12 / 13
Coen Simon, filosoof:
‘Alles hangt af van hoe je samen speelt’ Kritiek op de jeugd, het onderwijs en het verlies van normen en waarden is iets van alle eeuwen. En de wereld is nog steeds niet ten onder gegaan. Toch maken we ons volgens filosoof Coen Simon terecht zorgen. “Het hoort bij het onderhoud van onze cultuur. Elke generatie moet haar eigen mores oppoetsen.”
Tekst Corien Lambregtse Illustratie Seb Jarnot - Unit CMA Hij is 39 en door HP/De Tijd uitgeroepen tot ‘nieuwe ster aan het filosofenfirmament’. Is 39 niet wat jong voor een filosoof? “Je denkt misschien eerder aan een oude man met een grijze baard. Maar filosoferen is een manier van denken en die leer je gewoon als je filosofie studeert. Ik kan niets anders.” In zijn net verschenen boek ‘En toen wisten we alles’ probeert hij die manier van denken te verspreiden. “In dat boek houd ik een pleidooi voor oppervlakkigheid. Ik laat zien dat je met gezond verstand ver komt. Het probleem van onze tijd is dat we ons een loer laten draaien door deskundigen. Door de popularisering van de wetenschap wordt er paradoxaal genoeg minder zelfstandig gedacht. Doordat wetenschappelijke verklaringen tot in de kleinste hoeken van het gewone leven zijn doorgedrongen, vragen we bij de eerste de beste keuze al om een deskundige. Wetenschap zou ons slimmer moeten maken, maar feitelijk levert ze steeds meer leken op. Ik wil laten zien hoe je nog altijd kunt denken zonder dat je ergens verstand van hebt. Dat is wat de filosofie doet: het beste uit je gezonde verstand halen.”
De wetenschap overschat zichzelf? “De wetenschap kan nooit zekerheid bieden. De filosoof Gadamer, een leerling van Heidegger, heeft dat met een voorbeeld uitgelegd. De werkelijkheid is als een boek. Je ziet de kaft, je leest de achterflap en met die kennis begin je het boek te lezen en krijgen de eerste zinnen betekenis. Al
lezend begrijp je het geheel steeds beter en daardoor lees je de volgende zinnen ook weer anders. Zo gaat het ook in het dagelijks leven. Wij kunnen nooit boven de tijd uitstijgen om te bekijken hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Toch doet de wetenschap nogal eens of dat wel kan. En dat bestrijd ik. Een filosoof kijkt voortdurend naar de vooronderstellingen van een verhaal. Aan elke aanname die je doet, ligt een andere aanname ten grondslag.”
We kunnen dus nooit iets zeker weten? “Nee, maar dat is helemaal niet erg. Het geldt voor iedereen. Ook voor wetenschappers. Als we beseffen dat onze blik eindig is, omdat we niet verder kunnen kijken dan de horizon, worden we geduldiger, claimen we niet de waarheid en kunnen we beter samenwerken. Het is ontzettend belangrijk dat opvoeders en docenten zich daarvan bewust zijn en dat overdragen. Het heeft ook alles te maken met het ‘aanleren’ van democratie. Democratie is niet: op een knop drukken en je zin krijgen. Democratie is overleggen, rekening houden met wat wel en niet kan. Ieder mens bekijkt de wereld letterlijk vanuit zijn eigen standpunt. Het enige wat je kunt doen is jouw manier van kijken vergelijken met die van een ander.”
Zit kennis van binnen of komt het van buiten? “Dat is een van de grote vragen in de filosofie. Er zijn altijd twee stromingen geweest. Filosofen als Rousseau en Illich
gingen ervan uit dat het kind alles al in zich heeft, en dat die kennis in vrijheid tot ontwikkeling moet komen. Illich zag een school als gevangenis. Maar er zijn ook filosofen die het onderwijs als een toegangspoort voor vrijheid zien, bijvoorbeeld voor kinderen uit arme sociale milieus. In discussies wordt vaak gekozen tussen het een of het ander, maar de waarheid ligt natuurlijk in het midden.”
Waarom denkt elke oudere generatie dat de jongere generatie het slechter doet? “Dat is inderdaad iets van alle eeuwen. Pseudo-Longinus, een Griekse denker uit de eerste eeuw, klaagt al over de onverschilligheid van mensen, die de talenten bederft. En dat zien we in iedere historische periode terug.”
Het slaat dus nergens op? “Het slaat wel ergens op! Het is namelijk waar dat de jeugd er een potje van maakt. De wereld is nog niet naar de verdommenis gegaan, omdat we ons daar telkens zorgen over maken. Wat wel nieuw is in deze tijd, zijn de etiketten die we gebruiken: generatie X of Y, we labelen kinderen met alle mogelijke gedragssyndromen. Daar gaat het al mis. Het punt is dat ieder kind een eigen manier heeft om met problemen om te gaan. Etikettering zorgt ervoor dat je gaat denken: ik ben dit, andere dingen kan ik dus niet. Jongeren wórden zoals wij ze hebben geëtiketteerd.”
BACK STAGE