........................................+ 31 (0)71 5318323 F..........................................+31 (0)71 5313443 E info@jilleba.nl W www.jilleba.nl

VAN DER TOL GROEP BV Postbus 9349, 1006 AH AMSTERDAM T..........................................+31 (0)20 6677777 F..........................................+31 (0)20 6677778 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nlRegio Zuid-Holland Van der Tol Groep BV Morsestraat 12, BERKEL EN RODENRIJS T..........................................+31 (0)10 4400822 F..........................................+31 (0)10 4400829 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl Regio Utrecht Van der Tol Groep BV Tolakkerweg 18, HOLLANDSCHE RADING T.........................................+31 (0) 35 5248920 F.........................................+31 (0) 35 5248929 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl

Kalk LEENDERS GLAS IN LOOD Kerkenbos 1091, 6546 BB NIJMEGEN T..........................................+31 (0)24 6841555 F..........................................+31 (0)24 6844137 E info@leendersglasinlood.nl W www.leendersglasinlood.nl

Glasateliers

ARTE CONSTRUCTO Molenberghei 18, B-2627 SCHELLE T........................................... +32 (0)3 8807373 F........................................... +32 (0)3 8807370 E Info@arteconstructo.be W www.arteconstructo.be

Hydraulische Kalkmortels GLASATELIERS STEF HAGEMEIER Hoefstraat 199, 5014 NL TILBURG T .........................................+31 (0)13 5360818 F .........................................+31 (0)13 5358655 E info@glasinloodnet.nl W www.glasinloodnet.nl

LEENDERS GLAS IN LOOD Kerkenbos 1091, 6546 BB NIJMEGEN T..........................................+31 (0)24 6841555 F..........................................+31 (0)24 6844137 E info@leendersglasinlood.nl W www.leendersglasinlood.nl

VAN DE KIMMENADE BV Hof Bruheze 404, 5704 NR HELMOND T........................................ + 31 (0)492 512164 F........................................ + 31 (0)492 558867 E info@leiendaken.nl W www.leiendaken.nl

RIDDER METALEN DAK- WANDSYSTEMEN Vestiging Ridder Noord Marowijne 41, 1689 AR ZWAAG Postbus 4149, 1620 HC HOORN T .........................................+31 (0)88 8111888 F .........................................+31 (0)88 8111800 E info@riddersystems.nl W www.riddersystems.nl Vestiging Ridder Zuid Dommelstraat 31, 5347 JK OSS F .........................................+31 (0)412 658397

LOODGIETERS- EN LEIDEKKERSBEDRIJF VAN WELY BV Kerkakkers 46, 6923 BZ GROESSEN T......................................... +31 (0)316 524050 F......................................... +31 (0)316 526950 E info@vanwelyleidekkers.nl W www.vanwelyleidekkers.nl

g

drij

Walter Verhoeven BV loodgieters& leidekkersbedrijf Walter Verhoeven BV Bezoekadres

Nieuwkuijksestraat 103

BOFIMEX Lissenveld 9-13, 4941 VK RAAMSDONKSVEER Postbus 52, 4940 AB RAAMSDONKSVEER T .........................................+31 (0)162 514750 F .........................................+31 (0)162 522483 E info@bofimex.nl W www.bofimex.nl

Leidekkers

loodgieters& leidekkersbedrijf loodgieters& leidekkersbedrijf 5253 AE Nieuwkuijk Bezoekadres Bezoekadres

Postadres Nieuwkuijksestraat 103

Bezoekadres Nieuwkuijksestraat 103

Postbus 14103 5253 AE Nieuwkuijk 5253 AE Nieuwkuijk 5253 ZG Nieuwkuijk Postadres

5253 AE NieuwkuijkNieuwkuijksestraat Postadres

Postbus 14 Postadres 5253 ZG Nieuwkuijk Telefoon

Postbus 14 14 oper-, zinkwerken Postbus 5253 ZG00 Nieuwkuijk Koper-,loodlood- en en zinkwerken 073 - 513 49 5253 ZG Nieuwkuijk WALTER VERHOEVEN BV Telefoon Lei bedekkingen loodenzinkwerken zinkwerken 073Telefax Koper-, lood- en LeiKoper-, bedekkingen - 513 00- 49 073 - 51376 0073 49 Loodgieters073 511 Loodgieters werken & Leidekkersbedrijf Telefax Leibedekkingen bedekkingen Nieuwkuijksestraat AE NIEUWKUIJK Lei - 511 76 Loodgieters werken 103, 5253073Internet 073 73 - 511 76 73 www.walterverhoeven.nl Telefoon

