Bouwen aan
Vlaanderen
Foto: Georges De Kinder, voor Jaspers-Eyers
Va k j a a r b o e k v o o r d e b o u w
Bouwen aan
Vlaanderen Va k j a a r b o e k v o o r d e b o u w
Bouwen aan
Vlaanderen Va k j a a r b o e k v o o r d e b o u w
Beste Lezer, Tien jaar geleden rolde het eerste nummer van toen nog Bouwen aan Limburg van de persen. Sindsdien is Bouwen aan Vlaanderen geĂŤvolueerd tot een magazine dat niet alleen de mooiste bouwprojecten in heel Vlaanderen en Brussel belicht, maar tevens oog heeft voor wat er leeft in de sector. Bij de studiebureaus en architecten, die er met toenemend succes naar streven om de nieuwste inzichten en bekommernissen over milieubewust en duurzaam bouwen in de praktijk om te zetten. Bij de leveranciers van bouwmaterialen, die hen hiervoor de nodige hulpmiddelen aanreiken. Bij de aannemers, die uit hun historische rol van pure uitvoerder gegroeid zijn tot meedenkende en creatieve partner. Bij de leveranciers van materieel, wiens bijdragen we vooral zien in het toegenomen comfort en de grotere veiligheid op onze bouwplaatsen. De laatste jaren hebben we ook meer aandacht besteed aan de vastgoedmarkt, aan de juridische en verzekeringsaspecten. In de toekomst willen we nog meer facetten in deze publicatie betrekken. Zoals het beleid omtrent ruimtelijke ordening. Of de problematiek van archeologische prospecties op bouwplaatsen. In dit jaarboek komen we terug op enkele van de mooiste projecten die we tijdens de voorbije jaren aan bod lieten komen in Bouwen aan Vlaanderen. Ook de meeste bedrijfsreportages hebben wat van een brede terugblik. Bedrijfsverantwoordelijken die er actief bij betrokken waren vertellen over onder meer de eerste pogingen om PPS-projecten op het getouw te zetten en over de ontwikkeling van steeds energiezuiniger profielen. Bij heel wat projectbezoeken voelden we ons bevoorrechte getuigen. Zoals dat aan de nieuwe verkeerstoren van Steenokkerzeel. Van andere kan het grote publiek constant meegenieten. Zoals in het gerenoveerde Atomium, in de Permekebibliotheek in Antwerpen of in het Gentse Museum voor Schone Kunsten. Maar ook in de bedrijfswereld, soms verborgen in de anonimiteit van een bedrijventerrein, zagen we heel wat pareltjes. Het hoeven niet noodzakelijk de grootste, meest beglaasde of meest centraal gelegen gebouwen te zijn die aanspreken. Heel wat artistiek geschoolde jonge buitenlanders herinneren zich van hun bezoek aan Antwerpen niet de kathedraal of het stadhuis, maar wel de hoekgevel, in de vorm van een scheepsboeg, van de hoek Schilders- en Plaatsnijdersstraat, achter het Museum voor Schone Kunsten. En wie langs de Brusselse Zandstraat het Stripmuseum bezoekt herinnert zich achteraf niet zozeer de stripfiguren, maar wel het door Victor Horta (1906) ontworpen art nouveaugebouw, oorspronkelijk een warenhuis. En is het voormalige gebouw van de HollandAmerikalijn op Kop van Zuid, nu hotel New York, niet dĂŠ blikvanger van het huidige Rotterdam? Misschien zijn de bedrijfs- en logistieke gebouwen die we nu optrekken de bezienswaardigheden van de toekomst?
Koen Mortelmans
Bouwen aan
Vlaanderen Va k j a a r b o e k v o o r d e b o u w
Uitgave 2009 Verschijnt 1 x per jaar
verantwoordelijke Uitgever
21
28
32
H.B.J.M. Louwers Wildlaan 7 Postbus 15, 3910 Neerpelt, België T +32 (0)11 605540 E info@louwersmediagroep.be
Redactieadres
Koen Mortelmans Kempenlaan 5 2160 Wommelgem T +32 (0)3 3536066 E redactie@bouwenaanvlaanderen.be
Redactie
Dave Cuypers Luc De Smet Henri Gielen Els Jonckheere Koen Mortelmans Rik Neven Michel Vanden Heede Bert Verbeke Chantal Verrecas
Bladmanagement
Philippe Bourda T +32 (0)9 2209250 M +32 (0)9 2209252 E p.bourda@louwersmediagroep.be
REDACTIE
11 CIB Vlaanderen viert in 2009 75-jarig bestaan 13 Bouw speelt steeds meer een sleutelrol
Advertenties
Postbus 15, 3910 Neerpelt, België T +32 (0)11 605540 E verkoop@louwersmediagroep.be
Secretariaat
15
BVA, de Bond van Vlaamse Architecten
Manuela Depenbrock
Fotografie
Marc Sourbron e.a. Luchtfoto’s: www.vlaanderenuitdelucht.be
Doelgroep
Bouwen aan Vlaanderen is een communicatieplatform dat met name architecten, projectontwikkelaars, aannemers, installateurs, woningbouwcorporaties, gemeenten, overheidsinstellingen en opdrachtgevers uit alle betrokken regio’s van Vlaanderen informeert.
17 ORI, een representatieve brancheorganisatie 18 10 jaar Bouwen aan Vlaanderen, een terugblik 21 Tafelen of ontwaken met zicht op de Graslei
vormgeving/art direction
Logo Reclame- Ontwerpbureau Valerie Berben Richard Kokx
druk
28 Ecologisch hoofdkwartier voor Eandis
Drukkerij Offset Service
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.
