Bogerman pws de escape room tjardo stellingwerf en nick wijnands vwo

ESCAPE HET ETHISCH DILEMMA HET INDIVIDU EN DE GROEP IN EEN ESCAPE ROOM TJARDO STELLINGWERF EN NICK WIJNANDS - 2016

1

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Profielwerkstuk Nederlands Escape het ethisch dilemma: Het individu en de groep in een escape room Nick Wijnands, 6VW1 Tjardo Stellingwerf, 6VW3 csg Bogerman te Sneek, april-december 2016 Onder begeleiding van: P. Koornstra (Nederlands) P. De Haan (Nederlands) D.J. Dekker (Filosofie) 23 december 2016

2

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Voorwoord ‘Een onderzoek naar een escape room, wat is dat?’. Dat was de reactie van menig omstander toen wij ons ideeën ten toon spreidden. Het fenomeen escape room was bij ons ook nog niet bekend toen wij begonnen aan ons PWS en dit is ook wel begrijpelijk, want het is een vrij nieuwe ontwikkeling in Europa.

Het begon allemaal met het uitzoeken van een PWS-partner en een goede combinatie van vakken.

Wij zagen het wel zitten om met elkaar in zee te gaan, omdat we van elkaar wisten wat we aan elkaar hadden. Deze gedachten waren gebaseerd op eerder behaalde resultaten en samenwerkingen.

Bovendien is een vriendschap ook een goede basis voor een prettige samenwerking, want je moet elkaar kunnen vertrouwen en een hele poos willen samenwerken. Onze profielen komen echter totaal niet met elkaar overeen. De enige overeenkomende examenvakken waren Nederlands en Engels, want zelfs voor wiskunde hadden we beide een ander niveau.

Nick wilde wel graag een onderzoek doen met iets filosofisch of iets met wiskunde. Tjardo wist het echter niet precies. Aardrijkskunde, biologie en scheikunde waren allemaal mogelijke vakken voor een onderzoek. Nederlands en Engels waren bij voorbaat al uitgesloten als PWS-vakken. Toen gingen we op zoek naar een combinatie van twee vakken. We kwamen op een onderwerp dat beide ons interesse heeft, sociologie. Het werd een combinatie van biologie en filosofie.

Althans, dat dachten we. Na een gesprek te hebben gehad op de eerste PWS-middag met mevrouw Van Bemmel kwamen we terloops op het onderwerp escape room. Zij kwam met het idee en dit intrigeerde ons. Toch werden we even later niet toegelaten tot de sectie biologie om het PWS daar voort te zetten. Nick kwam met het idee om het onderwerp escape room door te zetten bij de sectie Nederlands. Nederlands, sociologie en escape rooms, een vreemde combinatie zou je zeggen, maar we werden toegelaten.

Daar begon ons avontuur door het doolhof van escape rooms. Voordat we een escape room zover hadden gekregen om mee te werken, tegen een aannemelijke prijs, was al een hele tijd verstreken.

Vandaar dat ons onderzoek laat op gang kwam en vandaar ook dat het in de laatste weken nog behoorlijk stressen was voor de deadline. Daarnaast was het lastig om een goed hoofdvraag te maken, met bijpassende deelvragen. De heer D.J. Dekker van filosofie heeft ons daarin goed geholpen. Hij heeft ons in de juiste richting gestuurd. Dit PWS valt echter onder Nederlands en niet zozeer meer bij filosofie.

Wij kregen en namen de vrijheid om zelf beslissingen te nemen en om een gewaagde sprong te maken in het diepe. Het was behoorlijk diep. De tijd voor het onderzoek en het schrijven was veel, maar de randzaken kostten net zo veel, misschien nog wel meer energie en tijd. Escape rooms benaderen, testpersonen regelen, afspraken maken, voorexperimenten voorbereiden, rekening houden met zowel de leraren, de leerlingen, de school en anderen. Het heeft ons veel geleerd, maar ook veel tijd gekost. Dit verslag is dus een direct verslag van ons onderzoek, maar tevens een indirect aanwijzing van een heleboel leerzame, maar tijdrovende momenten.

‘Een onderzoek naar een escape room, wat is dat?’. Na dit verslag gelezen te hebben, kan de lezer dit met gemak beantwoorden en dat niet alleen, hij weet ook iets meer af van processen in een escape roomen kan het ethische dilemma ‘escapen’.

3

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Dankwoord Dit PWS over het gedrag in escape rooms kwam niet tot stand zonder enige hulp. Wij zijn zeer dankbaar voor deze hulp en speciaal voor diegenen is er deze bedankpagina. Allereerst willen wij onze PWS-begeleiders bedanken voor de vrijheid die we kregen om dit experiment uit te voeren. Ons eerste plan dat ook over een escape room ging werd niet gedoogd bij de sectie biologie. Wij kregen de vrijheid van mw. Koornstra en mw. De Haan van de sectie Nederlands om ons PWS over escape rooms toch nog door te laten gaan. Het plan stond nog zeer in de kinderschoenen en van het uitgevoerde plan was toen nog geen sprake. De combinatie zou dus eerst biologie (Tjardo) en filosofie (Nick) zijn. Toen dit plan niet doorging zijn we met dhr. Dekker en de sectie Nederlands in conclaaf gegaan, zij werden ook onze PWS-begeleiders. Wij willen hen bedanken voor het sturen van onze plannen. Wij en zij stonden aan de basis van dit uitgevoerde plan, maar hebben ons daarna zeer vrij gelaten, wat ons zeer aangenaam was.

Daarnaast willen wij nog een andere leraar van Bogerman bedanken, dhr. Vogelvanger. Zijn kennis van escape rooms heeft ons verder geholpen in ons proces. Hij stimuleerde het project zeer, omdat hij zelf een fervent escape roombezoeker is. Dat hij en dhr. Dekker de afdelingsleiders van het vwo zijn, heeft ons daarin ook geholpen. Zij kregen het voor elkaar om geld los te wekken bij school om ons financieel bij te springen. Zonder deze hulp had het plan niet door kunnen gaan, of hadden de leerlingen meer moeten betalen.

Wij willen Kelders Escape uit Leeuwarden heel hartelijk danken voor hun medewerking aan ons project. Zij maakten het gebruiken van de escape room financieel aantrekkelijker. Zij lieten ons vijf maal in de daluren van de escape room gebruik maken. Vier van deze gebeurtenissen vonden plaats op een en dezelfde dag, namelijk op een donderdag van 8.00 ‘s ochtends tot en met 18.00 ‘s avonds.

Wij konden niet alleen gebruik maken van de escape room zelf, maar ook van de voorzieningen daar ter plaatse, hartelijk dank.

Wij willen Pieter Stellingwerf bedanken. Hij heeft aan ons een camera, statief, kabels, een televisie en geluidsopname-apparatuur ter beschikking gesteld. Zo konden wij op de dag van het experiment live meekijken in de escape room. Bovendien konden wij na de tijd alle beelden terugkijken.

Wij willen alle huidige vwo-5-leerlingen bedanken die hebben meegedaan aan ons onderzoek. Zij hebben inzet getoond en ons enorm geholpen met het voltooien van het onderzoek. Zelfs betalen om mee te mogen doen, was voor hen niet te gek. Ze misten een boel lessen en waren ook na schooltijd nog beschikbaar. Ze werkten allemaal goed mee en hebben zich gehouden aan de regels. Vele malen dank voor jullie inzet.

Wij willen de huidige vwo-4-leerlingen Luuk, Sijmen, Teun, Casper en Gerrit-Ype ook bedanken voor het deelnemen als acteur in de eerste rondes van het experiment van Asch. Ook zijn twee van hen mee geweest naar de escape room, voordat het experiment moest plaatsvinden. Wij wilden de escape room zelf ook ervaren met een gelijk aantal personen. Wij met ons tweeën, mw. Koornstra, dhr. Dekker en twee van hen maakten de groep compleet. Hartelijk dank voor jullie bijdrage.

Wij willen Bogerman bedanken dat wij voor de leerlingen die meededen vrij mochten vragen voor de desbetreffende lessen. Ook de leraren die genoegen moesten nemen met dit voorval, willen wij bedanken.

Verder willen wij iedereen bedanken die niet in deze lijst staan, maar wel degelijk hebben bijgedragen aan ons PWS. Tot slot willen wij elkaar nog bedanken, voor de vele moeite en energie die wij er van beide kanten hebben ingestoken. Een innoverend idee, een gewaagde keuze en punch heeft ons tot dit resultaat gebracht.

4

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Inhoud Voorwoord.............................................................................................................................................3 Dankwoord.............................................................................................................................................4 Inleiding..................................................................................................................................................7 Hypotheses.........................................................................................................................................9 Hoofdstuk 1: Theoretisch kader............................................................................................................11 Geschiedenis van de escape room...................................................................................................11 Wat is een escape room?.................................................................................................................11 Interview met Kelders Escape...........................................................................................................12 Het Conformity experiment..............................................................................................................13 Waarom schikken mensen zich naar een groep?..............................................................................14 Met wat voor soort groepen en opdrachten heb je te maken in een escape room?........................15 Het Prisoner’s dilemma....................................................................................................................16 Hoofdstuk 2: Onderzoeksmethode.......................................................................................................19 De voorexperimenten.......................................................................................................................19 Onze interpretatie op het Conformity experiment van Solomon Asch.........................................19 Onze interpretatie op het Prisoner’s dilemma..............................................................................21 Het experiment in de escape room..................................................................................................21 Hoofdstuk 3: Onderzoeksresultaten.....................................................................................................23 De voorexperimenten en resultaten.................................................................................................23 Het Conformity experiment..........................................................................................................23 Het Prisoner’s dilemma................................................................................................................23 Het experiment met resultaten........................................................................................................24 Resultaten bij het experiment......................................................................................................24 Hoofdstuk 4: In hoeverre kun je van tevoren, door middel van bepaalde kleine experimenten, bepalen hoe mensen zich zullen gedragen in het ‘grote’ experiment?..............................................................25 Voorspellingen op basis van voorexperimenten...............................................................................25 Conformity experiment................................................................................................................25 Prisoner’s dilemma.......................................................................................................................26 Combinatie van beide voorexperimenten....................................................................................27 Kloppen de voorspellingen?.............................................................................................................27 Is het mogelijk om met behulp van voorexperimenten verbanden te ontdekken?..........................31 Hoofdstuk 5: In hoeverre is men geneigd om voor groepssucces te gaan of voor eigen succes?.........33 Hoofdstuk 6: Als mensen niet uit de escape room kunnen komen, in hoeverre geven ze elkaar dan de schuld?.................................................................................................................................................35 Uitwerking van de resultaten...........................................................................................................35 5

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Hoofdstuk 7: Conclusie.........................................................................................................................37 Aanbevelingen......................................................................................................................................39 Bibliografie...........................................................................................................................................40 Bijlagen.................................................................................................................................................42 Interview met Kelders Escape...........................................................................................................42 Resultaten bij het Conformity experiment.......................................................................................47 Resultaten bij het Prisoner’s dilemma..............................................................................................51 Notitiepapieren gebruikt bij de voorexperimenten..........................................................................52 Afgenomen enquête tijdens het voorexperiment.............................................................................54 Het verhaal van Kelders Escape........................................................................................................55 Het dilemma waarmee elke groep werd geconfronteerd.................................................................56 Reacties van de groepen...................................................................................................................57 Groep 1:........................................................................................................................................57 Groep 2:........................................................................................................................................60 Groep 3:........................................................................................................................................63 Groep 4:........................................................................................................................................66 Resultaten bij het aanwijzen van een schuldige...............................................................................69 Lijst met persoonsgegevens..............................................................................................................72 Logboeken........................................................................................................................................74 Logboek van Nick Wijnands..........................................................................................................74 Logboek van Tjardo Stellingwerf...................................................................................................88

6

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Inleiding In dit PWS-verslag valt de connectie tussen escape rooms en de sociale psychologie te lezen. Literair gezien zijn escape rooms een zeer onbekend begrip. Er zijn namelijk geen specifieke wetenschappelijke publicaties uitgebracht op basis van escape rooms. Wij waren een van de eerste personen die echt onderzoek deden naar escape rooms. Wat wij deden was geen onderzoek naar het fenomeen escape room, maar eerder een onderzoek naar het menselijk handelen in een escape room. Met behulp van een dilemma probeerden wij de verhoudingen binnen een groep duidelijk te maken.

Omdat er geen theorie beschikbaar is over het gedrag van mensen in een escape room, hebben wij zelf een basis gelegd. Dit deden wij niet alleen door een simpel onderzoek in een escape room. Door de al bekende theorie toe te passen op andere experimenten en ons experiment, zijn we tot conclusies gekomen en hebben we verbanden gevonden. Wij staan op die manier aan de wieg, met dit verslag, van de escape room-wetenschap.

Dit verslag is gebaseerd op een experiment dat door onszelf in werking is gesteld. Vier groepen van elk zeven leerlingen van de middelbare school kregen de unieke kans om met dit eerste escape roomexperiment mee te doen. Als groep werden zij naar binnen gestuurd en daar deed zich een onverwacht dilemma voor. Wij wilden onderzoeken wat de gevolgen waren van dit dilemma op het gedrag van de testpersonen.

Naar het dilemma wordt voor het eerst verwezen in hoofdstuk 3. Het dilemma zelf is in de bijlagen te vinden onder Het dilemma waarmee elke groep werd geconfronteerd. Wij waren benieuwd of de groep individuen zou opofferen om er zelf beter van te worden. Je moet zorgen dat je binnen de tijdslimiet de escape room verlaat, maar als dit niet lukt, zouden mensen elkaar de schuld kunnen geven. Hoe ver gaan zij hierin? Verder hebben we twee voorexperimenten uitgevoerd. Zou je aan de hand van voorexperimenten kunnen bepalen wat het gedrag van individuen en groepen in een escape room zal zijn?

Voor de hoofdvraag kijken we naar de verhouding groep tot individu. Dit is essentieel anders dan de verhouding tussen het individu en de groep of individuen tot individuen. We hebben dus zorgvuldig voor de volgende deelvraag gekozen: Hoe verhoudt de groep zich tot het individu in een escape room, als het gaat om tijd en winst?

Om de hoofdvraag te verduidelijken hebben we drie verschillende deelvragen genomen. Deze deelvragen hebben zeker iets overlappend, maar gaan uit van andere principes. De deelvragen zijn:  In hoeverre is men geneigd om voor groepssucces te gaan of voor eigen succes?  Als mensen niet uit de escape room kunnen komen, in hoeverre geven ze elkaar dan de schuld?  In hoeverre kun je van tevoren, door middel van bepaalde kleine experimenten, bepalen hoe mensen zich zullen gedragen in het ‘grote’ experiment?

Deze deelvragen gaan wij beantwoorden door middel van een experiment in een escape room. Het experiment is uitgevoerd bij Kelders Escape te Leeuwarden. Het experiment is gedaan door vier verschillende testgroepen. De onderzoekers van dit experiment konden live meekijken en ingrijpen indien nodig. Voor de handigheid hebben de onderzoekers de escape room ook zelf ervaren. Wij waren in dit geval de onderzoekers en wij zijn inmiddels al zeer ver gevorderd tot escape roomonderzoekers, door alle handelingen die we hebben ondernomen.

7

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Hoofdstuk 1 bestaat uit het theoretische kader van dit onderzoek. Dit zijn al eerder gepubliceerde werken die betrekking hebben op ons onderzoek. Omdat er nog geen wetenschappelijke gepubliceerde werken zijn over escape rooms, is de bijpassende theorie dun bezaaid. Voor onze voorexperimenten hebben we gebruik gemaakt van het conformity experiment van Solomon Asch en van het prisoner’s dilemma. De theorie over deze twee experimeten is uitgebreid verwerkt in het theoretische kader. Daarnaast wordt kort de theorie en de geschiedenis van de escape room uitgelegd en wordt er een samenvatting gegeven van een interview dat we hebben gehouden met een van de eigenaren van Kelders Escape.

Hoofdstuk 2 bestaat uit de onderzoekstmethode. In dit hoofdstuk staat beschreven hoe wij het onderzoek zullen gaan doen. In hoofdstuk 3 zijn de onderzoeksresultaten daarvan uitgewerkt.

In de volgende drie hoofdstukken zijn de drie deelvragen uitgewerkt.

In hoofdstuk 4 wordt de deelvraag In hoeverre kun je van tevoren, door middel van bepaalde kleine experimenten, bepalen hoe mensen zich zullen gedragen in het ‘grote’ experiment? zeer gedetailleerd uitgewerkt en beschreven. Omdat er nog al wat mogelijke connecties zijn te vinden tussen het gedrag van de voorexperimenten en het gedrag wat de proefpersonen in de escape room vertoonden, is dit een tamelijk lang hoofdstuk. In dit hoofdstuk zal niet alleen worden ingegaan op de connecties, maar ook de verwachtingen en tegenstrijdigheden.

In hoofdstuk 5 wordt In hoeverre is men geneigd om voor groepssucces te gaan of voor eigen succes? uitgewerkt en besproken. Dit is een relatief kort hoofdstuk.

In hoofdstuk 6 wordt de volgende deelvraag behandeld: Als mensen niet uit de escape room kunnen komen, in hoeverre geven ze elkaar dan de schuld? Van de drie deelvragen, is dit de minst belangrijke, als je kijkt naar de gebeurtenissen. We hebben voorexperimenten uitgevoerd die je kunt terugkoppelen aan de derde deelvraag. Het dilemma kun je terugkoppelen aan de eerste deelvraag, maar aan de tweede deelvraag zit niet een gebeurtenis die door ons in werking is gesteld. Voor het beantwoorden van de hoofdvraag is dit echter wel weer een zeer interessante deelvraag.

Hoofdstuk 7 bevat de conclusie. Dit is een samenvattend antwoord op alle deelvragen, maar tevens ook de beantwoording op de hoofdvraag. Uit alle deelvragen zal het belangrijkste nog eens genoemd worden en dit zal dan gekoppeld worden aan de hoofdvraag. Na de conclusie zullen er aanbevelingen worden gedaan voor een volgend onderzoek.

Daarna zal de bibliografie alle werken tonen die zijn gebruikt voor dit verslag. Ter afsluiting hebben we een zeer uitgebreide lijst met bijlagen. Zowel alle tabellen die zijn gemaakt voor, tijdens en na het onderzoek zullen ten toon gespreid worden, maar ook zal ons logboek en nog een aantal andere zaken hierin vermeld worden.

8

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Hypotheses In dit deel vertellen wij kort wat wij verwachten van de antwoorden die op onze onderzoeksvragen zullen komen. Allereerst gaan we dit doen voor de deelvragen, om daarna tot een verwachte conclusie te komen, die weer het antwoord is op de hoofdvraag. Voor het gemak zullen wij de deelvragen herhalen.

In hoeverre is men geneigd om voor groepssucces te gaan of voor eigen succes?

Wij verwachten dat de meeste mensen voor groepssucces kiezen, omdat je als groep de escape room binnengaat en je als groep moet zien te ontsnappen. Toch zullen er een aantal mensen zijn die liever voor hun eigen succes gaan, ook als dit ten koste gaat van anderen. Het wel of niet halen van een escape room is niet een gebeurtenis die je lang met je meedraagt. Het verlangen om de escape room te halen zal er wel zijn, maar wij verwachten niet dat de motivatie om de escape room te halen hoger zal liggen dan de motivatie om als groep te presteren. Als er echter meer druk op de ketel komt, zullen er waarschijnlijk verschuivingen optreden, bijvoorbeeld als het belang van het halen van de escape room groter wordt door een prijs of juist een straf. Ook kan de druk toenemen als de resterende tijd om de escape room te halen steeds minder wordt. Wij verwachten dus dat als groep presteren belangrijker wordt gevonden dan een individueel voordeel. Toch zullen een aantal mensen het individu als middel gebruiken wanneer ze hiervoor de mogelijkheid krijgen. Dit kun je opvatten als eigen succes, maar het groepssucces speelt hierin ook een grote rol. Een eenduidig antwoord denken wij hier niet te vinden, want alle mensen zijn verschillend.

Als mensen niet uit de escape room kunnen komen, in hoeverre geven ze elkaar dan de schuld?

Mensen zullen elkaar naderhand eerder de schuld geven als de irritaties in de escape room hoog oplopen. Wij verwachten echter niet dat de irritaties hoog zullen oplopen. Ieder kan zijn eigen ding doen in de escape room, het is niet een specifieke opdracht die iedereen moet voltooien. Als mensen er niet in slagen een opdracht te halen en anderen wel, dan kunnen de irritaties oplopen, maar dat is niet aan de orde in de escape room. Wij verwachten dus niet dat de proefpersonen in het openbaar mensen de schuld gaan geven, ook omdat de proefpersonen klasgenoten van elkaar zijn en ze nog een tijdje goed met elkaar overweg moeten. Als je de proefpersonen echter persoonlijk vraagt of zij iemand schuldig vinden aan het verlies, dan verwachten we dat sommige wel degelijk iemand de schuld gaan geven. Het kan zijn dat ze zichzelf de schuld zullen geven, maar wij verwachten dat de mens zo in elkaar zit, dat ze het falen van de groep niet direct bij zichzelf gaan zoeken. Enkele testpersonen zullen niemand willen aanwijzen, waartegenover andere testpersonen dit juist wel zullen doen. Mensen zullen dus niet ver gaan om andere mensen de schuld te geven. Hier en daar een kleine verwijt is zeker mogelijk, maar verder dan dat zal het niet gaan.

In hoeverre kun je van tevoren, door middel van bepaalde kleine experimenten, bepalen hoe mensen zich zullen gedragen in het ‘grote’ experiment?

De voorexperimenten geven maar een indicatie van hoe het gedrag van een persoon is. In werkelijkheid zal alles veel gecompliceerder liggen. Wij verwachten dat er wel degelijk verbanden zullen zijn tussen de voorexperimenten en het gedrag in de escape room. Er zullen duidelijke verschillen te zien zijn tussen de uitersten. Daartussenin zullen weinig verschillen merkbaar zijn. Een uiterste is bekennen bij het prisoner’s dilemma en alles goed hebben bij het conformity experiment (zie Hoofdstuk 2: Onderzoeksmethode voor toelichting), daartegenover staat zwijgen en volledig met de groep meegaan. Wij verwachten dat de personen die bekennen en alles goed hebben leiders van 9

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

de groep zijn. Zij kiezen voor eigen succes en zullen sneller mensen de schuld geven. Aan de andere kant zullen juist zwijgers en meelopers zich sneller opofferen voor de groep. Over de personen die resultaten hebben die hier tussenin liggen, valt vrij weinig te zeggen, omdat je niet genoeg informatie zal hebben om alle personen in hokjes te stoppen. Wij denken dus dat je wel degelijk iets kunt zeggen over het gedrag van mensen in een escape room, op basis van de juiste voorexperimenten.

Hoe verhoudt de groep zich tot het individu in een escape room, als het gaat om tijd en winst?

Al dan niet groepsdruk, het individu zal wijken voor de groep. Wij denken dat de groep sterker zal zijn dan het individu. De groep is niet sterker dan alle individuen, maar de groep zal het individu gebruiken als een middel om er beter van te worden. Het is echter een tweezijdig verhaal. Er zullen ook mensen zijn die voor eigen succes gaan, die koste wat het kost de escape room willen uitspelen.

Zij zullen onder het mom van groepssucces hun eigen succes willen nastreven. De groep zal individuen niet zo snel de schuld geven, verwachten wij, omdat je als groep presteert en mogelijk als groep faalt. De groep verhoudt zich dus tot het individu als een machtig iets, als het gaat om tijd en winst. De groep is als het ware de baas over het individu.

10

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Hoofdstuk 1: Theoretisch kader In dit hoofdstuk wordt ingegaan op literatuur die betrekking heeft op de voorexperimenten en worden zaken belicht over het begrip escape room. Verder dient deze literatuur als hulpbron voor toekomstig onderzoek.

Geschiedenis van de escape room De geschiedenis van de escape room begint bij de gaming-industrie. Online speelde men spelletjes waarbij het doel was om uit een gesloten kamer te komen door middel van raadsels op te lossen en hints met puzzels te verbinden. Zo’n dergelijk spel werd voor het eerst in 1983 gemaakt onder de naam ‘The little-known Planet Mephius’ door Eiji Yokoyama. In 2007 werd de ‘Real Escape Game’ geïntroduceerd door Takao Kato. Het jaar daarop verspreidde dit fenomeen zich over geheel Azië, waarop het in 2011 voor het eerst in Europa aankwam, en wel in Boedapest, Hongarije. In 2012 vliegt de trend ook over naar de Verenigde Staten, die in 2015 al 370 verschillende escape roomlocaties kende. De industrie vestigde zich in ons land voor het eerst in 2013 en het aantal locaties steeg snel: in 2015 waren er 133 locaties, waarmee Nederland het land is met de meeste escape rooms per vierkante kilometer.1 Dit laat zien dat escape rooms hier steeds populairder worden. 2, 3, 4, 5, 6

Wat is een escape room?

Dit deel is grotendeels letterlijk overgenomen van de site van Kelders Escape om een beeld te geven van hoe iemand een escape room binnengaat en wat dit nou eigenlijk is.

Volgens Kelders Escape is een escape room een ruimte waarin je als groep wordt opgesloten. Zodra de deur achter je gesloten is, gaat de klok lopen en begint de tijd te tikken. Je moet zorgen dat je binnen 60 minuten weer buiten staat, anders heb je verloren. Zodra je binnen bent, moet je op zoek naar raadsels, puzzels en andere spelletjes. Tijdens het oplossen van de raadsels, de puzzels en het ontcijferen van codes, ontstaan er weer andere codes voor kluizen en sloten. Ook komen sleutels tevoorschijn voor het openen van onder andere kisten. Lukt het je om al deze processen binnen 60 minuten op te lossen, dan heb je de escape room goed doorstaan.

Bij Kelders Escape zijn diverse spelregels van toepassing, deze zullen bij de meest escape rooms gelden overigens. De spelregels die duidelijk op de website vermeld zijn, staan hieronder: 

De escape room is geschikt voor 2 tot 8 personen per boeking.



Minimum leeftijd voor deelname is 16 jaar. Slechts onder begeleiding van een volwassene mogen kinderen van 14 jaar de escape room spelen.



Zorg dat jullie ongeveer 15 minuten voor aanvang aanwezig zijn, te laat komen kan consequenties hebben voor de speeltijd.



Alles wat vast zit, zit vast, het hoeft niet kapot.

1 [CITATION Mar16 \l 1033 ] 2 [ CITATION Stu15 \l 1033 ] 3 [ CITATION Luc14 \l 1033 ] 4 [ CITATION Sal15 \l 1033 ] 5 [ CITATION Jes16 \l 1033 ] 6 [ CITATION Eve14 \l 1033 ]

11

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf



Cameratoezicht is aanwezig, voor het geven van juiste hints.



Toegang tot de escape room en het spelen van dit spel is geheel op eigen risico.



Wij zijn niet verantwoordelijk voor persoonlijke eigendommen en of schade hieraan. Kluisjes worden ter beschikking gesteld om waardevolle spullen in op te bergen.

Om een snelle tijd neer te zetten of om toch nog op het nippertje eruit te komen, geeft Kelders Escape enkele tips, zodat een persoon zich beter kan handhaven in de escape room. Allereerst is het belangrijk om de spelregels goed door te lezen, zodat je weet wat wel of niet kan. Dit bespaart je tijd in de escape room, maar zorgt er ook voor dat je niet gedoe krijgt achteraf, als er iets niet volgens de spelregels is gegaan. Het is belangrijk om raadsels en puzzels op te lossen, maar voordat je dit kunt doen, zul je eerst zeer goed moeten zoeken. Kijk onder kastjes, zoek in de laden, trek alles waar iets in kan zitten open en zorg dat je alles wat je hebt gevonden goed bewaart. Als je sleutels hebt gevonden, ga dan alle sloten na, als je codes hebt gevonden, ga dan alle cijfer en lettersloten of kluizen na. Soms moet je dingen combineren. Een code kan niet altijd ‘zomaar’ gevonden worden, zorg er daarom voor dat je combineert, dat je patronen en verbanden zoekt en vooral logisch kunt denken. Kleuren, symbolen, cijfers, namen, volgordes, alles kan een betekenis hebben, maar zorg wel dat je de goede dingen combineert. Als een code ervoor heeft gezorgd dat een slot open is, zorg dan dat je de code weggooit of in ieder geval meldt dat deze code al is gebruikt, anders gaan mensen mogelijk nog een keer de code proberen, wat zonde is van de tijd. Communicatie is zeker van belang, je kunt elkaar helpen, maar vertel ook zeker dingen die je hebt gedaan, om dubbel werk te besparen.

Het allerbelangrijkste is natuurlijk; let op de tijd! 7

Interview met Kelders Escape De volgende tekst is afgeleid uit een interview met Kelders Escape. We hadden een interview met een van de beheerders van Kelders Escape, Tessa Veenstra. Een groot deel van het interview is verwerkt in de bijlage onder Interview met Kelders Escape. Dat interview is voor een deel gecensureerd in verband met de zwijgplicht die we hebben over gebeurtenissen in de escape room. Verder zijn alle reacties die niet voor de algemene zaken gelden ook weggehaald in het interview in de bijlage. Hieronder staan alleen de belangrijkste zaken van dat interview, wat direct verbinding heeft met ons onderzoek.

In elke groep ziet Kelders Escape wel haantjesgedrag, dat een iemand de leiding neemt en het hoogste woord neemt van hoe en wat. Dat komt eigenlijk wel in elke groep voor. Het is ook niet verkeerd om een haantje in de groep te hebben om het overzicht te bewaren. Er wordt van tevoren niet afgesproken wie de leider is, dat gebeurt eigenlijk heel natuurlijk. Het wordt soms wel afgesproken, er worden van tevoren ook wel tactieken afgesproken, maar het meeste gebeurt op natuurlijke wijze.

Als sommige groepen de escape room niet halen, dan kan en er geklaagd en gemopperd worden.

