Installatie & Bouw 3 2013

INSTALLATIE & BOUW 3

UITGAVE

Vaktijdschrift over installatietechniek, HVAC, Sanitair en Electriciteit

ww w. i n s tal l at i e enb ouw.b e

NUMMER 3 2013 I okt-nov

SCAN WITH

Stabiliteit, technieken en infrastructuur Ghelamco Arena Flexibiliteit centraal in nieuw kantoorgebouw Flexis in Genk Koelte voor het Meininger-passiefhotel

het innovatieve ventilatiesysteem

adem gerust

▶ Stille, energiezuinige ventilatoren ▶ Antistatisch en antibacterieel ▶ Compleet gamma aan montagestukken ▶ Eenvoudige reiniging ▶ Eigen studiedienst

BEGETUBE N.V. Kontichsesteenweg 53 - 55 B-2630 Aartselaar t + 32 3 870 71 40 f + 32 3 877 55 75

www.begetube.com

member of

De Vernieuwing AIRNAMIC Wervelroosters, trendsetter in kunststoftechnologie TROX Airnamic wervelroosters zijn het resultaat van innovatieve productietechnieken met hoogwaardige kunststoffen.

Voordelen ■ Grote luchthoeveelheden en laag geluidvermogen dankzij de driedimensionaal gebogen lamelcontour ■ Hoog comfort in leefzone door lage luchtsnelheden en kleine temperatuurverschillen ■ Nieuw ontwikkeld luchtverdeelelement voor een gelijkmatige aanstroming van het toevoerrooster ■ Akoestisch geoptimaliseerde inregelklep

www.trox.be

UITGAVE

3

Voorwoord Beste lezer Koudere tijden breken aan, en dus is het zaak om onze huisjes en gebouwen alweer goed te verwarmen.

Maar wat is 'goed' in dit geval? Een zeer relatief begrip, zo blijkt. We kunnen immers moeilijk beweren dat België qua efficiënt en milieubewust verwarmen tot de beste leerlingen van de klas behoort. De wil is er wel, maar de juiste weg hebben we vooralsnog niet gevonden. Zoals een echte Belg plegen we het heft in eigen handen te nemen als het ons niet aanstaat. Waarom betalen voor aardgas of stookolie als je kan investeren in groenere technologieën zoals warmtepompen, aardwarmtewisselaars, ventilatiesystemen met warmterecuperatie, zonneboilers of (micro-)WKK's?

Op zich is er met die gedachtegang niets mis. Integendeel. Dat ieder nu zijn eigen steentje tracht bij te dragen aan het bewuster opwekken en verbruiken van onze energie, is zeker geen slechte zaak. Maar leidt zo'n lappendeken van initiatiefjes wel tot een bevredigend resultaat? Missen we op dat vlak niet een beetje grootschaligheid, zoals dat in ons Belgenlandje wel meer het geval is? Een volmondig ja dringt zich op, want er bestaan wel degelijk 'collectieve' oplossingen. Een van deze oplossingen is in heel wat andere Europese landen al fors ingeburgerd, maar laat in België jammerlijk op zich wachten: het aanleggen van warmtenetten. Waar ze in collega-lidstaten al 25 tot 50 procent van de warmtebehoefte invullen (Scandinavië, Nederland), hebben we er in België bitter weinig ervaring mee. Een gemiste kans?

Neen, want het is nog niet te laat. Alleen valt het uiteraard te betreuren dat we pas nu de reflex hebben om warmtenetten te overwegen, zeker gezien de hoeveelheid warmte en energie die in het verleden al verloren is gegaan. Warmtenetten transporteren de warmteoverschotten van energiecentrales of industriële processen naar nabijgelegen wijken, gebouwen, serres of processen. Wat nu grotendeels verloren gaat via koeltorens of schoorstenen, kan dus in wezen functioneel gebruikt worden om zogenaamde warmtebehoevende gebieden van warmte te voorzien. Minimum verlies, maximum efficiëntie. Behalve met restwarmte kunnen warmtenetten bovendien ook gevoed worden met aardwarmte. Warmtenetten dringen zowel het energieverbruik en de daarmee samenhangende kosten als de CO2-uitstoot terug. Waar wachten we in feite nog op?

'Op initiatief en onderzoek', luidt het antwoord. Al lijkt dat er nu stilaan toch te gaan komen. Drie Vlaamse volksvertegenwoordigers – Bart Martens, Robrecht Bothuyne en Liesbeth Homans – lanceerden onlangs een tienstappenplan dat moet zorgen voor de grote doorbraak. Allereerst zal er bijvoorbeeld een Warmte-Atlas opgemaakt worden die het warmteaanbod en de warmtevraag digitaal in kaart brengt, een prelude op verdere stappen in de richting van een Vlaamse warmtenettenpolitiek. Ook de energiesector lijkt te beseffen dat er iets moet gebeuren. Zo kondigde distributienetbeheerder Eandis aan een onderzoek naar warmtenetten te willen opstarten in de Antwerpse Kempen. Het zal zich in de eerste plaats richten op het lokaliseren en analyseren van potentiële warmtebronnen en afnemers. Voorts moet er worden nagegaan in hoeverre er op langere termijn interesse zal bestaan voor warmtenetten en in hoeverre ze technisch en financieel haalbaar zijn. Als de resultaten positief zijn, kunnen ze een draagkrachtige basis vormen voor gedetailleerde studies en concrete projecten.

Maar zover zijn we met andere woorden helaas nog niet. Het aanleggen van warmtenetten heeft heel wat voeten in de aarde, en dus zijn er velen die niet willen wachten tot de overheid en de energiesector tot resultaten komen. Valt het hen kwalijk te nemen? Uiteraard niet, al is het maar te hopen dat het de uiteindelijke doorbraak van warmtenetten niet zal hypothekeren. In afwachting van nieuwe initiatieven zullen we ons dan ook moeten verwarmen aan enkele visionaire projecten zoals het MIROM-warmtenet in Roeselare en het WKK-gedreven net in de Leuvense wijk Tweewaters.

Veel leesplezier!

Tim Janssens

INSTALLATIE & BOUW | 5

Plaatsnaam&| Projectnaam INSTALLATIE BOUW

3

Vaktijdschrift over installatietechniek, HVAC, Sanitair en Electriciteit

COLOFON Jaargang 1 • nummer 3 • 2013 Verschijnt 6 x per jaar

verantwoordelijke Uitgever

H.B.J.M. Louwers Wildlaan 7, 3910 Neerpelt Postbus 85 ,3900 Overpelt T +32 (0)11 605540 F +32 (0)11 605541 E info@louwersmediagroep.be W www.louwersmediagroep.be

Redactiecoördinatie Tim Janssens /Rik Neven

Redactieteam

Jan Daneels, Johan Debaere, Roxane Heeren, Geert Houben, Tim Janssens, Els Jonckheere, Kevin Moens, Rik Neven, Redactiebureau Palindroom, Phillipe Selke

08

Bladmanagement

20

28

Koen Royackers E k.royackers@louwersmediagroep.be

Advertenties

https://louwersmediagroep.wetransfer.com Onder vermelding van naam en project Adresgegevens: Postbus 85, 3900 Overpelt, België T +32 (0)11 605540 E verkoop@louwersmediagroep.be

36

Secretariaat

Manuela Depenbrock, Sandra Reijnders

40

abonnnementprijs

€ 54,00 per jaar excl. BTW KBC Neerpelt: 731-0251429-77 t.n.v. Louwers Mediagroep BVBA o.v.v. Installatie & Bouw.

Informatie over abonnementen: T +32 (0)11 605540

Adreswijzigingen

Schriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 85, 3900 Overpelt, België

opzeggingen

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Doelgroep

Installateurs verwarming, elektriciteit, sanitair, klimatisatie en luchtbehandeling, leden van de VCB Vlaamse Confederatie Bouw, BVA Bond van Vlaamse Architecten, CIB Vlaanderen de Confederatie van Immobiliënberoepen van Vlaanderen, ORI Organisatie van Raadgevende Ingenieurs, Engineering- en Consultancybureaus, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, abonnees, betrokken ministeries en diensten, provinciale en gemeentelijke overheden en betrokken federale, Vlaamse en regionale organisaties, Facilitymanagers bedrijven met eigen onderhoudsploeg, fabrikanten, invoerders en groothandelaars uit de sector.

vormgeving/art direction Logo Reclame- Ontwerpbureau

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

INSTALLATIE & BOUW

Inhoud VK Engineering en de Ghelamco Arena WKK: wat, hoe en waarom?

Slim grafisch communiceren in elk BIM-project Koelte voor het Meininger passiefhotel De pen: De studiebureaus van morgen: survival of the fittest!

Flexibiliteit centraal in nieuw kantoorgebouw Flexis in Genk Discrete bekabeling voor hoofdkantoor JBC Energiedak dankzij zonnecollector HVAC Ring Concept beantwoordt hoge eis naar flexibiliteit in Labo Nuytinck Gebouwbeheersysteem NAC Houthalen-Helchteren beheert energieverbruik en binnenklimaat Fresh 3 vereist speciale luchtkoeling Relighting van Veiling Borgloon door Veko Lightsystems

8 20 28 31 35 36 40 42 44 46 49 51

Inhoud

42

46 62

UITGAVE

3

INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELECTRICITEIT

W W W. IN S TA LL AT IE E N BOU W. BE

NUMMER 3 2013 I OKT-NOV

SCAN WITH

49 67

Tijd- en energiebesparende ventielen Vaillant zorgt voor studentenkoten met onderscheiding in Antwerpen Journaal Vakbeurs HVAC 2013 toont ruim 2.500 bezoekers nieuwste trends Flexibel voorwandsysteem zorgt voor efficiĂŤnte, tijdsbesparende manier van werken Vloerverwarming voor vrachtwagenherstelateliers in Bierset DHL Forwarding bouwt nieuw centrum Eoluz installeert 3,6 MWp op het dak van Audi in Vorst

Stabiliteit, technieken en infrastructuur Ghelamco Arena Flexibiliteit centraal in nieuw kantoorgebouw Flexis in Genk Koelte voor het Meininger passiefhotel

Big Foot-frames leveren meer waarde bij bouw datacenter Nieuw datacenter voor GDF Suez

Coverbeeld: Ghelamco Arena Interiors, foto Saverio Lombardi

KWO voor Kinder Psychiatrisch Centrum Wie doet wat?

61 70

52 55 57 61 62 66 67 69 70 72 73 75

INSTALLATIE & BOUW | 7

gent | Ghelamco Arena Tekst: Johan Debaere en Els Jonckheere Foto’s: VK Engineering

VK Engineering verzorgt studies stabiliteit, technieken en infrastructuur voor de Ghelamco Arena

De Ghelamco Arena is een ware eyecatcher die technieken uit diverse moderne stadions in Nederland, Duitsland, Frankrijk, Engeland en Spanje combineert. De project engineers Ilse Blondeel, Gert Cocquyt, Wouter Verhaegen,Yannick Vande Casteele en Andy Wyckaert van VK Engineering waren sinds 2006 bij dit project betrokken en lichten een aantal aspecten toe.

Prefabstructuur

Stalen dakconstructie

“Alhoewel het initieel de bedoeling was om de volledige betonstructuur ter plaatse te storten, werd in mei 2011 door de inbreng van Ergon besloten om de structuur te prefabriceren. Gezien de strakke vooropgestelde planning was het dan ook een serieuze uitdaging om het concept van het project op korte termijn om te zetten en geschikt te maken voor prefabricatie. Goed overleg tussen architect, aannemer en wijzelf als studiebureau was noodzakelijk om deze opdracht tot een goed einde te brengen.”

“Voor de stalen dakconstructie heeft ASK Romein ons oorspronkelijk ontwerp geoptimaliseerd in functie van de productiesnelheid en de montagetechniek. Zij maakten gebruik van HE-profielen.

SCAN WITH

8 | INSTALLATIE & BOUW

Het dak van deze voetbaltempel heeft een totale oppervlakte van zowat 24000 m² en bestaat uit 58 identieke vakwerkspanten van 38 meter die bijna 30 meter uitkragen en elk een gewicht van ongeveer 8 ton hebben. Deze luifel is bekleed met geprofileerde aluminiumplaten.”

Buffering en recuperatie van regenwater “De Ghelamco Arena moest ook een ecologisch stadion worden. Daarbij speelt de verwerking van het regenwater een belangrijk rol. Om de enorme massa’s regenwater te bufferen, vooraleer het vertraagd af te voeren, was er nood aan drie grote ondergrondse bufferbekkens met een totaalcapaciteit van afgerond 2310 m³.”

Elektriciteit en verlichting “Het stadion is elektrisch opgesplitst in vier kwa-

gent | Ghelamco Arena

dranten. Ze hebben elk hun eigen hoogspanningscabine met telkens een transfo van 630 kVA voor de niveaus 0 tot +2. Er zijn aparte transfo’s voorzien voor de verdiepingen 3 tot 5 van de tribune Zuid (1600 kVA) en Noord (1000 kVA). Uiteraard zijn ook verschillende noodstroomgroepen voorzien. Dankzij liefst 500.000 ledverlichtingspunten kan op de imposante glasgevel geprojecteerd worden. Nog eens 10.000 ledlichtpunten voor de verlichting van het dak en skytracers maken de sfeerverlichting compleet. Het verbruik van de gehele sfeerverlichting van het stadion wordt op 110kW geraamd. De veldverlichting is berekend voor maximaal 2000 lux. Alle technieken komen samen in het lokaal CP OPS, waar alles kan gestuurd worden en waar met behulp van circa 110 camera’s alles tot in detail bekeken worden.” ›

500.000 ledverlichtingspunten zorgen voor een imposante nachtelijke gevelverlichting.

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 9

Verrijkt met ‘Interactieve Print’ Breng uw vaktijdschrift tot leven!

Layar is een gratis app voor de smartphone en tablet, die het papier van ‘Installatie & Bouw’ tot leven brengt. Met behulp van Layar worden advertenties en redactionele content interactief gemaakt. Als lezer slaat u de brug tussen print en de digitale wereld.

Het enige dat u nodig heeft, is een smartphone of tablet met de Layar app. U scant met uw smartphone of tablet een pagina, waarna de Layar-app de clickable elementen toevoegt op de pagina zoals: Video’s, foto’s, tekst, e-mailadressen, telefoonnummers, social media sharebuttons, etc.

Wat heeft u nodig?

Het vaktijdschrift Installatie & Bouw Een smartphone of tablet De gratis Layar-app

Download de gratis layar app

Scan de pagina

UITGAVE

Interactieve Print Stap voor stap

3

Bekijk de layar!

INSTALLATIE & B VAK TIJDSCHRIFT OVE

WWW .INS TALL ATIE SCAN WITH

ENB OUW .BE

R INSTALLATIETECHN

OUW

IEK , HVAC, SANITAI

R EN ELECTRICITEIT

NUM MER 3 2013 I OKT-N OV

Hoe werkt het: Even de gratis Layar app downloaden in de Apple Store of de Google Play Store.

Open nu de Layar app op uw smartphone of tablet.

Klik op het scan-icoon onderaan in de zoekbalk van uw smartphone of tablet.

Houd uw smartphone of tablet boven een van de ‘Layarpagina’s’, herkenbaar aan het blauwe logo.

Klik in het scherm, nu opent de digitale laag en kunt u op de buttons klikken.

Veel lees en kijkplezier!

Stabiliteit, technieken en infrastructuur Ghe lamco Arena Flexibiliteit centraal in nieuw kantoorgebouw Flexis in Genk Koelte voor het Meining er passiefhotel

gent | Ghelamco Arena

Projectinfo Geberit levert hemelwaterafvoersysteem voor Ghelamco Arena Het dak van de Ghelamco Arena heeft een totale oppervlakte van zowat 24000 m² en bestaat uit 58 identieke vakwerkspanten van 38 meter die bijna 30 meter uitkragen en elk een gewicht van ongeveer 8 ton hebben. Op een dergelijke dakoppervlakte kan bij regenweer heel wat water neervallen. Een regenwaterafvoersysteem op maat was dan ook onontbeerlijk. Reeds in 2008 lieten de bouwpartners de firma Geberit een studie maken om te zien welke leidingdiameter nodig was om het regenwater overal snel en correct af te voeren.

“Door de vorm van het dak loopt het water naar de dakoppervlakten achter de beide doelen,” vertelt Andy Schouppe, projectleider bij Geberit. “Daar wordt een deel van het water opgevangen en afgevoerd, zodat het niet langs de gevel naar beneden stort. Tussen het hoogste en het laagste punt van het dakoppervlak wordt het water op berekende plaatsen opgehouden en afgevoerd. Het Geberit Pluvia-afvoersysteem met 52 trechters, elk met een capaciteit van 25 l/s, slorpt het water op en voert het via een leidingsysteem naar de ondergrondse buffers af - met een debiet van 599 l/s en aan een snelheid van 10,1 m/s.” Deze oplossing van Geberit werkt volgens het principe van onderdruk. Ondanks de kleine diameter van de leidingen hebben de trechters toch voldoende capaciteit. Dit systeem

vereist bovendien minder afvoerleidingen en kleinere leidingsecties dan een traditioneel systeem. Op de laagste punten van het dak zijn bijkomend vier trechters geïntegreerd met een capaciteit van 100 l/s om bij ongekende regenval of problemen in het ondergrondse leidingnet als noodoverlaat te fungeren. “Onze oorspronkelijke studie werd veelvuldig aangepast,” vult de projectleider aan. “Uiteindelijk kreeg installatiebedrijf Vandeweghe uit Roeselare de opdracht om het systeem te integreren. Deze firma had immers al ervaring met waterafvoer van grote oppervlakten.”

Geberit (Machelen) is sinds 1970 in België actief en heeft vandaag 46 medewerkers in dienst. “Wij produceren leidingsystemen voor de watertoevoer en -afvoer alsook hoogwaardige sanitaire oplossingen: spoelreservoirs, urinoirs, wastafels en toiletten voor openbare ruimten, afvoergarnituren voor douches en spoeltafels, reukafsluiters en douche-wc,” legt Andy Schouppe uit. “De Ghelamco Arena is een prestigieus project voor ons, want naast het Pluvia-hemelwaterafvoersysteem leverden wij ook de leidingsystemen voor de watertoevoer en -afvoer van de sanitaire toestellen. Ook 170 hangtoiletten in de sanitaire ruimten werden uitgevoerd met de Geberit-installatiesystemen.

Projectinfo TROX zorgt voor sportieve lucht Gezonde sportlucht, dat was wat de bouwheren van de ‘Ghelamco Arena’ ook in de bijhorende afgesloten ruimtes van de nieuwe sportarena graag wilden. Vandaar dat ze kozen voor een uitgekiend airco- en verwarmingsysteem dat op het vlak van energie-efficiëntie en comfort voor een ware topprestatie zorgt. Vooral de Airnamicwervelroosters van TROX springen hierbij in het oog.

de Ghelamco Arena niet meteen het grootste project van de Duitse producent van luchtventilaties. Maar gezien de optimale resultaten, is het wel één van de realisaties waarmee ze bewijst dat een energiezuinige HVAC in combinatie met een hoog comfort wel degelijk mogelijk is. ›

Dankzij de toepassing van hoogwaardige kunststoffen en innovatieve productietechnieken slaagde TROX erin om wervelroosters met een driedimensionale lamelcontour te ontwikkelen. Dit resulteert in een optimale wervel die een positief effect op de energie-efficiëntie en het comfort heeft. Zo zijn de roosters in staat om grote luchthoeveelheden te verdelen, en dit zonder dat er geluidshinder ontstaat.

De innovatieve vormgeving van de lamellen zorgt bovendien voor een excellente afbouw van de luchtsnelheden en temperatuur in de comfortzone. Een bijkomend voordeel van de lamellenstructuur is de kleine drukval bij hoge debieten, wat in een belangrijke energiebesparing resulteert. De VAV (‘variabel volume’)-systemen hebben een erg hoge luchtdichtheid, wat het verbruik eveneens positief beïnvloedt.

Speciaal voor dit project ontwikkelde TROX ook een nieuw luchtverdeelelement dat voor een nog gelijkmatiger aanstroming van het toevoerrrooster zorgt. Het resultaat: met een relatief beperkt aantal roosters worden de ruimtes van een hoog luchtdebiet met een excellente comfortwaarde voorzien.

In totaal installeerde TROX tweehonderd Airnamic-wervelroosters, honderd DLQL-extractieroosters en vijftig TVZ-Easy VAV’s. Hiermee is SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 11

Geberit DuoFresh

GeĂŻntegreerde geurextractie.

Geurhinder, een vaak voorkomend probleem bij toiletten ! Geberit brengt soelaas door de succesvolle Geberit Duofix en GIS wc-elementen uit te rusten met een geurextractiefunctie. De luchtjes worden meteen uit de wc-pot verwijderd : deze methode is dus veel efficiĂŤnter dan eender welk ventilatiesysteem. De ingebouwde, vlot te vervangen actieve koolfilter houdt de lucht fris.

Naar goede Geberit gewoonte verloopt de installatie probleemloos. Meer informatie over DuoFresh : www.geberit.be

gent | Ghelamco Arena

Projectinfo Wavin zorgt voor de buffering en recuperatie van regenwater én de drinkwatertoevoer in de Ghelamco Arena Bouwheer Arteveldestadion en hoofdaannemer Ghelamco bouwden met de Ghelamco Arena niet alleen een multifunctioneel stadion met alle comfort voor de bezoekers, het moest ook een ecologisch stadion worden. Daarbij speelt de verwerking van het regenwater een belangrijk rol. Daarom werkte studiebureau VK Engineering reeds in de studiefase heel nauw samen met Wavin.

Deze firma is al meer dan vijftig jaar expert in leidingsystemen voor de bouw, burgerlijke bouwkunde en infrastructuur. Daartoe behoren onder meer oplossingen voor infiltratie, buffering en recuperatie van regenwater. Inzake gebouwentechniek voorziet Wavin verschillende mogelijkheden zowel in afvoer- als toevoerleidingen voor warm en koud water.

“Om de enorme massa’s regenwater te bufferen, vooraleer het vertraagd af te voeren, was er nood aan drie grote ondergrondse bufferbekkens met een totaalcapaciteit van afgerond 2310 m²,” vertelt Willem Schrooyen, regioverantwoordelijke bij Wavin. “Naast deze bufferbekkens waren wij ook verantwoordelijk voor de waterrecuperatiebekkens. Door de combinatie van inspecteerbare en reinigbare Q-Bic units uit virgin polypropyleen met Q-BB – waarbij BB staat voor Building Block - ontstond een gelaagde modulaire structuur

met verschillende units. Elke unit heeft een capaciteit van 410 liter. In totaal kwamer er twee recuperatiebekkens met een opvangcapaciteit van 1360,80 m³.”

Wavin werd vervolgens ook gecontacteerd door installatiebedrijf Van Severen om een oplossing voor de drinkwatertoevoer in het stadion te formuleren. “Op basis van de slagvastheid, de flexibiliteit om nieuwe aftakkingen toe te voegen en de mogelijkheid om uitzettingen op te vangen, kozen wij hier voor HDPE-ringleidingen van 63 en 75 mm,” vertelt Kristof Steur, sales manager bij Wavin. Aangezien deze ongeveer 700 meter lange leidingen door de temperatuurschommelingen enorm kunnen uitzetten en krimpen, speelt ook het montagesysteem een belangrijke rol. Installatiebedrijf Van Severen gebruikte het patenteerde railsysteem van Wavin, want dat vangt de trekkrachten op en houdt zo de leiding op zijn plaats.