32 Hoog comfort en laag energieverbruik centraal voor Nike Equipment
36
47
56
36 Feestelijk winkelen in Antwerpen 44 Juma Beton verdrievoudigt productie met opening nieuwe vestiging
47 Financietoren klaar voor 21ste eeuw 52 Eenvoud siert, energiebezuiniging rendeert!
56 Prinsheerlijk op hotel in Brugse stadscentrum 58 Bouwen aan Vlaanderen en het BAVL-Jubileumboek 148 Bladmanager Philippe Bourda Blikt terug en kijkt vooruit
150 Wie zijn wij?
Bouwen aan
Vlaanderen Va k j a a r b o e k v o o r d e b o u w
60
69
97
PRESENTATIES
60 Cordeel 63 GRC Industriebouw 67
Duco Ventilation Systems
69
EL Architects
70 M&M Ilegems 73 GACS Solutions 75
GET
79
KA Construct
81
Keysers
85 Platteau 87 Alheembouw 89 Sonorcontrol 93 C.V.R. 94 Assumax 97
Jaspers-Eyers
101 Zumtobel 105 Van Roey
113
128
109 Interalu 113 Domo Zele 115 Archimedes 117 Renson 119 Van Wellen 121 Easyfairs 123 ABT 125 Colt International 128 Jef van Oevelen 131 IBO-Investpro 134 Jansen Group 136 Pellikaan 141 De Waal Palen 142 BURO II & ARCHI+I 145 www.vlaamsearchitectuur.be 146 Advocaten Ockier
142
De MG-Tower in Gent, waarvan de uitvoering dit najaar begint en dat het eerste energetisch zelfbedruipende torengebouw zal zijn. Architectenbureau Jaspers en Eyers
10
CIB
CIB Vlaanderen viert in 2009 75-jarig bestaan In 1934 zag met Chambre Immobilière de Belgique, toen al afgekort tot CIB, de eerste beroepsvereniging van de vastgoedsector het levenslicht. Die vereniging werd in 1962 omgevormd tot de provinciaal georganiseerde Nationale Federatie van Immobiliënkamers van België (N.F.I.K.B.).
In 1983 werd CIB Vlaams Gewest vzw opgericht. Daarmee speelden de initiatiefnemers in op de toen op gang getrokken federalisering van de staatsinstellingen. CIB Nationaal onderging dan ook een definitieve opdeling in drie gewestelijke instellingen, CIBRA (CIB Brabant) opgesplitst in Vlaams- en Waals-Brabant en in het hoofdstedelijk gebied Brussel. Omdat de kaderwet Verhaegen, de wet van 1 maart 1976 tot reglementering van de bescherming van de beroepstitel en van de uitoefening van de dienstverlenende beroepen, slechts één Beroepsinstituut
met twee taalgemeenschappen voorzag, besloot ook CIB Vlaams Gewest haar statuten in die zin op te stellen. Ze koos voor de naam CIB Vlaamse Gemeenschap, intussen gewijzigd in CIB Vlaanderen.
Uw beroepsvereniging CIB Vlaanderen, voluit de Confederatie van Immobiliënberoepen van Vlaanderen, is met zijn meer dan 900 hoofdleden (kantoren) de grootste en meest representatieve beroepsvereniging van vastgoedmakelaars. Naast vastgoedmakelaars vinden ook andere vastgoedberoepen, zoals vastgoedbeheerders, -promotoren en –experten, en de toeristische verhuurkantoren onderdak bij onze organisatie. Hierdoor is CIB Vlaanderen de aangewezen gesprekspartner bij uitstek voor de overheid en andere beroepsorganisaties. CIB is een door de Hoge Raad voor de Middenstand erkende beroepsvereniging. CIB Vlaanderen, CIB francophonie en CIB Brussel zijn autonome organisaties die via CIB Nationaal en de Europese Raad van Immobiliënberoepen (CEPI) een hechte band met elkaar hebben. CIB Vlaanderen telt zes lokale afdelingen, één in elke Vlaamse provincie en, gezien het specifieke karakter van vakantieverhuur, één voor de Vlaamse kust. Binnen CIB Vlaanderen worden de verschillende beroepscategorieën vertegenwoordigd door federaties.
CIB Vlaanderen als kwaliteitslabel CIB Vlaanderen is de drijvende kracht achter de professionalisering van het beroep van vastgoedmakelaar. Een CIB-makelaar is een goed opgeleide en uitstekend geïnformeerde beroepsbeoefenaar, die op de hoogte blijft van de evoluties op de markt en die zich permanent bijschoolt. Sinds jaar en dag staan het imago van het beroep van vastgoedmakelaar, de kwaliteit van de dienstverlening en de bescherming van de consument bovenaan het prioriteitenlijstje van CIB Vlaanderen. Met de slogan ‘Vastgoed zonder kopzorgen’ profileert CIB Vlaanderen zich dan ook als kwaliteitslabel bij het grote publiek. CIB Vlaanderen biedt haar leden een zeer uitgebreid dienstenpakket aan en behartigt met talloze initiatieven en op verschillende fronten elke dag opnieuw de belangen van de vastgoedprofessionals en de hele vastgoedsector. ❚
Kortrijksesteenweg 1005 9000 Gent Tel.: 0032 (0)9 222 06 22 Fax: 0032 (0)9 222 28 95 info@cib.be www.cib.be
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
11
Assumax nv, in zijn huidige vorm opgestart in 1996, is een snel evoluerend makelaarskantoor dat is vergroeid met de ondernemingswereld. Met een aantal ondernemers als aandeelhouders, spitst het kantoor zich vooral toe op het aanbieden van globale verzekeringspolissen voor (hoofdzakelijk) bedrijven op zowel nationaal, als internationaal niveau. De centrale ligging Gent – Antwerpen – Brussel biedt een waaier aan mogelijkheden om van daar uit een groot gebied te servicen. Mede door de brede know-how die in het kantoor aanwezig is, is Assumax nv ondertussen op vele terreinen actief. Voor de jonge, dynamische groep medewerkers is geen inspanning te veel om, samen met de klant, naar de beste verzekeringsoplossing uit te zien.
Assumax nv Belselestraat 83 • 9250 Waasmunster • België Tel: +32 (0)3 735 00 35 • Fax: +32 (0)3 735 00 36 • info@assumax.be • www.assumax.be
VCB
Bouw speelt steeds meer een sleutelrol De bouwsector heeft de voorbije tien jaar de weg gewezen naar meer duurzaamheid. Woningen en andere gebouwen zijn comfortabeler en tegelijk compacter geworden. Meer en meer woonprojecten halen strenge energienormen. Daarnaast is in Vlaanderen een sterke sector van bodemsaneerders en -reinigers gegroeid. Zij kunnen brownfields gebruiksklaar maken, zodat wij minder onbebouwde terreinen (greenfields) moeten aansnijden. Bovendien recycleert de Vlaamse bouw tegenwoordig ongeveer 90% van alle bouw- en slooppuin. Bouwwerken leggen dus minder beslag op niet-hernieuwbare grondstoffen.