Het is duidelijke dat er dan naar bepaalde personen wordt gewezen, bijvoorbeeld als een kast niet goed is doorzocht. Als mensen niet goed tegen hun verlies kunnen, kunnen ze erg teleurgesteld uit de escape room komen en wordt die teleurstelling geuit. Kelders Escape laat de groepen die niet uit de kamer zijn gekomen wel zien wat ze nog hadden moeten doen. Dit vermindert toch ook wel de teleurstelling, maar dan krijg je ook dat mensen naar elkaar gaan wijzen.

7 [ CITATION Kelzd \l 1033 ]

12

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Kelders Escape ziet soms wel dat er iemand is die helemaal niets doet, maar dit is dan uit eigen initiatief, er wordt eigenlijk nooit iemand echt buitengesloten in het spel. Er wordt nooit iemand zwart gemaakt, tenzij er al onderlinge spanningen waren. Dus iemand bewust uit de groep zetten is nog nooit aan de orde geweest. Kelders Escape verwacht dat als de mogelijkheid zich voordoet om mensen uit de groep te zetten voor extra tijd er zeker groepen zijn die dat overwegen. Veel zal het niet gebeuren.

Het Conformity experiment Solomon Eliot Asch (14 september, 1907 - 20 februari, 1996) was een Poolse psycholoog en pionier in de sociale psychologie in de Verenigde Staten. Hij creëerde rudimentaire stukken over verschillende aspecten van de sociologie. Hieronder vallen bijvoorbeeld de invloed van autoriteit op overtuigende boodschappen en overeenstemming.8 Bij dit laatste stelde Asch de vraag in hoeverre mensen bereid zijn hun eigen overtuiging aan de kant te zetten als meerdere andere mensen iets anders zeggen: Persoon 1 denkt aanvankelijk A; Persoon 2, 3, 4, 5, 6, 7 en 8 zeggen B; Persoon 1 kiest hierdoor B, al lijkt dit voor hem of haar niet de goede keuze.

Asch verrichtte zijn eerste overeenstemmingsexperimenten in 1951. Groepen van zeven tot negen mannelijke studenten namen deel aan een eenvoudige zintuiglijke test. In werkelijkheid was iedereen behalve een iemand een acteur en de echte focus van het experiment lag op de manier waarop de testpersoon zou reageren op het gedrag van de acteurs. Deze acteurs wisten het werkelijke doel van het experiment, maar werden op dezelfde manier geïntroduceerd tot het onderwerp als de testpersoon. Iedere student kreeg dezelfde kaart te bekijken met hierop een lijn, gevolgd door een kaart met hierop nog drie lijnen aangeduid als “A”, “B” en “C”. Eén van deze lijnen was dezelfde lengte als de lijn op de eerste kaart en de andere twee lijnen waren duidelijk korter of langer, zo, dat er werd verwacht dat er 100% correcte responsies zouden zijn. Elke deelnemer werd vervolgens gevraagd om hardop te zeggen welke lijn in lengte overeenkwam met de lijn op de eerste kaart. Voorafgaand aan het experiment werden alle acteurs specifieke instructies gegeven over hoe ze moesten reageren op elke ‘trial’, elke ‘kaartpresentatie’. Ze zouden altijd unaniem één lijn kiezen, maar bij sommige trials zouden ze het correct antwoord kiezen en bij sommige het incorrecte antwoord. De acteurs werden zodanig geplaatst dat de testpersoon altijd als laatste zou reageren.

De deelnemers werden achttien trials voorgeschoteld. Op de eerste twee proeven gaven zowel de acteurs als de testpersoon het juiste antwoord. Echter, bij de derde trial zouden de acteurs allen het verkeerde antwoord geven. Deze ‘verkeerde’ reactie zou vervolgens herhaald worden bij elf van de resterende vijftien trials. Het gedrag van de testpersoon werd bij deze twaalf trials onderzocht: hoeveel testpersonen zouden hun antwoord veranderen om te voldoen aan die van de zeven acteurs, ondanks het feit dat het fout is? De testpersonen werden geïnterviewd na het onderzoek en werden hierbij ook ingelicht over het ware doel van de studie.

Zonder de druk van de keuzes van de acteurs gaven de testpersonen in minder dan 1% van de situaties het verkeerde antwoord. Toen de testpersonen werden blootgesteld aan de verkeerde keuzes bleef de meerderheid van de trials nog steeds door de testpersonen correct beantwoord (63.2%), maar een aanzienlijk deel van de testpersonen gaf door de druk van overeenstemming toe en gaf een incorrect antwoord. Hierdoor was 36.8% van de antwoorden van de testpersonen uiteindelijk incorrect. Uit de antwoorden bleken sterke individuele verschillen: slechts 5% van de testpersonen gaf elke keer toe aan de groep. 25% ging elke keer voor zijn eigen aanvankelijke keuze.

8 [CITATION Sol16 \l 1033 ]

13

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

De overige testpersonen gaven enkele keren toe aan de groepsdruk. In het geheel gaf dus 75% minimaal een keer een verkeerd antwoord. 9, 10, 11

Figuur 1: De bovenste lijn geeft de controlegroep van Asch aan, zij werden niet blootgesteld aan groepsdruk. De onderste lijn Figuur 2: Het percentage foute antwoorden bij de 'foute trials' bij laat het percentage correcte antwoorden verschillende groottes van acteurs. (Asch, Effects of Group zien bij elk van de twaalf 'foute trials'. (Asch, Pressure Upon the Modifications and Distortion of Judgements , Effects of Group Pressure Upon the 1951) Modifications and Distortion of Judgements , 1951) Waarom schikken mensen zich naar een groep?

Wanneer mensen een oordeel moeten geven over een bepaald aspect van de realiteit in het bijzijn van anderen, dan hebben zij twee grote zorgen: ze willen het bij het rechte eind hebben en ze willen een goede impressie hebben op anderen. Om vast te stellen wat juist is, hebben deze individuen twee bronnen van informatie: wat hun waarneming van de fysieke werkelijkheid aangeeft en wat anderen zeggen. Gedurende hun hele leven hebben mensen geleerd het belang van beide bronnen te waarderen. Vele malen hebben ze de waarde van hun eigen oordeel kunnen merken, aan de andere kant komt veel van de informatie die ze weten van anderen en heeft het bewezen nuttig te zijn om af en toe op anderen te vertrouwen. Verder komen deze twee bronnen veelal overeen, waardoor een stabiel beeld van de werkelijkheid wordt gegenereerd.

De situatie van geen overeenstemming zet een persoon echter voor een dilemma: de twee, in principe betrouwbare bronnen komen niet overeen. Als in deze situatie een persoon overeenstemt met de groep, ondergaat deze persoon informatieve invloed. Hij vertrouwt op anderen omdat hij hun oordeel meer vertrouwt dan zijn eigen. Er is, echter, nog een reden waarom mensen met een groep overeenstemmen. Omdat we afhankelijk zijn van anderen voor de voldoening van verschillende behoeften, we hebben immers sociale banden met personen, is het belangrijk dat we ervoor zorgen 9 [ CITATION SEA51 \l 1033 ] 10 [ CITATION SEA52 \l 1033 ] 11 [ CITATION NEM41 \l 1033 ]

14

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

dat ze ons ‘aardig’ of ‘leuk’ vinden. Omdat het kan worden verwacht dat het niet met anderen eens zijn, kan leiden tot afkeer en dat het wel met hen eens zijn, kan leiden tot affectie, tot een positievere evaluatie, zijn mensen geneigd met een groep in overeenstemming te zijn om normatieve redenen.

Als iemand in een situatie van geen overeenstemming terecht komt en met de groep overeenstemt om voorgenoemde reden, noemen we het normatieve invloed. 12

Met wat voor soort groepen en opdrachten heb je te maken in een escape room?

Selectie versus Waardering Binnen het domein van coöperatieve cognitieve taken moet ten eerste het verschil van selectie en waardering worden gemaakt. Selectie houdt in dat de groep een keuze moet maken uit twee of meer opties. Neem als voorbeeld een echtpaar die een auto wil kopen. Daarentegen houdt waardering in dat je een waarde aan meerdere kwaliteiten van iets geeft om deze zo af te wegen tegen andere dingen. Neem als voorbeeld hetzelfde echtpaar die nu naar het comfort van de auto kijkt en deze een waarde geeft van 1 tot 5.

Er moet een tweede verschil tussen de beide begrippen worden aangekaart. Een waardering leent zich voor compromissen: als de ene persoon een waarde van 1 aan iets geeft en de ander een 3, kan dit worden opgelost door een compromis van 2. Dit is echter moeilijker bij selectie. Om bij het voorbeeld van de auto te blijven, stel dat persoon 1 een Honda wil en persoon 2 een Ford. In dit geval is er geen duidelijke optie tot compromis.

We stellen vast dat een escape room zich bevindt op het gebied van selectie. De raadsels en puzzels hebben een antwoord dat los staat van iemands waardering.

Cognitieve versus Oordelende Opdrachten Een tweede verschil binnen dit domein is dat van de cognitieve opdrachten versus de oordelende opdrachten. Het kernverschil tussen beide is dat cognitieve opdrachten een duidelijk, demonstreerbaar antwoord hebben in tegenstelling tot oordelende opdrachten die dit niet hebben.

In de praktijk vallen de meeste taken tussen beide zuivere begrippen. In hoeverre een taak cognitief of oordelend is, hangt af van de demonstreerbaarheid van het antwoord. Deze hangt op zijn beurt af van vier andere eigenschappen. Ten eerste moet er een gemeenschappelijk systeem zijn waarin de taak wordt gedaan. Ten tweede moet er genoeg informatie zijn om de taak van een antwoord te kunnen voorzien. Ten derde moeten de individuen met het correcte antwoord in staat zijn en gemotiveerd genoeg zijn om te laten zien hoe de gegeven informatie leidt tot het juiste antwoord.

Ten vierde moeten degenen die niet het correcte antwoord weten voldoende vertrouwd zijn met het systeem waarin de taak wordt behandeld om de demonstratie van correctheid te begrijpen.

We stellen vast dat een escape room zich bevindt op het gebied van cognitieve opdrachten. Er is een gemeenschappelijk systeem, namelijk de escape room met puzzels en raadsels die tevens een systeem gebruiken die elke persoon geacht wordt te begrijpen. Er is voldoende informatie om de raadsels op te lossen, of tenminste de mogelijkheid om voldoende informatie te vergaren om deze op te lossen. Degenen die het goede antwoord denken te hebben, kunnen dit uittesten. Zo voldoet een escape room aan de vier voorwaarden van demonstreerbaarheid.

Collectieve keuze, Oordeel en Probleemoplossing 12 [ CITATION Milzd \l 1033 ]

15

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Bovenstaande verschillen kunnen we samenvatten met behulp van een tabel. We zien dat keuzes als probleemoplossingen getypeerd worden door een groep die een van meerdere opties moet kiezen.

Er hoort echter bij probleemoplossing een demonstreerbaar correct antwoord, wat bij een keuze niet het geval is. Daarom geven we een oordelende selectie de term keuze en een cognitieve selectie de term probleemoplossing. Waarderingen kunnen tevens een demonstreerbaar antwoord hebben, namelijk in de vorm van een schatting, neem als voorbeeld het schatten van het aantal dropjes in een kom. We geven cognitieve waarderingen dus de term schatting. Daarentegen kunnen oordelende waarderingen niet worden gecontroleerd en hieraan geven wij daarom de term oordeel.

Schema voor het categoriseren van groepsopdrachten Selectie

Waardering

Oordelend

Keuze

Oordeel

Cognitief

Probleemoplossin g

Schatting

We zien dat een escape room onder cognitieve selectie valt, immers wordt er van de deelnemers verwacht raadsels op te lossen. Er is nu vastgesteld met wat voor opdrachten escape roomdeelnemers zich bezighouden.13

Het Prisoner’s dilemma Het prisoner’s dilemma is één van de bekendste dilemma’s uit de geschiedenis. Het is onderdeel van de speltheorie. Het werd oorspronkelijk bedacht door Merrill Flood en Melvin Dresher werkzaam bij RAND in 1950. Albert W. Tucker bedacht uiteindelijk het spel met de gevangenis, verschillende straffen en beloningen en noemde het prisoner’s dilemma. Het is niet een experiment dat direct uitgevoerd is, maar het is een toepassing van de speltheorie. De speltheorie is een bepaalde techniek om situaties door middel van strategische interacties tussen verschillende beslissingsnemers te analyseren en de uitkomst daarvan te voorspellen. Binnen deze speltheorie wordt gekeken welke keuzes een speler heeft en hoe die keuze beïnvloed kan worden door de keuze van andere spelers of tegenspelers.14, 15 Het prisoner’s dilemma, ook wel het gevangenenprobleem, is een toepassing van de speltheorie. Bij eenzijdig handelen verbetert de uitkomst niet, maar door een samenwerking met de andere partij aan te gaan, kan er een betere uitkomst tot stand komen. Dit is in heel veel opzichten toepasbaar in de maatschappij. Van het prisoner’s dilemma zijn verschillende varianten. De gedachte bij deze variaties is wel telkens hetzelfde, maar het aantal jaar dat de gevangenen de bak in moeten is bijvoorbeeld verschillend. Soms wordt het experiment niet met gevangenen gedaan, maar met 13 [ CITATION Sta01 \l 1033 ] 14 [CITATION Blo16 \l 1043 ] 15 [ CITATION PauZD \l 1043 ]

16

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

voorbeelden uit de maatschappij, waarbij het dus niet om jaren gaat, maar het idee achter het coĂśperatieve handelen tegenover alleen staan is wel degelijk aanwezig. In veel gevallen is de hypothetische situatie dus hetzelfde.

Het prisoner’s dilemma gaat over twee gevangen, die beide onafhankelijk van elkaar een keuze moeten maken. Dit dilemma wordt nog vaak gebruikt als voorbeeld op scholen, daarbij worden de gevangen en gevangenisbewaarders verdeeld onder de leerlingen. Hetzelfde verhaal wordt telkens verteld en beide verdachten moeten een keuze maken, overleggen is verboden. Een voorbeeld wordt hier besproken. In de stad is een ernstig misdrijf gepleegd. Twee gewapende personen worden even verderop opgepakt. Naar aller waarschijnlijkheid hebben zij de overval gepleegd, waarbij ook gewonden zijn gevallen, maar enig bewijs ontbreekt. Beide worden ze meegenomen naar het bureau en apart in een cel gezet, waardoor communicatie onmogelijk is. De openbaar aanklager doet elke verdachte apart van elkaar een voorstel. De verdachten hebben twee opties: zwijgen of bekennen.

Als ze zwijgen heeft dat gevolgen, maar als ze bekennen, heeft dat zeker ook gevolgen. De aanklager legt de mogelijkheden uit.

Celstraf in jaren

Zwijgen

Zwijgen

Bekennen

2

6 2

Bekennen

0

0

4 6

4

Als beide gevangenen blijven zwijgen, dan krijgen beide een lichte straf, wegens wapenbezit zonder een geldige vergunning. Justitie kan de gevangenen niets maken, omdat elk belastend bewijs ontbreekt. Als echter iemand wel bekend, dan zal diegene worden vrijgesproken, wegens medewerking aan een onderzoek. De ander daarentegen zal de komende zes jaar in gevang doorbrengen. Als beide criminelen bekennen, dan zal de straf verdeeld worden over de beide criminelen, want ze hebben meegewerkt aan het onderzoek, maar zijn wel beide schuldig, vandaar dat beide een gevangenisstraf van vier jaar krijgen. De gevangenen mogen er even over nadenken, maar overleggen is niet mogelijk. De vraag is dan: wat kan een gevangene het beste doen?

Er zijn verschillende theorieĂŤn over wat het beste is voor de gevangenen, maar een aantal dingen zijn zeker vast te stellen. De beslissing van de gevangenen hangt ook af van de band van de verdachten.

Als het familie of beste vrienden zijn, dan zullen ze waarschijnlijk minder snel de ander bedriegen, dan wanneer het twee personen zijn die alleen voor deze overval hadden samengewerkt. De gehele essentie van dit dilemma is dat het voor beide verdachten samen veel beter is om te zwijgen, maar elke verdachte denkt alleen aan zijn eigen voordeel. Voor de verdachte zelf is het veel beter om te bekennen, ongeacht wat de ander doet. Bekennen is in dit geval de dominante strategie. Als de ander zwijgt, ben jij vrij. Als die ander ook bekent, dan zit je maar vier jaar. Als je zwijgt, dan heb je kans op een gevangenisstraf van zes jaar, maar misschien ook wel twee, terwijl je ook op vrije voeten kan staan.

17

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

De beslissing die deze bedachte delinquenten moeten maken is een keuze op basis van vertrouwen.

Als beide gevangen elkaar echt vertrouwen en elkaar de vrijheid gunnen, dan is samenwerken, dus beide zwijgen, veruit de beste optie. Het dilemma kenmerkt zich dus niet alleen door wat iemand als persoon zou doen, maar ook door het feit wat de ander zou doen. Iemand zijn keuze is dus niet geheel onafhankelijk, die persoon houdt altijd rekening, in positieve of negatieve zin, met de ander. 16.

17

Hoewel het idee van het prisoner’s dilemma al sinds de jaren vijftig bekend is, was er tot voor kort nog geen onderzoek gedaan bij echte gevangenen, waar het hele fenomeen in de basis over gaat.

Twee onderzoekers uit Hamburg kwamen tot conclusie dat in 55% van de gevallen de gevangenen gingen samenwerken. Dit tegenover de 37% bij de studenten. Het onderzoek ging niet over straffen, maar over beloningen in de vorm van tabak en koffie. Alleen was het onderzoek bij de gevangen anders dan bij studenten. Verschillende factoren waren dus anders, waardoor er geen geldige conclusie getrokken kan worden. Toch is het frappant dat er zoveel over dit ethische dilemma geschreven is, terwijl er nog nooit een onderzoek is geweest of dit in de praktijk ook werkt bij gevangen. Bij het onderzoek doen naar het prisoner’s dilemma moet je je dus goed realiseren wat je precies onderzoekt en hoe je onderzoek in elkaar steekt. 18 Van dit wereldberoemde dilemma is ook een Britse spelshow gemaakt, genaamd Golden balls. Dit programma is twee jaar lang op de Britse tv geweest tussen 2007 en 2009. Het werd geproduceerd door Endemol. Het werd gepresenteerd door Jasper Carrott en werd uitgezonden door de BBC. Tijdens de laatste ronde moeten de twee kandidaten een geldbedrag verdelen. Ze kunnen elk apart kiezen voor split of steal. Als beiden split kiezen wordt het gewonnen geldbedrag eerlijk verdeeld over beide kandidaten. Als eentje echter voor steal kiest, dan gaat al het geld naar die persoon en blijft de ander met lege handen. Als beide personen steal kiezen, dan krijgen beide personen niets. Voordat de spelers moeten kiezen, kunnen ze een halve minuut overleggen, wat bij het originele fenomeen niet het geval is.19, 20

16 [ CITATION PauZD1 \l 1043 ] 17 [ CITATION Ham12 \l 1043 ] 18 [ CITATION Cha13 \l 1043 ] 19 [ CITATION Wik \l 1043 ] 20 [ CITATION Bar13 \l 1043 ]

18

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Hoofdstuk 2: Onderzoeksmethode De voorexperimenten Voor de voorexperimenten maken we gebruik van de theorie van het conformity experiment van Solomon Asch en het prisoner’s dilemma. De theorie achter beide experimenten staat verwerkt in het theoretische kader. De onderzoeksmethode die wij toepassen op beide experimenten is redelijk gelijk aan het echte experiment. In dit hoofdstuk leggen wij onze insteek van beide experimenten uit. Nick zal met twee testpersonen per keer het prisoner’s dilemma met onze testpersonen doen, daarvoor zal Tjardo met acteurs en één testpersoon per keer het conformity experiment van Asch afnemen.

Nick zal plaatsnemen in lokaal 315, Tjardo zal beschikken over lokaal 316 op het Bogerman.

Dinsdagochtend 25 oktober zullen alle testpersonen beide experimenten ondergaan. De leerlingen worden verwacht om de zes minuten voor lokaal 316. De experimenten zullen ongeveer drie kwartier per leerling duren. Dit zal ook alle informatie zijn die de leerlingen van tevoren mogen weten. We maken een lijst met welke personen zich op welke tijden moeten melden. Zoals gezegd, staat er dus op deze lijst om de zes minuten iemand anders ingepland. De leerlingen moeten een paar minuten voor aanvang aanwezig zijn en ze moeten voor lokaal 316 wachten, totdat wij ze ophalen. De leerlingen worden opgehaald door Tjardo, vervolgens moeten ze een handtekening zetten voor zwijgplicht. Daarna zal het experiment bij Tjardo plaatsvinden. Als ze daar klaar zijn, moeten ze doorlopen naar Nick. Daar zullen ze op de foto gezet worden, een enquête maken, moeten ze betalen voor deelname aan het experiment en zullen ze worden geconfronteerd met het prisoner’s dilemma.

Na dit gedaan te hebben, zal het vooronderzoek afgelopen zijn.

Onze interpretatie op het Conformity experiment van Solomon Asch De theorie achter het conformity experiment valt na te lezen in hoofdstuk 1 onder Het Conformity experiment. Als een leerling naar binnen zal worden geroepen, zitten daar al vijf andere leerlingen klaar in een halve maan vorm, zoals in onderstaande tekening is aangegeven.

Zij zullen allemaal acteurs zijn, maar dat mogen onze testpersoon niet weten. De acteurs zullen leerlingen zijn die de rondes daarvoor testpersonen waren. Zo schuiven de acteurs telkens door. Ze beginnen op de rode plaats, de plaats van testpersoon. Na elke experiment schuiven de leerlingen 19

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

een stoel op met de klok mee. De stoel zal in het echt niet rood zijn, alle stoelen zullen hetzelfde zijn.

De acteurs krijgen van tevoren van ons instructies, dus voordat de testpersoon naar binnen komt. De acteurs moeten namelijk allemaal hetzelfde antwoorden.

Tjardo zal een verhaaltje over een visuele test houden. Dit is dus niet het echte experiment, maar dat mogen de testpersonen niet weten. Ze zullen allemaal drie lijntjes te zien krijgen. Lijntje A, B, C en X. Lijntje A, B en C zijn verschillend qua lengte. Alle zes leerlingen moeten zeggen welk lijntje qua lengte gelijk is aan het lijntje X. We zullen een PowerPoint tonen met dia’s waarop de lijntjes zijn afgebeeld.

Deze opgaven zullen we zelf maken. De leerlingen zullen tien keer achter elkaar lijntjes moeten vergelijken. Als voorbeeld is hieronder opgave 2 weergeven uit de PowerPoint die we zullen gebruiken. Het goede antwoord is hier A.

We zullen de hele tijd tegen de klok in gaan met antwoorden, dus onze testpersoon moet telkens als laatste antwoorden. Iedereen moet na elkaar antwoord geven, zodat we altijd als laatste het antwoord van onze testpersoon zullen krijgen. De acteurs moeten helemaal niet op de lijntjes letten.

In de PowerPoint zullen namelijk verborgen aanwijzingen staan, die zij moeten opvolgen. Geen van de testpersonen zal deze verborgen aanwijzingen mogen doorgronden tijdens het afnemen van de test, dus de aanwijzingen moeten heel subtiel aangebracht worden. In de aanwijzing zal staan welk antwoord zij moeten geven. Dit zal soms het goede antwoord zijn, maar vaak ook niet. De acteurs letten dus helemaal niet op de lijntjes op het scherm, zij zullen dus ook niet de lijntjes gaan vergelijken. De acteurs zullen op de aanwijzingen letten in de PowerPoint. Deze aanwijzing zal aangeven welke letter ze bij die opgave moeten noemen. De testpersoon zal dan bijvoorbeeld vijfmaal het antwoord A voorbij horen komen, terwijl hij echt denkt dat het B is. Het juiste antwoord is dan ook B, maar onze acteurs zullen allemaal A moeten zeggen. De testpersoon gaat dan twijfelen of hij met de groep mee zal gaan of dat hij voor zijn eigen intuĂŻtie kiest. Zal hij dan voor A gaan of toch voor B? Alle antwoorden zullen door Tjardo worden genoteerd, zonder dat de personen daar zicht op hebben. Na tien keer lijnen te hebben vergeleken, zal dit experiment klaar zijn. Aan de testpersonen zal worden verteld dat de andere personen acteurs zijn. Degene die testpersoon was, zal acteur worden en de acteur die het langst daar zit, moet naar het volgende experiment, naar Nick.

20

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Onze interpretatie op het Prisoner’s dilemma Bij Nick zal een experiment worden gedaan met twee testpersonen tegelijkertijd. De twee desbetreffende personen moeten met de ruggen tegen elkaar aan zitten. Nick zal het scenario uitleggen. Dit scenario zullen wij niet het prisoner’s dilemma noemen, maar dat is het eigenlijk wel.

De theorie en het scenario zijn te lezen in het eerste hoofdstuk onder Het Prisoner’s dilemma. De leerlingen moeten onafhankelijk van elkaar bordjes omhoog houden met ZWIJGEN of BEKENNEN. Ze moeten de keuze maken op basis van persoonlijke voorkeur en intuïtie en niet op basis van de persoon die achter hen zal zitten. Zo hopen we te voorkomen dat ze de keuze niet gaan maken op de relatie met degene die achter hen zal zitten. Nick zal kort de situatie uitleggen, waarin de testpersonen, de gevangenen, zich bevinden. Daarbij krijgen ze onderstaand schema voorgeschoteld.

Via een beoordelingsschema zal Nick de testpersonen beoordelen. Niet alleen hun keuze wordt opgegeven, maar ook de duur tot het antwoord, of er erge twijfel is en de motivatie voor hun keuze.

Na deze twee relatief korte experimenten moeten de testpersonen nog een enquête invullen. Deze enquête is te vinden in de bijlagen onder Afgenomen enquête tijdens het voorexperiment. Deze enquêtes zullen we niet direct gebruiken, maar als een testpersoon vreemd of afwijkend gedrag zal vertonen tijdens het experiment in de escape room, kunnen we naar de enquêtes kijken om te zien of deze het gedrag verklaren.

Het experiment in de escape room Het werkelijke onderzoek gaat plaatsvinden bij Kelders Escape te Leeuwarden. Vier groepen zullen de escape room ervaren, per groep is er een tijdsduur van twee uur beschikbaar. Het onderzoek zal plaatsvinden op 10 november 2016. De eerste groep zal om 9:00 arriveren, de volgende groep twee uur later en zo door tot 17:00. Naast de testgroepen zullen wij en de beheerders van de escape room aanwezig zijn. De testgroepen zullen bestaan uit 28 vwo-5-leerlingen. Op die manier sturen we vier groepen van zeven leerlingen naar binnen. De groepen zullen zijn samengesteld op basis van voorexperimenten. Wij zullen zelf om 8:00 ter plaatse zijn om het experiment voor te bereiden. Van 8:00 tot 9:00 zullen we de laatste zaken doorspreken met Kelders Escape, zorgen we ervoor dat er een ‘control room’ gebouwd wordt en dat alle techniek aangesloten wordt. Voor 8:00 zullen we beide al in Leeuwarden zijn om een camera en geluidsapparatuur op te halen.

In de escape room zelf hangt een camera, deze zullen we ook gebruiken om tijdens de experimenten live mee te kijken. Deze beelden zijn echter alleen live te zien en kunnen we naderhand dus niet terugkijken. Daarom gaan we nog een camera plaatsen in de escape room. Deze camera heeft een microfoon bij zich, waarmee we geluid kunnen opnemen en afspelen. Ook met deze camera kunnen we live meekijken, daarnaast neemt deze camera alles op, zodat we naderhand zaken kunnen terugkijken. Wij zullen gezamenlijk plaatsnemen achter een tafel met alle benodigdheden voor het onderzoek. Op deze tafel zullen twee laptops komen, een tv-scherm, een walkietalkie, 21

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

schrijfmateriaal, de map van Kelders Escape met alle opdrachten en nog een aantal andere zaken. De ene laptop zal dienen als beeld voor de online camera die altijd in de escape room aanwezig is. De andere laptop zal worden gebruikt om notities op te maken. Op het tv-scherm zullen de beelden verschijnen die door de extra camera worden uitgezonden.

De groepen zullen naar aanleiding van de resultaten van de voorexperimenten ingedeeld worden. We hebben de beschikking over 28 leerlingen. We proberen de groepen zo eerlijk mogelijk te maken, dus elke groep zal dezelfde soort leerlingen hebben. De testpersonen die het meest met de groep mee zullen gaan met onze vorm van het conformity experiment verdelen we over de vier groepen. De testpersonen die iets minder met de groep mee gaan, zullen we ook weer verdelen over de vier groepen. Dit doen we net zolang, totdat iedere groep dezelfde soort samenstelling heeft. Bij het vormen van de groepen gaan we niet alleen hier naar kijken. De meeste testpersonen hebben zich als groep opgegeven. We willen niet dat allerlei vrienden in één en dezelfde groep komen, dus moeten we zorgen dat we vrienden gaan verspreiden over de verschillende groepen. Daarnaast gaan we kijken naar de roosters van de leerlingen. Leerlingen die betrekkelijk vroeg uit zijn, willen we niet in de laatste groep plaatsen. Ook leerlingen die normaal laat in zijn, willen we niet in de eerste groep plaatsen. Ten slotte gaan we kijken naar de verdeling van jongens en meisjes in een groep, die moeten natuurlijk evenredig zijn verdeeld over de groepen. Op deze vier aspecten gaan wij de groepen inrichten.

Voordat de leerlingen de escape room mogen betreden, moeten wij eerst nog een paar mededelingen doen. Wij moeten het verhaal, het thema, vertellen van de escape room. Het verhaal is terug te vinden in de bijlage onder Het verhaal van Kelders Escape. Wij moeten ervoor zorgen dat ze niet aan de kabels, de camera’s, het geluidsapparatuur en dergelijke komen. Dit is namelijk niet de bedoeling van de escape room en het kan alleen maar schade aanrichten. Verder mogen ze niet gaan gokken wat de oplossing is, want dat zou de uitkomst van het onderzoek kunnen beïnvloeden. Wij moeten zorgen dat we niet te veel prijs geven van het onderzoek, als de leerlingen de escape room nog in moeten. De leerlingen hebben toestemming om twee tips te vragen via de walkietalkie, andere communicatie is hierdoor ook mogelijk.

