ΤοσαμοβάριτουΧρυσόστομουΔήμογλου ΑπότηΛιβεράτουΠόντουκαιτηνΠόλη στηΝάουσατηςΜακεδονίας τηςμαθήτριαςΔήμητραςΜαυρίδου Λάππειο1οΓυμνάσιοΝάουσας,τμήμαΓ2 Νάουσα2023
Πρότζεκτστοπλαίσιοτουδιαγωνισμού ΠοντιακόςΕλληνισμός:ΜνήμεςκαιΌνειρα, Παρελθόν,ΠαρόνκαιΜέλλον ΔήμητραΜαυρίδου,Λάππειο1οΓυμνάσιοΝάουσας ΤοσαμοβάριτουΧρυσόστομουΔήμογλου ΑπότηΛιβεράτουΠόντουκαιτηνΠόληστηΝάουσατηςΜακεδονίας Νάουσα2023
Εισαγωγή Ένα από τα σημαντικότερα κειμήλια που έχουν απομείνει στην οικογένειά μου και συνδέονται με τηνπατρίδαμας,τονΠόντο,είναιτοσαμοβάριτου προ-προ-παππού μου, Χρυσόστομου Δήμογλου ή Δημόπουλου, που καταγόταν από την Λιβερά της Ματσούκας. Όταν έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών,μετάτησυνθήκητηςΛοζάνηςτο1923, το έφερε μαζί του στην Ελλάδα. Βρίσκεται στην οικογένειάμας γιαπάνωαπόεκατόχρόνια.
Τιείναιτοσαμοβάρι; Τοσαμοβάριείναιέναμεταλλικόδοχείο που χρησιμοποιείται παραδοσιακά για τηθέρμανσηκαιτοβρασμότου νερού για χρήση στο σερβίρισμα τσαγιού. Αξίζεινααναφέρουμεότιτοσαμοβάρι είναιηεξέλιξητουκινεζικούχόγκοκαι τουρωσικούσμπίτνικ. ΚινέζικαΧόγκοστοΠεκίνο Παραδοσιακό ρώσικοΣμπίτνικ
Τα σαμοβάρια κατασκευάζονται από μέταλλο, κυρίως κράματα χαλκού, ασήμι, χρυσό, αλουμίνιο, μπακίρι. Ένα παραδοσιακό σαμοβάρι αποτελείται από το σώμα, το οποίο μπορεί να έχει διάφορα σχήματα και παραλλαγές, την βάση πάνω από την οποίαβρίσκεταιηβρύσηαπόόπουπέφτειτοβραστό νερό και τον σωλήνα καύσης, ο οποίος είναι κατασκευασμένοςαπόμέταλλο,περνάειμέσααπότο σώμακαιπεριέχειτοκαύσιμοπουθερμαίνειτονερό του δοχείου. Η χωρητικότητα των σαμοβαριών κυμαίνεταιαπότοέναέωςτασαράνταλίτρανερού.
Ακόμαστηνκορυφήτουφέρειμίακαμινάδακαι δύοβαλβίδεςγιαναφεύγειοατμόςκαθώςκαιμία υποδοχήγια να εφαρμόζεται η τσαγιέρα ηοποία χρησιμοποιείται για την παρασκευή του συμπυκνώματος τσαγιού (zavarka). Τέλος το σαμοβάρι έχει αριστερά και δεξιά δύο λαβές και ένα κλειδί που εφαρμόζεται στη βρύση. Αρκετά ενδιαφέρονείναιτοσερβίρισματουτσαγιούκατά τοοποίοτοσυμπύκνωματηςτσαγιέραςμοιράζεται στα ποτήρια και στη συνέχεια αραιώνεται με το βρασμένονερόαπότοδοχείο.Συνήθωςηαναλογία είναι10μέρηνερούπροςέναμέροςτσαγιού. Εσωτερικόρωσικοίεστιατορίου,απόεξώφυλλοτηςεφημ.LeMondeiliustre καιτοάρθροσχετικάμετηνΠαγκόσμιαΈκθεσηΠαρισίων1867.