Gedurende de laatste tien jaar is de bouw in de Vlaamse economie almaar belangrijker geworden. Ik ben er bovendien van overtuigd dat de economische rol van de bouw in de nabije toekomst nog zal toenemen, met name om de huidige crisis te bezweren. Om de crisis van de jaren dertig aan te pakken, stelde de Britse econoom John Maynard Keynes voor om de overheidsinvesteringen te verhogen. Ze zorgen voor meer tewerkstelling en deze tewerkstelling zou de consumptie en de economie aanzwengelen. Keynes is in de huidige crisis actueler dan ooit. Maar de prioriteiten van de overheidsinvesteringen moeten nu anders liggen dan in de jaren dertig. We moeten de klemtoon leggen op
Marc Dillen
duurzame investeringen. We hebben een nieuwe Keynesiaanse aanpak nodig: een eco-Keynes. De bouwsector staat klaar om haar bijdrage tot een beleid van duurzame overheidsinvesteringen te leveren. Meer nog: de overheid zal daarbij des te meer succes boeken als zij aansluiting zoekt bij de bouwsector. De ecologische uitdagingen in Vlaanderen zijn te groot voor de overheid alleen. Samenwerking met de bouwsector is onmisbaar. Duurzame investeringen bevorderen de tewerkstelling in eigen land. Een duurzame constructie is complex en vraagt nauwkeurige bouw- en afwerkingstechnieken. Ze heeft doorgaans meer installaties en voldoet aan strengere energetische en akoestische eisen. Dat leidt tot extra werkgelegenheid, niet alleen in de bouwsector maar ook bij ontwerpers, leveranciers en producenten. Deze bijkomende jobs komen grotendeels in eigen land tot stand. Duurzame investeringen in de bouw leiden daarenboven tot aanzienlijke energiebesparingen. Vooral in gebouwen bestaat nog heel wat besparingspotentieel. Indien wij dit potentieel uitputten, zullen wij heel wat minder energie moeten invoeren. Wij kunnen ook in eigen land energie opwekken, met zonnepanelen, windmolens, warmtepompen en andere hernieuwbare bronnen. Dit alles zal tot een structurele verbetering van onze handelsbalans lei-
den. Als wij de verdere uitbouw van onze transportinfrastructuur duurzaam aanpakken, kunnen wij zelfs de ontwikkeling van Vlaanderen tot Europees logistiek knooppunt verzoenen met een beter leefmilieu. Duurzame investeringen in bouwwerken zullen dus iets bereiken wat onmogelijk leek: de combinatie van economische groei met ecologische vooruitgang. Met eco-Keynes zullen wij de crisis duurzaam kunnen bestrijden. Wij wensen het magazine Bouwen aan Vlaanderen eveneens een duurzame toekomst toe.
Marc Dillen directeur-generaal Vlaamse Confederatie Bouw
Lombardstraat 34-42 1000 Brussel Tel.: 0032 (0)2 545 57 49 Fax: 0032 (0)2 545 59 07 info@vcb.be www.vcb.be
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
13
Gate 25L in Steenokkerzeel Aannemer: Van Roey Ontwerp: Poponcini & Lootens
OpleveringsbezOeken Office & Designpark Frame 21 Herentals
dagtrips FlorĂŠac Lochristi
reizen
Architectuurreis Berlijn
www.bondvlaamsearchitecten.be 14
Bva
BVA, de Bond van Vlaamse Architecten Eind 2005 is BVA gestart met de werking zoals we die nu kennen. De verenigingen die toen al meer dan dertig jaar gezamenlijk aan belangenverdediging deden binnen de koepel “Bond van Vlaamse Architecten”, kozen er dan voor ook de organisatie van hun manifestaties gezamenlijk aan te pakken. De statuten van BVA werden in die zin aangepast. Er werd een beroep gedaan op een professionele ondersteuning, zodat de bestuursleden de handen vrij kregen om zich toe te spitsen op de inhoudelijke aspecten van de werking. Bij de nieuwe BVA vzw kunnen architecten zich rechtstreeks aansluiten, maar ook als bureau of zelfs als vereniging.
Het besef dat zowel een engagement op Vlaams niveau als een regelmatige ontmoeting met de leden essentieel zijn in de werking van een beroepsvereniging, lag aan de basis van de hervorming. Het is immers enkel door de regelmatige ontmoetingen dat leden en bestuursleden contact houden; dat zij op de hoogte blijven van elkaars visie en dat standpunten kunnen bepaald worden. Bovendien blijft er bij de architecten een concrete vraag naar inhoudelijk onderbouwde activiteiten met een dominante plaats voor kwaliteitsvolle architectuur.
bezoeken en architectuurreizen. Ook de bezoeken aan de kantoren van aangesloten bureaus kennen een groot succes. Deze uitstappen worden meestal gecombineerd met een bezoek aan een realisatie en aangevuld met een toelichting over het ontstaan en de werking van de bureaus.
Intussen heeft BVA een werking uitgebouwd complementair aan wat al bestond, gericht op inhoudelijke verdieping en professionalisering van het beroep. Het aspect ontmoeting en netwerking onder confraters is daarbij zeker niet verloren gaan. Concreet gaat het meestal om bouwplaatsbezoeken, opleverings-
In vergelijking met andere beroepsorganisaties zijn voor BVA volgende kernbegrippen belangrijk: • BVA wil werken in een zo groot mogelijke politieke en commerciële onafhankelijkheid • Aandacht voor kwaliteitsarchitectuur staat daarbij centraal
BVA manifesteert zich als een onafhankelijke (politiek neutrale) beroepsvereniging, die ijvert voor de belangen van de architect en die aandacht heeft voor kwaliteitsvolle architectuur (culturele dienstverlening).
