Bouwen aan Monumenten 2 210 by Louwers Mediagroep

Tijdschrift over monumentenzorg, restauratie, beheer en behoud van cultureel erfgoed

2010

St. Vitus HILVERSUM:

Voorbeeld GESLAAGDE SUBSIDIĂ&#x2039;RING Monumentenstad

Kampen

restauratie raadhuis Vught Thema

Schilderwerken

PROFESSIONEEL BEHOUD VAN MONUMENTEN

Heijmans Restauratiewerken is lid van de Vakgroep Restauratie.

vestingmuren,

Het behoud van monumenten vraagt om een

bruggen en sluizen zijn van grote maatschappelijke

professionele partner die de verschillende bouw-

Eeuwenoude

forten,

stads-

waarde. Niet alleen vanwege hun schoonheid

technieken uit het verleden beheerst. Heijmans

of verbondenheid met onze cultuur, maar ook

Restauratiewerken is zo’n partner. Met ruim dertig

omdat ze de leefbaarheid vergroten en de economie

jaar ervaring en alle kennis en kunde in huis om een

stimuleren. Wat zou een stad, provincie of water-

breed scala aan monumenten perfect te restaureren

schap zijn zonder haar culturele erfgoed? Als trek-

of te onderhouden. En indien nodig werken wij

pleister voor toeristen uit binnen- en buitenland en

naadloos samen met andere Heijmans-specialisten.

voor bedrijven die een nieuwe vestigingsplaats

Van engineering tot wegenbouw en van funderings-

zoeken? Niet voor niets is de instandhouding en

technieken tot betonreparatie. Met Heijmans

bescherming van onze monumenten in de wet

Restauratiewerken bent u verzekerd één aanspreek-

geregeld. Ons erfgoed staat echter voortdurend

punt en één geïntegreerde benadering. Van een

bloot aan de elementen en gedegen onderhoud is

partner die op iedere restauratievraag snel en

essentieel voor het behoud ervan.

efficiënt de beste oplossing vindt.

Heijmans Restauratiewerken, Postbus 418, 5240 AK Rosmalen, telefoon (073) 543 66 11, www.heijmansrestauratiewerken.nl

Uw hout verdient behoud

Tijdig houtproblemen opsporen én oplossen De aanwezigheid van houtrot veroorzakende schimmels of van insecten die hout als voedselbron of als verblijfplaats gebruiken, kunnen ernstige schade toebrengen aan de constructie van uw pand. Vooral monumentale panden zoals musea, kerken en grachtenpanden, maar ook oudere en nieuwe woningen en bedrijfspanden kunnen te kampen krijgen met deze problemen. Wanneer u geen preventieve maatregelen neemt, kunnen

door houtaantastende organismen op te sporen en tegen

zwammen, schimmels, (grote) houtworm, huisboktor of

te gaan. Onze vakbekwame medewerkers geven u inzicht in

spinthoutkever gewoon hun gang gaan. En als de gevolgen

de gevaren die deze organismen met zich meebrengen en

daarvan zichtbaar worden, is het leed al geschied.

adviseren over een effectieve oplossing.

Bewezen expertise

Meer weten?

Rentokil Pest Control neemt een vooraanstaande positie in

Wilt u meer weten over houtworm en andere houtaantasters,

op het gebied van inspectie, preventie en bestrijding.

vraag dan ons boekje ‘Wondere wereld van de houtparasiet’

Onze experts zorgen voor de bescherming van uw pand

aan via info@rentokil.nl of maak een afspraak voor een inspectie.