Wij gaan voor aanvang van de leerlingen een brief met een dilemma verstoppen achter een van de wanddecoraties in de escape room. Dit dilemma is ook uitgewerkt in de bijlage onder Het dilemma waarmee elke groep werd geconfronteerd.

Normaliter is de tijdsduur van een escape room 60 minuten, wij geven de leerlingen echter maar 50 minuten. De groep kan extra tijd krijgen in ruil voor leerlingen, zoals te lezen valt in de bijlage. Wij zullen nauwlettend in de gaten houden hoe de individuen en de groepen zullen reageren op dit voorstel.

22

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Hoofdstuk 3: Onderzoeksresultaten De voorexperimenten en resultaten Voordat wij de escape room in wilden gaan, wilden we eerst nog kleine experimenten vooraf afnemen. Je kunt wel iets meten in de escape room en daar een conclusie uit trekken, maar dat is maar een momentopname. Je kent de mensen niet en je moet even aan ze wennen, bovendien zitten er meerdere mensen tegelijk in één ruimte en alle mensen moet je observeren. Dit was nu ook het geval, maar met enige voorkennis was dit toch een stuk makkelijker. Zo hadden we al kennis gemaakt met onze testpersonen, kenden we de namen bij de gezichten en wisten we een beetje wat hun beweegredenen zouden kunnen zijn.

Het Conformity experiment Als eerste werden de testpersonen geconfronteerdmet het conformity experiment. De antwoorden van de acteurs zijn niet interessant, die zijn toch altijd hetzelfde, maar de antwoorden van onze testpersonen zijn zeer interessant.

Aan de testpersonen werd naderhand verteld dat de andere personen acteurs zijn. De meeste waren zeer blij dat ze niet gek waren, andere hadden al een vermoeden en weer andere waren zeer opgelucht.

Wij wilden met dit experiment te weten komen in hoeverre leerlingen mee zouden gaan met de groep en welke leerlingen dit zouden zijn. Op deze manier konden wij de groepjes eerlijk indelen en makkelijker de beweegredenen snappen in de escape room, althans dat hoopten we. De meeste leerlingen waren gedurende het experiment zeer verbaasd dat zij andere antwoorden gaven dan de rest van de groep. Ondanks dat verschijnsel gingen de meeste mensen toch voor hun eigen gevoel en kozen ze voor hun eigen waarnemingen. Er waren zelfs mensen die een fout antwoord gaven, terwijl de groep een goed antwoord gaf. Er was bijna niemand die volledig in de groep vertrouwde en daardoor veel foute antwoorden gaf. In totaal gaven de acteurs vier goede en zes foute antwoorden.

De meeste mensen die een aantal fouten hebben, gingen eerst mee met de groep, maar kwamen al snel tot de conclusie dat hun antwoorden botsten met zijn of haar eigen waarnemingen. Anderen gingen in het begin fel tegen de heersende antwoordenstroom in, terwijl ze later tot inzicht kwamen dat ze toch beter met de groep mee konden gaan.

Wanneer we dit betrekken tot de theorie bij het conformity experiment van Asch zoals deze is beschreven in het theoretisch kader, zien we dat er sprake is van zowel normatieve invloeden als informatieve invloeden. Ten eerste zal een testpersoon zijn eigen zintuigen in twijfel trekken. Zij zijn immers niet op de hoogte dat de anderen acteurs zijn en tevens kent de testpersoon de acteurs, waardoor deze meer geneigd zal zijn overeen te stemmen. Ten tweede is het zo dat deze persoon sociale banden heeft met deze mensen, zij zitten immers in dezelfde jaarlaag en zullen waarschijnlijk sommige dezelfde lessen volgen. In de bijlagen zijn de resultaten van dit experiment verwerkt onder Resultaten bij het Conformity experiment.

Het Prisoner’s dilemma Vervolgens werden de testpersonen geconfronteerd met het prisoner’s dilemma. Omdat dit een korter experiment is met twee ‘even goede’ antwoorden, kan het gedrag van de testpersonen tijdens dit dilemma niet als afwijkend worden bestempeld. Ongeveer 61% van de testpersonen zweeg, zoals na te lezen is in de bijlage Resultaten bij het Prisoner’s dilemma.

23

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Het experiment met resultaten Omdat in de deelvragen in zal worden gegaan op de grootste delen van de resultaten, zullen hier alleen de globale resultaten worden belicht. Op de manier waarop we het experiment hebben aangepakt, is ingegaan in het deel Hoofdstuk 2: Onderzoeksmethode.

In de bijlagen zijn twee delen te vinden die van toepassing zijn op dit hoofdstuk. Ten eerste het verhaal dat Kelders Escape gebruikt als thema, wat behandeld wordt onder Het verhaal van Kelders Escape. Ten tweede, wat veel belangrijker is, het dilemma. Dit is het middelpunt van dit onderzoek en is te lezen onder Het dilemma waarmee elke groep werd geconfronteerd. Deze bijlagen dienen te worden gelezen voordat men het vervolg van dit verslag leest.

Resultaten bij het experiment Zoals gezegd wordt dit deel kort gehouden omdat de meeste resultaten aan bod zullen komen in de deelvragen.

Als eerste is het wel belangrijk te vermelden dat alle vier de groepen de escape room niet hebben gehaald. Twee groepen maakten het tot ongeveer een derde, een groep tot ongeveer de helft en een groep lukte het nog ongeveer tweederde deel van de escape room op te lossen. We hadden niet verwacht dat het alle groepen zou lukken om eruit te komen, maar hadden wel gedacht dat ten minste een groep het zou halen. Nu is het natuurlijk zo dat de groepen tijd verloren door te moeten overleggen over het voorstel en dat hierdoor ook de organisatie binnen de groepen waarschijnlijk heeft geleden. Daarentegen komt dit goed uit, omdat het zo makkelijker is om de personen iemand aan te laten wijzen waardoor er dingen mis gingen, zie hoofdstuk 6.

De dag begon ‘langzaam’, omdat de eerste groep niemand uit de groep zette. Zij kwamen vrij snel tot de conclusie het als een groep te doen en hebben niet veel tijd besteed aan het overleggen of er iemand wel of niet uit moet. Dit kwam echter wel tot stand in alle drie de groepen die hierop volgden. Groep 2 zette drie mensen eruit, het maximum aantal, groep 3 deed dit met twee mensen en ook groep 4 zette drie mensen eruit. Hoe en wanneer dit gebeurde, valt te lezen in hoofdstuk 5.

Hierin wordt ook naar de gezamenlijke nabespreking verwezen.

24

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Hoofdstuk 4: In hoeverre kun je van tevoren, door middel van bepaalde kleine experimenten, bepalen hoe mensen zich zullen gedragen in het ‘grote’ experiment?

In het vierde hoofdstuk van dit verslag zal worden ingegaan op de vraag of we van tevoren hebben kunnen bepalen wat de testpersonen zouden doen in het experiment in de escape room op basis van de resultaten van de voorexperimenten.

Dit is tot in beperkte mate zeker te bepalen. Wel gaat dit om een zeer kleine testgroep en is dit onderzoek wel afhankelijk van de escape room die je gebruikt en wat voor soort personen je gebruikt.

Dus het beantwoorden van deze deelvraag betekent heel veel voor ons onderzoek, maar wellicht niet zoveel voor een ander, gelijkwaardig onderzoek naar escape rooms.

Wij vergelijken in ons onderzoek het conformity experiment van Asch en het prisoner’s dilemma met het gedrag in de escape room. Als de resultaten van de voorexperimenten niet toereikend waren, dan konden we nog de resultaten van de enquêtes gebruiken. We gaan nu kijken of je een voorspelling kunt maken of iemand mogelijk bepaald gedrag gaat vertonen, daarna gaan we kijken of dit ook werkelijk aan de hand is en tenslotte gaan we kijken of je vanuit het ‘grote’ experiment ook terug kunt redeneren naar de voorexperimenten.

Voorspellingen op basis van voorexperimenten Conformity experiment We beginnen met het conformity experiment van Asch, want wij denken dat hieruit de beste resultaten komen, omdat het meerdere opgaven zijn en niet gaat om een momentopname.

Over de personen die alles goed hadden, valt niet heel veel te zeggen. Je kunt zeggen dat ze doortastend zijn, dat ze egocentrisch zijn, dat ze een goed inzicht hebben, dat ze wantrouwend zijn of dergelijke typeringen van leiderstypes. Je kunt dus niet een duidelijk beeld krijgen van mensen met alleen goede antwoorden. Wel is helder dat ze minder makkelijk te foppen zijn en dat ze liever op hun eigen waarnemingen vertrouwen dan dat ze met de groep meegaan. Er zijn ook mensen die foute antwoorden hebben gegeven, terwijl de groep het goed zei. Deze mensen zijn wel erg tegen de groep gekeerd. Deze mensen rekenen we ook tot de groep ‘alles goed’, omdat ze niet met de groep zijn meegegaan. Bovendien hadden veel van de mensen vraag één fout. Dit was ook wel een lastige opgave, dus het is begrijpelijk dat deze fout werd beantwoord, ondanks dat de acteurs de testpersonen toch in de goede richting stuurde. Vooraf zou je kunnen denken dat de mensen die alles goed hebben liever voor zichzelf kiezen dan voor een groep, dat, als ze eenmaal in de escape room zijn aangekomen, ze liever voor eigen succes gaan dan voor groepssucces. Bovendien zouden ze liever dingen zelf uitzoeken dan om een hint te vragen. Daarnaast zou je kunnen stellen dat zij degenen zijn die de groep de schuld gaan geven als er iets fout gaat. De personen die alles goed hebben zijn het namelijk niet altijd eens met de groep, zoals al is gebleken uit het voorexperiment.

Dan gaan we nu eerst over naar de mensen die volledig met de groep meegingen. Al bij binnenkomst leken deze mensen timide en van enkele konden we, voordat het experiment begon, al zeggen dat hij of zij mogelijk met de groep mee zou gaan. Tot de groep ‘meelopers’ rekenen we T06, T08, T22 en T28. Deze vier laten duidelijk kenmerken zien van meeloopgedrag. Zij hadden namelijk allemaal vijf of meer antwoorden fout, terwijl de groep maar zes foute antwoorden gaf. Alleen T06 en T22 gingen volledig met de groep mee, T08 en T28 brachten het toch nog op om een afwijkend antwoord te geven. Wij verwachten dat deze personen erg gediend zijn aan groep. Ze zullen waarschijnlijk niet de leiding nemen en zeker niet mensen eruit sturen. Wel zouden ze zich kunnen opofferen voor de 25

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

groep, omdat ze de groep dienen, zo luidt onze verwachting. Wel verwachten wij dat deze personen de groepen bij elkaar willen houden om het groepsgevoel te versterken en liever als groep verliezen dan dat er iemand niet meedingt in de winst. Bij het voorexperiment zetten ze hun eigen waarnemingen immers ook opzij om maar tot de heersende macht, de grotere groep, te voldoen.

Dan hebben we nog een grijs gebied, waarin mensen zoals T13 drie fout hebben, terwijl T09 maar één fout heeft. Over deze mensen is van te voren niet heel veel te zeggen. Als er namelijk twijfel over een antwoord is, kunnen deze personen gewoon met de groep meegaan, maar ze zijn wel koppig genoeg om niet geheel met de groep mee te gaan. Dat sommige personen, T02, T09 en T27, alleen de derde fout hebben is voor een deel wel te verklaren. De eerste twee antwoorden die de groep gaf, waren namelijk goed, dus de testpersonen gingen gemakkelijk mee. Bij de derde opgave gaven de acteurs een incorrect antwoord. De testpersonen gingen gewoon met groep mee, omdat ze nog vertrouwen in de groep hadden. Daarna kwam pas de realisatie dat de groep het bij het verkeerde eind had en vanaf toen zijn deze testpersonen op hun eigen ogen gaan vertrouwen. Bij testpersoon T23 kwam die realisatie pas een vraag later. Anderen hebben de fout ergens verderop gemaakt.

Achteraf zeiden de meesten dat ze toch maar één of twee antwoorden fout hebben gegeven, om toch in de buurt van de groep te blijven. Dit is interessant, want hoewel ze vertrouwen op hun eigen waarnemingen, merken ze wel wat van de groepsdruk. Je zou dus kunnen voorspellen dat deze mensen niet direct de leiding pakken, omdat ze zich wel degelijk verbonden voelen met de groep. Ze zullen zich goed in de groep gaan mengen, maar niet slaafs de bevelen opvolgen, opdat ze zelf ook nog inbreng hebben. Daarnaast zullen ze voor beide ideeën iets voelen; mensen uit de groep zetten of de groep behouden. Ze gaan namelijk voor een deel mee met de groep, maar niet helemaal. Ze zullen niet direct voor eigen succes gaan, maar dit zou snel kunnen omslaan.

We hebben nu alleen nog maar gekeken naar het conformity experiment van Asch, maar nu gaan we ook kijken naar de behaalde resultaten van het prisoner’s dilemma. Daarna gaan we die twee zaken combineren en bepaalde personen aanwijzen die bepaald gedrag zouden kunnen vertonen.

Prisoner’s dilemma Een aantal mensen waren zeer resoluut in hun keuze. Er was bij hen geen twijfel en de tijdsduur tot antwoorden was ook zeer gering. Dit waren de testpersonen voor zwijgen T05, T06, T09, T22 en T28 en voor bekennen T21 en T26. Je ziet dat er een aantal mensen zijn die direct voor het beste voor hen beide kiezen, namelijk zwijgen. Wij denken dat deze mensen zich erg aangetrokken voelen tot de groep en dus niet zo snel de groep zullen benadelen. Ze zullen niet leiding nemen en niemand verplichten om uit de groep te stappen. T21 en T26 daarentegen kiezen direct wat voor hen het beste is, namelijk bekennen. T21 en T26 zullen dus veel sneller de leiding pakken en zullen het ook zeker overwegen om mensen uit de groep te zetten, omdat dit hun eigen succes bevoordeeld. Ze kozen namelijk voor zichzelf en niet voor wat voor beide het beste is. Ze kiezen dus voor eigen succes in plaats van groepssucces.

Ook zijn er mensen die lang moeten nadenken en veel twijfel hebben. Dit zijn T07, T11, T19, T29, T31 en T32. De helft van deze mensen zwijgt, de ander helft bekent juist. Deze testpersonen hebben dus niet een erg duidelijk uitgesproken mening en twijfelen ook veel. Zij zullen in de escape room niet aan het hoofd van groep staan, omdat ze niet direct leidend zijn, maar eerst goed moeten bedenken wat er nou eigenlijk gebeurd. Zij zullen zich waarschijnlijk niet als eerste opofferen, omdat ze niet direct zwijgen, maar erg lang nadenken en ook zeker aan hun eigen voordelen denken. De personen die hier bekennen voelen ook zeker de groepsdruk, omdat ze niet direct voor hun eigen voordeel gaan, maar lang moeten wikken en wegen.

26

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

De groep als geheel is redelijk coulant naar elkaar. Ongeveer 61 procent kiest voor zwijgen, zoals te zien is in de bijlage Resultaten bij het Prisoner’s dilemma. Dit duidt op saamhorigheid en dat ze wel iets voor elkaar over hebben. Ze hebben vertrouwen in de rest van de groep, want anders ga je niet zwijgen, want dan benadeel je jezelf.

Combinatie van beide voorexperimenten We gaan nu kijken naar het resultaat en de verwachtingen als we de vorige twee koppen samennemen. We krijgen dan een beter beeld van de testpersonen en kunnen een betere hypothese per persoon opstellen. Er zullen versterkingen optreden door de twee experimenten samen te nemen. Van deze personen hebben we dus een redelijk beeld, want als je twee keer voor jezelf kiest of twee keer in zee gaat met de groep, duidt dat op een duidelijke voorkeur. Ook zullen er vertroebelingen optreden, verwachtingen en resultaten die elkaar tegenspreken in de voorgaande experimenten, bijvoorbeeld iemand die bekent tijdens het prisoner’s dilemma maar wel met de groep meegaat tijdens het conformity experiment. Deze grijze groep wordt moeilijker te identificeren, terwijl we de anderen heel zwart-wit kunnen bekijken.

Neem als voorbeeld T10, T14, T20, T24, T29 en T32. Deze personen hebben bij het conformity experiment alles goed, ze gingen dus niet met de groep mee. Ook bekennen deze personen, hierbij kiezen ze weer voor hun eigen succes. T10 en T14 spannen de kroon van deze personen. Zij hebben geen twijfel over hun prisoner’s dilemma keuze en hebben ook niet lang denktijd nodig.

Deze twee personen zullen waarschijnlijk de leiding nemen en zullen er zeker niet uitgaan. Zij zullen het voorstel overwegen om mensen eruit te zetten en waarschijnlijk ook tot handelen overgaan.

Van alle zwijgers heeft 26.7% meerdere fouten gemaakt in het experiment van Asch. Even ter vergelijking hebben we ook berekent hoe dit voor de bekenners ligt. Van alle bekenners heeft 33.3% meerdere fouten gemaakt in het conformity experiment. Dit is niet alleen een zeer gering verschil, maar ook nog eens een apart verschijnsel. Je zou denken dat de mensen die zwijgen meer met groep meegaan dan andersom, maar dat blijkt niet zo te zijn. Je kunt dus volgens deze redenering vrij weinig zeggen over de uitkomst over het grote experiment. Als voorbeeld nemen we T06, T08, T22, en T28.

Deze proefpersonen hadden allemaal vijf of meer antwoorden fout. Ze zijn dus erg afhankelijk van de groep als het gaat om lijnen vergelijken. Als het erop aankomt om iemand wel of niet te verlinken, dan kiest alleen T08 eieren voor zijn geld. T08 besluit namelijk om de hele zaak op te biechten en te bekennen. De andere drie zijn in beide experimenten erg sociaal. Wij verwachten dus dat deze personen niet de leiding gaan nemen en liever niet over het voorstel nadenken. Ze nemen in de beslissing niet het hoogste woord, maar kiezen er mogelijk wel voor om uit de groep te stappen, om zo de groep te helpen. Het zijn volgens onze begrippen echte groepsdieren, die veel voor elkaar over hebben. Ze zullen liever voor groepssucces gaan dan voor eigen succes.

Je hebt dus nu de meest egocentrische mensen en de meest groepsvriendelijke mensen. T10 en T14 lijnrecht tegenover T06, T22 en T28. Dit zijn echter de uitersten, over de rest valt ook wel iets te zeggen. T13 en T26 zijn gevallen apart. In het eerste experiment gaan ze minstens twee keer met de groep mee, terwijl het antwoord wat ze noemen fout is. Ze voelen de groepsdruk toch. Vervolgens komen ze bij Nick en in no-time, hebben ze beide, zonder twijfel, bekend. Over deze personen valt dus helemaal niets te zeggen. Ze zijn waarschijnlijk erg wisselvallig. Ook dit kan in de escape room gaan blijken. Het ene moment nog volop is het spel en het volgende moment sta je buiten.

Kloppen de voorspellingen?

We gaan nu kijken of de voorspellingen klopten. Hierbij eerst enkele diagrammen die hierin inzicht kunnen geven. Zwijgen en bekennen duiden op de resultaten van het prisoner’s dilemma. Meegaand of niet duidt op de resultaten van het conformity experiment.

27

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

1: Zwijgen en met de groep meegaand 2: Bekennen en met de groep meegaand 3: Zwijgen en niet met de groep meegaand 4: Bekennen en niet met de groep meegaand

1: Zwijgen en met de groep meegaand 2: Bekennen en met de groep meegaand 3: Zwijgen en niet met de groep meegaand 4: Bekennen en niet met de groep meegaand

1: Zwijgen 2: Bekennen

Nee, niet alle voorspellingen kloppen. Soms zaten wij er heel dicht bij, maar soms ook verre van. We hadden ook niet verwacht dat we alles goed zouden hebben. Mensen blijven namelijk onvoorspelbaar en met twee vooronderzoeken heb je nog niet echt een goed beeld van de mensen.

We hopen echter wel een verband te kunnen ontdekken of een uitspraak te kunnen doen dat voldoende op onderzochte feiten gebaseerd is.

28

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

De volgende testpersonen zijn uit de groep gezet of vrijwillig uit de groep gegaan: T11, T20, T21, T22, T23, T24, T26 en T28. In de eerste groep is niemand uit de groep gezet, wat een opvallend verschijnsel is, in vergelijking met de rest van de groepen. Bij de rest van de groepen kun je iets zeggen over de personen die uit de escape room zijn gestapt, maar bij het eerste groepje was dat helemaal niet het geval. Het wil dus niet zeggen dat niemand van hen eruit wilden, maar meer het feit dat ze hadden besloten er niemand uit te sturen. Deze personen hadden waarschijnlijk compleet anders gereageerd als ze verspreid waren over de verschillende groepjes waarbij ook jongens zouden zitten, omdat groep 1 uit enkel vrouwen bestond. Dus voor de vergelijking moeten we groepje één soms buiten beschouwing laten. Ook T11 is een geval apart. Hij werd niet uit de escape room gezet omdat hij niets deed of omdat hij de groep zo belangrijk vond. Dat was het allemaal niet. ‘Ik vond er niet zoveel aan, dus dan ga ik er maar uit’. Deze motivatie is compleet anders dan de motivatie die de anderen hebben die uit de escape room zijn gegaan. Deze T11 moeten we dan ook zeker buiten beschouwing laten bij het beoordelen van de gedupeerden als het aankomt op het buitensluiten van verdere deelname aan de escape room.

Dus voor de beschouwing gebruiken we T06, T20, T21, T22, T23, T24, T26 en T28 uit de groepen twee, drie en vier. T06, T22 en T28 zijn de vorige keer bestempeld als meelopers, omdat ze vijf of meer foute antwoorden gaven en allemaal zwegen. T08 zat in groep één, deze kunnen we dus niet meenemen in onze redenering over eruit stappen, omdat er niemand uitstapte. T22 en T28 daarentegen hebben beide de groep verlaten. Onze verwachtingen waren dat zij zich gingen opofferen voor de groep, om zo de groep te helpen. Deze verwachting is zeker uitgekomen en dus kunnen we lichtelijk concluderen dat de eerdere onderzochte proefpersonen, die echter groepsdieren bleken te zijn, zich opofferen voor de groep. Dit is echter niet een goede conclusie, want T06 is er niet uitgegaan en op twee mensen kun je niet een conclusie trekken. Bovendien heb je het hier over de extreemste uitslagen van het voorexperiment en er zijn mensen uitgezet die niet bestempeld waren als proefpersonen die voor groepssucces zouden gaan.

Dan nu voor T21 en T26, die beide uit de escape room zijn gestapt. Ze kozen zeer snel en waren resoluut is het prisoner’s dilemma. Beide kozen voor zichzelf door te bekennen. Dit is wel apart, want door zichzelf buiten te sluiten, buiten de escape room, kiezen ze niet voor zichzelf, maar juist voor het voordeel van de groep. In de verwachting staat dat ze juist eerder voor zichzelf kiezen en dat ze ook zeker overwegen om andere mensen uit de groep te zetten. Deze aanname klopt dus niet. Je kunt dus niet beoordelen op het snelle kiezen, wel of geen twijfel en de keuze bij het prisoner’s dilemma of iemand wel of niet uit de groep zal stappen, het tegendeel blijkt bijna waar.

Dan houden we T20, T23 en T24 nog over. Over T23 hebben we het straks, omdat T20 en T24 in dezelfde context worden geplaatst in de verwachtingen. Zij behoren tot het selecte gezelschap van personen die alles goed hebben en bekennen. Dit is ook weer opvallend, want mensen die bekennen en alles goed hebben, daarvan zou je verwachten dat ze voor eigen succes gaan en niet zulke groepsdieren zijn. Deze twee zijn juist de offerdieren van de groep, opgeofferd voor de groep. Deze twee personen staan bijna lijnrecht tegenover T22 en T28. De enen bijna volledig meegaand en zwijgen en de anderen juist het tegenovergestelde. Beide koppels waren bereid de groep te verlaten ten bate van de groep. Hier valt alleen de conclusie te trekken dat egocentrisch of egoïstisch gedrag in het voorexperiment niet leidt tot een eeuwig verblijf in de escape room. Het tegendeel van de conclusie is niet waar, want de meeste “egoïsten” zijn toch gebleven.

Over T23 is in de verwachting ook geschreven. Het is best bijzonder dat alle testpersonen die uit de groep zijn gezet of gestapt in de verwachtingen genoemd zijn, want lang niet iedereen is daar ‘persoonlijk’ genoemd. Over testpersoon T23 wordt echter niet heel veel gezegd. Er wordt wel iets gezegd over de groep grijs gebied waar zij toebehoort. Dit zijn de middenmoters in de algehele kwestie, niet alles goed, maar ook niet alles fout. T23 heeft twee fouten gemaakt in het experiment 29

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

van Asch. De eerste twee keer dat de groep iets anders zei dan het juist antwoord, ging ze mee. Zij voelde dus wel iets van de groepsdruk, maar ging daar niet slaafs in mee en haakte af. Dit zal ook de reden zijn dat T23 niet als eerste uit de groep is gezet. Dit is ook wel weer logisch. Ze voelt zich niet helemaal verbonden met de groep, maar zwijgt wel en gaat voor een deel toch ook mee, dan is het logisch dat zij op een gegeven moment de knop omzet en niet langer voor haar eigen succes gaat, maar de groep gaat dienen.

Over alle afvallers is dus iets gezegd in de voorspellingen. De voorspellingen klopten soms, maar soms ook totaal niet. Er zijn wel een aantal duidelijkere verwachtingen vast te stellen tot nu toe, zou je het experiment herhalen: Als uit het voorexperiment blijkt dat je je totaal inzet voor de groep, dan stap je uit de escape room en zo help je de groep. Als je echter voor je eigen zaakjes kiest, wil dat niet zeggen dat je niet vrijwillig uit de escape room stapt. Zit je in het grijze gebied, dus niet helemaal met de groep meegaand en ook niet helemaal daar vanaf gekeerd, dan zou het best kunnen zijn dat je als tweede of derde uit de escape room stapt.

Dan gaan we nu even kijken naar schuldvraag. Mensen geven elkaar niet snel de schuld in het bijzijn van anderen, maar als je het hen persoonlijk vraagt, dan kunnen ze eerder bereid zijn iemand de schuld te geven. T01, T05, T06, T07, T11, T20, T22, T23, T28, T31 geven zichzelf de schuld van het mislukken van het doel het halen van de escape room. T06, T22 en T28 zijn de meelopers, zoals is gebleken uit de voorexperimenten, zij staan nu ook weer vooraan om zichzelf de schuld te geven van het mislukken van de opdracht. Dit verbaasd ons zeker niet. Ze blijven trouw aan de groep en geven zichzelf daarom de schuld.

Wij hebben niemand geforceerd tot een antwoord en sommigen dachten er niet over na om zichzelf de schuld te geven, maar wilden ook niet iemand anders de schuld geven. Deze personen wilden niemand de schuld geven, ook als wij aangaven dat ze moesten kiezen. Dit zegt zeker iets over de persoon. Ze willen niet een persoon de schuld geven, want dat zou niet eerlijk zijn, immers deed je het met zijn allen.

Daartegenover staan de personen die niet aan zichzelf denken, maar ook niet aan een ander. Ze hebben het als groep verprutst en dan zijn zij daar niet minder in. De personen om wie dit gaat zijn T08, T12, T13, T26 en T27. Er is geen logische gevolgtrekking uit deze gegevens te trekken. Het is dus niet van te voren te voorspellen of iemand niemand de schuld gaat geven. Ook achteraf lopen alle cijfers en getallen door elkaar heen. Bij de personen die zichzelf de schuld gaven is wel iets te zeggen.

Van te voren was niet te voorspellen dat al die mensen zichzelf zouden kiezen, met uitzondering van T06, T22 en T28. De personen stellen zich namelijk in alle gevallen op als groepsdier.

Dan heb je natuurlijk ook nog de mensen die anderen de schuld geven. Daarnaast zijn er mensen die de schuld krijgen. In de vriendinnengroep, groep één, werden ook mensen beschuldigd. T05, T06 en T27 werden door twee mensen geopperd. De overige vijf in die groep stemden op zichzelf of niemand. Dat aantal is in deze groep het hoogst, wat overigens niet heel verrassend is. Er werd gestemd op de zwijgers in groep één, dit is nou direct een heel duidelijk verband, omdat het merendeel van die groep ook zwijgen heeft gestemd.

In groep twee werd er driemaal gestemd op T11, zelfs viermaal als je zijn eigen stem ook nog meeneemt. Voor de rest werd er op niemand gestemd in die groep. Eerder is al vermeld dat T11 een bijzonder exemplaar is, hij was de enige die de escape room niet echt leuk vond en daarom niet goed mee deed, waardoor dat aantal stemmen wel te verklaren is. Dit aantal stemmen is dus niet te verklaren door middel van voorexperimenten. Het is belangrijk dat dit gemeld is, omdat je anders een vertekend beeld zou krijgen, zonder deze achtergrondinformatie.