073 - 513 00 49

Telefax

073 - 511 76 73

Telefoon

Internet

www.walterverhoeven.nl Telefax

E-mail

info@walterverhoeven.nl

Loodgieters Postbus 14,werken 5253 ZG NIEUWKUIJK Internet www.walterverhoeven.nl E-mail Loodgieters werken www.walterverhoeven.nl Internet

info@walterverhoeven.nl T.........................................E-mail +31 (0)73 5130049 info@walterverhoeven.nl E-mail E info@walterverhoeven.nl W www.walterverhoeven.nl

Leisteen Importeurs

Houthandel

HOUTHANDEL HOUTEX BV Willem de Zwijgerstraat 1, 2741 DA WADDINXVEEN T..........................................+31 (0)182 615933 F..........................................+31 (0)182 610105 E info@houtex.nl W www.houtex.nl

166

Bouwen aan monumenten

Bogaerts-Van Nuland BV Walstraat 3-5, 5371 AL RAVENSTEIN Postbus 15, 5370 AA RAVENSTEIN T......................................... +31 (0)486 411586 F......................................... +31 (0)486 413722 E info@bogaerts-van-nuland.nl W www.bogaerts-van-nuland.nl

LEI-IMPORT B.V. Postbus 7015 6050 AA MAASBRACHT T........................................ +31 (0)475 436439 F....................................... +31 (0)475 436882 E info@lei-import.nl W www.lei-import.nl

... vak

Steenhouwerij

Meubelstoffering Meubelstoffering

... vakma n in to taalo nderh

OOSTENDORP BV, Interieur- en meubelstoffering Vlasakker 12, 3417 XT MONTFOORT T..........................................+31 (0)348 471921 F......................................... +31 (0)348 474467 E info@oostendorp.biz W www.oostendorp-stoffering.nl

Natuurlijke hydraulische kalk

REYNCHEMIE NV Industrieweg 25B, 8800 ROESELARE T............................................+32 (0)51 242527 F............................................+32 (0)51 229892 E reynchemie@skynet.be W www.reynchemie.com

Ongediertebestrijding

oud

Schults Schilders Deltastraat 4, 4301 RC ZIERIKZEE T......................................... +31 (0)111 414065 F......................................... +31 (0)111 417295 E info@schultsschilders.nl W www.schultsschilders.nl

Restauratiesloop

Steenhouwerij Zederik Hogewaard 6, 4235 VS TIENHOVEN T .........................................+31 (0)183 606635 F..........................................+31 (0)183-601144 E info@zederik.biz W www.zederik.net

Steigerbouw VAN RIJSWIJK PRECISIESLOOP BV Veldweg 12, 5061 KJ OISTERWIJK Postbus 80, 5060 AB OISTERWIJK T......................................... +31 (0)13 5283934 F......................................... +31 (0)13 5216349 E info@precisiesloop.nl W www.restauratiesloop.nl, www.precisiesloop.nl

Smederijen VAN LIEROP CONSERVEERT & HERSTELT HOUT | VERDRIJFT VOCHT Regio Noord Postbus 52, 2400 AB ALPHEN A/D RIJN T..........................................+31 (0)172 433514 E info@vanlierop.nl W www.vanlierop.nl Regio Zuid en Belgie postbus 48, 5298 PB LIEMPDE T..........................................+31 (0)411 632647 E info@vanlieropzuid.nl W www.vanlierop.nl

SMEDERIJ FRITS KRAMER Goejanverwelle 62, 3467 PR HEKENDORP T........................................ +31 (0)182 501340 F........................................ +31 (0)182 503094 E frits@fritskramer.nl W www.fritskramer.nl

