Stedenbouw 704 by Louwers Mediagroep

EDITIE

704 Tijdschrift voor stedenbouw, architectuur en binnenhuisvormgeving I Jaargang 64 I 2012

Nieuwe Ziggo Dome ultieme poptempel | Legeringsgebouw Frederikkazerne 'in razend tempo' gerealiseerd | Nieuwbouw De Werf Piushaven: Maatwerk in wonen aan het water | Plan Assenrade Hattem: Modern bouwen in een nostalgisch jasje

Groen op hoog niveau Groepsactiviteiten Terreininrichting Bestrating en Riolering Binnenbeplanting Boomverzorging

Vestigingen in de regio's Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht T (020) 667 77 77 E info@vandertolbv.nl

Daktuinen en Vegetatiedaken Onderhoud en Beheer Design & Construct

www.vandertolbv.nl

WWW.NIEMAN.NL INFO@NIEMAN.NL Nieman Raadgevende Ingenieurs B.V. Vestiging Utrecht Atoomweg 400 Postbus 40217 3504 AA Utrecht T 030 - 241 34 27

Vestiging Zwolle Dr. Van Lookeren Campagneweg 16 Postbus 40147 8004 DC Zwolle T 038 - 467 00 30

Vestiging Rijswijk Nassaukade 1 Postbus 1757 2280 DT Rijswijk T 070 - 340 17 20

Vestiging Eindhoven

Onze integrale kennis zorgt voor bouwkwaliteit Nieman Raadgevende Ingenieurs is een ingenieursbureau voor bouwfysica, bouwtechniek en bouwregelgeving. Voor zowel nieuwbouw als bestaande bouw combineren wij onze gedegen kennis tot praktische integrale adviezen op de volgende gebieden: • Akoestiek • Bouwfysica • Bouwregelgeving • Brandveiligheid • Bouwtechniek en -praktijk • Energie en Duurzaamheid • Installatietechniek • Gevel- en Dakadvies

Verdunplein 17 Postbus 1385 5602 BJ Eindhoven T 040 - 264 58 20

Vestiging Putten Midden Engweg 11 Postbus 295 3880 AG Putten T 0341 - 35 39 71

Nieman Groep bestaat naast Nieman Raadgevende Ingenieurs uit: Nieman-Valk Technisch Adviesbureau, Nieman-Kettlitz Gevel- en Dakadvies én Nieman Consultancy.

Foto: Zwembad De Geusselt in aanbouw © Gemeente Maastricht

Passie voor techniek

Bartels Ingenieurs voor Bouw & Infra is een zeer veelzijdig bedrijf. Met ongeveer 300 medewerkers in binnen- en buitenland en ruim 40 jaar ervaring, leveren wij praktisch iedere adviesdienst op ingenieursgebied die u zich kan bedenken. Van ontwerp tot en met uitvoering. Denk hierbij bijvoorbeeld aan constructieadvies, brandveiligheid, schadeexpertise en duurzaamheidadvies.

Interesse in onze ideeën? Benieuwd wat Bartels kan toevoegen aan uw project? Kijk voor meer informatie op onze website www.bartels.nl en neem contact op met een van onze vestigingen in Nederland.

www.bartels.nl

EDITIE

Voorwoord

704

Overleven door investeren 'Flexibel vastgoed' is een begrip dat wij met name in de zorgbouw vaak opvangen de laatste jaren. Bouwpartners duiden ermee op gebouwdelen die zowel voor specifieke als algemene woondoelen gebruikt kunnen worden. Zo wordt het mogelijk nieuwbouw die nu nog nodig is voor zorg, af te stoten uit exploitatieve overwegingen. Handig, want je weet nooit waar het op lange termijn naar toe gaat met de woonvraag. Zo wordt al vanaf 1-1-2013 (afspraak Lenteakkoord) verwacht van zorginstellingen dat zij bewoners een huurprijs berekenen zoals sociale woningaanbieders dat doen, en de verwachting is dat die huurprijs de huidige bekostiging vanuit de AWBZ niet dekt. Zorgondernemers zijn tegenwoordig zelf verantwoordelijk voor de bekostiging van hun gebouwen, dus het inbrengen van enige flexibiliteit in het bezit zou geen slechte strategie zijn. Het aantal instellingen dat het vastgoed aan woningcorporaties verkoopt groeit dan ook sterk. Op die manier kan woonruimte die niet direct te verhuren is aan de zorgdoelgroep, aan gezonde 55-plussers, starters of studenten worden aangeboden. Deze aanpak biedt sowieso meer keuzemogelijkheden voor huurders. Bij een afdoende aanbod kunnen zij er bijvoorbeeld voor kiezen alvast in (de buurt van) een woon-zorgcentrum te gaan wonen. De vergrijzing blijft een demografisch feit de komende vijftig jaar. Bouwen voor de toekomst dus maar? Het sleutelwoord is zoals altijd: geld. Hebben woningcorporaties wel voldoende middelen om te investeren in wat hun core-business genoemd mag worden? Het antwoord laat zich raden, gezien de liquiditeitspositie van enkele grote spelers in deze van oudsher sterk ontwikkelde branche. Mochten de bedoelde corporaties om welke reden dan ook in aanmerking komen voor overheidssteun, laat dat dan gebeuren om bovengenoemde plannen van de grond te trekken. De bouwsector is erbij gebaat, en ook die maakt deel uit van het maatschappelijk weefsel. Wij wensen u een prettige zomer,

Jan-Kees Verschuure

5 | STEDENBOUW 704 701

704

sinds 1948

Vaktijdschrift voor stedenbouw, architectuur en binnenhuisvormgeving Jaargang 64 | 2012 Verschijnt 9 x per jaar ISSN 0165-3997

Uitgever

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

redactieadres

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E redactie@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

redactiecöordinator Jan-Kees Verschuure

redactieMedewerkers

Patricia van der Beek, Hilda Bosma, Henk Geist, Jac Buchholz, Fiona de Heus, Sjoerd Meuleman, Martijn van den Bouwhuysen, Liliane Verwoolde, Marcia van Wensveen "Het Tekstbureau", Jan-Kees Verschuure.

Bladmanagement

Tim van den Dungen E t.vandendungen@louwersuitgevers.nl Sander van Hout E s.vanhout@louwersuitgevers.nl Specials Randy van den Hoek E r.vandenhoek@louwersuitgevers.nl

Secretariaat

Manuela Depenbrock

Advertenties

Online aanleveren: http://ftp2.louwersuitgevers.nl Username: stedenbouw, Wachtwoord: gast Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl

Abonnementsprijs

€ 81,- per jaar excl. BTW ING 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Stedenbouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

Adreswijzigingen

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

Opzeggingen

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Doelgroep

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie aan architecten, aannemers, opdrachtgevers, project-ontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers,(semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en verwante organisaties.

Vormgeving/Art Direction Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +31 (0)495 450065 E info@logobv.nl Tessa van Gameren

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

6 | STEDENBOUW 704

Utiliteitsbouw AMSTERDAM Ziggo Dome DEN HAAG JuBi-torens Gorinchem Hoofdkantoor Damen Shipyards GRONINGEN Brede school Gravenburg AMSTERDAM Laan van Spartaan LOCHEM gemeentehuis DE LIER Rijk Zwaan TILBURG Reeshof College ROTTERDAM Scheepswerf RDM HEERLEN Zorgacademie Parkstad Limburg DEN HAAG Frederikkazerne

8 18 32 38 41 44 47 50 52 54 56

Rubrieken Journaal

Inhoud

98 82

109 104

120 116

Special staal & constructies EERSEL Venco Campus TILBURG Diepvriesmagazijn Agristo UTRECHT Openbaar Vervoer Terminal RIJSWIJK Bastion Hotel UTRECHT VLEUGEL Wijk bij Duurstede Droomhuis ALMERE Station Almere Poort UTRECHT Hybride brug A27 ZAANDAM Den Uylbrug AMSTERDAM Overkapping busplatform Amsterdam CS

66 76 82 86 89 92 94 96 98 101

EDITIE

704 TIJDSCHRIFT VOOR STEDENBOUW, ARCHITECTUUR EN BINNENHUISVORMGEVING I JAARGANG 64 I 2012

ieme poptempel

woningbouw

Coverbeeld | BSB Staalbouw

HAARLEM De Delft GOES Erasmuspark TILBURG De Werf Piushaven BEVERWIJK De Wijkerbaan ApparterrA HATTEM Plan Assenrade AMSTERDAM Appartementencomplex De Heelmeesters ROTTERDAM Justus van Effengebouw HEERHUGOWAARD Poort Halfweg

104 106 109 112 114 116 120 122 124

7 | STEDENBOUW 704

| Utiliteitsbouw Plaatsnaam Projectnaam

8 | STEDENBOUW 704

amsterdam | Ziggo Dome

Nieuwe

Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | Jannes Linders en Ronald Tilleman

Ziggo Dome ultieme

poptempel

Of de voorkeur nu uitgaat naar de ferme uithalen van Borsato of de elektronische rockklanken van Radiohead â&#x20AC;Śvanaf juni dit jaar kunnen Amsterdamse concertliefhebbers hun hart ophalen. Met de nieuwe Ziggo Dome beschikt de hoofdstad namelijk over een van de grootste, best geoutilleerde en akoestisch meest geprezen concertzalen van Nederland. â&#x2013;ş

9 | STEDENBOUW 704

amsterdam | Ziggo Dome

Ledverlichting rondom biedt mogelijkheden voor beeldpresentaties.