30

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

In groep drie werd ook massaal op één persoon gestemd, dit keer was T10 het slachtoffer. Vier maal is op hem gestemd, maar op zichzelf stemmen deed hij niet. Hij koos voor T21. In de escape room ging hij met een bepaalde puzzel bezig, maar dat lukte hem niet. Hij was de eerste die riep dat hij dat wel zou oplossen en dat wekt natuurlijk een beetje wrok op als het hem dan niet lukt. T21 kreeg ook de schuld, dit was omdat hij de groep niet zou hebben geholpen door uit de groep te stappen, maar dat hij juist de groep daardoor verslechterd had. In groep drie werd er door drie verschillende mensen op drie verschillende personen gestemd. De benadeelden zijn: T01, T19 en T23. Hier is dus niet duidelijk iemand naar voren gekomen om aan te wijzen als zondebok, hier is dus ook geen conclusie uit te trekken. We kunnen over het algemeen wel concluderen dat er niet een verband is met het krijgen van de schuld en het voorexperiment, enerzijds omdat de antwoorden nogal divers waren en er niet vaak de schuld werd gegeven en anderzijds omdat sommige antwoorden een vertekend beeld geven van de werkelijkheid. We kunnen alleen vaststellen dat T10 als zondebok verder door het leven gaat.

In groep één werd zoals eerder vermeld door twee mensen groepsleden beschuldigd voor het niet halen van de escape room. Dit waren T09 en T29. T29 noemt zelfs twee namen, omdat ze niet kon kiezen, zei ze. In plaats van dan niemand te kiezen, kiest ze maar voor twee zondaars. Er is nu nog geen verband op te stellen of iets te ontdekken wat duidt op een verband, omdat de gegevens verschillend zijn. Als je dan kijkt naar groep twee, dan valt op dat daar vaker iemand wordt gekozen.

Dit gebeurd door de personen T14, T25 en T32, allemaal kiezen ze voor het speciale geval. De verhouding bekennen : zwijgen is tot nu toe 3 : 2, wat nog niet duidt op een significant verschil dat de bekenners vaker iemand de schuld geven. In groep drie wordt namelijk het tegenovergestelde bewezen. Alle personen die op T10 stemden, namelijk T02, T15, T16 en T21, hebben gezwegen. T10 daarentegen bekende met verve. Wel moet hierbij vermeld worden dat er veel meer zwijgers dan bekenners in de groep zaten, namelijk vijf tegenover twee. Dit duidt dus ook nog niet op een uitsluitsel. Om het verband volledig van tafel te vegen, voegen we groep vier ook nog toe. T17, T19 en T24 kozen er namelijk voor om een schuldige aan te wijzen. Eén bekenner tegen twee zwijgers. Dat brengt de stand op vijf tegen acht. Uit het vooronderzoek komen procentueel meer zwijgers voor. Dus de verhouding vijf tegen acht wordt daardoor genuanceerd en komen we tot de conclusie dat er geen peil op trekken is, als je kijkt naar de personen die de schuld geven in verband met het vooronderzoek van het prisoner’s dilemma.

Je kunt echter ook kijken naar de resultaten van Asch en dit gaan vergelijken met de testpersonen die anderen schuldig vinden. Daar is een verband te ontdekken. De gevolgtrekking is ook niet onlogisch.

Je zou namelijk niet verwachten dat de groepsdieren mensen schuldig vinden, maar juist de individuen. Dit blijkt ook uit de resultaten. Van alle mensen die iemand schuldig vinden, zijn er negen die geen enkele fout hebben gemaakt bij het conformity experiment. Er zijn er drie die toch één enkele fout maakten en er is een testpersoon die dit voorexperiment niet heeft gedaan, wegens ziekte op die dag. Van de twaalf personen die iemand de schuld gaven, exclusief de testpersoon die niet aan het conformity experiment heeft meegedaan, waren er tien die minstens negen goed hadden bij het vergelijken van de lijntjes. De mensen die iemand verlinken hebben namelijk in het voorexperiment laten zien dat ze niet graag met de groep mee gaan en graag eigen keuzes maken.

Is het mogelijk om met behulp van voorexperimenten verbanden te ontdekken?

Alles samengenomen, is het mogelijk om verbanden te ontdekken met behulp van de voorexperimenten?

Die zijn er zeker te vinden. Als je redeneert vanuit de voorexperimenten, dan zijn er verbanden te ontdekken. Als je echter vanuit het grote experiment terug wilt redeneren, dan zijn die verbanden 31

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

niet goed te vinden. Als voorbeeld nemen we het principe van mensen uit de groep zetten. Als je gaat verwachten dat iedereen die eruit is gezet heeft gezwegen en voor een deel met de groep mee ging, dan heb je het volledig fout. Alle soorten en vormen van mogelijke combinaties van het vooronderzoek kun je terugvinden bij de uitgezette proefpersonen.

Ook van de zittenblijvers in de escape room is weinig te zeggen, dit is namelijk ook weer een gemêleerd gezelschap. Dit komt ook door het feit dat groepje 1 niemand uit de groep heeft gezet.

Met het beoordelen vanuit het principe escape room is dus vrij lastig, omdat er meerdere complicaties optreden. Dit was echter ook niet de deelvraag, de deelvraag was als volgt: In hoeverre kun je van tevoren, door middel van bepaalde kleine experimenten, bepalen hoe mensen zich zullen gedragen in het ‘grote’ experiment?

Hoofdstuk 5: In hoeverre is men geneigd om voor groepssucces te gaan of voor eigen succes?

32

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

In de bijlagen zijn de belangrijkste gebeurtenissen tijdens het experiment genoteerd onder Reacties van de groepen. Dat wil zeggen, de momenten waarop de groepen werden geconfronteerd met het voorstel. Het wordt aangeraden hier eerst naar te kijken.

De testpersonen gingen voor eigen succes en daarmee ook voor groepssucces. Bij onze groepen is het ook goed te merken welke personen er voor groepssucces gaan (of groepsverlies) en welke personen liever, ten koste van anderen, zelf succes hebben. Als voorbeeld nemen we groep 1. Groep 1 ging maar met één gedachte de escape room in: we gaan het met ons allen halen. Je zag van te voren dat de groep al redelijk hecht was. Je voelt dit aan doordat ze allemaal lachen om de grappen en omdat ze met elkaar gereisd hebben. Door het toeval van ruilen kwamen er alleen vrouwen in deze groep terecht. Dit bevordert het gevoel van saamhorigheid, omdat het allemaal hetzelfde geslacht is. Toen hen de vraag werd gesteld of zij iemand uit de groep wilden zetten, klonk het eenduidig: ‘nee!’. Even daarvoor, toen ze met hen allen het bord vonden, gingen ze volledig mee in het verhaal. ‘Diegene dingt niet mee in de prijs’, de reactie daarop was een duidelijk en overtuigend, uit alle monden ‘ooooh’. De groep ging verder niet op het voorstel in en het leek daarmee duidelijk dat iemand uit de groep zetten geen optie was.

Ze kiezen daarmee bewust of onbewust voor het groepssucces. Dit komt ook doordat ze nog genoeg tijd hebben om vrij te komen, maar niemand denkt meer na over het voorstel, wat bij andere groepjes wel van toepassing was. Na bijna dertig minuten wordt er weer gebeld. T07, die tevens de leiding heeft, neemt op. De vraag die zij stelt aan ‘haar’ groepje is: ‘niemand uit de groep, toch?’. Dit is interessant, want zij beslist als het ware de uitkomst van het antwoord, want er ligt al een verwachting in de vraag dat ze er niemand uitzetten. Dit wordt wederom unaniem erkend. Zij beslist eigenlijk in haar vraag al dat ze voor groepssucces gaan. Dit is vrij opvallend, want een individu wil voor groepssucces gaan, terwijl de groep zich daar nog niet echt mee bezig heeft gehouden. De groep wil overigens ook voor groepssucces gaan en niemand twijfelt daaraan.

Als er later weer wordt gebeld met de walkietalkie, houdt wederom de groep zich niet met de vraag bezig, of ze iemand naar buiten willen sturen. Bij andere groepen zijn er (felle) discussies over deze kwestie, maar hier rust berusting. Ze vinden het sneu voor elkaar om een ander er uit te sturen. Ook de kreet van T08, ‘dan maar verliezen’, is interessant. Hieruit blijkt wederom dat ze voor groepsverlies gaan, in plaats van verlies voor sommigen en mogelijke winst voor anderen. ‘We gaan met ons allen ten onder’. Dan plotseling denken mensen er over na om toch uit de groep te stappen, maar dit plan wordt snel van tafel geveegd, omdat vijf minuten extra hen ook niet zal helpen. De motivatie om uit de groep te stappen is om de groep te helpen. Sommige mensen zeggen dus dat ze de groep willen helpen, groepssucces dus, door uit de groep te stappen, terwijl anderen het kwalijk vinden als ze het wel halen en dat diegene die er uit is gezet, niet meedingt in de prijs.

Bij elke groep, als er iemand tijdens het experiment uit de groep werd gezet, ging dit vaak uit eigen initiatief. Dat wil zeggen, mensen offerden zichzelf op. Dit laat zien dat deze mensen het goed met de groep voor hebben, het ‘grotere belang’, omdat zij niet zelf in de prijs zouden meedingen. Deze mensen gaan dus niet alleen ‘gewoon’ voor groepssucces, maar gaan hier zelfs voor wanneer zij zichzelf ervoor moeten opofferen. Zij zijn dus totaal niet geïnteresseerd in hun eigen succes.

Door sommige testpersonen werd al snel ‘actief’ gereageerd op het voorstel dat wij hen stelden. Zij zeiden dan iets wat aangaf dat zij bereid waren iemand uit de groep te zetten. Door de meeste personen werd echter huiverachtig gereageerd. Ook dit bevestigt dat de meeste mensen geneigd zijn om in deze situatie te kiezen voor groepssucces, al is het dan niet dat zij zichzelf willen opofferen.

Er waren echter ook meerdere testpersonen die aanvankelijk niets van het voorstel wilden weten, die niemand uit de groep wilden zetten; personen die zelfs geschrokken leken toen ze het voorstel 33

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

hoorden, maar die, toen de tijd begon te dringen, een draai van 180 graden maakten. Zij zagen in dat hun groep het waarschijnlijk niet ging redden zonder extra tijd. Na die realisatie stemden ze dan ook er vaak mee in om iemand uit de groep te zetten of namen het initiatief om het voorstel terug in de groep te brengen. Deze mensen zijn dus aanvankelijk, wanneer er nog niets van lijkt af te hangen, geneigd om niemand te ‘verraden’ of op te offeren en gaan daarmee voor groepssucces, maar wanneer ze doorhebben dat het mis gaat, willen ze zichzelf redden. Ze gaan hiermee over van een neiging tot groepssucces naar een neiging tot eigen succes. Als je ook bedenkt dat drie van de vier groepen mensen uit de groep hebben gezet en deze beslissing veelal unaniem werd besloten, lijken de meesten toch een voorkeur voor eigen succes te hebben.

34

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Hoofdstuk 6: Als mensen niet uit de escape room kunnen komen, in hoeverre geven ze elkaar dan de schuld?

In de bijlagen zijn de resultaten opgenomen waarin wordt getoond wie de testpersonen de schuld gaven aan verlies onder Resultaten bij het aanwijzen van een schuldige.

Uitwerking van de resultaten Van tevoren werd verwacht dat mensen die veel goed hadden in het experiment van Asch, dus niet met de groep meegingen, en bekenden tijdens het prisoner’s dilemma geneigd zouden zijn om anderen makkelijk de schuld te geven. Hieronder vallen T10, T14, T20, T24, T29, T31 en T32. We nemen eerst deze zeven mensen onder de loep.

Na de nabespreking hadden wij met iedere testpersoon een een-op-eengesprek waarin wij hen vroegen wiens schuld het was in hun groep dat ze de escape room niet hadden gehaald, of wie in ieder geval een grote rol daarin had gespeeld. Een eerste reactie die je verwacht is dat niemand een ander de schuld wil geven, maar wij vroegen hierop wel door, om toch tot een eerlijk antwoord te komen. Ook na vaak doorvragen zijn er sommige mensen geweest die henzelf de schuld gaven of niemand.

Van de eerder genoemd testpersonen geven T10, T14, T24, T29 en T32 een ander de schuld. Alleen T20 en T31 geven zichzelf de schuld. In principe zijn dit vrij normale resultaten qua aansluiting op de verwachtingen, want vijf van de zeven is een ruime meerderheid. Wat wel vreemd is, is dat T20 en T31 niet niemand de schuld geven, maar dat ze zichzelf de schuld geven. Op basis van het experiment van Asch en het prisoner’s dilemma verwacht je dat deze mensen vertrouwen hebben in zichzelf en snel iemand anders aanwijzen en juist niet zichzelf. Dit gebeurt dus echter wel.

Mensen die zwijgen tijdens het prisoner’s dilemma en enkele fouten hadden tijdens het experiment van Asch zullen snel niemand of zichzelf de schuld geven, of dit kan tenminste worden verwacht.

Hieronder vallen T06, T22 en T23. De resultaten wijzen ook uit dat alle drie de testpersonen zichzelf de schuld geven. Het lijkt er dus op dat dit verdere confirmatie is dat er een band kan worden getrokken tussen de voorexperimenten en het grote experiment.

We kijken nu naar de overige testpersonen die tijdens het prisoner’s dilemma hebben bekend, maar wel enkele fouten hadden tijdens het experiment van Asch. Het prisoner’s dilemma wordt hier als uitgangspunt gebruikt omdat wij verwachten dat dit een beter beeld geeft van de mate waarin een testpersoon iemand anders durft aan te wijzen of wil aanwijzen. Het gaat hier om T08, T13 en T26. Er kan worden verwacht dat deze mensen eerder geneigd zijn om iemand anders aan te wijzen, omdat ze tijdens het prisoner’s dilemma dit in principe ook deden. Opmerkelijk genoeg zijn de resultaten dat alle drie van deze testpersonen niemand aanwijzen als schuldige. Wellicht heeft dit met de tweesplitsing in hun resultaten van de voorexperimenten te maken. Aan de ene kant willen zij wel iemand aanwijzen, maar aan de andere kant twijfelden zij misschien aan zichzelf, aan hun eigen prestaties. Hierdoor lijken anderen het niet minder goed te hebben gedaan dan henzelf, waardoor ze tot de conclusie komen dat niemand schuld heeft aan het verlies.

De overige testpersonen zwegen tijdens het prisoner’s dilemma en hadden geen fouten of een fout tijdens het experiment van Asch. Omdat we in eerste instantie uitgaan van het prisoner’s dilemma, wordt verwacht dat deze mensen geneigd zullen zijn niemand of zichzelf de schuld te geven. Het gaat 35

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

hier om testpersonen T02, T05, T07, T09, T11, T12, T15, T16, T19, T21, T25, T27 en T28. Van deze personen geven T05, T07, T11, T12, T27 en T28 niemand of zichzelf de schuld, wat neerkomt op zes van de dertien. Van de overige zeven zijn T09, T19 en T25 als enige over in hun groepen. Het antwoord van T25 werd beaamd door twee andere groepsleden, wat laat zien dat deze persoon ofwel het niet moeilijk vindt iemand de schuld te geven, ofwel de aangewezen persoon had wel degelijk schuld. Op basis van onze observaties kunnen wij zeggen dat beide gevallen aan de hand zijn, maar dat de persoon ook iemand had aangewezen als de aangewezen persoon meer had gedaan. T09 en T19 geven elk een afwijkend antwoord. Dit laat zien dat er toch een doorslag is van hun eigen intuïtie, dat het experiment van Asch meer representatief is voor hen dan het prisoner’s dilemma, of dat dit slechts toeval is.

De overige twee testpersonen, T01 en T17, hebben niet het voorexperiment van Asch kunnen uitvoeren. Zij zwijgen beiden, maar T01 geeft zichzelf de schuld terwijl T17 iemand anders de schuld geeft. Kijkend naar de andere resultaten, zouden we terug kunnen redeneren en een hypothese opstellen dat T01 enkele fouten in het experiment van Asch zou hebben gemaakt, terwijl T17 dit niet zou hebben gedaan. Dit is natuurlijk puur hypothetisch, maar tot nu toe zijn er wel bepaalde verbanden te zien en verwachtingen beaamd.

In totaal geven 15 testpersonen van de 28 zichzelf of niemand de schuld, ofwel een kleine meerderheid van 53,6%. Als we kijken naar het aantal keren dat men zweeg, 16 van de 28 (60,7%), zien we dat deze getallen zeer dicht bij elkaar liggen. Het lijkt erop dat het minder af te leiden valt vanuit het experiment van Asch, maar met een gemiddeld percentage van slechts 22% bij de ‘foute’ opgaven was dit ook wel te verwachten.

Er zijn twee testpersonen die meerdere keren worden aangewezen, T10 en T11. Het is duidelijk dat in de ogen van de groep deze twee het minst hebben bijgedragen. Verder worden mensen slechts een keer genoemd door andere groepsleden of, wat veel meer voorkomt, ze geven zichzelf of niemand de schuld. Afgezien van de twee duidelijke gevallen T10 en T11, kun je dus concluderen dat de meeste mensen niet geneigd zullen zijn iemand anders de schuld te geven. Zij zullen veeleer zichzelf kiezen of niemand aanwijzen, ook al zitten er geen consequenties aan om dit wel te doen. Dit duidt op een overheersend groepsgevoel.

36

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Hoofdstuk 7: Conclusie In dit hoofdstuk kijken wij terug op onze hoofdvragen en deelvragen. Onze hoofdvraag hierbij was: Hoe verhoudt de groep zich tot het individu in een escape room, als het gaat om tijd en winst?

Onze deelvragen luidden:  In hoeverre is men geneigd om voor groepssucces te gaan of voor eigen succes?  Als de opdracht mislukt, in hoeverre geven mensen elkaar dan de schuld?  In hoeverre kun je van tevoren, door middel van bepaalde kleine experimenten, bepalen hoe mensen zich zullen gedragen in het ‘grote’ experiment?

Het is een zeer tweezijdig verhaal. Per slot van rekening blijft een mens een wezen dat in veel gevallen moeilijk te voorspellen is, onvoorspelbaar. Wat blijkt uit onze experimenten is dat onze testpersonen zeer verschillend zijn in het denken over eigen succes of groepssucces. Aanvankelijk dachten de meesten niemand eruit te willen zetten, maar bleek na verloop van tijd dat er toch iets in hen loskwam, iets wat hen ertoe overtuigde dat ze toch iemand uit de escape room moesten zetten.

Aanvankelijk waren de testpersonen dus nog ‘sociaal’, maar als het erop aankomt, zullen de meeste de groep boven een individu zetten. Opmerkelijk genoeg waren er ook mensen die de groep boven henzelf zetten. Ook zij zagen in dat er iemand moest worden opgeofferd. Natuurlijk zijn er testpersonen geweest die dit misschien helemaal niet wilden, maar er niet tegen in wilden gaan om maar niet de groep tegen zich te krijgen. Dit zullen de mensen zijn geweest die veel fouten hadden in het conformity experiment. Het is echter ook zo dat de eerste groep helemaal niemand eruit heeft gezet. Als we deze gegevens combineren, kunnen we concluderen dat de meeste mensen toch voor hun eigen succes gaan, al is in het geval van escape rooms alleen sprake van eigen succes als er ook groepssucces is; de groep wordt echter wel kleiner gemaakt door dit steven naar eigen succes.

Dit gaat in tegen de hypothese die we hadden opgesteld. Wij hadden verwacht dat het merendeel van de mensen voor groepssucces zouden gaan, maar dit blijkt niet het geval. Blijkbaar is de motivatie om de escape room te halen zo hoog, dat mensen het niet meer zien als een leuk spelletje, maar echt als een opdracht die ze moeten halen.

Wat dan eigenaardig is, is dat een kleine meerderheid van de testpersonen niemand of zichzelf de schuld aan verlies gaf. Meer dan de helft van de personen denkt dus niet minder van een ander. Je zou verwachten dat het aantal mensen dat schuld geeft aan een ander ongeveer overeenkomt met de mensen die iemand uit de groep hebben gezet, maar dit percentage ligt dus ongeveer twintig procentpunt lager. Wellicht is het zo dat mensen de druk van de escape room ervaren en er daarom iemand uitzetten, ook al droegen de mensen die er werden uitgezet wel bij aan het ontsnappen. De escape room zou dus iemand competitiever maken. Onze hypothese wordt hiermee beaamd, want wij hadden verwacht dat de meeste mensen niet een ander de schuld zouden geven. Vaak als er wel iemand werd aangewezen als schuldige, werd dit huiverend gedaan.

Zoals al gezegd is de mens veeleer een onvoorspelbaar wezen. Toch is het ons gelukt om banden te trekken tussen de voorexperimenten en het grote experiment, zoals te lezen is in de deelvragen, vooral in hoofdstuk 4. Natuurlijk zijn er afwijkingen en dit hadden wij op diens beurt ook wel verwacht, maar er is zeker een verband te zien. Mensen die bekenden tijdens het prisoner’s dilemma en geen antwoorden fout hadden tijdens het conformity experiment zijn meer leiderstypes wie de leiding kunnen nemen en eerder voor eigen succes gaan, waar mensen die zwegen en meerdere antwoorden fout hadden niet zo snel initiatief nemen en eerder uit de groep worden gezet. Zoals al verwacht kun je dus wel degelijk een verband trekken tussen de experimenten, vooral bij de

37

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

uitersten, maar ook zij kunnen afwijken van de verwachtingen en de personen waarvan we vrij weinig van tevoren konden zeggen, hebben ons ook kunnen verrassen.

Degenen die voor eigen succes gaan, zullen opperen iemand uit de escape room te zetten. De groep ziet in dit geval met de tikkende tijd in het achterhoofd en winst op het spel het individu als een middel en niet zozeer meer als een groepslid. De groep is als ware de baas over het individu. De ‘sterke’ individuen, zij die het meest naar eigen succes streven, probeerden daarvan gebruik te maken en iemand uit de escape room te sturen. Daartegenover staan de mensen die zichzelf willen gebruiken, opofferen, om de groep te dienen. Door een combinatie van deze twee zijn er mensen uit de escape room gezet.

Dit is echter maar op basis van twee vooronderzoeken. Het zegt wel iets, maar niet heel veel over de personen en hun persoonlijkheid. Het zijn wel experimenten die speciaal uitgezocht zijn voor dit onderzoek, dus ze zijn wel relevant voor dit onderzoek. De groepssamenstelling is echter in alle gevallen weer anders geweest. Ook stond er bij de voorexperimenten niet heel veel op het spel. De omstandigheden en vooral de personen met wie de desbetreffende testpersoon zich bevond, zijn erg van belang in het gedrag van het individu. Zo is bij groepje één een lichte vorm van vriendschap opgetreden. Sommigen waren al vriendinnen, de groep bestond volledig uit meiden en het klikte goed. Deze omstandigheden hebben er zeker voor gezorgd dat er niemand uit de groep is gezet.

Plaats T10 of T14 in dat groepje en wie weet wat er kon gebeuren.

38

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Aanbevelingen Wij zullen enkele aanbevelingen voor verder onderzoek doen naar aanleiding van dit onderzoek.

Ten eerste moet het worden aangekaart dat er nog weinig onderzoek is gedaan naar escape rooms.

Hierdoor hebben wijzelf ook problemen ondervonden bij de theoretische onderbouwing van ons onderzoek. Wij raden aan om meer onderzoek te doen naar het concept escape room dan naar het gedrag hierin, om zo een betere basis te leggen voor toekomstig onderzoek.

Ten tweede moet er, mocht dit onderzoek worden herhaald, ruimte zijn om de groepen beter samen te stellen. Wij waren gelimiteerd in onze mogelijkheden doordat we met slechts enkele testgroepen te maken hadden. De man-vrouwverhouding is hier van belang. Tevens zouden de groepen moeten bestaan uit mensen van verschillende leeftijden. Het samenstellen van de groepen op basis van de resultaten van de voorexperimenten is ons redelijk gelukt, hoewel niet perfect. Aansluitend zouden er dan ook meer testgroepen moeten zijn om een betere basis te leggen voor een gefundeerde conclusie.

Ten derde moet er gekeken worden naar verschillende soorten van escape rooms. Er zijn escape rooms die 45 minuten duren, 60 minuten, drie uur of zelfs een halve dag. Verder hanteren verschillende escape rooms verschillende thema’s, waardoor de spanning bij de ene escape room hoger kan liggen dan de andere. Deze factoren kunnen de uitkomst van een onderzoek zoals wij dat hebben uitgevoerd beïnvloeden.

Verder zou je nog moeten kijken naar de grootte van de groepen. Wij deden ons onderzoek met groepen van zeven personen. De testpersonen gaven eigenlijk al aan dat er voldoende mensen in de escape room waren, waardoor er wel mensen gemist konden worden. Een volgend onderzoek zou dus met minder mensen moeten of in een escape room waar de groep groter moet zijn om de escape room te voltooien. Deze escape room zou je namelijk ook met twee personen kunnen oplossen. Vier of vijf personen is de ideale hoeveelheid. Bij elke persoon meer, voegt de waarde van die persoon steeds minder toe.

Bibliografie 39

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Asch, S. E. (1951). Effects of Group Pressure Upon the Modifications and Distortion of Judgements . Lancaster: Carnegie Press.

Asch, S. E. (1952). Social Psychology. Upper Saddle River: Prentice Hall, Inc. Bloemers, P. (Z.D.). prisonersdilemma. Opgeroepen op oktober 18, 2016, van economielokaal.nl: http://www.economielokaal.nl/prisonersdilemma/ Bloemers, P. (Z.D.). speltheorie. Opgeroepen op oktober 18, 2016, van economielokaa.nl: http://www.economielokaal.nl/speltheorie/ Cheng, E. (2014, juni 21). Real-life 'escape rooms' are new US gaming trend. Opgeroepen op october 18, 2016, van CNBC: http://www.cnbc.com/2014/06/21/real-life-escaperooms-are-new-us-gaming-trend.html Contrera, J. (2016, januari 16). It’s no puzzle why ‘escape room’ adventures are so popular.

Opgeroepen op october 18, 2016, van The Washington Post: https://www.washingtonpost.com/lifestyle/style/its-no-puzzle-why-escape-roomadventures-are-so-popular/2015/01/16/938370de-9b4f-11e4-96cce858eba91ced_story.html Dollard, N. E., & Miller, J. (1941). Social Learnings and Imitations. New Haven: Yale University Press.

French, S., & Shaw, M. (2015, juli 21). The unbelievably lucrative business of escape rooms.

Opgeroepen op october 18, 2016, van MarketWatch: http://www.marketwatch.com/story/the-weird-new-world-of-escape-roombusinesses-2015-07-20 Hamers, F. (2012, april 14). prisoners dilemma. Opgeroepen op oktober 18, 2016, van fhamers.nl: http://www.fhamers.nl/prisoners-dilemma/ Hoenselaar, M. v. (2016, augustus 9). Nederland meeste escaperooms van de wereld per vierkante meter. Opgehaald van Escape Rooms Nederland: https://www.escaperoomsnederland.nl/nederland-escaperooms-wereld-vierkantekilometer/ Hoenselaar, M. v. (Z.D.). Provincie: Friesland. Opgeroepen op oktober 18, 2016, van www.escaperoomsnederland.nl: https://www.escaperoomsnederland.nl/provincies/friesland/ Hooker, L. (2014, december 19). The secrets behind Hungary's escape games craze.

Opgeroepen op oktober 18, 2016, van BBC: http://www.bbc.com/news/business30415679 Kelders Escape. (2015, juni 1). Vermiste Baby. Opgehaald van Kelders Escape: http://keldersescape.nl/escape-room-vermiste-baby/ Kelders Escape. (z.d.). spel escape room. Opgeroepen op oktober 18, 2016, van keldersescape.nl: http://keldersescape.nl/spel-escape-room/ Miles Hewstone, W. S. (z.d.). Introduction to Social Psychology: Second edition.

Miller, S. (2015, april 4). The Art of the Escape Room. Opgeroepen op october 18, 2016, van Newsweek: http://europe.newsweek.com/art-escape-room-323150?rm=eu Stasser, G., & Dietz-Uhler, B. (2001). Blackwell Handbook of Social Psychology: Group Processes.

Vlek, C. (2013, augustus 2). 'Het prisoner's dilemma onderzocht bij gevangenen. Of toch niet helemaal?'. de Volkskrant, opinie, p. 1.

Vreede, B. (2013, augustus 9). 'Bij het Prisoner's dilemma is herkenning van je mede-afperser cruciaal'. de Volkskrant, opnie, p. 1.

40

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Wikipedia. (2016, oktober 18). Prisoner's dilemma. Opgeroepen op oktober 18, 2016, van Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Prisoner's_dilemma Wikipedia. (2016, oktober 19). Solomon Asch. Opgehaald van Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Solomon_Asch Wikipedia. (sd). Golden Balls. Opgeroepen op oktober 18, 2016, van Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Golden_Balls

41

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Bijlagen Interview met Kelders Escape Om een beeld te krijgen wat er zowel bij een escape room komt kijken, hebben wij een interview gehouden met een van de bouwers en eigenaren van Kelders Escape, Tessa Veenstra. Dit interview is hieronder te lezen.

-

Wie zijn jullie en wat is de drive voor jullie om dit te doen?

Wijzelf zijn Naomi, Talitha en mij, Tessa. We zijn studenten die eigenlijk een bijbaan zochten. Als je 16 jaar oud bent kun je aan de slag in de supermarkt, maar op je twintigste wordt het toch een stuk lastiger. Wij hebben ooit zelf een escape room gedaan, dat was onze tweede, en toen dachten we ‘dat kunnen wij beter’. Toen zijn we zelf spellen gaan bedenken en dat is uiteindelijk een bedrijfje geworden.

-

En wat is de drive daarin?

Voor onszelf vooral een leerzame periode hebben waarin we met elkaar ook veel lol kunnen maken.

Het moet ook altijd leuk blijven, maar je kunt er ook heel veel van leren, want van een bedrijf opzetten leer je gewoon heel veel. Wij hebben zoiets nooit zelf bij onze opleidingen behandeld.

-

Jullie studeren geheel andere dingen?

Ja: sociaal pedagogische hulpverlening, creatieve therapie en interieur architectuur.

-

Hoe zou je het beste een escape room kunnen omschrijven?

Een escape room kun je het beste omschrijven als een kamer waarin je wordt opgesloten en waarna je 60 minuten de tijd krijgt om via raadsels en puzzels uit die kamer te ontsnappen.

-

Zijn er tactieken om een escape room het ‘beste’ te doen?