DEJO STEIGERS BV Havenstraat 7-1, 3861 VS NIJKERK T........................................ +31 (0)33 2571390 F........................................ +31 (0)33 2544250 E info@dejosteigers.nl W www.dejosteigers.nl

Stukadoors

Restauratoren

VAN MILT RESTAURATEURS BV Kauwenhoven 38, 6741 PW LUNTEREN T ...................................... +31 (0)318 482256 F ...................................... +31 (0)318 484189 E info@vanmiltrestaurateurs.nl W www.vanmiltrestaurateurs.nl stau

Restauratiemortels

BOFIMEX Lissenveld 9-13, 4941 VK RAAMSDONKSVEER Postbus 52, 4940 AB RAAMSDONKSVEER T .........................................+31 (0)162 514750 F .........................................+31 (0)162 522483 E info@bofimex.nl W www.bofimex.nl

Restauratieschilders

STUKADOORS- EN AFBOUWBEDRIJF GENNISSEN BV De Bouterhoek 1a, 3985 AK WERKHOVEN T........................................ +31 (0)343 551426 F......................................... +31 (0)343 551686 E gennissenbv@planet.nl SMEDERIJ LEMSTERHOEK Uitheijing 11, 8531 XJ LEMMER T .........................................+31 (0)514 533100 F..........................................+31 (0)514 533005 E info@smederijlemsterhoek.nl W www.smederijlemsterhoek.nl

SMEDERIJ OLDENHAVE BV Bedrijvenweg 6, 7251 KX VORDEN T......................................... +31 (0)575 551428 F......................................... +31 (0)575 551714 E info@smederijoldenhave.nl W www.smederijoldenhave.nl

Tegels

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

ALBARELLO BV Berltsumerdyk 35, 9036 MT MENALDUM T......................................... +31 (0)518 481923 F......................................... +31 (0)518 482081 E info@albarello.nl W www.albarello.nl

Timmerfabrieken

Energieweg 19

Studio Kei

4231 DJ Meerkerk

STUDIO KEI Postbus 4 Noord Bevelandstraat 17, 1025 NP AMSTERDAM T .........................................+314230 (0)20BA 6364121 Meerkerk M ........................................+31 (0)6 55166349 E mail@studiokei.nl W www.studiokei.nl

Tel. 0183-358777

SMEED- EN CONSTRUCTIEBEDRIJF VAN DER VEGT BV Energieweg 19, 4230 BA MEERKERK T......................................... +31 (0)183 358777 F......................................... +31 (0)183 358787 E info@vandervegt.nl W www.derestauratiesmid.nl

TIMMERFABRIEK GEBRS BOS BV Zuidzijde 152, Postbus 4, 2977 ZG GOUDRIAAN T......................................... +31 (0)183 583583 F......................................... +31 (0)183 582678 E info@tifabos.nl W www.tifabos.nl

Fax 0183-358787 • Alle voorkomende info@vandervegt.nl

staalconstructies, trappen, hekwerken zowel in staal, aluminium en roestvrijstaal

Bouwen aan monumenten

167

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

168

Verzekeringen

Wandspanning

specialist in timmerwerken oude stijl

monumentaal en modern

Veilingstraat 56 HENK ALFERINK BV T:0591 392270 TIMMERFABRIEK 7833 HN Nieuw-Amsterdam M:06 22780846 Veilingstraat 56, 7833 HN NIEUW-AMSTERDAM www.henkalferink.nl E:info@henkalferink.nl Postbus 36, 7833 ZG NIEUW-AMSTERDAM T..........................................+31 (0)591 392270 F..........................................+31 (0)591 552263 E info@henkalferink.nl W www.henkalferink.nl

Verf fabrikanten

DONATUS VERZEKERINGEN Hoff van Hollantlaan 8, 5243 SR ROSMALEN Postbus 500, 5240 AM ROSMALEN T .........................................+31 (0)73 5221700 F .........................................+31 (0)73 5221717 E info@donatus.nl W www.donatus.nl