ΤοσαμοβάριτουΧρυσοστόμουΔήμογλου Το συγκεκριμένο σαμοβάρι έχει ύψος 53 εκατοστά και χωράει2λίτρανερό.Είναιφτιαγμένοαπόμπακίρικαιέχει σχήμακυλινδρικό.Ανήκει,δηλαδή,στονκαδόσχημοτύπο πουοιΡώσοιονομάζουνμπάνκα. Απότοσαμοβάριαυτόλείπουνητσαγιέρακαιημίααπό τις δύο βαλβίδες εκτόνωσης του ατμού. Λείπει ακόμη η προέκταση-καμινάδα.
Αυτόπουκάνειτόσοενδιαφέροναυτότοσαμοβάρι είναιοισφραγίδεςπουέχει. Από αριστερά προς τα δεξιά στην κοιλιά του αγγείουδιαβάζουμε: 1. Αλέξανδρος Γ' Αυτοκράτορας πασών των Ρωσιών(μεπροτομήτου Τσάρου) 2. Για την εργασία, την αγάπη, την ικανότητα. 1870 3. Αλέξανδρος Β΄ Αυτοκράτορας πασών των Ρωσιών(μεπροτομήτουΤσάρου) 4. Παρρωσική Έκθεση 1882 (με εικόνα της Ρωσίας)
Στηβάσητουαγγείουαποτυπώνονται οιεξήςσφραγίδες 1. Γιατηνεργασία,τηναγάπη,τηνικανότητα.1870 2. Αλέξανδρος Β΄ Αυτοκράτορας πασών των Ρωσιών (μεπροτομήτουΤσάρου)
Τούλα (γεωμετρικόσχέδιο)
ΑδελφοίΜπατάσεφ
3.
4.
πόλητηςΤούλαπουαναφέρεταιστηβάσητου αγγείου θεωρείται η γενέτειρα των ρωσικών σαμοβαριών.Ήτανεδώ,στηνέδρατηςρωσικής
παραγωγήςόπλων,πουστατέλητου18ουαιώνα
διαμορφώθηκεμιαμοναδικήτεχνολογίαγιατην
κατασκευή των σαμοβαριών. Σταδιακά,
των τεχνιτών της Τούλα
Τοκέντρο
τηςΤούλα
παραγωγήςσαμοβαριών
Η
ο μεγαλύτεροςαριθμόςρωσικώνεργοστασίωνπου παρήγε τέτοια σκεύη συγκεντρώθηκε στην Τούλα. Τα προϊόντα
ήταν
καιπολύπέρααπότασύνοράτης. ΚαρτποστάλπουαπεικονίζειτηνπόληΤούλα καιτοσύμβολοτης,τοσαμοβάρι
πολύδημοφιλήόχιμόνοστηΡωσία,αλλά
ΜεταξύτωνταλαντούχωντεχνιτώναπότηνΤούλαήτανο Αλεξάντρ και ο Βασίλι Μπατάσεφ. Τα αδέρφια διατηρούσαν ένα εργοστάσιο σαμοβαριών, το οποίο κληρονόμησαναπότονπατέρατους.Οέμπειροςοπλουργός Στεπάν Φεντέροβιτς Μπατάσεφ ξεκίνησε την παραγωγή σαμοβαριώντο1840.Ωστόσο,τοεργοστάσιότου,
ήταν κυρίως
μεγάλη πυρκαγιά
ολόκληρη την
και
ηάποψηότιαυτήη καταστροφήήτανέναςαπότουςλόγουςγιατονθάνατοτου επιχειρηματία, ο οποίος συνέβη την ίδια χρονιά με την πυρκαγιά. ΤοεργοστάσιοσαμοβαριώνΜπατάσεφ ΤοεργοστάσιοΜπατάσεφμετάτο1880,στονίδιο χώροόπουβρισκόταντοαρχικό,ξύλινοεργοστάσιο
που
ξύλινο, υπέστη σοβαρές ζημιές μετά από
το 1861. Η φωτιά κατέστρεψε
επιχείρηση, αφήνοντας ανέπαφo μόνο το κτίριο κατοικιών
τολουτρότουιδιοκτήτη.Υπάρχει
της παραγωγής εργαστήρια
εξαρτημάτων για σαμοβάρια άρχισαν