• De nadruk ligt op inhoudelijke aspecten van het beroep eerder dan op puur zakelijke belangen • Er wordt uitsluitend positief en oplossingsgericht gewerkt • De uitbouw van professionele en interprofessionele contacten is daarbij onontbeerlijk. Aarzel niet contact met ons op te nemen als u zich als architect of uitoefenaar van een aanverwant beroep terugvindt in deze benadering. ❚
Ernest Allardstraat 21 1000 Brussel Tel.: 0032 (0)2 512 25 78 info@bondvlaamsearchitecten.be www.bondvlaamsearchitecten.be
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
15
AMCA (Antwerpen). KA Construct.
16
ORI
ORI, EEN REPRESENTATIEVE BRANCHEORGANISATIE ORI is de brancheorganisatie van advies- en engineeringbureaus en telt een zeventigtal leden. Deze advies- en ingenieursbureaus zijn zowel groot als klein en tellen zo’n 7.000 werknemers in België. Wij behartigen de belangen van de sector en streven ernaar het kwaliteitsimago van de advies- en ingenieursbureaus te bestendigen en te verbeteren.
ORI-leden zijn zich bij de advisering van de opdrachtgever dan ook steeds bewust van de maatschappelijke implicaties van hun werkzaamheden, zowel bestuurlijk, economisch als ecologisch en sociaal. Zij leveren een essentiële bijdrage tot het tot stand brengen van een duurzame en leefbare samenleving.
zame aanpak, gericht op een toekomst waarbij economische, sociale en ecologische aspecten hand in hand gaan. Het advies- en ingenieursbureau, uw partner voor innovatieve oplossingen voor het veranderend klimaat en met het oog op een duurzame ontwikkeling
Duurzame ontwikkeling ORI is erkend als vertegenwoordiger van de sector van advies- en ingenieursbureaus op federaal niveau en via haar regionale afdelingen op regionaal niveau. Ze treedt namens de sector op als gesprekspartner van de overheid, van opdrachtgevers en van alle voor de sector belangrijke organisaties en instellingen. Bernard Gilliot
Bernard Gilliot, CEO van TechnumTractebel Engineering is voorzitter van ORI. Het is zijn ambitie om ORI en haar leden, de Belgische advies- en ingenieursbureaus, meer zichtbaarheid te geven en deel te laten uitmaken van het maatschappelijk debat. Bernard Gilliot beklemtoont dat advies -en ingenieursbureaus een belangrijke rol te spelen hebben binnen onze maatschappij. Zij hebben de kennis en ervaring in huis om oplossingen te vinden voor de enorme uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden. De klimaatveranderingen gecombineerd met de wereldwijde economische crisis vragen om een innovatieve en duur-
Duurzame ontwikkeling is vandaag een alomtegenwoordig begrip, dat behoort tot de doelstellingen van de bedrijven. Als sector juichen we dit toe en sluiten we ons aan bij dit ontwikkelingsmodel dat voorziet in de behoeften van de huidige generatie zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Duurzame ontwikkeling is erop gericht de sociale en economische behoeften en de bescherming van het milieu te verzoenen door een geïntegreerde, evenwichtige en samenhangende aanpak. Het is essentieel dat de drie dimensies - milieu, sociale en economische aspecten - tegelijk in aanmerking worden genomen. Voor een dergelijke aanpak dienen de economische actoren en de verantwoordelijken van de openbare en private infrastructuren rekening te houden met alle consequenties van hun projecten, ook op lange termijn. Het advies- en ingenieursbureau vormt hierbij waardevolle partner, daar hij de opdracht vanuit een globaal perspectief benadert en op de hoogte is van de recentste technologieën die hij integreert in het project door een interdisciplinaire aanpak. Hij is daarenboven vertrouwd met
de methodes voor kostenoptimalisering. Concreet ziet het advies- en ingenieursbureau vanaf de haalbaarheidsstudie tot de uitvoering van de werken erop toe dat de doelstellingen qua duurzame ontwikkeling worden gehaald: • Zoveel mogelijk beperken van de vervuiling en de aantasting van de milieucomponenten: het water, de bodem, de lucht en de organismen. • Rationeel gebruik van de natuurlijke rijkdommen om de uitputting van de begrensde grondstoffenvoorraden te voorkomen. • Een beroep doen op de best beschikbare technologieën. • En toepassen van economisch haalbare oplossingen. De implementatie van duurzame ontwikkeling uit zich in een permanent streven naar de verwezenlijking van diverse doelstellingen, in elk van haar drie dimensies, economisch, sociaal en ecologisch. ❚
Kolonel Bourgstraat 105 1030 Brussel Tel.: 0032 (0)2 706 05 70 Fax: 0032 (0)2 706 05 79 info@ori.be www.ori.be
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
17
Nieuw !
Nieuw !
3
De Warande Turnhout
2
in
VOOR DE BOUW IN DE GEZOND HEIDSZO
geme huis voor HeenteusdenZo Nieuw ! lder Nieuw
Nieuw !
Maxi A4
❙ F 03 325 99 03
❙ www.euroren t.be
❙ info@eurore nt.be 05-05-2006
11:13:44
ER_BAV2.indd 1 2007029_B AV-0107-co
2
n 633 ❙ 2100 Deurne ❙ T 03 325 43 00
ver.indd 1
V A K T I J D S C H R I F T
❙ F 03 325 99 03
❙ www.euroren t.be
❙ info@eurore nt.be 05-05-2006
V O O R
D E
11:13:44
1
Argos in Antw erpen Scania Parts in Opglabbeek Residentie Van Hembyse in Gent
Central Plaza in Brussel Modular in Roes elare Interconnector in Zeebrugge
1
B O U W
2009056_B
AVL_0109_
30-06-2006
1
frame 21 in Herentals Brandweerka zerne Antw erpen symboliek bij de scheepv aart Kunstige tank stations voor texaco werkplaatsk lassen don Bos co contrasten bij Vanhaere nts
10 • 3 MAANDE LIJKS
n 633 ❙ 2100 Deurne ❙ T 03 325 43 00
Restauratie van begijnhof
Gratis catal ogus ‘06 - ‘07 Kort op www.euro rijks rent.be
Bisschoppenhoflaa
2009 • JAARGA NG
1
Extra handig voor op de werf !