Vochtbestrijding

HERSFT & HELDER B.V. Bouwweg 19, 8243 PJ LELYSTAD Postbus 2074, 8203 AB LELYSTAD T......................................... +31 (0)320 260616 F......................................... +31 (0)320 261184 E info@herfstenhelder.nl W www.herfstenhelder.nl

KÖSTER AFDICHTINGSSYSTEMEN BV Postbus 432, 3840 AK HARDERWIJK T......................................... +31 (0)341 467090 F......................................... +31 (0)341 467099 E info@koster-afdichtingssystemen.nl W www.koster-afdichtingssystemen.nl

OOSTENDORP BV, Interieur- en meubelstoffering Vlasakker 12, 3417 XT MONTFOORT T..........................................+31 (0)348 471921 F......................................... +31 (0)348 474467 E info@oostendorp.biz W www.oostendorp-stoffering.nl\

Zonwering

SCHERMNED Grote Woerdlaan 36c, 2671 CL NAALDWIJK T......................................... +31 (0)174 622214 F......................................... +31 (0)174 622687 E info@schermned.nl W www.schermned.nl

VerVerf producten

LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 E info@linova.nl W www.linova.nl,

Bouwen aan monumenten

r Hieg ? o o l w u

Neem contact op met Niek Oostendorp voor alle informatie: T +31 (0)495 450095 E n.oostendorp@louwersuitgevers.nl

OOSTENDORP Interieur- en meubelstoffering B.V.

Oostendorp Interieur- en meubelstoffering is een ambachtelijk bedrijf. Wij restaureren en reconstrueren onder andere wandbespanningen, gordijnen, traplopers en meubelstoffering. Hierbij maken wij gebruik van originele materialen en technieken.

In onze showroom hebben wij een uitgebreide collectie stoffen en tapijten uit diverse stijlperiodes.

MAKING BUILDINGS BEAUTIFUL

Lid van Restauratoren Nederland en Restauratieconvergent. Voor meer informatie hierover kunt u terecht op: www.restauratieconvergent.nl

RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM

Ridder Leidekkers en Koperslagers heeft afgelopen jaar alle ornamenten van het Rijksmuseum gerestaureerd.

Kijk voor meer informatie over restauratie van leistenen daken en metalen ornamenten op onze nieuwe website:

Vlasakker 12 T (0348) 47 19 21 3417 XT Montfoort F (0348) 47 44 67

E info@skinsforbuildings.com T +31 (0)888 111 888 www.ridderleidekkers.com

ADVRidder.indd 1

10-12-12 12:08

E info@oostendorp.biz I www.oostendorp-stoffering.nl

Op de foto: “Sinds de 14e eeuw werd Slot Well, markering langs de Maas, bewoond door de familie van Malsen. Het heeft vele oorlogen doorstaan. Tijdens de Franse oorlog is zelfs de linkerkant van het kasteel afgebroken. In de 19 eeuw werd dit gedeelte weer aangebouwd door toenmalig eigenaar Baron Slingerland.

Daarom zie je nu een middeleeuwse toren met een neo-middeleeuws zijgedeelte.”

“In 2001 heb ik het kasteel gekocht en grondig gerestaureerd. Het is een bijzonder bezit, zodra je de poort doorrijdt, word je betoverd.

De entree is prachtig, maar toch knus.

Precies dát is de kracht van Slot Well.

Dikke muren, kantelen, grachten, een ophaalbrug, en toch een behaaglijke woonomgeving, met koetshuis. Ook heel bijzonder is het dubbele grachtenstelsel, onderhand zeldzaam in ons land.”

“Op de foto zit ik in de salon, het mooiste gedeelte van het huis. Compleet met een prachtige schouw en een interieur dat past bij de stijl van het monument. Zelfs het behang is eeuwenoud en monumentaal.”

Dhr. E. Schermerhorn, eigenaar en ondernemer

D

onatus verzekert vertrouwd sinds 1852

www.donatus.nl tel. 073 - 5221700

Monumenten worden met veel zorg omgeven door hun eigenaren en beheerders. Dat is belangrijk en nodig.