“Naast de keuze van de juiste technieken zorgde vooral de strikte timing voor een grote uitdaging,” sluit Kristof Steur af. “Dankzij onze ervaring met dergelijke projecten en de vlotte samenwerking met de studiebureaus en de installatiebedrijven kon dit prestigieuze project tot een goed einde gebracht worden.” ›

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 13

TEMPOMIX 3 Mitigeur monocommande temporisé à déclenchement souple

The Green Wave in Power Solutions

Combining Energy Flows Efficiently La nouvelle gamme TEMPOMIX 3 est spécifiquement adaptée à tous les lieux publics à forte fréquentation, et plus particulièrement aux installations destinées aux enfants, personnes âgées ou handicapées.

Confort

Cartouche à dépression pour un déclenchement 2 fois plus souple par rapport à un mitigeur temporisé classique.

Economie d’eau proche de 85 % Débit ECO préréglé à 4 litres / minutes à 3 bar.

Fermeture automatique temporisée, réglable de 10 à 25 secondes.

Hygiène assurée Aucun contact manuel après rinçage.

Endurance inégalée Conception spécifique pour un usage intensif en lieux publics et une haute résistance au vandalisme.

Garantie 10 ans.

Warmtekrachtkoppeling is uw onafhankelijkheidsverklaring. Zelf warmte en stroom produceren en bijna 30% energie besparen, ook als er geen zon of wind is.

Bij EVW doen we meer met minder.

We ontwerpen en bouwen WKK’s die staan voor jarenlange, betaalbare duurzaamheid. En we houden hun conditie nauwgezet in de gaten.

Met ons als partner in uw energieproject maakt u onze blauwe planeet op een overtuigende manier weer wat groener.

• WKK OP AARDGAS, BIOGAS EN PLANTENOLIE • MINI-WKK • NOODSTROOMINSTALLATIES

E. VAN WINGEN

delabie.com

NV

Industrieterrein Durmakker 27 - B-9940 Evergem T +32 (0)9 253 08 00 • F +32 (0)9 253 40 82 info@vanwingen.be • www.vanwingen.be

143453 adv staand.indd 1

18/01/13 08:23

gent | Ghelamco Arena

Projectinfo Altijd licht in Ghelamco Arena dankzij EVW Een avondmatch zonder veldverlichting of een dood scorebord is dé nachtmerrie voor elke organisator van avondlijke sportevenementen. De lichtsterkte op het terrein wordt bovendien in nationale en internationale regels vastgelegd, op straffe van een forfaitscore. Dat hieraan een degelijke noodstroomvoorziening in combinatie met een energiebeheersende oplossing wordt gekoppeld, is dan ook niet meer dan logisch. E. van Wingen (EVW), specialist in energieoplossingen met diesel- en gasmotoren, speelde als Gentse kmo een thuismatch en leverde de noodstroomvoorzieningen voor de Ghelamco Arena.

Via hoofdaannemer elektriciteit VMA en rechtstreeks aan K.A.A. Gent leverde EVW vier noodstroomgeneratoren (2 x 250 kVA en 2 x 130 kVA) voor de nieuwe voetbaltempel in Gent. De twee EVW/ Perkins-systemen van elk 250 KVA kunnen netondersteunend aangestuurd worden en derhalve het dure piekstroomverbruik onderdrukken. De technieken achter deze energiesturing zijn vooruitstrevend, bijvoorbeeld de integratie in een ICT-platform met Iphone Apps en touch screens. Naast de noodvoeding van de voorzieningen die de veiligheid van bezoekers in het gebouw verzeke-

ren, moeten ook de andere kritische verbruikers in het gebouw op permanente stroomtoevoer kunnen rekenen. Deze stroomverbruikers worden gevoed door twee EVW/Perkins-noodstroomgeneratoren van 130 KVA. De beide stroomaggregaten zijn uitgerust met elektronische common rail-injectiesystemen. Het spreekt immers voor zich dat schadelijke rookgassen niet geduld worden in de Ghelmaco Arena, net zo min als geluidsoverlast en trillingen van de generatoren. Die werden daarom voorzien van geluiddempende omkastingen en hoog performante trillingsdempers.

“De koppeling van noodstroomvoedingen aan energie-efficiënte CO2-reducerende oplossingen en een ICT-platform vormen vandaag het hart van ieder bouwproject dat duurzaamheid hoog in het vaandel voert, ook van de Ghelamco Arena,” zegt Jean-Pierre Van Wingen, zaakvoerder van EVW. “Wij ontwikkelen noodstroomaggregaten en energietoepassingen voor alle sectoren en bovendien zitten wij met onze warmtekrachtkoppelingen en elektriciteitscentrales op aardgas of biomassa ook volop in de groene golf. Dankzij onze vindingrijkheid konden wij ook bij dit project een meerwaarde bieden.” ›

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 15

MAGNA3 MEER DAN EEN POMP...

De MAGNA3 pompen vormen een uitgebreid programma van kleine-, middelgrote en grote circulatiepompen uitgerust met communicatie-apparatuur en motoren met elektronische snelheidsregeling gebaseerd op permanente magneet (PM) en compacte stator motortechnologie.

Enkele voordelen: • Eenvoudige installatie • Laag energieverbruik • Externe besturing en bewaking via uitbreidingsmodules http://www.grundfos.com

gent | Ghelamco Arena

Projectinfo Delabie Benelux – Wastafelkranen, spoelmechanismes voor urinoirs en opklapbare grepen Delabie, met Benelux-filiaal in Brussel, is een familiebedrijf met productiesites in Friville (Picardie/Frankrijk), bekend als bakermat voor de productie van kranen. “Wij zijn een toonaangevende marktspeler in kranen en sanitair toebehoren voor de utiliteitsbouw,” zegt commercieel directeur Frank Desmet. “Wij leverden honderddertig Temposoft 2 en tweeënvijftig Tempomix 3 wastafelkranen, zevenentwintig elektronische kranen voor urinoirs en elf opklapbare grepen in gepolijste bacteriostatische inox voor mindervaliden voor de Ghelamco Arena.”

Het waterverbruik in utiliteitsgebouwen is vaak aanzienlijk door het intensief gebruik van de kranen en de nalatigheid van de gebruiker, die de wastafelkraan zomaar laat openstaan. “De automatische zelfsluiting na 15 seconden, zonder manueel contact, en een vastgelegd debiet van 3 liter voor de Temposoft 2 en 4 liter voor de Tempomix 3 zorgen daarom voor een enorme waterbesparing,” stelt Frank Desmet. “Bovendien zijn deze kranen vandalisme-bestendig en dankzij de soft touch bediening kunnen kinderen en mensen met

een beperking ze gemakkelijk gebruiken.” De kranen van Delabie zijn bestand tegen minstens 500.000 handelingen. Ze zijn ook eenvoudig in onderhoud, omdat het mechanisme in een patroon ingebouwd is, dat vervangen kan worden zonder de kraan volledig te demonteren.

En Delabie gebruikt ook steeds gestandardiseerde onderdelen.

De urinoirs van het voetbalstadion zijn uitgerust met een centraal spoelmechanisme. De elektronische Tempomatic Multi-kraan bedient immers meerdere urinoirs gelijktijdig door middel van aanwezigheidsdetectie, zonder manueel contact met de automatische zelfsluiting. “Om het vervuilen van het porselein en van de afvoerleidingen uit te sluiten en het uitdrogen van de hevel te voorkomen, gebeurt na het laatste gebruik elke twaalf uur een automatische spoeling,” vult commercieel directeur Frank Desmet aan. “Naar aantallen is dit project misschien niet ons meest prestigieuze project, maar het is een belangrijke referentie met veel media-aandacht, die volledig volgens de nieuwe Europese normen gebouwd is.”

Projectinfo Grundfos levert energie-efficiënte pompsystemen in de Ghelamco Arena Grundfos is een wereldwijde leider in geavanceerde pompoplossingen en een trendsetter in watertechnologie. De firma draagt bij aan wereldwijde duurzaamheide met baanbrekende technologieën, die de kwaliteit van leven van de mensen verbeteren en de aandacht voor de planeet vergroten. Grundfos, opgericht in 1945 in het Deense stadje Bjerringbro, produceert jaarlijks meer dan 16 miljoen pompunits. “Het assortiment omvat circulatiepompen voor verwarming, airconditioning en koelinstallaties, maar ook andere centrifugaalpompen voor de industrie, watervoorziening, rioolwater en dosering,” zegt Ronny Depoortere, general manager bij Grundfos Bellux. “Daarnaast ontwikkelen en

produceren wij ook standaard motoren en onderwatermotoren alsook elektronica voor het bewaken en regelen van de pompen. Telkens weer staat één thema centraal: energie-efficiëntie.”

Net daarom werden de pompsystemen van Grundfos ook geïntegreerd in de nieuwe voetbaltempel van AA Gent. “Bouwheer Arteveldestadion en hoofdaannemer Ghelamco bouwden niet alleen een multifunctioneel stadion met alle comfort voor de bezoekers, het moest ook een ecologisch stadion worden. Daarom kozen zij voor de energie-efficiënte pompsystemen van Grundfos,” legt Ronny Depoortere uit. ›

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 17

GRUNDFOS RCME AUTOMATISCHE ALL-IN-ONE INSTALLATIE VOOR COMMERCIEEL EN INDUSTRIEEL REGENWATERHERGEBRUIK...

Het RCME regenwater pompsysteem is een complete, plug-en-pomp oplossing voor monitoring en controle van regenwaterdistributiesystemen. Het systeem is eenvoudig te bedienen en te installeren. Er is slechts één aansluiting voor de drinkwatertoevoer, zowel voor de boostereenheid als de dompelpomp. Het systeem is uitgerust met een automatische drinkwateraanvulling die inschakelt als de verzameltank leeg is, bijvoorbeeld bij droogte.

Deze plug-en-pomp oplossing biedt veel voordelen: • Installatieklare eenheid • Geïntegreerde drinkwaterback-up • Geluidsarm; constante druk booster http://www.grundfos.com

• Aanpasbaar aan variabele debietbehoeften • Aanpasbaar constant drukniveau • Minimale vloeroppervlakte nodig

gent | Ghelamco Arena

“Wij leverden circulatiepompen type MAGNA3 voor de verwarming en de koelinstallaties alsook RCME-pompen voor de watervoorziening en de recuperatie van regenwater in het voetbalstadion.”

De MAGNA3 pompen vormen een uitgebreid programma van kleine-, middelgrote en grote circulatiepompen voor het rondpompen van vloeistoffen in verwarmingssystemen, airconditioning en koelinstallaties. Ze zijn uitgerust met communicatie-apparatuur en energiezuinige motoren met elektronische snelheidsregeling gebaseerd op permanente magneet (PM) en compacte stator motortechnologie. “De MAGNA3 met zijn Autoadapt-instelling analyseert het verwarmingssysteem automatisch, stelt het optimaal in en past de werking ook continu aan de behoeften aan,” geeft de general manager aan. “Dit zorgt voor een optimaal comfort en een energieverbruik, dat zelfs lager ligt dan vereist door de Europese normen.” Bovendien zijn MAGNA3-pompen uiterst flexibel en betrouwbaar, stil, hebben ze een lange levensduur en vragen geen onderhoud.

Voor de recuperatie van het regenwater werd een RCME-centrifugaalpomp geïnstalleerd. Ronny Depoortere: “Dit is een energie-efficiënte pomp met frequentie-gestuurde 1,5 kW I.E.3 motor, die de zelfaanzuigende meercellige centrifugaalpompen vervangt. Grundfos maakt hier gebruik van de industriële CME-pomp en als onderwaterpomp de 5” roestvrijstalen SPO-pomp met zijdelingse aansluiting voorzien van een drijvende aanzuigfilter.” De sturing gebeurt via een grafische display met een CU361-microprocessor. ❚

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 19

thema wkk Tekst: Tim Janssens en Els Jonckheere Foto’s: Marc Sourbron

'Warmte en elektriciteit gelijktijdig opwekken leidt tot forse energiebesparing'

WKK: wat, hoe en waarom?

Elektriciteit en warmte opwekken via één en dezelfde installatie, dat is het uitgangspunt voor een warmtekrachtkoppeling of WKK, een energiebesparende techniek die in feite al meer dan een eeuw bestaat, maar die de laatste jaren in verfijnde vorm ook steeds meer wordt toegepast in duurzame bouwprojecten. Wat zijn de voordelen van WKK, welke types bestaan er en voor welke projecten zijn ze wel of eerder niet geschikt? Installatie & Bouw zoekt het uit in dit artikel.

Warmte én elektriciteit De energiebehoefte van een gebouw of een woning bestaat voornamelijk uit warmte en elektriciteit. Doorgaans worden warmte en elektriciteit gescheiden geproduceerd, wat wil zeggen dat ze in een afzonderlijke installatie worden opgewekt.

Een WKK-installatie verenigt deze twee noden en zorgt dus voor een gelijktijdige opwekking van warmte en elektriciteit. In een WKK-installatie wordt de hoogwaardige warmte die vrijkomt bij het verbranden van de primaire energie eerst gebruikt voor het produceren van mechanische energie, die via een alternator wordt omgezet in elektriciteit.

Hierna blijft de laagwaardige restwarmte over, die vervolgens wordt aangewend om te voldoen aan de specifieke warmtevraag van een bedrijf, een ziekenhuis, een woning, … In combinatie met een absorptiekoelmachine kan een WKK ook gebruikt worden om koude op te wekken. Aangezien warmte moeilijk te transporteren is, plaatst men de WKKinstallaties doorgaans rechtstreeks bij de verbruiker.

Energie efficiënter gebruiken WKK heeft een aantal grote voordelen. In vergelijking met de gescheiden opwekking van elektriciteit en warmte is er voor de gelijktijdige energieopwekkingsmethode die WKK’s hanteren minder primaire energie (brandstof) nodig. De primaire energie wordt immers veel efficiënter benut. De brandstofbesparing die hieruit resulteert, kan – mits een goede dimensionering en exploitatie van de WKK-installatie – oplopen tot meer dan twintig procent. De meeste WKK’s werken op fossiele brandstoffen, maar ook hernieuwbare energiebronnen zoals biomassa, biogas of plantaardige olie komen in aanmerking. Belangrijk om aan te stippen is wel dat WKK op zich geen energiebron is. Het zet primaire energie enkel om in een andere vorm van energie en staat dus los van de gebruikte energiebron.

Waar er bij de klassieke grootschalige elektriciteitsopwekkingsmethode een groot deel van de opgewekte energie verloren gaat als afvalwarmte, en in een aparte verwarmingsketel niet efficiënt wordt omgesprongen met hoogwaardige (kwaliteitsvolle) energie, is dit bij WKK niet het geval.

Doordat je de elektriciteit decentraal produceert,

20 | INSTALLATIE & BOUW

zijn er bovendien minder transportverliezen op het elektriciteitsnet. Dit alles maakt dat WKK een slimme en efficiënte methode is die kan leiden tot minder energieverliezen, lagere energiefacturen en een gereduceerde emissie van CO2 of andere schadelijke stoffen.

Doorgaans maatwerk Een belangrijke voorwaarde voor het optimaal benutten van deze voordelen is echter dat je WKKinstallatie correct en op maat gedimensioneerd is.

Overdimensionering (een te grote WKK in verhouding met de warmtevraag, wat resulteert in onvoldoende draaiuren en een mindere opbrengst), deellastwerking en een hoge start-stopfrequentie zijn absoluut te vermijden. WKK-installaties bieden dus vooral een meerwaarde in gebouwen met een min of meer constante warmte- en elektriciteitsvraag. Aangezien het plaatsen ervan een behoorlijke investering vraagt, is het belangrijk om goed na te gaan of een WKK-installatie voldoende rendabel zou zijn. Het stappenplan van COGEN

Vlaanderen, dat te vinden is in de gratis te downloaden WKK-wegwijzer, helpt je hierbij aardig op weg. Indien het antwoord ‘ja’ luidt, komt het erop aan om een WKK te ontwikkelen die optimaal beantwoordt aan de specifieke energievraag van het gebouw, bedrijf of gezin in kwestie. Een WKK ontwerpen en plaatsen is dus maatwerk dat enkel een specialist naar behoren kan uitvoeren.

Vele toepassingsgebieden Het principe van WKK is toepasbaar in tal van projecten. In de eerste plaats is er de industrie, waar het gebruik van WKK’s al langer ingeburgerd is. De benodigde grote vermogens worden er meestal opgewerkt via een gas- en stoomturbine.

Anderzijds is WKK ook geschikt voor gebouwen met een voldoende grote en gespreide thermische en elektrische vraag: appartementsblokken, hotels en restaurants, rust- en ziekenhuizen, scholen, kantoorgebouwen, winkels, zwembaden en sportcomplexen, … Daar is het vaak een interne verbrandingsmotor die voor de aandrijving zorgt.

De WKK-installatie in WZC Ter Putkapelle in Wilsele (Leuven). (Foto: Viessmann)

thema wkk

De industriële WKK-installatie van Inbev.

De WKK-installatie in Home van Hellemont in Anderlecht. (Foto: Buderus)

Creatieve oplossingen Een micro-WKK met Stirlingmotor. (Foto: Evita)

Met de introductie van de micro-WKK (µWKK) – een WKK met een vermogen kleiner dan 50 kWe– zijn er ook steeds meer kmo’s en gezinnen die WKK aanwenden om hun energieverbruik te beperken. De allerkleinste vermogens (ca. 1 kWe) binnen dit segment maken veelal gebruik van een Stirlingmotor en zijn vooral geschikt voor de huishoudelijke toepassingen, de andere vermogens draaien doorgaans op basis van een interne verbrandingsmotor en werken meestal op aardgas, maar er bestaan ook toestellen die functioneren op koolzaadolie of andere alternatieve energiebronnen. Een bijzondere nieuwigheid zijn de brandstofcellen, die er via een chemische reactie voor zorgen dat een deel van de opgewekte energie rechtstreeks vrijkomt als elektriciteit.

Dit maakt dat ze ook meteen minder warmte produceren als een gewone micro-WKK en dat ze dus uiterst geschikt zijn voor lage-energiewoningen met een kleinere warmtevraag.

Afsluiten doen we met een mogelijk obstakel voor WKK, namelijk een overproductie van elektriciteit, of productie op het slechte moment. Om een financieel zo interessant mogelijk project te hebben, kan men best zo veel mogelijk van de door de WKK opgewekte elektriciteit ter plaatse verbruiken. Voor de elektriciteit die op het net geïnjecteerd wordt krijgt men immers slechts een beperkte vergoeding, een fractie van de kost die vermeden wordt wanneer de stroom ter plaatse verbruikt kan worden, en er dus geen elektriciteit via het net moet worden aangekocht. Anderzijds schept dit ook wel ruimte voor creatieve oplossingen. Een hogere productie van elektrische stroom kan bijvoorbeeld opgevangen worden door WKK te combineren met laadpalen voor elektrische wagens. Bedrijven die daarentegen niet meteen raad weten met de vrijgekomen warmte, kunnen die eventueel afstaan aan nabijgelegen woningen (wijkverwarmingsnetten). Een voorbeeld van zo’n wijkverwarmingsnet dat door WKK wordt aangedreven, vinden we binnenkort in de ecologische stadswijk Tweewaters in Leuven. Het potentieel van WKK is met andere woorden enorm, en dus zal de techniek ook de komende jaren wellicht nog meer dan zijn steentje bijdragen aan de overstap naar duurzame energievoorziening. ›

INSTALLATIE & BOUW | 21

thema wkk

WKK: energetische efficientie voor farmaceutische productieplant Een belangrijke speler in de farmaceutische industrie koos er onlangs voor een WKK te installeren. Op basis van een lastenboek volgens de klassieke aanbestedingsprocedure haalde Continental Energy Systems de opdracht binnen.

Na een analyse van de beschikbare oplossingen om efficientie in de energiekost te verhogen, viel de keuze van de farmaceutische speler op een WKK. Tom Dilen, Account Manager van Continental Energy Systems: “Dat is ook logisch, aangezien dergelijke systemen zowel warmte als elektriciteit genereren. Met één installatie kan dus twee keer op energie worden bespaard.”

In concreto gaat het om een Cummins V16aardgasmotor met cilinderinhoud van 60 L. De AVK generator genereert ongeveer 1,4 MW elektrisch vermogen waarbij de motor in combinatie met een extra koeler en condensor in de rookgassen voor zo’n 1,6 MW aan thermisch vermogen zorgt. De installatie werd thermisch aan twee buffervaten van elk 30 m3 gekoppeld en ingepast op de collector van de centrale stookplaats. Ze werd tevens elektrisch gekoppeld via een 1.800 KVA droge transformator in het

22 | INSTALLATIE & BOUW

thema wkk

Onderhoud in goede handen De grootste uitdaging van een WKK op basis van 1.500 rpm verbrandingsmotoren is de onderhoudsintensiviteit in combinatie met het technisch expertiseniveau dat deze taak vereist. Vandaar dat dergelijke installaties alsmaar vaker met een goed onderhoudscontract worden verkocht. Tom Dilen: “Dit omvat een preventief en correctief onderhoud, het oplossen van storingen 24/7, een goed georganiseerd onderhoudsteam en een strategische stock aan wisselstukken/verbruiksmaterialen. Verder voorzien wij voor elke machine in de contractpool ook een machinebreukverzekering die zonder franchise het overige risico afdekt. Op die manier kunnen we de klant verzekeren dat de vooropgestelde beschikbaarheid en opbrengst zal worden gehaald.” › De WKK zal respectievelijk ca. 15 en 10 procent van de warmte- en elektriciteitsvraag van de farmaceutische productieplant invullen.

De WKK-installatie genereert 1,4 MW elektrisch vermogen en 1,6 MW thermisch vermogen.

12 kV-net op de productiesite. Het elektrisch rendement bedraagt +/- 42,5 %; het thermisch rendement (inclusief condensor in de rookgassen) is zo’n 55 procent. Tom Dilen: “De installatie is op maximale warmtebenutting afgestemd en zal respectievelijk ongeveer 15 en 10 procent van de warmte- en elektriciteitsvraag invullen. De klant koos voor een aardgasaangedreven WKK omwille van de beschikbaarheid en prijs van deze brandstof, alsook de lage emissies die met deze technologie gepaard gaan.”

INSTALLATIE & BOUW | 23

thema wkk

Micro-WKK op vier jaar terugverdiend Bij de renovatie van Hotel Marcel opteerden de nieuwe eigenaars voor de installatie van een micro-WKK. Een verstandige keuze, want dergelijke oplossing is ideaal voor omgevingen met een continue electriciteit- en warmtevraag. Het systeem levert immers beide simultaan, en dit op een erg kostenefficiënte manier.

Het vroegere Hotel Nicolas in Brugge werd enkele maanden geleden in een totaal nieuw kleedje gestopt. Naast een nieuwe naam en look, werden ook de technische installaties onder handen genomen. Hierbij koos de bouwheer resoluut voor een duurzame aanpak. Een kleine micro-warmtekrachtkoppeling en een balansventilatie met warmterecuperatie moeten de energiefactuur aanzienlijk reduceren. Uitvoerder van dienst was Brontec, een totaalaanbieder van duurzame energietechnieken. “Een gasaangedreven micro-WKK was eigenlijk een logische keuze,” vertelt projectleider Dominik Stofferis. “Het gaat om een compacte elektriciteitscentrale die een brandstof verbrandt om er elektriciteit mee op te wekken. Hierdoor komt er uiteraard ook warmte vrij, die in een buffervat van 1.500 liter wordt opgeslagen. Zo kan de warmte worden gebruikt wanneer dat nodig is.”