Zelf heb ik ongeveer 150 groepen gedraaid en je ziet veel tactieken voorbij komen, maar ik heb zelf nog nooit de ‘perfecte’ tactiek gevonden om het uit te voeren. Er is vast wel iets wat beter helpt dan het andere, maar de perfectie tactiek heb ik nog niet gevonden.

-

Nadat jullie dit zelf hebben opgezet, zijn jullie ook nog naar andere escape rooms gegaan?

Ja. Er is een onderzoek gedaan naar alle escape rooms in Nederland en vrouwen presteren gemiddeld slechter dan mannenteams - je hebt de meeste kans om te ontsnappen met een mannenteam - maar wij als vrouwenteam horen vaak dat wij toch heel snel zijn, want wij hebben natuurlijk ook zelf een escape room opgezet en hebben ook al meerdere escape rooms gedaan en weten ongeveer wel wat je nou wel en niet moet laten liggen. Jullie hebben bijvoorbeeld alle boeken doorgekeken; ik heb nog nooit een escape room ervaren waarbij een hint in een boek stond, dus die laat ik eigenlijk altijd staan. Je leert wel om te sorteren, hoe en wat.

42

PWS - Escape het ethisch dilemma -

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Hoe zien de meeste groepen er uit die bij jullie langskomen?

Wij hebben gemiddeld een groep van vijf personen en dat is eigenlijk ook wel het meeste wat je kunt hebben. Het is gewoon heel verschillend. Je hebt laagopgeleiden, hoogopgeleiden. Je ziet wel verschillen: laagopgeleiden kunnen heel goed zoeken, hoogopgeleiden zijn beter in de raadsels en andersom. Je kunt het beste een middengroep hebben.

-

Het is dus niet zo dat de hoogopgeleiden eerder naar buiten komen?

Nee, want je moet ook goed kunnen zoeken om alles te kunnen vinden. Daarin hebben we nog geen verschil gezien.

-

Is het ook zo dat veel meer mannen of vrouwen of jongeren of ouderen de escape room doen?

We hebben heel veel personeelsuitjes, dit zijn dan meestal vrij gemengde groepen. Ik denk toch wel dat de meeste mensen tussen de 20 en 40 jaar oud zijn.

-

Zijn er wel eens bejaarden langs geweest?

We hebben een keer een familie uitje gehad met twee bejaarden, deze waren de meest fanatieke personen. Anders hebben wij niet echt bejaarden gehad.

-

In die escape room, is er wel eens haantjesgedrag aanwezig?

Ja, heel veel. Dat zie je heel snel, dat een iemand de leiding neemt en het hoogste woord neemt van hoe en wat. Dat komt eigenlijk wel in elke groep voor. Het is ook niet verkeerd om een haantje in de groep te hebben om het overzicht te bewaren.

-

Spreekt men van tevoren vaak af wie de leiding neemt of gebeurt dit eerder natuurlijk?

Dat gebeurt eigenlijk heel natuurlijk. Het wordt soms wel afgesproken, er worden van tevoren ook wel tactieken afgesproken, maar het meeste gebeurt op natuurlijke wijze.

-

Zijn er ook wel ‘leiders’ die echt gaan commanderen?

Als er wordt gecommandeerd, is dit meestal door een vrouw. Als het een gemengde groep is, is het meestal een vrouw die het haantje is die zegt: “anders ga je dat even doen, en dat, en dat, en dat...”.

-

Zijn er dan ook wel mensen die daaronder lijden?

Dat heb ik nog niet echt gezien. Ik heb een keer een echt goede ruzie gehad waarbij een vrouw de escape room uitliep en die ik toen ook nooit meer heb gezien, maar voor de rest niet echt. Deze groep kwam de kamer ook al wat mopperend binnen. Als je dan eenmaal in de escape room bent, ben je toch onder druk aan het presteren en dan kan dat uit de hand lopen. Sommige mensen luisteren ook gewoon helemaal niet naar de leider.

43

PWS - Escape het ethisch dilemma -

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Als mensen uit de escape room komen en ze hebben het niet gehaald, zijn ze dan ook boos op elkaar?

Je ziet wel erg dat er wordt gewezen, bijvoorbeeld als een kast niet goed is doorzocht. Als mensen niet goed tegen hun verlies kunnen, kunnen ze erg teleurgesteld uit de escape room komen en moet die teleurstelling dan worden goed gepraat. We laten de groepen die niet uit de kamer zijn gekomen wel zien wat ze nog hadden moeten doen. Dit vermindert toch ook wel de teleurstelling, maar dan krijg je ook dat mensen naar elkaar gaan wijzen.

-

Zijn er wel groepen geweest die zonder hints naar buiten zijn gekomen?

Ik heb het nog niet gezien, mijn collega’s wel. Het kan ook wel zijn dat ik de hints te snel geef, misschien waren ze toch nog uit de kamer gekomen zonder dat ik hen een hint had gegeven.

-

Als het gaat om keuzes, welke keuzes worden er dan gemaakt binnen een escape room?

Dat is per groep verschillend, iedereen speelt de kamer anders. Als je de kamer binnenkomt, zie je [...] en dan kan besloten worden om hier als eerste of als laatste mee bezig te gaan. Of als er iets wordt gevonden, moet er worden besloten of je je daar eerst mee bezighoudt of dat je eerst verder gaat zoeken.

-

Is het bij de meeste groepen zo dat ze ‘doldwaas’ de boel overhoop halen, of is het eerder dat ze gestructureerd aan het werk gaan?

Je ziet het eerste vaker; men begint gewoon aan de kamer en kijkt daarna wat ze gaan doen, er is niet echt een bepaalde volgorde. Groepen die het vaker doen hebben vaak wel een orde waarin ze alles doorzoeken.

-

Waarom heet jullie escape room eigenlijk Kelders Escape?

Wij hebben eerst het verhaal geschreven, wat gaat over meneer Kelders, die zijn dochtertje, Madelief Kelders, heeft ontvoerd. Daarom heten wij eigenlijk Kelders Escape. Je zit met deze naam niet aan een locatie vast.

-

Waarom is het verhaal van de vermiste baby het verhaal dat jullie graag willen vertellen?

Er moet natuurlijk wel een motivatie aanwezig zijn om de escape room uit te komen. Als je dit niet doet, vermoord je eigenlijk de baby. We hebben de escape room opgericht ten tijde van de aanslag op een vliegtuig in Rusland. Terrorisme is een populair onderwerp bij escape rooms, maar op dat moment konden we dat niet doen, omdat het een gevoelig onderwerp was. We zijn hierop gaan nadenken wat we als verhaal konden gebruiken en kwamen daarbij op het verhaal van de vermiste baby. Zonder verhaal is een escape room toch minder leuk.

-

Blijven bij alle escape rooms de deur open of gaan sommige ook echt dicht?

Je hebt dat bij sommige escape rooms de deur echt dicht gaat, maar wij hebben ervoor gekozen om de deur open te houden, omdat het qua verzekering vrij lastig is om dit niet te doen. We zitten in een brandkluis, dus is er geen andere manier om uit de ruimte te komen.

44

PWS - Escape het ethisch dilemma -

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Zijn er van tevoren ook tips die een groep kan helpen om beter te presteren?

Nee, eigenlijk moet je een escape room zelf een keer ervaren, dan weet je zelf wel hoe je het de volgende keer wil doen.

-

Als jullie zelf een escape room binnen gaan, is er dan een bepaalde rolverdeling?

Ja. We gaan altijd met z’n vieren op pad en dan zijn vooral Talitha en ik degenen die het zoekwerk doen en Kitty en Naomi zijn vooral bezig met het oplossen van de puzzels. Die rolverdeling is er vrij natuurlijk ingerold.

-

Hoe zijn jullie op de puzzels gekomen?

We hebben elk een opdracht bedacht, uitgewerkt en daarna in elkaar gezet.

-

Hebben jullie ook meegemaakt dat iemand uit de groep duidelijk niet goed was in de puzzels of het zoeken en daarom niet mocht helpen, als het ware buiten de groep werd gezet?

Ik zie soms wel dat er iemand is die gewoon helemaal niets doet, maar dit is dan uit eigen initiatief, er wordt eigenlijk nooit iemand echt buitengesloten in het spel. Er wordt eigenlijk nooit iemand zwart gemaakt, tenzij er al onderlinge spanningen waren.

-

Denk je dat als we de opzet aanhouden, dat de groep meer tijd krijgt als ze iemand eruit zet, dat mensen dat ook echt doen?

Daar ben ik heel benieuwd naar. Ik heb erover nagedacht en ik denk dat wij het als team niet zouden doen, maar ik denk wel dat er teams zijn die dat zullen doen.

-

Denken jullie van tevoren te kunnen weten of een groep de escape room gaat halen?

Ja, als een groep binnenkomt, gaat ieder voor zichzelf wel gokken. Er zijn ook wel groepen die totaal verrassen. Er is wel een bepaald uiterlijk waarbij ik denk dat die mensen het niet gaan halen, maar dan halen ze het toch. Uiterlijk zegt niet veel over het innerlijk, terwijl ik daarop wel oordeel. Moeten jullie niet doen, maar dat gebeurt toch wel.

-

Vind je het jammer als mensen naar de oplossing gokken?

Ik vind het een hele persoonlijke keuze. Als het in mijn team gebeurt, weet ik dat ik best boos zou kunnen worden.

-

Als je foto’s van andere escape rooms ziet, komen die vaak griezelig over. Dit is niet bepaald zo met deze kamer.

Nee, dit hebben wij bewust gedaan. Het is wel zo fijn dat mensen die wel een escape room willen doen, maar niet van dat griezelige houden, toch het kunnen doen. Het is een goede escape room die je kunt doen als eerste keer. De spanning is wat minder zodat je het rustig kunt ontdekken.

-

Zijn er ook wel negatieve reacties over de kamer als mensen de escape room uitkomen?

Ja, die zijn er zeker, maar het overgrote deel van de mensen zijn wel positief. Wij zijn soms niet heel enthousiast als we een escape room ingaan, maar komen er dan wel enthousiast uit. Dat zal ook wel bij onze escape room gebeuren.

45

PWS - Escape het ethisch dilemma

-

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Zijn alle escape rooms 60 minuten lang?

Dat is wel de standaard. Dan is er nog de festivalkamer, die is 30 minuten. Je hebt er nog een van een bedrijf, die is 45 minuten. Er is nog een hele grote waar je dan de halve dag mee bezig bent.

-

Hebben jullie wel eens betere escape rooms dan jullie eigen gedaan?

Jazeker. Deze kamer zoals we die nu hebben, houden we wel maar gaan we wel aanpassen. De kamer zoals deze nu is, is ook waar we mee begonnen zijn. Als je dan naar die van Leiden kijkt, die is heel gaaf.

-

Hoe zijn jullie op de puzzels gekomen die jullie gebruiken in de escape room?

Ja, dat bedenk je eigenlijk gewoon op een gegeven moment.

46

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Resultaten bij het Conformity experiment Hieronder zijn de resultaten van het conformity experiment uitgewerkt. Vier van de testpersonen hebben dit experiment niet kunnen doorlopen. Van hen hebben T01 en T17 wel meegedaan aan het experiment in de escape room. Twee van de volgende personen hebben echter niet meegedaan aan het onderzoek in de escape room.

Toelichting: R. nr.: Referentienummer Vr. X: Deze opgave werd door de acteurs fout beantwoord.

Vr. X*: Deze opgave werd door de acteurs goed beantwoord.

GOED/FOUT: Het antwoord dat de testpersoon gaf was รณf goed, รณf fout.

R nr.

Vr. 1*

Vr. 2*

Vr. 3

Vr. 4

Vr. 5

Vr. 6*

Vr. 7

Vr. 8*

Vr. 9

Vr. 10

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T05

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T06

GOED

GOED

FOUT

FOUT

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

FOUT

T07

GOED

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T08

GOED

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

FOUT

T09

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T10

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T11

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T12

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T13

GOED

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

T14

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T15

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T16

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T18

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T19

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T20

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T21

FOUT

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T01 T02 T03 T04

T17

47

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

T22

GOED

GOED

FOUT

FOUT

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

FOUT

T23

GOED

GOED

FOUT

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T24

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T25

FOUT

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T26

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

T27

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T28

GOED

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

FOUT

T29

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T30

GOED

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

T31

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

T32

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

Het totale aantal antwoorden:

Aantal

Vr. 1*

Vr. 2*

GOED

24 4

GOED FOUT

FOUT

Vr. 3

Vr. 4

Vr. 5

Vr. 6*

Vr. 7

Vr. 8*

Vr. 9

Vr. 10

27 1

19 9

25 3

20 8

28 0

21 7

28 0

22 6

24 4

85.7

96.4

67.8

89.2

71.4

100

75.0

100

78.5

85.7

14.3

3.6

32.1

10.7

28.6

0.0

25.0

0.0

21.4

14.3

Procentueel

Tabel waarin alle personen die alles goed hadden, niet zijn meegenomen.

R nr.

Vr. 1*

Vr. 2*

Vr. 3

Vr. 4

Vr. 5 48

Vr. 6*

Vr. 7

Vr. 8*

Vr. 9

Vr. 10

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

T02

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T06

GOED

GOED

FOUT

FOUT

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

FOUT

T07

GOED

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T08

GOED

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

FOUT

T09

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T13

GOED

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

T19

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T21

FOUT

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T22

GOED

GOED

FOUT

FOUT

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

FOUT

T23

GOED

GOED

FOUT

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T24

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T25

FOUT

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T26

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

T27

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

T28

GOED

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

GOED

FOUT

FOUT

T30

GOED

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

T31

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

GOED

FOUT

GOED

GOED

GOED

Tabel waarin alle personen die alles goed hadden, niet zijn meegenomen.

Totaal aantal antwoorden:

49

PWS - Escape het ethisch dilemma

Aantal

Vr. 1*

Vr. 2*

GOED

13 4

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Vr. 3

Vr. 4

Vr. 5

16 1

7 9

14 3

9 8

17 0

10 7

17 0

11 6

13 4

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

GOED

76.4

94.1

41.1

82.4

52.9

100

58.8

100

46.7

76.4

FOUT

23.5

5.9

52.9

17.6

47.0

0

41.2

0

54.5

23.5

FOUT

Procentueel

50

Vr. 6*

Vr. 7

Vr. 8*

Vr. 9

Vr. 10

Resultaten bij het Prisoner’s dilemma

Keuze Tijd Twijfel

Keuze Tijd Twijfel

T17

T19

T20

T21

T22

T23

T24

T25

T26

T27

T28

T29

T31

T32

Z +/+/-

Z + +/-

B +/-

B -

Z -

Z +/-

B +

Z +/-

B -

Z +/-

Z -

B +/+/-

B +/+

B + +/-

T01

T02

T05

T06

T07

T08

T09

T10

T11

T12

T13

T14

T15

T16

Z +/-

Z +/-

Z -

Z -

Z +/+

B +/-

Z -

B +/-

Z +/+/-

Z +/-

B +/-

B +/-

Z +/-

Z +/-

Toelichting: Keuze:

Z = Zwijgen

B = Bekennen

Tijd:

– = Kort

+/- = Gemiddeld

+ = Lang

Twijfel:

– = Niet

+/- = Matig

+ = Veel

Aantal keren gezwegen: Aantal keren bekend:

17/28 (60,7%) 11/28 (39,3%)

51

Notitiepapieren gebruikt bij de voorexperimenten Naam:

…………………………………………………………..

Geslacht:

J / M

Leeftijd:

……………………………………………………...

Klas:

…………………………………………………………...

Leerlingnummer:

………………………………………..

Conformity experiment van Asch

Opgave

Juiste antwoord

Antwoord door groep

Antwoord door individu

1

B

B

.

2

A

A

.

3

A

B

.

4

C

B

.

5

B

C

.

6

A

A

.

7

B

A

.

8

C

C

.

9

A

B

.

10

A

C

.

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Prisoner’s dilemma

Twijfel:

Niet – Beetje/wel – Heel erg

Tijd tot het antwoord:

Kort – Gemiddeld – Lang

Keuze:

Zwijgen/Bekennen

Eventuele voorwaarde:

…………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………..

Motivatie:

…………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………..

53

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Afgenomen enquête tijdens het voorexperiment Naam: Referentienummer:

Om het vooronderzoek volledig te maken, willen wij dat je nog een paar vragen invult.

Je werkt in een groepje. Een persoon doet niet goed mee, wat doe je?

Stel: jij bent heel goed in Engels. Er ligt een opdracht. Persoon A en B zeggen: ‘antwoord A is het antwoord’. Jij denkt dat het antwoord echter C is, wat doe je?

Vertrouw jij op de kwaliteiten van iemand anders of doe je liever dingen zelf?

Is meedoen belangrijker dan winnen, of is de winst wel echt het doel?

54

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Het verhaal van Kelders Escape Hieronder is het verhaal gebruikt dat wordt gebruikt als thema van Kelders Escape. Dit is letterlijk geciteerd van de site van Kelders Escape.21 In de namiddag van zaterdag is Madelief Kelders verdwenen, het gaat om een baby van 3 maanden oud. Sinds Madelief haar verdwijning is ook van haar vader niks meer vernomen. Vermoed wordt dat de vader het kind ergens schuil houdt. Een vermiste baby, zonder jullie hulp overleeft ze het niet! En wie wil nou een moord op zijn geweten hebben? Ben je slim genoeg, kun je er tegen om onder druk te werken en ben je niet al te bang, test het in deze kamer! Ga jij deze uitdaging aan en lukt het je daarbij om binnen 60 minuten met kleine Madelief Kelders te ontsnappen? De tijd tikt door‌

21 [ CITATION Ver15 \l 1033 ]

55

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Het dilemma waarmee elke groep werd geconfronteerd Hieronder is de brief weergeven die elke groep tijdens het experiment kreeg te zien met de tabel die aangeeft hoeveel extra tijd de groep zou krijgen.

Beste testpersonen, Deze escape room is ontworpen om er binnen 60 minuten uit te komen. Jullie krijgen daarentegen slechts 50 minuten de tijd, dus als er op de aftelklok nog 10 minuten te gaan is, dan is jullie tijd voorbij. Wij stellen als compromis een voorstel: jullie kunnen personen uit de groep zetten voor extra tijd.

De eerste 15 minuten kunnen jullie niemand uit de groep zetten. Na de gewone tijd van 50 minuten kan dit ook niet meer. Hoe sneller je iemand uit de groep zet, hoe meer tijd je krijgt. Voor elke persoon die je extra uit de groep zet, komt er minder tijd bij.

Als 15 minuten zijn verstreken, zullen wij jullie bellen met de walkietalkie. Als jullie hierna nog mensen uit de groep willen zetten, moeten jullie ons zelf opbellen.

De beste groep krijgt een vermelding in de schoolkrant en op de website, naast een ereplaats in ons PWS. Verder liggen er nog zeer mooie prijzen in het verschiet. De personen die echter uit de groep zijn gezet, dingen niet mee in de prijs.

De groep die het slechtst eindigt, staat daarentegen een straf te wachten. Verliezen is dus geen optie.

Verder kunnen jullie tips vragen via de portofoon. Wij bepalen de tips. Hoogstens twee tips vragen is toegestaan.

Veel succes.

1e persoon uit de groep

2e persoon uit de groep

3e persoon uit de groep

0 tot 15 minuten:

-

-

-

na 15 minuten:

+8 minuten

+7 minuten

+ 6 minuten

na 30 minuten

+6 minuten

+5 minuten

+4 minuten

na 40 minuten

+5 minuten

+4 minuten

+3 minuten

na 50 minuten

-

-

-

56

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Reacties van de groepen Hoe de verschillende groepjes reageerden op het dilemma en verdere gebeurtenissen is allemaal genoteerd, alleen is niet alles van belang voor ons onderzoek. Daarom hebben we de belangrijkste gebeurtenissen teruggekeken en verder uitgewerkt. Hoe de verschillende groepjes reageerden is hieronder uitgewerkt. Daarvoor komt de indeling van de groepjes. Ook zijn de nabesprekingen opgenomen, waarbij wij de groepen vragen stelden met betrekking tot wat er was gebeurd in de escape room en het dilemma. De tijdsaanduidingen als 5 minuten geven aan na hoeveel minuten in de escape room een gebeurtenis plaatsvindt.

Groep 1: T05 T06 T07 T08 T09 T27 T29 5 minuten: De groepsleden lezen het bericht en zijn erg verrast, vooral na het lezen van het voorstel en wanneer ze weten dat degene die uit de groep worden gezet, niet meedingen in de prijs. Na het helemaal gelezen te hebben, wordt het binnen enkele seconden weer weggelegd en is de hele groep meteen met iets anders bezig. Er is niet echt een centraal overleg. Wel zijn er ongeveer drie personen die door elkaar zeggen dat er niemand uit de groep moet worden gezet, de rest houdt zich stil. Sommige groepsleden gingen alweer zoeken voordat het bericht helemaal was voorgelezen.

15 minuten: We bellen de groep met de walkietalkie, T07 neemt op. Er wordt gevraagd of ze iemand uit de groep willen zetten. T07 vraagt aan de groep of ze dit willen doen, maar er wordt unaniem besloten dat dit niet gebeurd. Dit wordt gelijk gedaan door meerdere stemmen die allemaal ‘nee’ luiden. Binnen enkele seconden is ook deze beslissing dus genomen.

23 minuten: T09 vraagt aan de groep wat ze ervan vinden om een hint te vragen. De antwoorden zijn ‘goed idee’ en ‘we lopen inderdaad vast’. T08 pakt de walkietalkie en vraagt om een hint. Wij vragen aan hen hoe het zit met puzzel 3. Wij geven hierover een tip. Er stonden maar drie mensen bij de walkietalkie, namelijk T08, T27 en T29. Er wordt dan ook niet meer overlegd met de anderen over de tip. Deze drie proberen nog wel een kist te openen die eigenlijk al open is en die nodig is voor de puzzel.

30 minuten: T07 neemt op. Er wordt uitgelegd dat de groep nog maar 20 minuten de tijd heeft. Hierna wordt gevraagd of ze nog iemand uit de groep willen zetten. T07 vraagt aan de rest van de groep: ‘Niemand uit de groep, toch?’. Hierop wordt opnieuw ‘nee’ geantwoord zonder dat iemand hieraan twijfel toont. Er is eigenlijk maar weinig aandacht voor de walkietalkie en het voorstel.

57

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

37 minuten: T05 vraagt aan de groep of ze een hint moeten vragen. T27 zegt dat ze het nu inderdaad moeten doen, nu ze nog de tijd hebben. T29 neemt op dat moment het woord en doet een voorstel over wat ze zouden kunnen doen in plaats van een hint te vragen. Daarna wordt de aandacht daar op gericht en wordt er niet meer gedacht aan een hint.

40 minuten: T07 zegt: ‘Ik denk toch echt dat we een hint moeten vragen’. De rest stemt hiermee in. Er wordt gevraagd naar wat ze hebben gedaan met een van de puzzels. T07, die zich hier niet mee bezig heeft gehouden, geeft de walkietalkie door aan degene die dit wel heeft gedaan (T05 en T06). Zij houden zich bezig met de tip, de rest van de groep gaat door met de andere puzzels. Wanneer de tip volledig is gegeven, komt de rest van de groep ineens allemaal bij elkaar.

44 minuten: Er wordt gebeld en gevraagd of de groep er nog iemand wil uitzetten. T09, T27 en T29 houden zich er totaal niet mee bezig. T07 zegt: ‘Ja, dat vind ik lullig’. T08 zegt: ‘Dan maar verliezen’. T07 zegt dat ze toch geen extra hint meer krijgen, waarop T29 vraagt wat de hint nou eigenlijk was. T29 doet daarop een voorstel wat er dan wél moet gebeuren, terwijl ze er niet mee bezig is geweest. T05 vraagt nog tussendoor of ze er iemand gaan uitzetten. Een paar mensen zeggen nee. T09 zegt: ‘We gaan gewoon met zijn allen onder’. T05 antwoordt ons dat ze er niemand uitzetten. We vragen nog een keer of de groep er zeker van is dat ze niemand uit de groep willen zetten. Er wordt weer besloten niemand eruit te zetten, zoals elke keer snel.

45 minuten: Hierop vraagt echter T08 of er iemand is die eruit wil. T05 zegt: ‘Ik denk er wel een beetje over na’.

T27 zegt: ‘Ik zit er ook wel over na te denken voor de sake van de groep’. T08 zegt: ‘Maar wie zegt dat we het dan wel halen?’. T05 vraagt: ‘Hoeveel tijd krijgen we er dan bij?’. Hierop antwoordt T09 dat het op de achterkant van het schilderij staat en pakt deze en laat het aan haar zien. De rest van de groep is op dat moment nog bezig met de puzzels. T29 vraagt: ‘Hoeveel levert het ons op?’. Het antwoord luidt 5 minuten. Hierop vraagt ze of de groep het daarmee wel redt. T07 zegt: ‘Ik denk het niet, want ik loop helemaal vast’. Er wordt gezegd dat ze nog een paar puzzels moeten oplossen.

Hierna wordt er weer gefocust op het voorstel dat T29 deed toen er werd gediscussieerd of er een hint moest worden gevraagd.

47 minuten: Na een tijdje met de puzzels bezig te zijn geweest en niet verder zijn gekomen, vraagt T08: ‘We hebben nog 3 minuten, moet er iemand uit of niet?’. Een iemand roept nee, de rest slaat er geen acht op. Verder roept nog iemand: ‘Als iemand er nog uit wil, moet die dat nu zeggen’. Niemand reageert hierop.

48 minuten: Er wordt opnieuw gebeld en er wordt gevraagd of ze nog iemand uit de groep willen zetten. Er wordt door meerdere ‘nee’ gezegd. T08 vraagt nog of ze het moeten doen. Hierop luidt het weer ‘nee’. T07 zegt: ‘Gewoon met zijn allen blijven’. T08 zegt dan: ‘Als er iemand is die eruit wil...’. T27 zegt: ‘Stel, we halen het wel. Dat is dan heel erg kut voor degene die eruit is’. T09 zegt: ‘We halen het toch niet’. Er wordt besloten dat niemand de groep verlaat.

58

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

50 minuten: Ze beginnen de laatste seconden af te tellen en juichen wanneer de tijd op is. Ze lijken niet erg teleurgesteld. T08 zegt: ‘We willen nu wel weten hoe de puzzels wel moeten’.

Nabespreking: Eerste gedachte van de gehele groep: heel moeilijk begin. Niet zeker wat ze moesten doen. T08 en T07 nemen het initiatief in de vragen. Ze begonnen met goede hoop, maar deze verminderde steeds meer. Er was geen taakverdeling. Ze hadden geen idee van leiding en wilden niemand wegsturen, aldus T08.

“Dat is lullig” en “gaan we niet doen” waren de reacties op het voorstel. T27 en T05 dachten erover na om zich op te offeren, omdat ze de anderen nog tijd wilden geven. Uiteindelijk werd dit toch niet gedaan. ‘Liever allemaal losers dan 2 losers en de rest winnaars’.

T08 zei dat ze de groep bijeen wilde houden. T07 had hoop dat ze toch nog iets zouden zien. T09 wilde de groep bijeenhouden. T05 voelde zich schuldig over dat ze een onderdeel niet goed had gedaan. T08 zei dat niemand niets deed, de groep beaamde dat. T06 wilde de groep bijeenhouden, T29 ook.

Ze hadden geen tactiek afgesproken voordat ze de escape room binnengingen.

Wat ging er mis?

T27: ‘Niet veel, we wisten niet wat we moesten doen’.

T29: ‘Alles liep wel, maar puzzel 1 ging mis’.

T08: ‘Puzzel 1 hebben we overgelaten aan T05 en T06’.

T06: ‘Puzzel 1’. Rest: ‘Het ligt niet aan T06’.

T05: ‘Puzzel 1’. Ze geeft zichzelf net als T06 de schuld.

T09: ‘We wisten niet wat we moesten doen’.

T07: ‘We hadden een rustmomentje moeten houden. Ik heb als een kip zonder kop door de kamer gelopen’. Ze besefte niet op dat moment dat er een rustmomentje had moeten worden gehouden.

Allemaal denken ze dat ze schuldig waren aan verlies.

T07 vond dat ze goed bezig was met een van de puzzels. ‘Had ik niet wat beter naar een andere puzzel kunnen kijken...’. Ze vindt dat ze gelijkwaardig was met de anderen.

T29: Ze gaf geen schuld aan de anderen in het openbaar, maar gaf later de schuld aan T05 en T06 in een een-op-een gesprek.

T05 en T06 hadden gezegd dat zij puzzel 1 zelf wel konden doen.

We vragen opnieuw naar de leiding. Ze zeggen dat er wel een kleine leiding was. “Misschien T08, maar die nam niet écht de leiding”.

59

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Groep 2: T11 T12 T14 T25 T26 T28 T32 1 minuut: T26 vindt het voorstel en roept ‘Hey jongens, hier staat wat. Luister eens’. T26 begint het voor te lezen waarbij ze een gedeelte van de tekst overslaat, terwijl niet iedereen van de groep het kan lezen.

De groep schenkt geen aandacht aan het voorstel. T11 leest het voorstel nog eens door.

15 minuten: We vragen of ze goed naar het papiertje met het voorstel hebben gekeken. T12, T11 en T14 lopen naar het voorstel. Een paar seconden later roept T12 de groep bijeen. Iemand vraagt waar het nou over gaat. T25 reageert: ‘Of we mensen in willen ruilen, maar dat willen we toch niet?’. T12 zegt: ‘Willen we mensen inruilen?’. T28 zegt ‘nee’. T32 vraagt wat er gebeurd als ze niemand inruilen. T25 legt uit dat ze 8 minuten krijgen als ze er iemand uitzetten. ‘Je kunt toch veel beter het met zijn allen oplossen’, zegt T12. Ze discussiëren over de tijd. T32 zegt dat als ze tijd nodig hebben, ze er dan iemand uit kunnen gooien, want het is lullig om iemand al na een kwartier eruit te gooien. Er wordt besloten om ‘eerst’ nog niemand eruit te gooien. T32 zegt dat als de groep nog 20 minuten heeft, ze dan moeten beslissen of er iemand wordt uitgezet.