LIJKS ELIJKS
over.indd
Pocket A6
2007 2007• •JAARGA JAARGAN NGG 78 • 32 MAANDE MAAND
2006 • JAARGAN G 7 • 3 MAANDE LIJKS
Extra handig voor op de werf !
Gratis catal ogus ‘06 - ‘07 op www.euro rent.be
Bisschoppenhoflaa ER_BAV2.indd 1 2006033_B AVL0206_c
Imposante loopbrug voor Eu ropawijk in Brussel
Maxi A4
Pocket A6
nUMMer 1 jAArGAnG i 2009 www.BOUwen 10 i 3 MAAndeLijKs AAnVLAAnder VAKtijdscHrif en.Be t VOOr de BOUw
RG
Sorteercen trum van De Post in Ge nt Omega Ph Nazareth arma in
Bouwen aan
Vlaanderen
FT VOOR DE BOUW • WWW.BO UWENAANVLA ANDEREN.BE
VOOR DE BOUW
N U M M E R
NEDERLA VOORNDS-VLA DE BOUWAMS VAKTIJD SCHRIFT
M A A N D E L I J K S
VAKTIJDSCHRI
7
Nieuw !
2007 • JAARGA NG 8 3 MAAND ELIJKS VAKTIJD SCHRIF T VOOR DE BOUW
VAKTIJDS RG CHRIFT
VAKTIJDS CHRIFT
Nieuw !
1
Vlaanderen
VLAANDEREN J A A R G A N G
bouwen aan
BOUWEN BOUWENAAN AANDE VLAANDER GEZOND ENHEIDSZO
BOUWEN AAN 2 0 0 6
10:56:56
22-03-2007
opm.indd
1
17:45:08
19-03-2009
17:05:21
10 jaar Bouwen aan Vlaanderen, een terugblik “Heb jij interesse om een vakblad te maken over de Limburgse bouwsector,” vroeg een zekere Bert Louwers mij ergens in 1999. De vraag overviel me, maar ik vond het zeker de moeite om hiervoor eens naar Weert in Nederland te rijden om met Bert Louwers rond de tafel te gaan zitten.” Aan het woord is Rik Neven, de eerste hoofdredacteur van Bouwen aan Vlaanderen die begin 2007 de fakkel doorgaf aan Koen Mortelmans. Intussen is Bouwen aan Vlaanderen op tien jaar uitgegroeid tot een begrip in de bouwsector en heeft het heel wat teweeg gebracht op de markt. In die tien jaar zijn er heel wat bladen op de markt gekomen die min of meer hetzelfde stramien volgen. Wat dat betreft, mag Bouwen aan Vlaanderen dus zonder meer een pionier en baanbreker in zijn genre genoemd worden.
“In Weert aangekomen, merkte ik meteen dat uitgever Bert Louwers niet aan zijn proefstuk toe was en al heel wat bouwbladen op zijn palmares had staan in Nederland. Een duidelijk bewijs dat er potentieel zat in zijn concept, maar de vraag was of de Belgische markt hier ook rijp voor was. Ik kan niet ontkennen dat ik in het begin er een beetje sceptisch tegenover stond maar het enthousiasme van de ploeg van Bert Louwers én mijn interesse in de bouwsector zorgden ervoor dat ik die uitdaging met beide handen aannam.” “Het interessante aan de uitdaging is dat ik nagenoeg carte blanche kreeg van Bert Louwers. De keuze van de artikels, de keuze van collega-redacteurs en fotografen,… ik mocht volledig mijn eigen ding doen en moest er gewoon voor zorgen dat ik op de afgesproken datum mijn materialen binnen-
18
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
bracht bij de lay-outafdeling van Louwers. Daarna was het gewoon wachten om het eindresultaat te zien en de reacties van de markt op te vangen en dat bleek bijzonder goed mee te vallen.” Sterke punt van het eerste nummer – en dat is trouwens nog steeds het geval – was de geslaagde vormgeving en presentatie: knappe cover, geslaagde lay-out, sterke fotografie, luxueus papier. Kortom een vakblad met de uitstraling van een glossy magazine. Die combinatie van bouwgerelateerde info en een trendy blad viel bijzonder goed in de smaak in de Limburgse bouwsector. Ook bij de Confederatie Bouw Limburg, die tijdens de beginjaren een sterke rol speelde heeft in het succes van Bouwen aan Limburg,” vertelt Rik Neven.
Krachtige beelden Een beeld zegt meer dan duizend woorden. Dat geldt zeker ook voor architectuur en bouwprojecten. Vandaar dat Bouwen aan Limburg van in het begin de kaart koos van professionele fotografie en hiervoor een beroep deed op Marc Scheepers en Marc Sourbron, twee gerenommeerde Limburgse architectuurfotografen die in sterke mate de uitstraling van Bouwen aan Limburg bepaald hebben. Marc Sourbron is trouwens nog steeds actief voor Bouwen aan Vlaanderen en is samen met Bert Louwers en enkele mensen van de administratie- en de lay-outafdeling een van de enigen die tien jaar lang verbonden is aan het tijdschrift. Het staat als een paal boven water dat Bouwen aan Limburg zeker aan de verwachtingen beantwoordde en dat de trouwe
lezers nieuwsgierig uitkeken naar het volgende nummer. Hierdoor vormde het blad ook voor de bouwbedrijven, fabrikanten en leveranciers een ideaal medium om zich te profileren bij hun doelpubliek. Voor- en nadeel van Limburg was wel dat het bouwwereldje er eerder klein is en dat zeker toen grootschalige bouwprojecten er dun gezaaid waren. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld provincie Antwerpen, die zich perfect leende als biotoop voor een soortgelijk magazine. Vandaar dat Bert Louwers al snel de provinciegrenzen overstak. Versterkt met enkele bijkomende redacteurs werd met ongeveer hetzelfde team het eerste exemplaar van Bouwen aan Antwerpen voorgesteld in de kantoren van Interbuild. Wat in Limburg en in Antwerpen kan, moet ook in andere provincies kunnen, dacht Bert Louwers en hij trok met zijn concept en met enkele exemplaren van Bouwen aan Limburg en Bouwen aan Antwerpen naar West-Vlaanderen. De WestVlaamse Confederatie Bouw was meteen voor het idee gewonnen en in oktober
2001 hing de eerste editie van Bouwen aan West-Vlaanderen boven de doopvont. Dat ging allesbehalve onopgemerkt voorbij. Bert Louwers legde een bus in vanuit Limburg naar Kortrijk voor alle fotografen, redacteurs, lay-outers, verkopers en alle andere medewerkers om het eerste exemplaar officieel te overhandigen aan Jan Libeer, directeur van Confederatie Bouw West-Vlaanderen. Nadien konden we uitvoerig toasten en smullen van de cake die getooid was met een afbeelding van de cover van dat eerste nummer. Een memorabele uitstap waar nog vaak over gepraat wordt.