Μετά το θάνατο του οι γιοι του Μπατάσεφ, και κυρίως ο Βασίλι, άρχισανναδιαχειρίζονταιτηνπαραγωγή.Οπατέραςείχεενσταλάξει στααγόριατηναγάπηγιατοεργοστάσιοαπότηνπαιδικήτουςηλικία, οπότεότανμεγάλωσανέγινανεξαιρετικοίεπιχειρηματίεςκτίζονταςεκ νέουέναεντυπωσιακό,πέτρινοπια,εργοστάσιοστοίδιομέρος. Αρχικά, η παραγωγή στο εργοστάσιο Μπατάσεφ ήταν αργή, επειδή όληηπαραγωγήγινότανμετοχέρι.Έτσι,σεμιαεβδομάδα,οιεργάτες κατάφεραν να παράγουν 60-100 μονάδες προϊόντων. Αξίζει να σημειωθείότιόλατασαμοβάριαείχανμοναδικόσχεδιασμόκαιήτανεν μέρειδιαφορετικάμεταξύτους. Με την επέκταση
για την κατασκευή
να εμφανίζονται έξω από
πόλη.Μεταλλουργοίδούλευανπροςόφελοςτουεργοστασίου τωνΜπατάσεφόλοτοχρόνο,εκτόςαπότηνκαλοκαιρινήπερίοδο.To 1885 η εταιρεία πούλησε 11.000 σαμοβάρια κερδίζοντας 80.000 ρούβλια. ΤέσσερααπότααδέλφιαΜπατάσεφπριντο1891
διαφόρων
την
Κατά κανόνα η παραγωγή ενός σαμοβαριού στο εργοστάσιο απαιτούσε τον καταμερισμό
εργασίαςεπτάατόμων.Κάθεεργαζόμενοςεκτελούσεμιαξεχωριστήλειτουργία:
1.Έφτιαχνεκομμάτιαμετάλλου.
2.Συνέδεεόλατακομμάτιασε
3.Λείαινετιςραφές.
4.Έφτιαχνετιςμεταλλικέςλαβές.
5.Συναρμολογούσεόλαταμέρητουσαμοβάρισεέναολόκληροπροϊόν.
6.Γυάλιζετηνεπιφάνειατουτελικούσαμοβάρι.
7.Έφτιαχνεξύλινεςλαβέςκαιτιςτοποθετούσεστοπροϊόν.
Τεχνολογία
παραγωγήςσαμοβαριώνBatashev
χειροτεχνικής
ενιαίαδομήκαιτηςέδινετοεπιθυμητόσχήμα.
μια
ΑπότονΔήμογλουστονΜαυρίδη:ένακειμήλιοενόςκαιπλέοναιώνα Ηιστορίατουσυγκεκριμένουσαμοβαριού τηςοικογένειάςμουαρχίζειστηνΤούλατηςΡωσίαςπριντο τέλοςτου19ου αι.Τηνίδιαπερίπουπερίοδο,το1875,γεννιέταιστηνΛιβεράτηςΜατσούκαςστονΠόντο οπρο-προ-παππούςμου,ΧρυσόστομοςΔήμογλουήΔημόπουλος,όπωςονομάστηκεαργότερα,μέλοςμιας 4μελούςοικογένειας.Στηνκαμπή19ου-20ουαι.δούλευεωςχαλκοποιόςστηνΚωνσταντινούποληκαιείχε τοεργαστήριότουστηνπλατείαΣουλτάνΒαγιαζίτ.Τοσαμοβάριόμωςτοχρησιμοποιούσεστοσπίτιτου στη Λιβερά, όπου έμενε η οικογένειά του. Όμως πώς από έναν Δήμογλου πέρασε στα χέρια ενός Μαυρίδη; Φυσικά ένα γενεαλογικό δέντρο θα απαντήσει την ερώτηση. Ο προ-προ-παππούς μου είχε αποκτήσειτρίαπαιδιά,τηνΕλισάβετ,τονΘεόδωροκαιτηνΣοφία.ΠάντρεψετηΣοφίαμετονΑντώνη ΜαυρίδηοοποίοςκαταγόταναπότηνΤραπεζούντα.ΜετηνσειράτουαυτοίαπέκτησανςτονΣτάθη, την ΈλληκαιτονπαππούμουτονΓιάννηοοποίοςπαντρεύτηκετηνγιαγιάμουΕλένηκαιέκαναντην θείαμουΣοφίακαιτονπατέραμουΑντώνη. ΤοσαμοβάριακολούθησετονΧρυσόστομοΔήμογλουαπό τονΠόντοστηνΕλλάδακαιμετηνπάροδοτωνγενιώνέφθασεσταχέριατουπατέραμου.