Bel 0800-Rentokil (0800-7368654) of kijk op www.rentokil.nl

In de mooiste school van Nederland is ons werk gelukkig onzichtbaar

Als u de oudste ijzergieterij van Hengelo betreedt, is het alsof

gekozen. Transformatoren zijn onzichtbaar weggewerkt in een

u een kathedraal binnenkomt. De twee hallen uit het begin van

oude watertoren. Kabels werden onopvallend in een stalen

de vorige eeuw, behoren tot het belangrijkste industrieel erf-

loopbrug gelegd. Alle elektrotechnische installaties en vak-

goed van ons land. Tegenwoordig huist er het ROC van Twente,

kennis die hiervoor nodig waren, komen van Croon. Wilt u meer

een state-of-the-art school. Om het monumentale karakter

weten over het grootste in elektrotechniek gespecialiseerde

van het pand te behouden, zijn de meest creatieve oplossingen

bedrijf, met meer dan 130 jaar ervaring? Kijk dan op croon.nl

ontwerp . realisatie . maintenance croon.nl

voorwoord

Monumenten zijn meer dan alleen bijzondere gebouwen. Ze zijn de verbeelding van de historie van een stad, dorp of streek, zijn het steen geworden onderdeel van het collectieve geheugen. Wie bijvoorbeeld door een oude stadskern loopt, wordt door de aanwezige monumenten als het ware mee gezogen naar het verleden. Zoals in Kampen. Enerzijds een eigentijdse stad, maar dankzij de vele monumenten is de historie van Kampen nog op veel plekken tastbaar. Bouwen aan Monumenten nam er een kijkje en beschrijft drie projecten waarvan de transformatie van het voormalige raadhuis – zeker het laatmiddeleeuwse deel is een juweel – tot Stedelijk Museum Kampen volgens ons het meest bijzonder is. Eveneens een bijzonder ‘stukje’ stad is het complex Metropole in Venlo. Toen de stad aan het eind van de negentiende eeuw haar stadsmuren mocht slopen, kon ze eindelijk beginnen aan de lang verwachte uitbreiding. Dat gebeurde onder meer op locaties waar van oudsher de uitvalswegen lagen. In het noordelijk deel van de stad besloten enkele welgestelde burgers aan het begin van de twintigste eeuw een aantal woningen in art nouveaustijl te bouwen: Metropole. In de jaren negentig lag het complex er echter leeg en desolaat bij. Woningstichting Venlo-Blerick ontfermde zich over Metropole en restaureerde het nagenoeg in de oorspronkelijke stijl. Een nieuwe, eerder dit jaar begonnen opknapbeurt moet dat nog maar eens versterken. Met als resultaat dat ruim honderd jaar na de bouw Metropole nog vrijwel precies zo oogt als in de begindagen. Dat in deze editie van Bouwen aan Monumenten de naam van Pierre Cuypers opduikt zal voor de lezer geen verrassing zijn. Dat gebeurde al eerder en zal niet voor het laatst zijn. Naast architect van het Centraal Station en het Rijksmuseum in Amsterdam is hij toch vooral bekend als kerkenbouwer. Zo ook van de St. Vituskerk in Hilversum. Een aantal jaren geleden startte een grootschalige restauratie van deze kerk en die zal naar verwachting aan het eind van dit jaar worden afgerond. Over wat er zoal bij deze restauratie kwam kijken leest u alles in deze Bouwen aan Monumenten, net zoals we u in diverse andere artikelen informeren over tal van andere interessante restauratieprojecten.

Jac Buchholz

Bouwen aan monumenten Tijdschrift over monumentenzorg, restauratie, beheer en behoud van cultureel erfgoed www.bouwenaanmonumenten.nl Jaargang 2, nummer 2 2010 Sinds 2009 Verschijnt 6 x per jaar ISSN: 1879-4351 Uitgever

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

België Louwers Mediagroep BVBA Postbus 15 B, 3910 Neerpelt, België T +32 (0)11 605540 F +32 (0)11 605541 E info@louwersmediagroep.be W louwersmediagroep.be Redactie Jac Buchholz Jerry Helmers Jan-Kees Verschuure Redactieadres Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl Bladmanagement Niek Oostendorp E n.oostendorp@louwersuitgevers.nl Secretariaat Manuela Depenbrock Advertenties Online aanleveren: http://ftp2.louwersuitgevers.nl Username: monumenten Wachtwoord: gast Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 Abonnementsprijs € 47,70 per jaar incl. BTW ING 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Bouwen aan Monumenten Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl Adreswijzigingen Schriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert Vormgeving / Art-direction Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +31 (0)495 450065 E info@logobv.nl Valerie Berben Richard Kokx Opzeggingen Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Doelgroep Abonnees, betrokken ministeries en rijksdiensten, provinciale, gemeentelijke en andere betrokken overheden, monumentenwachten, landelijke, regionale en lokale organisaties, stichtingen en instellingen m.b.t. cultureel erfgoed. Aannemers, adviesbureaus, architecten en andere betrokken marktpartijen. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/ of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