17.000 zit- en staanplaatsen.

met de Heineken Music Hall uit de voeten. Bij een beetje equipment komt dan gemakkelijk 100 dB of meer vrij. We hebben die weten terug te brengen naar de norm voor woonbestemming door gebruikmaking van een rubberen afstandhoudersysteem tussen gevel en draagconstructie. Bovendien houdt die de gevels trillingsvrij.”

hangbelasting

De Ziggo Dome ligt naast de Amsterdam Arena.

Waarschijnlijk is het qua bezoekersaantallen de diepst doordrenkte muzikale vierkante kilometer van Europa, het stukje Arenaboulevard in Amsterdam-Zuidoost. Want ga maar na: de Heineken Music Hall bevindt zich op 300 meter afstand en heeft een bezoekerscapaciteit van 6.000 mensen. Recht daartegenover staat de Arena - weliswaar niet gebouwd voor concerten, maar voor de U2’s en navenante mega-acts een welkome uitvalsbasis vanwege het stadionvolume voor superaantallen. En sinds juni dit jaar is ook de nieuwe Ziggo Dome uit de steigers, een poptempel goed voor 17.000 staanen zitplaatsen en daarmee op de Gelredome na de grootste popzaal van Nederland. Met bovendien een geluidskwaliteit waaraan maar weinig zalen kunnen tippen.

cijfers Omdat de getallen zo indrukwekkend zijn wat meer cijfers: het als een rechthoekige zwarte kubus met afgeschuinde onderliggende hoeken opgetrokken bouwwerk, omvat de onwaar-

10 | STEDENBOUW 704

schijnlijke hoeveelheid van 432 toiletten. Voorafgaand, tijdens en na de concerten kunnen muziekliefhebbers hun drankjes nuttigen aan meer dan 500 strekkende meters bar. Tenslotte, en waar het uiteindelijk allemaal om draait: de unieke akoestische prestaties van de Ziggo Dome; dankzij uitgekiende geluidsvoorzieningen blijft de nagalmtijd binnen de 2 seconden – 1,8 om precies te zijn. Valse bescheidenheid is Job Schroën daarom vreemd. “Een supertijd”, aldus de trotse projectarchitect van het Amsterdamse architectenbureau Benthem Crouwel.

publiekstrekkers Hoezeer de van top tot teen met ledverlichting volgestopte gevels ook tot de verbeelding spreken, zijn het toch voornamelijk die akoestische ingrepen die bewondering oogsten. Een hoogwaardige inpandige akoestiek diende namelijk te worden gecombineerd met een minimale geluidsoverdracht. Schroën: “de Ziggo Dome is gebouwd als zaal voor de echte publiekstrekkers - kleinschaliger acts kunnen immers ook

Barry van Wijk, die als projectmanager van hoofdaannemer Strukton het werk leidde, beaamt de mooie oplossing, al voegt hij daaraan toe dat die veel inspanning kostte. “Normaal gesproken heb je voldoende speling qua stelruimte. Dit systeem was echt millimeterwerk.” Een ander bouwtechnisch hoogstandje is de dakconstructie. Die is kolomvrij met een ononderbroken overspanning van 85 meter. Van Wijk: “als norm is een hangbelasting aangehouden van 100.000 kilogram aan luidsprekers. Voorafgaand aan de vakwerken diende eerst de ruggengraat op tijdelijke stempeltorens te worden gemonteerd, met aansluitend de dakplaten. Dat maakte de klus zeer bewerkelijk.”

massa’s Terug naar de akoestische prestaties. Als wandbekleding achter het podium werd gekozen voor houtwolcementplaten, gesausd in zwart. In die zin niets nieuws onder de zon. De truc echter openbaart zich bij de tribunes, waar de onderliggende ruimten zijn gevuld met steenwoldekens. Met de met houtwolcement beplate ‘optredes’ van de tribunes zorgen die voor een maximale demping van het geluid. Schroën over filteren en absorberen: “het geluid vindt eerst een weg door de beplating heen, waarna het wordt geabsorbeerd in de steenwoldekens. Dat blijkt te werken, want de optredens tot dusver klonken ronduit perfect.” Ook aan voorafgaande try-outs werd gedacht. Een volle zaal klinkt immers altijd beter dan een zaal met lege stoelen. Mede om die reden zijn deze met een zachte kunststof bekleed.

amsterdam | Ziggo Dome

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Constructie Advies

Uitvoering Bouwkosten Bouwperiode

Black Box Real Estate, Delft Benthem Crouwel Architekten, Amsterdam ABT, Velp Warmtebouw Utrecht (installaties); Fiori Metaal, Noordwijk (akoestiek); XA4 Bouwkostenbureau, Spijkenisse (bouwkosten); Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs, Zwolle (brandveiligheid) Strukton Bouw, Utrecht € 35 miljoen (incl. werk Midreth) Strukton maart 2011 t/m mei 2012; Midreth maart 2010 t/m januari 2011

Ledverlichting Zowel aan de binnen- als buitenkant oogt het gebouw indrukwekkend. Dat begint al bij de gevels, die als gezegd rondom zijn voorzien van ledverlichting. Met behulp van slechts een eenvoudige laptop kunnen video’s, reclame-uitingen of andere beelden worden vertoond. De gevels zijn opgetrokken uit zwarte prefab betonplaten met een opvallend hoekig reliëf, waarvan de op de begane grond uitgestalde met latjes volgetimmerde bekistingplaat thans dienst doet als relikwie. Voor de verlichting is gekozen voor een demontabele vari-

ant met gootjes op de gevelplaten, en dus geen ingestorte bedrading. Schroën: “de elektronische ontwikkelingen gaan dermate snel dat het ons beter leek een demontabel systeem te kiezen. Wat vandaag nog hip is, is de volgende week alweer gedateerd.”

hoefijzer Eenmaal binnen openbaart zich een entreeruimte die wijds uitwaaiert naar de uit twee ringen opgebouwde tribunes. Hierdoor blijft de scheiding tussen staanen zitplaatsen strikt gehandhaafd.

Daar ook bevindt zich naast een café een speciale ‘Member Lounge’, met daaraan gekoppeld een bijpassend restaurant. Opvallend aan de popzaal zelf is de vorm, die van een hoefijzer. De tribunes lopen steil omhoog, met vanaf elke plaats een goed uitzicht op het podium. Schroën wijst in dit verband op het verschil met de Heineken Music Hall, waar de zitplaatsen alleen aan de achterzijde van de zaal zijn te vinden. “Door de tribunes aan drie zijden te situeren, voorkom je het effect van ‘tegen achterhoofden aankijken’. Iedere bezoeker wordt nu maximaal bij het optreden betrokken.” ❚ 85 meter vrije overspanning.