Het grote voordeel is dat de brandstof maar één keer wordt verbruikt om zowel warmte als elektriciteit te produceren. Dit leidt al snel tot een energiebesparing van 25 procent per jaar (aan de huidige tarieven), wat goed is voor zowel de portemonnee als het milieu. Ten opzichte van andere duurzame elek-

24 | INSTALLATIE & BOUW

De micro-WKK in hotel Marcel in Brugge.

triciteitsopwekking (zonnepanelen, windenergie, ...) is een micro-WKK onafhankelijk van de weerstomstandigheden en dus constant. Voor toepassingen zoals een hotel, waar de sanitaire warmtevraag continu is, is dat natuurlijk essentieel. Bovendien is het een waardig alternatief voor steden als Brugge, waar wind- en zoninstallaties niet zo evident zijn.

Bijzonder energie-efficiënt De micro-WKK die Brontec bij Hotel Marcel installeerde, biedt 12 kW thermisch en 4 kW elektrisch vermogen. Hiermee kan de behoefte aan zowel warm water als verwarming in laag- en tussenseizoenen volledig worden opgevangen. Op de koudste winterdagen, op piekmomenten en bij momenten van onderhoud, kan er worden bijgestookt via een traditionele verwarmingsketel met een vermogen van 60 kW. Dominik Stofferis: “De micro-WKK verbruikt tien procent meer gas dan een gewone condenserende ketel. Maar deze extra uitgave wordt gecompenseerd door de productie van waardevolle stroom, die in het geval van Hotel Marcel ongeveer 40 procent van de totale behoefte dekt. Daarenboven wordt door de balansventilatie met warmterecuperatie nog eens zorgvuldig omgesprongen met de geproduceerde warmte. Het gebouw bevat een luchtgroep met een warmtewiel voor een maximum aan efficiëntie.

Zonder rekening te houden met stijgingen van de energietarieven, zou de investering in de micro-WKK dan ook op vier jaar moeten zijn terugbetaald.”

thema wkk

Nieuwe Texaco-tankstations langs E40 uitgerust met WKK Aan weerszijden van de E40 in Drongen worden er op dit moment twee nieuwe Texaco-tankstations gerealiseerd. Deze zijn opgevat als duurzame voorbeeldgebouwen en maken dan ook gebruik van hernieuwbare energiebronnen. Zo leverde het Belgische bedrijf Cogengreen onlangs twee WKK-eenheden van 30 kW, die onder meer een groot deel van de benodigde elektriciteit op de site opwekken.

Veel mogelijkheden De nieuwe servicestations van Texaco krijgen beetje bij beetje vorm. Naast tankvoorzieningen zullen ze een shop, een restaurant, algemene sanitaire voorzieningen en vergader- en dienstlokalen bevatten. Ze werden ontworpen met het oog op duurzaam energiegebruik. Een haalbaarheidsstudie toonde aan dat een combinatie van WKK en een PV-installatie de meest aangewezen keuze was. "Toch is het plaatsen van een WKK in tankstations niet zo gebruikelijk," vertelt Christophe Henriet, bestuurder van Cogengreen. "WKK wordt immers vooral toegepast in gebouwen met een grote warmtevraag, zoals flatgebouwen, sporthallen, zwembaden of rusthuizen. In dit project tonen we echter aan dat WKK zich ook leent tot toepassing in tal van andere realisaties zoals deze nieuwe, hedendaagse servicestations. Onze meest spectaculaire installatie is zonder twijfel de op plantaardige olie draaiende WKK-eenheid van de Refuge du Goûter. Deze bevindt zich op 3850 m hoogte in het Mont Blanc-gebergte. Met WKK is er met andere woorden veel mogelijk."

Forse reductie Cogengreen rustte de twee nieuwe servicestations uit met een stookoliegedreven micro-WKK van 30 kW. Ze bevinden zich in speciale containers en leveren zowel warmte als elektriciteit. Het systeem wordt vanop afstand aangestuurd via het internet. De WKK-eenheden leveren een groot deel van de benodigde elektriciteit op de site en fungeren indien nodig ook als noodstroomgenerator. Condensatieketels zorgen voor de aanvullende piekvermogens. Voorts zijn er ook nog fotovoltaïsche zonnecellen die meedraaien met de orientatie van de zon (suntrackersysteem). De opbrengst van de panelen wordt grotendeels gebruikt voor het opladen van elektrische wagens via laadpalen. Dit alles leidt tot een CO2-reductie van 25%. Ook het primaire energieverbruik zal minstens 25% lager zijn dan bij een standaardoplossing. ❚

Twee WKK-eenheden van 30 kW leveren een groot deel van de benodigde warmte en energie op de nieuwe Texacosite in Drongen.

De WKK-installaties werden gebruiksklaar geleverd in containers.

INSTALLATIE & BOUW | 25

thema wkk

“Voor WKK zal er wellicht altijd plaats zijn”

Een gesprek met de WKK-experts van COGEN Vlaanderen WKK is de laatste jaren aan een enorme opmars bezig, zeker bij kmo's en in utilitaire gebouwen zoals rust- en ziekenhuizen. Ook in appartementen en individuele woningen vindt de techniek meer en meer ingang. Van een minder gekende, industriële nichetechniek evolueerde WKK naar een belangrijke factor in het Vlaamse energienetwerk. Voor een stand van zaken en een vooruitblik op de toekomst van WKK klopte Installatie & Bouw aan bij de experts van COGEN Vlaanderen, de organisatie die zich inzet voor de ontwikkeling van kwaliteitsvolle WKK. WKK is de laatste jaren uitgegroeid tot een hit op het vlak van duurzame energievoorziening. Hoe aanwezig is WKK op dit moment in Vlaanderen?

Daan Curvers: Behoorlijk aanwezig, toch wel. Zeker in de industrie wordt WKK veelvuldig toegepast en is een belangrijk deel van het potentieel al ingevuld. Op dit moment dekt WKK ongeveer een vijfde van de binnenlandse energievraag, wat het belang van WKKtechnologieën onderstreept. De voorbije jaren worden WKK's ook steeds vaker ingezet voor de verwarming van gebouwen (kleinere installaties), al is die toename nog niet spectaculair te noemen en is het potentieel in dat domein wel nog erg groot. Zulke (al dan niet huishoudelijke) micro-WKK's zijn wel al bekend, maar nog lang niet zo alomtegenwoordig als pakweg gascondensatieketels, die op thermodynamisch (of beter gezegd, exergetisch) vlak nochtans veel minder goed presteren.

“Op dit moment dekt WKK ongeveer een vijfde van de binnenlandse energievraag.”

(Daan Curvers) Het team van COGEN Vlaanderen.

De micro-WKK van Hotel Reylof in Gent, het eerste Vlaamse WKK-project met PCM's.

Een groot deel van de warmte die door de micro-WKK wordt geproduceerd, wordt er opgeslagen in met kwarts en koolstof verrijkte paraffine. (Foto Bouwkroniek):

“Doordat de kleinere installaties voor een stuk gestandaardiseerd zijn, zie je de laatste tijd veel kmo's en rust- en ziekenhuizen overschakelen op WKK.” (Jörg Baeten) Jörg Baeten: Doordat de kleinere installaties nu gedeeltelijk gestandaardiseerd zijn, zie je de laatste tijd veel kmo's en rust- en ziekenhuizen overschakelen op WKK. Ondernemingen met een voldoende hoge, stabiele warmtevraag zien er brood in omdat het hen energie kan besparen en omdat ze het tegenwoordig relatief eenvoudig kunnen plaatsen. Een van onze leden is bijvoorbeeld een crèche, die de opgewekte warmte gebruikt voor de opwarming van het sanitaire water en het drogen van de was. In het geval van een constante warmtevraag wordt WKK – in tegenstelling tot vroeger – toch al veel ernstiger overwogen. Sinds een Energiebesluit van 2010 een haalbaarheidsonderzoek voor een WKK-toepassing verplicht voor nieuw op te richten (delen van) gebouwen met een oppervlakte groter dan 1000 m², spreekt de techniek ook heel wat projectontwikkelaars en architecten aan die er voorheen nog niet mee in aanraking waren gekomen.

Kortom: WKK is relatief wijdverbreid, maar heeft vooral in de bouwsector nog een behoorlijke progressiemarge...

Joni Rossi: Dat klopt, en dat is in feite niet zo onlogisch. Op zich is WKK immers een vrij complex verhaal: de warmtevraag moet voldoende groot en constant zijn, de installatie moet juist gedimensioneerd zijn, er komt toch steeds wat (voor)studiewerk aan te pas, ...

In industriële bedrijven zijn er vast mensen in dienst die waken over het energieverbruik, maar in kmo's ligt dat al wat moeilijker. Een chocolatier wil vooral pralines maken en heeft doorgaans weinig tot geen kennis van zijn energieverbruikspatroon, laat staan van de bestaande energiebesparende oplossingen. Voor WKK is echter toch wat basiskennis nodig, zeker omdat een WKK-installatie enkel kan renderen als ze zo gedimensioneerd is dat ze optimaal kan beantwoorden aan de specifieke energievraag. Om mensen met minder basiskennis een beetje te begeleiden, heeft COGEN Vlaanderen een tool ontwikkeld waarmee ze aan de hand van een aantal relatief eenvoudige parameters zoals het gas- en elektriciteitsverbruik kunnen nagaan of WKK iets voor hen zou kunnen zijn.

26 | INSTALLATIE & BOUW

thema wkk

De ontwikkeling staat dus niet stil. Welke andere nieuwe toepassingen verwachten jullie de komende jaren?

Joni Rossi: Een toepassing met toekomst is de combinatie van WKK met warmtenetten. In België hebben we er weinig tot geen ervaring mee, maar er bestaat wel zeer veel interesse voor. In heel wat studies gaat men momenteel na of het opportuun kan zijn om (voorzieningen voor) zulke warmtenetten aan te leggen. In klassieke warmtenetten wordt een warmteoverschot van de industrie via buizen getransporteerd naar nabijgelegen woningen. Maar aangezien warmte moeilijk transporteerbaar is, is het wel een vereiste dat de warmtebron en de verbruikslocatie dicht bij elkaar liggen. Een alternatief hiervoor is een door WKK aangedreven warmtenet, zoals dat onder meer in de nieuwe Leuvense stadswijk Tweewaters zal worden gerealiseerd. Het aanleggen van zulke WKK-gebaseerde warmtenetten is een langetermijnverhaal dat de komende jaren ongetwijfeld verder vorm zal krijgen.

Mogen we uit dit alles concluderen dat de geleidelijke opmars van WKK zich verder zal doorzetten?

“Qua kennis en bewustzijn omtrent WKK staan we een stuk verder dan heel wat andere Europese landen.”

(Joni Rossi)

De industriële WKK op de Milcobel-site in Langemark, die de ganse site (kaasfabriek, poederfabriek en roomijsfabriek) op het vlak van energie zelfvoorzienend maakt. De installatie wordt aangedreven door een gasturbine.

Wat zijn de laatste nieuwigheden inzake WKK? Joni Rossi: Voor de huishoudelijke micro-WKK's, die in België nog aan de grote doorbraak toe zijn, is er sinds kort de brandstofcel, een nieuwe technologie met een zeer hoog elektrisch rendement. In plaats van zuivere verbranding van een energierijke brandstof, het klassieke WKK-principe, werken brandstofcellen via een chemische reactie (zonder vlam dus). Waar de opgewekte energie bij een klassieke WKK aanvankelijk vrijkomt als warmte, komt ze bij een brandstofcel voor een deel onmiddellijk vrij als elektriciteit. Brandstofcellen produceren dus meer elektriciteit en minder warmte dan een klassieke WKK-installatie. Deze techniek is uiterst geschikt voor woningen of gebouwen met een beperktere warmtevraag, wat toch een tendens zal worden door de onvermijdelijke opmars van de lage-energiebouw. In Vlaanderen is het procedé zeer nieuw en ligt de investeringskost nog bijzonder hoog, maar in Japan zijn er dankzij subsidies van de overheid al vijftigduizend brandstofcellen geplaatst.

Daan Curvers: Ja, toch wel. WKK biedt interessante perspectieven, ook omdat het een netondersteunende functie kan vervullen. WKK kan op hernieuwbare brandstoffen werken en kan daardoor in het streven naar duurzaam energieverbruik een belangrijke rol spelen.

Waar een aantal hernieuwbare energiebronnen niet-stuurbaar zijn, is WKK dit wel. Windenergie levert bijvoorbeeld enkel op als het waait, en pv-panelen als de zon schijnt. Deze productie valt bovendien niet altijd samen met de vraag. Bij WKK vallen de vraag naar en de productie van elektriciteit daarentegen vaak samen omdat je een groot deel van de opgewekte elektriciteit onmiddellijk zelf verbruikt. Daarnaast kan je WKK in principe sturen en kan je mits een goede warmteopslagcapaciteit zelf bepalen wanneer je de opgewerkte warmte wil vrijgeven. Dit biedt mogelijkheden om in de toekomst optimaal in te spelen op specifieke energievragen. Binnenkort zullen we bovendien verder evolueren naar hernieuwbare energie, en aangezien WKK een prima manier is om ook dat type energie efficiënt te benutten, zal er voor WKK wellicht altijd plaats zijn. ❚ Nog een beeld van de micro-WKK van Hotel Reylof in Gent (Foto Bouwkroniek):

Jörg Baeten: Ook vrij nieuw is de opslag van de opgewekte warmte in PCM's (phase-change materials), materialen die onder invloed van warmte van consistentie veranderen en die daardoor een grote hoeveelheid warmte kunnen opslagen op een minder grote oppervlakte. Het eerste project met zulke PCM's was hotel Reylof in Gent. Een groot deel van de warmte die er door de micro-WKK wordt geproduceerd, wordt er opgeslagen in met kwarts en koolstof verrijkte paraffine. De paraffine neemt slechts een vierde van de ruimte in beslag die nodig zou zijn om eenzelfde hoeveelheid warmte op te slagen in een waterbuffer.

INSTALLATIE & BOUW | 27

Stabiplan

Slim grafisch communiceren in elk BIM-project Bij de voorbereiding en realisatie van een bouwproject werken steeds meer bouwpartners samen. Belangrijk hierbij is efficiënte communicatie. Geen sinecure. Architect, studiebureau, installateur en opdrachtgever staan voor een enorme uitdaging. Als de architect zijn plan wijzigt moet ook de installateur na kunnen gaan of dit voor de uittekening van de elektriciteit of HVAC gevolgen heeft. De kans op misverstanden, onduidelijkheden en clashes stapelen zich gemakkelijk op.

Stilaan wagen daarom meer en meer bouwactoren de stap naar BIM, Building Information Modeling.

De voordelen van het werken aan één gezamenlijk en centraal model zijn enorm. Maar het vraagt wel om een investering in kennis en vaak ook in hardware en software. BIM is een geïntegreerd proces waarmee bouwprofessionals een project nog voor het is gebouwd digitaal kunnen ontwerpen, uitwerken en verkennen. De mogelijkheid om het bouwproject nauwkeurig in kaart te brengen (te visualiseren en reële prestaties te simuleren) zorgt voor een perfecte inschatting van kosten, planning en invloed op het milieu. En het gaat nog verder: in de aanbestedingsvorm Design-Build-Finance-MaintainOperate (DBFMO) trekt men de lijn door naar de dienstverlening achteraf.

Concreet betekent dit dat ook de laatste partij in de ketting – het gebouwbeheer – van in het begin betrokken wordt in het communicatieproces.

Stabiplan en C3A hebben de handen in elkaar geslagen en reiken een oplossing aan die de BIM samenwerking via een workflow en begeleidingsplan tot in de puntjes uitwerkt. Want het klinkt allemaal mooi om van BIM te spreken en over beter samenwerken en communiceren. Maar hoe begin je er aan? Juist in dit leerproces willen Stabiplan en C3A bijstaan. Door de juiste software en de juiste tools aan te reiken die noodzakelijk zijn om als bouwpartijen naar elkaar toe te groeien, beter te communiceren en samen te werken.

Sales manager van Stabiplan België Yves Vael licht toe: “In de huidige economie is stilstaan achteruitgaan. Dit was vroeger zo, maar nu des te meer. Efficiënter werken is een vereiste geworden.

Samen met C3A willen we bouwpartners helpen om de samenwerking te verbeteren. Wij zijn ervan overtuigd dat

28 | INSTALLATIE & BOUW

Stabiplan

misschien te laat. Architecten en studiebureaus werken steeds meer met slimme 3Dmodellen, en dit meestal met Revit. De realtime terugkoppeling naar de installateurs, die hun technische uitrusting ook in zo’n slim 3D Revitmodel uitwerken, is zeker nog niet overal aan de orde. Dankzij de totaaloplossing die wij samen aanbieden wordt dit versneld mogelijk.”

met onze knowhow en ervaring op het gebied van MEP en architectuur, wij een belangrijke meerwaarde kunnen betekenen. We hebben dit geconcretiseerd en uitgewerkt in een workflow, een stappenplan waarbij we bedrijven begeleiden naar BIM gerelateerd werken.” Jos Vandamme, zaakvoerder bij C3A, treedt Yves bij: “Wij bieden een innovatieve totaaloplossing. We willen bouwprofessionals helpen inzien dat de overstap naar het BIM-verhaal niet vanzelf gaat. Er gaat hier een belangrijk leerproces aan vooraf. Bedrijven die proactief willen zijn moeten vandaag op de kar springen, want morgen is het

Stabicad functionaliteit is beschikbaar voor zowel Revit als AutoCAD. In combinatie met de Building Design Suite van Autodesk zijn alle tools voorhanden om te participeren in ieder denkbaar BIM project.

Op MEPcontent.eu biedt Stabiplan in samenwerking met de fabrikanten bovendien een gratis bibliotheek aan. Architect, studiebureau en installateur kunnen hier dezelfde artikelen en elementen downloaden die zowel op Revit als AutoCAD gebruikt en uitgewisseld kunnen worden. Jos: “We willen graag het volgende concluderen: wat wij bieden is een werkmethodiek, die zorgt voor betere afspraken tussen de bouwpartners en zodoende voor efficiëntere oplossingen. Wij kunnen de kennis aanreiken die nodig is om de stap te zetten naar een toekomst, waar kosten uitgespaard worden door met onze IT-instrumenten méér te realiseren op minder tijd en met minder faalkosten.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 29

Easy and available De MEPcontent Browser is een handige app die naadloos integreert in uw werkomgeving. Zo zoekt u vanuit uw eigen Revit en CAD-software zowel online als oine artikelen en plaatst ze direct in uw installatiemodel. Gratis.

- Revit en CAD-bestanden, direct beschikbaar voor gebruik - up-to-date productinformatie van alle bekende fabrikanten - vind snel wat u zoekt dankzij krachtige ďŹ lters en zoekfunctie

400.000+ Europese producten

Leading in MEP design

Vind Stabicad 9 en MEPcontent op stand 4.105 van HVAC

Download de gratis app via www.mepcontent.eu

brussel | Hotel Meininger Tekst: Roxane Heeren Foto’s: Carrier

Koelte voor het Meininger passiefhotel Op de voormalige brouwerijsite Belle-Vue in Sint-Jans-Molenbeek, langs het kanaal Brussel-Charleroi net buiten Brussel, wordt sinds vorig jaar druk gebouwd. De oude gebouwen worden opgeknapt en herbestemd volgens een ontwerp van architectenbureau l'Escaut, samen met MSA en Grontmij. Er komen lage-energieappartementen en een hotelschool, en een groot deel van bestaande gebouwen is al omgebouwd tot een hotel met ruim zevenhonderd bedden. Dit is een dubbele primeur: het is niet alleen het eerste hotel in Molenbeek, maar ook het eerste passiefhotel in het Brusselse gewest. Carrier Airconditioning Benelux leverde de energieefficiënte koelmachine, die binnen het klimaatsysteem zorgt voor een minimaal energieverbruik.

van de compressoren en de laag-geluidventilatoren van composiet blijft ook de geluidshinder voor gasten en buren beperkt – de machine staat immers op het dak.

“Carrier is een van de weinige leveranciers die momenteel als standaard koelmachines met variabel debiet aanbiedt,” vertelt Robby Herzeel, sales leader voor Vlaanderen bij Carrier Airconditioning. “De machine die we voor dit project geleverd hebben, is daarbij ook een compacte uitvoering, waarbij de hydromodule in het toestel geïntegreerd is. Dat is eenvoudig voor de installateur, en ook de meest budgetvriendelijke oplossing voor de opdrachtgever.” ›

De energie-efficiëntie Carrier-koelmachine verbruikt een minimum aan energie bij het koelen van het Meininger-passiefhotel.

Gebouw met een ziel Het nieuwe hotel maakt deel uit van stadsvernieuwingsproject waarbij de gemeente de leegstaande industriële site en de wijk rondom nieuw leven wil inblazen. Dat het hotel in het oude brouwerijgebouw terechtkwam, was geen toeval: de Duitse hotelketen Meininger kiest bewust bestaande gebouwen met karakter die een nieuwe bestemming zoeken, en dat liefst net buiten het stadscentrum maar wel goed bereikbaar met het openbaar vervoer. Deze site was dan ook geknipt voor hun project.

Het ontwerp van architectenbureau l'Escaut behoudt bewust het industriële, enigszins ruwe karakter van het gebouw. In het interieur vinden we allerlei verwijzingen naar het verleden als brouwerij terug, zoals de grote bakstenen schoorsteen in de hotelbar. Kunstwerken van Brusselse street art-kunstenaars vormen kleurrijke accenten. Ook bijzonder, maar niet direct zichtbaar, is dat het hotel voldoet aan de passiefstandaard.

Koelte voor passiefhotel In principe zijn verwarming en koeling in een passief gebouw niet nodig, maar aangezien comfort in een hotel erg belangrijk is, besloten de ontwerpers om hier toch een installatie voor te voorzien. En dus zorgt een energiezuinige koelmachine met scrollcompressoren en variabel debiet van Carrier Airconditioning hier voor koelte tijdens warme nachten. Dankzij de trillingsdemping

INSTALLATIE & BOUW | 31

AIRCONDITIONING

luchtgekoelde koelmachine met MCHE 30RBS(Y)

- Bezoek ons op de vakbeurs HVAC 2013 in Brussels EXPO Voordelen MCHE (Micro Channel Heat Exchanger): ■ 40% tot 50% minder koudemiddel ■ 10% lichter in gewicht ■ Zeer laag geluidsniveau ■ Geschikt voor corrosieve omgeving ■ Eenvoudig schoonmaken ■ Uit voorraad leverbaar

www.carrier.be

Carrier introduceert de nieuwe 30RBS(Y) luchtgekoelde koelmachine uitgevoerd met een condensorbatterij die volledig is vervaardigd van aluminium. Door gebruik te maken van deze zogenaamde Micro Channel Heat Exchanger biedt de 30RBS(Y) een verbeterde algehele prestatie, tezamen met topkwaliteit, betrouwbaarheid en klantenservice waar Carrier om bekend staat.

brussel | Hotel Meininger

veelheid zo aangepast dat precies de juiste hoeveelheid water wordt rondgepompt om de gewenste temperatuur in de kamers te bekomen. Daardoor koelt de machine niet meer water dan nodig, wat een flinke energiebesparing oplevert. Als extraatje wordt zo ook het opgenomen vermogen van de pomp tot een minimum beperkt.