27 08

Restauratie St. Vitus School-voorbeeld van geslaagde subsidiëring

Art Nouveau-complex ondergaat duurzame restauratie

Monumentenstad Kampen

Kampen: Voormalig raadhuis nu Stedelijk Museum

Authenticiteit altijd als uitgangspunt

Journaal

Verbouwing jaren dertig leidend bij restauratie raadhuis Vught

Raadhuis Vught: Bouwen aan de toekomst, met respect voor het verleden

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.: Herbestemming nieuwe pijler monumentenzorg

80 BOUWEN AAN MONUMENTEN TIJDSCHRIFT OVER MONUMENTENZORG, RESTAURATIE, BEHEER EN BEHOUD VAN CULTUREEL ERFGOED

TIJDSCHRIFT OVER MONUMENTENZORG, RESTAURATIE, BEHEER EN BEHOUD VAN CULTUREEL ERFGOED

2010

ST. VITUS HILVERSUM:

2010 NUMMER 2

VOORBEELD GESLAAGDE SUBSIDIËRING MONUMENTENSTAD

KAMPEN

RESTAURATIE RAADHUIS VUGHT THEMA

SCHILDERWERKEN

2 2010044_bam_02_opmaak.indd 1

Cover: Raadhuis Kampen nu Stedelijk Museum, foto: Gemeente Kampen

12-07-2010 16:47:42

Thema Schilderwerken: Kleuren van toen, technologieën van tegenwoordig

Thema Schilderwerken: Kalkverf en Kalei afwerkingen

Thema Schilderwerken: Vakcollege investeert in monumentenbehoud

Thema Schilderwerken: Het beste uit je product halen

Thema Schilderwerken: SRAL: internationaal speler in de restauratiebranche

Restauratie Fort Hoek van Holland

Restauratie toren Lambertuskerk Nederweert niet zonder slag of stoot

Ook restauratie voegwerk vraagt vakmanschap

Wie doet wat?

Bouwen aan monumenten ST. VITUSKERK, Hilversum

Restauratie St. Vitus dit jaar afgerond

‘Schoolvoorbeeld van geslaagde subsidiëring’ De Hilversumse St. Vituskerk is al ruim een eeuw een baken in het Gooi; de 98 meter hoge kerktoren is van heinde en verre zichtbaar. Maar de grootste neogotische kerk van ons land had te maken met achterstallig onderhoud: de toren van de St. Vitus was in verband met gevaar afgesloten voor bezoekers en lekkage bracht veel schade toe aan het rijksmonument. Na een voorbereidingsperiode van 5 jaar kon in 2003 een aanvang worden gemaakt met een grootschalige casco-restauratie, die eind dit jaar wordt afgerond.

Bouwen aan monumenten ST. VITUSKERK, Hilversum

De St. Vituskerk staat er in zijn huidige vorm sinds 1892 en is een ontwerp van de Roermondse architect Pierre Cuypers, die naast tientallen kerkgebouwen tevens het Rijksmuseum, het Amsterdamse Centraal Station en Kasteel de Haar op zijn conto heeft staan. Voor de bouw van de St. Vituskerk nam Cuypers drie jaar de tijd. Restauratie-architect Paul van Vliet uit Loosdrecht - verantwoordelijk voor de restauratie van De Haar en vele neogotische kerken - maakte in opdracht van het kerkbestuur een masterplan met financiële onderbouwing en medio 2003 werd gestart met de restauratie van de

toren van de St. Vitus, omdat de veiligheid op de grond niet meer kon worden gegarandeerd. Het gebruik van de twee zwaarste klokken werd bijvoorbeeld niet meer toegestaan omdat niet kon worden uitgesloten dat ze tijdens het luiden uit de toren zouden vallen.

Subsidie De kerk in het Hilversumse centrum werd aangewezen als ‘kanjermonument’ en de parochie H. Vitus en H. Willibrord heeft in dat kader ruim 6,8 miljoen euro subsidie toegewezen gekregen op basis van het Besluit Rijkssubsidiëring Grootschalige

Restauraties. Die rijkssubsidie dekte ongeveer 70% van de restauratiekosten. De rest van het bedrag werd bijeengebracht met behulp van fondsenwerving en acties binnen de parochie. “Parochianen konden bijvoorbeeld kerkramen sponsoren en er is ook gecollecteerd ten behoeve van de restauratie; verder heeft de gemeente een bijdrage geleverd – ook in de projectorganisatie. De St. Vitus is immers de hoofdkerk van Hilversum”, aldus koster Maarten van Aken, die onbezoldigd restauratieadviseur is namens het kerkbestuur en een uitgebreide website bijhoudt over de kerk. ▼