11 | STEDENBOUW 704

No limits

Vloeren in Ziggo Dome Onbevangen concerten rennen ons bevrijdend tegemoet. Maken mogelijk wat ons onmogelijk lijkt. Het doet ons sensationeel en sierlijk ontsnappen aan de gewoonte. De kracht van ongrijpbare kunst op ons netvlies is al decennia lang Bolidtâ&#x20AC;&#x2122;s krachtige discipline. Ieder systeem van Bolidt Kunststoftoepassing is een optreden op zich. Geen kortstondig concert, maar jarenlang no limits in kijk- en gebruiksplezier. Esthetisch, functioneel, veelzijdig, duurzaam en slijtvast.

http://theater.bolidt.nl

amsterdam | Ziggo Dome

Projectinfo Deuren en kozijnen plaatsen in de afbouwfase REINÆRDT Deuren leverde in opdracht van bouwer Strukton alle kozijnen, deuren en het hang- en sluitwerk voor de Ziggo Dome. “Het is het eerste project in de utiliteitsbouw waarbij de kozijnen en deuren in zo'n laat stadium ingebouwd worden”, vertelt directeur Heino Ufkes. “De aannemer laat bij de oplevering openingen in de muur en als toeleverancier zorgen wij dat de kant-en-klare stalen kozijnen en brandwerende deuren in de eindfase worden geplaatst. Voor Nederland is dit een uniek utiliteitsproject. Bij de traditionele manier van bouwen worden de kozijnen en deuren al in de ruwbouwfase gemonteerd. Dat levert achteraf herstelwerkzaamheden op. Wij leveren nu het complete pakket. Met het nieuwe concept heb je veel minder faalkosten, minder regelwerk en een kant-en-klaar product. Dat zorgt voor heel veel rust. Ook op de bouwplaats. Doordat we op het allerlaatste moment alles plaatsen, zijn er nauwelijks beschadigingen. In onze eigen fabriek maken we alles op maat klaar. Dit concept komt in het buitenland al veel voor, maar in Nederland is het nog niet doorgedrongen. Voor woningbouwprojecten is dit concept al twintig jaar gebruikelijk. Het grootste voordeel is dat een aannemer geen zorgen heeft. Ook de architect wordt ontzorgd. De aannemer hoeft alleen gaten in de muur achter te laten, die een andere partij afwerkt. REINÆRDT heeft daarvoor ook het vakmanschap in huis. Bij deze manier van werken voldoen we bovendien aan de Europese en Nederlandse wetgeving en aan het bouwbesluit. De Ziggo Dome is een architectonisch mooi gebouw. Met dit project kunnen we onze manier van werken goed duidelijk maken. Inmiddels zijn we door een paar opdrachtgevers gevraagd om een project uit te voeren met dit nieuwe concept. Ik verwacht dat de crisis de tendens versterkt om minder faalkosten te maken in de bouw.”

Gevelelementen Keers is actief in het ontwikkelen, engineeren, fabriceren en monteren van ramen, deuren en gevels in aluminium en staal voor de utiliteitsbouw en woningbouw. Keers richt zich met name op innovatieprojecten en is de specialist op het gebied van speciale, structurele, beglaasde gevelelementen. Daarnaast is Keers de specialist op het gebied van (brandwerende) vluchtdeuren voor onder andere spoor- en wegtunnels. Voor de Ziggo Dome levert Keers de vliesgevels, gevelbeplating en de entreedeuren die zijn afgestemd op een grote toestroom van publiek. Ook levert Keers de raamstroken in betongevelelementen met aan de buitenzijde een aluminium beplating met doorlopende perforatie in de nokkenstructuur van de betongevelelementen, en van de luchtbruggen de verticale structurele gevels en de aluminium zij- en onderbeplating.

Voor meer informatie: Keers Mijdrecht B.V. Vermogenweg 26, Mijdrecht 0297 281859 www.keers.nl

32.400 m2 aan kunststofvloerafwerkingen In opdracht van Strukton Bouw heeft Bolidt de kunststofvloeren voor de Ziggo Dome geleverd en afgewerkt. De opdrachtgever en architect wilde één specialistische leverancier voor alle vloerafwerkingen van het poppodium voor wereldsterren. “Vanwege de diversiteit aan toepassingsmogelijkheden is gekozen voor Bolidt”, vertelt Ruud van der Sloot, commercieel directeur. “Bolidt heeft voor elk toepassingsgebied een oplossing.” Bolidt heeft zowel nationaal als internationaal een jarenlange ervaring met dit soort projecten. Van der Sloot: “Zo hebben we de kunststofvloeren geleverd en afgewerkt voor grote openbare gebouwen en stadions, zoals het EYE Filminstituut en de Gelredome. Ook een prachtig nieuw cultureel gebouw in Azerbeidzjan ontworpen door architect Zaha Hadid, waar het Eurovisie Songfestival werd gehouden, is voorzien van de kunststofvloeren van Bolidt. Bolidt kan voldoen aan de specifieke wensen van een architect en is in staat iedere architectonische wens uit te laten komen, zowel qua specifieke eigenschappen van het materiaal als esthetisch. De centrale vloer van de Ziggo Dome moest bestand zijn tegen de mechanische belasting voor de opbouw en installatie van het podium, maar diende tegelijkertijd ook esthetisch van hoogwaardige kwaliteit te zijn. In de muziektempel ligt een scala aan Bolidt-systemen: de Bolidtop® 525-serie en de Bolidtop® Design en Bolicoat®-coatingsystemen. De tribunes zijn bijvoorbeeld allemaal afgewerkt in een licht-absorberende Bolicoat®. Dit zorgt ervoor dat qua lichteffect alles mogelijk is. Als de gehele Ziggo Dome paars met oranje moet zijn, is dat mogelijk dankzij de kunststofafwerking van Bolidt. Het onderhoud van een dergelijk groot openbaar gebouw met een grote intensiteit van belasting heeft ook meegespeeld in de keuze voor Bolidt. Na een optreden wacht de volgende dag alweer een nieuwe wereldster. Dan moet alles er natuurlijk in een kort tijdsbestek weer als nieuw uitzien.” “Bolidt heeft de werkzaamheden voor de Ziggo Dome in slechts drie maanden uitgevoerd. In de oorspronkelijke opdracht stond daar zes maanden voor. De verkorting van de werktijd was mogelijk door de eigenschappen van de Bolidt-systemen en de specialistische uitvoering van dit project. We hebben bij de Ziggo Dome laten zien dat we heel flexibel en snel kunnen werken.”

12.000 liter zwarte verf voor Ziggo Dome Van Lieshout Schilders heeft het gehele binnenschilderwerk voor de Ziggo Dome verzorgd. “Voor het schilderen van alle wanden en plafonds hebben we circa 12.000 liter zwarte en witte muurverf gebruikt”, vertelt directeur Jurgen van Lieshout. “In vier maanden tijd hebben we zo'n 43.500 m² aan wanden plafondoppervlakte gespoten met hoogwaardige verf van het kwaliteitsmerk Sikkens. Omdat met name de zwarte verf geen standaardkleur is, zijn in België en Nederland de productielijnen aangepast om de zwarte verf op tijd te kunnen leveren. Mede door de grote inzet van Sikkens en de projectleiding van Van Lieshout Schilders, is het gelukt het omvangrijke schilderproject op tijd klaar te hebben.” “Opdrachtgever Strukton is met Van Lieshout Schilders de samenwerking aangegaan, omdat wij het binnenschilderwerk binnen de gestelde tijd konden realiseren. Tevens heeft Van Lieshout Schilders de nodige ervaring met de lean werkmethode - een eis maar ook een absolute must voor dit soort strak geplande projecten. Tijdens het project waren gemiddeld zeventien mensen aan het werk, die aangestuurd werden door een deskundige voorman. Ziggo Dome is een zeer uitdagend en geslaagd project, waar we trots op mogen zijn.”