Bundeling Het duurde niet lang of elke provincie had zijn eigen Bouwen aan-editie, maar dat was achteraf gezien misschien een beetje van het goede te veel. Voor de financiering van het blad was de uitgever immers voor 100% afhankelijk van de financiële inbreng van de participerende bouwbedrijven
waarvan de meeste actief zijn in elke provincie en dus meermaals de vraag kregen om te participeren in het blad. Vandaar dat de uitgever na verloop van tijd besliste om de verschillende regionale uitgaven te bundelen in één Bouwen aan Vlaanderen, zonder daarbij de regionale invalshoek uit het oog te verliezen. De artikels staan gegroepeerd per provincie. De Vlaamse Confederatie Bouw tracht die lijn door te trekken in haar pagina’s. De goede samenwerking met de Vlaamse Confederatie Bouw loopt trouwens als een rode draad doorheen het succesverhaal van Bouwen aan Vlaanderen en ook met Bond Vlaamse Architecten, ORI en CIB heeft het magazine een interessante winwin-situatie kunnen uitbouwen. Mee daardoor is Bouwen aan Vlaanderen erin geslaagd om uit te groeien tot hét vakblad voor de Vlaamse bouwprofessional. ❚
Het begon in Limburg
Philippe Bourda Bladmanager
Rik Neven Oud-hoofdredacteur
Koen Mortelmans Huidig hoofdredacteur
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
19
Partners for the Future
www.cordeel.be
Tekst: Chantal Verrecas Foto’s: Marc Sourbron
Marriott Hotel biedt comfort en sfeer aan internationaal publiek
Tafelen of ontwaken
met zicht op de Graslei Sinds maart 2007 kunnen Harry Gross en Marc Wybraeke van ‘Granit Korenlei’ met trots hun spectaculaire Marriott Hotel in Gent tonen aan hun voornamelijk internationale gasten. Het heeft veel voeten in de aarde gehad om dit project te verwezenlijken.
De hoofdingang langs de Gruuthusestraat: de ruime glazen draaideur en de sobere kleuren van de wanden en mooie vloer stralen rust, openheid en kwaliteit uit.
De gevels van vier middeleeuwse huizen langs de Korenlei en twee kelders werden gerestaureerd. De panden ‘Die Swaene’ en ‘La Fortuna’ werden zelfs volledig heropgebouwd. Hier vindt u vandaag de kelderbar ‘Brixx’ en het restaurant ‘Korenhuis’ en een paar unieke suitekamers met zicht op de Graslei. Op het achterliggend terrein kwam de nieuwbouw met twee kelders en vijf verdiepingen met 150 hotelkamers. U stapt het Marriott binnen via ‘die Swaene’ aan de Korenlei of via de grote glazen
draaideur in de Drabstraat en wordt overmeesterd door de indrukwekkende hedendaagse architectuur. In het atrium loopt u onder een spectaculaire glazen koepel. Een grote openheid, comfort en een oase aan licht voeren hier de boventoon.
Businesshotel Gentenaar keken met spijt naar de jarenlange verloedering van de middeleeuwse huizen ‘die Swaene’ en ‘la Fortuna’ op de Korenlei. Krakers hadden al wat bruikbaar
was de deur uitgesleept. In 2003 kwam hier verandering in: de oude gevels kwamen in stellingen en de enorme bouwput kondigde grootse werken aan: het begin van het Marriott hotel. De opdrachtgevers wilden in Gent een prestigieus hotel met minstens 150 kamers bouwen, de naam Marriott waardig. Deze Amerikaanse hotelketen heeft een internationaal cliënteel van zakenmensen en wil een langetermijnrelatie met zijn klanten opbouwen. >
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
21
Het kan zich geen ontevreden logees permitteren en stelt daarom hoge eisen inzake comfort, veiligheid en de totaalinrichting. Architect Willy Verstraete werd gevraagd om een hotel op deze site te ontwerpen. Hij heeft een jarenlange ervaring met prestigieuze en omvangrijke gebouwen (onder meer het Vlaams Parlement in Brussel en de Handelsbeurs in Gent). Voor elk project kiest hij er, buiten zijn team van zestien mensen, een aantal specialisten. Dit team heeft hier een zeer hedendaags en toch verrassend complex ontworpen: spectaculair door de constructie en de ligging maar ook door de eisen aan comfort en veiligheid. “Dit is een uitdagende compositie geworden tussen oud en nieuw�, vertelt Willy Verstraete.
Geschiedenis Willy Verstraete en Willy Bastiaen, algemeen aannemer, kwamen in april 1999 samen met de opdrachtgevers Harry Gross en Marc Wybraeke om te brainstormen over de mogelijkheden om op het terrein tussen de Korenlei, Gruuthusestraat en de Drabstraat een viersterrenhotel te bouwen. Naast de stedenbouwkundige en architecturale mogelijkheden werd ook de economische haalbaarheid grondig onderzocht. Willy Verstraete: In een dergelijke beschermde omgeving is een ontwerper heel sterk gebonden aan wetten en voorschriften. We pleegden overleg met de dienst Stedenbouw en Monumentenzorg en het bestuur Monumenten en Landschappen voor er ook maar een lijn op papier stond. Zo kon er enkel een bepaalde bouwdiepte komen waar er vroeger woningen stonden. De ruimte met tuinen en bijgebouwen moest zijn open karakter behouden. Vandaar het idee om alle
22
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
Het Mariott biedt zijn gasten naast een hoog comfort en veel faciliteiten ook een uniek historisch kader, waar het leuk is om te vertoeven. De oude voordeur van ‘Die Swaene’ is nu de toegang tot het restaurant ‘Het Korenhuis’ en de lounge. De vier > gevels langs de Korenlei werden integraal bewaard. In de eindfase van de werken werden ze gerestaureerd.