Ook het gebruikte koelmiddel speelt een rol in het energieverbruik. In de nieuwste generatie koelmachines wordt gebruik gemaakt van een beperkte hoeveelheid koelmiddel R410A, dat bijdraagt aan de efficiëntie van de machine. Twee gescheiden koelmiddelcircuits zorgen voor redundantie: als het ene circuit zou uitvallen, dan neemt het tweede onmiddellijk het werk over.

“Om het plaatje compleet te maken, is de machine hier ingesteld op een hogere retourtemperatuur: 14°C in plaats van de Aangezien comfort in hotels erg belangrijk is, besloten de ontwerpers toch een koelinstallatie te voorzien. gebruikelijke 12°C. Zo halen we een uitEfficiënte koeling stekend rendement. We passen deze koelmachine dan ook heel regelmatig De geïntegreerde hydromodule waarvan sprake bevat naast een waterpomp toe in gebouwen van dit formaat. Zo regelmatig zelfs, dat ze vanuit stock met filter, een expansievat en een overdrukklep ook twee drukopnemers. Deze leverbaar is,” aldus Robby Herzeel. “Daarnaast besteden we bij Carrier Airconlaatste zijn essentieel voor de werking van het VWF- of variable water flowditioning aan al onze projecten de beste aandacht en zorg. Daarom zijn we systeem: de drukopnemers meten op elk moment de waterhoeveelheid die blij dat we hiermee voor het Meininger Hotel een oplossing hebben kunnen door de hydromodule gaat. Via een gespecialiseerd algoritme wordt vervolbieden die aan de uitdagingen van het project tegemoetkomt, zowel qua gens, door middel van een elektronische toerenregelaar, continu de waterhoeenergiezuinigheid en duurzaamheid als qua budget.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 33

Jo Vandebergh, CEO van projectontwikkelaar Ertzberg 34 | INSTALLATIE & BOUW

Naar aanleiding van deze derde editie pakt Installatie & Bouw uit met een nieuwe rubriek: ‘De Pen’. Voortaan laten we telkens iemand aan het woord met een interessante visie op duurzame en/of innovatieve technieken en installaties. We openen meteen met een knaller, want het is niemand minder dan Jo Vandebergh, CEO van projectontwikkelaar Ertzberg en drijvende kracht achter de bouw van de duurzame Leuvense stadswijk ‘Tweewaters’ en de pas opgeleverde Balk van Beel, die de debatten opent.

DE STUDIEBUREAUS VAN MORGEN: SURVIVAL OF THE FITTEST! Vijf jaar geleden kochten we de gronden van de stadswijk Tweewaters aan.

Ik schreef toen een visie uit over hoe de wijk er in de toekomst zou kunnen uitzien. Die visie is gebaseerd op het geloof dat alle facetten van onze samenleving nauw met elkaar vervlochten zijn. Daarom bekijk ik Tweewaters vanuit een holistisch perspectief: ruimte, afval, water, energie, materiaal, diensten en consumptie hebben allemaal een impact op onze ecologische voetafdruk en bepalen mee onze manier van wonen en leven. Stuk voor stuk zijn het belangrijke elementen waar we beter moeten leren mee omspringen op weg naar een duurzamere samenleving.

Met Tweewaters willen we bewijzen dat duurzaamheid en leefcomfort hand in hand kunnen gaan, maar mensen gaan zich niet zomaar van de ene dag op de andere spontaan duurzaam gedragen. Alleen als we onze bewoners in hun duurzame leefomgeving ook een hoog leefcomfort kunnen garanderen, zullen ze zich spontaan en zelfs onbewust duurzamer gaan gedragen.

Maar als we duurzaam willen bouwen, als we alle aspecten geïntegreerd willen benaderen, als we een geïntegreerd project willen uitbouwen, dan moeten we loskomen van het klassieke bouwteam, waarbij iedereen zijn – apart en niet-geïntegreerd – deel bijdraagt tot het bouwproces. Duurzaam bouwen vraagt om verregaande integratie van de verschillende technieken, maar ook om geïntegreerde samenwerking tussen alle leden van een bouwteam. De (r) evolutie bestaat erin dat een bouwteam geïntegreerd samenwerkt vanaf dag 1 tot op het einde van de rit. Klinkt logisch, maar is zeker niet evident, want vandaag verliest een bouwteam meer en meer de grip op de werf. De architect valt uit zijn rol als ‘beheerder’ van het bouwproces en evolueert naar een soort spelverdeler. Ook de aannemer is geen baas meer over zijn eigen werf, en studiebureaus verliezen langzaamaan hun grip op het uitvoeringsproces…

De complexiteit van het bouwen neemt dag na dag toe. Als daar hoogstaande duurzame ambities worden aan gekoppeld, dan neemt de uitdaging voor

het bouwteam exponentieel toe. Dat geldt ook voor de bits en de bytes en – vooral – voor de studiebureaus. Zij zien tal van uitdagingen op zich afkomen en staan aan de vooravond van een noodzakelijke metamorfose.

Studiebureaus en andere actoren zijn het vandaag immers niet gewoon om op zo’n geïntegreerde manier samen te werken. Als ze willen overleven, zullen studiebureaus zich opnieuw moeten uitvinden op verschillende domeinen: 1) Verregaande en gespecialiseerde productkennis is een minimum: dagelijks moet men zich nieuwe technologieën en innovatieve producten eigen maken en bij de beoordeling ervan moet men de levenscyclusanalyse in zijn geheel onderzoeken.

2) Nieuwe workflow en werkmethodes moeten het ontwerpteam in staat stellen om geïntegreerd samen te werken. Zo moeten ze snel tot de juiste resultaten komen en tijdens de ontwerpfase snel de impact van de gehanteerde technieken op het geheel van het gebouw kunnen inschatten.

3) Studiebureaus moeten ook terug naar de werf. Met hun bits en de bytes moeten ze de aannemer ondersteunen. Tijdens de werffase moet een nieuwe workflow en methodologie het de studiebureaus mogelijk maken om ervoor te zorgen dat de theorie ook daadwerkelijk kwalitatief wordt uitgevoerd in de praktijk. Vandaag is dat niet altijd het geval…

4) Ook in de postconstructiefase hebben studiebureaus een rol. Het wordt almaar noodzakelijker om bewoners en gebruikers van gebouwen te begeleiden met gebruiksvriendelijke handleidingen, onderhoudsplanning en onderhoudscontracten.

Studiebureaus die de uitdaging aangaan om duurzaam en geïntegreerd te werken, rollen voor zichzelf de loper uit naar een sterke marktpositie. Wie traditioneel blijft werken, is gedoemd tot een marginaal bestaan in de bouwwereld van morgen.

Jo Vandebergh

INSTALLATIE & BOUW | 35

genk | Kantoorgebouw Flexis Tekst: Johan Debaere Foto’s: Lemmens nv

Flexibiliteit centraal in nieuw kantoorgebouw Flexis in Genk Het kantorencomplex Flexis langs de Jaarbeurslaan in Genk, ontworpen door PCP Architects (www.pcp-architects.be), combineert een opvallende gevel uit groengeëngobeerd metselwerk en veel gelijke raampartijen met een unieke flexibiliteit binnenin. Het gebouw telt vier bovengrondse bouwlagen van elk 900 m² en een ondergrondse parking voor 33 wagens.

De beschikbare binnenruimte is moduleerbaar om aan de wensen van de huurders te voldoen, vanaf 150 m². Remels past ook de ventilatie aan de bezetting per ruimte aan met behulp van HR Flat-ventilatie-units met een dubbele stroom en warmterecuperatie.

“De ‘groene’ gevel van het kantorencomplex Flexis springt onmiddellijk in het oog,” zegt Jochen Kerkhof van architectuurbureau PCP. “Toch is het vooral de flexibele indeling die dit gebouw met een totale oppervlakte van 3550 m² uniek maakt.” Net zoals bij de meeste kantoorgebouwen die vandaag ontworpen worden, besteedden bouwheer, architect en installateur ook hier veel aandacht aan de energiezuinigheid met regenwaterrecuperatie voor het sanitair water, fotovoltaïsche zonnepanelen, betonnen luifels en screens om oververhitting te voorkomen, verwarming via een lucht-luchtwarmtepomp en ventilatie met warmterecuperatie.

Remels plaatst ventilatie Voor de toevoer van verse lucht en de gecontroleerde afvoer van vervuilde lucht in de kantoren installeert de firma Remels uit Lummen in de verhuurde kantoorruimtes op basis van de bezetting en de specifieke behoeften van de huurder een ventilatie-unit type HR Flat met een gescheiden in- en uitstroom van lucht en warmterecuperatie.

Deze ventilatiesystemen van P. Lemmens zijn beschikbaar in vijf types voor luchtdebieten van 50 tot 2000 m³/h.

“Wij kozen voor deze toepassing HR Flat-units van P.Lemmens omwille van de flexibiliteit op het vlak van debiet, maar ook op basis van de energiezuinigheid door de warmterecuperatie.

De restwarmte wordt immers ingeblazen op de buitenunits van de warmtepomp,” vertelt Gino Remels, zaakvoerder van Remels. “Per verhuurde oppervlakte van het Flexis-kantorencomplex wordt op basis van de vereisten en de bezetting een gepaste ventilatie-unit geïnstalleerd.” Het kantoor

36 | INSTALLATIE & BOUW

van Thuiszorg werd bijvoorbeeld uitgerust met een HR Flat 1000 met een debiet tot 1000 m³/h.

Het advocatenkantoor Arts, Cleeren en vennoten dat de volledige derde verdieping inneemt, wordt geventileerd met 2 HR Flat 2000-units met een capaciteit tot 2000 m³/h voor elke unit.

HR Flat van P. Lemmens De firma P. Lemmens uit Gembloux is al meer dan 35 jaar gespecialiseerd in het verplaatsen van lucht in toepassingen voor verwarming, airco en ventilatie. Sinds 1997 levert de firma ook ventila-

tie-units met dubbele luchtstroom en warmterecuperatie: het HR-gamma met drie versies (HR Global, HR Mural en HR Flat) en een debiet dat gaat van 50 tot 6000 m³/h.

genk | Kantoorgebouw Flexis

De ventilatie in het Flexis-kantorencomplex is aangepast aan de bezetting per ruimte met behulp van HR FLat-ventilatieunits met een dubbele stroom en warmterecuperatie.

“De HR Flat is speciaal ontworpen voor inbouw in valse plafonds in residentiële toepassingen, maar vooral ook in projecten, zoals kantoorgebouwen of zorginstellingen,” zegt Gino Remels. De kast van deze ventilatie-unit uit gegalvaniseerd staal is vlak en robuust. Aan de onderkant zit een voorgeverfd toegangspaneel en binnenin is een isolatielaag van 12 mm aangebracht. › “Deze HR Flat is uitgerust met een tegenstroom-

INSTALLATIE & BOUW | 37

THE ART OF

MOVINGAIR P. Lemmens is sinds meer dan 35 jaar gespecialiseerd in het ontwerpen, produceren en verkopen van producten in de ventilatie, verwarming en koeling.

NEW HRTOTAL

VENTILATIE EENHEDEN MET TEGENSTROOM WARMTEWISSELAAR EN WARMTEWIEL

HRSERIES

VENTILATIE EENHEDEN MET DUBBELSTROOM EN WARMTERECUPERATIE

AIRASERIES

LUCHTGORDIJNEN (TOT 2,5M - MET WATER OF ELECTRISCH)

AESERIES

CENTRIFUGALE LUCHTVERHITTERS (TOT 100 KW)

www.lemmens.com

COMPOSERIES

LUCHTBEHANDELINGSKASTEN OP MAAT (TOT 8.000 M続/H)

CUBUSSERIES

ENKELSTROOM VENTILATIE EENHEDEN

genk | Kantoorgebouw Flexis

De HR Flat-units zorgen in elke ruimte permanent voor een aangenaam binnenklimaat.

warmtewisselaar met een rendement boven 90 %, een inox condensbak met evacuatiepomp, klasse G4- of F7 (optioneel)-filters en twee intelligente ventilatoren met TAC4-technologie, die de luchtkwaliteit regelen op basis van CO2 en luchtvochtigheid,” gaat de zaakvoerder van Remels-Horimex verder. “Aangezien de in- en uitstroom gescheiden zijn, is er bij deze ventilatie-units geen vermenging mogelijk tussen de vervuilde lucht en de gezonde, binnenkomende lucht.” De naverwarming of nakoeling in de unit zorgen ervoor dat de toegevoegde lucht altijd een aangename temperatuur heeft. Deze ventilatiesystemen zijn bovendien ook uitgerust met free cooling, waardoor het via een bypass mogelijk is om ’s nachts de frisse buitenlucht te gebruiken om de ruimtes af te koelen. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 39

Houthalen-Helchteren | Hoofdkantoor JBC Tekst: Roxane Heeren Foto's: OBO Bettermann

Discrete bekabeling voor hoofdkantoor JBC De Belgische kledingketen JBC heeft al 26 jaar lang haar hoofdkantoor op bedrijventerrein Centrum-Zuid in HouthalenHelchteren. Het oude kantoor barstte dan ook stilaan uit zijn voegen. Daarom bouwde JBC een nieuw hoofdkantoor, vlak naast het bestaande en bracht zo administratie, logistiek en het creatieve team samen op één plek. OBO Bettermann, specialist in data- en elektriciteitsgeleiding, leverde de kabelgoten en vloersystemen voor het project.

“In het JBC-kantoorgebouw leverden we een hele reeks producten,” vertelt Erwin Horemans, productspecialist bij OBO Bettermann. “Kabelgoten voor elektriciteit en verlichting, draadgoten voor kleine bekabeling en data, en kabelladders voor de zwaardere voedingskabels, en ook een heel pakket vloersystemen.

Daarnaast ondersteunden we de installateur met advies, technische fiches en berekeningen, zodat hij alles perfect conform het lastenboek kon uitvoeren.”

Bijzonder vermeldenswaard zijn de zware-last vloercassettes die in de logistieke zone geplaatst werden: ze zijn discreet, maar kunnen dankzij hun dikkere plaat en meerdere steunpunten een last van twee ton aan.

Eén met architectuur In het ontwerp werd, in samenspraak met het personeel van JBC, veel aandacht besteed aan het interieur. Het was dan ook niet de bedoeling dit te ontsieren met allerlei in het oog springende bedrading. “Onze vloersystemen hebben een strak uiterlijk en zijn daardoor heel discreet,” zegt Erwin Horemans. “En dat is iets wat architecten weten te appreciëren.” Via deze systemen wordt de bekabeling onder de vloer naar de juiste plek geleid, waar ze via een vloeruitlaat naar boven komt. Vooral in een representatieve ruimte, zoals de onthaalzone, is dit een ideale oplossing om alle kabels mooi weg te werken. Waar de bedrading toch in opbouw werd geplaatst, koos de architect om de kabelgoten te laten lakken in de kleur van het plafond, zodat ze quasi onzichtbaar zijn.

De kabelgoten werden in dezelfde kleur gelakt als het plafond, zodat ze opgaan in de achtergrond.

Het nieuwe JBC-kantoor huisvest zowel administratie en logistiek als het creatieve team.

40 | INSTALLATIE & BOUW

Houthalen-Helchteren | Hoofdkantoor JBC Stroom geleiden. Data overbrengen.

Energie beheersen.

OBO Elektro-installatiesystemen: een volledig programma.

In de kantoren en publieke ruimten zorgen vloersystemen voor een discreet transport van de kabels.

VBS: Verbindings- en bevestigingssystemen TBS: Overspannings- en bliksembeveiliging, aarding en potentiaalvereffening

Stalen kabelgoten en kabelladders dragen de zwaardere bekabeling in de technische en logistieke ruimten.

KTS: Kabeldraagsystemen

Familiebedrijf

BSS: Brandbestendige systemen

OBO Bettermann werd in 1911 gesticht door Franz Bettermann. Met dertig dochterondernemingen in vijftig landen wereldwijd en ruim drieduizend werknemers, is OBO Bettermann vandaag nog steeds een familiebedrijf onder leiding van de vierde generatie. Toch is het hoofdkantoor van JBC een mooie referentie voor de Belgische afdeling van OBO Bettermann. “Belgische bedrijven die zulke investeringen doen in België zien we de laatste jaren weinig.

Daarom zijn we erg fier dat we mee mochten werken aan dit project,” aldus Horemans. ❚

LFS: Elektro-installatiesystemen EGS: Module 45 UFS: Ondervloersystemen OBO BETTERMANN nv

·

Bist 14 · B-2630 Aartselaar

Tel. 0 3 870 74 00 · Fax 0 3 887 40 00 E-mail: info@obo.be · www.obo.be

TECHNISCHE FICHE Opdrachtgever: JBC, Houthalen-Helchteren Ontwerper: Buro B, Genk Hoofdaannemer: Democo, Hasselt Kabelgoten en vloersystemen: OBO Bettermann, Aartselaar Start werken: februari 2012 Oplevering: juli 2013

THINK CONNECTED.

INSTALLATIE & BOUW | 41

mechelen | Zwembad De Nekkerpool

Tekst: Geert Houben Foto’s: Thermoduct

Solarproof benut zonnewarmte op platte daken

Energiedak dankzij zonnecollector

Op het dak van de Nekkerpool ligt in totaal 22 kilometer buizen die het zwembadwater helpen verwarmen.

Wie een plons waagt in het Mechelse zwembad De Nekkerpool geniet van warm water dat te danken is aan het Solarproofenergiedak. Met dit gepatenteerde systeem slagen Thermoduct en Thiers-Horizon erin om het dak te laten fungeren als een gigantische zonnecollector. Liefst 22 kilometer buizen op een oppervlakte van 1.500 m² zorgen via een koppeling met de warmtepomp voor een aangename watertemperatuur in de Nekkerpool.

Het Solarproof-energiedak is ontstaan uit de samenwerking van isolatiesystemenspecialist Thiers-Horizon en Thermoduct, gespecialiseerd in oppervlakteverwarming- en koelingsystemen. Het principe is eenvoudig: in de dakstructuur wordt een kunststof buizenregister aangelegd dat de zonnewarmte opneemt. Deze warmte is gratis en is bruikbaar voor de voorverwarming van het zwembadwater en het sanitair warmwater. Een rechtstreekse koppeling van de geproduceerde warmte aan een warmtepomp is eveneens mogelijk.

Nog een mogelijkheid is de koppeling van het Solarproof-energiedak aan koude - en warmteopslagsystemen ( KWO). "Het is een economisch zinvolle manier om hernieuwbare energie in een gebouw te integreren," aldus Manu Nys van Thermoduct.

42 | INSTALLATIE & BOUW

11 Beaufort Een Solarproof-energiedak kan zowel op nieuwe als op bestaande dakconstructies. De bevestiging van de kunststofleidingen gebeurt op een thermisch isolerende mortellaag. Een speciale energiemortel bedekt de buizen. In deze mortel is onder meer vermiculiet verwerkt, dat de eigenschap heeft om tot twintig keer het eigen volume in vocht te kunnen opnemen en weer af te geven. Hierdoor kan de energiemortel 'ademen'. Bovendien is de mortel warmtebestendig en zal hij niet barsten door hoge temperatuurverschillen. Het geheel is dan ook steviger dan traditionele daken. Er zijn windproeven uitgevoerd waaruit blijkt dat het Solarproof-energiedak stormen tot 11 Beaufort kan doorstaan. Een ander groot voordeel van dit geïntegreerd daksysteem is

mechelen | Zwembad De Nekkerpool

dat de totale uitvoering bij één aanspreekpunt zit. Dus zowel qua organisatie als qua logistiek en aansprakelijkheid is alles heel duidelijk van bij het begin van een project.

Complexe vormen mogelijk Om een optimale warmteopname te verkrijgen, maakt het Solarproof-energiedak gebruik van kunststof PEX-A buis met een diameter van 20 millimeter.

Deze leidingen worden op een hartafstand van 5 centimeter geplaatst. De keuze voor zeer flexibele buizen heeft als groot voordeel dat de montage vlot verloopt en dat de realisatie van complexe architecturale vormen hierdoor tot de mogelijkheden behoort. De leidingen zijn diffusiedicht en getest bij een druk van 10 bar en 90°C, ruim voldoende voor deze toepassing. Om vorststchade te voorkomen, wordt de volledige installatie gevuld met een monopropyleenglycolmengsel.

Veelzijdige toepassingen In verwarming kan het systeem tot 200 W/m2 leveren. "Ook bij het uitblijven van een sterke zonnestraling is er nog een warmteopbrengst. Zolang de temperatuur van de bouwmassa hoger is dan de gevraagde binnentemperatuur, kan het systeem warmte aan het dak onttrekken. Een verminderde koelingsvraag van het gebouw is het gevolg. Solarproof kan in de zomer temperaturen leveren tot 37°C .De levensduur is minimaal 30 jaar. Zo is Solarproof bij een dakoppervlak van 100 m2 al rendabel," weet Manu Nys. Het buizennetwerk vormt een gesloten circuit. Een warmtewisselaar draagt de warmte over op een secundair circuit. Dit is combineerbaar met verschillende toepassingen. "De opgenomen warmte kan rechtstreeks worden overgedragen op het zwembadwater of kan ook dienen als warmtebron voor een warmtepomp. Een andere veelbelovende techniek in dit verband is de regeneratie van bodemcollectoren. Deze onttrekt in de winter warmte aan de bodem via boringen en slaat in de zomer de warmte weer op in de bodem.

Een beperking van traditionele KWO-systemen is dat de warme en koude zijde van dit proces in evenwicht moeten zijn, anders raakt de bodem uitgeput. In de praktijk komen de verwarming- en koelingbehoeftes bij gebouwen zelden exact overeen, wat de dimensionering van de boringen delicaat maakt. Met een energiedak kan je de bronnen soepel regenereren in de zomer. Bij krap gedimensioneerde geothermische warmtebronnen voorkom je zo bevriezing van de bodem," verduidelijkt Manu Nys.

Koelen Het Solarproofsysteem kan verwarmen en koelen. "Bij koeling maken we gebruik van free cooling, zodat de vermogens eerder beperkt zijn, tot 50 W/ m2. Het draagt bij tot een energiezuinige koeling van gebouwen. Een andere combinatiemogelijkheid is het gebruik van amorfe PV-modules op de afwerkingslaag. Deze modules halen tijdens zeer warme dagen nog een behoorlijk rendement doordat ze worden afgekoeld met het water dat door het buizenregister stroomt. De elektriciteit kan je gebruiken om de pompen aan te drijven, wat het systeem nog milieuvriendelijker maakt," besluit Manu Nys. ❚ Door het gebruik van flexibele buizen is het systeem ook toepasbaar op complexe dakvormen.

Om een optimale dakbedekking te verkrijgen, is gekozen voor 20 x 2 mm-buizen met een hartafstand van 5 centimeter.

INSTALLATIE & BOUW | 43

Evergem | Labo Nuytinck Tekst Jan Daneels Foto’s Van Looy Group

HVAC Ring Concept beantwoordt hoge eis naar flexibiliteit in Labo Nuytinck Dit najaar wordt in Evergem bij Gent Labo Nuytinck opgeleverd. Het Antwerpse Van Looy Group, al meer dan twintig jaar gespecialiseerd in het ontwerp en de bouw van laboratoria, nam daarbij het bouwproces van het medisch laboratorium op zich. Omdat geen ruimte zo’n dynamisch luchtsysteem heeft als een labo, werkte Van Looy al enkele jaren geleden het vernieuwende HVAC Ringconcept uit, dat nu ook in Labo Nuytinck wordt geïnstalleerd. Geen klassiek antennenetwerk met eindeloos veel aftakkingen meer, wel een flexibele installatie waarin op gelijk welk ogenblik eender welk toestel kan worden ingeplugd.