13 | STEDENBOUW 704

Deuren bv Nijverheidsstraat 1 7482 GZ Haaksbergen Tel: +31 53 57 357 35 Fax: + 31 53 57 357 00

www. reinaerdt.nl info@reinaerdt.nl

Foto: Ferdy Damman ziggodome20120524 contour.indd 1

24-5-2012 11:29:46

amsterdam | Ziggo Dome

Projectinfo Geluidisolatie Ziggo Dome De Ziggo Dome: een veelbelovende concerthal op een toplocatie, met een uitstekende akoestiek. Een succesformule voor de ultieme ervaring als het gaat om muziekevenementen. Om dit zo te houden mogen bezoekers van een evenement uiteraard niet gestoord worden door geluiden van buiten. De oplossing: 'een uitstekende geluidsisolatie'. De Ziggo Dome staat tussen de Amsterdam Arena en de A2 in. Een drukke locatie met veel omgevingsgeluid. Dit kan de zaal zowel via de lucht (door de muren en het dak) als via de grond (door de vloer en de constructie) bereiken. Alara-Lukagro, expert op het gebied van lawaaibeheersing, biedt hiervoor oplossingen. In samenwerking met aannemer Strukton heeft Alara-Lukagro diverse trillingisolatoren geleverd voor de Ziggo Dome. De trillingisolatie scheidt de zware buitengevel van de Ziggo Dome trillingtechnisch van de binnenconstructie, terwijl deze toch mechanisch sterk verankerd blijft. Ook het dak is door trillingisolatie akoestisch ontkoppeld. De vloer, wanden en dakconstructie van de kleine zaal van De Voorgevel, het gebouw dat bij de Ziggo Dome hoort, rusten op 75 millimeter KIP-pads voor zeer hoge ontkoppeling. De totale last van de KIP-pads kan oplopen tot 850 ton en kent een eigenfrequentie van circa 10 Hz. “De trillingisolatie is in hechte samenwerking met de gerenommeerde akoestisch adviseur R. Metkemeijer van Fiori Meta, de eindgebruiker en het bouwteam van Strukton tot stand gekomen.” Naast het isoleren van buitengeluid, mag er ook geen geluidoverlast zijn vanuit de zaal naar buiten toe. Het isoleren van de trillingen is hierbij niet genoeg: het geluid mag ook niet via kieren en openingen ontsnappen. Een goede geluidsisolerende deur is hierbij cruciaal. Alara-Lukagro ontwerpt en produceert haar geluidisolerende deuren zelf. Door een specifiek voor de eigen geluidisolerende deuren ontworpen profielrubber maakt Alara-Lukagro het mogelijk een optimale kierafdichting te garanderen.

Naast een hoge geluidisolatie moeten deuren in concerthallen als de Ziggo Dome voldoen aan strenge veiligheidseisen. Daarom voldoen de geluidisolerende buitendeuren van Alara-Lukagro in de Ziggo Dome aan gestelde lucht- en waterdichtheideisen. De binnendeuren zijn geluidisolerend en brandwerend uitgevoerd. Alara-Lukagro ontwerpt, produceert, conserveert en monteert haar geluidisolerende deuren in eigen huis. Daarnaast zijn ze leverancier van een zeer breed assortiment trillingisolatoren. “Om deze producten concurrerend bij één leverancier onder te kunnen brengen, heeft aannemer Strukton gekozen voor Alara-Lukagro als leverancier voor zowel de geluidisolerende deuren als trillingisolatoren voor Ziggo Dome en De Voorgevel. Daarnaast heeft AlaraLukagro jarenlange ervaring in soortgelijke projecten.” www.alara-lukagro.com

De kleur zwart domineert het interieur.

15 | STEDENBOUW 704

De leverancier van prefab cellenbeton wanden, vloeren en daken

WELCOME TO THE

Xella Nederland BV - Postbus 23 - 4200 AA Gorinchem Tel: +31 (0)183 67 12 34 - info@xella.nl

www.xella.nl V1_lttertype omgezetv5.indd 1

12-9-2011 14:23:22

Stieva Project BV - Stieva Metaalbewerking BV - Stieva Metalen Puien BV - Roest Vast Staal Aalsmeer BV - Stieva Metaalbewerking Harmelen BV Postbus 19 1430AA Aalsmeer | telefoon: 0297-324898 | fax: 0297-342586 | mail: info@stieva.com | web: www.stieva.com

16 | STEDENBOUW 704

amsterdam | Ziggo Dome

Projectinfo Firescreen® Brandwerende rolschermen De nieuwe concertzaal Ziggo Dome in Amsterdam heeft een capaciteit van 17.000 toeschouwers en bestaat uit een grote zaal onderverdeeld in meerdere lagen met onderin een kelder. De begane grond bestaat uit de zaalvloer, de garderobes en een foyer. Hierboven zijn nog twee ringen met tribunes, verdeeld over vier verdiepingen, die via trappen en liften bereikbaar zijn. In zo'n groot gebouw dat zoveel bezoekers trekt, moet de brandveiligheid goed geregeld zijn. Hoefnagels Branddeuren bv heeft hier zijn bijdrage aan geleverd; in opdracht van Strukton Bouw ontwikkelde, leverde en monteerde Hoefnagels Branddeuren 24 Firescreen® brandwerende rolschermen. Firescreen® is een oprolbare, brandwerende afsluiting, vervaardigd uit brandwerend, hoogwaardig technisch textiel. Het scherm is compact, licht van gewicht en werkt volgens hetzelfde principe als een brandwerend rolluik; Firescreen® brandwerende rolschermen sluiten automatisch na brandmelding en zorgen voor een directe compartimentering, waardoor de brand zich niet verder kan uitbreiden en de veiligheid van bezoekers wordt gewaarborgd.

belangrijke criteria als het gaat om brandwerendheid, namelijk vlamdichtheid en beperking van de warmtestraling.” Efectis, het centrum voor brandveiligheid in Nederland, heeft de brandschermen uitvoerig getest en alle Firescreen® Radiation brandwerende rolschermen hebben een EW-classificatie en voldoen aan de normen EN 1634-1/NEN 6069 en EN 13501-1. Schellekens: “Hoefnagels Branddeuren zorgt na de ontwikkeling en realisatie van de brandwerende producten altijd voor kundige montage om de brandveiligheid te garanderen. We willen honderd procent zekerheid dat de schermen goed gemonteerd zijn. We zijn trots dat we gezorgd hebben we voor een stukje veiligheid in deze prachtige muziektempel. Ziggo Dome is exclusief voor Nederland en een heel mooi werk om te maken.” Naast de verschillende Firescreen® brandwerende rolschermen biedt Hoefnagels Branddeuren, onderdeel van de Hoefnagels Groep, een ruim scala aan oplossingen op het gebied van brandwerende deuren en afsluitingen. Alle producten zijn maatwerkproducten, die volledig zijn afgestemd op de eisen van architect, aannemer en eindgebruiker. Kijk voor meer informatie op de website www.hoefnagels.com.

“In de Ziggo Dome variëren de afmetingen van de brandwerende rolschermen tussen de vijf en acht meter breedte, met een hoogte van circa vier meter”, aldus projectleider Jan Schellekens van Hoefnagels Branddeuren. “De geplaatste brandwerende rolschermen zijn van het type Firescreen® Radiation en voldoen aan twee

Ruim bemeten garderobes.

17 | STEDENBOUW 704

den haag | JuBi-torens

Tekst | Jan-Kees Verschuure

Realisatie JuBi-torens nieuw hoofdstuk in overheidshuisvesting

Wolkenkrabbers op plint verrijken skyline Den Haag De benaming 'JuBi' zingt al een aantal jaren rond in de bouwwereld: een bijzonder tweekoppig gebouwencomplex van 146 meter hoogte zal in 2013 namelijk twee ministeries huisvesten, Veiligheid en Justitie (Ju) en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (Bi). Het vier jaar bouwtijd vergende megaproject in opdracht van de Rijksgebouwendienst wordt onder hoge specificaties gerealiseerd, wat inhoudt: integraal ontwerp en engineering en een gestroomlijnde uitvoering. Tot aan de plaatsingsmethode van de stelkozijnen is op en rond de Haagse Turfmarkt tot in detail nagedacht. Een opzet die onder meer leidde tot productontwikkeling en verregaande samenwerkingsvormen tussen projectpartners. Daarmee is het JuBi-complex uiteraard geen unicum. Projecten als deze lijken bij uitstek geschikt voor innovatie van de bouwkolom, bewijst ook de vorig jaar in gebruik genomen nieuwbouw voor DUO/Belastingdienst in Groningen – eveneens een opdracht van rijkswege, uitgevoerd door een geselecteerde bouwcombinatie van gespecialiseerde bouwpartners die graag hun beste beentje voor zetten in projecten met hoge specificaties. Opdrachtgever, ontwerpers en bouwers laten daarbij niets aan het toeval over.

een grote rol gehad. Eventuele wijzigingen werden daarbij digitaal ingevoegd. Kortom: professionaliseren door integreren; zo werd een schoolvoorbeeld gecreëerd op het gebied van bouwintegratie, alsmede een 'tevreden opdrachtgever' - volgens de projectwebsite het uiteindelijke doel van voornoemde keuzes.