28 minuten: T12 stoot een van de lampen om en breekt deze. T12 heeft tevens ook de hele tijd de walkietalkie bij zich. T32 vraagt ineens: ‘wanneer moeten we er iemand uitgooien?’. Dit laat dus zien dat ze het als een noodzaak ziet en niet als een optie die ze kan afslaan. Het schema wordt er weer bij gepakt door T25. Er wordt gebeld om mee te delen dat de groep nog twee minuten heeft om er iemand uit te zetten voor acht minuten extra tijd. T12: ‘Dus echt iemand moet weg’. T32 zegt: ‘Dat weet ik, maar ik wil er echt niet uit en wil er ook niemand uitzetten’. Er wordt kort besproken of er iemand uit gaat door T12 en T32. Naast T11 zijn de rest van de groepsleden bezig met andere dingen en zijn niet echt aan het opletten.

31 minuten: Uit het niets roept T25: ‘Zetten we er iemand uit of niet?’. Na uit te leggen dat ze steeds minder tijd krijgen naarmate ze wachten, zegt T25: ‘Laat T28 er maar uit gaan, die ging zo net niet zo lekker geloof ik. Ik weet niet waar zij nu mee bezig is’. Hierop wordt niet gereageerd.

38 minuten: De walkietalkie is zoek. Als er eindelijk wordt opgenomen, vragen wij om een tip. Wij zeggen eerst dat ze nog iemand uit de groep kunnen zetten. Wij geven dan een tip over een van de puzzels. Hierna zeggen we nog eens dat ze nog iemand uit de groep kunnen zetten. Hierop zeggen T12 en T25 dat er iemand uit moet. T25 vraagt wie het minst heeft bijgedragen. T26 vraagt: ‘Zal ik eruit?’. T12 vraagt hoeveel tijd ze ervoor krijgen. Iemand vraagt aan T26 of ze eruit wil. Zij antwoordt: ‘Niet per se, maar er moet iemand uit’. De groep accepteert dat T26 eruit gaat voor extra tijd. De groep krijgt hiervoor zes minuten extra tijd.

60

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

48 minuten: T32 neemt het initiatief om weer naar het schema te gaan kijken. T25 vraagt snel wie er dan nog uit gaat. T28 en T11 bieden zichzelf aan. Zij worden eruit gezet voor zeven minuten extra tijd, dus dertien minuten extra tijd. Er wordt niet gezegd dat T28 en T11 er niet uit mogen. Hierna wordt gevraagd door T25 of ze nog een tip moeten vragen. Hierna wordt een tip gevraagd.

60 minuten: In de laatste paar minuten neemt vooral T25 het initiatief. Ook wordt het chaotisch in de kamer qua overleg en samenwerking. De testpersonen weten niet meer wat ze moeten doen.

Nabespreking: Reacties direct na het spel: T12: Heel stom spel.

T25: ‘Hah, losers’. Dit was gericht naar degene die uit de groep waren gezet.

Ze geven elkaar de schuld. T25: ‘Jullie hebben de puzzel niet opgelost’. Hierop reageert T26: ‘Jullie konden er niet eens uit komen met de extra tijd’. T11: ‘Jullie hebben het niets eens geprobeerd’.

Nabespreking: T25: Stom T11: Begon een beetje saai te worden.

T26: Wel leuk, maar frustrerend.

Waarom is het niet gelukt?

T11: Niet gelukt omdat we er niet achter kwamen wat we moesten doen.

T14: Iedereen was met iets anders bezig.

T28: We moesten heel ver zoeken, het was vergezocht.

T25: Die mentaliteit moet je bezitten.

T26: Te weinig tijd.

T12: Tijd niet nuttig besteed. Dan gaat er een lamp uit, dan kun je de walkietalkie niet vinden...

T32: Eerder om tips vragen. Een van de puzzels had gewoon goed gemoeten.

Wat vonden jullie van het voorstel?

T32: Zo lang mogelijk uitstellen om iemand er uit te gooien, maar er moet wél iemand uit.

T12: Beter met z’n allen. Lullig idee om iemand er uit te zetten.

61

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

T25: ‘Helft zat om te kloten, helft met puzzels bezig. Dan is er een iemand die nog wel iets wil doen’.

Hiermee zegt ze dat ze eigenlijk als enige productief bezig was.

T26: Als je vindt dat iemand eruit moet, ga er dan zelf uit. Ik ben er zelf uitgegaan omdat je het als team doet.

T28: Ik vind het niet eens lullig om iemand eruit te sturen. Dan krijg je meer tijd.

T14: Tegenstrijdig.

T11: Op zich wel jammer voor diegene die eruit ging, maar je krijgt wel meer tijd.

Was er ook iemand die de leiding nam?

T25 nam leiding volgens sommigen, T25 ontkent zelf.

T25: Als ik meedoe, wil ik ook echt winnen. Hierna zei ze dat ze wel een beetje de leiding nam. “Ik weet niet of dat in dit spel naar voren kwam”.

T26 keek naar T11 toen we vroegen of er ook iemand was die niets deed.

T14, T26 en T32: Er was niet echt een leider.

62

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Groep 3: T02 T10 T13 T15 T16 T21 T22 3 minuten: T21 vindt het schema en roept: ‘Hey jongens, kom eens kijken’. Hij zegt dat het de regels zijn, waarop iedereen wegloopt. T21 leest nog door in stilte. Hierna legt hij het weg en zegt: ‘Dit is allemaal niet heel erg boeiend’.

5 minuten: T16 vindt het voorstel en vraagt (aan zichzelf): ‘Wat is dit?’. Het is dus niet goed overgekomen een minuut eerder. T16 leest het voorstel door samen met T02, maar zetten het al snel weg. Het komt niet over alsof het voorstel goed tot de testpersonen is overgekomen.

6 minuten: Wij bellen de testpersonen en zeggen hen even goed naar het voorstel te kijken. T15 leest het voor.

De rest van de groep komt er ook bij, behalve T21, die doorgaat met zoeken. T16 zegt grappend: ‘Doei T10’. T16 zegt: ‘Als we iemand eruit zetten, kunnen we het beste één iemand doen en na 15 minuten’.

Iedereen praat door elkaar heen. T10 neemt het initiatief om te vragen of ze er iemand uit zetten. Er wordt dan gevraagd door T15 of er niemand uit gaat, waarop T16 eigenlijk alleen de knoop doorhakt.

15 minuten: We bellen de testpersonen en vragen of ze iemand uit de groep willen zetten. Na elkaar zeggen ze allemaal ‘nee’. T16 zegt: ‘we gaan door tot 50 minuten’. T21 zegt: ‘Als het nodig is, kunnen we nog altijd iemand uit de groep zetten’.

25 minuten: T15 zegt: ‘We hebben nog 25 minuten’. T16 zegt: ‘We moeten straks echt wel mensen wegsturen’.

T16 en T15 vragen hierna aan de groep of ze niet om een hint moeten vragen. Wij bellen de testpersonen om aan te geven dat ze nog mensen eruit kunnen sturen voor acht minuten extra tijd.

T16 zegt: ‘Ik denk dat het wel handig is om nu iemand weg te sturen’. T13 zegt: ‘Wil iemand dat?’, waarop T10 reageert: ‘Ik denk het niet’. T16 zegt: ‘Ik denk dat het wel het beste is’. T10 zegt: ‘Ik denk het niet eigenlijk’. T16 biedt zich nu vrijwillig aan en zegt dat hij de groep wel een kans wil gunnen.

T10 vraagt of hij hier zeker van is. T16 zegt: ‘Ja’, waarop T10 antwoordt: ‘Prima’. T16 wordt uit de groep gezet, vrijwillig, voor acht minuten extra tijd. Als T16 de ruimte verlaat, laat hij ons weten dat hij geen puzzelaar is en als hij 8 minuten kan geven, hij dat doet. Na het wegsturen van T16 vraagt de groep om een tip.

38 minuten: 63

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Wij bellen de testpersonen. T15 had de walkietalkie, maar T16 pakt deze uit haar hand. We vragen of ze nog iemand uit de groep willen zeggen, waarop T10 meteen ‘nee’ antwoordt. Er wordt kort overlegd en er wordt besloten niemand op dat moment uit de groep te zetten.

48 minuten: We bellen de testpersonen en vragen hen of ze iemand eruit willen gooien. T16, wie opnam, zegt dat ze erover nadenken.

50 minuten: We bellen opnieuw de testpersonen en zeggen dat ze nog minder dan een minuut hebben om iemand eruit te zetten. T15 zegt: ‘Het is wel het handigst’. T22 en T02 bieden zichzelf op hetzelfde moment aan. Door een spel van steen-papier-schaar gaat T22 eruit. Het besluit is heel gehaast gemaakt. De groep krijgt hierdoor vier minuten extra tijd.

60 minuten: De communicatie wordt steeds chaotischer. T10 probeert nog zoveel mogelijk te doen en gaat ook gokken naar de oplossing. Het was door ons verteld dat ze niet mochten gokken, maar niemand houdt T10 tegen.

Nabespreking: Waardoor is het niet gelukt?

T02: Communicatie niet duidelijk.

T15: Hadden spullen bij elkaar moeten leggen.

T13: Communicatie, soms chaotisch.

T22: Chaotisch, te moeilijk na gaan denken.

T10: ‘Soms te ver doorgedacht, soms juist niet. Ik heb (een van de) puzzels niet alleen opgelost’.

Hierbij keek hij naar de anderen.

T16: We hadden structuur nodig.

T10: We hadden een taakverdeling nodig. We hadden informatie beter moeten opschrijven en delen.

Wat vond je van het voorstel?

T10: Keuze om iemand er uit te zetten is kut. Tijd is goed, maar als iemand niet meedingt in de prijs is het niet een acceptabel idee.

T13: Niet fijn.

T15: Fijn als iemand zich aanbiedt. Fijn dat die keuze er was. Zou er niet iemand uitzetten.

T02: Er zijn altijd wel mensen die ergens worden uitgezet, ook al is het niet hun eigen keuze.

T21: “Je hebt toch geen 7 mensen nodig”.

64

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Ze hadden geen tactiek aan het begin.

“T16 had het overzicht en de walkietalkie”, werd er gezegd als we vroegen naar leiders. “Verder was het overzicht vrij goed verspreid”.

Achteraf gezien zou de groep zowel T02 als T22 er hebben uitgezet.

T15 had niet het idee dat er groepen waren binnen de testgroep. T10 daarentegen wel.

T02 was al eens eerder in een escape room geweest, maar dit was niet door ons opgemerkt tijdens het experiment.

Groep 4:

65

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

T01 T17 T19 T20 T23 T24 T31 1 minuut: T31 zegt meteen: ‘Ik heb de walkietalkie, dus ik ga proberen dit te leiden’. T20 zegt: ‘[Dat] is een spel dat ik heel goed kan!’. T31 reageert: ‘Oké, T20, dan ga jij dat doen’.

2 minuten: T31 probeert een taakverdeling te maken en de mensen te sturen. ‘T20 doet puzzel 3... [...]’.

6 minuten: We bellen de testpersonen, T31 neemt op, en geven hen aanwijzingen om het voorstel te vinden. T24 roept de rest van de groep bijeen en leest het voorstel voor. T01 is aanvankelijk niet aan het opletten.

Hierna vat T31 het samen voor de rest van de groep. T20 zegt: ‘Oké, dus we gaan niet mensen uit de groep zetten?’. T01 zegt: ‘Nee, dat vind ik fucking zielig’. T19 zegt: ‘Ja, maar die mensen kunnen wel fucking veel betekenen’. De testpersonen roepen maar wat door elkaar heen, sommige druipen al af van het voorstel en gaan met iets anders bezig. T24 blijft het voorstel langer lezen. T19 vraagt nog om verduidelijking aan T24. Het voorstel wordt weggelegd zonder dat er unaniem een besluit is genomen.

16 minuten: We bellen de testpersonen op en vragen of ze iemand uit de groep willen zetten. T31 neemt op en zegt zonder overleg ‘nee’. Het lijkt er niet op dat iedereen op de hoogte was van het belletje. T31 vraagt hierna of ze om een tip moeten vragen, maar niemand reageert.

23 minuten: T31 vraagt: ‘Zullen we om een hint vragen?’. Er wordt nu wel gereageerd en er wordt mee ingestemd.

Er wordt al gebeld om een tip, maar op dat moment wordt er iets gevonden wat ervoor zorgt dat de testpersonen de tip uitstellen.

29 minuten: We bellen de testpersonen op en vragen of ze iemand uit de groep willen zetten. T01 zegt dat het eigenlijk wel moet. T31 zegt: ‘We moeten wel, we moeten nog alles’. T17 zegt: ‘We hebben elkaar!’. Er wordt kort overlegd en ze komen tot de conclusie dat ze een tip willen. Vreemd genoeg loopt de helft van de groep op dat moment weg. We herinneren hen dat ze nu nog iemand uit de groep kunnen zetten. Er wordt kort overlegd, maar er wordt niemand uitgezet. Hierna kregen ze een tip. T31 stuurt T23 aan om iets te doen na deze tip.

37 minuten: We bellen de testpersonen op en vragen of ze iemand uit de groep willen zetten. T19 zegt dat ze sowieso met te veel personen zijn. T31 zegt meteen dat ze er wel uit wil gaan. T24 zegt dat de groep T31 nodig heeft. T20 bied zich aan om eruit te gaan. T19 wil er niet uit omdat hij ‘shit heeft gevonden’ en trots op zichzelf is. T20 zegt dat ze de groep de ervaring gunt en offert zichzelf op. T31 vraagt aan 66

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

T20 of ze het zeker weet en biedt zichzelf aan. Toen T31 zich aanbood, zei T24 meteen wat. Toen T20 zich aanbood, bleef het echter stil. Ze gaat eruit voor zes minuten extra tijd.

47 minuten: T31 zegt uit het niets: ‘Wie hebben nog maar vier minuten. Ik ga eruit, want anders hebben we geen tijd meer’. T24 vindt dit opnieuw geen goed idee. T23 zegt meteen: ‘Nee, ik ga wel’. T31 zegt: ‘Nee, ik wil er echt wel uit’. T23 zegt toch dat zij wil. T31 pakt de walkietalkie en zegt direct dat er iemand uitgaat zonder met de groep hierover te overleggen. Ze krijgen vier minuten extra tijd door T23 eruit te sturen. T23 wil nog snel bij een van de puzzels zien, maar T31 stuurt haar er letterlijk weg.

50 minuten: We bellen de testpersonen op en vragen of ze iemand uit de groep willen zetten. T19 vraagt na een paar seconden of ze iemand eruit zetten. T31 biedt zich opnieuw aan. T19 zegt: ‘Ja, ik wil ook wel weg’. T24 zegt: ‘Nee, alsjeblieft niet, jullie zijn de mensen die het meest hebben gevonden’. De testpersonen gaan alweer met de puzzels verder, maar T19 roept ze tot de orde. Hierop vraagt T31 of er mensen zijn die eruit willen. T24 biedt zich daarop aan. T31 vraagt of ze zeker ervan is en geeft het daarna aan ons door. Opnieuw is er geen discussie als T24 zich aanbiedt. Ze krijgen hiervoor drie minuten extra tijd.

Dit is de derde keer dat T31 zich aanbiedt, waarop discussie ontstaat, waarop iemand anders zich aanbiedt en eruit gaat.

Nabespreking: Wat is er mis gegaan?

T19: We hadden met minder moeten zijn.

T20: Niet vasthoudend, heel snel met iets anders bezig. Hele korte samenwerking.

T23: Een beetje hetzelfde als T20, en beter luisteren.

T19: Te moeilijk aan het denken of te makkelijk denken.

T01: Ieder voor zich, chaos. Het was beter geweest om te overleggen.

T31: Te weinig rust gepakt. Wisten niet wat anderen deden.

T17: Op een gegeven moment zie je in elk ding wel iets.

T24: Te veel bezig met nieuwe dingen zoeken terwijl we eigenlijk al veel hadden.

Hoe zat het met de leiding?

T31 wilde niet echt de leiding maar nam het toch.

‘T31 en T17 hadden vooral het overzicht’.

‘Steeds wisselende groepjes’.

67

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Wat vonden jullie van het voorstel?

T20: Ik wist niet dat het extra tijd opleverde. Ik dacht: laten we het eerst maar niet doen.

T23: Ik vond het eerst nog helemaal niet nodig.

T19: Ik dacht er wel aan in het begin om personen aan te wijzen om die weg te sturen op bepaalde tijden.

T01: ‘Dit doen we wel even!’. Wilde niet weg omdat het leuk was, maar wilde niet dat anderen die meededen eruit gingen.

T31: Moeite met zichzelf als nuttig te beschouwen. Zou zichzelf opofferen, maar anderen wilden dit niet.

T17: Als er echt een paar tussen zitten die niks doen, zou het handig zijn.

T24: ‘Je gaat toch geen mensen wegsturen?’. Door de druk zijn er mensen weggestuurd.

68

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Resultaten bij het aanwijzen van een schuldige Tijdens de afloop van het experiment, na de gezamenlijke nabespreking, vroegen wij iedere testpersoon individueel, afgezonderd van zijn of haar groepsleden, wie zij de schuld gaven aan verlies.

In de volgende tabellen is voor iedere groep en voor iedere persoon weergeven wie zij de schuld gaven.

Toelichting: R. nr.: Referentienummer.

Prisoner’s: Het resultaat van de testpersoon bij het prisoner’s dilemma.

GFIF: Groep fout, individu fout. Het aantal antwoorden waarbij de testpersoon meeging met de groep tijdens het experiment van Asch.

Schuld aan?: Aan welke persoon gaf deze testpersoon naderhand de schuld?

Groep 1 R. nr.

Prisoner’s

GFIF

Uit de groep gezet/gestapt?

Schuld aan?

T06

Zwijgen

6

-

Zelf

T09

Zwijgen

1

-

T27

T27

Zwijgen

1

-

Niemand

T29

Bekennen

0

-

T06, T05

T08

Bekennen

5

-

Niemand

T05

Zwijgen

0

-

Zelf

T07

Zwijgen

1

-

Zelf

R. nr.

Prisoner’s

GFIF

Uit de groep gezet/gestapt?

Schuld aan?

T14

Bekennen

0

-

T11

T28

Zwijgen

5

Ja

Zelf

T26

Bekennen

2

Ja

Niemand

T32

Bekennen

0

-

T11

T25

Zwijgen

0

-

T11

T12

Zwijgen

0

-

Niemand

T11

Zwijgen

0

Ja

Zelf

Groep 2

69

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Groep 3 R. nr.

Prisoner’s

GFIF

Uit de groep gezet/gestapt?

Schuld aan?

T02

Zwijgen

1

-

T10

T15

Zwijgen

0

-

T10

T13

Bekennen

3

-

Niemand

T16

Zwijgen

0

-

T10

T21

Zwijgen

1

Ja

T10

T10

Bekennen

0

-

T21

T22

Zwijgen

6

Ja

Zelf

R. nr.

Prisoner’s

GFIF

Uit de groep gezet/gestapt?

Schuld aan?

T20

Bekennen

0

Ja

Zelf

T23

Zwijgen

2

Ja

Zelf

T31

Bekennen

1

-

Zelf

T24

Bekennen

0

Ja

T01

T19

Zwijgen

0

-

T23

T01

Zwijgen

-

-

Zelf

T17

Zwijgen

-

-

T19

Groep 4

Een uitgebreidere toelichting bij de antwoorden van de testpersonen met betrekking tot wie de schuld had aan verlies:

Groep 1: T06: ‘Dat ligt aan mijzelf’ zei ze vrij resoluut.

T09: ‘T27 heeft het dan verprutst’, zei ze na lang twijfel. Aan haar zelf denken was er niet bij.

T27: ‘Ik wil niemand de schuld geven eigenlijk’ zei ze na lang aandringen om iemand te kiezen.

T29: ‘Ik kan niet één iemand kiezen, dan kies ik toch voor T06 en T05’.

70

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

T08: ‘Ik ga zeker niet één iemand de schuld geven’.

T05: ‘Ik wil niemand de schuld geven, dus dan geef ik mezelf maar de schuld’.

T07: ‘Ikzelf’ zei ze vrijwel zonder te twijfelen.

Groep 2: T14: ‘T11’.

T28: ‘Mezelf, als ik moet kiezen, want ik weet niet wat de anderen hebben gedaan’.

T26: ‘Nee, ik kies niemand, je doet het als een team’.

T32: ‘Ik weet het oprecht niet, maar gezien wat iedereen deed, dan toch maar T11’.

T25: ‘Degene die het minst heeft bijgedragen, dus T11’.

T12: ‘Ik wil niemand kiezen, zo zit ik niet in elkaar’.

T11: ‘Mezelf, ik heb helemaal niets uitgevoerd’.

Groep 3: T02: Eerst een hele lange stilte en dan ‘T10, hij was de hele tijd met puzzel 3 bezig, maar zonder enig resultaat’.

T15: ‘Moet dit echt? Dan maar T10, want als puzzel 3 eerder was opgelost...’

T13: ‘Samen uit, samen thuis, dus ik ga niet kiezen’.

T16: ‘T10, hij heeft puzzel 3 verknalt en niet zo veel gedaan’.

T21: ‘T10, vanwege puzzel 3’ T10: ‘Ik heb niet echt veel toegevoegd, maar ik geef mezelf niet de schuld. T21 heeft dan de schuld, want hij had er niet uit moeten gaan, zo vroeg’.

T22: ‘Mezelf, ik heb vrij weinig gedaan’.

Groep 4: T20: ‘Het kwam niet door één persoon, ze waren allemaal wel goed. Dan kies ik toch mezelf, omdat ik lang bezig was met puzzel 3. Ik ben niet de slechtste, maar de minst op een rijtje. Er waren wel mensen die meer deden’.

T23: ‘Niet door een persoon. Dan mijzelf, omdat ik niemand kan kiezen’.

T31: ‘Gezien ik de leiding had, door mij had het beter gekund’.

T24: ‘Niet één persoon, en vooral niet T17’. Na zeer lang nadenken komt dan toch een persoon naar voren ‘T01, omdat ik haar het minst heb zien doen’.

T19: ‘Ik vind het heel moeilijk om te kiezen, iedereen was wel op hetzelfde niveau. Dan kies ik T23, maar dat is omdat ik haar het minst gezien heb’.

71

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

T01: ‘Niet door één iemand. Dan kies ik toch mezelf, ik weet niet wat ik heb bijgedragen. Iedereen zat wel op hetzelfde niveau’.

T17: ‘Ik kan niet iemand kiezen, maar we hadden het minst aan T19, hij deed namelijk niks met puzzel 4. Anderen wel redelijk gelijkwaardig’.

Lijst met persoonsgegevens Hieronder is een lijst weergegeven met alle testpersonen op volgorde. In deze lijst kan je naslag doen, wat betreft de voorexperimenten. Zo raak je de draad niet meer kwijt met al die testpersonen.

R nr: Referentienummer

GGIF: Groep Goed Individu Fout

GFIG: Groep Fout Individu Goed PRDI: Prisoner’s Dilemma

GFIF: Groep Fout Individu Fout

TIJD: Tijd tot antwoord

TWIJ: Twijfel?

R nr: T01 GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: Zwijgt TIJD: Gemiddeld TWIJ: Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T08 0 1 5 Bekent Kort Matig

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T13 0 3 3 Bekent Gemiddeld Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T18 0 6 0 Zwijgt Kort Matig

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T02 0 5 1 Zwijgt Gemiddeld Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T09 0 5 1 Zwijgt Kort Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T14 0 6 0 Bekent Gemiddeld Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T19 1 6 0 Zwijgt Lang Matig

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T05 0 6 0 Zwijgt Kort Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T10 0 6 0 Bekent Gemiddeld Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T15 0 6 0 Zwijgt Gemiddeld Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T20 0 6 0 Bekent Kort Matig

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T06 0 0 6 Zwijgt Kort Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T11 0 6 0 Zwijgt Gemiddeld Matig

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T16 0 6 0 Zwijgt Gemiddeld Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T21 1 5 1 Zwijgt Kort Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD:

T07 0 5 1 Zwijgt Gemiddeld

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD:

T12 0 6 0 Zwijgt Gemiddeld

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD:

T17 Zwijgt Gemiddeld

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD:

T22 0 0 6 Zwijgt Kort

72

PWS - Escape het ethisch dilemma TWIJ:

Veel

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T23 0 4 2 Zwijgt Gemiddeld Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ: R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

TWIJ:

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf Niet

TWIJ:

Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T26 0 4 2 Bekent Kort Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T29 0 6 0 Bekent Gemiddeld Matig

T24 1 6 0 Bekent Kort Veel

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T27 0 5 1 Zwijgt Gemiddeld Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T30 0 4 2 Bekent Gemiddeld Niet

T25 2 6 0 Zwijgt Kort Matig

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T28 0 1 5 Zwijgt Kort Niet

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

T31 0 5 1 Bekent Gemiddeld Veel

73

TWIJ:

R nr: GGIF: GFIG: GFIF: PRDI: TIJD: TWIJ:

Niet

T32 0 6 0 Bekent Lang Matig

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Logboeken Onderstaand staan onze logboeken. In deze logboeken is reistijd in geen enkele vorm meegenomen.

Ook korte zaken, zoals mail checken of even een kort gesprek, zijn niet meegerekend.

Logboek van Nick Wijnands Totaal: 154,7 uren

Datum

Tijd

Plaats

Verrichte werkzaamheden

Evaluatie/ reflectie

Afspraken

22-04-16

5u00m

RUG

PWS-middag op de RUG: We hebben een voorlichting gekregen voordat we naar een museum gingen.

Wij vonden dit beide zeer nutteloos voor de voortgang van ons PWS. Dit heeft ons niet geholpen met het bedenken van een onderwerp.

We gaan nadenken over een onderwerp.

31-05-16

13:10-16:30 3u20m

Bogerman

PWS-middag 1: We hebben een introductie gehad over het PWS. Wij zijn in overleg gegaan met de biologielerares van Tjardo. Hierop zijn wij gaan nadenken over een PWS-onderwerp.

We hebben een aanvraag voor ons PWS ingeleverd met als onderwerp escape rooms.

We moeten een selectie gaan maken uit de deelvragen en onze hoofdvraag bijstellen. We gaan te horen krijgen of we zijn toegelaten tot de sectie biologie.

We zullen de hoofd- en deelvragen bijstellen.

09-06-16

13:10-16:30 3u20m

Bogerman

PWS-middag 2: We zijn niet toegelaten bij biologie. We hebben Koornstra en Dekker benaderd om te vragen of we het nu kunnen doen bij filosofie en Nederlands. We zijn begonnen met het maken van een nieuw plan van aanpak en hebben de deelvragen proberen bij te stellen.

We kunnen het onderwerp nog wel doen bij filosofie en Nederlands. We zijn vrij ver gekomen met het plan van aanpak, maar omdat we nog zo breed zitten, duurde het lang.

We zullen het plan van aanpak af moeten maken.

15-06-16

13:10-16:15 3u05m

Bogerman

PWS-middag 3: Omdat alle vakbegeleiders er niet waren, zijn we begonnen met het verwerken van

We hebben een basis aan literatuur die we kunnen gebruiken bij ons onderzoek.

We zullen het plan van aanpak af moeten maken.

74

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

literatuur over het conformity experiment van Asch en het prisoner’s dilemma.

16-06-16

21:00-21:30 0u30m

Thuis, Sneek

Plan van aanpak gecontroleerd en waar nodig verbeterd.

Het plan van aanpak kan nu worden ingeleverd.

We zullen het plan van aanpak bij onze vakbegeleiders inleveren.

17-06-16

09:00-09:50 0u50m

Bogerman

Gesprek over PWS met Dekker, Koornstra en De Haan.

We hebben het onderwerp verder kunnen afbakenen en hebben nu scherper wat we willen bereiken.

We denken er over na en er komt een vervolgafspraak,

04-07-16

10:30-15:00 4u30m

Bogerman

Hoofdvraag gecomprimeerd, deelvragen aangepast. Globale planning gemaakt.

Beslissing over de escape room.

Gesprek met Dekker over voortgang en opzet experiment.

Gesprek met Vogelvanger over zijn escape roomervaringen.

Het is duidelijker geworden wat wij met ons PWS willen en hoe wij het experiment willen opzetten.

Afspraak maken met escape room.

De heer Vogelvanger neemt namens ons contact op met de escape room in Leeuwarden.

22-08-16

10:45-13:00 15:00-16:45 4 uur totaal

Hemelum, Bij Tjardo thuis

Informatie over escape rooms opgezocht in Friesland. Mails gestuurd naar de desbetreffende escape rooms.

Professoren van de Rijksuniversiteit van Groningen benaderd via de mail. Wij hebben de heren om informatie gevraagd (qua literatuur), wij hebben gevraagd of we een dag mochten meelopen met een sociologisch experiment en we hebben gevraagd of

Wij hebben 7 escape rooms in Friesland benaderd, een aantal zijn makkelijker te bereiken met de auto en/of openbaar vervoer dan anderen.

Er zijn meerdere escape rooms in Friesland en in de omgeving daarvan, maar deze waren te ver weg of niet goed genoeg. We hebben al vrij spoedig (dezelfde middag) een mail teruggekregen van de socioloog Dijkstra, bovendien hebben een mail

We wachten tot een paar escape rooms hebben gereageerd, voordat we met een escape room in zee gaan.

Verder gaan we waarschijnlijk een dag meelopen met een socioloog op basis van de reactie van dhr.

Dijkstra.

75

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

ze mee wilden helpen met ons PWS. Daarnaast hebben we nog andere informatie opgezocht.

gekregen van een van de escape rooms.

30-08-16

13:10-16:30 3u20m

Bogerman

PWS-middag 4: We hebben de escape rooms telefonisch proberen te benaderen om een afspraak over verder contact te maken of enkele zaken te bespreken. Verder is er een begin gemaakt aan de opstelling van de experimenten vooraf.

