[57]
σχολεία: «αν θελήσουμε να σκεφτούμε συγκεκριμένα έναν μετασχηματισμό της κοινωνίας, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας όχι σημειακές πραγματικότητες και ενέργειες, αλλά σφαιρικά σύνολα. Πρέπει να ξέρουμε τι θα κάνουμε μ’ αυτούς τους χώρους που έχουν εκραγεί. Μήπως θα συνεχιστεί η έκρηξη προς μια νέα σύλληψη του χώρου, προς μια νέα σύμβαση των εμπειριών του χώρου, του αρχιτεκτονικού επιπέδου, του πολεοδομικού επιπέδου και του σφαιρικού επιπέδου;»8 Είναι προφανές ότι αδιέξοδα που αφορούν την εκπαιδευτική διαδικασία, όταν μεταφράζονται σε καταλήψεις, απουσίες ή ανυπακοή στις μεταβιβαστικές σχέσεις που προκύπτουν από τη σχέση του μαθητή με τον δάσκαλο, αφορούν την έννοια του χώρου. Όπως γράφει ο Σταύρος Σταυρίδης, «μπορούμε να θεωρήσουμε τις ετεροτοπίες όχι τόπους της ετερότητας αλλά περάσματα προς την ετερότητα».9 Και τέτοιες είναι, μεταξύ άλλων, αυτές που αναδύθηκαν μετά τον Δεκέμβρη του 2008, όπως το Πάρκο Ναυαρίνου, το Πάρκο Κύπρου και Πατησίων ή οι εφήμερες καταλήψεις δημόσιων κτιρίων. Το ριζοσπαστικό αίτημα είναι να μετατραπεί ο χώρος από ανταλλακτική αξία σε αξία χρήσης, 8. Ό. π., σ. 115. 9. Σταύρος Σταυρίδης, Μετέωροι χώροι της ετερότητας, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010, σ. 223 και 225-232.
με την τελευταία να εννοείται ως η ίδια η ζωή και ο χρόνος της πόλης.10 Έτσι, εξεγέρσεις, κοινωνικά κινήματα, νέες υποκειμενικότητες, θεσμικά κτίρια και μετασχηματισμοί των ροών θέτουν νέα ζητήματα διεύρυνσης της σχολικής κοινότητας έξω από τα όρια του σχολείου. Τα ζητήματα του χώρου προεκτείνονται σε ζητήματα που αφορούν την κοινότητα, αλλά συσχετίζονται και με τα δικαιώματα, ιδιαίτερα αυτά της παιδικής ηλικίας. Αν μέχρι σήμερα κινούμαστε εντός ενός διαλόγου που χωρίζει τα δικαιώματα σε αυτά της προστασίας και εκείνα της ελευθερίας, το δικαίωμα του χώρου11 είναι μια επέκταση των τελευταίων, χωρίς όμως να μνημονεύεται ρητά. Η οικειοποίηση του χώρου από την παιδική ηλικία είναι αίτημα της Κριτικής Παιδαγωγικής. Η εφαρμογή της στην ελληνική κοινωνία θα σήμαινε, για την προβληματική που εκτίθεται εδώ, μια συσχέτιση του χώρου με τη γενιά του ’30 και της παιδαγωγικής με τον ελληνικό μοντερνισμό του μεσοπολέμου, καθώς το 35ο Δημοτικό Σχολείο είναι ένα από τα πολλά που χτίστηκαν τη 10. Henry Lefebvre, Δικαίωμα στην πόλη: Χώρος και πολιτική, μτφρ. Π. Τουρνικιώτης και Κ. Λωράν, Παπαζήσης, Αθήνα 1977, σ. 43. 11. David Harvey, «Το δικαίωμα στην πόλη», περ. Κομπρεσέρ, τχ. 1, Ιανουάριος 2011, σ. 8-22.