Integrale samenwerking De hoge eisen die Rijksgebouwendienst als opdrachtgever stelt op het gebied van nieuwbouw en renovatie, betreffen inmiddels niet alleen 'usual suspects' als brandveiligheid, arbeidsveiligheid en duurzaamheid – vanwege de voorbeeldfunctie uiteraard onmisbaar in een bouwproject voor en door de overheid. Ook op het gebied van aanbesteding en samenwerking tussen bouwpartners worden tegenwoordig hoge eisen gesteld. De projectorganisatie van het JuBi-complex wordt gekenmerkt door integrale samenwerking binnen een bouwcombinatie, JuBi B.V. Hierin zijn Bam Utiliteitsbouw, Ballast Nedam Bouw Speciale Projecten, Homij Technische Installaties en Imtech Nederland verenigd. Hiermee wordt de gewenste vroegtijdige bundeling van kennis van bouwers en installateurs gerealiseerd; ook de onderaannemers zijn structureel in de projectorganisatie opgenomen.

Werktekeningen Sturen op eindkwaliteit staat centraal, naast het ontzorgen van de opdrachtgever en het delen van verantwoordelijkheden. De voordelen? Efficiënter samenwerken, een betere budgetbeheersing, lagere faalkosten en vermindering van de (bouw) risico's. Onderdeel van de afspraken is dat de werktekeningen onder verantwoordelijkheid van de partijen vallen, waardoor de 'maakbaarheid' van het ontwerp is gegarandeerd en daarmee de door de opdrachtgever gevraagde kwaliteit. In 2008 werd door de projectpartners al een 3D-bouwmodel opgezet, waarmee de JuBi-torens virtueel gebouwd konden worden. Vooral in het synchroniseren van werktekeningen en de coördinatie tijdens de uitvoering heeft deze methode De gevels van beide torens verschillend sterk in materialisatie.

18 | STEDENBOUW 704

Plaatsnaam den haag| Projectnaam | JuBi-torens

De met rode baksteenstrips beklede Noordtoren is uit het lood geplaatst.

Klimbekisting Op de bouwlocatie – ruwweg gelegen tussen het Spui en station Den Haag Centraal – stond vroeger het bekende huurcomplex 'De Zwarte Madonna'. Het gebouw van Carel Weeber uit 1985 zou aanvankelijk gerenoveerd worden, maar zou met zijn zwarte tegels teveel detoneren in de overwegend 'witte' hoogbouwomgeving van het Haagse Wijnhavenkwartier. In 2007 werd 'De Zwarte Madonna' gesloopt ten behoeve van een nieuwe stedenbouwkundige setting, bestaand uit de twee nieuwe ministeries en een derde (woon)toren. Het door Prof. Hans Kolhoff Architekten ontworpen integrale plan gaat uit van twee 146 meter tellende kantoortorens op een gezamenlijke, tien lagen tellende plint, verbonden door een atrium en ontworpen door de Berlijnse architect Hans Kolhoff, met daarnaast de 131 hoge woontoren 'De Kroon' van Rapp + Rapp (luxe appartementen met kantoorruimte en een supermarkt). In het voorjaar van 2009 werd begonnen met de bouw van de betonkernen van het JuBi-complex, die met behulp van zelfklimmende bekisting op hoogte werden gebracht, en in december 2011 werd de gevelsluiting gerealiseerd. De geplande oplevering (eind december) ligt op schema.

Gevelelementen De twee kantoortorens van het JuBi-complex zijn praktisch even hoog, hebben elk een eigen gevelmaterialisatie en zijn uit verband geplaatst om massiviteit en eenvormigheid te voorkomen. De vanaf de Turfmarkt bezien voorste toren (Noordtoren) vertoont met zijn gevel in rode baksteen overeenkomsten met het Kolhoff-complex aan de Berlijnse Potsdamer Platz. De Zuidtoren is uitgevoerd in wit natuursteen. De geveldelen voor beide torens worden vanuit de fabriek van Loveld compleet afgewerkt en just-in-time op de bouwplaats afgeleverd. Daartoe is een opslaglocatie ingericht op het nabijgelegen bedrijventerrein De Binckhorst. In totaal wordt 40.000 m² aan gevel gerealiseerd – bestaand uit 6.000 prefab gevelelementen; zowel productie en montage is maatwerk. ► Nu al beeldbepalend in Den Haag.

19 | STEDENBOUW 704

UW BETROUWBARE PARTNER IN GEODETISCH WERK

GeoCensus, dé specialist in Maatvoering Bouw

Infra

Beton

Spoor Ondergrondse infra

GeoCensus, sterk in:

Soest - Boxtel - Deventer Meer informatie vindt u op www.geocensus.nl

• Geodesie • GIS • Mutatiesignalering

den haag | JuBi-torens

De prefab betonnen elementen bekleed met steenstrips en natuursteen werden met een automatische klimsteiger gemonteerd, waardoor een bouwkraan niet nodig was. De bouw van het totale JuBi-complex is gerealiseerd met behulp van slechts vijf vaste kranen. Het bouwterrein is weinig omvangrijk en tijdens de bouw moest bovendien rekening worden gehouden met de twee kranen van 'De Kroon', op een terrein met een totale omvang van 150 bij 100 meter. De vier torenkranen plus een topkraan werden geplaatst op een gefundeerde constructie om beschadiging te voorkomen.

Energiemanagement Ook in de cascobouw werd 'lean' geëngineerd. De keuze voor 87.000 m² bollenplaatvloeren met daarin 650.000 kunststof ballen ('bubbledeck') maakte bijvoorbeeld een reductie van 180 ton constructiestaal mogelijk, wat de in situbouw vereenvoudigde en een duurzaam resultaat oplevert. Het JuBi-complex moet uiteraard ook goed gaan presteren op het gebied van energiebesparing. Het gebouw wordt gekoeld en verwarmd door middel van betonkernactivering en er wordt gebruik gemaakt van een slim opererend, web-based energiemanagementsysteem, dat onder meer gebruik maakt van aanwezigheidsdetectie. Zo wordt de mix tussen daglichttoetreding en kunstlicht afhankelijk van de behoefte aangestuurd met behulp van maar liefst 3.000 zonweringen. Het innovatieve DALI-lichtregelingsysteem, dat als basis fungeert, kon zich hiermee doorontwikkelen. Ook de eindgebruiker wordt niet vergeten. Het definitieve PvE van het JuBi-complex is door opdrachtgever Rijksgebouwendienst in nauwe samenwerking met beide ministeries ontwikkeld. In totaal zijn ruim 4.000 werkplekken gerealiseerd in de twee torens. Daarbij is uitgegaan van flexibel indeelbare kantoorruimte, wat aanpassing aan toekomstige behoeften moet vergemakkelijken.

Inrichting De eindafwerking van de JuBi-torens, die het gehele kalenderjaar 2012 in beslag neemt, heeft een bijzondere logistiek vanwege de vele deelprojecten en werkzaamheden. Op het gebied van installatietechniek, inrichting en afwerking wordt gewerkt in negen bouwstromen. Dit betreft onder meer het afsluiten van het bronnensysteem, de afbouw van plint en atrium, inrichting van de technische ruimtes, de opstart van gebouwinstallaties en het aanleggen van de databekabeling voor meer dan 22.000 data-aansluitpunten. In deze cruciale fase zijn zeven montagechefs, acht montageleiders en zes personen verantwoordelijk voor inspectie en oplevering boven evenzovele teams aangesteld. De veelvoud aan werkzaamheden leidde zelfs tot de introductie van een 'liftboy' die de transportcoördinatie begeleidt. De primaire installaties zijn inmiddels geplaatst en de installatietechnische afwerking is in de bovenste helft van de torens aangeland (d.d. juni 2012); ook de afwerking van de met goudkleurig aluminium bekleedde atriumconstructie nadert haar voltooiing. In de begeleidende kaderteksten worden de bijdragen van diverse projectpartners nader toegelicht. ❚