kamers en diensten rond een atrium te bouwen en op die manier een open ruimte in het midden te creëren. Het Bijzonder Plan van Aanleg (BPA) werd gerespecteerd en in overleg werd bepaald welke gebouwdelen bewaard zouden blijven. Marc Wybraeke: “Vier jaar later, in november 2003, startten we met de schoring van de panden en de gevels langs de Korenlei. Tijdens de verdere sloopwerken kregen we moeilijkheden en werden de werken tijdelijk stilgelegd. In het voorjaar van 2004 hervatte het bouwteam het werk en tegen het eind van dat jaar waren de twee kelderverdiepingen van de nieuwbouw afgewerkt. De opbouw van de bovengrondse gedeeltes duurde ongeveer 7 maanden en daarna kwam de restauratie en de opbouw van de huizen langs de Korenlei.
De zachte ondergrond van dit terrein langs de Leie, was een zeer onstabiele basis voor een nieuwbouw van zeven bouwlagen en twee ondergrondse niveaus (garages en diensten). De zeven meter diepe bouwput werd gerealiseerd met een secans palenwand. Deze moest zowel de druk van de grond als die van het water opvangen. De aannemer moest gecontroleerd bemalen om schade aan de naastliggende panden te voorkomen. En het oude stadscentrum bleek ook zeer moeilijk bereikbaar voor de aanvoer en afvoer van materialen en zware machines.
Willy Bastiaen: “Ik had weinig ervaring met de complexe technieken van een hotel en vroeg om een tweede aannemer in te schakelen om de realisatie van dit deel en de afwerking op zich zou nemen.” Aannemer Maes startte in het voorjaar van 2005 met de technieken en de voltooiingswerken.
Willy Bastiaen: “De betonstructuur van de nieuwbouw is zeer complex. Binnen deze toch zeer beperkte ruimte moesten 150 luxe kamers met restaurant, twee bars, een lounge en dienstruimtes komen. Ook de bouw van de enorme glazen koepel die het atrium overspant was voor ons allemaal een uitdaging. En daarnaast kwamen de zeer hoge eisen rond comfort (geluid, verwarming, ventilatie en koeling) en brandveiligheid. De realisatie van dit project heeft van alle medewerkers het uiterste gevraagd. De uitvoering en wat u vandaag ziet is een compromis tussen wat gewenst en wat mogelijk was.”
Complex gegeven
Funderingen
Het bouwteam kreeg hier naast de hoge comfort- en veiligheidseisen, die heel gewoon zijn in een hotel van dit niveau, nog heel wat extra’s om rekening mee te houden. De gevels van ‘de Rode Molen’ en ‘de Stad Doornik’ en de panden ‘die Swaene’ en ‘la Fortuna’ met hun middeleeuwse kelders moesten bewaard blijven. Alleen al de gevels opschoren bleek een meesterwerk te zijn en de huizen reconstrueren was voor de aannemers een huzarenstukje.
Er waren duidelijke aanwijzingen dat de bouwkuip van deze site een complex gegeven was. Langs de oude gevels kon men enkel verticaal uitgraven, de (fragiele) historische gebouwen in de omgeving moesten met zorg ondersteund worden en er was een grote grondkering (de bouwput was 7 m diep) en waterkering (6 m waterdruk). Daarom werden de wanden van de bouwkuip in secanspalen uitgevoerd. Eén paal op de twee heeft een stalen wapening. >
De eisen voor de afwerking en montage van de raamkaders en bekleding van de gevels in de Gruuthuse- en Drabstraat, waren hoog. Vooral de holbolle gevellijn in de Drabstraat en de aparte ophanging van de volle ronde gevel aan de inkom vormden een echte uitdaging voor SVK.
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
23
De middeleeuwse kelders van ‘Die Swaene’ en ‘La Fortuna werden gerestaureerd en zijn ingericht als bar ‘De Brixx’. De vloer werd één meter uitgegraven, maar de oude gewelven en kolommen bleven bewaard.
24
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
Kolommen en draagbalken zouden in deze ruime banketzaal op het gelijkvloers erg storend zijn. Om het gewicht van de kleinere units erboven op te vangen werd in de muren van de hotelkamers een ‘spoorwegbrug’ gebouwd, een wand van 30 cm in gewapend beton.
Pas na deze beveiliging konden de betonnen vloerplaat, de fundering van de nieuwbouw gegoten worden.
Cantilever De hotelkamers van de nieuwbouw langs de Gruuthusestraat geven uit op het atrium aan de binnenzijde. Dit deel heeft zeven bouwlagen. Deze gevel heeft dezelfde hoogte als het gebouw aan de overzijde. De drie bovenverdiepingen zijn doorgeschoven naar het atrium. De draaglast van de inspringende bouwlagen ligt op die manier niet meer op de buitenstructuur. Om de constructie in evenwicht te houden werd gebruikt gemaakt van het Cantilever systeem. De drie bovenverdiepingen worden nu gedragen en in evenwicht gehouden door een 30 cm dikke binnenmuur in gewapend beton.
Spoorwegbrug in de muren ‘De Stad Doornik’ en ‘de Rode Molen’ op het gelijkvloers zijn als banketzaal ingericht. Hier mochten noch kolommen noch hoge draagbalken het zicht in de ruimte hinderen. Maar hoe los je dat op als daarboven vier verdiepingen met kleinere units liggen? In de muren van de hotelkamers werd een ‘spoorwegbrug’ ingebouwd. Dit is een metalen vakwerk dat de lasten van de verdiepingen en het dak draagt. Hij steunt zelf op de zware pijlers van de gelijkvloerse constructie.
Betonnen dak De daken van de woningen aan de Korenlei zijn nieuw en werden in gewapend beton geconstrueerd. Een dragende constructie met houten spanten, gordingen en kepers kon niet – de eisen van de brandveiligheid lieten dit niet toe. Maar de oude spanten werden wel gerestaureerd en teruggeplaatst in de suitekamers. Op die manier werd de oorspronkelijke architectuur gerespecteerd.