‘Bouwfysische problemen ondervangen’

De toren van de Hilversumse Vituskerk is opgebouwd uit baksteen van verschillende datering en kwaliteit. Scheurvorming was een belangrijke reden voor de restauratie, en voor de oplossing werd contact gezocht met constructiebureau De Prouw uit Bunnik, dat adviseerde de torengevel door middel van verankering en inboeting - het inmetselen van hele bakstenen op plaatsen waar bakstenen zijn gescheurd of waar de baksteenconstructie niet homogeen meer is - te stabiliseren. Constructeur Rik Danen: “De constructie is verankerd met ‘wokkelvormige’ elementen van rvs, die zijn verlijmd in het metselwerk. Verder zijn de holten achter het metselwerk gevuld, waardoor één massief geheel ontstaat.” De Prouw bedacht daarnaast een oplossing voor het in de lucht houden van de spanten van de houten vieringtoren, waarvan de spantvoet was aangetast.

Waa r o m we e r a l t i j d zo v r o e g b i j g e r oe p e n wo r d e n … O ok bij de r est au ratie van d e Vi t u ske r k i n H i l ve r su m. Vroeg. Vijf letters. Een woord. Voor ons staat het voor optimaal. Voor slim, voor denken, voor vooruitzien. Met kennis van zowel heden als verleden. Die instelling passen we ook toe als het gaat om paleizen, kerken, woonhuizen, musea en monumenten. We weten hoe er vroeger werd gebouwd. Die ervaring passen we vandaag toe als het gaat om restauratie en renovatie. Met een groot hart voor uw pand, noodzakelijke kennis van details, bouwstijlen en oog voor moderne gebruikseisen en comfort. Schakel & Schrale wordt steeds vaker vroeg in het traject betrokken. Hoe vroeger onze betrokkenheid, des te eerder krijgt uw historische pand weer de meerwaarde terug die het verdient. Voor een afspraak belt u met de vestiging Amsterdam, (020) 574 52 74 of met één van onze andere vestigingen. Hoe vroeger, hoe beter. www.schakel-schrale.nl

Bouwen aan monumenten ST. VITUSKERK, Hilversum

“Het masterplan kon volledig worden uitgevoerd binnen een sluitende begroting. Maar als kerkbestuur hadden wij dit project nooit alleen kunnen financieren. Deze restauratie is een schoolvoorbeeld van succesvolle subsidiëring.”

Kerkgebouw Tijdens de eerste fase van de restauratie werd de klokkenstoel compleet vervangen - door een exemplaar van gegalvaniseerd staal, werd de houten constructie van de toren versterkt en de spits bedekt met nieuwe leien. Met een op maat gemaakt steigerontwerp en een 70 meter hoge bouwlift kon de toren van top tot teen worden gerestaureerd. De herstelde toren werd eind 2004 opgeleverd. Voor de restauratie van het kerkgebouw werd een nieuwe bouwteamovereenkomst getekend, met als resultaat dat het werk opnieuw aan restauratie-aannemer Schakel & Schrale uit Amsterdam kon worden gegund. Senior projectleider Hans van Vianen van Schakel & Schrale: “De bouwplaatsinrichting kon blijven staan, en dat leverde zowel logistiek als financieel vele voordelen op. Wij hebben bovendien een speciale kerkenploeg, voortkomend uit een molenploeg. ▼

Bouwen aan monumenten ST. VITUSKERK, Hilversum

Die bestaat volledig uit vakmensen die liefst niets anders doen dan kerken. Zij vonden trouwens de meest opmerkelijke dingen tijdens het werk, zoals oude verfblikken en kranten uit de bouwperiode; daar is inmiddels een klein museum van te maken.”

Vieringen In 2006 begon Schakel & Schrale met de restauratie van het koor, de vieringtoren, de noordelijke traptoren en een klein deel van het noordertransept van de St. Vitus. Het orgel van de kerk aan de Emmastraat werd stofdicht ingepakt en de bouwplaats door een groot stofschot gescheiden van de rest van de kerk, zodat de vieringen gewoon doorgang konden vinden. Na oplevering eind 2007 volgde een tweede tranche werkzaamheden in het kerkgebouw, dat het meest kostbare deel van de restauratie omvatte: de aanpak van de transepten, het middenschip en de sacristie. Het 7 traveeën tellende middenschip van de St. Vituskerk heeft precies één jaar in de steigers gestaan. Op 4 mei 2009 werden de laatste glas-in-loodramen in de hoge lichtbeuk teruggeplaatst. ▼