Projectinfo Maatvoering GeoCensus Maatvoering is in opdracht van de BAM sinds januari 2009 met een viertal maatvoerders dagelijks betrokken geweest bij het JuBi-project. Projectbegeleiding, voorbereiding en controle van de uitgevoerde werkzaamheden werden op de bouwlocatie uitgevoerd. “Onze hoofdmaatvoerder had dagelijks intensief contact met het projectteam. Korte communicatielijnen met de werkvoorbereider en uitvoerder op praktisch niveau hebben ervoor gezorgd dat de maatvoering probleemloos is verlopen. Door deze goede samenwerking en afstemming werden budgetoverschrijdingen geminimaliseerd, waarbij lagere faalkosten en een gedegen kwaliteit van het project gerealiseerd werden.” Al de facetten van maatvoering van vloeren, gevels, kozijnen, afbouw, kernen, prefab en hoogtemaatvoering zijn verzorgd door GeoCensus Maatvoering. “Neem daarbij in ogenschouw de bijzonder lastige locatie van het project met aanvoer, lossen en plaatsing van bouwmaterialen en u kunt zich voorstellen dat de planning van maatvoeringsactiviteiten erg belangrijk was. Voor een hoge kwaliteit van maatvoering dienen alle omstandigheden immers zo optimaal mogelijk te zijn. Tevens was het een uitdaging om de onnauwkeurigheden door weersinvloeden - in combinatie met de fasering vanaf maaiveldniveau tot 140 meter hoogte - te minimaliseren. Dit vergt bij de maatvoeringswerkzaamheden het uiterste op het vlak van precisie en nauwkeurigheid, mede gezien de tolerantie op de gevels, die slechts enkele millimeters bedroeg. Iedere dag opnieuw werd van de maatvoerders veel flexibiliteit en inzet gevraagd. Doordat onze maatvoerders breed zijn opgeleid, kunnen zij niet alleen de maatvoering verzorgen, maar ook alle overige voorkomende inmetingen, deformatiemetingen en alle andere ad hoc gewenste maatvoeringswerkzaamheden. Bij het binnenrijden van Den Haag zien we iedere keer weer het resultaat van een bijzonder geslaagde samenwerking.”

Vaste inrichting Bouw- en interieurbouwbedrijf Gebebouw heeft een deel van de vaste inrichting in opdracht gekregen van Bouwcombinatie JuBi. Zowel aan gebruikte materialen als aan afwerking en detaillering zijn hoge eisen gesteld. Massief eiken wandbetimmeringen en lambriseringen zijn gerealiseerd in de ministerkamers en op de 36ste verdieping in de 'sky-lobby'. Zeventig pantry’s zijn uitgevoerd in HPL met massief natuurstenen bladen. De focus van Gebebouw ligt op totale afbouw en vaste inrichting bij hoogwaardige utiliteitsprojecten en zorggerelateerde instellingen. Gebebouw werkt met hoogwaardige materialen en is FSC- en PEFC-gecertificeerd.

Bouwinfo Opdracht Rijksgebouwendienst, Directie Projecten Ontwerp Prof. Hans Kollhoff Architekten Uitvoering JuBi B.V. (BAM Utiliteitsbouw, Ballast Nedam Bouw Speciale Projecten, Bouwprogramma Bouwperiode

Imtech Nederland en Homij Technische Installaties) Overig (o.a.): Geomet Advies; Recystel; Celsius Benelux; KONE liftinstallaties; Kingspan Insulation; AKS Bouw; Installatiebedrijf JC Kersbergen; Meerman Konstruktie; VB-TA; Rockfon; Holland Traffic Control; Loveld; Decomo; Gebebouw; GeoCensus Maatvoering; Van Dommele voegafdichtingsbedrijf; Eterno Terrazzo; Inteco 131.583 m² bvo in totaal, waaronder 2.100 m² commerciële ruimte en 1.412 m² expositieruimte; 866 fietsplaatsen; 190 parkeerplaatsen auto’s; 28 parkeerplaatsen motoren; 4.050 werkplekken; 429 toiletten; restaurant met 764 zitplaatsen (bron: www.nieuwbouwjubi.nl) 49 geplande bouwmaanden (geplande oplevering december 2012)

21 | STEDENBOUW 704

De overheid kiest voor DuBo. Duurzame keuzes

Kingspan Insulation zorgt voor de mooiste resultaten

Voor de ministeries van Justitie en Binnenlandse

De overheid heeft een voorbeeldfunctie op het gebied van Duurzaam

Zaken en Koninkrijksrelaties is in Den Haag een

Bouwen en het milieu. Er is dan ook gekozen voor Kooltherm® isolatie van

indrukwekkende nieuwe huisvesting gerealiseerd.

Kingspan Insulation: de enige hardschuim isolatie met het DuBo-keurmerk.

Blikvangers zijn de beide kantoorgebouwen van

Het is bovendien het enige materiaal waarmee een lambdawaarde van

elk 140 meter hoog. Duurzaam Bouwen is een

0,021 W/m.K wordt behaald. Zo kan er dunner worden geïsoleerd. Met

essentieel uitgangspunt bij dit overheidsproject.

minder ruimteverlies en minder energieverbruik. Kan het nog mooier?

Kooltherm® K8 spouwplaat

Kooltherm® K15 vliesgevelplaat

Tel: +31 (0) 543 543 210 • Techline: 0800 252 52 52 (gratis) • email: info@kingspaninsulation.nl • www.kingspaninsulation.nl

den haag | JuBi-torens

Projectinfo

van de architect. In het eiland werden ook nog eens verlichting, sprinklers en luidsprekers geïntegreerd. “Het resultaat is een mooi compact plafondeiland geworden, waarbij luchtroosters, sprinklerleidingen en bekabeling geraffineerd aan het zicht zijn onttrokken.” Maar liefst 27,3 km plafondeilanden, 55 km afdekprofielen, 6.000 luchttoevoerroosters en 13.400 tl-armaturen dienden te worden getransporteerd en gemonteerd volgens een strak bouwschema. De oplossing bestond uit het in de avonduren transporteren van de bij Inteco geassembleerde plafondeilanden, zodat deze de volgende ochtend direct konden worden gemonteerd. De hoeveelheid afval op de bouw is tot een minimum beperkt. De eilanden zijn op maat gemaakt en de armaturen zijn ingebouwd met de eilanden, aangeleverd en als geheel gemonteerd. “Samenvattend kan worden vastgesteld dat hier op een klein oppervlak prestaties op een hoog niveau zijn geleverd.”

Geanodiseerd aluminium kleurt atrium goud Dat aluminium een grote vormvrijheid kent maakt het een populair afwerkingsmateriaal in architectonisch hoogstaande projecten. In het blikvangend atrium Aluminium dat de twee JuBi-torens tot een geheel Daken gevel techniek moet smeden, wordt de staalconstructie voorzien van goudkleurig aluminium. Als geveltechnicus gespecialiseerd in de montage van aluminium en rvs-zetwerken regelt VB-TA Aluminium GevelTechniek te Waalwijk de plaatsing. “Het eindresultaat dient zodanig strak en egaal te zijn dat behalve de montage zelfs de productie van de blindklinknagels, die op zich al uit twee delen bestaan, handwerk is”, vertelt directeur Peter Verhoofstad. “De gewenste kleur is bijvoorbeeld alleen door middel van anodiseren te verkrijgen en dat moet uitermate zorgvuldig gebeuren om een egaal resultaat te behalen. Wij zijn gestart met de montage in week 12 van dit jaar en hopen omstreeks week 25 op te leveren.”

VB-TA

Toegangen en expeditie “'Security can also be beautiful'. Een uitspraak die zeker van toepassing is op de speedgates Xentry® en meerpanelige Xentry® vouwpoort, toegepast bij de toegangen van de parkeergarage en expeditie van het gebouw. Het was voor architecte Silke Rörig essentieel om in de proporties en het lijnenspel van de speedgates een directe relatie te leggen met de rest van de puien op de begane grond. Er is een borstweringspaneel geïntroduceerd en er zijn aanpassingen aan het kader gedaan, om dit van buitenaf om lopend gelijkmatig in het zicht te houden. De kleurafwerking sluit niet rechtstreeks aan op de naastgelegen puien maar zoekt de relatie met de in het werk voorkomende hekwerken. De gedetailleerde afwerking komt onder andere terug in de speciale roostervullingen en de loopdeur en verkeerslichten met messing beslag. Specifieke wensen op het gebied van veiligheid, beveiliging en vormgeving hebben geresulteerd in twee exclusieve uitvoeringen van de Xentry®, beide geleverd door Holland Traffic Control.