Koepel De kamers van de nieuwbouw, de bar en de keuken liggen rond de lounge, het centrale ontmoetingspunt. Boven de lounge prijkt een 23 meter hoge glazen koepel. Hij werd uitgevoerd door de het Duitse Hefi, een specialist in de constructie van koepels met speciale afmetingen en vormen. Deze constructie brengt een enorme hoeveelheid licht binnen en op elke gaanderij boven heb je een panoramisch zicht op de oude stad. “Alle elementen van deze koepel moesten ter plaatse samengesteld en gelast worden,” vertellen de specialisten van het bouwteam. De koepel bestaat uit veiligheidsglas, een gesofisticeerde constructie in staal, met langs de binnenkant een holle buis die de trekkrachten opvangt.
Comfort Dirk Slabbinck (VK Engineering) fungeerde als projectverantwoordelijke voor de technieken: “Alles wat in een hotel
geëist wordt op gebied van comfort en veiligheid is meetbaar en dus nooit subjectief. Het zijn de zeer belangrijke maar onzichtbare draden in een gebouw. In zo’n complex project bedragen ze gemakkelijk 30 % van de bouwkost. De gasten en de bezoekers zien dit niet maar hij of zij zal heel vlug voelen wanneer het niet warm genoeg is, als er geurtjes zijn of de airco niet werkt. Als alles goed werkt zul je niemand horen, want een comfortabel gevoel is vanzelfsprekend.” In elke kamer is een VRV warmtepomp unit van Daikin aanwezig. Zij zorgen voor een constante temperatuur, ventilatie en stofvrije lucht. In een hotel is stilte heel belangrijk, zeker op de kamers. De ventilator van de airco moet dus efficiënt en toch op een zo laag mogelijk toerental draaien. Ook aan de akoestiek werd veel aandacht besteed. Nagalm en geluidsoverdracht kunnen zeer storend zijn en door de grote open ruimte van de lobby was dit niet ondenkbaar. Daarom kwamen zowel in de lobby als op de vloer van de gaanderijen dikke tapijten. De balkons van de gaanderijen zijn afgewerkt met een absorberende bekleding. Om geluidsoverdracht tussen de hotelkamers of de banketzaal aan de ene zijde en de drukke lobby aan de andere zijde te vermijden, kwamen er geluidsisolerende deuren die tevens een hoge brandweerstand hebben. >
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
25
Dirk Slabbinck: “De grote glazen koepel kan in de zomer voor warmteoverlast zorgen en in de winter voor tocht aan de voeten en een vervelende koude luchtstraal tegen het glas. Als u dit niet goed aanpakt zal hier niemand blijven zitten. Daarom plaatsten we aan de voet van de koepel pulsieroosters. Zij blazen warme lucht in de winter en een koelere lucht in de zomer in deze ruimte.”
Brandveiligheid De zorg voor een goede brandveiligheid is in een hotel één van de grootste eisen. Normaal kiest men per bouwlaag voor een compartimentering zodat een eventuele brand niet overslaat. Maar dit lukte hier niet omdat via het atrium alle verdiepingen met mekaar verbonden zijn. Dirk Slabbinck: “Wij moesten bijkomende maatregelen nemen. In alle ruimtes kwam er een sprinklerinstallatie. Die heeft een eigen watertank. Het ontrokingssysteem boven in het atrium zorgt dat de rook, bij brand, aan de zijkant ervan wordt afgezogen. Verder is er een rookdetectie-unit aanwezig in elke ruimte en hield men bij de keuze van tapijten meubilair rekening met een lage ontvlambaarheid en rookontwikkeling.”
26
twee grote bedden, een badkamer en een dressing. De flatscreen tv heeft een toetsenbord en internetverbinding. Uiteraard is er ook telefoon. De suites hebben een extra zithoek. Als u echt van het oude en het nieuw wilt proeven moet u een suite onder het dak reserveren: u slaapt luxueus onder de oude spanten en via de dakkapellen hebt u uitzicht op de Graslei. Aan de afwerking van de grote lounge werd veel aandacht besteed. Hier contrasteren de opvallende rood-, groen- en bruinpartijen in het tapijt en het meubilair met de grote keramische vloertegels en de sobere witte muren en gaanderijen.
Tevreden Zowel de bouwheer als het bouwteam zijn blij met dit mooie, prestigieuze gebouw. Het hotel is nu al regelmatig volgeboekt en de klanten zijn tevreden. Zo’n centrale plaats in een toeristische stad trekt ook andere mensen.
Luxe
Marc Wybraeke: “Ons restaurant en onze bars bieden tevens de mogelijkheid om na het werk vrienden of collega’s te ontmoeten. Intussen is ons terras op de Korenlei ook geopend. Deze historische omgeving is uniek en er heerst hier ook ‘s avonds een zeer gezellige sfeer: de volle terrassen, wandelaars of jongeren op de kaaimuren, de bootjes….
Gasten worden hier in de watten gelegd. Als u na een drukke meeting eventjes wilt uitblazen zijn er de kelderbar Brixx, de loungebar Poppi en een fitnessruimte. De luxueuze kamers hebben een comfortabel binnenklimaat . Dat wordt geregeld met de VRV-unit. Er is een kingsize bed of
Willy Verstraete: “De creatie en realisatie van dit hotel was een uitdaging. Dankzij de samenwerking van de verschillende stadsdiensten, de Vlaamse overheid en het ontwerp- en bouwteam heeft Gent haar hotelpatrimonium verrijkt.” ❚
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
De kamers zijn luxueus en voldoen aan de hoge comforteisen van hun cliĂŤnteel: een ruime kamer met kingsize bed, badkamer en dressing, een flatscreen tv die ook als pc kan gebruikt worden en een geruisloze airco.
Door de grote openheid van de publieke ruimtes is er harmonie tussen oud en nieuw. De glazen dakconstructie toont u vanuit de lounge de (heropgebouwde) middeleeuwse achtergevels van Die Swaene en la Fortuna.
JAARBOEK BOUWEN AAN VLAANDEREN
27