Peter Dockx, Managing Consultant bij Van Looy, legt uit hoe het bedrijf het ringconcept destijds uitwerkte: “We pasten het ringconcept voor het eerst toe in een van onze mooiste referenties, het Dr. Paul Janssen Research Center van Janssen Pharmaceutica in Beerse,” legt hij uit. “Ons vernieuwde HVAC-concept is sindsdien zo’n succes geworden dat zelfs heel wat concullega’s in de sector het idee steeds vaker toepassen in hun projecten. Sinds de oplevering van het Research Center in 2005 gebruiken we enkel nog dit soort HVAC-installatie in al onze nieuwe projecten, waaronder nu ook het nieuwe Labo Nuytinck.”

Plug-and-play De opbouw van het ringconcept speelt daarbij in op dagelijkse fluctuaties in het luchtsysteem van een laboratorium. Het gaat flexibel om met de constante wisselingen van uitstootgassen, toevoer van verse lucht, minimum ventilatievereisten en het in stand houden van de ruimtetemperatuur. Peter Docxk

44 | INSTALLATIE & BOUW

legt verder uit: “De lucht in het ringsysteem balanceert in ons systeem altijd automatisch omdat de lucht steeds het pad kiest van de minste weerstand. Op die manier ontstaat een plug-and-play-netwerk waarbij afvoer en toevoer van lucht simpelweg kunnen worden ingeplugd met CAV- of VAV-kleppen. Bovendien wisselt de interne structuur van moderne laboratoria vaak, wat ervoor zorgt dat ook de setup van apparatuur regelmatig mee verandert.

In tegenstelling tot klassieke aftakkingssystemen, die grote veranderingen vereisen in geval van wijziging van aangesloten apparatuur als zuurkasten, verloopt het toevoegen of wegnemen van apparaten op de ring net erg vlot.”

In de Egnaton-werkgroep deelt Peter Dockx ideeën met internationale collega’s die samen de nieuwste evoluties in labo-ontwerp mee overdenken en richting willen geven.

Net als in al zijn bouwprojecten coördineert Van Looy het gehele bouwproces van Labo Nuytinck, van de eerste conceptuele brainstorm tot de handtekening van de oplevering.

(Beeld: Stefaan Van Heeswyck)

Evergem | Labo Nuytinck

Het Ring Concept gaat flexibel om met de constante wisselingen van uitstootgassen, toevoer van verse lucht, minimum ventilatievereisten en het in stand houden van de ruimtetemperatuur.

Eerst het labo, dan de architectuur Net als in al zijn bouwprojecten coördineert Van Looy het gehele bouwproces van Labo Nuytinck, van de eerste conceptuele brainstorm tot de handtekening van de oplevering. “Aan de basis van dit ontwerp – net als bij elk laboontwerp van Van Looy – staat daarbij een onderwerp, een idee over welke ruimtes in het labo kort bij mekaar of net ver van elkaar moeten liggen en hoe de zogenaamde lab and writing spaces en equiment rooms op elkaar moeten worden aangesloten,” zegt Dockx. “Pas daarna wordt een basisgrid uitgewerkt, die verder naar een module evolueert. Die verandert in een volledige

situatieplattegrond op het ogenblik dat daarrond de eerste technieken worden ontworpen. Pas wanneer dat hele proces achter de rug is, schakelen we onze architect in, in dit geval Stefaan Van Heeswyck, om een schil rondom het oorspronkelijke concept te ontwerpen. Nadat we een laboratoriumontwerp hebben voltooid, nemen we verder ook de klassieke studietechnieken op zich. Zelfs de werfopvolging doen we zelf.”

Met die moderne filosofie en het gebruik van het ringconcept, staat Van Looy vooraan in het rijtje voor wat betreft innovatieve labo-ontwerpen. Bovendien is Dockx zelf actief in de Egnatongroep, een Europese organisatie voor duurzame laboratoriumtechnieken. In die werkgroep deelt hij ideeën met internationale collega’s die samen de nieuwste evoluties in labo-ontwerp mee overdenken en richting willen geven. In combinatie met zijn voorzitterschap binnen de Werkgroep Labo-energieën, doet Dockx op die manier constant nieuwe en internationale ervaring op met de meest vooruitstrevende ideeën rond de opbouw van labo’s. “De return die Van Looy daardoor krijgt is groot,” zegt Dockx daarover. “Onder meer door die ervaring zal Labo Nuytinck een laboratorium worden waarin de meest moderne ideeën rond labo-ontwerp worden gecombineerd met de meest recente en duurzame technieken.” ❚

TECHNISCHE FICHE Start werken: Einde werken: Totale bouwtijd: Labostudies: Technieken: Architect:

begin 2012 najaar 2013 quasi 23 maanden Van Looy Group nv Van Looy Group nv Stefaan Van Heeswyck

Van Looy Group takes care of your logistics projects from start till finish www.vanlooy.com

VAN LOOY GROUP

Consultants - Architects - Engineers

INSTALLATIE & BOUW | 45

Houthalen-Helchteren | Nieuw Administratief Centrum (NAC)

Tekst: Kevin Moens Foto’s: Priva

Het gebouwbeheersysteem van het futuristische NAC moet zorgen voor een gezond binnenklimaat en een energiehuishouding die in balans is.

Gebouwbeheersysteem NAC Houthalen-Helchteren beheert energieverbruik en binnenklimaat Naast de futuristische looks beschikt het Nieuw Administratief Centrum (NAC) in Houthalen-Helchteren ook over een stevig stel brains in de vorm van een gebouwbeheersysteem van de firma Priva uit Antwerpen. De gebouwautomatisering moet zorgen voor een gezond binnenklimaat en een energiehuishouding die in balans is. Het TC-Energy-programma maakt met de spreekwoordelijke druk op de knop energie-informatie uit het gebouwbeheersysteem inzichtelijk. “Daarbij kan het op grafische wijze registraties eenvoudig voorstellen aan zelfs niet-techneuten,” aldus Andre Arnoets, accountmanager bij Priva.

Het gebouwbeheersysteem is een overkoepelend controlemechanisme dat energieverbruik verifieert en de temperaturen en de werking van de verschillende groepen en toestellen in het oog houdt. Het systeem signaleert ook meteen storingen en alarmen en stuurt ze door indien nodig. “Het systeem werkt met voorgeprogrammeerde regelingen waarmee we vergissingen tot een minimum trachten te herleiden. Uiteraard behoren aanpassingen voor specifieke eisen of complexe regelingen tot de mogelijkheden. De gebruiker moet beschikken over een goed functionerende installatie met een zo efficiënt mogelijk energieverbruik, dat hij dan kan opvolgen en beheren met een gebruiksvriendelijk beheersysteem. Het systeem Priva Top Control beschikt over een uitgebreid aantal en grondig geteste regelmodules. De ingenieur dient dan enkel nog wat parameters in te vullen en linken te maken,” aldus Arnoets.

46 | INSTALLATIE & BOUW

Integratiemogelijkheden Arnoets stelt dat Priva zich onderscheidt van de concullega’s door onder meer de gebruiksvriendelijkheid van het systeem, de vele integratiemogelijkheden en de onafhankelijkheid van het merk van veldapparatuur. “Ons systeem volgt alle temperaturen standaard op en met een muisklik krijg je vervolgens daarvan de grafische voorstelling. Bovendien kan de klant met het energiemonitoringsysteem TC Energy de verschillende energiestromen analyseren en beheren. Daardoor bespaart hij niet alleen energie, maar ook tijd, geld en zorgen.”

Open software De systemen van Priva getuigen volgens Arnoets van een openheid waardoor ze op een transparante manier en met behulp van protocollen zoals BACnet,

Houthalen-Helchteren | Nieuw Administratief Centrum (NAC)

De gebruiker moet beschikken over een goed functionerende installatie met een zo efficiënt mogelijk energieverbruik, dat hij dan kan opvolgen en beheren met een gebruiksvriendelijk beheersysteem.

Het hart van het systeem bestaat uit de PLC-modules en de IO-modules die bevestigd zijn op subborden.

MODbus, EIB en M-bus kunnen communiceren met verschillende technieken zoals de warmtepomp in het NAC Houthalen-Helchteren. “Het systeem en de projectsoftware zijn daarenboven eigendom van het NAC. Alle Priva-partners, die de systemen installeren, beschikken over een softwarebibliotheek die een veelvoud aan kant-en-klare regelmodules bevat. Dat komt de snelheid van de realisatie van een project alleen maar ten goede.”

Wat betreft renovatie kunnen de systemen van Priva ook toestellen van derden inlezen en sturen zoals diverse types servomotoren of de sensoren van diverse leveranciers met elk hun eigen temperatuurcurve zoals NTC, PTC of Ni. Daardoor moet tijdens een renovatie enkel de regelaar van het elektrisch bord vervangen worden, en niet het veldmateriaal.

het gebouwsysteem van Priva voor z’n eenvoud en duidelijk overzicht. “Het gebouwbeheersysteem staat garant voor een 110-tal registraties. Zo zijn er de energietellers van verschillende aftakkingen zoals de betonkernactivering, de elektrische energie of de verwarming en koeling. Daarnaast houdt het systeem ook de volgende elementen in het oog, waaronder de liften en eventuele storingen, de tellers van de waterbehandeling en het –verbruik, het brandalarm en de toegangscontrole.”

Het systeem houdt ook rekening met zonwering en regenmelding. “In de bibliotheek is er geopteerd voor nachtventilatie via dakkoepels die gestuurd worden door regensensoren. Het systeem kiest dus, afhankelijk van de weersomstandigheden, voor natuurlijke ventilatie of gedwongen ventilatie via de luchtgroep,” aldus Palmers.

110-tal registraties Bertho Palmers was als projectleider voor het regeltechnisch en elektrisch gebeuren (HVAC) actief voor Imtech (BU Alken) tijdens het project. Hij prijst

Het systeem houdt ook het brandalarm in het oog.

Eenvoudig overzicht Het hart van het systeem bestaat uit de PLC-modules en de IO-modules die bevestigd zijn op subborden. Deze autonome controllers sturen de verschillende systemen aan. Daarnaast haalt Palmers ook nog het Priva TC Energyprogramma aan. “Met deze supplementaire online software van Priva worden de energiedata naar een datacenter gepusht. De gebruiker kan via een eenvoudige webapplicatie standaard rapporten, analyses en meetgegevens opvragen uit het datacenter, waardoor hij een eenvoudig en visueel overzicht krijgt van bijvoorbeeld de energiestroom, met daarbij in detail de deelenergie van kring A of B.” ❚

In de bibliotheek is er geopteerd voor nachtventilatie via dakkoepels die gestuurd worden door regensensoren. Het systeem kiest dus, afhankelijk van de weersomstandigheden, voor natuurlijke ventilatie of gedwongen ventilatie via de luchtgroep

INSTALLATIE & BOUW | 47

13PRA024-Adv België Installatie en Bouw_197x130mm_DEFlc.indd 1

21-08-13 10:03

B.V t r a edh ists

Go the special A E G e of art.nl Hom w.goedh ww

Goedhart is al meer dan 75 jaar specialist in het ontwerpen, produceren en leveren van luchtkoelers en luchtgekoelde condensors voor de industriële koel- en vriestechniek.

Het bedrijf maakt onderdeel uit van het Duitse GEA concern.

De Goedhart bedrijven in Sint Maartensdijk en in Nymburk (Tsjechië) produceren een breed scala van industriële ((koelhuizen, vriestunnels, slachthuizen, kassenbouw, bloemenveilingen, deegwarenproductie etc.) en semi-industriële luchtkoelers voor diverse toepassingen voor klanten over de gehele wereld.

Meer dan 80% van onze warmtewisselaars wordt samen met onze afnemers projectspecifiek ontwikkeld en geproduceerd. Dit garandeert onze partners te allen tijde de optimale koeltechnische oplossing.

GEA Goedhart B.V., Nijverheidsweg 6, 4695 RC Sint Maartensdijk Tel: 0166 665 665 E-mail: info.goedhart.nl@gea.com Internet: www.goedhart.nl

engineering for a better world

GEA Heat Exchangers

Zellik | Distributiecentrum Delhaize Tekst: Els Jonckheere Foto’s: Gea Goedhart

Fresh 3 vereist speciale luchtkoeling Voor het project Fresh3, de uitbreiding van het distributiecentrum van Delhaize in Zellik, koos de HVAC-uitvoerder voor de VCi-luchtkoelers van GEA Goedhart. Reden? De systemen worden enkel op afroep geproduceerd, waardoor ze meteen op de specifieke vereisten van het project kunnen worden afgestemd. En bij Fresh3 waren er wel meerdere uitzonderlijke voorwaarden...

De koeling van het distributiecentrum van Delhaize werkt op CO2. De retailer koos voor dit koudemiddel omwille van de milieuvriendelijkheid. Aangezien CO2 van nature in de lucht voorkomt, vormt een eventueel lek absoluut geen bedreiging voor mens en natuur. Eric Van Peer, Sr. Area Sales Manager van GEA Goedhart: “Daarnaast bieden installaties op CO2 een beter rendement dan hun tegenhangers die op basis van chemische koudemiddelen functioneren. De winst op energievlak kan tot 30 procent oplopen, afhankelijk van de buitentemperatuur. Vooral in grote omgevingen die een permanente koeling vereisen, zoals distributiecentra voor voedingsmiddelen, impliceert dat een vrij grote besparing.”

Nog heel wat ander maatwerk De luchtkoelers moesten niet alleen in staat zijn om met CO2 te werken. Ook diende het systeem in een egale luchtverdeling te voorzien. Dit is cruciaal bij voeding om bederf tegen te gaan: het ene pallet mag niet koeler worden opgeslagen dan het andere. Om op deze vraag in te spelen, voorzag GEA Goed-

hart een luchtgeleidingsplaat aan de luchtuittredezijde om de luchtworp van de luchtkoeler te vergroten. Eric Van Peer: “In het kader van bederf is het eveneens uitermate belangrijk dat er geen condensdruppels op de voedingswaren vallen. Om dit te vermijden, hebben we de lekbak geïsoleerd.

Vrij specifiek in dit project is dat er linkse en rechtse uitvoeringen van de luchtkoelers werden geïnstalleerd. Want op die manier kon het leidingtraject worden geminimaliseerd. Dit werd gedaan om de hoogst mogelijke capaciteit in combinatie met minimale drukverliezen in het systeem te halen. Bijkomend voordeel daarvan is natuurlijk ook dat er op materiaal- en installatiekosten kon worden bespaard. Om de meest efficiënte capaciteit te bereiken, hebben we de luchtkoelers ook van aangepaste verdeelheaders voorzien. Deze zorgen ervoor dat de CO2 precies op de juiste snelheid door de koelerbuizen stroomt opdat ze bij -4°C (de verdampingstemperatuur in deze case) van vloeibarenaar gasfase zou overgaan. Wij beschikken over computerprogramma’s om dit te simuleren en zodoende de juiste verdeelheaders te kiezen.” ❚

Het distributiecentrum van Delhaize in Zellik werd uitgerust met VCi-luchtkoelers van GEA Goedhart

INSTALLATIE & BOUW | 49

JA! W W W. INS TALL AT IEENB OU W.B E

INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELECTRICITEIT

Ik neem voor €299,- (excl. 6% b.t.w.) een tweejarig abonnement op vaktijdschrift Installatie & Bouw of één van de overige vaktijdschriften van Louwers Mediagroep BVBA en ontvang nog voor de feestdagen de SAMSUNG Galaxy Tab 2 WiFi 8 GB. Hoe gaat het in z’n werk: U maakt €316,95 over op KBC Neerpelt: 731-0251429-77 t.n.v. Louwers Mediagroep BVBA, o.v.v. InstallatieenBouw/Samsung.

U ontvangt de tablet binnen 5-10 werkdagen na betaling. De actie duurt zolang de voorraad strekt.

Louwers Mediagroep BVBA is gerechtigd zonder voorafgaande aankondiging de Actie vroegtijdig te beëindigen en/of deze Actievoorwaarden te wijzigen, zonder in verband daarmee gehouden te zijn tot vergoeding van schade en/of kosten.

Postbus 85, 3900 Overpelt, België T +32 (0)11 - 605540 | F +32 (0)11 - 605541 | E verkoop@louwersmediagroep.be | Website: www.louwersmediagroep.be Postbus 85, B-3900 Overpelt

borgloon | Veiling Borgloon

Tekst: Johan Debaere Foto’s: Veko Lightsystems

Relighting van Veiling Borgloon door Veko Lightsystems Veko Lightsystems werkte recent een volledig nieuwe verlichting voor de aanvoerloods van de veiling van Borgloon uit. Naast de kwaliteit van de verlichting en de flexibiliteit van het systeem speelde ook de energiebesparing een belangrijke rol bij deze opdracht.

Veko uit Wommelgem is al meer dan veertig jaar gespecialiseerd in industriële verlichting op maat die technologie, design en energie-efficiëntie combineert. Toen de directie van de Veiling in Borgloon een partner voor de relighting van de aanvoerloods zocht, was de keuze voor Veko Lightsystems dan ook gauw gemaakt.

Energie besparen Veko verving de oude kwikdamplampen met een totaal vermogen van 56,7 kW door de nieuwste generatie TL-lampen met hoogrendementsafschermingen, maar vooral met een vermogen van slechts 24 kW. “De oude verlichting verbruikte zo’n 14000 EUR per jaar aan elektriciteit,” stelt Andy Borghs, projectleider bij Veko Lightsystems.

“De nieuwe armaturen zorgen voor een energiebesparing van 60 procent. De daglichtsturing met behulp van lichtsensoren zorgt voor een verdere besparing van nog eens 10 procent, waardoor het verbruik op vierduizend EUR per jaar terugvalt.”

Verbeterde werking in de loods Naast de energiebesparing resulteert de nieuwe verlichting ook in de optimalisatie van de werkomstandigheden. Zo werd het lichtniveau gevoelig opgetrokken van 100 naar 250 lux. De keuring van het zacht fruit bijvoorbeeld kan op die manier steeds onder dezelfde lichtintensiteit gebeuren, ongeacht de lichtinval in de loods. “In overleg met de directie van de Veiling hebben wij in onze schowroom testen met verschillende kleurtemperaturen bij TL-lampen uitgevoerd, zodat we de kleur van het fruit of de groenten door het licht niet beïnvloeden,” vult Borghs aan. “Dat hogere lichtniveau verbetert trouwens de werksfeer in de aanvoerloods aanzienlijk.”

Flexibiliteit troef De grootste uitdaging was echter de flexibiliteit.

Zoveel mogelijk keuringszones moesten gelijktijdig met één druk op de knop bediend kunnen

Nieuwe TL-lampen met een vermogen van slechts 24 kW zorgen voor een energiebesparing van maar liefst 60 procent.

worden, zonder dat de verlichting op de andere aangeduide zones uitgeschakeld werd. En ook ’s nachts moest er voldoende licht zijn, aangezien er dan veel interventies in de frigo’s zijn. “Dankzij een combinatie van een drukknop en een DALI touch panel werkten wij een systeem op maat uit,” zegt projectleider Borghs. “De verschillende

keuringszones zijn in het touch panel geprogrammeerd, terwijl de verlichting ’s nachts en in het weekend met drukknopen bediend wordt. Bovendien konden wij ook bewegingssensoren plaatsen als doorrijverlichting voor heftrucks en een lichtcel voor de regeling van de verlichting op basis van het invallende licht.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 51

genk | Shopping 1

Tekst Els Jonckheere Foto’s: Caleffi

Shopping 1 kiest voor ‘Autoflow’

Tijd- en energiebesparende ventielen Het waterzijdig inregelen van HVAC-installaties is een tijdsintensieve klus. Vandaar dat dit taakje bij grote projecten gemakkelijkheidshalve wel eens wordt ‘vergeten’. Resultaat? Tot 30 % hogere energiefacturen voor de uitbater van het complex.

Er bestaat echter een kostenefficiënt alternatief: de ‘Autoflow’ van Caleffi. Deze oplossing werd onder meer in Shopping 1 geïmplementeerd.

‘Autoflow’ is een inregelventiel dat op een automatische manier het debiet in een kring tot het berekende debiet beperkt. Met andere woorden: het regelen van het debiet gebeurt al in de fabriek, na de productie van de inregelventielen. Na montage kan de HVAC-installatie meteen worden opgestart en zal het systeem ervoor zorgen dat exact de juiste hoeveelheid warmte wordt aangemaakt. De opbrengsten zijn redelijk spectaculair. Patrick Hagen, Productmanager Belux bij Caleffi: “Niet of onjuist ingestelde ventielen leiden tot een rendementsverlies van de HVAC-installatie die tot 30 % kan oplopen. Er

wordt dus tot 30 % meer warmte in de ketel aangemaakt en tot 30 % meer debiet rondgepompt dan noodzakelijk. Het is evident dat dit een negatieve weerslag op de energiefactuur heeft. Maar ‘Autoflow’ leidt nog tot een andere opbrengst. Omdat de ventielen geen inregeling op de werf meer vereisen, bespaart de installateur heel wat

op manuren.

In het project Shopping 1 spreken we al snel van twee keer drie volle dagen!”

Geen meerkost Het mooie aan de ‘Autoflow’-oplossing is dat er geen meerkost tegenover staat. Op zich zijn de inregelventielen wel iets duurder dan de gangbare types. Maar er zijn er minder van nodig, wat het uiteindelijke prijskaartje uitbalanceert. “Omdat de autoriteit veel hoger is dan deze van klassieke strangregelventielen, kunnen de grot, dure strangregelventielen aan de hoofdcollector en in de stijglei-

52 | INSTALLATIE & BOUW

genk | Shopping 1

dingen worden weggelaten. Hierdoor kan het aantal benodigde regelventielen veelal met zo’n 5 % worden gereduceerd,” legt Patrick Hagen uit.

Keuze van studiebureau Bij Shopping 1 was het Technum die voor ‘Autoflow’ opteerde. Patrick Hagen: “Doordat ze vroeger deze oplossing al heeft toegepast, kent het studiebureau de voordelen en heeft ze bewijzen in handen dat de inregelventielen effectief de voorgestelde targets halen. Vandaar dat het niet moeilijk is om de bouwheer ervan te overtuigen voor ‘Autoflow’ te kiezen.” In totaal werden honderddertig Autoflow’s geplaatst op het stuk tussen de warmtepompen en de ventilo-convectoren. ❚

een gebalanceerde installatie welzijn in evenwicht

serie 140 - 142

Drukverschilregelaars

serie 120 - 121 - 125 - 126 - 103 Autoflow® automatische debietregelaars

serie 130 - 132 Strangregelventielen

www.caleffi.be

Inst&Bouw_197x130_NL.indd 1

3/10/13 09:27

INSTALLATIE & BOUW | 53

Waarom de ecoTEC plus 80-120 van Vaillant?

Omdat we ook voor collectieve toepassingen zuinige oplossingen bieden.

ecoTEC plus 80-120 kW, helemaal Vaillant en made in Germany. Ook voor uw grotere installaties.