Plafondeilanden Vanaf schetsontwerp tot realisatie in een periode van zes jaar: aan Inteco was de uitdaging geboden voor het project JuBi in Den Haag een plafondeiland te ontwerpen, dat voldeed aan de akoestische eisen én aan de esthetische wensen

23 | STEDENBOUW 704

CREATIVE WITH CONCRETE CREATIVE WITH CONCRETE

ONE COLEMANSTREET I LONDON I ARCH. DAVID WALKER ARCHITECTS - SWANKE HAYDN CONNELL VAN DER MEIJ COLLEGE I ALKMAAR I BRTARCHITECTEN

CREATIVE WITH CONCRETE Als architect heb je een idee, een visie. Ondersteuning bij het ontwerp door een bedrijf met kennis van zaken is uitermate belangrijk. Decomo is daarom de ideale partner. Dankzij onze ruime ervaring in architectonisch beton op maat kunnen wij zowat elk creatief idee mee helpen vorm geven. Decomo staat in voor ontwerp en productie van de elementen in architectonisch beton. Maak kennis met de vele

JUBI I DEN HAAG I ARCH. PROF. HANS KOLLHOFF ARCHITEKTEN, ROTTERDAM

CREATIVE WITH CONCRETE

creatieve mogelijkheden op www.decomo.be.

Decomo NV Boulevard Industriel 96 ■ B-7700 Mouscron België T. +32 (0) 56 85 07 11 ■ Fax +32 (0) 56 34 48 91 www.decomo.be

den haag | JuBi-torens

Projectinfo Prefabelementen baksteen

weersonafhankelijke uitvoering heeft gezorgd. Daardoor is de vooraf vastgelegde en zeer korte bouwtijd minutieus gerespecteerd. Het resultaat is een imposant complex dat de skyline van Den Haag mede bepaalt, en van dichtbij de esthetische mogelijkheden van prefabelementen aantoont, vooral door een zorgvuldig bestudeerde voegverdeling.”

Het JuBi-project bestaat uit een massief plintgebouw van zes verdiepingen met daarop twee torens van 37 verdiepingen met een totale hoogte van 146 m. De ene toren is met natuursteen bekleed, de andere met baksteen. Decomo was verantwoordelijk voor de prefabelementen van de 'baksteentoren'. De architectuur ervan sluit het dichtst aan bij eerder uitgevoerde projecten van dezelfde architect Hans Kollhoff, onder andere in Maastricht en Berlijn.

Stelkozijnen voor afmontage van binnenuit

De gevel is opgebouwd uit verdiepingshoge prefabelementen met een traveemaat van 2,4 meter, met een dubbele kozijnopening per element. Tussen de kozijnen is een kolommetje in Italiaanse natuursteen ingewerkt en onder de kozijnen zit een waterslag in lichtgroen architectonisch beton in een gezuurde uitvoering. Dezelfde waterslagen komen ook terug in de 'natuursteentoren' en in het plintgebouw, dat met uitzondering van de lateien in het werk gemetseld is met dezelfde baksteen. De engineering van de gevelbekleding heeft ongeveer twee jaar in beslag genomen, waarbij de productie van de gevelelementen opgestart is met een voorsprong op de montage van ongeveer een jaar, noodzakelijk om in de eindfase gelijk uit te komen met de montagecadans. “De montage van alle gevelgerelateerde elementen, zoals binnenspouwbladen, kozijnen, isolatiemateriaal en de buitenspouwbladen, is uitgevoerd vanaf dezelfde meeloopsteiger die door zijn ingenieuze concept voor een zo goed als

Tijdens het ontwerpproces van de JuBi-torens werd overgeschakeld van houten op kunststof stelkozijnen. De specifieke eisen in het ontwerp leidden uiteindelijk tot de ontwikkeling van een nieuw stelkozijn. Freek Drop van specialist Recystel was projectleider tijdens de ontwikkeling, productie en levering. Vooral de montagemethode maakt het product uniek, vertelt Drop. “Meestal worden kozijnen van buitenaf gemonteerd, maar de bouwlogistiek maakte een montage van binnenuit noodzakelijk. De omvang van het bouwterrein vroeg daarom, het ging bovendien om 4.000 kozijnen.” In opdracht van gevelbouwer AKS Bouw bedacht Recystel een op energetisch gebied zelfs beter presterend stelkozijn dat afmontage van de aluminium gevelelementen van binnenuit mogelijk maakte. In het najaar van 2009 werd het op luchtdichtheid getest door de universiteit van Luzern (Zwi). “De hogedruktesten leverden een bevredigend resultaat op.” De montage vond plaats tussen het voorjaar van 2010 en augustus 2011. “De just in time-levering werd door ons op basis van twee dagen vooraankondiging geregeld.”

De Natuursteencombinatie JUBI v.o.f. Project: Nieuwbouw Ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken te Den Haag (JUBI)

www.vanstokkum.com

www.dekkernatuursteen.nl 25 | STEDENBOUW 704

Comfort without compromise

Plafonds met een onderscheidend vermogen

T: +31 (0) 411 658 800 Van Salmstraat 71, 5281 RP, Boxtel

Comfort without compromise

www.inteco.nl

SPEEDGATES

SNEL

VEILIG

www.htcbv.com

26 | STEDENBOUW 704

SNELVOUWHEKKEN

BETROUWBAAR

sales@htcbv.com

T: 088 027 70 88

24/7

den haag | JuBi-torens

Projectinfo

maar logistiek is hier extreem belangrijk en daarbij speelt integratie van de bouwkolom een grote rol. Daar zijn wij goed op ingesteld; ons wereldwijde mvo-beleid met betrekking tot afvalverwerking eveneens. Rockwool, waarvan Rockfon onderdeel is, bezit daartoe een aantal recyclingfabrieken. Onze producten kennen daarnaast een zeer geringe brandvoortplanting – zij vallen in brandklasse A1. Op alle fronten hoge prestaties dus. Opdrachtgevers op overheidsniveau zien dat graag. Wij dragen liefst bij aan spraakmakende, esthetisch hoogstaande projecten als deze.”

'Complexiteit fundering levert voordeel op'

Een oplossing voor elkebrandwerende uitdaging Duurzame, plafondsystemen

De JuBi-torens zijn gebouwd op 1.600 vierkante prefab betonpalen van 400 en 450 millimeter doorsnede. De combinatie van een groot aantal slanke, dicht op elkaar aan te brengen funderingspalen en langdurig heien stelde bijzondere eisen aan de keuze voor de techniek. Bovendien bevonden de palen van de gesloopte Zwarte Madonna zich nog in de grond, op grofweg dezelfde diepte als de nieuw aan te brengen palen, namelijk - 20 tot -25 meter NAP. Geomet Advies maakte het ontwerp voor fundering en bouwput en was toezichthouder tijdens de uitvoering. Theo de Wit: “De keuze voor prefab betonpalen vereiste een combinatie van ingrepen tijdens de uitvoering, waaronder het heien vanaf de ontgraven bouwputbodem, gebruik van zware heiblokken, het voorboren van een deel van de palen en heien van binnen naar buiten. Door 'vernageling' van de bouwput met de palen – met hier en daar een verdichting van het aantal – is het grondpakket verankerd en kon de bouwput zonder aanvullende maatregelen worden ontgraven. Zo maakten wij van een nadeel een voordeel.”