CON NSTR RUCTIIEBUR REAU U DE PROU P UW BV V ADVIE ESBUREAU VOO OR BOUW WCONST TRUCTIES

Posttbus 164 4 3980 0 CD BU UNNIK w.nl www.de-prouw T 030 25 40 888 F 030 25 14 457 4 prouw.nl M buro@de-p

Nieuwb bouw Renov vatie Restau uratie

Gansstraat 143, 3582 EG Utrecht, telefoon (030) 2515799, telefax (030) 2511083 email: info@stichtschoonmaakgroep.nl Bankrelaties: F. van Lanschot Bankiers Utrecht rek.nr. 69.97.04.111, ABN AMRO Utrecht, rek.nr. 41.63.82.797, ING 305143

GEVEL-HOGEDRUKREINIGING EN

Gespecialiseerd in reinigingsactiviteiten

IMPREGNERING, VOCHTSTRALEN, GRAFFITI-PREVENTIE,

•

Gevelreiniging door middel van hydrothermisch reinigen, vochtstralen, wervelreiniging, hogedruk- en stoomreiniging M.B.V. VOCHTSTRALEN, ALUMINIUMREINIGING EN CONSERVERING • Reinigen van tunnels, viaducten, bruggen, plaveisels, straatmeubilair etc. • Monumentenschoonmaak • Brand- en roetreiniging • Opleveringsschoonmaak • Tapijt- en meubelreiniging • Moluculaire luchtbehandeling bij stankoverlast • Verhelpen van waterschade bij wateroverlast • Demarkeren van wegbewijzering op asfalt o.i.d. BRANDSCHADE REINIGING EN RECONDITIONERING, TAPIJTREINIGING EN IMPREGNERING, DEMARKEREN

't Sticht.indd 1

01-07-2010 16:49:18

Bouwen aan monumenten ST. VITUSKERK, Hilversum

‘Indirecte verlichting brengt sfeer’ ‘Licht en de kerk’ is de veelzeggende naam van de website van verlichtingsadviseur Vermeulen Lichtarchitectuur, die 95% van zijn werkzaamheden in kerken uitvoert. “Met licht kun je bereiken dat God niet ver weg is, maar dichtbij.” Vermeulen Lichtarchitectuur wordt voornamelijk aangezocht door restauratiearchitecten, die modernisering zoeken van de in de kerk aanwezige lichtbronnen. Wat doet directeur/eigenaar Hendrik Jan Vermeulen op het moment dat zo’n opdracht binnenkomt? “Ik ga uiteraard langs om de sfeer te proeven en werk dan een lichtontwerp uit.” In het geval van de Hilversumse St.-Vituskerk betrof het naast advies ook realisatie, ten behoeve van de verlichting in het gehele kerkgebouw – aangebracht op 15 tot 20 meter hoogte. In de St.-Vitus werd gekozen voor een speciale reflectortechniek voor energiebesparende lichtbronnen, op basis van een lichtbesturing met 10 sfeermogelijkheden. “Indirecte verlichting is daarbij een heel belangrijk punt: wij richten armaturen op het eikenhouten gewelf en door middel van reflectie ontstaat een geheel passende sfeer. Wij zoeken naar accentverlichting. Op een bepaald moment wordt het grote missiekruis verlicht; op een ander het altaar. Wij hebben met zo’n 100 kerken ervaring en multifunctioneel gebruik van gebouwen is één van onze specialismen.”

Interieur De tegelvloer van de kerk werd plaatselijk gerepareerd en uitgebreid met nieuwe tegels, op plaatsen waar in onbruik geraakte bankenvlonders lagen. De verlichting en de geluidsinstallatie werden in 2002 al compleet vernieuwd; de fundering kon eveneens ongemoeid worden gelaten tijdens de restauratie. Van Vliet: “Die was prima in orde. We zitten hier op de eindmorenen van de IJstijd.” Ook aan het interieur van de kerk is in principe niets veranderd of verbouwd. Wel werden de kruisgewelven en de muren gereinigd en zijn alle glas-in-loodramen uitgenomen,

gerestaureerd en zo nodig verlood. “Bij het reinigen van de muren met oplosmiddel zijn originele schilderingen die in de jaren zestig van de vorige eeuw met witte muurverf waren weg geschilderd, weer tevoorschijn gekomen; die worden zo nodig bijgewerkt, maar het grootste deel is intact gebleven. En in de nok zie je nog een beeltenis van de architect; Cuypers deed dat vaak in zijn bouwwerken.” “Onze vakmensen laten volgens traditie nog steeds hun naam achter op werk dat zij afleveren”, zegt Van Vianen. “Het gebouw waaraan je werkt wordt toch een beetje van jezelf.” ▼