Drachten heeft interesse getoond, 058 ziet ervan af. Et Proeme Nust zal later contact opnemen. De andere escape rooms namen niet op.

We gaan contact opnemen met escape room Drachten en zullen proberen contact op te nemen met de escape rooms die niet opnamen toen wij hen telefonisch probeerden te bereiken.

09-09-16

14:50-16:20 1u30

Bogerman

We hebben een aantal escape rooms gebeld. We hebben hun vragen beantwoord en we hebben overlegd over de prijzen en dergelijke.

Een aantal escape rooms hebben een prijsofferte aangedragen, maar een daarvan was sowieso te duur. De anderen stellen bepaalde voorwaarden.

De escape rooms die we niet hebben kunnen bereiken, die moeten we weer gaan bellen en anders mailen.

14-09-16

11:50-14:30 2u40m

Bogerman

PWS-middag 5: Contact gehad met House Investigation, mail opgesteld voor de heer Dijkstra. Balk en Dijkstra proberen te bellen. In overleg gegaan met De Haan en Dekker.

Naar aanleiding van het gesprek met De Haan en Dekker nemen wij zo spoedig mogelijk contact op met de heer Dijkstra.

We hebben een voorstel gekregen van House Investigation, maar deze is niet zeer gunstig.

Dijkstra mailen en zorgen dat we komende week in Groningen terecht kunnen. Verder gaan we nog bellen en mailen met verscheidende escape rooms om tot een prijs overeenkomst te komen.

15-09-16

08:50-09:30 0u40m

Bogerman

Mail verstuurd naar Dijkstra. Tabel gemaakt met de prijzen die de escape rooms vragen.

De prijzen die de escape rooms vragen vallen ons behoorlijk tegen.

Zie afspraken hierboven.

28-09-16

11:15-15:30 4u15m

Leeuward en

Afspraak met Kelders escape waarin we ons plan hebben uitgelegd, een kijkje hebben genomen in

Het gesprek ging goed, het is hen duidelijk wat wij willen en verwachten en ook visa versa. Dezelfde

We zijn van plan zelf de escape room te doen op 7 oktober. Voor de herfstvakantie

76

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

de escape room zelf en andere relevante zaken hebben besproken. Verder zijn we langs Tjardo zijn vader geweest om te vragen of hij iets kon regelen voor het opnemen van geluid.

avond hebben wij een mail gekregen met het aanbod van 50 euro per groep, ook voor onszelf. In totaal is dit dus 250 euro.

willen we de groepen samenstellen. We houden nog contact met Kelders Escape.

We moeten de professor aan de RUG opnieuw proberen te bereiken.

04-10-16

20:00-20:10 0u10m

Sneek

Begroting gemaakt.

We hebben een overzicht van de kosten en baten.

We zullen de begroting samen bespreken voordat we hem naar Vogelvanger sturen.

05-10-16

12:45-13:05 0u20m

Sneek

De begroting aangepast en even overleg gehad over pamflet en andere zaken.

De begroting was wel op orde, kleine toevoeging gedaan.

We waren het redelijk snel eens over het pamflet en de groepen.

Nick gaat pamflet in eerste instantie maken, dit moet de volgende dag tijdens de mentorles van vwo-5 uitgedeeld worden.

05-10-16

13:10-14:00 0u50m

Bogerman

Pamflet gemaakt.

We hebben een eerste versie van het pamflet.

Tjardo zal het pamflet checken/aanpass en voordat we hem gaan printen en uitdelen.

05-10-16

21:15-22:20 1u05m

Sneek

Voorbereiding bij het uitdelen van de pamfletten: checken, printer regelen etc.

Het pamflet is zo goed als klaar om uitgeprint en verspreid te worden.

Morgen zullen we de pamfletten uitdelen.

06-10-16

08:10-09:00 0u50m

Bogerman

Flyers uitgeprint, geknipt en uitgedeeld in twee van de drie vwo-5-klassen.

Het eerste enthousiasme is al te merken.

Tijdens de PWSmiddag zullen we de pamfletten aan de laatste vwo-5klas uitdelen.

06-10-16

13:10-15:40 2u30m

Bogerman

PWS-middag 6: Schema gemaakt voor de aanmeldingen. We hebben het gehad over hoe we het vooronderzoek gaan aanpakken. Interview met Kelders Escape

We hebben al een aantal aanmeldingen binnen. Het is ons duidelijker hoe wij het vooronderzoek willen aanpakken. Tevens zijn wij voorbereid voor morgen wanneer wij naar Kelders

Morgen gaan we naar Leeuwarden om de escape room zelf te ervaren en om een interview af te nemen. Wij zullen zo snel mogelijk handelen

77

PWS - Escape het ethisch dilemma

07-10-16

15:17-19:05 3u48m

Leeuward en

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

voorbereid. Verder hebben we een aantal vragen die we morgen ook beantwoord kunnen krijgen.

Contact geprobeerd te krijgen met Groningen, waarvan de heer Dijkstra niet meer met ons samen wil/kan werken. Mail gestuurd naar de andere escape rooms om ze in te lichten dat we niet men hen zullen samenwerken.

Alvast een mail opgezet om terug te mailen naar de personen die zich aanmelden. De pamfletten uitgedeeld aan de laatste vwo-5klas.

Escape gaan. We hebben een helder beeld van het interview dat we willen houden met Kelders Escape.

als Groningen weer reageert.

Verder houden wij de aanmeldingen in de gaten.

Wij zijn vandaag naar Leeuwarden geweest, om de escape room zelf te ervaren. Dit deden we samen met Dekker, Koornstra en Teun de Vries. In eerste instantie zou Luuk Jerusalem ook mee, maar die had op die dag zijn arm gebroken. Na de escape room hebben wij nog dingen overlegd met Dekker over o.a. vrij vragen voor de testpersonen en geldzaken. Daarna hebben wij nog algemene dingen overlegd met Kelders Escape en hebben we nog een interview gehouden om meer te weten te komen over Kelders Escape.

Wij vonden de escape room niet echt spannend, maar het was wel een leuke ervaring. Het was zeker nodig om de escape room van te voren ervaren, omdat we nu weten wat er zich allemaal afspeelt binnen die ruimte en hoe je het spel kunt en moet spelen. Het spel ervaren met leraren is naar mijn mening niet heel anders dan met leerlingen. De leraren namen alles behalve de leiding. Het was jammer dat Luuk er niet bij was. Als persoon, maar ook omdat we de kamer nu met minder personen onderzochten en deze ervaring dus minder representatief is. We

In de herfstvakantie gaan we proberen om naar Groningen te komen. Ook gaan we minimaal twee dagen aan ons literatuur onderzoek werken en gaan we het vooronderzoek uitwerken. We proberen nog meer testpersonen binnen te halen, want op dit moment hebben we er nog maar 17. Daarom gaan er nog diverse mails de deur uit.

78

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

weten nu meer over Kelders Escape en we kunnen verder door de gestelde vragen.

17-10-16

12:30-20:30 6u30m

Hemelum

We hebben van de vwo-5-leerlingen die meedoen aan ons onderzoek hun lestijden op woensdag opgezocht en in een overzichtelijke tabel gezet. Met de gegevens uit de tabel hebben we de voorlopige groepen bepaald zonder rekening te houden met voorkeuren van de leerlingen. Verder hebben we de lestijden op dinsdag opgezocht om zo te kunnen bepalen op welke tijden de leerlingen bij ons vooronderzoek aanwezig kunnen zijn.

Hierna hebben we een schema gemaakt qua tijden voor dit onderzoek. Alle leerlingen hebben een referentienummer gekregen. We hebben de leraren die sommige leerlingen zullen missen een mail gestuurd om hen te informeren. We hebben de leerlingen op de hoogte gesteld van dit vooronderzoek en we hebben de lokalen 316 en 316A gereserveerd. Verder hebben we nog besproken hoe wij het vooronderzoek zullen gaan aanpakken.

Verder hebben we gekeken naar universiteitsbibliothek en omdat Groningen 79

We hebben nu twee overzichtelijke tabellen met alle namen van de leerlingen die meedoen, met hun klas, leerlingnummer, voorkeuren qua groep, lestijden woensdag en dinsdag en hun referentienummer. Dit kunnen wij gebruiken bij het vooronderzoek.

We hebben nu een voorlopige indeling voor zowel het vooronderzoek als het grote onderzoek. We hebben een betere blik van hoe we het vooronderzoek gaan aanpakken. De referentienummers zijn redelijk handig om snel personen op te zoeken. Wij komen niet snel een universiteitsbibliothee k binnen, dit wordt dus nog lastig. We hebben nu een schriftelijke bevestiging dat school de 140 euro voor ons ter beschikking stelt.

We wachten op mogelijke reacties op de vandaag verzonden emails. We kijken nader naar de universiteitsbibliot heken en nemen contact op met diverse bibliotheken. We wachten nog steeds op reactie van Groningen.

We moeten aan de slag met ons literatuuronderzoe k.

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

niet haar beloftes nakomt.

18-10-16

09:30-17:00 6u30m

Hemelum

We hebben nog een keer naar de universiteitsbibliothek en gekeken en hebben besloten dat we morgen naar Groningen gaan, per bus, want we hebben ook verschillende reismogelijkheden bekeken, qua prijs.

We hebben gekeken hoe de bronvermelding moet.

We hebben getracht literaire werken op te zoeken. Verder hebben we nogmaals gediscussieerd over het vooronderzoek.

Nick heeft het conformity experiment van Asch verder uit gewerkt. Tjardo is begonnen met het uitleggen van het prisoner’s dilemma.

Nick heeft de helft van het eerder opgenomen interview met Kelders Escape verwerkt. Samen hebben we nog gewerkt aan het fenomeen escape room. We hebben een mail gestuurd naar de desbetreffende docenten, waarbij wij de lesuren van dinsdag gaan missen.

We hebben iemand uit vwo-5 via WhatsApp gevraagd of hij het bericht dat er gemaild is, wil verspreiden, zodat het nieuws sneller bij de personen aankomt.

Het opzoeken van literatuur valt zeer tegen; we kunnen vrijwel geen onderzoek vinden betreffende escape rooms. Hierdoor zijn wij genoodzaakt om naar Groningen te gaan. Hopelijk vinden we daar wel literatuur die aansluit bij ons PWS, anders hebben we een probleem. Het vooronderzoek is qua theorie vrijwel volledig uitgewerkt. We hebben na de bespreking kleine veranderingen aan het vooronderzoek aangebracht. De leerling uit vwo-5 heeft het bericht doorgegeven, nu wachten op mogelijke reacties.

We gaan morgen naar de UB van Groningen om daar (hopelijk) literatuur te vinden. We zullen tevens de laatste besprekingen moeten doen met betrekking tot het vooronderzoek om dinsdag volledig voorbereid te zijn.

Na het vinden van literatuur zal ieder zelfstandig hier aan werken.

19-10-16

11:15-19:00

Groningen

We zijn naar

Omdat er geen

We zullen de

80

PWS - Escape het ethisch dilemma

7u45m

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Groningen gegaan om in eerste instantie naar de UB te gaan om daar literatuur op te zoeken. Eenmaal daar werden wij doorverwezen naar de Bibliotheek Gedragsen Maatschappijwetenschappen. Hier konden wij de kasten af voor boeken op het gebied van sociale psychologie. Van de boeken waar wij gebruik van zouden kunnen maken hebben wij foto’s gemaakt, omdat printen/scannen niet mogelijk was.

literatuur is over escape rooms, moeten we indirecte literatuur gebruiken; informatie die er op aansluit. Dit maakt het zoeken naar geschikte literatuur significant moeilijker.

Het meeste wat we hebben gevonden is geschreven in vrij moeilijk Engels, wat ons ook niet bepaald zal helpen. We hebben nu echter wel iets om mee verder te werken.

verkregen literatuur uitwerken.

22-10-16

15:00-16:30 1u30m

Sneek/He melum

We hebben geskypet over het vooronderzoek en hoe we het gaan doen met de acteurs.

We moeten nog wel het een en andere overleggen met betrekking tot het vooronderzoek, maar het skypen is wel noodzakelijk geweest om verder te komen.

We skypen later nog om het laatste te bespreken over het voorexperiment.

22-10-16

16:30-18:30 2u00m

Sneek

Ik heb de eerste paar bladzijden van de vergaren literatuur verwerkt.

Het verwerken van de literatuur duurt erg lang omdat het Engels vrij moeilijk is.

Ik zal overleggen met Tjardo hoe we het gaan hebben met de literatuur, want zoals het nu is, is het te veel om te verwerken en ook qua relevantie is het niet allemaal belangrijk.

24-10-16

15:40-16:30 0u50m

Bogerman

We hebben de papieren die nodig zijn voor het vooronderzoek uitgeprint en gesorteerd.

We hebben alle benodigde papieren voor het vooronderzoek.

We skypen later vanavond nog.

24-10-16

19:00-20:40 1u40m

Sneek/He melum

We hebben een mail naar de leraren gestuurd van de vwo-

Iedereen is geĂŻnformeerd en het is ons duidelijk hoe

We zullen morgen het vooronderzoek

81

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

4-leerlingen die ons helpen in het vooronderzoek.

Verder hebben we nog overlegd over het vooronderzoek, hoe we alles gaan aanpakken.

we het gaan aanpakken en wat we gaan doen.

uitvoeren.

25-10-16

08:00-13:30 5u30m

Bogerman

We hebben het vooronderzoek uitgevoerd.

Vier van de tweeĂŤndertig leerlingen kwamen niet opdagen. In principe komt dit prima uit, want nu kunnen we vier groepen van zeven personen maken. Het onderzoek is goed verlopen, we kunnen verder bouwen op de resultaten.

We zullen de resultaten met onze vakbegeleiders bespreken en ons klaarmaken voor het grote experiment.

01-11-16

12:45-13:15 0u30m

Bogerman

We hebben de resultaten van het vooronderzoek besproken met onze vakbegeleiders Koornstra en De Haan.

Koornstra en De Haan zouden nu op de hoogte van onze voortgang moeten zijn en globaal van de resultaten van het vooronderzoek.

We zullen de komende dagen overleggen hoe we het experiment gaan aanpakken.

Verder zullen we in overleg gaan met Dekker.

04-11-16

17:25-18:30 19:00-21:40 3u45m

Sneek / Hemelum

We hebben geskypet om de grote lijnen van het experiment duidelijk te krijgen en hoe we het precies gaan aanpakken, ook met betrekking tot de testpersonen.

We hebben een basis gelegd voor verder overleg over het experiment. Het is ons nu duidelijk wat we gaan doen.

We zullen nog verder moeten overleggen.

06-11-16

17:30-20:10 2u40m

Sneek

Ik heb de resultaten van het prisoner’s dilemma verwerkt in een tabel en deze resultaten verwerkt in een overzicht dat we hebben gemaakt met de resultaten van elke testpersoon met hun foto erbij. Verder heb ik de briefjes met de resultaten van elke

De resultaten van het prisoner’s dilemma zijn nu overzichtelijk en we kunnen de resultaten koppelen aan de testpersonen om te gebruiken tijdens of na het experiment.

We zullen nog verder moeten overleggen.

82

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

testpersoon gesorteerd zodat we nu van ieder een dossier hebben.

06-11-16

21:35-22:10 0h35m

Sneek / Hemelum

Er zijn mensen die willen ruilen omdat door toedoen van de escape room de datum moest worden verzet. We hebben overlegd hoe we dit zullen aanpakken en al mensen benaderd.

Dit was te verwachten, we zullen alles proberen te doen het te regelen. Het lijkt erop dat we twee reserves moeten gebruiken.

We blijven in contact met de personen die willen ruilen.

08-11-16

12:45-13:10 0h25m

Bogerman

We hebben met Dekker de resultaten van het vooronderzoek overlegd en hoe we het experiment gaan aanpakken.

Dekker is op de hoogte van onze voortgang en heeft reactie gegeven op de resultaten en de manier waarop we het experiment gaan uitvoeren.

We zullen nog verder moeten overleggen over het experiment.

09-11-16

19:00-20:00 1u00m

Sneek

Ik heb de aangevulde papieren met resultaten en foto’s gesorteerd op persoon en op groep.

We kunnen nu deze dossiers gebruiken tijdens of na het onderzoek.

Ik ga nog met Tjardo overleggen over het experiment.

09-11-16

20:00-21:00 1u00m

Sneek/He melum

We hebben de laatste dingen over het experiment besproken.

We kunnen nu verzekerd het experiment ingaan en begeleiden.

Morgen voeren we het experiment uit.

10-11-16

08:00-18:30 10u30m

Leeuward en

We hebben het experiment uitgevoerd. Van tevoren hebben we apparatuur aangesloten zodat we live kunnen meekijken en het kunnen opnemen met geluid.

We hebben de twee reserves die we hebben gebruikt het prisoner’s dilemma nog voorgelegd.

Tijdens het experiment en tijdens de nabespreking met de testpersonen hebben we constant aantekeningen

Iedereen is komen opdagen. We hebben geen problemen ondernomen. We hebben nu aantekeningen die we later kunnen verwerken en ook resultaten van het prisoner’s dilemma van de twee reserves.

Omdat ze reserves waren konden we het experiment van Asch niet meer uitvoeren, maar beide hebben geen belangrijke rol gehad in het experiment, dus dit is geen ramp. We

We zullen alle testpersonen mailen. Verder gaan we het beeldmateriaal nog een keer zien op de belangrijke momenten, wanneer we ze het voorstel geven om iemand uit de groep te zetten, zodat we hun reactie daarop nog eens beter kunnen bekijken en noteren.

83

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

gemaakt. Na elke nabespreking hebben we elke testpersoon apart genomen en gevraagd wie ze de schuld zouden geven.

hebben ze de enquĂŞte opgestuurd zodat ze die ook nog kunnen maken.

14-11-16

13:10-15:40 2u30m

Bogerman

PWS-middag 7: We hebben de openstaande absenties van de leerlingen geregeld.

We hebben een mail naar de testpersonen gestuurd en hebben schema’s gemaakt voor de resultaten van het experiment. Nick is verder gegaan met de verwerking van het interview, Tjardo met de reacties die de testpersonen gaven toen we ze apart namen na de nabespreking.

We hebben een begin gemaakt met de verwerking van het experiment en hebben het afgerond met betrekking tot de testpersonen.

We gaan morgen het beeldmateriaal terugkijken, specifiek de belangrijke momenten waarop we de testpersonen het voorstel geven iemand uit de groep te zetten.

15-11-16

10:10-17:15 7u05m

Hemelum

We hebben het beeldmateriaal teruggekeken, specifiek de belangrijke momenten waarop we de groep het voorstel gaven iemand uit de groep te zetten. Wij hebben hierbij per groep aantekeningen van deze momenten gemaakt. Wij hebben hierbij de namen vervangen met referentienummers en inhoudelijke zaken met betrekking tot de escape room moeten censureren.

Het wordt moeilijk om alles tot een goed lopend verhaal te maken met de censuur die we moeten toepassen.

Wel hebben we de belangrijke momenten goed kunnen noteren en zullen we hiermee verder kunnen.

De komende weken worden druk. We zullen zien wat we kunnen doen.

06-12-16

13:10-15:40 2u30m

Bogerman

PWS-middag 8: We zijn bezig geweest met het verwerken van het experiment en het beantwoorden van de deelvragen. Verder

Het is nu duidelijker wat we nog gaan en kunnen doen. We hebben nog geen eerste versie ingeleverd.

We moeten nog wel even doorwerken om de deadlines te halen. Dit zal vooral het

84

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

hebben we bepaald hoe we het verslag gaan indelen.

schrijven betreffen.

11-12-16

14:10-17:35 3u25m

Thuis

Ik heb een aanvulling gemaakt op de literatuur en de rest van de literatuur doorgelezen.

Het is nog altijd moeilijk om relevante literatuur te vinden en te verwerken.

Ik ga morgen weer aan de slag om het na te kijken en aanvullingen te maken.

12-12-16

16:00-19:00 3u00m

Thuis

Ik heb al het werk tot nu toe nagekeken en waar nodig was aanvullingen toegevoegd of dingen verbeterd.

Dat wat we tot nu toe hebben, is verbeterd.

Ik heb nu ook een beter beeld van wat er nog moet gebeuren.

Ik zal de komende dagen bezig gaan om de eerste versie vrijdag in te kunnen leveren.

14-12-16

09:50-11:05 1u15m

Bogerman

Ik heb de tweede deelvraag voor een gedeelte beantwoord.

Dit ging vrij vloeiend.

Het zal nog moeten worden aangevuld en verbeterd.

Ik zal de komende dagen bezig gaan om de eerste versie vrijdag in te kunnen leveren.

16-12-16

09:00-11:05 14:00-14:50 16:10-19:40 6u25m

Bogerman Bogerman Thuis

Ik heb verder gewerkt aan de uitwerking van de deelvragen. Verder heb ik alvast een Word-bestand gemaakt met een voorlopige indeling en de tekst hiernaar over gezet. Later ben ik bezig gegaan met het typen en toevoegen van de laatste dingen en heb ik de verschillende onderdelen van het verslag in orde proberen te maken.

Verder heb ik alvast een begin aan de opmaak gemaakt. Ik heb dit bestand naar Tjardo gestuurd zodat hij het nog een keer kan overkijken.

Nadat Tjardo het zal hebben nagekeken, zal het verslag nu voldoende zijn voor de eerste versie. We weten wat we nog moeten veranderen of toevoegen wat nog niet in de eerste versie staat, maar wel in de uiteindelijke versie moet.

Tjardo zal het bestand nakijken en versturen naar de PWSbegeleiders.

Daarna zullen we het commentaar moeten afwachten. We gaan nu bezig met de PWSpresentatie die we dinsdag moeten doen.

16-12-16 tot 20-12-16

5u00m

Sneek / Hemelum

We hebben aan de PWS-presentatie gewerkt en hebben deze uitgevoerd op 20 december.

Ik had veel vertrouwen in mijn Engelse uitspraak, maar heb uiteindelijk ‘maar’ een 7,3

Ik ga vanavond het commentaar op de eerste versie bekijken.

85

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

gekregen. Ik mag niet klagen, maar ik had gehoopt op een 8.

Blijkbaar was mijn articulatie niet voldoende, hoewel ik hier nog wel op lette tijdens de presentatie.

20-12-16

20:10-20:50 0u40

Thuis

Ik heb het commentaar bekeken en georiĂŤnteerd zodat ik het verslag kan gaan verbeteren in de komende dagen.

Het is mij duidelijk wat er allemaal mis is gegaan en wat moet worden aangepast of verbeterd.

Het verslag moet vrijdag worden ingeleverd, dus ik zal de komende dagen aan de verbetering moeten werken.

21-12-16

12:00-14:30 2u30

Bogerman

Aan de hand van het commentaar van onze PWS-begeleiders, heb ik gewerkt aan de verbetering van hoofdstuk 2 tot en met 6.

Het is duidelijk dat er nog veel moet gebeuren. Wij waren beide vrij geschokt door de vele kritiek die we hebben gekregen op de eerste versie. Hopelijk kunnen we hierdoor het verslag voldoende verbeteren.

Het verslag moet vrijdag worden ingeleverd, dus ik zal de komende dagen aan de verbetering moeten werken.

22-12-16

09:00-09:50 10:40-11:55 15:15-21:00 8u00m

Bogerman Bogerman Thuis

Ik heb op school gewerkt aan de verbetering van wat was hoofdstuk 6.

Thuis heb ik aan de algemene verbetering van het verslag gewerkt, het doorgelezen en de ordening aangepast.

Ik heb ook nog kort met Tjardo overlegd.

Het verslag zit nu aardig anders in elkaar en heb ik heb een hoop aangepast.

Ik heb met Tjardo overlegd waardoor ik een goed idee heb van wat nog moet gebeuren.

Het verslag morgen worden ingeleverd. Ik zal morgen samen met Tjardo bezig gaan om het verslag af te maken.

23-12-16

10:30-14:20 14:35-18:00 18:45-22:30 22:40-22:50 11u10m

Thuis

Ik heb het laatste gedeelte van het verslag doorgelezen en waar nodig was heb ik het veranderd.

Ik heb stukken toegevoegd of gewisseld en heb de logboeken in het verslag gezet en verbeterd. Na nog een aantal gedeeltelijke

We hebben nog een hoop werk moeten doen op de laatste dag, maar uiteindelijk is het PWS wel af.

Nadat we het commentaar hadden gekregen op de eerste versie, was ik bang dat ik niet goed zou weten wat er precies moest worden

Ik zal proberen maandag het verslag twee keer te laten uitprinten en in te laten binden zodat we het per post naar Koornstra en De Haan kunnen sturen. De uren hiervoor zal ik maar niet

86

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

controles heb ik een uitgebreide spellingscontrole uitgevoerd. Hierna heb ik het verslag twee keer in zijn geheel aandachtig gelezen en waar nodig verbeterd. Deze versie heb ik naar Tjardo gestuurd zodat hij het nog een keer kan nazien voordat we het inleveren.

87

aangepast, maar uiteindelijk is er relatief nog zeer veel verandert, vooral qua ordening van het verslag.

noteren.

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Logboek van Tjardo Stellingwerf Totaal: 163,6 uren

Datum

Tijd

Plaats

Verrichte werkzaamheden

Evaluatie/ reflectie

Afspraken

22-04-16

5u00m

Rijksunive rsiteits Groningen

PWS-middag op de RUG: We hebben een voorlichting gekregen voordat we naar een museum gingen.

Wij vonden dit beide zeer nutteloos voor de voortgang van ons PWS. Dit heeft ons niet geholpen met het bedenken van een onderwerp.

We gaan nadenken over een onderwerp.

31-05-16

13:10-16:30 3u20m

Bogerman

PWS-middag 1: We hebben een introductie gehad over het PWS. Wij zijn in overleg gegaan met de biologielerares van Tjardo. Hierop zijn wij gaan nadenken over een PWS-onderwerp.

We hebben een aanvraag voor ons PWS ingeleverd met als onderwerp escape rooms.

We moeten een selectie gaan maken uit de deelvragen en onze hoofdvraag bijstellen. We gaan te horen krijgen of we zijn toegelaten tot de sectie biologie.

We zullen de hoofd- en deelvragen bijstellen.

09-06-16

13:10-16:30 3u20m

Bogerman

PWS-middag 2: We zijn niet toegelaten bij biologie. We hebben Koornstra en Dekker benaderd om te vragen of we het nu kunnen doen bij filosofie en Nederlands. We zijn begonnen met het maken van een nieuw plan van aanpak en hebben de deelvragen proberen bij te stellen.

We kunnen het onderwerp nog wel doen bij filosofie en Nederlands. We zijn vrij ver gekomen met het plan van aanpak, maar omdat we nog zo breed zitten, duurde het lang.

We zullen het plan van aanpak af moeten maken.

15-06-16

13:10-16:15 3u05m

Bogerman

PWS-middag 3: Omdat alle vakbegeleiders er niet waren, zijn we begonnen met het verwerken van literatuur over het conformity experiment van Asch en het prisoner’s dilemma.

We hebben een basis aan literatuur die we kunnen gebruiken bij ons onderzoek.

We zullen het plan van aanpak af moeten maken.

88

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

15-06-16

19:30-20:30 1u00m

Hemelum

Plan van aanpak 1e versie afgemaakt.

De eerste versie is nu afgemaakt en kan door Nick worden nagekeken.

Nick zal het plan van aanpak nakijken.

17-06-16

09:00-09:50 0u50m

Bogerman

Gesprek over PWS met Dekker, Koornstra en De Haan.

We hebben het onderwerp verder kunnen afbakenen en hebben nu scherper wat we willen bereiken.

We denken er over na en er komt een vervolgafspraak

17-06-16

11:05-11:55 0u50m

Bogerman

Informatie over de escape oom opgezocht

Er zijn volgens mij twee goede escape rooms in Friesland.

We zullen de escparooms even benaderen voor de zomervakantie

04-07-16

10:30-15:00 4u30m

Bogerman

Hoofdvraag gecomprimeerd, deelvragen aangepast. Globale planning gemaakt.

Beslissing over de escape room.

Gesprek met Dekker over voortgang en opzet experiment.

Gesprek met Vogelvanger over zijn escape roomervaringen.

Het is duidelijker geworden wat wij met ons PWS willen en hoe wij het experiment willen opzetten.

Afspraak maken met escape room.

De heer Vogelvanger neemt namens ons contact op met de escape room in Leeuwarden.

04-0-16

15:00-15:20 0u20m

Bogerman

Informatie over ethologie verwerkt

Ik weet niet of we het nodig hebben, maar ik heb het alvast verwerkt.

Ik ga later met Nick kijken of dit nog nodig is

04-07-16

18:00-19:30 1u30m

Hemelum

Informatie uit het biologieboek: Biologie voor jou verwerkt. Dit kwam uit het thema ‘gedrag’.

Lang niet alle informatie die ik verwerkt heb, is nodig voor ons onderzoek.

Ik ga later met Nick kijken of dit nog nodig is.

22-08-16

10:45-13:00 15:00-16:45 4u00m

Hemelum

Informatie over escape rooms opgezocht in Friesland. Mails gestuurd naar de desbetreffende escape rooms.

Professoren van de Rijksuniversiteit van Groningen benaderd via de mail. Wij hebben de heren om

Wij hebben 7 escape rooms in Friesland benaderd, een aantal zijn makkelijker te bereiken met de auto en/of openbaar vervoer dan anderen.

Er zijn meerdere escape rooms in Friesland en in de omgeving daarvan, maar deze waren te

We wachten tot een paar escape rooms hebben gereageerd, voordat we met een escape room in zee gaan.

Verder gaan we waarschijnlijk een dag meelopen met een socioloog op

89

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

informatie gevraagd (qua literatuur), wij hebben gevraagd of we een dag mochten meelopen met een sociologisch experiment en we hebben gevraagd of ze mee wilden helpen met ons PWS. Daarnaast hebben we nog andere informatie opgezocht

ver weg of niet goed genoeg. We hebben al vrij spoedig (dezelfde middag) een mail teruggekregen van de socioloog Dijkstra, bovendien hebben een mail gekregen van een van de escape rooms

basis van de reactie van dhr.