Une Solution pour chaque défi

“Lange trajecten, hoge eisen en voorschriften.” Dat is het motto van projecten van deze aard, vertelt Frans van der Graaf van Rockfon. De specialist in plafondsystemen op basis van zachte mineralen leverde 45.000 m² verdekt systeem voor de afwerking van de JuBi-torens, aangevuld met 5.000 m² naadloze plafondtoepassing met een verhoogde akoestiek voor de publieke ruimten (geluidsabsorptie negentig procent). “Het gaat om bestaande producten,

27 | STEDENBOUW 704

Projectbureau JUBI: VAN HARTE !! Dank dat wij u mochten assisteren met: Landmeten Bodemonderzoek Plaatsen/registreren peilbuizen Ontwerp funderingen en bouwput Bemalingsadvies Heitoezicht Doormeten van palen Project begeleiding

Bouw, afbouw en interieurbouw onder één dak We hebben de kennis, de ideeën, de materialen Gebebouw B.V. Achterdijk 18 5705 CB Helmond Nederland

T F E I

+31(0) 492 - 54 05 90 +31(0) 492 - 54 70 59 info@gebebouw.nl www.gebebouw.nl

Meerman Konstruktie BV dak-

gevelsystemen

Meerman Konstruktie BV de Hoekerstraat 10 van MAATWERK T +31 (0)10 – 435 02 43 dak-

gevelsystemen

F +31 (0)10 – 460 40 75 www.meerman.nl 3130 E konstruktie@meerman.nl deAD Vlaardingen van MAATWERK Postbus 191

www.meerman.nl

Meerman Konstruktie BV dakde 28 | STEDENBOUW 704

gevelsystemen

van MAATWERK www.meerman.nl

den haag | JuBi-torens

Projectinfo 'Letterlijk en figuurlijk op hoog niveau'

Alles loopt op bolletjes Met vloeren van BubbleDeck® loopt voor iedereen alles op bolletjes. Aannemers zijn gecharmeerd van de vlakke constructie, het 30% lagere gewicht, de korte bouwtijd en de enorme flexibiliteit. Architecten waarderen de enorme vormen ontwerpvrijheid, de duurzaamheid en de milieuvriendelijkheid. En voor constructeurs is het vooral prettig dat een BubbleDeck® bollenplaatvloer eenmaal samengesteld geheel zelfdragend is. Balken zijn dus niet nodig. Daardoor is de constructiehoogte van de verdiepingsvloeren minimaal, kunnen de leidingen van de gebouwinstallaties vrij en in alle richtingen lopen en kan de bouwkundige detaillering eenvoudig blijven. ®

www.bubbledeck.nl

In opdracht van Bouwcombinatie JuBi v.o.f. heeft Meerman Konstruktie diverse werkzaamheden uitgevoerd. Directeur Arjen Meerman: “Maar liefst 1.000 m² sandwichpanelen bedekken het pand van de toekomstige ministeries. De dakopbouwen van de 37ste verdieping hebben we voorzien van sandwichpanelen en de staalconstructie is bekleed met horizontaal gemonteerde sandwichpanelen.” Het meest in het oog springend, en zowel qua engineering als uitvoering het meest veeleisende werk, betrof de bekleding van de staalconstructie van het atrium. De liggers en de randafwerking zijn samengesteld uit geperforeerde aluminium zetwerken. Deze zijn afgewerkt met een anodiseerlaag. De knooppunten van de zetwerken zijn voorzien van een blinde rand. “Hier spreken we pas echt over maatwerk en precisie. De knooppunten zijn dusdanig maatgevoelig dat de gehele staalconstructie nadat die was gemonteerd is ingemeten. Die meetgegevens zijn verwerkt in de definitieve tekeningen en daarna kon de productie van de aluminium onderdelen beginnen. In nauw overleg en door een uitermate prettige samenwerking met JuBi heeft dit geleid tot een beeldbepalend en prachtig resultaat,” aldus Meerman. “Meerman Konstruktie BV heeft voor dit bijzondere gebouw letterlijk en figuurlijk maatwerk geleverd op hoog niveau.” Meerman Konstruktie BV is specialist op het gebied van dak-, vloeren gevelbeplating. Het bedrijf werkt in het algemeen als onderaannemer voor bouwbedrijven, architecten en andere opdrachtgevers. Meer informatie: www.meerman.nl

KitBedrijf

vandommelebv Van Dommele voegafdichtingbedrijf bv is een bedrijf dat kitvoegen nieuw aanbrengt en oude kitvoegen vervangt. Wij doen dit op diverse plaatsen door heel Nederland en door heel Europa . Door onafhankelijk in te kopen bij fabrikanten zijn wij in staat om de beste oplossing voor uw afdichtingsprobleem te creëren. Daarnaast bieden wij de mogelijkheid om al dan niet in samenspraak met de fabrikant duidelijke adviezen te geven voor ieder project .

Voegafdichtingen Van Dommele Voegafdichtingbedrijf bv is een kitbedrijf dat onder andere kitwerk voor de Bouwcombinatie JuBi v.o.f. verricht. “Onze werkzaamheden betreffen het afkitten van natuurstenen platen en bezanden, zowel binnenin als rondom het betreffende pand. Wij werken voor diverse opdrachtgevers en kwaliteit en service staan bij ons hoog in het vaandel. Ons bedrijf doet nog veel meer op het gebied van afdichtingen, zoals slabvoegen, brugvoegen, dilatatie, sanitair en dergelijke.” Voor meer informatie: www.van-Dommele.nl

29 | STEDENBOUW 704

R-2009 speciaal ontwikkeld stelkozijn voor hoogbouw Het stelkozijn met meerwaarde dat speciaal voor project JuBi is ontwikkeld. Dit kunststof stelkozijn is gecombineerd met aluminium gevelelementen en is uitgebreid getest. Specifiek ontwikkeld voor hoogbouw is dit stelkozijn extreem goed bestand tegen weersinvloeden en geschikt voor kozijnmontage van binnenuit.

De stelkozijnen van Recystel zijn vervaardigd uit 100% gerecycled PVC, geschikt voor kunststof, houten en aluminium kozijnen. Het geschuimde kunststof profiel is te verwerken als hout. Het materiaal zorgt voor uitmuntende thermische isolatie en is daarom bij uitstek geschikt voor passiefhuisconstructies.

De Compagnie 7 \ 1689 AG Zwaag \ Postbus 4065 \ 1620 HB Hoorn \ T +31 (0)229 26 51 70 \ F +31 (0) 229 26 58 72 \ info@recystel.nl \ www.recystel.nl

30 | STEDENBOUW 704

den haag | JuBi-torens

Projectinfo 40.000 gevelpanelen JuBi is het grootste contract in de geschiedenis van Loveld, zowel op vlak van engineering als productie. “Wij hebben gespreid over een periode van twaalf maanden 40.000 m² gevelpanelen geleverd en gemonteerd.” De gevels bestaan uit een prefab betonnen binnenspouwblad en een prefab natuursteen ofwel metselwerk buitenspouwblad. De binnenspouwbladen zijn geproduceerd op de locatie van Loveld in het Nederlandse Zwijndrecht. In totaal zitten in de buitengevels van beide torens circa 6.000 elementen. “De bouwcyclus voor de gevel bedroeg zes dagen per laag. De gevel werd gemonteerd door middel van een gevelklimsteiger met een geïntegreerd montagerailsysteem, zodat er geen gebruik gemaakt moest worden van torenkranen.”

Bomecon Construction Equipment is ruim 23 jaar geleden opgericht en is gespecialiseerd in innovatieve oplossingen en producten voor het bouwproces. “Aansluiten bij de uitdaging waar aannemers voor staan”. Dat is het uitgangspunt van Bomecon Construction Equipment. Een ideale sparring-partner bij de voorbereiding van het bouwproces. Bomecon heeft voor het monteren van zware betonnen gevelelementen met steenstrips of natuursteen, in opdracht van bouwcombinatie JuBi een logistiek montagesysteem ontwikkeld, gebouwd en beheerd. Er zijn hijslieren, montagerobots en hoekcarrousels ontwikkeld die bij gebruik voor een optimale montagenorm hebben geleid.

[

]

Het grote gebruiksgemak tijdens de montage, heeft in de praktijk bewezen zeer efficiënt te zijn. Het monteren van 16 elementen per dag per toren is dan ook geen uitzondering. Het meeklimmen en fixeren van het logistiek montagesysteem is zeer eenvoudig uitvoerbaar en kan met het klimmen van de steigers meegenomen worden. Bomecon heeft als volledig partner deelgenomen aan het engineeringstraject van het gevelklimsteiger. Specifieke kennis werd door Bomecon ingebracht en afgestemd met Doka en JuBi. Dit alles heeft geleid tot een zeer efficiënt montagesysteem. Ook voor diverse andere werkzaamheden heeft Bomecon equipment geleverd.

Edisonstraat 14-16 • 3861 NE Nijkerk • Postbus 1017 • 3860 BA Nijkerk • telefoon +31 (0)33 - 246 3200 • fax +31 (0)33 - 246 0936 info@bomecon.nl • www.bomecon.nl Bomecon Adv. Stedenbouw Cirkel 197x130mm.indd 1

27-06-12 10:06 31 | STEDENBOUW 704