Energieweg 19 4231 DJ Meerkerk Postbus 4 4230 BA Meerkerk Tel. 0183-358777 Fax 0183-358787 • Alle voorkomende info@vandervegt.nl

staalconstructies, trappen, hekwerken zowel in staal, aluminium en roestvrijstaal • Smeedwerk

NGK erkende restauratie

• Stalen ramen • Restauratie projecten

Smederij

Schoon Licht: functionele, kosten- en klimaatbewuste kerkverlichting ineen. Schoon Licht zorgt niet alleen voor maximale visuele ergonomie en een beter lichtcomfort,

spraakmakend

LICHT

maar ook voor optimale energiebesparing ten behoeve van kostenbeheersing en het duurzaam beperken van CO2-uitstoot.

Bij Schoon Licht voor kerken werken wij samen met Agentschap NL, het agentschap voor innovatie en duurzaamheid van de rijksoverheid.

VERMEULEN LICHTARCHITECTUUR Het bureau voor lichtadviezen op maat

Grotestraat 25, 7081 CA Gendringen (0315) 34 61 64, www.lichtendekerk.nl

Partners voor advies, ontwerp en productontwikkeling

Bouwen aan monumenten ST. VITUSKERK, Hilversum

Zoon

‘Torenkruis is uniek’

Commercieel directeur Wesco Wijnen van smeed- en constructiebedrijf Van der Vegt reed in 1989 langs het Haagse Vredespaleis en stelde zichzelf de vraag: ‘als ik hier nog eens het hekwerk mag restaureren?’. 21 jaar later is het zover. Het Vredespaleis is maar 1 van vele monumentale projecten die door Van der Vegt wordt gerestaureerd. Het Amsterdamse Rijksmuseum - “waarvan wij ook het onderhoud van het hekwerk uitvoeren” - is een ander voorbeeld, en van dezelfde 19de eeuwse bouwmeester Pierre Cuypers is de Hilversumse Vituskerk. Cuypers verwerkte veel ijzerwerk in zijn ontwerpen. “In de eerste fase van de renovatie in 2006 vervingen wij de stroppen en trekstangen door hoogwaardig rvs. Delen die verdwijnen in het metselwerk worden standaard in rvs uitgevoerd, omdat corrosie uitzetscheuren veroorzaakt. De gevelankers werden vervangen door staal met een duurzame deklaag. Het beeldkruis in de kerk hebben wij vervolgens in Meerkerk gerestaureerd.” Een belangrijk onderdeel van de restauratie kwam in de tweede fase (2007) aan bod: het torenkruis op de 98 meter hoge trappentoren. “Zo’n torenkruis zie je maar eens in de 30-40 jaar van dichtbij; het moet met een bouwkraan geïnspecteerd en naar beneden gehaald worden. Het is een prachtig, uniek exemplaar; ook het torenkruis is in onze hal in Meerkerk gerestaureerd.”

Aan de schilderingen heeft bijvoorbeeld ook de zoon van de oprichter van het bedrijf – Lolle Schakel – gewerkt. Schakel & Schrale heeft veel ervaring opgedaan in de Hilversumse kerk. Van Vianen: “Wij hebben er niet voor niets een leerlingenbouwplaats van gemaakt; in de St.Vituskerk worden zowel timmerlieden, metselaars als leidekkers opgeleid.” Terwijl de afrondende werkzaamheden nog tot eind dit jaar in beslag nemen, is de cascorestauratie van het kerkgebouw zo goed als afgerond. Van Aken: “In december moeten wij van de subsidiegever klaar zijn; de restauratie van de aangebouwde pastorie valt daarbuiten; dat is weer een ander rijksmonument en is dus ook apart aanbesteed.” Ook hier gaat de Amsterdamse BAM-dochter Schakel & Schrale weer aan het werk voor een casco-restauratie met dezelfde nevenaannemers. ▼

WIE DOET WAT

van uw beslissing. Een vakman of -vrouw die de tijd neemt, u de ruimte geeft en die een sparringpartner van niveau is. Bonnema Makelaars bemiddelt al jaren bij de aan- en verkoop van monumenten en weet als geen ander wat van een monument een thuis maakt. Informatie over onze vestigingen vindt u op www.bonnema.nl.