Dijkstra.

28-08-16

13:50-14:30 0u40m

Hemelum

Een tussentijdse mail gestuurd naar de escape rooms die gereageerd hebben.

Ook heb ik een mail gestuurd naar de heer Lindenberg en de heer Dijkstra. In deze mails bedank ik voor hun reactie en meld ik dat we in de komende PWS-middag het gemailde gaan bespreken.

Er hebben vier escape rooms gereageerd, daar heb ik ook weer op gereageerd. De heer Dijkstra was enthousiast, dus die heb ik een keurige mail teruggestuurd.

De reacties van de escape rooms en van de heer Lindenberg en Dijkstra zullen we dinsdag aanstaande bespreken met de PWS-begeleiders.

30-08-16

13:10-16:30 3u20m

Bogerman

PWS-middag 4: We hebben de escape rooms telefonisch proberen te benaderen om een afspraak over verder contact te maken of enkele zaken te bespreken. Verder is er een begin gemaakt aan de opstelling van de experimenten vooraf.

Drachten heeft interesse getoond, 058 ziet er van af. Et Proeme Nust zal later contact opnemen. De andere escape rooms namen niet op.

We gaan contact opnemen met escape room Drachten en zullen proberen contact op te nemen met de escape rooms die niet opnamen toen wij hen telefonisch probeerden te bereiken.

31-09-16

11:55-12:45 0u50m

Bogerman

Ik ben begonnen met een PowerPoint voor de test die de proefpersonen van te voren moeten afleggen

Een geschikt model voor het prisoner’s dilemma vinden is nog best lastig. voor de rest is de opmaak ook nog een dingetje, want het moet wel netjes.

Volgende keer ga ik verder met de powepoint

31-09-16

15:45-16:15 0u30m

Bogerman

Verder gegaan met de PowerPoint, de

De laatste vragen zijn het lastigste, omdat

Naar de PowerPoint moet

90

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

PowerPoint is nu zo goed als af.

we dit van te voren nog niet bedacht hebben

nog eens goed gekeken worden, voor de rest moet er per persoon nog een idee voor een dossier gemaakt worden, om de uitkomst van de PowerPoint in op te slaan.

08-09-16

13:10-14:00 0u50m

Bogerman

een aantal mails beantwoord en het formulier gemaakt voor het persoonlijke dossier

Het formulier is nu af en het bevat alle vragen van de PowerPoint

Er moet snel een escape room geregeld worden, zodat we snel aan de slag kunnen.

09-09-16

14:50-16:20 1u30

Bogerman

We hebben een aantal escape rooms gebeld. We hebben hun vragen beantwoord en we hebben overlegd over de prijzen en dergelijke

Een aantal escape rooms hebben een prijsofferte aangedragen, maar een daarvan was sowieso te duur. De anderen stellen bepaalde voorwaarden.

De escape rooms die we niet hebben kunnen bereiken, die moeten we weer gaan bellen en anders mailen.

14-09-16

11:10-11:50 0u40m

Bogerman

Informatie verzameld en alvast de binnenkomende mails gecheckt.

Gewoon wat simpele informatie toegevoegd.

Vanmiddag is de PWS-middag, dan gaan we verder met bellen en mails beantwoorden

14-09-16

11:50-14:30 2u40m

Bogerman

PWS-middag 5: Contact gehad met House Investigation, mail opgesteld voor de heer Dijkstra. Balk en Dijkstra proberen te bellen. In overleg gegaan met De Haan en Dekker.

Naar aanleiding van het gesprek met De Haan en Dekker nemen wij zo spoedig mogelijk contact op met de heer Dijkstra.

We hebben een voorstel gekregen van House Investigation, maar deze is niet zeer gunstig.

Dijkstra mailen en zorgen dat we komende week in Groningen terecht kunnen. Verder gaan we nog bellen en mailen met verscheidende escape rooms om tot een prijs overeenkomst te komen.

15-09-16

08:50-09.30 0u40m

Bogerman

Mail verstuurd naar Dijkstra. Tabel gemaakt met de prijzen die de escape rooms vragen.

De prijzen die de escape rooms vragen vallen ons behoorlijk tegen.

Zie afspraken hierboven.

91

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

28-09-16

11:15-15:30 4u15m

Leeuward en

Afspraak met Kelders escape waarin we ons plan hebben uitgelegd, een kijkje hebben genomen in de escape room zelf en andere relevante zaken hebben besproken. Verder zijn we langs Tjardo zijn vader geweest om te vragen of hij iets kon regelen voor het opnemen van geluid.

Het gesprek ging goed, het is hen duidelijk wat wij willen en verwachten en ook visa versa. Dezelfde avond hebben wij een mail gekregen met het aanbod van 50 euro per groep, ook voor onszelf. In totaal is dit dus 250 euro.

We zijn van plan zelf de escape room te doen op 7 oktober. Voor de herfstvakantie willen we de groepen samenstellen. We houden nog contact met Kelders Escape.

We moeten de professor aan de RUG opnieuw proberen te bereiken.

29-09-16

22:00-22:45 0u45m

Hemelum

Ik heb een nieuw emailadres aangemaakt: PWSescaperoom@ou tlook.com.

Vandaag ook overleg gevoerd met afdelingsleider Vogelvanger over het beschikbare PWSbudget. Ook heb ik Kelders escape weer gemaild met een nieuw voorstel, nu 200 honderd euro in plaats van 250 euro.

Ook heb ik alvast wat reisinformatie opgezocht.

100 euro is wel beschikbaar vanuit Bogerman voor ons PWS. Ik heb in de mail een beetje overdreven, dat sommige dingen al geregeld waren, dit deed ik om mijn argumenten meer kracht bij te zetten.

Ik wacht de reactie van van Kelders escape, hopelijk gaan ze akkoord met 200 euro, anders gaan we op 225 euro zitten, dit is net boven ons bedrag

05-09-16

12:45-13:05 0u20m

Sneek

De begroting aangepast en even overleg gehad over pamflet en andere zaken.

De begroting was wel op orde, kleine toevoeging gedaan.

We waren het redelijk snel eens over het pamflet en de groepen.

Nick gaat pamflet in eerste instantie maken, dit moet de volgende dag tijdens de mentorles van vwo-5 uitgedeeld worden.

05-09-16

19:20-22:20 3u00m

Hemelum

Ik heb het pamflet aangepast en verschillende versies gemaakt, omdat we nog geen concrete datum hebben voor ons onderzoek.

Verder heb ik het

Het pamflet is nu goed genoeg om te verspreiden. Nick en ik hebben nog even overleg over welke pamflet nu eigenlijk de beste is. Koornstra wil wel meewerken om

Morgen gaan we het pamflet verspreiden, als alles lukt. Morgen gaan we het eerste uur de pamfletten printen met hulp van

92

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

pamflet laten controleren op duidelijkheid en heb ik met diverse mensen contact gelegd om een printer te regelen op school, om de afspraak met Kelders Escape te bevestigen en om mensen te benaderen met wie we moeten afspreken op de PWS-middag.

Ik heb met Nick nog een heleboel via de app overlegd. We hebben de betreffende mentoren, lokalen en mentorklassen opgezocht e.d., zodat we morgen niet voor verrassingen komen te staan.

de pamfletten uit te printen.

Koornstra en we gaan ze ook in stukken knippen.

06-10-16

08:10-09:00 0u50m

Bogerman

Flyers uitgeprint, geknipt en uitgedeeld in twee van de drie vwo-5-klassen

Het eerste enthousiasme is al te merken.

Tijdens de PWSmiddag zullen we de pamfletten aan de laatste vwo-5klas uitdelen.

06-10-16

13.10-15.40 2u30m

Bogerman

PWS-middag 6: Schema gemaakt voor de aanmeldingen. Gehad over hoe we het vooronderzoek gaan aanpakken. Interview met Kelders Escape voorbereid. Verder hebben we een aantal vragen die we morgen ook beantwoord kunnen krijgen.

Contact geprobeerd te krijgen met Groningen, waarvan de heer Dijkstra niet meer met ons samen wil/kan werken. Mail gestuurd naar de andere escape rooms om ze in te lichten dat we niet men hen

We hebben al een aantal aanmeldingen binnen. Het is ons duidelijker hoe wij het vooronderzoek willen aanpakken. Tevens zijn wij voorbereid voor morgen wanneer wij naar Kelders Escape gaan. We hebben een helder beeld van het interview dat we willen houden met Kelders Escape.

Morgen gaan we naar Leeuwarden om de escape room zelf te ervaren en om een interview af te nemen. Wij zullen zo snel mogelijk handelen als Groningen weer reageert.

Verder houden wij de aanmeldingen in de gaten.

93

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

zullen samenwerken.

Alvast een mail opgezet om terug te mailen naar de personen die zich aanmelden. De pamfletten uitgedeeld aan de laatste vwo-5klas.

07-10-16

15:17-19:05 3u48m

Leeuward en

Wij zijn vandaag naar Leeuwarden geweest, om de escape room zelf te ervaren. Dit deden we samen met Dekker, Koornstra en Teun de Vries. In eerste instantie zou Luuk Jerusalem ook mee, maar die had op die dag zijn arm gebroken. Na de escape room hebben wij nog dingen overlegd met Dekker over o.a. vrij vragen voor de testpersonen en geldzaken. Daarna hebben wij nog algemene dingen overlegd met Kelders Escape en hebben we nog een interview gehouden om meer te weten te komen over Kelders Escape.

Wij vonden de escape room niet echt spannend, maar het was wel een leuke ervaring. Het was zeker nodig om de escape room van te voren ervaren, omdat we nu weten wat er zich allemaal afspeelt binnen die ruimte en hoe je het spel kunt en moet spelen. Het spel ervaren met leraren is naar mijn mening niet heel anders dan met leerlingen. De leraren namen alles behalve de leiding. Het was jammer dat Luuk er niet bij was. Als persoon, maar ook omdat we de kamer nu met minder personen onderzochten en deze ervaring dus minder representatief is. We weten nu meer over Kelders Escape en we kunnen verder door de gestelde vragen.

In de herfstvakantie gaan we proberen om naar Groningen te komen. Ook gaan we minimaal twee dagen aan ons literatuur onderzoek werken en gaan we het vooronderzoek uitwerken. We proberen nog meer testpersonen binnen te halen, want op dit moment hebben we er nog maar 17. Daarom gaan er nog diverse mails de deur uit.

08-10-16

10:50-11:35 0u45m

Hemelum

Ik heb het logboek aangevuld van gisteren en ik heb diverse mails verstuurd naar de vwo-5-leerlingen. In die mails staat onder andere dat ze zich snel moeten opgeven, diegenen, die dat nog

Er zijn nog geen aanmeldingen bijgekomen, maar we hopen dat dit spoedig zal gebeuren.

Zorgen dat er zo veel mogelijk aanmeldingen komen.

94

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

niet gedaan hebben.

09-10-16

14.30-16.00 1u30m

Hemelum

Ik heb alle aanmeldingen op een rijtje gezet in een overzichtelijke tabel.

Daarnaast heb ik emailadressen ingevuld in het nieuwe outlookaccount. Daarna heb ik iedereen die zich heeft ingeschreven een mailtje teruggestuurd. Er zijn nu 31 aanmeldingen, er zijn dus een paar reserve. In de mail heb ik diverse dingen toegelicht. Dit ging o.a. over geheimhoudingsplicht, beschikbaarheid en geldzaken.

Niet iedereen had alle gegevens doorgegeven, dit was vervelend. De laatste aanmeldingen waren aanmeldingen voor groepen. Dus toen we op het maximum waren, zaten we midden in een groep.

Als het goed is, heeft iedereen nu een mailtje. Ik moest vijf verschillende mails versturen, omdat ik de mail maar naar een beperkt aantal mensen per keer kon sturen, vanwege de spambeveiliging.

Daarnaast is het account twee keer opgeheven, omdat we zo veel mails verstuurden, dit is inmiddels opgelost.

Iedereen heeft de kans om nog voor 14 oktober te reageren op dingen waarmee ze oneens zijn. In de herfstvakantie gaan we verder kijken. Woensdag 26 oktober gaat niet lukken om het onderzoek te houden, omdat dan studievoorlichting en zijn in Leeuwarden.

17-10-16

12:30-20:30 6u30m

Hemelum

We hebben van de vwo-5-leerlingen die meedoen aan ons onderzoek hun lestijden op woensdag opgezocht en in een overzichtelijke tabel gezet. Met de gegevens uit de tabel hebben we de voorlopige groepen bepaald zonder rekening te houden met voorkeuren van de leerlingen. Verder hebben we de lestijden op dinsdag opgezocht om zo te kunnen bepalen op welke tijden de leerlingen bij ons vooronderzoek aanwezig kunnen zijn.

Hierna hebben we een schema gemaakt

We hebben nu twee overzichtelijke tabellen met alle namen van de leerlingen die meedoen, met hun klas, leerlingnummer, voorkeuren qua groep, lestijden woensdag en dinsdag en hun referentienummer. Dit kunnen wij gebruiken bij het vooronderzoek.

We hebben nu een voorlopige indeling voor zowel het vooronderzoek als het grote onderzoek. We hebben een betere blik van hoe we het vooronderzoek gaan aanpakken. De referentienummers zijn redelijk handig om

We wachten op mogelijke reacties op de vandaag verzonden emails. We kijken nader naar de universiteitsbibliot heken en nemen contact op met diverse bibliotheken. We wachten nog steeds op reactie van Groningen.

We moeten aan de slag met ons literatuuronderzoe k.

95

PWS - Escape het ethisch dilemma

18-10-16

09:30-17:00 6u30m

Hemelum

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

qua tijden voor dit onderzoek. Alle leerlingen hebben een referentienummer gekregen. We hebben de leraren die sommige leerlingen zullen missen een mail gestuurd om hen te informeren. We hebben de leerlingen op de hoogte gesteld van dit vooronderzoek en we hebben de lokalen 316 en 316A gereserveerd. Verder hebben we nog besproken hoe wij het vooronderzoek zullen gaan aanpakken.

Verder hebben we gekeken naar universiteitsbibliothek en omdat Groningen niet haar beloftes nakomt.

snel personen op te zoeken. Wij komen niet snel een universiteitsbibliothee k binnen, dit wordt dus nog lastig. We hebben nu een schriftelijke bevestiging dat school de 140 euro voor ons ter beschikking stelt.

We hebben nog een keer naar de universiteitsbibliothek en gekeken en hebben besloten dat we morgen naar Groningen gaan, per bus, want we hebben ook verschillende reismogelijkheden bekeken, qua prijs.

We hebben gekeken hoe de bronvermelding moet.

We hebben getracht literaire werken op te zoeken. Verder hebben we nogmaals gediscussieerd over het vooronderzoek.

Nick heeft het conformity experiment van Asch verder uit gewerkt. Tjardo is begonnen met het uitleggen van het prisoner’s dilemma.

Het opzoeken van literatuur valt zeer tegen; we kunnen vrijwel geen onderzoek vinden betreffende escape rooms. Hierdoor zijn wij genoodzaakt om naar Groningen te gaan. Hopelijk vinden we daar wel literatuur die aansluit bij ons PWS, anders hebben we een probleem. Het vooronderzoek is qua theorie vrijwel volledig uitgewerkt. We hebben na de bespreking kleine veranderingen aan het vooronderzoek aangebracht. De leerling uit vwo-5 heeft het bericht doorgegeven, nu wachten op mogelijke reacties.

96

We gaan morgen naar de UB van Groningen om daar (hopelijk) literatuur te vinden. We zullen tevens de laatste besprekingen moeten doen met betrekking tot het vooronderzoek om dinsdag volledig voorbereid te zijn.

Na het vinden van literatuur zal ieder zelfstandig hier aan werken.

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

Nick heeft de helft van het eerder opgenomen interview met Kelders Escape verwerkt. Samen hebben we nog gewerkt aan het fenomeen Escape room. We hebben een mail gestuurd naar de desbetreffende docenten, waarbij wij de lesuren van dinsdag gaan missen.

We hebben iemand uit vwo-5 via WhatsApp gevraagd of hij het bericht dat er gemaild is wil verspreiden, zodat het nieuws sneller bij de personen aankomt.

19-10-16

11:15-19:00 7u45m

Groningen

We zijn naar Groningen gegaan om in eerste instantie naar de UB te gaan om daar literatuur op te zoeken. Eenmaal daar werden wij doorverwezen naar de Bibliotheek Gedragsen Maatschappijwetenschappen. Hier konden wij de kasten af voor boeken op het gebied van sociale psychologie. Van de boeken waar wij gebruik van zouden kunnen maken hebben wij foto’s gemaakt, omdat printen/scannen niet mogelijk was.

Omdat er geen literatuur is over escape rooms, moeten we indirecte literatuur gebruiken; informatie die er op aansluit. Dit maakt het zoeken naar geschikte literatuur significant moeilijker.

Het meeste wat we hebben gevonden is geschreven in vrij moeilijk Engels, wat ons ook niet bepaald zal helpen. We hebben nu echter wel iets om mee verder te werken.

We zullen de verkregen literatuur uitwerken.

22-10-2016

11:00-12:00 1u00m

Hemelum

Ik heb een aftekenlijst gemaakt en een verhaaltje voor de zwijgplicht.

Nick moet er nog even naar kijken, maar in principe is dit geregeld

Vanmiddag gaan we even skypen

22-10-16

15:00-16:30 1:30m

Hemelum

We hebben geskypet over het

We moeten nog wel het een en andere

We skypen later nog om het

97

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

vooronderzoek en hoe we het gaan doen met de acteurs.

overleggen met betrekking tot het vooronderzoek, maar het skypen is wel noodzakelijk geweest om verder te komen.

laatste te bespreken over het voorexperiment.

24-10-16

15:40-16:30 0u50m

Bogerman

We hebben de papieren die nodig zijn voor het vooronderzoek uitgeprint en gesorteerd.

We hebben alle benodigde papieren voor het vooronderzoek.

We skypen later vanavond nog.

24-10-16

19:00-20:40 1u40m

Hemelum

We hebben een mail naar de leraren gestuurd van vwo-4leerlingen die ons helpen in het vooronderzoek.

Verder hebben we nog overlegd over het vooronderzoek, hoe we alles gaan aanpakken.

Iedereen is geĂŻnformeerd en het is ons duidelijk hoe we het gaan aanpakken en wat we gaan doen.

We zullen morgen het vooronderzoek uitvoeren.

25-10-16

08:00-13:30 5u30m

Bogerman

We hebben het vooronderzoek uitgevoerd.

Vier van de tweeĂŤndertig leerlingen kwamen niet opdagen. In principe komt dit prima uit, want nu kunnen we vier groepen van zeven personen maken. Het onderzoek is goed verlopen, we kunnen verder bouwen op de resultaten.

We zullen de resultaten met onze vakbegeleiders bespreken en ons klaarmaken voor het grote experiment.

25-10-2016

15:30-17:30 2u00m

Hemelum

Ik heb de resultaten van eerder vandaag uitgewerkt.

Het was even zoeken naar een handige vorm om de resulaten te verwerken, maar het is gelukt

Binnenkort hebben we een afspraak met onze PWSbegeleiders.

26-10-2016

20:30-22:00 1u30m

Hemelum

Smoelenboek gemaakt, zodat wij de personen kunnen herkennen.

Het was even werk, maar dan hebben we alles gestructureerd.

Binnenkort een afspraak met de PWS-begeleiders.

01-11-16

12:45-13:15 0u30m

Bogerman

We hebben de resultaten van het vooronderzoek besproken met onze

Koornstra en De Haan zouden nu op de hoogte van onze voortgang moeten zijn

We zullen de komende dagen overleggen hoe we het

98

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

vakbegeleiders Koornstra en De Haan.

en globaal van de resultaten van het vooronderzoek.

experiment gaan aanpakken.

Verder zullen we in overleg gaan met Dekker.

04-11-16

17.25-18.30 19.00-21.40 3u45m

Hemelum

We hebben geskypet om de grote lijnen van het experiment duidelijk te krijgen en hoe we het precies gaan aanpakken, ook met betrekking tot de testpersonen.

We hebben een basis gelegd voor verder overleg over het experiment. Het is ons nu duidelijk wat we gaan doen.

We zullen nog verder moeten overleggen.

05-11-16

10:00-17:00 5u00m

Hemelum

Gewerkt aan de theorie en gewerkt met de camera, uitleg e.d.

Ik weet nu hoe de camera werkt en we kunnen weer verder

We moeten nog even skypen

06-11-16

17:30-19:10 1u40m

Sneek

Ik heb de resultaten van het prisoner’s dilemma verwerkt in een tabel en deze resultaten verwerkt in een overzicht dat we hebben gemaakt met de resultaten van elke testpersoon met hun foto erbij. Verder heb ik de briefjes met de resultaten van elke testpersoon gesorteerd zodat we nu van ieder een dossier hebben.

De resultaten van het prisoner’s dilemma zijn nu overzichtelijk en we kunnen de resultaten koppelen aan de testpersonen om te gebruiken tijdens of na het experiment.

We zullen nog verder moeten overleggen.

06-11-16

21:35-22:10 0h35m

Hemelum

Er zijn mensen die willen ruilen omdat door toedoen van de escape room de datum moest worden verzet. We hebben overlegd hoe we dit zullen aanpakken en al mensen benaderd.

Dit was te verwachten, we zullen alles proberen te doen het te regelen. Het lijkt erop dat we twee reserves moeten gebruiken.

We blijven in contact met de personen die willen ruilen.

08-11-16

12:45-13:10 0h25m

Bogerman

We hebben met Dekker de resultaten van het vooronderzoek overlegd en hoe we het experiment gaan aanpakken.

Dekker is op de hoogte van onze voortgang en heeft reactie gegeven op de resultaten en de manier waarop we het experiment gaan uitvoeren.

We zullen nog verder moeten overleggen over het experiment.

99

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

09-11-16

20:00-21:00 1u00m

Hemelum

We hebben de laatste dingen over het experiment besproken.

We kunnen nu verzekerd het experiment ingaan en begeleiden.

Morgen voeren we het experiment uit.

10-11-16

08:00-18:30 10u30m

Leeuward en

We hebben het experiment uitgevoerd. Van tevoren hebben we apparatuur aangesloten zodat we live kunnen meekijken en het kunnen opnemen met geluid.

We hebben de twee reserves die we hebben gebruikt het prisoner’s dilemma nog voorgelegd.

Tijdens het experiment en tijdens de nabespreking met de testpersonen hebben we constant aantekeningen gemaakt. Na elke nabespreking hebben we elke testpersoon apart genomen en gevraagd wie ze de schuld zouden geven.

Iedereen is komen opdagen. We hebben geen problemen ondernomen. We hebben nu aantekeningen die we later kunnen verwerken en ook resultaten van het prisoner’s dilemma van de twee reserves.

Omdat ze reserves waren konden we het experiment van Asch niet meer uitvoeren, maar beide hebben geen belangrijke rol gehad in het experiment, dus dit is geen ramp. We hebben ze de enquête opgestuurd zodat ze die ook nog kunnen maken.

We zullen alle testpersonen mailen. Verder gaan we het beeldmateriaal nog een keer zien op de belangrijke momenten, wanneer we ze het voorstel geven om iemand uit de groep te zetten, zodat we hun reactie daarop nog eens beter kunnen bekijken en noteren.

14-11-16

13:10-15:40 2u30m

Bogerman

PWS-middag 7: We hebben de openstaande absenties van de leerlingen geregeld.

We hebben een mail naar de testpersonen gestuurd en hebben schema’s gemaakt voor de resultaten van het experiment. Nick is verder gegaan met de verwerking van het interview, Tjardo met de reacties die de testpersonen gaven toen we ze apart namen na de nabespreking.

We hebben een begin gemaakt met de verwerking van het experiment en hebben het afgerond met betrekking tot de testpersonen.

We gaan morgen het beeldmateriaal terugkijken, specifiek de belangrijke momenten waarop we de testpersonen het voorstel geven iemand uit de groep te zetten.

15-11-16

10:10-17:15 7u05m

Hemelum

We hebben het beeldmateriaal

Het wordt moeilijk om alles tot een goed

De komende weken worden

100

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

teruggekeken, specifiek de belangrijke momenten waarop we de groep het voorstel gaven iemand uit de groep te zetten. Wij hebben hierbij per groep aantekeningen van deze momenten gemaakt. Wij hebben hierbij de namen vervangen met referentienummers en inhoudelijke zaken met betrekking tot de escape room moeten censureren.

lopend verhaal te maken met de censuur die we moeten toepassen.

Wel hebben we de belangrijke momenten goed kunnen noteren en zullen we hiermee verder kunnen.

druk. We zullen zien wat we kunnen doen.

06-12-16

13:10-15:40 2u30m

Bogerman

PWS-middag 8: We zijn bezig geweest met het verwerken van het experiment en het beantwoorden van de deelvragen. Verder hebben we bepaald hoe we het verslag gaan indelen.

Het is nu duidelijker wat we nog gaan en kunnen doen. We hebben nog geen eerste versie ingeleverd.

We moeten nog wel even doorwerken om de deadlines te halen. Dit zal vooral het schrijven betreffen.

08-12-16

20:00-22:00 2u00m

Hemelum

Ik heb online een nieuw document aangemaakt voor het beantwoorden van de deelvragen en nog een aantal andere zaken. Ik ben begonnen met het uitleggen van dingen heb de bedanklijst gemaakt.

Er moet nog veel gebeuren om alles af te krijgen. De bedanklijst is af, maar het beantwoorden van deelvragen, daar moet nog veel tijd in gestoken worden.

Komende weken en dagen flink aan het werk om het af te krijgen.

09-12-16

9:20-9:50 0u30m

Bogerman

Verder gegaan met het uitleggen van het voorexperiment

Om alles op papier te zetten, is nog best lastig.

Vanmiddag ga ik verder. Nick gaat ook flink aan de slag.

09-12-16

11:55-12:45 0u50m

Bogerman

Het grote experiment voor een deel uitgewerkt en het voorexperiment redelijk afgerond.

Als dit af is, moeten als de deel- en hoofdvragen worden beantwoord.

Vanavond of vanmiddag maar weer verder werken.

09-12-16

19:00-23:00 4u00m

Hemelum

Een groot deel van de laatste deelvraag beantwoord. Tevens

De deelvraag is beantwoord met gemeten gegevens,

Zorgen dat de gegevens weer op orde worden

101

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

heb ik een lijst met gegevens per persoon gemaakt.

hierin blijkt iets nog niet te kloppen...

gemaakt. Het is een kwestie van zoeken, samenvoegen en opnieuw berekenen.

10-12-16

21:00-23:30 2u30m

Hemelum

Het eerste hoofdstuk van de derde deelvraag bijna afgemaakt en begonnen met het tweede hoofdstuk

Alle gegevens vergelijken en terugzoeken is veel werk.

De deelvraag verder afmaken

15-12-16

13:10-14:00 0u50m

Bogerman

Ik nog wat zaken doorgelezen en nader bestudeerd, verder heb ik een deelvraag iets verder afgemaakt.

Verder hebben we nog een titel bedacht voor ons PWS

Het is lastig als je even uit de materie bent, om het dan weer direct op te pakken.

Morgenavond moet de eerste versie ingeleverd worden, vinden wij. Dit zal nog niet alles bevatten, maar wel de beantwoording van de deelvragen.

15-12-16

19:00-21:00 2u00m

Hemelum

De derde deelvraag heb ik nu bijna afgemaakt. Het moet hier en daar nog aangevuld worden en er moet nog een slot geschreven worden.

Het meeste van de deelvraag is nu wel beantwoord, naar tevredenheid.

De deadline van morgenavond staat nog steeds, dus er moet nog wel wat gebeuren.

16-12-16

11:05-12:55 0u50m

Bogerman

Zorgen dat de eerste versie ingeleverd kan worden. Ik heb verschillende zaken toegevoegd aan het nieuwe document.

Het schiet al aardig op met het PWS, maar er gaat nog wel veel tijd zitten in de afronding.

Vanavond eerste versie inleveren.

16-12-16

20:00-21:00 1u00m

Hemelum

De laatste eerste versie doorgekeken en hier en daar verbeterd, daarna verstuurd en de leraren op de hoogte gesteld.

Het verslag is nog wat rommelig, maar het begint al te lijken.

Beginnen met de presentatie. Dat heeft nu eerste prioriteit.

16-12-16 tot 20-12-16

5u00m

Hemelum en Sneek

We hebben aan de PWS-presentatie gewerkt en hebben deze uitgevoerd op 20 december.

De presentatie voorbereiding ging zeer goed, we deden ongeveer evenveel en waren het snel met elkaar eens.

We moeten het PWS zo spoedig mogelijk af maken

102

PWS - Escape het ethisch dilemma

Nick Wijnands, Tjardo Stellingwerf

21-12-16

15:00-22:00 5u00m

Hemelum

Voorwoord en hypothese gemaakt, verder nog wat dingen aangepast

Er moet nog wel veel gebeuren, dus we moeten hard aan de slag.

We gaan beide heel hard aan de slag om het PWS af te maken.

22-12-16

19:00-22:00 3u00m

Hemelum

Verder gewerkt aan het PWS, kleine zaken op orde gemaakt

Het PWS begint steeds meer vorm te krijgen, maar we moeten nog even

Morgen de laatste hand aan het verslag leggen.

23-12-16

10:00-16:00 5u00m

Hemelum

De laatste hand aan het PWS gelegd. Ik heb nog wat zaken verbeterd en aangepast. De annotatie aangebracht.

De laatste zaken goed voor elkaar krijgen, kost veel tijd.

Naderhand nog dingen uitvogelen, is niet handig.

Vanavond er nog even aan werken en dan inleveren.

23-12-16

22:00-23:45 1u45m

Hemelum

De puntjes op de i gezet. De laatste dingen nog aangepast, vooral qua opmaak.

Het PWS is af, dat was een hele klus.

Genieten van de vakantie.

103