[37]
Καίτη Πάπαρη
Κρίση και «τραύμα»: η άνοδος της ακροδεξιάς και η κοινοτοπία της
Κ
υρίαρχος προβληματισμός σήμερα στο πλαίσιο μιας κοινωνίας σε κρίση είναι η ανάδειξη και κοινοβουλευτική άνοδος της ακροδεξιάς, μια εξέλιξη ιδιαιτέρως ανησυχητική, καθώς θυμίζει την επανάληψη ενός γνωστού στην ιστορία μοτίβου κοινωνίας σε κρίση και υποδηλώνει ότι η κοινωνία ολισθαίνει σε μια βαθιά κοινωνική και πολιτισμική πλέον κρίση. Η πολιτική αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε προ τριετίας εξελίχθηκε ραγδαία σε ένα καθεστώς που θυμίζει «κατάσταση εξαίρεσης».1 Οι κυβερνώσες πολιτικές δυνάμεις – ακολουθώντας από τη Μεταπολίτευση πρακτικές υπονόμευσης του πολιτικού συστήματος– επέλεξαν την εφαρμογή μέτρων ακολουθώντας τη λογική του «δόγματος του σοκ» ένεκα της «κοινής σωτηρίας». Η πρακτική αυτή, όμως, φαίνεται πλέον να έχει παρεκτραπεί από τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις της χώρας, καθώς τα μνημόνια και τα έκτακτα μέτρα έχουν πλέον μετασχηματιστεί σε τεχνική διακυβέρνησης τέτοια ώστε απειλεί να μεταβάλει ριζικά κάθε έννοια συνταγματικής διακυβέρνησης, προβάλλοντας μια διακυβέρνηση η οποία οδεύει σταδιακά από τη δημοκρατία στον απολυταρχισμό. Η πολιτική και οι πρακτικές που εφαρμόζονται στη χώρα μέχρι τώρα έχουν αποφέρει μια αποδόμηση του κοινωνικού ιστού, ενώ παράλληλα τείνουν πλέον να οδηγήσουν σε εκφασισμό της δημοκρατίας και το ερώτημα που τίθεται είναι αν το κράτος ολισθαίνει ή έχει ήδη ολισθήσει σε «αποτυχημένο» κράτος. Ο κοινωνικός αντίκτυπος των πρακτικών αυτών καθίσταται εμφανής στα κύματα νεόπτωχων, στην αύξηση των αυτοκτονιών, στην ολοένα μεγαλύτερη αύξηση της ανεργίας (επισήμως στο 26%) και επισφάλειας στην εργασία, στην ολοένα μεγαλύτερη υποβάθ1. G. Agamben, Κατάσταση εξαίρεσης. Όταν η «έκτακτη ανάγκη» μετατρέπει την εξαίρεση σε κανόνα, Πατάκης, Αθήνα 2007.
μιση νευραλγικών τομέων, όπως της υγείας και της παιδείας, εντέλει στην αγωνία μιας κοινωνίας για το πόσο σύντομα θα βρεθεί στα όρια της επιβίωσης, αλλά και στην οργή της για την προστασία και συγκάλυψη φαινομένων, όπως του πελατειακού κράτους, ασχέτως αν μέχρι πρότινος ένα μέρος της συναινούσε σε αυτό. Σε αυτό το πλαίσιο, το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: μήπως η συγκεκριμένη διακυβέρνηση της πολιτικής εξουσίας για να υπερασπιστεί, έστω και κατ’ επίφαση, τη δημοκρατία είναι αυτή η ίδια που οδηγεί στην καταστροφή της; Η οικονομική-πολιτική κρίση τείνει να λάβει διαστάσεις κοινωνικής-πολιτισμικής κρίσης. Χαρακτηριστικό ως προς αυτό είναι το γεγονός ότι η έννοια του πολίτη απογυμνώνεται σταδιακά από κάθε νομική υπόσταση. Η αστική δημοκρατία που μέχρι τώρα υποτίθεται ότι λειτουργούσε με βάση τον στοιχειώδη, τουλάχιστον, σεβασμό στα αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα του πολίτη, βαθμιαία του τα αποστερεί, ενώ η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών αδυνατεί να διαχειριστεί την κατάσταση. Τα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα αισθάνονται ότι η κοινωνία της οποίας είναι μέλη στρέφεται εναντίον τους, παύοντας να αποτελεί πηγή δικαίου και ασφάλειας, και λειτουργεί πλέον απειλητικά, διαταράσσοντας την κοινωνική τάξη και διαρρηγνύοντας τον κοινωνικό ιστό. Αυτή η κατάσταση αποσταθεροποίησης, καθώς βάλλει μια κοινωνία συθέμελα, θα μπορούσε να αποτελεί ένα κοινωνικό και πολιτισμικό «τραύμα». Ο όρος «πολιτισμικό τραύμα» κατ’ αναλογία με το «ψυχικό τραύμα» έχει εμφανιστεί στην ιστοριογραφία τα τελευταία τριάντα χρόνια. Το ψυχικό τραύμα αποτελεί ναρκισσιστικό πλήγμα για το υποκείμενο. Στην ψυχολογία υπάρχει μια διπλή τάση ανάμνησης (αναβίωσης) και επιλησμονής του: αφενός το υποκείμενο μπορεί να το αντιμετωπίσει με άρνηση και αποφυγή και αφετέρου να το αναβιώνει μέσω καταναγκαστικών