Λιβερά, χωριόκαταγωγήςτουΧρυσόστομουΔημόπουλου/Δήμογλου Αξίζει να αναφερθούμε λίγο εκτενέστερα στο χωριό της καταγωγής του προ-παππού μου, στην Λιβερά. Η Λιβερά βρίσκεται νοτιοανατολικά της περιοχής Ματσούκας της Τραπεζούντας, σε υψόμετρο 760μ. Ήταν το κέντρο του ΜητροπολιτικούναούΡοδόποληςκαιονομαζότανΚωμόπολη.Το 1924,οι1200Έλληνεςπουκατοικούσανεκείαναγκάστηκαννα φύγουν ανάμεσα τους και ο προ-παππούς μου. Η Λιβερά ήταν ένα πολύ διάσημο χωρίο με δύο μεγάλες εκκλησίες, 24 παρεκκλήσια και ένα σχολικό κτήριο πλαισιωμένο από αγρούς καικαταπράσινουςκήπους.Στηνευρύχωρηπλατείατουχωριού υπήρχαν μικρά μαγαζάκια και καφενεία. Οι κάτοικοι πάντα φιλότιμοι και φιλόξενοι, ασχολούμενοι κατά βάση με την κτηνοτροφία,αλλάκαιμετηνκατεργασίατωνμετάλλων,ειδικά τουχαλκού. ΆποψητουναούτουΑγ.ΓεωργίουΛιβεράς
Νάουσα,πόλημετεγκατάστασηςτουΧρυσόστομουΔημόπουλου Όταν ο προ-προ-παππούς μου έφτασε στην Ελλάδα εγκαταστάθηκεστηνΝάουσαστηνπεριοχήτουσυνοικισμού,όπου κατοικούσαν και άλλοι πρόσφυγες. Το προσφυγικό του σπίτι σώζεται ερειπωμένο ως σήμερα. Η οικογένειά του αποτελούνταν από την γυναίκα του Δέσποινα και τα τρία του παιδιά την Ελισάβετ, τον Θόδωρο και την προ-γιαγιά μου τη Σοφία. Ο ΧρυσόστομοςστηνΕλλάδαδενεξάσκησετοεπάγγελμάτου,αλλά για κάποιο μικρό διάστημα έγινε οικοδόμος και μετέπειτα ασχολήθηκε με αγροτικές εργασίες. Ειδικότερα καλλιέργησε φουντουκιές που είναι η πιο συνήθης καλλιέργεια στον Πόντο. Ήτανκάπωςαπότομοςχαρακτήραςκαιαυστηρός,αλλάπαρ’όλες τιςδυσκολίεςτηςζωήςτουήταν άνθρωποςτουμεροκάματουπου πάσχιζε να χτίσει μια νέα ζωή και να ενσωματωθεί στον γηγενή πληθυσμό.
ναπροσδιορίσουμεμεακόμημεγαλύτερηακρίβεια τηνχρονιάκατασκευής.Τηνσυγκεκριμένηονομασίαείχεηεταιρεία
Ηχρονολόγησητουαγγείου ΣύμφωναμετηνεκτίμησητουιστορικούΙβάνΣοκόλοφτοσαμοβάριτης οικογένειάςμουκατασκευάστηκεστοδεύτερομισότου19ουαιώνα.Ακόμα μίαπηγήπληροφορίαςγιατηνχρονολόγησηαυτούτουαντικειμένουείναι οι χρονολογίες που αναγράφονται στις σφραγίδες οι οποίες κυμαίνονται μεταξύτου1870-1882.Συγκεκριμέναηημερομηνία1882είναιterminus post quem, καθώς γνωρίζουμε ότι τότε πραγματοποιήθηκε η Μεγάλη ΠαρρωσικήΈκθεσηστηνοποίατααδέλφιαΜπατάσεβκέρδισανμετάλλιο γιατηνποιοτικήκαιοικονομικήτουςπαραγωγήσαμοβαριών.Τέλος,από το σήμα της επιχείρησης που αναγράφεται στο σαμοβάρι (Братья Баташевы)μπορούμε
από το 1885 ως το 1894. Επομένως μπορούμε με αρκετή ασφάλεια να χρονολογήσουμε το σαμοβάρι του προ-προπαππού μου Χρυσόστομου Δήμογλουγύρωστα1890,ότανοίδιοςήταν15ετών. ΤομετάλλιοτηςΠαρρωσικήςΈκθεσηςτου 1882μετηνπροτομήτουΑλεξάνδρουΓ΄. Καιοιδύοόψειςεμφανίζονταιως σφραγίσματαστοσαμοβάρι.