Interieurs

Meubelstoffering Meubelstoffering

MACHTELD DE VOS VAN STEENWIJK Herengracht 278-s, 1016 BX AMSTERDAM T..........................................+31 (0)20 3306542 E machteld.devos@planet.nl W www.machtelddevos.nl

OOSTENDORP BV Vlasakker 12, 3417 XT MONTFOORT T..........................................+31 (0)348 471921 F......................................... +31 (0)348 474467 E info@oostendorp.biz W www.oostendorp-stoffering.nl

BONNEMA Minderbroederssingel 50, 6041 KK Roermond T .......................................+31 (0)475 577111 F .......................................+31 (0)475 577110 W www.bonnema.nl

Restaurateurs

Kunststof en aluminium profielen Ongediertebestrijding e COLORMATICS Toekomstlaan 25-3, B - 3600 GENK (ZWARTBERG) T............................................+32 (0)89 702890 F............................................+32 (0)89 712391

Leidekkers

RENTOKIL Postbus 129, 3454 ZT DE MEERN T ......................................+31 (0)800 0226600 F ......................................+31 (0)342 444266 W www.rentokil.nl

VAN MILT RESTAURATEURS BV Kauwenhoven 38, 6741 PW LUNTEREN T ...................................... +31 (0)318 482256 F ...................................... +31 (0)318 484189 E info@vanmiltrestaurateurs.nl W www.vanmiltrestaurateurs.nl

Restauratiemortels

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 voor alle informatie over een vermelding

BOFIMEX BOUWSTOFFEN

VAN DE KIMMENADE BV Hof Bruheze 404, 5704 NR HELMOND T........................................ + 31 (0)492 512164 F........................................ + 31 (0)492 558867 E info@leiendaken.nl W www.leiendaken.nl

LEI EN DAKDEKKERSBEDRIJF D. FÜSERS BV Veldweg 44, 6075 NL HERKENBOSCH Postbus 478, 6040 AL ROERMOND T..........................................+31 (0)475 535828 F......................................... +31 (0)475 535827 E............................................. info@fusersdak.nl

VAN LIEROP CONSERVEERT & HERSTELT HOUT | VERDRIJFT VOCHT Regio Noord Postbus 52, 2400 AB ALPHEN A/D RIJN T..........................................+31 (0)172 433514 E info@vanlierop.nl W www.vanlierop.nl Regio Zuid en Belgie postbus 48, 5298 PB LIEMPDE T..........................................+31 (0)411 632647 E info@vanlieropzuid.nl W www.vanlierop.nl

BOFIMEX BOUWSTOFFEN BV Krombraak 3, 4906 CR OOSTERHOUT T..........................................+31 (0)162 499575 F..........................................+31 (0)162 499135 E info@bofimex.nl W www.bofimex.nl

Siersmederijen

Ornamenten

Leisteen import

LEISTEEN IMPORT DE HERTRAK Hertraksestraat 6, 5435 XM ST. AGATHA (CUIJK) T ........................................+31 (0)485 312224 F ........................................+31 (0)485 314717 E info@natuurlei-hertrak.nl W www.natuurlei-hertrak.nl

PRINS ORNAMENTIEK De Oude Bleijk 70, 2266 CL LEIDSCHENDAM T ...................................... +31 (0)6 53401827 E info@prinsornamentiek.nl W www.prinsornamentiek.nl

Project Ontwikkelaars

G. DE ROOY LAS EN SIERSMEEDWERK Seringstraat 29, 6744 WZ EDERVEEN T......................................... +31 (0)318 573231 F......................................... +31 (0)318 571100 E info@gderooy.nl W www.gderooy.nl

Smederijen

Makelaars

DE LANDERIJE MAKELAAR EN ADVISEUR Kerkstraat 5, 4285 BA WOUDRICHEM T .......................................+31 (0)183 402500 E info@landerije.nl W www.landerije.nl

MUERMANS GROEP Oude Borgstraat 12, Merum-Herten Postbus 124, 6040 AC Roermond T .......................................+31 (0)475 350080 F .......................................+31 (0)475 315034 W www.meurmans.nl