Met de ecoTEC plus 80-120 kW vermijdt u dat ook in grotere gebouwen de energiefactuur de pan uit swingt! Dit nieuwe model is immers de overtreffende trap van onze succesvolle ecoTEC plus: een nog krachtigere, solide gascondensatieketel voor de centrale verwarming van kantoorgebouwen, handelspanden, industriĂŤle gebouwen of als oplossing voor de collectieve verwarming van appartementsgebouwen. Makkelijk te installeren, ook in cascade, tot 400 kW. Van de bovenste verdieping tot het gelijkvloers: de ecoTEC plus 80-120 kW zorgt overal feilloos voor een aangename warmte!

Voor meer details surf naar www.vaillant.be

Condensatieketels

Zonne-energie

Warmtepompen

antwerpen | Studentenkamers Tekst: Johan Debaere Foto’s: Vaillant

Studentenkoten met onderscheiding in Antwerpen Installatiebedrijf Sandiver kreeg de opdracht om een intelligent verwarmingssysteem voor een nieuwbouw met 28 studentenkamers uit te werken. Zaakvoerder Dirk Verberck koos voor een oplossing van Vaillant en installeerde twee ecoTEC plus 80-120-wandcondensatieketels van 100 kW in cascade, met een buffervat van 750 liter en zeventien verwarmingssatellieten voor sanitair warm water en cv-water voor de radiatoren. Dankzij het kant-en-klaarsysteem werd de strikte deadline van 1 september moeiteloos gehaald.

Condensatieketels voor grote gebouwen Veel nieuwe en oudere gebouwen moeten immers hun oude stookolie- of gasketels aanpassen aan de nieuwe veiligheids- en milieunormen. Ze hebben modernere en energiezuinige ketels nodig.

Vaillant speelt daar met de ecoTEC plus 80-120 als uitbreiding van zijn gamma naar grotere vermogens perfect op in. Deze ketels voor vermogens van 80, 100 en 120 kW zijn gebaseerd op de bestaande ecoTEC plus-condensatieketel, dus inclusief een inox warmtewisselaar en met dezelfde

Dirk Verberck (zaakvoerder Sandiver)

regeling. “Van dat type zijn er al duizenden geïnstalleerd. Het heeft dan ook reeds zijn deugdelijkheid bewezen,” zegt Dirk Verberck. “Het is ook een intelligent systeem, dat erop toekijkt dat de ene ketel na tien jaar niet duizend uur heeft gebrand en de andere slechts tien uur. De last wordt gelijk verdeeld.”

Energiezuinige studentenkamers Sandiver installeerde deze condensatieketels in een nieuwbouw met 28 studentenkamers, die al-

lemaal verwarmingssatellieten hebben voor hun sanitair warm water en voor het cv-water van de radiatoren. “Wij hebben ervoor gekozen om de twee condensatieketels van 100 kW in cascade te plaatsen (met een buffervat van 750 liter),” legt de installateur uit. “Deze cascadeopstelling zorgt immers voor een flinke bezuiniging. In de meeste gevallen zal slechts één ketel moeten werken en als er plots een vraagpiek is, kunnen ze allebei werken. Wij halen dan ook zonder problemen de EPB-norm.” Bovendien blijft er ook steeds een ketel in werking. ›

De ecoTEC plus 80-120-consensatieketels van Vaillant voorzien 28 studentenkamers van verwarming.

INSTALLATIE & BOUW | 55

antwerpen | Studentenkamers

De cascadeopstelling van de condensatieketels zorgt voor een flinke bezuiniging.

Als er een ketel stuk is of een storing heeft, kan de andere ketel het gewoon overnemen. Verberck koos voor condensatieketels met een vermogen van 100 kW, omdat elk van de zeventien satellieten een vermogen van 35 kW heeft. “Elke studio is uitgerust met een radiator van 2.000 a 2.500 watt. Ons totaalvermogen is dus wel wat te hoog, maar beter iets meer dan te weinig,” aldus de installateur nog. “Bovendien kan deze opstelling ook nog tot vier ketels en dus tot 400 kW uitgebreid worden.”

Strikte timing vereist eenvoudige montage Aangezien het hier om studentenkoten gaat, moest de complete installatie klaar zijn op 1 september, bij het begin van het nieuwe academiejaar. Er was dus sprake van een enorme tijdsdruk. De installatie in de stookruimte met alle verschillende aansluitingen werd uiteindelijk in vier dagen geklaard, terwijl de plaatsing van de stijgkolommen en de schachten, de debietregelingen per verdieping en de montage van de verwarmingssatellieten twee weken in beslag nam.

Dirk Verberck: “Wij installeerden voor het eerst een systeem in cascade. Dankzij een goede handleiding en een eenvoudige regeling viel de installatie van dit kant-en-klaarpakket echter reuze mee.

Bovendien is er ook een opvolging van Vaillant zelf voor de cascaderegeling. Na de installatie

56 | INSTALLATIE & BOUW

heeft een medewerker van de firma samen met ons het systeem in dienst gesteld en afgeregeld – werkelijk een fluitje van een cent.”

De toekomst voor grote appartementsgebouwen Volgens de installateur wordt dit in de toekomst de ideale oplossing voor alle grote appartements-

gebouwen met een centrale stookplaats en een geschikte warmtewisselaar voor elk appartement.

“Je hebt hier ook alles bij elkaar: warmwater- en koudwatermeters alsook caloriemeters voor de verwarming,” verduidelijkt installateur Verberck.

“Dit is alvast erg handig voor de syndicus van het gebouw, die alles meteen kan aflezen om de rekening te kunnen maken." ❚

Journaal Boydens opent nieuwe vestiging in Vietnam Op 16 september nam studiebureau boydens een nieuwe vestiging in Vietnam in gebruik. Nadat het vorig jaar deelnam aan een inspirerende handelsmissie van VOKA, besloot het de snel groeiende duurzame bouwmarkt in Zuidoost-Azië te betreden door in Vietnam een eigen kantoor op te richten.

Met zijn actief uitgedragen visie op duurzaam en energie-efficiënt bouwen hoopt studiebureau boydens te kunnen bijdragen aan de verdere ontwikkeling van deze groeimarkt.

“Groen bouwen is de toekomst, niet enkel voor real estate-activiteiten, maar ook voor de duurzame economische ontwikkeling van eender welk land,” aldus Xavier Pinchart, kersvers manager van de Zuidoost-Aziatische poot van boydens engineering. “Europese bouwmethodes en -technieken kunnen gebruikt worden om ook in Vietnam lage-energiegebouwen te realiseren. Ze kunnen de energieconsumptie helpen reduceren en de toekomst van de komende generaties verzekeren. Via een kruisbestuiving van ideeën en expertise tussen ons bestaand en ons nieuw team, willen we onze rol als betrouwbare, inspirerende bouwpartner verder uitbouwen.

Gelijkwaardigheidsverklaring voor vraaggestuurde balansventilatie van Brink Climate Systems Brink Climate Systems heeft als eerste HVAC-leverancier een gelijkwaardigheidsverklaring (ATG-E) voor zijn vraaggestuurde Renovent-balansventilatieoplossingen ontvangen. Het zijn meer bepaald de Renovent Excellent Plus en de Renovent Sky Plus (in combinatie met twee binnenklimaatsensoren (CO2) en een relatieve vochtigheidssensor (RV-sensor) in de afvoerlucht) die het ATG-E-certificaat hebben ontvangen.

De gelijkwaardigheidsverklaring die voor de toestellen is opgesteld, noteert een regelfactor van 0,54. Deze regelfactor (freduc,vent) kan rechtstreeks in de EPB-software ingevoerd worden. Gemiddeld genomen resulteert dit in een verdere verlaging van 7 tot 12 E-peilpunten op de toch al lage score van een balansventilatiesysteem en een belangrijke energiekostenreductie. Het vraagsturingssyteem met ATG-E-certificaat wordt voortaan het Renovent Systeem D+ genoemd. H De Brink-gelijkwaardigheidsverklaring wordt op de websites van de Gewesten (VEA, BIM en DGO4) gepubliceerd.

Caleffi ontvang HVAC Efficiency Award Op de HVAC Easyfairs-beurs in Brussel (26 en 27 september 2013) heeft Caleffi de HVAC Efficiency Award 2013 in de wacht gesleept. Deze award bekroony het meest innovatieve product op het vlak van energie-efficiëntie, duurzame energieproductie en rationeel energiegebruik. Zowel jury als publiek kozen voor de distributie-units van Caleffi (SATK20 - SATK30 - SATK40).

Voor aanvang van de HVAC-beurs nomineerde een professionele vakjury vijf producten die in aanmerking kwamen voor de award, waarna het grote publiek de uiteindelijke winnaar mocht bepalen. Uit die stemming kwamen de distributie-units van Caleffi als winnaar uit de bus. Mauro Manfredi, Marketing & Sales Manager bij Caleffi, is trots op de erkenning. “Caleffi zet zwaar in op energie-efficiëntie. Dagelijks zijn een dertigtal mensen in ons onderzoekscentrum in Italië bezig met het testen, verbeteren en ontwikkelen van producten en concepten. Prioritair bij dat onderzoek zijn duurzaamheid en rationeel energiegebruik. Dat we net met onze distributie-units, een van onze paradepaardjes op gebied van energie-efficiëntie, in de prijzen vallen, is een erg deugddoende erkenning.”

Volgens Manfredi zijn de distributie-units een schoolvoorbeeld van energiebesparing: “In grotere bouwprojecten wordt er steeds vaker gekozen voor gedecentraliseerde verwarmingssystemen. Men gaat over van een individuele ketel per woning naar een centrale stookplaats met een distributie-unit per woning. Dit laat de bouwheer toe om te besparen op de installatiekost en om warmte op te wekken met hernieuwbare energieën.”

Nieuwe vestigingen voor Desco Desco, een groothandel in sanitair en verwarming, opende onlangs een kraakverse toonzaal in Aalst en nam ook enkele nieuwe afhaalmagazijnen in gebruik. Inmiddels telt Desco al achttien Belgische vestigingen, waaronder vijf vestigingen van de Groep LPM in Wallonië.

Met de opening van de nieuwe vestigingen bouwt Desco verder aan zijn gestage groei. Als groothandel heeft het vandaag maar liefst 15.000 verschillende producten in stock. Een geautomatiseerd systeem zorgt ervoor dat de producten die verkocht zijn onmiddellijk vervangen worden. Niettemin hanteert het de slogan ‘groeien en toch klein blijven’. “Desco houdt vast aan zijn typische verankering binnen een familiale kmo,” zegt gedelegeerd bestuurder Frank Dedecker.

“Zo blijft het bedrijf ook onafhankelijk van het grillige beslissingspatroon van een beursgenoteerde groep. Bij Desco staan langetermijndenken en continuïteit centraal. De familiale structuur stelt Desco in staat om voeling te houden met de noden van de professionele markt. Omdat ook de vierde generatie de eindbeslissing in eigen hand houdt, kan er kort op de bal gespeeld worden.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 57

Journaal Beter Zeker.

Door het wegvallen van een aantal ondersteunende beleidsmaatregelen zoals de premie voor condensatieketels en de algemene economische situatie realiseert Desco zijn groei tegenwoordig vooral via de opening van nieuwe vestigingen en het uitbreiden van zijn geografische actieradius. De nieuwe vestiging in Aalst is al de achttiende. Intussen stelt Desco ook meer dan driehonderd mensen tewerk en is de omzet gestegen tot meer dan 150 miljoen euro.

Carrier presenteert nieuwe koel- en klimaatsystemen op HVAC-beurs HVAC-specialist Carrier pakte onlangs op de HVAC-beurs uit met enkele nieuwigheden. Zo toonde het de nieuwe serie van de luchtgekoelde koelmachine met Micro Channel Heat Exchanger (MCHE). Deze koelmachine met nominale koelcapaciteit van 40t/m 156 kW, waarvan de condensorbatterij volledig uit aluminium is vervaardigd, biedt onder meer een verbeterde algehele prestatie en vraagt tot vijftig procent minder koudemiddel.

‘De mensen rondom je zijn je hoogste goed.’

Stel hen niet onnodig bloot aan gevaar.

BTV is een Externe Dienst voor Technische Controles op de werkplaats en erkend controleorganisme met meer dan 85 jaar ervaring, 11 kantoren en 400 medewerkers in België.

BTV voert voor u technische controles uit op o.a.: hijs- & hefwerktuigen, bouwmachines, elektrische- & gasinstallaties, houders en opslagplaatsen propaan of butaan, liften, opslagtanks, ... maar ook thermografische onderzoeken, energiemetingen, ...

Wenst u een afspraak of meer informatie? Neem dan contact op met één van onze regionale kantoren.

Beter Zeker.

58 | INSTALLATIE & BOUW

professional.btvcontrol.be

Ook de 39SQ Airostar-luchtbehandelingskast komt aan bod. Deze machine is speciaal ontworpen voor gemakkelijke installatie en onderhoud. Ze bestaat uit compacte modellen met een luchthoeveelheid variërend van 1400 t/m 29000 m3/h, waardoor ze geschikt is voor luchtverversing, hergebruik van lucht, filtratie, verwarming en/of koeling. Bezoekers konden ook kennismaken met de verhuurvloot van Carrier. Sinds begin dit jaar legt Carrier zich immers ook toe op het verhuren van tijdelijke koel- en klimaatsystemen.

Nieuwe Business Development Manager bij EURO-INDEX Sinds 1 augustus is Wilfried De Greef aangesteld als nieuwe Business Development Manager van EURO-INDEX. De voorbije tien jaar fungeerde hij als Training Manager van het Cedicol Training Center. In zijn nieuwe functie neemt de 42-jarige De Greef de commerciële leiding van EURO-INDEX België op zich. Hij vestigt daarbij de nadruk op het verkopen van totaaloplossingen in plaats van losse producten.

EURO-INDEX is een technische handelsonderneming die meet- en regelapparatuur en cv-componenten levert voor veiligheid, onderhoud en nieuwbouw van technische installaties. Deze activiteiten worden onder meer ondersteund door preventief onderhoud, reparaties, kalibraties en controles aan meet- en regelapparatuur, het geven van cursussen, trainingen, opleidingen en advies aan klanten en de verhuur van meetinstrumenten. EURO-INDEX zet in op drie pijlers: service, opleiding en innovatie. ‘Service’ behelst onder andere het ver-

Journaal sterken en optimaliseren van de klantendienst.

In het onderdeel ‘opleiding’ gaat de multifunctionele EURO-INDEX opleidingsruimte een grote rol spelen. Deze zal zowel ingezet worden ten gunste van groothandels, installateurs als opleidingscentra. Met de derde pijler, innovatie, street het naar een continue productverbetering in nauw overleg met de eindklant en de onderzoeks- en ontwikkelingsafdeling.

tepomp-/airconditioningsysteem bestaat uit een volledig nieuwe buitenunit, een binnenunit voor koeling of verwarming van de ruimte en een Ecodan-hydrobox voor verwarming door middel van warm water of de productie van sanitair warm water.

Het nieuwe systeem van Mitsubishi Electric stoelt op een unieke combinatie van koeling en verwarming. Wanneer tegelijkertijd koeling en warm water nodig is, wordt de warmte-energie uit de gekoelde ruimtes gebruikt voor de productie van het sanitair warm water. Hiervoor is een buitenunit ontwikkeld die in staat is om de bij de koeling gegenereerde warmte, afhankelijk van de omstandigheden en de behoefte, af te geven aan de omgeving of via de hydrobox te transporteren naar het watercircuit. Zo bereikt het hele systeem een prestatiecoëfficiënt (COP) van meer dan 5.

Wilfried De Greef

ATAG cv-ketels excelleren in onafhankelijke cv-keteltest van Consumentenbond In 2009, 2011 en 2012 werd een cv-ketel van ATAG Verwarming Nederland als beste getest door de Consumentenbond. Dit jaar is het opnieuw raak voor de fabrikant en leverancier van cv-ketels en zonne-energiesystemen: wederom komt een cv-ketel van ATAG als beste naar voor in de onafhankelijke cv-keteltest van de Consumentenbond.

Opnieuw is het de E325EC die het predikaat ‘Beste uit de test’ heeft ontvangen. Deze compacte cv-ketel wordt vooral bejubeld om zijn energiezuinigheid.

De E325EC behaalt zowel op het vlak verwarming als de productie van warm water ongekend hoge rendementen. De goede prestaties inzake energiezuinigheid zijn te danken aan diverse door ATAG ontwikkelde innovatieve technieken. De warmtewisselaar vormt ‘het warme hart’ van de cv-ketel, dat dankzij het gebruikte RVS blijvend hoge rendementen geeft, ook na vijftien jaar gebruik.

Door de ATAG Economizer, een gepatenteerde tweede warmtewisselaar die de warmte uit rookgassen benut, behaalt de E325EC een extra hoog tapwaterrendement. En dankzij de traploos modulerende A-labelpomp stookt de cv-ketel nog zuiniger.

Mrs Slim +-systeem combineert airconditioning en productie van sanitair warm water Mitsubishi Electric komt voor de dag met een interessante innovatie: het Mrs Slim +-systeem, een totaalconcept voor airconditioning en productie van sanitair warm water, gebaseerd op warmteterugwinning. Het warm-

“Ons nieuw Mr. Slim+ Systeem is bijvoorbeeld ideaal voor kantoorgebouwen waar vaak tegelijkertijd behoefte is aan airconditioning en productie van warm water,” licht Chris Jonckheere, General Manager bij Mitsubishi Electric Belgium, verder toe. “Maar ook fitnesscentra, banken, dokterspraktijken, restaurants, bakkerijen en kappers hebben baat bij het energiebesparingspotentieel van de nieuwe installatie. Onze R&D-afdeling test al uitbreidingen van deze innovatieve technologie met een fotovoltaïsche module. Fotovoltaïsche installaties kunnen perfect worden aangesloten op warmtepompen om de ter plaatse gewonnen energie daar op te slaan en te gebruiken waar ze ontstaat.

Dit zou voor het totaalsysteem niet alleen nieuwe perspectieven openen, maar ook leiden tot een maximale efficiëntie.”

Niko Group neemt Deense firma Unotech over De Niko Group uit Sint Niklaas, specialist in schakelmateriaal, toegangscontrole, lichtsturing en huisautomatisering, neemt het Deense bedrijf Unotech over. Met de overname versterkt Niko zijn positie op de markt voor energiezuinige oplossingen voor lichtsturing. Het gaat dan vooral om kantoor- en winkelinrichting.

Unotech zal op termijn een onderdeel worden van Servodan, een Deens bedrijf dat al eerder door Niko overgenomen was. Niko werd in 1919 opgericht door Alphonse en Werner De Backer, die schakelaars en stopcontacten ontwierpen en zo al snel de hele Belgische markt veroverden. Vandaag commercialiseert de groep zijn oplossingen over nagenoeg heel Europa. Het gaat dan om producten en oplossingen voor schakelmateriaal, deurtelefonie, lichtregeling en huisautomatisering. Die zijn zowel bedoeld voor residentiële en professionele omgevingen als voor woonzorgcomplexen. Niko is sinds de overname van Servodan al geruime tijd sterk aanwezig op de Deense markt. Servodan is een producent van intelligente lichtsturingssystemen. Naar verwachting zal de omzet van Servodan na de integratie van Unotech met pakweg twintig procent stijgen.

INSTALLATIE & BOUW | 59

Journaal RS Components sluit wereldwijde distributieovereenkomst met Exar Corporation RS Components (RS), 's werelds grootste distributeur van elektronica- en onderhoudsproducten, heeft een wereldwijde distributieovereenkomst getekend met Exar Corporation. Deze samenwerking moet zorgen voor een breed aanbod in vermogensbeheer, analoge, gemixte signalen en connectiviteit.

De geautoriseerde distributieovereenkomst is een bekrachtiging van de sterke band tussen de twee bedrijven. RS beschikt over een continu groeiende voorraad Exar-producten op het vlak van vermogensbeheer, analoge, gemixte signalen en connectiviteit. Hieronder vallen onder meer lijn-transceivers en UART's, spanningsregelaars en supervisors en schakelende regelaars. Deze producten worden wereldwijd vooral gebruikt in marktsegmenten zoals netwerken en opslag, industriële en embedded systemen en communicatieinfrastructuur. “Door deze overeenkomst met Exar kunnen klanten over de hele wereld zeker zijn van snelle levering van de nieuwste toonaangevende producten op het gebied van vermogensbeheer, analoge gemixte signalen en connectiviteit van een topleverancier,” aldus Jonathan Boxall, Global Head of Semiconductors bij RS.

SPIE Belgium neemt Devis Group over SPIE Belgium heeft de firma’s die tot de Group Devis behoren overgenomen. Het gaat over de operationele firma’s Thermofox (Lokeren), Devinoxs, Deservis en Devis (allen gevestigd in Geel). De basisactiviteit van de groep is de installatie en het onderhoud van HVACR-installaties.

“Met deze potentiële acquisitie versterkt SPIE Belgium zich vooral in de tertiaire sector, die daarmee voor SPIE Belgium even belangrijk wordt als de industriële markt”, aldus Johan Dekempe, CEO van SPIE Belgium. “Zowel wat de nieuwe installaties als de onderhoudsactiviteiten betreft, zijn beide bedrijven complementair qua geografische aanwezigheid en klantenkring.”

Historisch akkoord voor gezamenlijk opleidingstraject en diploma’s voor volwassenen Syntra West, de West-Vlaamse VDAB en het volwassenenonderwijs zullen in de toekomst hun opleidingsaanbod op elkaar afstemmen. Dankzij deze samenwerking kunnen cursisten een vervolgcursus bij een van de twee andere opleidingsverstrekkers volgen, terwijl ze nu vaak vanaf nul moeten herbeginnen. De focus ligt op opleidingen voor provinciaal moeilijk in te vullen vacatures zoals installateur elektriciteit en onderhoudsmecanicien.

In deze beroepsopleidingen gaat ruime aandacht naar de integratie van werkervaring – een sterkte van Syntra West en VDAB vanwege hun hechte band met het bedrijfsleven.

Een diploma verhoogt de kans op tewerkstelling aanzienlijk. Daarom maken Syntra West, de West-Vlaamse VDAB en het volwassenenonderwijs werk van een combinatie van opleiding én diploma. De drie opleidingsinstanties erkennen elkaars opleidingen publiekelijk én maken samen werk van diploma’s voor volwassenen: ‘3 voor 1’. De gezamenlijke uitstippeling van opleidingstrajecten verkort niet alleen de duur ervan, maar verfijnt ook de inhoud, wat de kwaliteit sterk ten goede komt. Het volwassenenonderwijs controleert of aan alle minimale kwaliteitseisen wordt voldaan om vrijstellingen te kunnen verlenen.

Laaggeschoolde werkzoekenden kunnen voor deze specifieke opleidingen een diploma behalen, wat hun kans op een duurzame tewerkstelling verhoogt.

60 | INSTALLATIE & BOUW

Via een eenjarige opleiding kunnen zij alsnog hun diploma secundair onderwijs behalen. Ook schoolverlaters die een arbeidsmarktgerichte opleiding ambiëren, zijn bij de samenwerking gebaat. Opleidingen voor knelpuntberoepen uit het Hoger Beroepsonderwijs (HBO5) zullen eveneens gezamenlijk ontwikkeld worden. Deze situeren zich qua niveau tussen het secundair onderwijs en de professionele bachelor en zijn volledig afgestemd op de beroepseisen van werkgevers. Na een opleiding van maximum 1,5 à 2 jaar kan men met dit graduaatsdiploma onmiddellijk aan de slag.