ΠώςόμωςβρέθηκεένατέτοιοσαμοβάρισταχέριαενόςΠόντιουχαλκωματάστηνΚωνσταντινούπολη;Χωρίς τιςασφαλείςπληροφορίες,μπορούμενακάνουμεμόνοκάποιεςυποθέσεις: Από την μια, δεν αποκλείεται να το αγόρασε στη Ρωσία σε κάποιο (επαγγελματικό;) ταξίδι που πραγματοποίησε.ΟιεπαγγελματικέςεπαφέςτωνΠοντίωνμεταλλοτεχνιτώνμετηνΡωσίαήταναυτήτην εποχήπολύπυκνές.Απότηνάλλη, μπορείνατοαγόρασεστηνΚωνσταντινούπολη,όπουδραστηριοποιούνταν επαγγελματικά.ΓνωρίζουμεάλλωστεότιτέτοιααγγείαεισάγοντανστηνΟθωμανικήΑυτοκρατορία,συχνά μέσω Βουλγαρίας, ή αργότερα, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, μεταφέρονταν από τσαρικούς αξιωματικούς.Τέλος,υπάρχειπιθανότητανατοαγόρασεαπόΡώσουςστηιδιαίτερηπατρίδατουκατάτην περίοδοτηςλεγόμενηςΡωσοκρατίας,ηοποίαείχεδιάρκειααπότο1916ωςτο1918. Όπωςκαιναήρθεστηνκατοχήτου,τοσίγουροείναιότιτέτοιαήτανηαξίαπουείχεαυτότοσαμοβάριγια τηνοικογένειατουΧρυσόστομουΔήμογλουπουδενπαρέλειψαννατοπάρουνμαζίτουςκατάτηνΈξοδοτους απότονΠόντοεκατόχρόνιαπριν.
•https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%88%D1%91%D0%B2,_%D0%90% D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%A1%D1%82%D0%B5%D 0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87
•https://www.samovarmuseum.ru/mastera-samovarschiki/bratya-batashevy-ivan-i-aleksej-stepanovichi/
• https://tulavar.ru/articles/samovary-batasheva-istoriya/
•https://самовары.рф/news/antikvarnye-samovary-batashevykh/
•https://tulalmanac.blogspot.com/2011/07/blog-post_1880.html
•I.Sokolov,“Ifasamovarisboiling,nooneallowedtoleave”,Coffee&TeabusinessmagazineInternational,№1(126) forFebruary2016.–PP.30–34. •
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
ΕγκυκλοπαίδειατουΠόντου ,λήμμαΛιβερά.
Ευχαριστώπολύγιατησυμβολήτουςστην πραγματοποίησητηςεργασίας: 1. ΤονΡώσοιστορικόκαιειδικότουτσαγιού,κ.Ιβάν Σοκόλοφ 2. ΤονιστορικόκαιξεναγόΔρ.ΠαναγιώτηΤσατσανίδη 3. ΤηνκαθηγήτριαΦυσικήςΑγωγήςκαιαπόγονοτου Χρυσόστ.Δήμογλου,κ.ΘεοδώραΜαυρίδου
Τονφιλόλογο
κ.Δημήτρη Κουγιουμτζόγλου 5. ΤηνΕύξεινοΛέσχηΠοντίωνΝάουσας 6. Τονκαθηγητήμουστομάθηματηςιστορίαςστο Λάππειο1οΓυμνάσιο,κ.ΓιώργοΜάλλιο
4.
καιαρχαιολόγο,