SMEDERIJ OLDENHAVE BV Bedrijvenweg 6, 7251 KX VORDEN T......................................... +31 (0)575 551428 F......................................... +31 (0)575 551714 E info@smederijoldenhave.nl W www.smederijoldenhave.nl



 

   

SMEDERIJ ROMBOUT BV Rijksstraatweg 9, 4197 BA BUURMALSEN T ...................................... +31 (0)345 572284 F ...................................... +31 (0)345 572284 E info@rombout.com W www.rombout.com

WILPSTRA B.V. FIJNCONSTRUCTIE- EN SIERSMEEDWERK Hoofdstraat 160, 9861 AM Grootegast T .......................................+31 (0)594 612112 F .......................................+31 (0)594 613844 E info@wilpstra.nl

Tegels

OSMUNDA Postbus 1026, 5512 ZG VESSEM T......................................... +31 (0)497 592164 F......................................... +31 (0)497 592263 E tvz41@tele2.nl W www.osmunda.eu

Timmerfabrieken

VAN VLIET AMEIDE B.V. Hogewaard 1, 4233 VX AMEIDE T......................................... +31 (0)183 601544 F......................................... +31 (0)183 601826 E info@vanvlietameide.nl W www.vanvlietameide.nl

VAN BUUREN Nijverdalseweg 125, 7461 AG RIJSSEN T .......................................+31 (0)548 535353 F .......................................+31 (0)548 535355 E info@van-buuren.com W www.van-buuren.com

ASSA ABLOY Nederland B.V. Meerval 3-5, 4941 SK RAAMSDONKSVEER T .................................... + 31 (0)88 6394600 F ..................................... +31 (0)88 6394675 E info@assaabloy.nl W www.assaabloy.nlVraggestuurd

DUCO “Ventilation & Sun Control” Handelsstraat 19, B-8630 Veurne T ..........................................+32 (0)58 330033 F ..........................................+32 (0)58 330044 E info@duco.eu W www.duco.eu

UNILUX NEDERLAND B.V. Schouwrooij 18, 5281 RE BoxTEL T .......................................+31 (0)411 677953 F .......................................+31 (0)411 684277 E info@uniluxbv.nl W www.uniluxbv.nl

Verbindingen voor de bouw

GEBR. BODEGRAVEN BV Atoomweg 2, 2420 AA NIEUWKOOP T ......................................+31 (0) 172 520110 F ..................................... +31 (0) 172 571753 E info.gb.nl W www.gb.nl

Verfproducten

     

www.HistorischeHoutenVloeren.be HISTORISCHE HOUTEN VLOEREN St. Katelijnestraat 41, B-2800 MECHELEN T ........................................+ 32 (0)15 277548 F ........................................+ 32 (0)15 276573 E info@HistorischeHoutenVloeren.be W www.HistorischeHoutenVloeren.be

Vochtbestrijding

Galerij : Sint-Katelijnestraat 41, B-2800 MECHELEN (België) (ook werkzaam in Nederland, Frankrijk, Engeland, Zwitserland, …)

Tel. +32 478 564954 e-mail info@HistorischeHoutenVloeren.be

ALPHA VOCHTTECHNIEK Leliestraat 11, 4711 HV SINT WILLEBRORD Postbus 409, 4600 AK BERGEN OP ZOOM T......................................... +31 (0)165 386200 F......................................... +31 (0)165 386288 E info@alphavochttechniek.com W www.alphavochttechniek.com

KÖSTER AFDICHTINGSSYSTEMEN BV Postbus 432, 3840 AK HARDERWIJK T......................................... +31 (0)341 467090 F......................................... +31 (0)341 467099 E info@koster-afdichtingssystemen.nl W www.koster-afdichtingssystemen.nl

Wandspanning

FRANS HAZENBOSCH Hollandseweg 17, 4635 BD HUIJBERGEN T..........................................+31 (0)6 55331647 E info@franshazenbosch.nl W www.franshazenbosch.nl W www.wandbespanning.nl

Meubelstoffering

TIMMERFABRIEK GEBRS BOS BV Zuidzijde 152, Postbus 4, 2977 ZG GOUDRIAAN T......................................... +31 (0)183 583583 F......................................... +31 (0)183 582678 E info@tifabos.nl W www.tifabos.nl

LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 E info@linova.nl W www.linova.nl

WIE DOET WAT

Vloeren

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 voor alle informatie over een vermelding

Ventilatie