Net als het kiezen van de juiste verzekering. Al sinds 1852 heeft Donatus ervaring in het verzekeren van monumentale kerken en gebouwen. Als onderlinge maatschappij werken wij zonder winstoogmerk. Wij hebben dan ook geen klanten, maar leden. Maak vrijblijvend kennis met Donatus. Onze expertise zal u verbazen en verrassen, evenals onze jaarlijkse premierestitutie.

Ringovenpark Helden

Duurzaamheid in de praktijk Sinds jaren wordt er gesproken over allerlei vormen van duurzaamheid. Allerlei certificeringen worden gehanteerd om aan te bewijzen dat iets “duurzaam” is.

Het lijkt erop dat de traditionele stedenbouwkundige en de landschapsarchitecten de afgelopen decennia dit over het hoofd hebben gezien. Volgens ons is duurzaamheid van alle tijden.

Kragten adviseert reeds 60 jaren in het werkveld van de (openbare) ruimte. Duurzaamheid betekent voor Kragten meer dan alleen het voldoen aan allerlei certificaten, zoals Breeam, GPR’s , Greencalc of Woonkeur.

Als voorbeeld geven wij een binnenstedelijke ontwikkeling van ruim 10 jaar geleden.

Een gebiedstransformatie, gelegen tegen het dorpscentrum, waar naast woningbouw ook kantoren een plek zouden moeten vinden. Ook in 2004 was de ontwikkeling en de uiteindelijke verschijningsvorm van de functies niet duidelijk omkaderd.

Kragten heeft voor het gehele gebied definitieve en potentiele bouwlocaties, speelen parkfuncties een eindbeeld ontwikkeld samen met de gemeente en marktpartijen.

Het gehele groenframe is inclusief de potentiele bouwlocaties reeds woonrijp gemaakt.

In de communicatie is steeds het eindbeeld geschetst en aangegeven dat er geen langjarige bouwput en bouwterrein zou worden gecreëerd maar een groen park voor de gemeenschap van Helden.

Duurzaamheid wordt binnen Kragten op zowel strategisch, tactisch als operationeel niveau toegepast.

Het plan heeft binnen de gemeenschap letterlijk kunnen groeien en wordt nog steeds, ondanks de bouwactiviteiten in de laatste jaren, gezien als hun park en niet als bouwlocatie.

Een park dat bewezen heeft met de veranderingen in de markt en de samenleving mee te kunnen bewegen zonder de beoogde kwaliteit en uitstraling, maar ook het multifunctionele karakter te verliezen.

Een plek die door alle stakeholders als waardevol wordt gezien, een plek zonder een certificering maar wel met een duurzame verankering.

Naast archeologische aspecten, ruimtelijke kwaliteit, de relatie met de omgeving, de robuustheid van toegepaste materialen en de visuele kwaliteit, of anders genoemd de schoonheid, maken dat dit één van de duurzaamste parken is. Naast de gemeente, de omwonenden en gebruikers zijn ook wij nog steeds trots op het gerealiseerde resultaat.

InformatIe info@kragten.nl www.kragten.nl

t 088 - 3366333

roermond SchoolStraat 8, herten PoStbuS 14 6040 aa roermond

‘s-HertogenboscH hambakenwetering 5-j PoStbuS 2309 5202 ch ‘S-hertogenboSch

ik voel me super, man!

Wij wilen dat leerlingen de held zijn en zich elke dag super voelen. Zodat ze zich ongestoord kunnen ontwikkelen tot wat ze later willen zijn. Daarom creĂŤren we gezonde klaslokalen die goed zijn geventileerd en waarin sprake is van een lage CO2-concentratie.

ComfoSchool is een innovatief, duurzaam ventilatieplafond voor klaslokalen. Het voorziet in een constant frisse luchtkwaliteit, uitstekende akoestiek en draagt bij aan een optimale temperatuurbeheersing.

Meer informatie? Kijk op www.comfoschool.nl of scan de QR-code.

ComfoSchool, het gezonde ventilatieplafond: constant frisse lucht, uitstekende akoestiek