"Het samenwerkingsakkoord dat hier vandaag voorligt is trouwens geen 'gesloten' overeenkomst,” aldus Micheline Scheys, secretaris-generaal van het Departement Onderwijs en Vorming. “Hoewel het vandaag gaat om samenwerking tussen het beleidsdomein onderwijs, VDAB en Syntra ,is het een open overeenkomst, een uitnodiging ook voor andere partners –ook uit de sectoren en het bedrijfsleven - om méé in te stappen in dit verhaal en méé vorm te geven aan deze samenwerkingsverbanden zodat méér mensen de kans krijgen een diplomatraject te doorlopen, zodat er ook meer mogelijkheden komen om te leren op de werkplek en om dit leren meer zichtbaar te maken."

Legrand Nederland introduceert handsfree Classe 100-binnenposten van BTicino Met de Classe 100-binnenposten van BTicino introduceert Legrand Nederland een gebruiksvriendelijke binnenpost voor grootschalige woningbouw- en utiliteitsprojecten. Via deze handsfree binnenpost met kleurenscherm verwijst Legrand zwart-witbeeld en hoorntoestellen definitief naar het verleden.

De nieuwe Classe 100 V12B munt uit in eenvoud. Met zijn minimalistische design vormt hij een modern en discreet element in de woning. De binnenpost is met afmeting van 15x 15 cm en een dikte van 27 mm zeer compact. Het toestel beschikt over een 3,5” LCD-kleurenscherm. Volume, beltoon, lichtsterkte en de kleuren van het display kunnen eenvoudig worden ingesteld. Intuïtieve iconen en ergonomische toetsen met reliëf voor visueel gehandicapten bevorderen het gebruiksgemak.

De binnenpost bevat vier standaardfuncties: het activeren van de spreek- en luisterverbinding met de voordeur, het openen van de deur, het aanzetten van de buitenverlichting en het activeren van de camera. De binnenpost wordt met behulp van een meegeleverd montageraam eenvoudig aan de muur bevestigd. Naast de Classe 100 V12B videobinnenpost introduceert Legrand Nederland ook een nieuwe audiobinnenpost: de Classe 100 A12B. Deze heeft dezelfde functionaliteiten, maar beschikt niet over een kleurenscherm.

Vakbeurs HVAC 2013 Nabeschouwing

Vakbeurs HVAC 2013 toont ruim 2.500 bezoekers nieuwste trends Ruim 2.500 professionals bezochten op 26 en 27 september in Brussels Expo de HVAC-vakbeurs voor innovatieve technologieën voor energieprestatie, binnenklimaat en installatietechnieken. De organisatie spreekt van een succes en ziet deze editie als een degelijke basis voor de doorontwikkeling van één nationale installatievakbeurs op 17 en 18 september 2014, waarbij zowel de thema’s HVAC als ECL (elektrotechniek, verlichting, automatisering en beveiliging van gebouwen) aan bod komen.

Circa 500 vertegenwoordigers van de toeleveranciers toonden 2.000 bezoekers de nieuwste trends in HVAC-land. Ondanks het wegvallen van de 2013-editie van de vakbeurs ECL, oorspronkelijk gelijktijdig ingepland, liet HVAC2013 als alleenstaande vakbeurs een groei optekenen van vijf procent meer unieke bezoekers dan de vorige editie.

Innovaties De belangrijkste redenen voor een bezoek aan de beurs – zo blijkt uit de bezoekersenquête – zijn het opvolgen van innovaties, de ontmoetingsmogelijkheden met leveranciers en de zoektocht naar gerichte oplossingen. De beurs loste deze verwachtingen in met onder meer de Innovation Plaza en het Save Parcours dat nieuwe producten, diensten of initiatieven extra in de kijker plaatste.

HVAC Efficiency Awards Met de uitreiking van de HVAC Efficiency Awards werden de inzendingen van deelnemende exposanten in de bloemetjes geplaatst. In de categorie Save Time stond Remeha Mampaey NV met de combiketel Remeha Tzerra op het hoogste schavot. De award in categorie Save Energy werd in de wacht gesleept door Caleffi NV met de Distributieunits Series SATK20-30-40.

2020 Challenge

realisaties van studie- en adviesbureaus. BURO II & ARCHI + I ging met de prijs van de vakjury aan de haal voor de sociale woonwijk Eco-Life Venning in Kortrijk. De persjury verkoos resoluut de leslokalen volgens de passiefhuisstandaard als bio-ecologisch testgebouw van KAHO Sint-Lieven in Gent tot winnaar. Met het nul-energiekantoorgebouw van KBC in Gooik haalde Ingenium ruim 3500 stemmen binnen via de website van 2020 Challenge, goed voor de publieksprijs. ❚

De 2020 Challenge gaf in het kader van de Kyotodoelstellingen meer ruchtbaarheid aan duurzame

INSTALLATIE & BOUW | 61

gent | Campus Schoonmeersen

Tekst: Tim Janss Foto’s: Viega

Nieuwe sanitaire installatie voor campus Hogeschool Gent

‘Flexibel voorwandsysteem zorgt voor efficiënte, tijdsbesparende manier van werken’ Campus Schoonmeersen, een van de meest veelzijdige campussen van de Hogeschool Gent, onderging onlangs een metamorfose. Op amper tachtig dagen tijd vernieuwde Van Severen Dakwerken en Sanitair er de centrale sanitaire installatie.

Het maakte hierbij gebruik van het modulaire Viega Steptec-voorwandsysteem.

Nadat een knappe nieuwbouw een aantal jaar geleden al een frisse wind liet waaien op campus Schoonmeersen, zijn nu ook de oudere gebouwen grondig aangepakt. Van Severen Dakwerken en Sanitair stond onder meer in voor het sanitaire luik van de totaalrenovatie. “Van het uitbreken van de bestaande installaties, chape-, vloer- en faiencewerken, elektriciteitswerken, ventilatie, verwarming en sanitaire installatie tot schilderwerken, de plaatsing van schrijnwerk en sanitaire cabines in volkernplaten: het moest allemaal gebeuren,” vertelt zaakvoerder Paul Van Severen. “De stevigheid en de degelijk-

heid van de vrijstaande wanden was een belangrijke voorwaarde. We hebben dan ook gebruik gemaakt van het modulaire Steptec-voorwandsysteem van Viega. Het voordeel bij de uitvoering zit ‘m vooral in het rail- en verbindersysteem, waardoor je heel efficiënt en tijdsbesparend kunt werken. De profielen moeten immers niet 100% op de juiste lengte afgesneden worden. Door de lengte van de verbindingsstukken is er een zekere ‘speling’, heel interessant bij de uitvoering. Met slechts twee basiselementen – rail en verbindingsstuk – zorgt het systeem dus voor échte flexibiliteit.”

Bij de vernieuwing van de centrale sanitaire installatie van Campus Schoonmeersen speelde het modulaire Viega Steptec-voorwandsysteem een grote rol.

62 | INSTALLATIE & BOUW

gent | Campus Schoonmeersen

Campus Schoonmeersen onderging een totaalrenovatie. Onder meer de sanitaire installatie werd volledig vernieuwd.

Viega zorgde bovendien voor de nodige ondersteuning. Tijdswinst en snelle en betrouwbare leveringen waren cruciaal voor het welslagen van dit grootschalige project. Bij Van Severen zijn ze dan ook erg tevreden over het Steptecsysteem: “In onze sector staat of valt je reputatie met kwaliteit en service,” aldus zaakvoerder Paul Van Severen. Bij ons komen er dus alleen kwaliteitsleveranciers in, met betrouwbare producten en een efficiënte installatie. Zeker bij een krappe timing kom je liever niet voor verrassingen te staan. Na de ervaringen in de Hogeschool Gent hebben we niet lang getwijfeld om opnieuw een beroep te doen op het Viega Steptec systeem. Momenteel gebruiken we ze immers ook bij de renovatie van 68 serviceflats.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 63

Bierset | Verviers Pneus

Tekst: Philippe Selke Foto’s: Comap

'Biofloor-systeem van Comap zorgt zelfs bij geopende deuren voor aangename warmte'

Vloerverwarming voor vrachtwagenherstelateliers in Bierset Langs de E42 ter hoogte van Bierset bevindt zich behalve een glazen gebouw met servicestation, shop en restaurant ook een groot, cirkelvormig complex met 46 herstelateliers voor zware vrachtwagens (Verviers Pneus). Aangezien de vrachtwagens er voortdurend af en aan rijden, is het efficiĂŤnt verwarmen van de ateliers geen evidentie. Een performant Biofloorvloerverwarmingssysteem zorgt er echter voor dat de werknemers gedurende de winter geen kou hoeven te lijden.

In de vloer van het Verviers Pneus-gebouw is niet minder dan 57 kilometer verwarmingsbuizen verwerkt.

64 | INSTALLATIE & BOUW

Bierset | Verviers Pneus

De 46 herstelateliers zijn gegroepeerd in een cirkel. “De grootte en de specifieke vorm van het gebouw maakten het project voor ons wel behoorlijk bijzonder,” aldus Eric Bronckart (Comap).

Vloerverwarming

Biofloor

Herstelateliers zoals die langs de E42 vereisen op het vlak van verwarming een specifieke oplossing. Traditionele systemen brengen weinig zoden aan de dijk aangezien de geproduceerde warme lucht eerder de neiging heeft om naar het plafond te stijgen dan de werkvloer te verwarmen. Bovendien dreigt de warme lucht voortdurend te ontsnappen door het frequent openen en sluiten van de toe- en uitgangspoorten. Een oplossing die wel effectief is, is vloerverwarming: een economische en comfortabele manier van verwarmen waarmee die bovendien ook heel wat ruimtewinst oplevert. “Bij vloerverwarming is het de gebouwmassa die de lucht verwarmt, en niet omgekeerd,” legt Eric Bronckart (Comap) uit. “Zelfs wanneer de deuren geopend zijn, zullen de vloerplaten een aangename stralingswarmte verspreiden. Het spreekt voor zich dat dit voor de arbeiders een surplus aan comfort is.”

Het vloerverwarmingssysteem dat uiteindelijk werd geïnstalleerd, is Biofloor van Comap. Het is gebaseerd op de principes van lagetemperatuursverwarming en zorgt voor een gelijkmatige verdeling van de opgewekte warmte. “De grootte en de specifieke vorm van het gebouw maakten het project voor ons wel behoorlijk bijzonder,” aldus Bronckart. “De vloeroppervlakte bedraagt 8700 m², wat maakt dat er niet minder dan 57 kilometer verwarmingsbuizen in de vloer zijn verwerkt. Aangezien het gebouw veel curves vertoont, was er toch wat creativiteit en flexibiliteit nodig om alles op zijn plaats te krijgen. Het project is echter nu al een succes. We hadden het systeem eerder al toegepast in de opslagplaatsen van De Lijn, en daar bleek dat er 30 procent minder brandstof nodig is voor de verwarming van het gebouw dan voorheen. Vloerverwarming verovert na de eengezinswoningen ook de industriële sector!” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 65

Aquadraat ontwikkelt, ontwerpt, levert en plaatst volvulling hwa-systemen en rioleringstechnieken: - vrij verval leidingsystemen - hemelwaterrecuperatie - buffering en infiltratie - waterzuivering - debietregeling - pomptechnieken

tel + 32 3 369 00 93 voorgesteld product: ASD 75 dakkolk

www.aquadraat.be

Zaventem | DHL Forwarding Tekst: Els Jonckheere Foto’s: Aquadraat

Aquadraat leidt afvoer van regen- en vuilwater in goede banen

DHL Forwarding bouwt nieuw centrum DHL Forwarding investeerde onlangs 27 miljoen euro in de bouw van een nieuw centrum. Op een grondoppervlakte van 54.000 m2 en een loods van 23.000 m2 bundelt de logistieke dienstverlener al zijn luchtvaartactiviteiten onder één dak. Aquadraat staat in voor de oplossingen voor afvoer van het regen- en vuilwater.

Het logistieke centrum beschikt over 74 loadingdocks en voldoet aan de strengste veiligheidsvoorschriften van de luchtvaart. Ecologisch denken loopt als een rode draad doorheen het hele project. Zo werd in onsite elektrische voertuigen, zonnepanelen, maatregelen voor een laag energieverbruik en waterrecuperatie geïnvesteerd. Dit laatste luik wordt door Aquadraat gerealiseerd, en dit op basis van het ‘design & build’-principe. Johan Fierlafijn van Aquadraat: “De laatste jaren hebben we zowel met de ontwikkelaar De Paepe Group als hoofdaannemer Willy Naessens een goede relatie opgebouwd.

Mede hierdoor, alsook door onze ‘design & build’-werkwijze werd besloten om ook in dit project een beroep op ons te doen. Precies door de ervaring inzake samenwerking kregen we de kans om al in het ontwerpproces onze expertise in te brengen. Dit zorgt ervoor dat de klant het meest optimale afvoersysteem krijgt.”

Groot project, korte bouwtijd

Het nieuwe logistieke centrum van DHL Forwarding

Alles uit eigen hand Het unieke van Aquadraat is dat de firma het volledige project integraal ontwerpt en met eigen producten en systemen uitvoert. Johan Fierlafijn: “De sleutelproducten worden vanuit eigen onderzoek, ontwikkeling, productie, installatie en keuring ingezet. Alle systemen kunnen we trouwens zowel in kunststof als metalen leidingsystemen uitvoeren. Belangrijk is ook dat we er altijd naar streven om een verstoring van het bedrijfsproces van onze klant te voorkomen. Vandaar dat we standaard altijd een lekdetectie op het volledige systeem uitvoeren. Tevens blijven we nieuwe oplossingen ontwikkelen. Zo zijn we nu bezig met onderzoek en de realisatie van HUV®-noodafvoersystemen, dit met ondersteuning van overheidssubsidies (IWT – innovatie door wetenschap en technologie)”. ❚

In concreto zorgde Aquadraat voor het ontwerp en de uitvoering van alle systemen die voor de afvoer van regenen vuilwater zorgen. Het ging om de thermisch geïsoleerde volvullingsystemen (ook wel uv-systemen genoemd) voor hemelwater in het gebouw. Ook nam Aquadraat de terreinriolering voor het regenwater voor zijn rekening. Daarnaast installeerde de firma de terreinriolering voor het vuilwater.

Tenslotte zorgde Aquadraat ook voor de trekputten en leidingen voor alle ondergrondse technieken. Johan Fierlafijn: “Het is een aanzienlijk project geworden, met meer dan vier kilometer leidingsystemen. De grootste uitdagingen van dit project lagen in de extreem korte bouwtijd van circa vier maanden. De technische oplossingen hebben we al veelvuldig op andere sites geïmplementeerd.”

INSTALLATIE & BOUW | 67

BOUWEN AAN DE ENERGIE VAN MORGEN FOTOVOLTAïSCHE INSTALLATIES VOOR BEDRIJVEN Ontwerp, installatie en onderhoud

Copo SPRL

plaats: Hélécine geïnstalleerd vermogen: 67 kWp

Europese school

plaats: Sint-Lambrechts-Woluwe geïnstalleerd vermogen: 99 kWp

Samenwerking in zicht?

Contacteer één van onze kantoren of surf naar www.eoluz.be Eoluz Kapellen KMO Park Starrenhof I Starrenhoflaan 44/03 I B-2950 Kapellen Tel. +32 (0)3 317 06 00 I Fax. +32 (0)3 317 06 01 Eoluz Mont-Saint-Guibert Rue du Fond Cattelain 2 I B-1435 Mont-Saint-Guibert Tel. +32 (0)10 750 696 | I Fax. +32 (0)10 231 083 info@eoluz.be

Cartonnage Soenen nv

plaats: Hooglede geïnstalleerd vermogen: 4.031 kWp

Monitoring en onderhoud 24/7 interventie-dienst Andere diensten: installaties van oplaadpunten voor elektrische wagens, energieopslag en smart grids

vorst | Audi fabriek

Tekst Els Jonckheere Foto’s: Eoluz

Grootste PV-installatie in het Brusselse Gewest operationeel

Eoluz installeert 3,6 MWp op het dak van Audi in Vorst Onlangs nam de Audi-fabriek in Vorst een fotovoltaïsche installatie in dienst. Op zich is dat misschien niet zo’n spectaculair nieuws. Maar met haar 3,6 mWp betreft het de grootste zonnestroominstallatie in het Brusselse Gewest. Eneco treedt op als beheerder van het systeem, terwijl Eoluz de implementatie voor haar rekening nam en de installatie ook zal monitoren en onderhouden.

Al meerdere jaren werkt Audi actief aan het reduceren van haar ecologische voetafdruk. In dit kader sloot ze recentelijk een overeenkomst met Eneco af voor de implementatie van een PV (photovoltaïsche) installatie van 3,6 MWp op het dak van de fabriek in Vorst. Jan Brouckaert, Afgevaardigd Bestuurder van Eoluz: “Hiermee kan Audi Vorst haar jaarlijkse CO2-uitstoot nog eens met 2.222 ton verminderen. Dit is het equivalent van meer dan 22 miljoen autokilometers per jaar. Qua stroomproductie spreken we over het equivalent van de elektriciteitsconsumptie van meer dan duizend gezinnen. Alle opgewekte zonnestroom zal volledig lokaal door Audi worden aangewend.”

Opvolging gegarandeerd

we de installatie nadien optimaal monitoren en onderhouden. Want enkel op die manier krijgt de klant de garantie dat zijn investering werkelijk zal opbrengen wat werd vooropgesteld. Naar schatting wordt de helft van de PV-installaties in België nauwelijks of niet systematisch onderhouden.

Zonder een professionele maintenance kan het rendement van een centrale echter gemakkelijk met 10 procent afnemen.”

Bewijs dat PV toekomst heeft Een eenvoudig project was het niet, want Eoluz moest een inlussing op het interne stroomnet van Audi voorzien, gekoppeld aan het publieke hoogspanningsnet van Elia. In totaal werkten er 55 arbeiders en drie werfleiders gedurende tweeënhalve

maand aan de realisatie van het project. Er werden maar liefst 14.376 zonnepanelen geïnstalleerd, verspreid over een dakoppervlak van 37.000 m2. Eoluz werkte voor dit project onder meer samen met producent van omvormers SMA en modulefabrikant REC. Jan Brouckaert: “Deze realisatie bewijst dat er in België nog een rendabele toekomst voor industriële PV-installaties is, en meer bepaald dan in de directe omgeving van Brussel. Ik wil er trouwens nog op wijzen dat de kostprijs van dergelijke installaties de laatste vijf jaar met zo’n 70 procent is gedaald. Dit zorgt ervoor dat elektriciteit uit PV nu sterk competitief met andere technologieën is geworden. We verwachten dan ook dat grote installaties, als deze bij Audi, in de nabije toekomst nog spectaculair zullen toenemen.” ❚

Na een grondige analyse van de aanbieders, viel de keuze op Eoluz. “Vooral het feit dat we zowel voor de modules als de omvormers hoogwaardige componenten gebruiken, was doorslaggevend,” vertelt Jan Brouckaert. “Daarnaast viel ons eigen montagesysteem erg in de smaak, want dit laat een optimaal gebruik van de beschikbare dakoppervlakte toe. Nog een belangrijk pluspunt is dat

INSTALLATIE & BOUW | 69

Isnes | Crealys Science Park

Tekst & foto’s Linum Europe

'Innovatief stalen frame optimaliseert plaatsing van luchtgroepen op nieuw datacenter Cofely Services'

Big Foot-frames leveren meerwaarde bij bouw datacenter Eind vorig jaar startte Cofely Services met het bouwen van een nieuw datacenter in het wetenschapspark van de provincie Namen (Crealys in Spy). Het performante gebouw moet behalve een belangrijke uitbreiding van het netwerk van Cofely Services ook een paradepaardje inzake de toepassing van moderne technieken worden. Hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor het Big Foot-systeem, dat bestaat uit verschillende componenten die de luchtgroepen op het dak optimaal ondersteunen.

Datacenters hebben de reputatie zeer energieverslindende gebouwen te zijn.

Cofely Services, dat zich toespitst op geïntegreerd facilitair beheer, wil aantonen dat het ook anders kan en deed een beroep op Technum om de grote theoretische uitdaging om te zetten in een praktische oplossing: absolute temperatuurbewaking van de computerruimtes, en dit door een volledig dubbel systeem met daarbovenop nog eens splits om tegemoet te komen aan een eventueel worst case scenario. Ook andere bedrijven die tot de Groep GDF SUEZ behoren, zoals Cofely Axima Refrigeration en ISB-Ventilation, leveren hierbij een aanzienlijke bijdrage.

geen speciaal transport of hoogtewerkers aan te pas. De Big Foot-stelpoten onder het frame kunnen door het gebruik van een draadstang tot op de millimeter worden afgesteld, zodat de unit perfect waterpas staat. De stelpoten steunen op rubberen antivibratiematten, die een hellingshoek van 2,5° of 5° kunnen corrigeren en verhinderen dat de units in vollast binnenin het gebouw voor een storend effect zorgen. Het aantal poten wordt bepaald in functie van het gewicht van de unit en de optimale gewichtsverdeling op het dak.

Big Foot-frames Ter ondersteuning van de luchtgroepen die door Cofely Axima Refrigeration op het dak zijn geplaatst, werden Big Foot-frames en stelpoten met antivibratiematten van Linum Europe gebruikt. Het Big Foot-systeem bestaat uit een warm gegalvaniseerd kader op poten. Het leent zich uitstekend tot toepassingen op vlakke of lichthellende daken en kan – door het frame op de werf aan te passen in functie van het toestel – ook op maat geïnstalleerd worden. Een belangrijk voordeel is dat de montage van het frame op de werf zelf gebeurt en dat het dus niet in één stuk geleverd wordt. Bij de installatie komen er dus

Naast het Big Foot-systeem leverde Linum Europe ook onder meer aluminium dakdoorvoeren.

70 | INSTALLATIE & BOUW

“Een belangrijk voordeel van het Big Foot-systeem is dat de buitenunits op het dak kunnen worden geplaatst zonder ze op een of andere manier te verankeren aan de dakconstructie,” aldus Robbie Naessens (Linum Europe).

Isnes | Crealys Science Park

Makkelijke installatie Ook José Fernandez, werfleider voor Cofely Axima Refrigeration, is zeer te spreken over het Big Foot-systeem: “Het nieuwe datacenter moet ons nieuwe visitekaartje worden. Energie-efficiëntie en betrouwbaarheid zijn dan ook zeer belangrijke aandachtspunten. Door onze luchtgroepen op duurzame Big Footframes te zetten, krijg je niet alleen een installatie die er dankzij deze ingreep een stuk professioneler uitziet, maar die ook veel makkelijker te plaatsen is.

Met de Big Foot-frames en de stelpoten zet je de toestellen op de hoogte die jij wil. Dit is niet onbelangrijk, want de aansluiting voor de grote groepen met het kanalennetwerk voor de klimaatbeheersing in het gebouw bevindt zich onder de buitenunit. Door de hoogte hier bijvoorbeeld vast te stellen op 50 centimeter, vergemakkelijk je dat aansluitingsproces. Dit alles uiteraard steeds volgens ontwerp en rekening houdend met de windinvloeden. Andere groepen worden dan weer langs de zijkant aangesloten, dus deze mag je bijvoorbeeld op 30 centimeter hoogte plaatsen.”

Ter ondersteuning van de luchtgroepen die door Cofely Axima Refrigeration op het dak van het nieuwe datacenter van Cofely Services zijn geplaatst, werden Big Foot-frames en stelpoten met antivibratiematten van Linum Europe gebruikt.

Geen verankering aan dakconstructie “Een ander belangrijk voordeel is dat de buitenunits op het dak worden geplaatst zonder ze op een of andere manier te verankeren aan de dakconstructie,” vult Robbie Naessens (Linum Europe) aan. “Je hoeft de waterdichte dakbedekking dus op geen enkel punt te doorboren. Nog een ander voordeel van ons systeem is dat het nooit een definitieve opstelling wordt. Is het dak aan een grondige renovatie toe? Geen enkel probleem, toestel en frame worden verplaatst en daarna terug op hun plaats gebracht. Wordt het toestel vervangen? Het Big Foot-frame en de poten eventjes bijregelen en ze zijn klaar voor het nieuwe toestel.”

Naast het Big Foot-frame, de poten en het Cube-systeem voor de grote units en de montagebalken MP (PVC-draagprofielen met extra antislipcoëxtrusielaag onderaan het profiel) en MBR en MBV (volle kunststofbalken) voor de kleinere buitenunits (splits), leverde Linum Europe ook nog aluminium dakdoorvoeren. Deze zijn speciaal ontworpen om een optimale en zorgeloze doorvoer van leidingen en kabels naar units op platte daken te kunnen garanderen. “Zoals je ziet, kunnen we bij Linum een totaaloplossing aanbieden voor de plaatsing van HVAC- en technische installaties op het dak,” besluit Robbie Naessens. ❚

BIG FOOT SYSTEMS Voor HVAC- & technische installaties tot 20 ton op platte daken.

Met Big Foot Systems plaatst u in 1 verplaatsing zowel een duurzame, niet-penetrerende ondersteuning als uw luchtbehandelingskast, VRV/VRF systeem, cooler, ventilatiekanalen, piping en/of kabelgoten.

Tijds- en kostenbesparend, efficiënt en slim bekeken !

Ontdek ook onze dakdoorvoeren

13.036- I&B

Linum biedt u grote voorraden, same-day-dispatch en een snelle service bij maatwerk. U kunt ook 24/7 online bestellen via onze E-Shop. Vraag onze catalogus.

12.073 Pub BFS Installatie en bouw.indd 1

Linum Europe NV Vijverhoek 53 • 8520 Kuurne Tel: 056 35 92 94 • Fax: 056 35 88 47 @: info@linum.eu • E-SHOP 24/7

www.linum.eu 5/8/2013 9:30:25 AM

INSTALLATIE & BOUW | 71

isnes | Crealys Science Park

Tekst: Els Jonckheere Foto’s: Bobinindus

Maximale beschikbaarheid van 99,982 % gewaarborgd

Nieuw datacenter voor GDF Suez Onlangs bouwde Cofely een gloednieuw datacenter in het Crealys Science Park van Isnes. In totaal zal het zeven IT-zalen van elk 514 m2 herbergen, waarvan er twee worden benut voor de IT van GDF Suez. Het datacenter munt uit in energiezuinigheid, want zijn ‘Power Usage Effectiveness’ bedraagt maximaal 1,3. Dankzij het gebruik van UPS-systemen in combinatie met noodstroomaggregaten wordt bovendien een beschikbaarheid van 99,982 % (TIER III+) gewaarborgd.

Momenteel zijn drie zalen van het datacenter al afgewerkt. Omdat zowel de bouwheer als de aannemer (Fabricom) al jaren een goede ervaring met Bobinindus Power Systems heeft, werd deze specialist van noodstroomaggregaten ook voor dit project ingeschakeld. Omdat er naar een eenvoudige installatie werd gevraagd, die goed bereikbaar zou zijn voor onderhoudswerkzaamheden, werd voorgesteld om de de aggegraten buiten op te stellen. Marc De Pauw van Bobinindus: “Voor dergelijke oplossingen is een degelijke omkasting, die aan onze klimatologische omstandigheden weerstaat, een noodzaak. Gezien de omvang van de aggregaten was het gebruik van een ISO container aangewezen.”

72 uur autonomie Het systeem omvat twee installaties met elk twee aggregaten van 1.600 kVA, in combinatie met statische UPS Systemen ( SOCOMEC ) voor de voeding van de serverlokalen, alsook twee aggregaten van elk 1.000 kVA voor de voeding van de koelinstallatie van het datacenter. Het gaat om de types MT 1000 Tic/B, en MI 1600 Tic/B, van 1000 kVA en 1600 kVA Prime vermogen volgens ISO 8528. Elke installatie is voorzien van een dubbelwandige brandstofvoorraadtank van 60.000 liter. Redundante pompsets zorgen voor de voeding naar de aggregaten via een dubbelwandig leidingen netwerk . Een combinatie van een intelligente pompensturing en een doordacht leidingnetwerk zorgen voor een groter bedrijfszekerheid en het optimaal benutten van de brandstofvoorraad. Marc De Pauw: “Bij een elektriciteitspanne zullen de servers gedurende tien seconden door een UPS-installatie worden gevoed. In deze tijdspanne zullen de noodaggregaten opstarten en de energietoelevering overnemen, waardoor de installatie op volledige capaciteit kan verder functioneren. Er is voldoende brandstof om het datacenter 72 uur op noodaggregaten te laten draaien.” ❚

72 | INSTALLATIE & BOUW

genk | Kinder Pschiatrisch Centrum

Tekst: Els Jonckheere Foto’s: Smet GWT

KWO voor Kinder Psychiatrisch Centrum Op de Zorgcampus Sint-Jan in Genk werd onlangs een Kinder Pschiatrisch Centrum gebouwd. De manier waarop dit wordt verwarmd en gekoeld, is redelijk uniek. Want er werd een warmtepomp in combinatie met een KWO (koude/warmte opslag) geïnstalleerd.

Het Kinder Psychiatrisch Centrum (KPC) richt zich op crisisinterventie, observatie en oriëntatie van kinderen en jongeren. Het gebouw vereist een 24-7 verwarming en koeling. Bij het ontwerp voorzag het Studiebureau Boydens dan ook een ‘zelfbedruipend’ energiesysteem: een BEO-veld. Ludo Zeuwts van Smet GWT : “Omdat de ondergrond ter hoogte van het KPC zich goed leent om een KWOsysteem te plaatsen, hebben we deze oplossing als alternatief voorgesteld. Uit onze simulaties, waarin we werden ondersteund door Terra Energy N.V., bleek immers dat een KWO 42 % meer energiebesparing kon opleveren dan een BEO.”

warmte af in het gebouw. Het afgekoelde water wordt vervolgens in bron 1 geïnjecteerd. In verwarmingsmodus wordt de geleverde warmte nog opgewaardeerd door middel van een warmtepomp. Ludo Zeuwts: “De installatie levert 178 kW (325 MWh) aan verwarming en kan daarmee 94

% van de warmtevraag invullen. Daarnaast biedt de oplossing 180 kW (136 MWh) aan koeling, en dat is genoeg om in de volledige koelingsvraag te voorzien. Hiermee wordt de meerkost ten opzichte van een klassieke installatie op acht à tien jaar terugbetaald.” ❚

Installatie onder de loep De installatie omvat één ontrekkings- en één injectieput met een debiet van 25 m3/uur. Smet GWT stond ook in voor de putuitrusting (onderwaterpompen, injectiekleppen, niveausensoren, RVS bronkoppen, betonnen toezichtskamers, ...), de leidingen en elektrische kabels tussen de putten en de technische ruimte, de uitrusting van de technische ruimte (met de warmtewisselaar en warmtepomp), de elektrische schakelkasten en de regelunit voor het aansturen van de KWO-installatie. Het grondwater (dat altijd een temperatuur van +/- 12°C heeft) wordt uit één put opgepompt en in de zomer gebruikt om via de warmtewisselaar koeling te leveren aan het gebouw. Hierdoor warmt het water op, en dit wordt daarna in de tweede put geïnjecteerd. In de winter wordt het systeem omgedraaid: het warme water dat in put 2 werd opgeslagen, wordt opgepompt en geeft via de warmtewisselaar de

INSTALLATIE & BOUW | 73

SMET – G.W.T. N.V. Totaaloplossingen bodemenergie

Design Build Maintain geothermische systemen Garantie op geleverde vermogens en COP’s Uitvoering in één hand (geen contracting) Eén aanspreekpunt, duidelijke verantwoordelijkheid Een 24/24 uur service verzekert het onderhoud Tal van succesvolle referenties en tevreden klanten

...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

www.installatieenbouw.be

....... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Het meest complete overzicht van leveranciers online Staat u nog niet op www.installatieenbouw.be?

Neem dan contact op met Koen Royackers: T 011 605540 E k.royackers@louwersmediagroep.be

‘Wie doet wat’ zijn servicepagina’s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek.

U kunt deelnemen met een naamsvermelding. Indien gewenst kunt u uw bedrijfslogo toevoegen.

INSTALLATIE & BOUW

Hier vindt u gerenommeerde toeleveranciers aan de installatiebranche

Wat doet u eigenlijk?

Voor € 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook!

Bel of mail Koen Royackers voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw: Tel: 011 605540 - k.royackers@louwersmediagroep.be

Wat doet u eigenlijk? Vanaf € 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook! T 011 605540 voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw

wie doet wat

Algemene dienstverlening

Federaties

Legrand Group nv

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV Rijndijk 141 2394 AG HAZERSWOUDE RIJNDIJK T.................................................................+31 (0)71 341 7111 F.................................................................+31 (0)71 341 4192 E kim.verkolf@carrier.utc.com W www.carrierbenelux.com

Kouterveldstraat 9 1831 DIEGEM T.....................................................................+32 (0)2 7191711 F.....................................................................+32 (0)2 7191700 E info@legrandgroup.be W www.legrandgroup.be

SECTOR ORGANISATIE VOOR VENTILATIE FÉDÉRATION POUR LE SECTEUR DE LA VENTILATION

VENTIBEL VZW

Volkstraat 57 2000 ANTWERPEN M.................................................................+32 (0)478 562123 E hendrik.daem@ventibel.be W www.ventibel.be

Gereedschappen

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX

Bld. Sylvain Dupuislaan 243 1070 BRUSSEL (Anderlecht) T.................................................................. +32 (0)2 523 01 70 F................................................................. +32 (0)2 521 13 53 E johan.vergaelen@carrier.utc.com W www.carrier.be

Branders & Ketels

Rittal nv Stokkelaar 8 9160 LOKEREN T.....................................................................+32 (0)9 3539111 F.....................................................................+32 (0)9 3556862 E info@rittal.be W www.rittal.be

FLIR COMMERCIAL SYSTEMS BV

Charles Petitweg 21 4847 NW BREDA T..................................................................+31 (0)765 794190 T..................................................................+31 (0)765 794199 E Info@flir.com W www.flir.com

Installatiemateriaal Stiebel Eltron bvba

’t Hofveld 6-D1 1702 Groot-Bijgaarden T.....................................................................+32 (0)2 4232222 F.....................................................................+32 (0)2 4232212 E info@stiebel-eltron.be W www.stiebel-eltron.be

Euro-diesel SA Rue de l’Avenir, 61 4460 GRACE-HOLLONGE T.....................................................................+32 (0)4 2477900 F.....................................................................+32 (0)4 2462020 E mail@euro-diesel.com W www.euro-diesel.com

COMAP nv/sa

Alsembergsesteenweg 454 1653 DWORP T.....................................................................+32 (0)2 3710161 F.....................................................................+32 (0)2 3782339 E marketing@comap.be W www.comap.be

VAILLANT NV

Golden Hopestraat 15 1620 DROGENBOS T................................................................ + 32 (0)2 334 93 00 E info@vaillant.be W www.vaillant.be

Domotica

Schleifenbauer BV Graafsebaan 68 5242 JN ROSMALEN T........................................................................+31 73 5230256 F........................................................................+31 73 5212383 E info@schleifenbauer.eu W www.schleifenbauer.eu

E. VAN WINGEN Niko

Industriepark West 40 9100 ST.- NIKLAAS T.....................................................................+32 (0)3 7601470 F.....................................................................+32 (0)3 7777120 E sales@niko.be W www.niko.eu

BEGETUBE NV

Kontichsesteenweg 53/55 2630 AARTSELAAR T.....................................................................+32 (0)3 8707140 F.....................................................................+32 (0)3 8775575 E info@begetube.com W www.begetube.com

NV

E. Vanwingen nv Durmakker 27 9940 EVERGEM T.....................................................................+32 (0)9 2530800 T.....................................................................+32 (0)9 2534082 E info@vanwingen.be W www.vanwingen.be

VIEGA

Planet I business park Tollaan 101 c 1932 Sint-Stevens-Woluwe T.....................................................................+32 (0)2 5515510 F.....................................................................+32 (0)2 5031433 E info@viega.be W www.viega.be

Installateurs Elektriciteit

Elektriciteit

ELECTRO-SECURITY-AIRCO-ENERGY

INDUSTRIEEL - PRIVAAT

OBO Bettermann SA

Bist 14 2630 AARTSELAAR T.....................................................................+32 (0)3 8707400 F.....................................................................+32 (0)3 8874000 E info@obo-betterman.com W www.obo-betterman.com

76 | INSTALLATIE & BOUW

VERGOKAN NV Meersbloem Meiden 16 9700 OUDENAARDE T.................................................................. +32 (0)55 31 83 35 F.................................................................. +32 (0)55 31 43 88 E sales@vergokan.com W www.vergokan.com

EHM bvba

Industrieweg 3 2850 BOOM T.....................................................................+32 (0)3 8444575 F.....................................................................+32 (0)3 8445085 E info@ehm.be W www.ehm.be

wie doet wat

ELECTRO DE LEEUW

BTS

HVAC - SANITARY

Belien-Thermosystems bvba Koolmijnlaan 201 3582 KOERSEL T.....................................................................+32 (0)11 450730 F.....................................................................+32 (0)11 450759 E info@benvitec.be W www.benvitec.be

Croes-Bellen nv

Industriepark Kolmen 1208 3570 ALKEN T.....................................................................+32 (0)11 314027 F.....................................................................+32 (0)11 591350 E croes.bellen@scarlet.be W www.croes-bellen.be

Elektro De Leeuw Krimperslaan 4b 9140 TEMSE T.....................................................................+32 (0)3 7112726 F.....................................................................+32 (0)3 7112766 E info@electrodeleeuw.be W www.electrodeleeuw.be

EL Systems

Lenaerts nv Europark 1086 3530 HOUTHALEN T.....................................................................+32 (0)11 609210 F.....................................................................+32 (0)11 525447 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

Koolmijnlaan 201 3582 KOERSEL T.....................................................................+32 (0)11 450730 F.....................................................................+32 (0)11 450759 E info@benvitec.be W www.benvitec.be

Naessens HVAC

Cofely Axima nv

Holeikstraat 12 3545 HALEN T.....................................................................+32 (0)13 441405 F.....................................................................+32 (0)13 444329 E surkijn.bvba@telenet.be

HVAC - SANITARY

Belien-Thermosystems bvba

Senator Alfons Jeurissenlaan 1032 3520 ZONHOVEN T.....................................................................+32 (0)11 819292 F.....................................................................+32 (0)11 819293 E info@elsystems.be W www.elsystems.be

Surkijn bvba

BTS

BENVITEC

Flor Hofmanslaan 4 9280 LEBBEKE T.....................................................................+32 (0)52 410724 E tim@electrowerkendeproft.be W www.electrowerkendeproft.be

BENVITEC

Elektrowerken De Proft

Montenegrostraat 138-144 1190 BRUSSEL T.....................................................................+32 (0)2 5332311 F.....................................................................+32 (0)2 5388685 E brussels@cofelyaxima-gdfsuez.be W www.cofelyaxima-gdfsuez.be

Franklin Rooseveltlaan 23 8790 WAREGEM T.....................................................................+32 (0)56 613113 F.....................................................................+32 (0)56 617242 E info@naessenshvac.be W www.naessenshvac.be

Klimatisatie

Kyoto Cooling BV

PO Box 2506 3800 GB AMERSFOORT T..................................................................+31 (0)20 2400231 E info@kyotocooling.com W www.kyotocooling.com

Wat doet u eigenlijk? Vanaf â‚Ź 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook! T 011 605540 voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw

Installateurs Sanitair

Installateurs HVAC

Future Clima bvba Lenaerts nv Europark 1086 3530 HOUTHALEN T.....................................................................+32 (0)11 609210 F.....................................................................+32 (0)11 525447 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

ETI Van den Ven Griffier Schobbenslaan 2a 2140 ANTWERPEN T.....................................................................+32 (0)3 2351624 F....................................................................+32 (0)3 235 0911 E luc.ost@etivdv.be W www.etivdv.be

Essenlaan 9 3600 GENK T.....................................................................+32 (0)89 384038 F.....................................................................+32 (0)89 382038 E tim@futureclima.be W www.futureclima.be

KOEL- & VERWARMINGSTECHNIEK N.V.

KVT nv

Plaslaar 48 2500 LIER T.....................................................................+32 (0)3 4919900 F.....................................................................+32 (0)3 4919929 E info@kvt-nv.be W www.kvt-nv.be

Naessens HVAC Franklin Rooseveltlaan 23 8790 WAREGEM T.....................................................................+32 (0)56 613113 F.....................................................................+32 (0)56 617242 E info@naessenshvac.be W www.naessenshvac.be

Mitsubishi Electric Europe

Baron Ruzettelaan 25 8310 BRUGGE T.....................................................................+32 (0)50 404848 F.....................................................................+32 (0)50 392604 E info@mitsubishi-electric.be W www.mitsubishi-electric.be

INSTALLATIE & BOUW | 77

wie doet wat

Wat doet u eigenlijk? Vanaf € 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook! T 011 605540 voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw

Sanitair

NATHAN IMPORT/EXPORT

Nathan Import/Export

Lozenberg 4 1932 ZAVENTEM T.....................................................................+32 (0)2 7211570 F.....................................................................+32 (0)2 7253553 E info@nathan.be W www.nathan.be

Air Trade Centre

Hoogstraat 180 1930 ZAVENTEM T.....................................................................+32 (0)2 7119489 F.....................................................................+32 (0)2 7210433 E sales.belgium@airtradecentre.com W www.airtradecentre.com

Veko Lightsystems bvba

Gulkenrodestraat 7, Unit 10 2160 WOMMELGEM T.....................................................................+32 (0)3 8272196 F.....................................................................+32 (0)3 8255286 E info@veko.be W www.veko.be

Verwarming

Studiebureaus technieken AeroPulmo Bvba

Van Looy Group nv

Noordersingel 19 2140 BORGERHOUT T.....................................................................+32 (0)3 2353508 F.....................................................................+32 (0)3 2356469 E info@vanlooy.com W www.vanlooy.com

Industriepark Brechtsebaan 22 2900 SCHOTEN T.....................................................................+32 (0)3 6854900 F.....................................................................+32 (0)3 6801230 E info@aeropulmo.be W www.aeropulmo.be

Sportstraat 42-44 2160 WOMMELGEM T.....................................................................+32 (0)3 3543618 F.....................................................................+32 (0)3 3544192 E info@botec.be W www.botec.be

Paepsemlaan 18g 1070 BRUSSEL T.....................................................................+32 (0)2 5220780 F.....................................................................+32 (0)2 5202178 E info@trox.be W www.trox.be

Astridstraat 15 9630 ZWALM T.....................................................................+32 (0)55 495865 F.....................................................................+32 (0)55 330725 E info@ecofinity.be W www.ecofinity.be

Nijverheidsweg 5 4104 AN CULEMBORG T................................................................... +31(0)345 513143 F................................................................... +31(0)345 518464 E g.cooreman@schwank.be W www.schwank.be

Zonnepanelen

Solar Spirit bvba

Lemmens SA

Ecofinity bvba

Hoogstraat 180 1930 ZAVENTEM T.....................................................................+32 (0)2 7119489 F.....................................................................+32 (0)2 7210433 E sales.belgium@airtradecentre.com W www.airtradecentre.com

Schwank BV

Trox Belgium nv Botec nv

Air Trade Centre

Chaussée de Tirlemont 102 5030 GEMBLOUX T...................................................................... +32(0)81 625252 F...................................................................... +32(0)81 625253 E info@lemmens.com W www.lemmens.com

Meester van der Borghtstraat 58 2580 GRASHEIDE T...................................................................... +32(0)15 635221 F...................................................................... +32(0)15 761021 E info@solarspirit.be W www.solarspirit.be

Warmtepompen

Daikin Airconditioning Belgium NV

A. Franklin 1B 1300 Waver T.....................................................................+32 (0)10 237223 F.....................................................................+32 (0)10 244910 E info@daikin.be W www.daikin.be

Technische controle

Beter Zeker.

SYSTEMAIR BTV - Technisch Bureau Verbrugghen VZW

Van der Sweepstraat 3 bus 44 2000 ANTWERPEN T.....................................................................+32 (0)3 2162890 F.....................................................................+32 (0)3 2388665 E raf.hectors@btvcontrol.be W www.btvcontrol.be

Romeinsestraat 6/00.01 3001 HEVERLEE T.....................................................................+32 (0)16 387080 F.....................................................................+32 (0)16 387089 E info@systemair.be W www.systemair.be

Verlichting

Ventilatie

www.aldesbenelux.com

ALDES BENELUX BV BELGIAN BRANCH

Rue Jean Verkruyts 60 4681 OUPEYE T.....................................................................+32 (0)4 3749820 F.....................................................................+32 (0)4 3749829 E info@ aldesbenelux.com W www.aldesbenelux.com

78 | INSTALLATIE & BOUW

Coolingways

Uitbreidingsstraat 54 2600 BERCHEM T.................................................................. + 32 (0) 218 77 50 F.................................................................... +32 (0) 281 87 50 E info@coolingways.be W www.coolingways.be

Waterbehandeling

OSRAM BENELUX BV

Postbus 115 2900 AC CAPELLE A/D IJSSEL T................................................................... +31(0)10 7501414 F................................................................... +31(0)10 7501406 E ronald.moeskops@osram.nl W www.osram.nl

BWT Belgium nv

Leuvensesteenweg 633 1930 ZAVENTEM T.....................................................................+32 (0)2 7580310 F.....................................................................+32 (0)2 7580333 E info@bwt.be W www.bwt.be

WARM AANBEVOLEN VOOR GROTE EN ZEER GROTE VLOEREN

Ontdek hier de meest comfortabele manier om te besparen Denkt u dat vloerverwarming voor een industriehal te duur is? Het tegendeel is waar. De plaatsing valt voordelig uit en de investering is snel terugverdiend. Ondernemers met industriële vloerverwarmingssystemen van Thermoduct zien hun energiekosten slinken en verhogen het comfort voor hun werknemers. Wilt u besparen op vloeren van 500 tot meer dan 15.000 m²? Kies dan voor industriële vloerverwarming en begin niet te bouwen zonder een projectstudie van Thermoduct. Vraag nu vrijblijvend meer informatie.

Heirbaan 47G | B-2640 Mortsel T +32 (0)3 231 48 24 | F +32 (0)3 231 36 82 info@thermoduct.be | www.thermoduct.be

VLOERVERWARMING & VERWARMINGSSYSTEMEN

Maak het verschil met

SmartZone!

• Ventileren waar de bewoner zich bevindt dankzij het revolutionaire SmartZone-principe • Intelligente vocht- en CO 2-gestuurde afvoer van vervuilde lucht • Automatische inregeling van het systeem, foutloos in gemiddeld 12 minuten

tot

-24 E-punten!

Wenst u meer informatie ? www.renson.be

EVO II